Kur‟an-ı Kerim‟de İslam‟ın Özellikleri
advertisement
İSLAM HIRİSTİYANLIK YAHUDİLİKTE İNANÇ VE İBADETLERİN FELSEFİ VE SOSYOLOJİK BOYUTLARI Mehmet BOZKURT 2013-ANKARA Dizgi ve Tasarım Düzeltme : Fatih BOZKURT Kapak tasarım : Zehra Nisan BOZKURT Baskı ÖZYURT Matbaacılık 0312 - 384 15 36 www.ozyurtmatbaacilik.com ozyurt@matbaacilik.com Bu kitabın tüm hakları saklıdır. Kitap, kaynak gösterilmeksizin tamamen veya kısmen hiçbir yöntemle kopya edilemez, çoğaltılamaz ve yayınlanamaz. ISBN : 978-605-62265-3-3 Mehmet BOZKURT Eğitimci ve İlahiyatçı Hanımeli Sokak No: 36/3 Kızılay/ANKARA Tel: 0.312 - 232 36 77 www.mehmetbozkurt.com.tr efem@mehmetbozkurt.com.tr Mehmet BOZKURT 26.01.1956 tarihinde Kars-Merkez Çerme köyünde doğdu. Kars-Merkez Çerme Köyü İlkokulu, Kars ve Ankara Merkez İmam-Hatip Lisesi ve Konya Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi'nden (Yüksek İslam Enstitüsü) mezun oldu. Milli Eğitim Bakanlığına bağlı, Ankara'daki ilköğretim ve ortaöğretim kurumlarında uzun yıllar öğretmenlik ve okul müdürlüğü yaptı. Ankara Milli Eğitim Müdür Yardımcısı olarak görev yaparken, 16.07.2007 tarihinde emekli oldu. Aileden gelen bir gelenekle, emeklilik sonrası çalışmalarına, kendisine ait E.F.E.M İnşaat Şirketinde devam etmektedir. “Ka’be Tarihi ve Hac Rehberi”(2009) “Sünnilik Şiilik Alevilik Vehhabilik Nedir?”(2010) “İnsanlık Tarihine Yön Veren Sözler”(2011) “Bilim ve Kuran’a Göre Evren ve İnsan!”(2012) adlı eserleri vardır. İTHAF: Bu çalışmamı; İslam ümmetine İthaf ediyorum. Allah, İslam ümmetine birlik ve beraberlik içinde yaşamayı nasip etsin..! Rabb’im, din kardeşlerimizin iman ve Kur’an’a olan bağlılıklarını söndürmeden devam ettirsin..! Mehmet BOZKURT İÇİNDEKİLER -KISALTMALAR ..................................................................................... 14 -ÖNSÖZ .................................................................................................. 15 -GİRİŞ ..................................................................................................... 19 -İSLAM.................................................................................................... 27 -Kur’an-ı Kerim’de İslam’ın Özellikleri ..................................... 31 -Kur’an-ı Kerim Açısından İslam............................................... 32 -İslam ve İnsan İlişkisi Nedir?................................................... 37 -İSLAM DİNİNİN ESASLARI .................................................................. 73 1- Kitap (Kur’an-ı Kerim)................................................................. 73 -Kur’an-ı Kerim Nedir ve Ne Emrediyor? ................................. 83 -Kur’an-ı Kerim Hangi Açılardan Mucize Sayılmaktadır? ..... 142 -Kur’an-ı Kerim’in Reddettiği Hastalıklar ............................... 149 2- Sünnet ....................................................................................... 166 3- İcma-i Ümmet ............................................................................ 178 4- Kıyas-ı Fukaha .......................................................................... 182 A- İSLAM’DA İNANÇ EASLARI ............................................................ 185 -Mü’min ..................................................................................... 193 -Müslim ..................................................................................... 196 -Müşrik ...................................................................................... 197 -Kafir ......................................................................................... 200 -Münafık .................................................................................... 202 1- Allah’a İman............................................................................... 206 -İslam Kelamcılarına Göre İman Esasları............................... 209 2- Meleklere İman .......................................................................... 246 -Cebrail (a.s) ............................................................................. 251 -Mikail (a.s) ............................................................................... 251 -İsrafil (a.s)................................................................................ 252 -Azrail (a.s) ............................................................................... 253 3- Kitaplara İman ........................................................................... 253 4- Peygamberlere İman................................................................. 256 5- Ahiret Gününe İman ................................................................. 266 6- Kaza ve Kadere İman ................................................................ 279 B- İSLAM’DA İBADET ANLAYIŞI ......................................................... 289 -İslam Dininde İbadetler .......................................................... 306 1- Kelime-i Şehadet ....................................................................... 310 2- Namaz ........................................................................................ 317 -Abdest ..................................................................................... 339 -Gusül (boy abdesti) ................................................................ 342 -Teyemmüm.............................................................................. 345 -Cuma Namazı .......................................................................... 347 -Teheccüd Namazı ................................................................... 353 -Seferi Namazı .......................................................................... 356 -Teravih Namazı ....................................................................... 358 3- Oruç ........................................................................................... 360 4- Zekat .......................................................................................... 369 -Kur’an-ı Kerim’in İnfak Çeşitlerine Bakışı ............................ 384 -Zekat ve Sadakaların Verildiği Kişiler ................................... 386 5- Hac ............................................................................................. 387 -Hacer’ül-Esved........................................................................ 401 -Zemzem ................................................................................... 402 C- İSLAM’DA AHLAK ANLAYIŞI.......................................................... 405 -HIRİSTİYANLIK................................................................................... 419 -Hıristiyanlık ............................................................................. 419 -Kur’an-ı Kerim Açısından Hıristiyanlık ................................. 428 -Hz. İsa (a.s).............................................................................. 432 -Hz. İsa (a.s)’in Mucizeleri ....................................................... 441 -Pavlos’un, Hıristiyanlık İçin Ortaya Koyduğu Prensipler.... 443 -Hıristiyanlıkta, Havariler İnanç Sistemi................................. 444 A- HIRİSTİYANLIKTA İNANÇ ESASLARI ............................................ 445 1- Teslis İnancı .............................................................................. 445 a- Baba ..................................................................................... 446 b- Oğul ...................................................................................... 447 c- Ruhu’l Kudüs (Kutsal Ruh) ................................................ 448 2- Melek İnancı .............................................................................. 453 3- Peygamber İnancı ..................................................................... 454 4- Ahiret İnancı .............................................................................. 454 5- Kaza ve Kader İnancı ................................................................ 455 B- HIRİSTİYANLIKTA İBADET ANLAYIŞI ........................................... 457 1- Günlük İbadetler ....................................................................... 459 2- Haftalık İbadetler ....................................................................... 459 3- Yıllık İbadetler ........................................................................... 459 4- Sakramentler ............................................................................. 459 a- Vaftiz .................................................................................... 460 b- Evharistiya (Ekmek Şarap Ayini) ....................................... 461 c- Kuvvetlendirme (Konfirmasyon)........................................ 462 d- Günah İtirafı (Tevbe) ........................................................... 463 e- Son Yağlama (Hastaları Yağlama) ..................................... 464 f- Rahip Takdisi....................................................................... 464 g- Nikah (Evlilik) ...................................................................... 465 5- Kefaret ve Kurtuluş................................................................... 465 -Kitab-ı Mukaddes.................................................................... 466 -Eski Ahit .................................................................................. 466 -Yeni Ahit .................................................................................. 469 -İnciller ...................................................................................... 472 -Ruhbanlık ................................................................................ 476 -Kilise ........................................................................................ 478 -Oruç İbadeti............................................................................. 479 -Noel.......................................................................................... 481 -Noel Ağacı ............................................................................... 482 -Paskalya Yortusu.................................................................... 482 -Haç Yortusu ............................................................................ 483 -Meryemana günü .................................................................... 483 -Aslı Suç ................................................................................... 484 -Hıristiyanlıkta, Hz. Adem (a.s)’in Günahının Sonuçları ....... 491 -Hz. İsa (a.s)’in Çarmıh’a Gerilmesi ........................................ 492 -Hz. İsa (a.s)’in Allah’ın Oğlu Oluşu İnancı ............................ 496 -Haç İşareti ............................................................................... 497 -HIRİSTİYANLIKTA MEZHEPLER ....................................................... 500 1- Katolik Mezhebi......................................................................... 502 -Katolik Mezhebinde İnanç Esasları ....................................... 506 -Katolik Mezhebinden Ayrılan Mezhepler .............................. 507 1- Keldani Mezhebi ................................................................. 507 2- Ermeni Mezhebi.................................................................. 508 3- Süryani Mezhebi................................................................. 508 4- Maruni Mezhebi .................................................................. 509 5- Kıpti Mezhebi ...................................................................... 509 2- Ortodoks Mezhebi..................................................................... 509 -Ortodoks Mezhebinin Diğer Hıristiyan Mezheplerinden Ayrılan Özellikler .................................................................... 510 -Katolik Mezhebi ile Ortodoks Mezhebi Arasındaki Ayrılıklar .................................................................................. 511 3- Protestan Mezhebi .................................................................... 511 -Protestan Mezhebinin Özellikleri........................................... 512 -Protestan Mezhebinde İnanç Esasları .................................. 512 -Doğu Ortodoks Kilisesinden Ayrılan Kiliseler ..................... 513 1- Süryani Ortodoks Kilisesi ................................................. 513 2- Rum Ortodoks Kilisesi ...................................................... 514 3- Ermeni Ortodoks Kilisesi .................................................. 514 4- Rus Ortodoks Kilisesi........................................................ 514 -Hıristiyanlıkta Misyonerlik Anlayışı....................................... 515 -Misyonerliğin Amaçları .......................................................... 515 -YAHUDİLİK ......................................................................................... 517 -Yahudilik.................................................................................. 517 -Kur’an-ı Kerim Açısından Yahudilik...................................... 523 -Hz. Musa (a.s).......................................................................... 524 -Hz. Musa (a.s)’in Mucizeleri ................................................... 531 A-YAHUDİLİKTE İNANÇ ESASLARI.................................................... 533 1- Tanrı İnancı................................................................................ 535 -Yahudiliğin Amentüsü (Credo) Sayılan 13 Emunot ............. 537 2- Melek inancı .............................................................................. 538 3- Kitap İnancı ............................................................................... 539 -Yahudiliğin Kutsal Kitabı ....................................................... 539 1- Tora ..................................................................................... 541 2- Neviim ................................................................................. 542 3- Ketuvim ............................................................................... 543 -Hz. Musa (a.s)’ya Verilen 10 Emir.......................................... 546 4- Peygamber İnancı .............................................................. 547 -Mesih İnancı ............................................................................ 549 5- Ahiret İnancı ....................................................................... 553 6- Kaza ve Kader İnancı ......................................................... 555 B- YAHUDİLİKTE İBADET ANLAYIŞI .................................................. 557 -Ağlama Duvarı ........................................................................ 563 -Sinagog ve Havra ................................................................... 564 -Dua........................................................................................... 564 -Şabat........................................................................................ 566 -Roş-Aşana............................................................................... 566 -Yom Kippur (Kefaret Günü) ................................................... 567 -Pesah ....................................................................................... 567 -Sukot........................................................................................ 568 -Şavuot...................................................................................... 568 -Oruç ......................................................................................... 568 -Kurban ..................................................................................... 570 -YAHUDİLİKTE MEZHEPLER.............................................................. 570 1- Makkabiler Devrinde M.Ö.II. Yüzyılda Mevcut Olan Mezhepler ......................................................................................... 570 a- Ferisiler veya Fariziler Mezhebi ......................................... 570 b- Sadukiler Mezhebi ............................................................... 571 c- Esseniler .............................................................................. 571 2- İslam’dan Sonraki Yahudilik Mezhepleri................................. 572 a- Rabbanilik. ........................................................................... 572 b- İshakiyye .............................................................................. 572 c- Yudganiyye .......................................................................... 572 d- Karailer veya Karaimler ...................................................... 573 3- Günümüzde Yahudi Mezhepleri............................................... 573 a- Ortodoks Yahudilik ............................................................. 573 b- Reformcu Yahudilik ............................................................ 574 c- Muhafazakar Yahudilik ....................................................... 574 d- Yeniden Yapılanmacı Yahudilik ......................................... 575 e- Karailer veya Karaimler ...................................................... 575 f- Samiriler............................................................................... 575 -Sabetaycılık ....................................................................... 576 -Theodore Herzl.................................................................. 578 -Altı Köşeli Yıldız Sembolü................................................ 582 -Yedi Kollu Şamdan (Menora) ........................................... 584 -SONUÇ................................................................................................ 587 -DİZİN ................................................................................................... 597 -KAYNAKLAR ...................................................................................... 609 KISALTMALAR age : Adı geçen eser agm : Adı geçen makale a. s : Aleyhisselam b. : Bin, İbn Bkz. : Bakınız c. : Cilt Çev. : Çeviren d. : Doğum DİA : Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi DİB : Diyanet İşleri Başkanlığı h. : Hadis H. : Hicri Hz. : Hazreti M. : Miladi ö. : Ölüm r.a : Radiyallahu anhu r.anha : Radiyallahu anha s. : Sayfa s.a.v : Sallallahu aleyhi ve sellem Trc. : Tercüme Trs. : Tarihsiz vb. : Ve benzeri 16 ÖNSÖZ İslam dininin temel beş esası olduğu konusunda, İbn-i Ömer (r.a)‟den rivayet edildiğine göre, Hz. Peygamber(s.a.v) şöyle buyurmuştur: “İslam beş esas üzerine kurulmuştur Allah‟tan başka ilah olmadığına, Muhammed‟in Allah‟ın kulu ve Resulü olduğuna Şehadet etmek, Namaz kılmak, Zekat vermek, Ramazan orucu tutmak ve Kabe‟yi Haccetmek.” Buhari, İman,1 Din olgusunun insanlık tarihine eşit olduğunu söyleyebiliriz. Hz. Adem (a.s)‟in ilk insan ve ilk Peygamber olduğu düşünülürse, din de onunla birlikte doğmuş ve bu günlere gelmiştir. Bu bir gerçektir ki, insanlar hiçbir zaman dinden ve dini düşünceden uzak kalmamış ve daima kendilerinden üstün bir kudrete ibadet etme ihtiyacı duymuşlardır. Dolayısıyla ibadet, mahiyeti bilinmeyen, fakat varlığı, sonsuz kudreti ve büyüklüğü her alanda ve her yerde hissedilen, her türlü tasarruf kudretine sahip olan Allah‟a karşı gösterilen saygı ve itaatin en yüksek mertebesi şeklinde tarif edilmiştir. Biliyoruz ki, dinin muhatabı insandır. İnsana yönelik birtakım emir ve yasakları vardır ve mükelleflerden bu konulara uygun davranışta bulunmaları istenir. Yani mükellefin yaratıcısına karşı bir takım sorumlulukları vardır. Bunların başında da ibadet gelir. İbadeti de geniş ve dar anlamıyla ele almak gerekir. Geniş anlamıyla ibadet; Allah‟ın bizlerden yapmamızı istediği her türlü güzel iş ve davranışı, bütün dini ve ahlaki görevleri içine alırken, dar anlamıyla ibadet ise namaz, oruç, hac, zekat ve kurban gibi Allah ve Hz. Peygamber(s.a.v) tarafından bizlere bildirilmiş olan belli dini görevleri kapsar. İbadetleri İslam bilginleri üç başlık altında toplamaktadır. Bunlardan birincisi; Namaz ve Oruç gibi bedenle yapılan ibadetlerdir. İkincisi, Zekat ve Kurban gibi sadece mal ile yapılan ibadetlerdir. Üçüncüsü ise, Hac ve Umre gibi hem mal ve hem de bedenle yapılan ibadetlerdir. İşte biz de araştırmamızda bu dar anlamdaki ibadetlerin, Kur‟an-ı Kerim‟de ortaya çıkışını, çeşitlenmesini ve fıkıh bakımdan hükümlerini incelerken, felsefi ve sosyolojik boyutlarını da ortaya koymaya çalıştık. Ayrıca ibadetlerin tarihi gelişimini araştırırken, Hz. Peygamber(s.a.v)‟in dönemine inerek bu ibadetlerin, o dönemde Hz. Peygamber(s.a.v)‟in düzenlemesiyle nasıl en son halini aldığını, kendi hayatında bunları ne zaman sistemli bir hale soktuğunu ve nasıl uyguladığını araştırmaya çalıştık. Aynı anne ve babadan doğmanın fıtri bağ oluşturması gibi, aynı inancı paylaşmak da kardeşlik duygusu verir. Kur‟an-ı Kerim‟in Hucurat suresi, 49/10. ayetinde, “Müslümanlar ancak kardeştir.” Ayrıca Al-i İmran suresi, 3/103. ayetinde, “Birlikte Allah‟ın ipine (kuvvet ve kudretine) sarılın, parçalanmayın. Allah‟ın size verdiği nimetini hatırlayın. Hani sizler birbirinize düşmandınız da O, kalplerinizi birleştirmişti. O‟nun bu nimeti sayesinde kardeşler olmuştunuz…” Bir inanca sahip olmak, kardeşlik ruhu içinde yaşamanın teminatıdır. İnanmak, hak yolda yürümektir. İnsanı ve insanlığın emin bir şekilde yaşamasını güvence altına almaktır. Biz insanlardan istenilen bilinçli ve şüphesiz inanmaktır. Neden inanıyorum, niçin inanıyorum ve nasıl inanmam gerekir sorularını doğru cevaplandırmamız gerekir? “Müslüman, bir gruba dahil olan değil, bir duruşa sahip olandır.” Bu anlayış içinde ibadet eden herkes, zerre kadar bile olsa, kesinlikle karşılığını görecektir. Önemli olan onun bilincinde olarak hareket etmektir. İbadeti bir alışkanlık halinde yerine getirmek değil, bir büyük varlığa teslim olma şuuru içinde hareket ederek yapmanın büyük karşılığı olacağı kesindir. O da cennettir. Ancak cennete girmek için değil, Allah‟ın rızasını kazanmak için ibadet edilmelidir. Allah‟ın rızasını kazanan herkes mutlaka cennete girecektir. Cennet ise Allah‟ın şanına laik kullarına sunduğu bir mükafattır. Bu mükafata ulaşmanın yolu, Allah‟ın dinini doğru bilmek ve eksiksiz uygulamaktır. İnsan bildiği, tanıdığı kadar Allah‟tan korkar ve O‟nu rahmetine ümitle bağlanır. Yine bildiği kadar içinde Cehennem endişesini taşır ve bildiği kadar Cennet sevinciyle kanatlanıp uçar gibi olur. Bit‟at ve hurafelerden uzak, ilhamını Kur‟an-ı Kerim ve sahih Sünnet‟ten alan bir Müslüman olarak yaşamaktır. Bu bir şereftir. Şerefle bitirilmesi gereken en ağır görev ise hayattır. Bu hayat, Allah‟a teslim olan hayattır. İbadet etmemiz emredilirken, bizden istenilen hayat da budur. Çalışmamızda böylesi bir hayatı hatırlatmak, en büyük amacımız olmuştur. İbadet, doğruyu öğrenmek, doğruyu yapmak ve doğru yaşamak 18 için yapılır. Bunlara ulaşmak için de ibadet şarttır. Allah, faydası olmayan hiçbir şeyi emretmez. Şuursuzca yapılan ibadetlerin sahibine çok fayda sağladığını söylemek mümkün değildir. “Bir kere şuurla Allah demek, bin kere şuursuzluğa yeter.” Yapmakta olduğumuz ibadetleri neden, niçin ve nasıl yapmamız gerektiğini ve bundan dolayı ne kazanacağımızı ve niçin kazanmamız gerektiğini bilmemiz gerekir. Sağlam ve sağlıklı bir imana sahip olan bir Müslüman, buna göre hareket etmek mecburiyetindedir. Sonuçta hedef, Allah‟ın rızasını kazanmaktır. Bu sonuç, beraberinde cenneti getirir. Cennet ise ulaşılan en son ve en güzel yerdir. Bilindiği gibi her maddenin üç hali vardır. Katı, sıvı, gaz ve yine her maddenin bu üç halden diğerine dönüştüğü sabit ısı değerleri vardır. Su 100°‟de kaynar ve 0°‟de donar. Aynen fiziki hallerde olduğu gibi insanların iman hali, küfür içinde olma hali, nifak içinde olma hali ve şirk içinde olma hali olan dört halden hangisinde bulunduğunu gösterir değerler de vardır ve bunlar da Kur‟an-ı Kerim‟in özünü oluşturan dört kavramdır. Allah biz insanlardan birini seçmemizi istiyor. Daha doğrusu bu dört kavramın, insan zihninde ve kalbinde bırakacağı kabul etme ya da etmemeye bağlıdır. İnsanın bu dört halden hangisinde olduğunu ise, bu dört temel kriter belirlemektedir. Bunlar İlah, Rab, Din ve İbadet’tir. Din; İlah ve Rabb olarak kabul edilen Allah‟ın en üstün ve en yüce olduğunu kabul etmektir. O‟nun varlıkta en üstün olduğu gibi insanlar ve evren üzerinde hakim ve mülkiyet konusunda da en üstün olduğuna inanmak ve Allah‟ın bu kuşatıcılığı paralelinde evreni ve insan hayatını düzenlemek için gönderdiği emir ve yasakları kabul etmek, ondan başka bütün kuralları ve kural koyucuları reddetmek, bu kabulleniş ve reddedişin sonucunda Allah‟ın insanları hesaba çekip, kendi dinini kabul edenleri mükafatlandıracağına ve kabul etmeyenleri de cezalandıracağına inanmaktır. Hayat bu anlayışı kabul etmek için vardır ve var olmalıdır. Çalışmamızda bu anlayış ve inanışa hem açıklama vardır ve hem de bu anlayışın tanıtımı esas kabul edilmiştir. Ayrıca çalışmamızda Kur‟an-ı Kerim‟in inanç ve ibadetler ile ilgili olarak insanlığa verdiği mesajları sunmaya çalıştık. Çünkü ilahi kelam olan Kur‟an- Kerim, yaratıcının yeryüzüne gönderdiği doğruyu, huzuru ve saadeti gösteren kutlu mesajdır. Bütün zaman ve mekanlara hitap eden mucizevi sözler manzumesidir. Dünya ve ahiretin haritası olan Kur‟an-ı Kerim, zamanın geçmesiyle gençleşen orijinal bir metindir. Her dönemdeki insanın yeniden ele alıp, kendi dönemindeki insanlara sundu- 19 ğu çok zengin bir sofradır. Bu zengin sofradan herkesin kendi anlayışı, bilgisi ve tecrübesi ölçüsünde istifade etmesi mümkündür. Tabi İslam‟ın anayasasının temel bazı prensiplerini sunarken, Hıristiyanlık ve Yahudiliğin dününü ve bu gününü de sunmayı yararlı gördük. Hıristiyanlık ve Yahudilik inanç ve ibadetleri hakkında yorum yapmadık, bu konuda takdiri okuyucuya bıraktık. Dileriz ki, okuyucuya faydalı olabilmişizdir. Hata ve eksikliklerimizin hoşgörü ile karşılanacağını ümit ederken, yapılacak samimi uyarı ve tenkitlerin çalışmalarımıza ışık tutacağını ifade etmek isterim. Evrenin sahibi Allah‟ın lütuf ve keremine sığınarak yola çıkarken, her alanda tevfik ve hidayet yalnız Allah‟tandır. Her şeyde ve her şey için Allah bize yeter! Hamd sadece O‟nadır, salat ve selam O‟nun Resulü Hz. Muhammed (s.a.v)‟e olsun. Her şeyin en doğrusunu bilen Allah‟tır. Allah hepimize rızasına uygun davranış ve hidayet nasip etsin… Mehmet BOZKURT 2013-ANKARA 20 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... GİRİŞ Bir eğitimci olarak söylüyorum, İslam dininin hedefi insanı eğitmek ve Allah‟ın rızasını kazanacak duruma getirmektir. Eğitime dair konu, hedef, metot ve muhatap gibi konuları dikkate alan ve belirli bakış açılarına göre farklı ifade edilen pek çok tarif vardır. Bütün tarifleri kuşatan tarife göre eğitim, “insan faaliyetlerinde istenilen yönde davranış değişikliği sağlama çabası”dır. İnsanlık tarihine baktığımızda her toplumun ve her ideolojinin, her dinin ve her felsefi görüşün aynı zamanda bir eğitim anlayışı geliştirdiğine, varlığını devam ettirebilmek için mensuplarını kendi doğruları çerçevesinde eğittiğine şahit oluruz. Bu eğitme ve yetiştirme sürecinin ekseninde daima insan vardır. Eğitim anlayışına yön veren baş unsura gelince, “hedeflenen insan tipini” şekillendiren “insan tanımları” bu sürecin belirleyicisi olmuştur. İşte eğitimle felsefe arasındaki ilişki bu tanımlarda kendini göstermekte, eğitim felsefesi; eğitimin ne olduğunu, nasıl olması gerektiğini söylemeye çalışırken, bu insan tanımlamalarından hareket etmektedir. Konuya İslami açıdan bakıldığında neler söylenebilir? Acaba İslam‟ın insan anlayışı ve buna bağlı olarak insan eğitimine yüklediği anlam nedir? İslam‟ın eğitim modeli hangi konuları içermektedir? İnanç ve ibadetlerin yerine getirilmesinde insan eğitimine katkısı nedir? Kanaatimizce bu ve benzeri sorulara cevap verebilmek için, her şeyden önce kişinin sağlıklı ve sahih bir uluhiyet inancına, doğru bir İlah tasavvuruna sahip olması gerekmektedir. Çünkü yanlış İlah tasavvuru, doğal olarak yanlış insan anlayışına sebep olmakta ve dünyaya, varlığa ve hayata bakışta zincirleme yanlışlıkları beraberinde getirmektedir. Her konuda olduğu gibi uluhiyet konusunda da en sahih bilgileri ve yegane doğru anlayışı Kur‟an-ı Kerim‟de ve onu insanlara tebliğ eden Hz. Peygamber(s.a.v)‟in Sünnet‟inde bulmak mümkündür. “Ben muallim olarak gönderildim.”1 “Ben güzel ahlakı tamamlamak üzere gönderildim.”2 1 İbn-i Mace, “Mukaddime”, 17 “Beni Rabb‟im terbiye etti ve terbiyemi en güzel bir şekilde gerçekleştirdi.”3 İnsanlara yaratılışın amacı, hayatın amacı ve anlamı konularında, hem en doğru bilgileri sunan ve hem de bunu en güzel bir şekliyle hayatında gerçekleştiren Hz. Muhammed (s.a.v), eğitim anlayışı ve modeli itibariyle de bizler için örnektir. Kalkış noktamız Kur‟an-ı Kerim ve Sahih Sünnet‟in rehberliği olursa, sonuçta elde edeceklerimiz de Allah‟ın rızasına uygun olacak ve konularımız arzu edilen surette çözüme kavuşacaktır. Zaten İslami eğitimin amacı “insanın Allah‟a yaraşır salih bir kul olması” şeklinde ifade edilmektedir. Amaç Allah‟ın rızası olunca, o amaca götürecek vasıtalar da elbette Allah‟ın dini, bu dinin kitabı ve o kitabı tebliğ eden Hz. Peygamber(s.a.v) olacaktır. İslam inancına göre insan; Allah‟ın kendisine ibadet etmesi için yarattığı, yeryüzüne hilafet göreviyle yaratıldığı ve en güzel ameli kimin gerçekleştireceğini tespit amacı ile sınava tabi tuttuğu, Ahsen-i Takvim‟de yaratılmış olmakla beraber, Esfele Safilin’e de düşme tehlikesi olan, nefsinde doğru yoldan ayrılmak ve takvayı potansiyel olarak barındıran bir varlıktır. Ondan beklenen; yüklendiği emanetin sorumluluğunu yerine getirmesi, Hak din olan İslam‟ı benimseyip, yüzünü yaratıcısı olan Allah‟a çevirmesi ve hududullaha riayet ederek yeryüzünde iyiliği teşvik etmesi ve kötülükten sakındırma bilinciyle hareket etmesidir. Ayrıca Müslüman olarak şahitlik ettiği dünya hayatını, yine Müslüman olarak tamamlayıp, razı olmuş ve razı olunmuş bir kul sıfatıyla ve Kalb-i Selim ile Rabb‟inin huzuruna çıkmasıdır. Bunun gerçekleşmesi için sağlam ve sağlıklı bir iman ile birlikte, bu imanın gereği olan ibadetlerin yerine getirilmesi gerekir. Bizden istenilen de budur. Bizden istenileni yerine getirme konusunda, İslam dini ve onun pek önemli anahtar kavramları ve esasları konularındaki bilgi yetersizliği, belirsizlikten kaynaklanmaktadır. Bu sorunları halletmenin yolu ise eğitimden geçmektedir.4 2 3 4 İmam Malik, “Muvatta”, Hüsn’ül-Hulk, 8 Ebu Davud, “Sünen”, Edep, 92 Wan Muhammed Nor, “El- Attas’ın Eğitim Felsefesi ve Metodolojisinin Genel Hatları” adlı makalesi, Çev. Yasin Ceylan, “İslam Araştırmaları”, c. VII, s. 36 22 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... İslam metafiziğinin merkezinde olan ve bütün anahtar kavramların odağında bulunan yegane hakikat Allah‟tır. Allah gerçeği ve kavramının, İslam‟ın dünya görüşü üzerinde olsun, İslami eğitimin içeriği ve yöntemleri üzerinde olsun köklü izleri vardır. Allah en temel gerçek olunca, İslam eğitiminin en önemli amaçlarından birisinin “Allah hakkında gerçek ve sahih anlayışın ve bilincin insan nefsine yerleştirilmesi” olması kaçınılmazdır.5 İslami eğitimin gerçek amacı “iyi bir insan” yetiştirmektir. Diğer eğitim sistemlerinde amaçlanan “iyi bir vatandaş” veya “iyi bir işçi” ideali “iyi bir insan” idealini gerektirmezken; “iyi bir insan” hedefi zorunlu olarak “iyi bir vatandaş” ve “iyi bir işçi” ideallerini de bünyesinde barındırmaktadır.6 Bunun gerçekleşmesi için de iman ve o imanın gereği olan ibadet şarttır. Ancak İnsan nereden geliyor, nereye gidiyor? Bu kozmik düzende yeri nedir? Kendi başına buyruk mudur, yoksa bir sorumluluğu var mıdır? Duyulara bağlı zihni bir çabayla bu sorular cevaplanamaz. Çünkü duyular, insanı bir noktaya kadar götürür. İnsanın ne olduğu bilinmeden, ne yapması gerektiği konusunda üretilen fikirler güvenilir olmaktan uzaktır. Onun mutluluğu, ancak kendi yapısına uygun bir değerler sistemiyle, yanı yaratılışına uygun bir şekilde yaşamını sürdürmesiyle mümkündür. Vahiy esprisi işte bu değerleri içermektedir. Bu nedenle her insanın ilahi bir dine inanma ihtiyacı vardır. İslam dininde varlık olayı açık ve kesin bir dille ifade edilir. Ne var ki, ayrıntılara girilmez. Çünkü asıl önemli olan, insanın niçin yaratıldığı, iyinin ve kötünün ne olduğudur. Kur‟an-ı Kerim sayfaları dolaylı ve dolaysız olarak hep bu soruların cevapları ile doludur. İlk dinin kaynağının ve mantığının ne olduğu sorusu, kesinliği tartışmasız bir bilgi ile cevaplanabilir. Bu bilgi ancak Kur‟an-ı Kerim‟de vardır. İnsanı yaratan onu başıboş bırakmaz. Bu yaratılışın mantığına terstir. Allah, Hz. Adem (a.s)‟e hayatın anlamını bildirmiş ve yürürlüğe koyması için belli kurallar vahy etmiştir. Bu kurallar zamanla hayata geçirilmiş ve böylece kendine has bir sosyal yapı oluşmuştur. İnsanın yaratılışına uygun din yalnız İslam‟dır. Şüphesiz Allah daha önce de insan yaratılışına uygun dinler göndermiştir. Ancak İslam, aslını 5 6 Wan Muhammed Nor, agm, Çev. Yasin Ceylan, “İslam Araştırmaları”, c. VII, s. 40 Wan Muhammed Nor, agm, Çev. Yasin Ceylan, “İslam Araştırmaları”, c. VII, s. 56 Giriş 23 koruyarak günümüze ulaştığından, bunların en mükemmelidir. Öz ve mantık açısından vahiy kaynaklı ilk din ile arasında hiçbir fark yoktur. Bu dinin özü ve mantığı ile İslam‟ın özü ve mantığı aynıdır. Bunun nedeni, insanın yaratılışında aranmalıdır. İnsanın yaratılışı değişmediği için, ona sunulan dinlerin özü ve mantığı da değişmiyor. İnsanlar çoğaldıkça ihtiyaçlar da çoğaldığından, dinin emirlerinde ve içeriğinde de insanın sosyal hayatını düzenleyen kaide ve kurallarda da artış olmaktadır. Ancak ilahi dinler özü itibariyle aynıdır. İnsanı olanca bütünlüğü ile yalnız Allah tanır. Bu bakımdan Allah‟ın gönderdiği din ile insan yaratılışı arasında tam bir uygunluk vardır. İnsan bu nedenle yalnız İslam‟a inanmakla mutlu olabilir. Ne var ki, insan salt inanmakla yetinmez. Niçin yaratıldığını, iyinin ve kötünün ne olduğunu ve ölümün nasıl bir anlam taşıdığını sorar. Ancak Allah, yarattığı insanı kendi soruları ile baş başa bırakmış değildir. Bu bakımdan Kur‟an-ı Kerim, baştanbaşa bu sorulara cevaptır. Ne var ki, detaya inmeyen bir cevaptır. İnsan ya evet, ya da hayır diyerek hayatını şekillendirecektir. Bu durum insanın kendi elindedir. Seçmek şüphesiz zordur, ama mümkündür. Çünkü Allah, insana idrak diye bir meleke vermiştir. Din; insanların dünya ve ahiret mutluluğunu amaçlayan, iyi ve kötüyü birbirinden ayırt ederek, iyiye ulaşmanın yollarını gösterip, insanı yaşam yönünden olgunluğa eriştirerek ve her bakımdan onu mutlu kılmayı hedefleyen kurallar toplamıdır. Ahlak da aynı şekilde insanın iyi ve kötü olarak nitelendirilmesine yol açan, insanda bulunan manevi nitelikli huylar ve bunların etkisiyle ortaya çıkan iradeli davranışlar veya bir toplum içinde kişilerin uyması istenen davranış biçimleri ve kurallar toplamıdır. Ahlakın amacının da bu kuralları insanlara uygulatarak, onları mutlu kılmaktır. Buradan anlaşılacağı gibi, din ve ahlakın amaç birliği içinde oldukları belirginleşmektedir. İnsanı her iki dünyada mutlu etmeyi amaçlayan din ve ahlak, övgü ya da yergiye değer olduğu iddiasıyla, akli ve mantıki temellendirilmiş olarak sunulur. Sunumu yapılan ahlak ve dini ilkelerin insanlar tarafından yaşanması ve eyleme dönüştürülmesi, öncelikli beklentidir. Çünkü ahlak otoritelerinin, ahlak teorileri üretmesindeki yegane amaçları, insanlara mutlu olabilecekleri yollar sunabilmek ve bu yollarda yürümelerini sağlayabilmektir. Bu anlamda “ahlak ve din, yaşama ve mutlu olma sanatıdır.”Amaç birliği içinde olan din ve ahlakın hem teorik ve hem de pratik yönleri bulunmaktadır. Ancak her ikisinin de uygulamaya yönelik kısımları daha ön plandadır. Bu bakımdan da iki alan bir birleriyle yakın benzerlik göstermektedirler. Özellikle Hz. Peygamber(s.a.v), dinin inançlar bütünü ve inançtan kaynaklanan davranışlar bütünü olduğu düşüncesiyle, 24 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... “Ben güzel ahlakı tamamlamak için gönderildim.”7 Hz. Peygamber(s.a.v) bir diğer Hadis‟inde ise “Din edeptir.”8 İfadesiyle de din ile ahlakı adeta aynileştirmiştir. Dinin bütün kurallarının ahlaki bir yönü de vardır ve her dindar ahlaklı olmak durumundadır. Nitekim İlahi dinlerde Allah, insanlara değer yargılarını oluşturmaları için Peygamberler ve ilahi kitaplarla kılavuzluk etmiştir. Bu konuda Hz. Peygamber(s.a.v): “Mü’minlerin iman bakımından en mükemmel olanı, ahlakı en mükemmel olanıdır...”9 Dolayısıyla İslam en mükemmel dindarlığı, imanı ve iyi ahlaklı olmanın temel şartı saymıştır. Ayrıca ibadetlerin yerine getirilmesindeki amaçlarından biri de insanları kötü alışkanlıklardan ve çirkin ahlaktan kurtarmaktır. Kur‟an-ı Kerim‟de belirtildiği gibi, eksiksiz yerine getirilen ibadetler, insanları bütün çirkinliklerden koruyacağı kabul edilmiştir.10 Ayrıca Kur‟an-ı Kerim‟deki “Şüphesiz Allah adaleti, iyilik yapmayı, yakınlara yardım etmeyi emreder; hayasızlığı, fenalığı ve azgınlığı yasak eder. O, düşünüp tutasınız diye size öğüt veriyor.”11 ayeti, adeta İslam ahlakını özetlemektedir. İnsanlar, Peygamberler ve ilahi kitapların rehberliğinde, toplum olarak ahlak kuralları oluştururlar. Bu açıdan da ahlakın en önemli kaynaklarından biri de din olmuştur. Çünkü özellikle ahlak yönünden her türlü adaletsizliğin, sapkınlıkların ve ahlaksızlıkların hakim olduğu toplumları düzeltmek için Allah, mutlaka bir Peygamber göndermiştir. Peygamberler, ilahi emirlerle toplumu, iyiye ve doğru dönüştürmeye çalışıp sağlıklı ve iyi ahlaklı bir topluluk oluşturmayı amaçlamışlardır. Bu amaca ulaştıktan sonra, zamanla bu iyi ahlaki yaşamdan sapmalar olup, dini ve ahlaki ruh kaybolarak, çirkinlikler içine tekrar düşen topluluklar için, Allah bu defa da toplumu yeniden inşa etmek için başka bir Peygamber göndermiştir. Dolayısıyla özellikle dinlerin oluşturulma amaçlarından biri de toplumlarda iyi ahlaklı ve mutlu bir yaşamı tesis etmektir. Bunun için de ahlak, akla ve vahye uygun ilke ve esasların pratik yaşamda yaşanmasıdır. Bunun için inanıyor ve bunun için ibadet ediyoruz! 7 8 9 10 11 İmam Malik, “Muvatta”, Hüsn’ül-Hulk, 8 Buhari, Edep, 39 Tirmizi, Rada, 11, İman, 6 Ankebut, 29/45 Nahl, 16/90 Giriş 25 Din, insanın yaşaması gereken değerleri belirler ve insana o değerlere bağlı kalarak yaşama iradesi kazandırır. Dinin kazandırdığı iradeyle insan ahlaklı yaşama bilinci kazanır. Değerlerin davranışa dönüşmesi ve irade göstermesi açısından da ahlak ile din, alan bakımından da birbirleriyle yakın ilişki içindedirler. Sağlam ve sağlıklı bir iman, bilinçli bir ibadet ile mümkündür. Bu durumda insan toplum içinde hem dinini koruyarak ve hem de ahlak kurallarına uygun bir şekilde yaşar. Huzurlu bir toplum için bu elzemdir. Bu nedenle Allah, bizden inanmamızı ve ibadet etmemizi emretmektedir. Bunun aksi olanı, direnmek, kibirlenmek ve başkaldırmaktır. İnsanlık tarihi, bu durumda olan yaratılmışların başarısız hikayeleri ile doludur. Başarı, Allah‟a tam teslimiyettir. İnanç ve ibadetlerimizin temelinde yatan duygu, bu teslimiyete rıza göstermektir. Çünkü evrendeki hiçbir varlık, ne kendiliğinde var olmuştur ve ne de kendiliğinden yok olup gidecektir. Allah‟ın sonsuz bilgisi ve kudretiyle tüm yaratılanlar, evren içinde belli bir amacı gerçekleştirebilecek yetenek ve donanımda var edilmişlerdir. Ancak insanlar ile diğer varlıklar arsında yaratılış amacı açısından önemli bir farklılık mevcuttur. Yeryüzündeki canlılar, daha çok ait oldukları ortamlar içinde kavrayabilecek bir yaratılış amacına sahiptirler. Kur‟an-ı Kerim, insanın yeryüzünde “Halife” olarak yaratıldığına dikkat çeker. Halife kavramı, birçok anlamının yanı sıra, insanın yeryüzünde adaleti ve doğruluğu gerçekleştirme özelliğine sahip olduğunu ima eder. İşte insanın varoluş amacı, sahip olduğu özgürlük sayesinde yeryüzünde adalet ve doğruluğu gerçekleştirecek şekilde Allah‟a kulluk etmektir. Allah‟a niçin ibadet ederiz? İbadet, öncelikle Allah emrettiği için yapılır. Bu konuda Allah: “Ey insanlar! Sizi ve sizden öncekileri yaratan Rabb‟inize kulluk ediniz...”12 Allah‟ın her emrinde olduğu gibi, yalnızca kendisine kulluk etmeyi emretmesinde de çok önemli amaçlar vardır. Bu amaçlardan bazılarını şöyle sıralamak mümkündür. 1- İnsan olarak ibadet etmekle, Allah‟a yakınlaşmış ve kötülüklerden uzaklaşmış oluruz. 2- Yalnızca Allah‟a ibadet etmek, insan olarak bizi diğer varlıkların kölesi olmaktan kurtarır. 3- Yalnız Allah‟a kulluk etmekle, arzularımızın sonsuz isteklerini kontrol altına almış oluruz. 12 Bakara, 2/21 26 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... 4- Yalnız Allah‟a kulluk etmek, insan olarak bizde hak ve adalet ölçüsü oluşturur. 5- İnsan olarak ibadet etmekle, Allah‟a şükretme görevimizi yerine getirmiş oluruz. İbadet etmekle ne elde ederiz? Sorusuna da özetle şu şekilde cevap vermek mümkündür. 1- Allah‟a ibadet etmekle, O‟nun sevgisini ve rızasını elde etmiş oluruz. 2- İyi huy ve davranışlar kazanır, kötü huy ve davranışlardan uzaklaşmış oluruz. 3- Bunu yaparken, İnsanların da sevgisini ve takdirini kazanmış oluruz. 4- İbadet edilmesi halinde Allah, insanın kalbine ferahlık verir, zor işleri kolaylaştırır, nimetleri arttırır, insandan yardımını hiçbir zaman eksiltmez ve insana dost olur. Allah‟ın dostluğunu kazanmak, çok büyük bir mutluluktur. Zaten insanın yaşamında en büyük amaç, Allah‟ın dostluğunu kazanmaktır. Ne mutlu o insanlara ki, Allah‟a dost olabilsinler..! Unutmamak gerekir ki, ilim ve fikir erbabının görevi, hak ve hakikat peşinde koşmak, doğru olanı savunmak, dünya ve insanlık için hayırlı olanın hakim hale gelmesi için çaba harcamak ve mücadele etmektir, kitlelerin hoşuna gidecek düşünceleri pazarlamak ve savunmak değildir. Hale söz konusu olan İslam ise, bu alanda söyleyecek sözü olanların, insanlardan önce Allah‟a karşı sorumlu olduklarını bilerek kalemlerini oynatmaları gerekir. Biz de bu eseri hazırlarken, İslam bilginlerinin bilinen geleneğine uyarak isabetli, doğru ve güzel olan ne varsa Allah‟ın bir lütfudur, isabetsiz ve yanlış olanların sorumluluğu ise bize aittir diyoruz. Yine de her şeyin en doğrusunu Allah bilir. Kitaplarım ve bu kitap, 40 yıllık emeğim, bilgi birikimim ve inancımdır. Bu kitapta ilim var, din var, Fikih var, Felsefe, Psikoloji, Sosyoloji ve Pedagoji var... Siyaset, sitem, tepki ve isyan var... Özlem ve hasret var... Hepsi Allah‟ın rızasını kazanmak içindir. İnsanlara bir şeyler öğretmek ve anlatmak içindir, uyanmak için..! Giriş 27 28 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... İSLAM ----------------------------------------------------------------------“Şüphesiz Allah katında hak (gerçek) din, İslam‟dır…” Al-i İmran, 3/19 ----------------------------------------------------------------------Arapça “selem” kökünden alınmış olan İslam, sözlükte,“itaat etmek, boyun eğmek, teslim olmak, kötülüklerden salim bulunmak ve selamete ulaşmak” anlamlarına gelen bir mastardır. İslam, Allah tarafından Cebrail (a.s) aracılığı ile Hz. Muhammed (s.a.v)‟e ve O‟dan da biz insanlara zamanından ve eksiksiz bildirilen son ve mükemmel olan ilahi emirlerin tamamıdır. Genel olarak İslam; Allah‟ın varlığına, birliğine O‟ndan başka ilah olmadığına ve Hz. Muhammed (s.a.v)‟in O‟nun kulu ve Peygamberi olduğuna, O‟nun tebliğiyle temellendirilen sisteme inanmak ve inandıklarını uygulamak demektir veya Hz. Peygamber(s.a.v)‟in din adına bildirdiklerinin tamamını bütün varlığı ile benimsemek ve bunu ortaya koyan bir teslimiyet içinde olmak demektir. Bu durumda olan kimseye de Müslüman denir. Hiç şüphesiz İslam adı, insanlığın genel dini olmak üzere, Hz Muhammed (s.a.v)‟in getirdiği dinin özel adı olmuştur. Bu adı ona, bizzat Allah vermiştir. Onun özelliğini belirtecek biçimde niteliğini açıklayan da Allah‟tır. Dinden kastedilen, şüphesiz “İslam” dinidir. İslam, ilahi bir dindir, Allah katında dinlerin en üstünüdür ve bütün dinlerin son şeklidir. Onun emirleri, insanlığın esenliğini sağlamaya yönelik Allah‟ın muradıdır. Fakat aynı zamanda İslam, gerçek dünyada var olan bir olayın, hukuk, şehirler, devletler ve medeniyetler yaratan bir hareketin adıdır. Özel bir dinin adı olarak “İslam” ile genel anlamda “din” arasında anlam bakımından da sıkı bir ilişki vardır. Genel anlamda “din” Allah‟ın insanlara Peygamberler aracılığıyla göndermiş olduğu mesajları “kabul edip” onlara “boyun eğmek” anlamına gelir. Özel anlamda “İslam” ise Allah‟a, yani onun mesajlarına “teslim olmak” anlamına gelir. Bu noktadan bakınca “din” ile “İslam”ın eş anlamlı olduğunu söylemek mümkündür. Din; kendi mahiyeti, nereden gelip nereye gideceği, yaratılışındaki amaç ve hedefe dair sorular soran insana cevap vermekte, yaratanını tanımakta, O‟na nasıl kulluk edeceğini bildirmektedir. Din; hayatın bu dün- yadan ibaret olmadığının bilgisini vermekte, ölüm ötesinde sonsuz bir hayatı müjdelemekte ve ona ulaşmanın yollarını göstermektedir. Hayatın akışı içerisinde zaman zaman yaşanan yalnızlık, çaresizlik, üzüntü, korku, hastalık ve musibetler karşısında insana ümit, teselli ve güven sağlamakta, huzur ve güven bahşetmektedir. Din; insanları iyiliğe çağırmakta, aynı zamanda; gizli, açık her türlü kötülükten de men etmektedir. Her türlü şiddeti, haksızlık etmeyi, harama el uzatmayı yasaklamakta ve inananların güzel ahlaklı olmalarını istemektedir. Birlikte yaşamak durumunda olan insanların birbirlerine karşı birtakım hak ve görevleri vardır. Din; insanı birlikte yaşadığı diğer insanlara karşı hak ve adalet ölçüsünce muamele etmeye sevk ederek sadece ferdin hayatını değil, toplum hayatını da olumlu şekilde etkilemektedir. Genel manada dini ve özel manada da İslam‟i Allah‟ın Peygamberler ve ona inananlar aracılığıyla tarihe müdahalesi olarak da tarif edecek olursak, İslam ve Müslümanlar yeryüzünde var oldukları sürece böyle bir müdahale ile yükümlü olduklarına göre, en geniş anlamıyla ve her çeşidiyle eylem/salih amel doğurmayan bir iman anlayışının dinin var oluş amacını da ortadan kaldıracağı şüphesizdir. Zaten İslam dünyasının çöküşü de iman, sosyal boyutunu kaybettiği zaman başlamıştır. O halde din; din bir uyanıştır. Sanat ve felsefe gibi dinin de asıl manası, insanın dikkatini gabya, bilinmeyenlere, sırlara ve metafizik sorulara çekmesinde yatmaktadır. Bu durum ise şuurumuzun uyanışı demektir. Bu uyanış bilmek ve tanımak şeklinde değil, farkında olmadığımız bilgisizliğimizin, idrakinde olduğumuz bir bilgisizliğe dönüştürülmesi şeklinde meydana gelir. Cahil ile bilge insan arasındaki o sonsuz fark da tam buradadır. Din, insanın da içerisinde yer aldığı var oluşun, evrenin, hayatın insan için ne anlama geldiğine dair ilahi bir cevaptır. Din, bizatihi insanın nereden gelip nereye gittiği sorusunun cevabıdır. Din, insana, varoluş, evren, insanlık, tabiat, toplum ve tarih konusunda bir anlam haritası sunar. Din, yeryüzündeki serüveninde insanlar ve toplum için bir yol haritasıdır. Din, yeryüzünde ezilenlerin çığlığıdır. Din, gerçek şartlara, gerçek bir protestodur. Din, yeryüzündeki her türlü kötülüğe, haksızlığa ve zulme karşı bir isyan ahlakıdır. Din, egemenlerin sahte tarihine karşı, tarihi düzeltme davasıdır. Din, varlığa etik bir yaklaşımdır. Din, insana, varoluş, tarih, tabiat ve topluma olduğu kadar, inanç, düşünce, eylem, siyaset, ekonomi, sanat, hukuk, ahlak, çevre ve bilim gibi maddi ve manevi bütün alanlara ilişkin kapsamlı ve tutarlı bir bakış açısı sunan bir dünya görüşüdür. Muhammed İkbal‟in, “İslam‟da Dini Düşüncenin Yeniden İnşası” adlı eserinin ilk cümlesinde “Kur‟an, fikirden ziyade amel/eyleme vurgu yapan 30 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... bir kitaptır.” derken, keza Aliya İzzetbegoviç’in de “İslam bir düşünüş biçiminden ziyade bir uyanış tarzıdır.” derken kastedilen tam olarak budur. O halde din bir kurgu, bir temenni, kuru bir ütopya değil, hayata geçirilmesi gereken bir eylem planıdır. Plansız eylemin sonucu belirsizlik ise eylemsiz planın sonucu da koca bir hiçtir. O halde din, insan eylemlerinin anlamlı ve planlı bir hale getirilişi yolunda sürekli atılan adımların adıdır. Kısaca din, dünyayı cennete dönüştürme projesinin adıdır. Din/İslam ismi ve kelimeleri ile ilgili olarak Kur‟an-ı Kerim: “Şüphesiz Allah katında hak (gerçek) din İslam‟dır…”13 “Allah kimi doğru yola iletmek isterse onun kalbini İslam‟a açar, kimi de saptırmak isterse göğe çıkıyormuş gibi kalbini iyice daraltır. Allah, inanmayanların üstüne işte böyle murdarlık verir.”14 “...Bugün sizin için dininizi kemale erdirdim. Üzerinizdeki nimetimi tamamladım, sizin için din olarak İslam‟ı beğendim…”15 “Kim İslam'dan başka bir din ararsa, bilsin ki, kendisinden (böyle bir din) ondan asla kabul edilmeyecek ve o, ahirette hüsrana uğrayanlardan olacaktır.”16 Kur‟an-ı Kerim‟in birçok ayetinde İslam ve o kökten türeyen kelimeler geçmektedir. İslam inanç sistemine göre İslam, Hz. Adem (a.s)‟den itibaren gelen bütün Peygamberlerin tebliğ ettikleri dinlerin tamamının adıdır. Kur‟an-ı Kerim‟in ifadesiyle: “Kur‟an‟ı kesinlikle biz indirdik, elbette onu yine biz (kıyamete kadar) koruyacağız.”17 İlahi emri, bir mucize olarak hiç bir değişikliğe uğramadan, orijinal haliyle kıyamete kadar baki kalacak son dinin, Hz. Muhammed (s.a.v) tarafından bildirilen şeklidir. Ayrıca konu ile ilgili olarak Kur‟an-ı Kerim: “O, Peygamberlerini hidayet ve hak din ile gönderendir. Müşriklerin hoşuna gitmese de O, dinini diğer bütün dinlerden üstün kılacaktır.”18 13 14 15 16 17 18 Al-i İmran, 3/19 En’am, 6/125 Maide, 5/3 Al-i İmran, 3/85 Hicr, 15/9 Saf, 61/9 İslam 31 İslam, nazil olduğu 610 tarihinden günümüze kadar bir harfi bile değişmeyen ilahi kitap Kur‟an-ı Kerim‟e ve onun tebliğcisi Hz. Muhammed (s.a.v)‟in sahih Hadislerine dayanmakta ve böylece bütün insanlığa hitap etmektedir. İslam evrensel bir dindir; bir milletin, bir zümrenin ve bir bölgenin dini değildir. İslam evrensel olduğu gibi, onu tebliğ eden Hz. Peygamber(s.a.v) de bütün insanlığa gönderilmiş son Peygamberdir. Herhangi bir kişinin Müslüman olabilmesi için Kelime-i Şehadet’i kalben tasdik ve dil ile ikrar etmesi gerekir. İman etmek için, Kelime-i Şehadet‟i söylemek, anlamını bilmek ve inanmak gerekir. İslam açısından Kelime-i Şehadet‟i, kesin kabul ve tasdik etmek imanın bir tezahürüdür. Kişi böylece Allah‟a ve O‟nun Peygamberini kabul etmiş demektir. Kelime-i Şehadet‟i söylemekten kastedilen, onu sık sık tekrarlamakla birlikte onu yaşatmak, duyurmak, Allah ve Resulünün yolunda cihad etmektir. Allah‟ın adını ve insanlığa çağrısı olan Kur‟an-ı Kerim emirlerini duymayanlara duyurmaktır. İyiliği emretmek ve kötülüklerden insanları sakındırmaktır. Kur‟an-ı Kerim, iman kelimesini bazı ayetlerde, İslam kelimesiyle aynı anlamda kullanmıştır. Bu bakımdan imanın şartlarından birini veya bir kaçını inkar eden kimse, kesinlikle imandan ve İslam‟dan çıkmış olur. Bu nedenle İslam bir bütündür, onu parçalara ayırmak ve bir kısmına inanmak, diğer bazı emirlerine inanmamak mümkün değildir. Kur‟an-ı Kerim‟in bir emrini bile inkar etmek insanı küfre sokar. Hak ile batıl Allah‟ın Peygamberi ve kitabı ile açık olarak ortaya konduktan sonra artık insanın kendi hür iradesi ve aklı ile bu yollardan birisini seçmesi gerekir. Buradaki tercihin neticesi ve sorumluluğu da tamamen insanın kendisini bağlamaktadır. Zira bu nedenle cennet veya cehennem yaratılmıştır.19 Allah, iman konusunu zorlama ve zulüm üzerine bina etmemiştir. Eğer Allah dileseydi tüm insanları iman üzerine kılardı. Fakat Allah bunu yapmadı, iman işini düşünüp karar verme ve seçme hürriyeti üzerine bina etti.20 Zira Allah, insanı imtihana muhatap kılmıştır. Bu nedenle de ona tercihli yollar sunmuş, bu yollardan hangisinin iyi ve hangisinin kötü olduğunu Peygamberleri aracılığı ile bildirilmiştir. Peygamber, Allah ile insan arsında elçi ve Allah‟ın emirlerini zamanında ve eksiksiz tebliğ eden, anlatan, açıklayan, izah eden, yorumlayan ve Allah‟ın Cebrail (a.s) 19 20 Kehf, 18/29-30 Zemahşeri, “el-Keşşaf”, I, s. 303 32 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... aracılığı ile kendisine öğrettiğini insanlara öğreten ve bu konuda rehber ve örnek olan insan ve Peygamberlik görevi ile görevlendirilendir. Hak; doğru olan, varlığı kesin olan demektir. Allah‟ın güzel isimlerinden biri de Hak‟tır. Hak kelimesinin öncelikli anlamı, İslam‟dır. İslam ise ilk Peygamber‟den itibaren bütün Peygamberlerin tebliğ ettiği hak dinin adıdır.21 Bu dini kabul edenlerin adı da Müslüman‟dır.22 Kur‟an-ı Kerim‟de İslam, “Din‟ül-Hak” kavramı ile ifade edilmiştir.23 Hakk‟ın karşıtı batıldır. Batıl ise; asılsız, gerçeğe uymayan düşünce ve hükümlerdir. Kur‟an-ı Kerim‟in getirdiği din; hak din ve verdiği bilgiler, doğru bilgilerdir ve çağırdığı yol da,“Sırat-ı Müstakim”, yani doğru yoldur. O, insanlığı ahlak ve yaşayışta da doğruluğa ve dürüstlüğe çağırarak batılı ortadan kaldırmaya yöneltmektedir. Konu ile ilgili olarak Kur‟an-ı Kerim: “De ki: Hak geldi, batıl yok oldu. Şüphesiz batıl, yok olmaya mahkumdur.”24 İslam, vahiy geleneğinin son halkasıdır ve artık Hz. Muhammed (s.a.v)‟den sonra Peygamber gelmeyecektir. Ancak bu, kendi içinde bir gelişim çizgisini izleyen vahiy geleneğinin gelişiminin sona erdiği anlamına gelmemektedir. Bilakis vahiy geleneğinin gelişim çizgisinin son halkasını temsil eden İslam vahyinin, vahiy geleneğinin amaç ve hedefleri doğrultusunda daha da geliştirilmesi mümkündür. Ancak bu defa gelişme artık yeni bir vahiy gönderilmesi suretiyle değil, en son ve en mükemmel halka olan İslam vahyinin, Müslümanlar tarafından sürekli yeniden yorumlanması, yani İctihat suretiyle olacaktır. Çünkü İslam kendisini, daima asrın idrakine sunacak, yeter ki, Müslümanlar onu asrın idrakine sunabilsinler... -Kur‟an-ı Kerim‟de İslam‟ın Özellikleri 1- Tüm evrenin mülkiyeti ve egemenliği Allah‟a aittir.25 2- Yaratılmışların en şereflisi ve mükemmel kabiliyetlerle donatılanı insandır. Evrende olan her şey insan için yaratılmıştır.26 3- İslam, Allah‟a iman ve kulluk esasına dayanır.27 21 22 23 24 25 26 Al-i İmran, 3/19; Bakara, 2/132; Yusuf, 12/40 Hac, 22/78 Tevbe, 9/33 İsra, 17/81 Al-i İmran, 3/26; Nur, 24/33 Casiye, 45/13 İslam 33 4- İslam, ahiret inancını gerektirir.28 5- İslam‟da Peygamberlere iman, dinin temel esasıdır.29 6- İslam‟da emir ve yasaklar ilahi bir kitaba, yani Kur‟an-ı Kerim‟e dayanır.30 7- İslam, meleklere imanı şart koşar.31 8- İslam‟da Allah‟tan başkasına kulluk yapılmaz.32 9- İslam, akıl ve ilimle/bilimle ters düşmez.33 10- İslam, takva dışında hiçbir kimsenin diğerine üstün olmayacağını söyler.34 11- İslam, dünya ve ahiret mutluluğunu esas alır.35 İlahi dinlerin özelliklerini göz önünde bulundurarak, bu özelliklere sahip olan dini tespit etmek gerekecektir. İşte bu özelliklere sahip din, Allah katında geçerli olan din, yani İslam olacaktır. Kur‟an-ı Kerim‟de geçen Peygamberler açısından bakıldığında bütün Peygamberlerin üzerinde durduğu inanç esasları olarak şunları görmekteyiz: Allaha, Peygamberlerine, meleklerine, kitaplarına, ahiret gününe, kaza ve kadere inanmadır.36 -Kur‟an-ı Kerim Açısından İslam Hz. Muhammed (s.a.v) tarafından bütün insanlığa tebliğ edilen son ilahi din olan İslam, yalnız Müslümanların dini değildir. O, Hz. Peygamber(s.a.v)‟in gönderilişindeki hikmet ve özelliğe paralel olarak davetini bütün insanlığa yöneltmiş tek ilahi dindir.37 İslam Kur‟an-ı Kerim açısından “Hak Din”,38 “Dosdoğru Din”,39 “Allah nazarında gerçek ve 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 Zariyat, 51/56 Bakara, 2/4 Bakara, 2/285 Araf, 7/32 Bakara, 2/285 İbrahim, 14/30; Nahl, 16/73 İsra, 17/36 Tevbe, 9/39; Hac, 22/37 Yunus, 10/64 Mevdudi, “Kur’ana Göre Dört Terim, Din Bahsi, Tarih Boyunca Tevhid Mücadelesi”, Çev. N. Ahmed Asar, s. 300 Sebe', 34/28 Saff, 61/9; Tevbe, 9/33; Fetih, 48/28 34 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... makbul din”,40 “O‟nun razı olduğu, beğendiği din”,41 vb. niteliklerle açıklanan ilahi dindir. İslam, özünde tanıdığı “Teslim olmak, Allah‟a gönül vermek, sımsıkı bağlanmak, barış ve güven içinde yaşamak” vb. manaları bütün insanlığa taşımak gibi bir misyonu da yüklenmiştir. Bu bakımdan Müslümanların hakim olduğu ülkelerdeki her renk, dil, ırk ve dinden insan huzur içinde bahtiyar ve mutlu bir hayat sürmüştür. Mesajını bütün insanlığa yöneltmiş olan İslam, evrensellik vasfının ötesinde getirdiği birtakım kurumlarla kıyamete kadar kalıcılığını da tescil etmiş bulunmaktadır. O‟nun dayandığı üç temel olan inanç, ibadet ve ahlak, diğer dinlerin hiçbirinde aynı olgunlukta yer almamıştır. Zaten misyoner olmaksızın yayılmasının bir hikmeti de budur. İslam‟ın ana kaynağı olan Kur‟an-ı Kerim‟in birçok ayetinde bu dinin, Allah, O‟nun varlığı, birliği,42 ibadetin yalnız O‟na yapılacağı,43 melek, ahiret günü, hesap, cennet, cehennem, sual, mesuliyet,44 kaza ve kader,45 ahlaki konular vb. konulardaki esaslarını ayrıntılı bir şekilde açıklamıştır. Kur‟an-ı Kerim açısından İslam, öncelikle Allah ile Hz. Peygamber(s.a.v) arasındaki hassas dengeyi korurken, hesap gününün sahibinin yalnız Allah olduğunu bildirir. Hıristiyanlık bu konudaki yetkiyi Hz. İsa (a.s)‟a devretmiş ve O‟nu Allah‟ın, (Haşa!) sağ yanına oturtmuştur. Kur‟an-ı Kerim‟in açıkladığı İslam‟da Allah ile kul arasına hiçbir kişi veya teşkilat giremez. Kul, günahını aracısız olarak Allah‟a arz eder, bağışlanmasını da yine O‟ndan niyaz eder. İslam, gerek inanç, ibadet ve ahlak esasları, gerek dini kavramlar bakımından son derece sade, kuvvetli, açık-seçik, anlatılması ve açıklanması kolay akli-mantıki bir dindir. Dünyaahiret dengesini en iyi şekilde kurarak bu konuda da diğer dinlerden farklı ve üstün bir konumda olduğunu kanıtlamıştır. Bu bakımdan günahkar doğmak gibi bir mantıksızlığın dayanağını, ne Kur‟an-ı Kerim ve ne de Hadisler‟de bulmak mümkündür.46 Dünya böylesine karanlık bir tablo içinde iken, İslam dini gelmiş ve insanlık tarihinin en büyük inkılabını gerçekleştirmiştir. İnsaflı bir gözle in39 40 41 42 43 44 45 46 Rum, 30/30 Al-i İmran, 3/19 Maide, 5/3 Bakara, 2/163; Al-i İmran, 3/18; İsra 17/42; Enbiya, 21/22, 25 İsra, 17/22; Kasas, 28/88 Hicr, 15/93; Lokman, 31/32; Tahrim, 66/7; Kehf, 18/48 İsra, 17/15-84; Ra'd, 13/11; Fussilet, 41/46 www.islamiyasam.com, Osman CİLACI; “Günümüz Dünya Dinleri”, Eylül/2013 İslam 35 celenirse, gerek Kur‟an-ı Kerim‟de ve gerekse Hz. Peygamber(s.a.v)‟in sünnetinde, Batı dünyasında neşredilen insan hakları beyannamelerinden asırlar önce, günümüzde ulaşılan en nihai insani hedeflerin tespit edilmiş olduğu görülecektir. Nitekim Hz. Peygamber(s.a.v)‟in Veda Haccı esnasında yaptığı Veda hutbesinin insan hakları açısından taşıdığı esaslar, bunun en açık misalidir. Bu hutbe, 632 tarihinde 100.000‟den fazla Müslüman‟ın karşısında okunmuştur. Yani İnsan hakları ile ilgili ilk yazılı metin kabul edilen 1789 İnsan ve Vatandaşlık Hakları Beyannamesinden 1157 yıl öncedir. İslam‟ın insan haklarına getirdiği yeni esasların, Batı‟daki insan hakları mücadelesi üzerinde de büyük etkisi olmuştur. İnsan, diğer varlıklardan farklı bir değere sahiptir. Bu kıymet, Allah‟a iman ve O‟nun emirlerine uymakla daha da artar. Bu sayede insan, evrenin en şerefli bir misafiri olur. İnsan, insanlık değerini, doğumu ile hatta ana rahminde teşekküle başlaması ile birlikte kazanır ve hayatı boyunca taşır. İslam‟ın insanlığa getirdiği temel hak ve hürriyetleri şu şekilde özetlemek mümkündür. 1- İslam, ırk ve renk ayırımına son vermiştir. Bütün insanlar Hz. Adem (a.s)‟den gelmiştir. İnsanın ırkını ve rengini kendi seçmesi mümkün değildir. Bu, tamamen Allah‟ın takdiriyledir. İnsanları böyle bir konuda farklı görmek, bazı ırk ve renkleri kınayıp bazılarını üstün kabul etmek, İslam açısından olduğu kadar, insani açıdan da son derece yanlış ve zararlıdır. Allah, Kur‟an-ı Kerim‟de insanları bir erkek ile bir dişiden yarattığını, sonra sayıları çoğalınca birbirleriyle kolayca tanışıp yardımlaşsınlar, ünsiyet ve ülfet etsinler diye onları kavim ve kabilelere, ırk ve milletlere ayırdığını beyan eder.47 Görüldüğü gibi, insanların ayrı ırk ve renkten oluşu, birbirlerine üstünlük için değil, tanışıp yardımlaşmaları içindir. 2- İslam soy-sop üstünlüğüne ve bununla övünmeye de son vermiştir. 3- İslam, halka idarecilerini kontrol ve denetleme hakkı getirmiştir. Devlet idaresinde keyfi tasarruflara, zulümlere, haksızlık ve kanunsuzluklara son vermeyi hedeflemiştir. 4- Fikir ve vicdan hürriyeti sağlamıştır. Fikir ve vicdan hürriyeti, insanın hayat hakkından sonra gelen en önemli hakkıdır. Kişinin bu hakkını tanımamak, onu öz benliğinden sıyırıp hayvanların seviyesine indirmek demektir. Bu nedenle İslam, fikir ve vicdanların baskı altında tutulmasına 47 Hucurat, 49/13 36 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... kesinlikle izin vermemiştir. “Dinde zorlama yoktur...”48 emriyle İslam, inanç esaslarını kimseye zorla kabul ettirmeyi doğru bulmamıştır. 5- İslam, kölelik kurumuna da büyük bir titizlikle eğilmiş, onu hukuki bir statüye kavuşturmuştur. İslam dini geldiği sıralarda bütün dünyada kölelik, en vahşi ve insanlık dışı tatbikatıyla hüküm sürmekteydi. İslam‟ın bütün dünyada yaygın olan bu kurumu, tamamıyla ortadan kaldırması elbette beklenemezdi. Bu nedenle O, köleliği temelden ve bir anda ilga yoluna gitmemiş, fakat bu kurumu büyük bir ıslahata tabi tutarak, ona en insani ve en medeni şekli vermiştir. Ayrıca kölelikten hürriyete geçiş yollarını artırıp kolaylaştırarak, köleliğin dolaylı olarak ortadan kalkmasını sağlayacak formüller koymuştur. Bu kurumun insanlık hayatından çıkışına öncülüğü bizatihi Hz. Peygamber(s.a.v), Zeyd (r.a)‟i azat ederek yapmıştır. 6- Mülkiyet hürriyetini sağlamıştır. Allah‟ın insana verdiği çeşitli duygular arasında mal sevgisi, mülk edinme arzusu da vardır. Kur`an-ı Kerim‟de bu durum açıkça belirtilmiştir. İslam, ferde mülkiyet hakkı tanımış, ona, bu duygusunu meşru şekilde tatmin etmesi için zemin hazırlamıştır. İslam‟ın tanıdığı mülkiyet hakkına, sahibinin izni olmadan hiçbir şekilde müdahale edilemez. 7- Hukukta eşitlik sağlamıştır. İslam bütün insanları hukuk önünde bir tarağın dişleri gibi eşit kabul etmiştir. Şahısların sosyal durumuna, soyuna göre imtiyazlı muamele yapılmasına izin vermemiştir. İslam‟da kanun hakimiyeti ve hukukun üstünlüğü esastır. Bir devlet reisi ile halktan biri kanun karşısında eşit muamele görür. Suçlu olan, devlet reisi bile olsa, mutlaka cezasını görür. 8- Cezaların şahsiliği ve kanuniliği esastır. İslam‟da kanunsuz ceza olmaz ve ayrıca suç işleyenin yerine başka birinin cezalandırılması da söz konusu değildir. Cezaların şahsiliği prensibi esas kabul edilmiştir. 9- Mahkemelerin bağımsızlık ve tarafsızlığı esas kabul edilmiştir. İslam‟da adalet kurumu olan mahkemeler, her türlü dış baskıdan, şahsi kin ve garazlardan, keyfi tasarruflardan uzak tutulmuş, hakimlerin tarafsızlıklarını kaybetmelerine izin verilmemiştir. İslam mahkemelerinde devlet reisleri sıradan vatandaşlarla birlikte hakim önüne çıkmışlar, suçlu görüldükleri takdirde de cezalandırılmışlardır. 48 Bakara, 2/256 İslam 37 10- Mesken masuniyeti ve hususi hayatın dokunulmazlığı esastır. İslam‟da şahsın özel hayatına karışmaya, meskenine izinsiz girmeye kimsenin hakkı yoktur. İnsanların gizli hallerini araştırmak, İslam‟da yasaktır. 11- Seyahat hürriyeti bir haktır. İslam‟da seyahatin ibret almaya ve sıhhat bulmaya sebep olduğu kabul edilir. Bu nedenle seyahat yapılması teşvik edilmiştir. 12- Yaşama hakkı, can, mal ve namusların tecavüzden korunma teminatı vardır. Bu durum, veda hutbesinde Hz. Peygamber(s.a.v) tarafından en güzel bir şekilde ortaya konulmuştur.“İnsanlar! Bugünleriniz nasıl mukaddes bir gün ise, bu aylarınız nasıl mukaddes bir ay ise, bu şehriniz Mekke nasıl mübarek bir şehir ise, can, mal ve namuslarınız da öyle mukaddestir. Her türlü tecavüzden korunmuştur.” 13- Sosyal güvenlik sağlanmıştır. İslam dini insanın, yaşlılık, hastalık, felaket ve kazalar karşısında mağdur ve perişan olmaması için, onu himaye etmiş ve getirdiği sosyal güvenlik tedbirleri ile muhtaçların geleceğini teminat altına almıştır. İslam, her şeyden önce insanları çalışmaya sevk ederek mali bakımdan kendilerini güvenceye almalarını teşvik etmiştir. Ayrıca getirdiği çeşitli tedbirlerle onlara aile içinde, komşu ve akraba muhitinde, ayrı bir güvenlik sağlamıştır. Bütün bu güvenlik tedbirleri yetersiz kaldığı yerlerde de devlet bizzat ferdin güvenliğini teminat altına almıştır. Zekat kurumu ve vakıflar bu konuda en mükemmel sosyal güvenlik kurumlarıdır. 14- Çalışma hürriyeti, ücret adaleti ve eşitliği sağlanmıştır. İslam‟da çalışma, emek sarf etme büyük bir değer ve teşvik görmüştür. Dilenmek, başkasına yük olmak, hoş karşılanmamıştır. Hatta ailesinin nafakasını helal yoldan temin etmek için çalışmak, farzları yerine getirmek şartıyla ibadet bile kabul edilmiştir. 15- Çocukların himayesi sağlanmıştır. İslam, doğumundan itibaren çocuklara sahip çıkmış, onların beslenme ve giyim masrafları için annebabaya çeşitli yardımlar yapılmış ve bu iş için hazineden ödenekler ayrılmıştır. 16- Temel eğitim zorunlu ve parasızdır. “İlim öğrenmek kadınerkek her Müslüman üzerine farzdır.”49 Hadis‟i, temel eğitim mec49 İbn-i Mace, Mukaddime, 17 38 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... buriyetini getirmektedir. İslam‟da temel eğitim müfredatı titizlikle hazırlanmıştır. Temel eğitimin içine dini, ahlaki, edebi bilgilerin öğretilmesi yanında, mesleki eğitim de girmektedir. İslam, dini bilgilerle birlikte çocuğun meslek sahibi kılınmasını da zaruri görmektedir.50 -İslam ve İnsan İlişkisi Nedir? Yüksek otorite sahibinden gelen üstünlük ve hakimiyet, otorite sahibi bir varlığa itaat edildiği takdirde, gösterilmesi gereken tapınma ve baş eğme, uyulması gereken adet, kural, kanun, yol, yargılama ve cezalandırma veya mükafatlandırma gibi anlamlara gelen din kelimesi, Kur‟an-ı Kerim‟de; hakimiyet, en üstün otorite ve bunlara itaatle boyun eğme, bu hakimiyet ve otorite altında meydana gelen fiili ve fikri nizam ve bu nizama uymak, samimiyetle bağlanmak veya karşı gelerek isyan etmekten dolayı, yüksek otorite tarafından verilen mükafat veya ceza gibi anlamları içerir. Ayrıca insanları iyi ve faydalı işler yapmaya yönelten, toplumları yücelten ve geliştiren bir olgudur. Din, insanlar arasında merhamet, şefkat, sevgi ve saygı duygularının ortaya çıkmasını sağlar. Dini değerler, toplumların birlik ve beraberlik içerisinde yaşamalarına katkıda bulunur. Din, insana birlikte yaşamanın verdiği hak ve sorumluluklarını hatırlatır. Örf, adet, kanun ve ahlakla birlikte toplum hayatına yön verir. Din duygusunun zayıflaması suçluların artmasına yol açabilir. Toplumda mutluluk güven ve huzur azalır. İnsan, günlük hayatında karşılaştığı yalnızlık, çaresizlik, korku, üzüntü, hastalık, musibet ve felaketler karşısında yegane teselli kaynağı olarak dini görür. Dini değerler insanı ruhsal bunalımlarından korur, başarı için ümit ve cesaret verir. Kendisine ve çevresine karşı daha duyarlı hale getirir. Dinin gerçek niteliği, mensuplarının ona tam anlamıyla itaat edip bağlanmasıdır. Bunun için Hz. Peygamber(s.a.v), İslam‟a girenlerin yalnızca İslam‟ın kaidelerini söylemesi ve yapmasıyla yetinmez, onları kendi haline bırakmazdı. Çünkü Hz. Peygamber(s.a.v), batıl üzere olan kimseyi kabul etmez ve kötülüğü de eliyle, yani güç kullanarak değiştirmesi gerekir. Din, insani değerleri yeniden ortaya koymaz, onları sadece onaylar, destekler ve teyit eder. Aslında din, insana o değerlere bağlı kalarak yürüyebilme iradesi kazandırır. Biz o değerleri kendi özümüzde ve içimizde buluruz. Kendi dünyamızda buluruz. Ama dinin bize kazandırdığı irade ile o değerleri hayata geçirme bilincini ve gücünü kazanırız. İnsanın saadeti 50 www.zaferdergisi.com, Mehmet Çınarlı, “İslam’ın İnsana Verdiği Temel Haklar”, Sayı: 392 İslam 39 ancak fıtratına dönmesi ve kendini gerçekleştirmesiyle mümkün olacaktır. Ahlakın yaşanmadığı toplumlarda aile hayatında, ekonomik hayatta, politikada ve insan ilişkilerinde çok hızlı bir dejenerasyon yaşanır. Çünkü Allah korkusunun olmadığı bir yaşamda herhangi bir sınır ve kural yoktur. Sınırlar nefsin zevk ve hırslarına göre belirlenir. Bu dejenerasyonun doğal bir sonucu olarak aile yapısında görülen bozulmayla ve toplumun temel yapısında çöküntüler kendini gösterir. Bu çöküş, toplumun tüm kesimlerine etki eder. Saygı, sevgi ve merhamet duyguları yerini, kendi bencil isteklerini tercih etmeye, kendi çıkarını gözetmeye ve başkalarının hakkına tecavüz etmeye bırakır. İhtiyaç içinde olanlara kimse yardım etmez, zenginler sadece kendi mallarını artırmaya çalışıp, insani değerleri tamamen göz ardı ederler. İslam, inananlarını kardeş saymak suretiyle, Müslümanlar için kurduğu dini-akli birliği, psikolojik açıdan da desteklemiştir. Konu ile ilgili olarak Kur‟an-ı Kerim: “Mü‟minler, ancak kardeştirler...”51 Hiç şüphesiz, İslam‟ın bu kardeşlik prensibi, hangi bölgede olurlarsa olsunlar, Müslümanlar arsında sağlam bir bağ olmuştur. Tarih hiçbir dinin, çeşitli milletleri içeren devlette, İslam‟daki gibi birbirleri arasında bir fark görmeyen tek bir ümmete dönüştürdüğünü yazmamıştır. Bu kardeşlik manevi olduğu ve maddenin payı bulunmadığı için, İslam buna yalnız gerçek sevgi, eşitliğin değeri, yardım elini uzatma ve destekleme gibi ruhi-kalbi hükümleri belirlemiştir. Kardeşlik bağı, soy ve akrabalık bağı, sevgi bağı, ülfet bağı, dostluk bağı, huy benzeşmesi bağı ve sevinç bağı gibi pek çok bağı bir araya getirir. İslam, kardeşlik kavramını Müslümanların içine Kur‟an-ı Kerim ayetleriyle, Hz. Peygamber(s.a.v)‟in Hadisleri ile ve yaşam tarzını yaşamakla, bu huyun eğitimini almakla ve etkilerini gözeterek yerleştirebilmiştir. Ancak İslam bütün Müslümanların başka değil, sadece kardeş olduklarını ilan etmiştir. Ama buna rağmen Müslümanların, kelimenin tam anlamı ile kardeş olmaları şöyle dursun, dış güçlerin, emperyalist ve sömürgeci ülkelerin hesabına diğer Müslümanlara karşı savaşanlar bile vardır. Bunun acı sonuçları bu gün ortadadır. Okumakta olduğunuz bu kitabı hazırladığım günlerde başta Mısır ve Suriye olmak üzere Müslümanların yaşadığı bütün bölgelerde kan akmaktadır. Ne acıdır ki Müslüman, Müslüman‟ı öldürmektedir. Demek ki, Kur‟an-ı Kerim‟i okuyoruz, ama asla anlamamışız. Anlamış olsaydık, Müslüman‟ı asla öldürmezdik. Acı olan da, Müslüman, Müslüman‟ı “Allah‟u Ekber” diye öldürüyor. Allah‟ım sen 51 Hucurat, 49/10 40 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... en büyüksün diyerek, Müslüman kardeşini katlediyor. Mahşerde bunun hesabı çok ağır olacaktır. Bu büyük günahı işlemekten Allah‟a sığınmak gerekir. Moğol istilası ve Haçli seferleri İslam dünyasına ciddi zararlar vermiştir. Halifeliğin kaldırılmasıyla da İslam dünyasının kafası koparılmış ve bütün bu nedenlerden dolayı hala kendine gelememiştir. Osmanlı yönetiminde sonra Ümmet bir daha toparlanamamış ve dış güçlerin de etkisi ile parça parça olmuştur. Sonuç olarak Ümmet birliğini ve İslam‟ın sosyal düzenini parçalayıcı nitelikteki her gelişme, her olgu ve her teşebbüs, İslam adına dahi ortaya çıksa, aslında “tefrika”ya hizmet eden ve “cahiliye” olarak nitelendirilmeye laik çabalardır, bunların aktörleri Müslüman olsa da sonuç değişmez. Ancak Müslümanların bütün çabaları, bu ümmetin uygarlıkta yeniden dirilmesi gerekir yönünde olmalıdır. Bu, önemli bir görevdir. Kanaatimiz o dur ki, bu gün Müslümanlar arasındaki tefrikanın, dökülen kanın ve ortaya atılan fitnenin kaynağı, İslam‟ı bir korku imparatorluğu halinde göstermek isteyen İslam düşmanlarının çabasıdır. Bu çaba, mezhepçilik adına körüklenmekte ve Müslümanlar da saf saf buna alet edilmektedir. Belki de İslam‟ı tehlikeli ve kanlı göstererek yükselişini engellemek ve İslam‟a gönül vermek isteyenleri soğutmaktır. Bu nedenle, ne adına olursa olsun kan dökenleri, İslam‟a davet ediyorum. Çünkü İslam‟da kan dökmenin şartları bellidir ve Müslüman‟ın Müslüman‟ı öldürmesi zulümdür. Bunu yapmaktan Allah‟a sığınmak gerekir. İslam düşmanlarının çabalarına, yerli işbirlikçi sözde aydınların da desteği büyüktür. Bu aydınlar, bir araya gelmiş densiz, fesatçı ve hakikatten yoksun bir grup insandır. Yeni birkaç kelime öğrenmişler ve bundan başka sahip oldukları bütün değerlerini bir kenara itiyorlar. Avrupalı havasına girerek eğitim görmüş ve Avrupa‟ya gitmiş gençlerimiz kendilerine layik, söz dinleyen birer uşak olsunlar diye; beyinlerini yıkatarak onları imandan, İslam‟dan, Allah‟tan, ahlaktan, hakikate boyun eğmekten, takvadan ve faziletten uzaklaştırıyorlar. Onları, kendi menfaatleri için milletin değerlerinden uzaklaştırıyorlar ve bütün mukaddesatımıza düşman yetiştiriyorlar. Bu gün İslam dünyasında yaşanan felaketlerden birisi de budur. İslam dininin bütün Müslümanları kardeş ilan etme prensibi, herkesi eşit kılmış ve kardeşliğin en başta gelen sonuçlarından ve en doğru tanıklarındandır. Eşitlik ahlakını benimsemek ve uygulamak, kardeşliğin en açık göstergesidir. Eşitliğin, Müslümanlar arasında farz olan kardeşliğin sonuçlarından birisidir. Eşitlik aynı zamanda, İslam‟da sosyal düzenin temellerinden birisidir. İslam hukukunun hedeflediği eşitlik, her durumda mutlak İslam 41 geçerli olmayan, ama eşitliğin söz konusu olduğu durumlarla ilgili eşitliktir. Eşitlik, İslam‟ın bir edep görünümü olan yönüdür ve İslam inancına bağlıdır. İslam camiasına katılmanın bir uzantısı olan kardeşliğin bir alt dalıdır. Bu eşitlik, dini öğrenmek, ibadet ve Allah‟a yakınlaşmada eşitliği gerektirir. İnsanlar bu ölçüde eşittir ve yükümlülüğün kendileriyle ilgisi bakımından, bir engel çıkanlar dışında, tam eşitlik içindedirler. Farzlar konusunda Allah‟a aynı ibadeti yaparlar. Allah‟a eşit derecede yakınlaşırlar ve yalnızca hayırda yarışmaları ölçüsünde farklılaşırlar. Dinin alınması konusunda Allah, hem mü‟minlere ve hem de insanlara hitap etmiş, hiçbir grubu diğerinden ayırmamıştır. Bu eşitliğin bir benzeri de hayır ve ümmete yarar sağlamaya elverişlilikte eşitliktir. İslam hukuku, eşitliğin uygulanmasında engellerin ortadan kalkıp kalkmaması durumunu dikkate almıştır. Dinin alınmasında ve uygulanmasında kadın ve erkek herkes Allah nezdinde eşit olarak sorumludurlar. Allah, Kur‟an-ı Kerim‟in çeşitli ayetlerinde, takva sahiplerinden,52 sadıklardan,53 iman, hicret ve cihat edenlerden54 ve bunun en güzel örneklerini sergileyen sahabeden55 razı olduğunu belirtir. Ayetlerinde ise, razı olduğu kulların birçok özelliğini bir arada sayar. “...Erkek-kadın bütün mü‟minler birbirlerinin velileridir...”56 Hayatın her alanında karşılıklı işbirliği, dayanışma ve sorumluluk içindedirler. İyiliği emrederler. Hak, hayır ve güzel olanı telkin ve tavsiye ederler. “Kötülüğü yasaklarlar.” Batıl, şer ve çirkin olan şeyleri men edip sakındırırlar. “Namazı dosdoğru kılarlar.” Günde en az beş vakit Allah‟a yönelirler. “Zekatı verirler.” Allah‟ın verdiği servetten, yoksulun hakkını verirler. “Allah ve Resulü‟ne itaat ederler...” İlahi ve Nebevi emirlere uyarlar, yasaklardan ise kaçınırlar. Bu özellikler Müslüman‟ı, hem bireysel ve hem de toplumsal açıdan “inançlı, bilinçli ve sorumlu bir şahsiyet” olarak tanımlamaktadır. İslam dini, inanç ve düşünce ayrımcılığı gözetmeksizin bütün insanlığı kucaklamayı hedeflemiştir.“Yaratılanı severim, yaratandan ötürü” derken, Müslüman‟ın bir toplum ve görev adamı olmasını öngörmüştür. Ona ferdi sorumluluk yüklediği gibi, toplumsal sorumluluklar da yükle52 53 54 55 56 Al-i İmran, 3/15 Maide, 5/119, Tevbe, 9/21 Tevbe, 9/100; Fetih, 48/18 Tevbe, 9/71 42 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... miştir. O, sahip olduğu güvenirlilik, dürüstlük ve çalışkanlık gibi vasıflarıyla çevresine güven telkin eden ve iç dünyasını canlı tuttuğu gibi çevresini de yeşertendir. Hz. Peygamber(s.a.v), Müslüman‟ı işte bu durumundan dolayı “yaprağı hiçbir mevsim dökülmeyen hurma ağacına benzetmiştir.”57 İslam, din birliğini, Müslümanların gerçek birliği olarak kabul etmiş, diğer birlikleri büyük birliği çözülmeye uğratmadıkça uygun kabul edilen ikinci birlikler olarak bırakmıştır. Din birliğinin kaynağı, insanın insan olduğunu, en güçlü yön olan saf akıl olduğundan, değer verilecek en önemli bağdır. Bütün insanlık için gelen ve dünyanın sonuna kadar kalacak olan bir dinin çağrı yaptığı en önemli bağdır. Bu aynı zamanda fıtri bir birliktir. Çünkü bütün insanların onsuz olmadığı saf insanlık yönüyle ilgilidir. İşte bunun için İslam, din bağını bütün öteki bağların küçüldüğü, dinin gerçek ve kutsal bağı kabul etmiş ve bağlarını böyle bir birliğin kuruluşunun unsurları olan inanç, düşünce ve iyi davranış birliğinin birleştirdiği tek bir ümmet olmaya çağırmıştır. İşte bu durumda başka birlikler, bu birliği bölemez. Din birliğine denk, başka bir birlik de yoktur. Çünkü soy ve ülke birlikleri, kültürel ve yetersiz birliklerdir. İnsanlık birliği de bunun yerini tutamaz. Çünkü o geniştir ve insanlık bu birlik altında bir araya gelemez. Zira insanlık, değişik inançlar ve davranışlara sahiptir. Böyle bir ad altında toplananların ittifakı beklenemez. Ayrıca bu, maddi bir birliktir. İnanç, düşünce ve davranışta birliğini şart koşarsak, din birliğine varmış oluruz ki, zaten hedef de budur. Din birliği fıtri bir birlik olunca, insanların bunda görüş ayrılığına düşmemesi gerekir. Ayrılık değil, beraberlik sebebi olmalıdır. İslam, tıpkı Allah‟ın ilk yarattığı zamanki gibi, insanların “tek bir ümmet” oluşturmasını hedeflemiştir. Bu da onun fıtrat dini oluşunun bir tanığıdır. Bu, insanları fıtrat kökenine ve birliğe döndürür. Fıtrat, insanın yaratıldığı dış veya iç, beden veya akıl özelliğidir. İnsanın ayakları üzerinde yürümesi vücut fıtratıdır. İslam‟ın fıtrat olarak nitelenmesinden kastedilen, dış ve beden fıtratı olduğu değildir. Çünkü İslam, inanç ve davranış kurallarından oluşur. Bunların hepsi de akılla kavranır. Kastedilen, iç ve akıl fıtratıdır. İnsanı en güzel bir biçimde yaratan Allah‟tır. O‟nun fıtratına doğru düşünce gücünü yerleştirmiştir. Bu nedenle Kur‟an-ı Kerim‟de insanın en güzel bir şekilde yaratıldığı ifade edilir. İslam dinini en güzel bir şekilde yaşayabilmek için hayatın anlamını çok iyi bilmek gerekmektedir. Dinin var oluşa yüklediği anlam, evrenin her 57 Buhari, İlim, 14 İslam 43 şeyi ile emrine sunulduğu insanda kendisini bulmuştur. Zira evren “insan hayatı” eksenli yaratılmıştır. Yani evrenin varlığını anlamlandıran durum insanın yaratılışı olmuştur. Kur‟an-ı Kerim penceresinden bakıldığında Allah‟ın, insanı varlık aleminin yaratılmasının yegane sebebi kıldığı görülür. Varlık alemi onun üzerinde kurgulanmıştır. Bu nedenle Kur‟an-ı Kerim‟de bütün yaratılmışlar arasında en büyük önem insana verilmiştir.58 Varlık sıralamasında en üst makam insana aittir. Yaratılış, fikir ve inanç bakımından en şerefli yer onundur.59 Kur‟an-ı Kerim, insan ile ilgilendiği kadar başka hiçbir varlıkla ilgilenmemiştir.60 Diyebiliriz ki, Kur‟an-ı Kerim‟in hiçbir konusu ve mesajı, amaç bakımından “insan”dan soyutlanamaz. Kur‟an-ı Kerim‟e göre insan basit bir varlık olmayıp, Allah tarafından kademe kademe tekemmül ettirilip, birçok maddenin karışımından süzülerek meydana getirilmiş kıymetli bir varlıktır.61 Allah bu şerefi vurgulamak için insanı “kudret eliyle yarattığını belirtmiştir.”62 Özel bir yaratılışa sahip olan insan, bu sebeple meleklerin secdelerine muhatap olmuştur. Çok önemli bilgilerle donatılmıştır. Kendisini var eden Allah, insana eşyanın adlarını da öğretmiştir. Çünkü o, yeryüzünde halife olarak yaratılmıştır. Bu durum, kendisinin bir görevle yükümlü olduğunu göstermektedir. Görevin yapılabilmesi, bilinmesiyle ilgilidir. Onun için insan önceden görevi konusunda bilgilendirilmiştir.63 Kur‟an-ı Kerim‟de meleklerin Hz. Adem (a.s)‟e secdeleri, Allah‟ın Hz. Adem (a.s)‟e bütün isimleri öğretmesi, meleklerin bu isimleri bilememeleri üzerine, Hz. Adem (a.s)‟in isimleri meleklere arzı,64 insanın şeref ve mahiyetini gösterir.65 Kur‟an-ı Kerim insanın, şan ve şeref sahibi olarak yaratıldığını vurgular. “Biz hakikaten insanoğlunu şan ve şeref sahibi kıldık. Onları (çeşitli nakil vasıtaları ile) karada ve denizde taşıdık; kendilerine güzel güzel rızıklar 58 59 60 61 62 63 64 65 İzutsu Toshihiko, “Kur’an’da Allah ve İnsan”, Çev. Süleyman Ateş, s. 93 Süleyman Kaya, “Kur’an’da İmtihan”, s. 64 Ramazan Muhammed Said Buti,“Kur’an’da İnsan ve Medeniyet”, Çev. Resul Tosun, s. 41; Muhammed Hamidullah, “Kur’an’ı Kerim Tarihi, Çev. Salih Tuğ, s. 30 İnsan, 76/1-2; Fatih Açık, “Kur’an-ı Kerim’de İrade Hürriyeti ve Sorumluluk Çerçevesinde İnsan Hayatı”, Yüksek Lisans Tezi, s. 2 Sad, 38/75; Süleyman Kaya, age, s. 66; Hayrani Altıntaş, “İslam’ın Gerçek Yüzü 1”, s. 143-146 Hayrani Altıntaş, age. s. 143 Bakara, 2/30-33 Mustafa Erdem, “Hz Adem”, s. 140 44 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... verdik, yine onları yarattıklarımızdan birçoğundan cidden üstün kıldık ”66 İnsan, ilahi yaratılıştan en çok pay almış veya ilahi Tekvin, yani yaratma sıfatının kendisinde en fazla tecelli ve tezahür ettiği varlıktır.67 İnsan, Allah‟ın yarattıkları arasında kendine has özellikleri olan ve benzeri bulunmayan, en büyük ve en küçük alemlerin yönetimi, eline verilen mümtaz bir varlıktır. Bu insan için Nebiler gönderilmiş, onlar için hikmetler içeren kitaplar indirilmiş ve dünya içindeki var olan her şey onun için yaratılmıştır. İnsan, evrende Allah‟ın en seçkin varlığı ve en gözde sanatıdır. Eşyanın hakikatine nüfuz edecek ve evrendeki ilahi icraatları anlayabilecek bir akıl gücüne sahiptir. Bu akıl ile insan, evrendeki hikmetleri keşfeder ve eşya üzerinde hakimiyet kurar. İnsan bir taraftan bilgi elde eder ve diğer taraftan da açıklama gücü ile bu birikimini başkalarına aktarır.68 İnsan dışındaki diğer varlıklar ise bir şeyi tam olarak anlama, eşyanın hakikatine nüfuz edip bunu başkalarına aktarma yeteneğinden mahrumdurlar.69 Akıl, dil, yazı ve güzel bir suret ve ölçülü bir yaratılış üzere olma, dünya ve ahiret ile ilgili işleri idare etme, yeryüzündeki varlıkların emrine verilmiş olması gibi pek çok konuda insan, üstün şeref sahibidir.70 Bu konuda Kur‟an-ı Kerim: “Biz, hakikaten insanoğlunu şan ve şeref sahibi kıldık…”71 “Kalem ile (yazmayı) öğreten Rabb‟in adıyla oku! O, insana bilmediğini öğretti...”72 İnsanda akıl gücü olduğu gibi, aynı zamanda yaratılışının bir gereği olarak bir kısım istek ve arzuları da vardır. Bu istek ve arzuları, aklın rehberliğinde hayat bulması insana fayda sağlar. Tersi ise karmaşaya ve dengesizliğe neden olur. İnsanın duygularına bu derece önem verilmesi onun önemine ayrı bir delildir. İnsanın mahiyeti ve dünyada kendisine nasıl bir sorumluluk alanı açıldığı ve bu sorumluluklarını yerine getirebilmesi için ne gibi yetkilerle donatıldığı konusunda çok farklı teorilerin olduğu tar66 67 68 69 70 71 72 İsra, 17/70 Sadık Kılıç, “Tarihsellik ve Akılcılık Bağlamında Kur’an’ı Anlama Sorunu”, s. 10 Ebu Hayyan, “Bahru’l-Muhit”, VI s. 58 Razi, “Mefatihu’l-Gayb”, XXI, s. 13 Zemahşeri, “Keşşaf”, III, s. 534 İsra, 17/70 Alak, 96/3-4 İslam 45 tışma götürmez. Bu teoriler üzerinde uzlaşmak ise hiç bir zaman mümkün olmayabilir. Ancak insanın yaşanabilir bir dünya kurmak için yapması gerekenler konusunda fazla bir fikir ayrılığı olmaz. O halde, Teolojik olarak, insanlar arasında uzlaşma yaratacak kavramsal güzel konuşma sanatı, Kur‟an-ı Kerim‟in ifadesiyle, ortak kelimeyi, paydayı teorilere ve doğruluk söylemlerine kurban etmeden pratik bir alan üzerinden kurmak gerekir. Allah‟ın koymuş olduğu bu kanunları keşfedecek ve böylece hem kendimizi geliştirecek ve hem de Allah‟ın bütün yaratma planında öngördüğü gelişmeye ayak uyduracak kavrayış yeteneği olan hidayeti de Allah, fıtratımıza yerleştirmiştir. Herkese ihtiyacı olan şeyi ölçüp vermiş ve bu ölçüye uyum göstermek suretiyle tekamül edebilecek içgüdüler ve fiziksel kabiliyetlerle donatmıştır. Takdir tek başına mekanik bir rehberlik olarak insana verilebilirdi, ancak Allah böyle dilememiş ve ardından hidayeti de verdiğini söyleyerek, takdirle yürüyen tabiattan ve içgüdüleriyle varlıklarını devam ettiren hayvanlardan farklı olarak, insan aklının ve iradesinin işlediği bir düzenin kurulmasını irade etmiştir.73 Dünyada İslam dininin muhatabı sadece insandır. İslam da sadece insana gönderilen bir dindir. O halde İslam‟ı anlamak için öncelikle insanın nasıl bir varlık olduğunu anlamak gerekir. Yetenekleri itibariyle evrenin en gözde varlığı olan insan, dış yönü itibariyle de oldukça estetik ve güzel görünümlü yaratılmıştır. Konu ile ilgili olarak Kur‟an-ı Kerim: “Gerçekten biz insanı en güzel bir biçimde (takvim) yarattık.”74 Allah, insanın maddi-manevi olarak doğrultmanın, kıvama koymanın ve biçimlendirmenin en güzelinde yarattık. Buna göre “Ahsen-i Takvim”75 biçimlendirmenin en güzeli demek olup76 şeklinin, yapısının ve dış görünüşünün güzel olmasına, kuvvet ve kabiliyetinin yüksek olmasına, akıl, bilgi ve ahlak ile ila73 74 75 76 Şaban Ali Düzgün, “İnsanın Yetkinliğini Teolojik Olarak Temellendirmenin İmkanı”, konulu makalesi, s. 11-38 Tin, 95/4 Takvim: “Eğriyi doğrultmak, düzene koymak, kıymet biçmek ve kıymetlendirmek” gibi anlamlara gelir. Ahsen ise en iyi, en güzel demektir. Ahsen-i Takvim ifadesi insanın; ruh ve bedeni ile en mükemmel şekilde yaratıldığını, boyunun düzgünlüğünü, endamının eşsizliğini, dileyen, isteyen, düşünen, konuşan, yazan, anlayan, anlatan ve sanat kabiliyeti olan, hakkı batıldan, güzeli çirkinden, iyiyi kötüden, doğruyu yanlıştan, hayrı şerden, tatlıyı acıdan ayıran akıllı bir varlık oluşunu ifade eder. (Bkz. Zemahşeri, “el-Keşşaf”, VI s. 401; Razi, “Mefatihu’l-Gayb”, XXXII, s. 8) Ebu Hayyan, “Bahru’l-Muhit”, VIII, s. 486 46 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... hi güzelliğe ermesine işaret etmektedir. Allah, insanı yarattığı zaman, O‟na akıl vermiş ve bilmediği şeyleri öğretmiştir. O‟nun mertebesini meleklere öğretmiş ve onlara, insanın kendisinin halifesi olduğunu bildirmiş, göklerde ve yerde bulunan her şeyi O‟nun emrine vermiş, böylece Allah‟ın alemdeki hükmü, İnsan-ı Kamil ile zahir olmuştur.77 Muhyiddin İbn-i Arabi’ye göre alemin varlığının sebebi ve koruyucusu bu İnsan-ı Kamil‟dir. Din, maddi ve manevi her türlü sıkıntıya karşı insanın direncini arttırır. Yaratıcıya güvenme ve ona sığınma insanı yüceltir. Allah inancı ve sevgisi, insana kuvvetli bir irade ve sağlam bir karakter kazandırır. Din, insanı yersiz korkulardan ve bencil duygulardan uzak tutarak özgürleştirir, inanç ve davranış planında bir dengeye götürür.78 Bu sayede insan neye, nasıl ve ne kadar değer vereceğini bilir. Böylece hem hayatı anlamlı kılar ve hem de hayatı kolaylaştırır. Çünkü din, uymak isteyenlerine, hem dünya ve hem de ahiret hayatlarında iyilik sağlayacağı ümidiyle öğütlediği inançlar ve eylemlerden oluşur. Bazı bilginlerin dini, “akıllı insanları övgüye değer seçimleriyle gizli veya açık iyiliğe yönelten ilahi bir öğreti” olarak tanımladıklarını da biliyoruz. Kur‟an-ı Kerim, hem hak ve hem de batıl dine, din adını vermiştir. “Sizin dinininiz size, benim dinim banadır.”79 emriyle bu mesajını açıkça ortaya koymaktadır. İlahi dinlerin, insanları ıslah ve iyi topluluklar oluşturma konusunda nice katkıları olmuştur ki, insanın ve toplumun esenliğinden belli zaman içinde bütün insanların esenliği sağlanabilsin. İşte bunun için dinler, doğru yolun ışıkları olabilmiştir. Allah‟ın, başlangıçtan son Peygambere kadar bütün dinlerdeki isteği tektir. Bu da, dünyanın dirliği ve insanların huzur içinde yaşamasıdır. Bu nedenle dinler, insanların bu dünyadaki saldırısından hikmetin, doğru düşüncenin ve işlerin sonunu düşünmenin gereklerine karşı çıkmaktan koruyan kurallarla denetim altına aldırmışlardır. Anlaşılan doğru düşünce, İslam dininin, insanın esenliği yoluyla toplum düzenini kurma amacını güttüğü en önemli durumdur. Düşüncenin, düşünenlerin anlayışları ve düşünceye ihtiyaçları ölçüsünde yükselen dereceleri vardır. İnsanların kimisi bilgindir, kimisi öğrenme yolundadır ve kimisi de bilgisizdir. Bunların her biri farklı mertebelerle nitelenir. Her insan, muhtaç olduğu davranışlar çerçevesinde kendisini yanlış yollara düşmekten koruyacak biçimde doğru düşünmeye mecburdur. Ne 77 78 79 Azizuddin Nesefi, “İnsan-ı Kamil”, Trc. A. Avni Konuk, s. 40 İslam Ansiklopedisi, c. 9, s. 317 Kafirun, 109/6 İslam 47 kadar düşünebiliyorsa, o kadarında doğru düşünceyle yükümlüdür. Elinde olmayan düşüncede ise, ilgili konuda doğru düşünceye ulaştıracak bilen kişilerden yardım alması gerekir. Ancak toplumumuzda herkes her şeyi biliyor tavrı içindedir. Bu anlayış yanlıştır ve bu anlayışı İslam asla onaylamaz. Genelde okuma ve araştırmadan uzak toplumların genel karakter ve tavırlarının gereğidir. Konu ile ilgili olarak Allah:“...Bilmiyorsanız, zikri ehline (bilenlere) sorun.”80 Müslümanlar ayetin gösterdiği bu yolu tutarsa, düşünceleri sağlam ve bilgileri tam olur. Çünkü herkes iki düşünce durumundan birine sahiptir. Ancak gerçekleri görmezden gelme ve onları yanlış kavrama, dünya ve ahiretteki en büyük musibetlerden biridir. Çünkü sahibini doğruluk ve başarı gerektirmesi açısından sapıklık çukuruna düşürür veya sapıklığından ayılıncaya kadar öz ömründen bir zaman kaybına uğrar. Herkesin her şeyi bilmesi mümkün değildir. Böyle davranmak, böyle görünmek ve böyle bir duruş sergilemek sahibine hiçbir şey kazandıramayacağı gibi, toplum ve Allah nezdinde küçük düşürür. Ayrıca bu karakter bir cehaletin eseridir. Müslüman‟ım diyen herkes bundan şiddetle kaçınmalıdır. İnandığımız dinin de bizden istediği budur. İfade edildiği gibi, “bilgi sahibi olmadan fikir sahibi olmak” her zaman insanı yanlışa götürür. Doğru düşünce ve gerçek, tektir ve Allah‟ın rızasını kazanmaktır. Hiç şüphesiz bütün ilahi dinler, doğruluğu getirmiş, şirke meydan okumuş, müşriklerin durumunu kınamış, Allah‟ın birliğini ve mükemmelliğini emretmiştir. Ancak İslam, kendisinden önceki ilahi dinlerden farklı olarak detaya girmiş ve inanç konusu, İslam‟ın ilk özen gösterdiği konu olmuştur. Çağrısının başlangıcı, bir olan Allah‟a iman ve putların reddedilmesi olmuştur. Bu, her türlü hayrın dayanağı kılınmıştır. Mü‟minlerin, Allah‟ın sıfatları konusunda inanması gerekenlerin bildirmesi, doğru inancın tamamlayıcısıdır. İslam, doğru inancı ve bu doğruluğun sürekliliğini ortaya koymuştur. İslam, akıl yürütmeyi, pek çok defa tekrarlar. Kur‟an-ı Kerim‟e bakıldığında, bu konuda birçok ayet olduğu görülecektir. İslam‟a göre mükellefin ilk görevi, Allah‟ı bilmektir. Çünkü İslam inancının en önemli temeli, Allah‟ın birliği, en şereflisinden en aşağısına kadar bütün yaratıkların O‟nun kulu olduğu, Peygamberlerinin gerçekliği ve üstün kulları olduğudur. Bu nedenledir ki, Hz. Peygamber(s.a.v) için, Allah‟ın kulu ve elçisi olduğu söylenir. 80 Nahl, 16/43 48 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... İslam dininin, diğer ilahi dinlerin ve akl-i selime dayanmayan felsefi sistemlerin, sosyal ve siyasi doktrinlerin ortak hedefi ve gerçekleştirmek istediği hedefler ve ulaşmak istediği amaçları: 1- İnsanın dinini koruması, yani din hürriyeti,81 2- Canını koruması, yani hayat hakkı,82 3- Aklını koruması, yani aklı devre dışı bırakan şeylerden uzak durma,83 4- Neslini koruması, yani zina ve fuhuştan korunma,84 5- Malını koruması, yani mülkiyet hakkına sahip olması85 gibi görevlerini, en uygun şartlar ve ortam içinde amaçlarına ulaşmalarının temin edilmesi önemli görülmüştür. Bu konulardaki emir ve yasakların yerine getirilmesi, insanın en tabii haklarının korunması konusundaki görevlerini yerine getirmesi hayatının olmazsa olmazlarındandır. İslam dinindeki emir, yasak ve tavsiyeleri insanın bu önemli hak ve görevleri etrafında toplanmaktadır. İnsan, bu tabii haklarını koruması oranında insandır. Bunları korumak insan için farzdır. Bu tabii hakları ile birlikte yaşaması, şerefli bir yaşamdır. İslam toplumu canlı ve hareketli olduğu dönemlerde, ihtiyaçları doğrultusunda kendi sorunlarını kendisi ortaya koyuyor ve yine kendisi çözmeye çalışıyordu. Müslüman toplumun ve halkların dinamizmini yitirdikleri duraklama döneminde ise Müslüman düşünürler ve bilginler gündemlerini yenileyemediler. Miladını doldurmuş konuları ve süresi geçmiş konuları gündemde tutmaya devam ettiler. Toplumun ihtiyaç duyduğu ve gelecek açısından toplum için gerekli konuları ise görmediler veya görmezlikten geldiler. Bu tür konuları gündeme getirme ve onlarla ilgili çözümler üretme cesaretini, belki de gücünü kendilerinde görmediler. Böyle bir davranışı selefleri için saygısızlık, kendileri için haddini aşmak şeklinde değerlendirdiler. Bu anlamsız saygı ve gereksiz tevazu anlayışı bilginler sınıfının sabit değeri ve karşı konulmaz geleneği haline gelince, her şey onların kontrolü 81 82 83 84 85 Bakara, 2/256; Yunus, 10/99; Ğasiye, 88/22 Nisa, 4/93; Maide, 5/32; En’am, 6/151; İsra, 17/33 Bakara, 2/219; Maide, 5/90 İsra, 17/32; Nur, 24/3, 19; Mumtahane, 60/12 Bakara, 2/188; Al-i İmran, 3/130; Nisa, 4/2, 29; Maide, 5/38; Mumtahane, 60/12; Fecr, 89/19, 29 İslam 49 dışında ortaya çıktı ve gelişti. Onlar ise bu tür olup bitenlere çok anlamsız çözümler ürettiler. Genellikle sosyal olaylara tek tek baktılar ve her birine ayrı bir fetva verdiler. Olayları bir bütün olarak görme, bu olayların temelinde yatan sosyal kaide ve kanunları keşfetme, tarihi süreç içinde görmeme, bu olayları zemininde yatan kaide ve kanunları, yani sosyal hayatın temel nizamını fark etmeme, bütün bunları bir bütün olarak ve kapsamlı bir biçimde değerlendirmemek ve yorumlamamak onları kanun fikrinden, düzen şuurundan ve bilimsel düşünceden uzaklaştırdı. İstisnaların dışında zaman zaman iyi ve doğru şeyler de söylediler. Bu anlamda İslam düşünürlerinin genellikle telifi bir yana bırakarak önceki eserlere dipnotlar koymakla yetinmeleri iyi sonuç vermemiştir. Hatta gerçekten saygı değer insanlar olan eski bilginlere saygı sınırını aşarak aşırı bir şekilde hayranlık duymaları, onların görüş ve düşüncelerini eleştirilmez ve karşı çıkılmaz mutlak doğrular olarak algılamaları, sonraki nesillere de bu zihniyeti telkin etmeleri, İslam‟daki fikri ve ilmi hayat için bir yara ve deva bulunmaz dert olmuştur. İslam toplumu bunun haklı sancılarını hissetmektedir. Oysa İslam daima düşünmeyi, üretmeyi ve bir şeyi bitirince hemen diğer bir şeye başlamayı emreder. Bu konudaki sıkıntının kaynağı İslam‟ın değil, Müslüman‟ın sahip olduğu yanlış anlayıştır. Bu anlayıştan kurtulmadıkça İslam dünyası mevcut arzulanamayan durumdan kurtulamaz. İslam düşüncesinin duraklama ve gerileme döneminde zamana, mekana ve sosyal şartlara göre gündem oluşturamayışına ve eski gündem konularıyla boş ve anlamsız bir şekilde meşgul olmasına örnek olarak Mutezile mezhebi mensupları, yabancı din ve kültürlerin de etkisiyle “İnsanın ahirette Allah‟ı görmesi ve Kur‟an-ı Kerim‟in yaratılmış olması” konusunu İslam‟ın gündemine getirmişlerdir. Bin yıldır bu konuların devamlı gündemde tutulması, diğer yandan gerçek gündemi oluşturması gereken konuların görmezlikten gelinmesi bir zaaf olmaktan başka bir şey değildir. Ayrıca Gazzali ve İbn-i Rüşt mücadelesinde karşılıklı kitaplar yazmalarına neden olmuştur. Daha sonra onlar adına yapılan tartışmalar öyle bir noktaya gelmiştir ki, bu iki düşünür düzeyinde yeni düşünürler yetiştirmek bir yana, onları bile tam olarak anlama yeteneğine sahip insanlar yetiştirmek mümkün olmamıştır. Ayrıca İslam dünyası 17. yüzyılda “Hızır hala hayatta mıdır? Firavun iman ile mı ölmüştür? Hz. Peygamber(s.a.v)‟in anne ve babası mü‟min mi? Yezid‟e lanet okumak caiz mi? Bir Müslüman‟ın Hz. İbrahim (a.s)‟in milletindenim demesi caiz mi? gibi konuları tartışmış ve yeni tartışmalar eskilerine hiçbir şey ilave etmemiştir. Yapılan şey sadece tek- 50 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... rardan ibaret kalmıştır. Üstelik bu tekrar, Müslüman cemaatler arasındaki gerilimi artırmaktan, onları kısır çekişmelerle meşgul etmekten başka bir işe de yaramamıştır. Bir toplumdaki düşünürler ve bilginler yaşadıkları çağdaki gerçek gündemi tespit ederek üzerinde tartışma açmazlarsa, sözü edilen sahte ve yapay konular gündemi işgal eder. Sahte ve yapay gündem maddelerinden hiçbir şekilde verimli bir sonuç çıkmaz. Bu sonuç beraberinde sefaleti, yoksulluğu, cehaleti ve Allah‟ın rızasının dışında her şeyi getirir. İslam‟a göre, insan olarak var oluş nedenimiz bu değildir. İnsan, sürekli bir anlam arayışı içinde olmalıdır. Kendi kendine, “Ben kimim? Niçin yaratıldım? Nereye gideceğim? İyi nedir? Doğru nedir? Adaletli olan nedir? Güzel nedir? Bu dünyanın sonu ne olacak? gibi sorular sorar. İşte aklın ve bilimin yeterince cevap bulamadığı bu önemli sorulara din, cevap bulmaya yardım etmiş ve insan düşüncesini aydınlatmıştır. Dindeki ahiret inancı, insanın hayatına düzen vererek dünyanın zorluk ve sıkıntılarına karşı durmasını sağlar. Bu inanç, dünya hayatındaki davranışları olumlu yönde etkilediği gibi, insanın ölümsüzlük isteğine cevap vermektedir. Çünkü insan, ölümden değil, yok olmaktan korkar. İnsan din sayesinde, ölümle yok olmayacağına ve ahirette hayatının devam edeceğine inanır. Çevre faktöründen bağımsız olarak insanda doğuştan var olduğu düşünülen değişmez özelliklerin bütünü insan doğasını oluşturur. İslam dininde buna fıtrat veya yaratılış denir. İslam‟a göre Allah, insanları kendini bilip tanıyacak kabiliyette yaratmıştır. Din, ilahi kurallar bütünüdür. İnsanları akıl ve iradeleri ile dünyada iyiliğe, ahirette ise mutluluğa götürmeyi amaçlayan bir yoldur. Din, bir takım delillerle kabul edilen teorilerden çok, hissetmektir. O, akli bir felsefeden çok, kalbi bir haldir. Bu kalbi durum ve kalbi konum, bir imtihan gibi olmasındadır. Din denilince ilk akla gelen, inanç esaslarıdır. İnançlar dinin temelini oluşturur. İnsan iki yönlü bir varlıktır. İnsanın bir maddi yönü ve bir de manevi yönü vardır. Maddi yönüyle yeme, içme ve giyinmeye, manevi yönüyle de inanmaya ihtiyacı vardır. İnsanda yeme, içme ve barınma gibi biyolojik ihtiyaçlar nasıl doğuştan geliyorsa, din duygusu da doğuştandır. İnsan her zaman yüce ve kudretli bir varlığa güvenme, ona sığınma ve ondan yardım dileme ihtiyacı hisseder. Bu sığınma ve güvenme duygusu din ile karşılanır. İnsandaki din duygusu doğuştandır. Konu ile ilgili olarak Kur‟an-ı Kerim: “(Resulüm!) Sen yüzünü hanif olarak dine, Allah insanları hangi fıtrat üzere ya- İslam 51 ratmış ise ona çevir. Allah‟ın yaratışında değişme yoktur. İşte dosdoğru din budur! fakat insanların çoğu bilmezler.”86 İslam, Müslüman‟a Allah, Peygamber ve İslam sevgisi aşılayacak düzenlemeler yapmıştır.“...Allah, kendisinin sevdiği, onların da Allah‟ı sevdiği bir millet getirir...”87 ve “...Allah onlardan hoşnut olmuştur, onlar da Allah‟tan hoşnut olmuştur...”88 İlahi emirler, Müslüman‟ın bakış açısını kesin bir şekilde ortaya koymaktadır. İslam dininin nihai hedefi, Allah‟ın birliğine inanan ve bu inancın sevk etmesiyle de iyi işler yapan fertler yetiştirmektir. Bu fertler aynı zamanda iyiliğin egemen olduğu erdemli toplumu oluştururlar. Bu bakımdan İslam‟da iyi işlerin yapılması emredilmiş ve kötü işlerden sakınılması istenmiştir. İyi işler karşılığında ahirette bir takım mükafatlar vaat edilirken ve kötülük yapanların cehennemde azap görecekleri bildirilmiştir. Cehenneme götüren en büyük günah ise Allah‟a şirk koşmaktır. Bu bakımdan her mü‟min günahlardan uzak durmak için çaba sarf etmelidir. Günahların işlenmediği bir toplum ise öncelikle güven içindedir ve huzurlu bir hayat yaşamaktadır. Bu anlamda İslam, aynı zamanda huzur içinde yaşamak isteyen bir toplum için temel teminattır. Kur‟an-ı Kerim‟in bütün emirleri buna yöneliktir. İslam dini, dünyada yaşarken insanın mutluluğu ve insanlığın gelişimi için; bir araştırma yapmadan bilgisizce taklit etmeye karşıdır. Israrla bilime yönelmeyi teşvik eder. Ümmetin ilerlemesi bilginlerin çokluğuyladır, gerilemesi de aynı şekilde bilginlerin gerilemesiyledir. Çünkü din nefis, ahlak ve davranış terbiyesi, ayrıca bu dünyayı düzgün kılmaya çağrı olduğuna göre, dini iyi öğrenmek ve sırlarını kavramak emri, hem dini öğrenecekler ve hem de tebliğ edilecekler açısından hedeflenen amacı gerçekleştirme garantisi demektir. Bütün bunlardan anlıyoruz ki, ilim öğrenmenin hükmü Farz-ı Kifaye derecesine varabilir. Bu da dinin yaşamasının ve ümmetin çıkarlarının gerektiği ölçüde olmalıdır. Ayrıca kölelik kurumunu kaldırarak insanın özgürleşmesine katkıda bulunmuştur. İnsanın aklına hitap ederken, aklı olmayanları hiçbir şeyden sorumlu tutmamıştır. Samimi bir inanç için kalben inanmayı emreden İslam, insanın kalbine hitap eder. Düşünmeyi ve düşündüğünü ifade etmeyi teşvik eder. İnsanın aklını kullanması konusunda Kur‟an-ı Kerim‟in birçok emri vardır. Akılın ve bilginin önemini ortaya koyan İslam, Okumayı, düşünmeyi ve öğrenmeyi emreder. 86 87 88 Rum, 30/30 Maide, 5/54 Maide, 5/119 52 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... İnsanların barış, huzur ve kardeşlik içerisinde yaşamalarını isterken, düşünmeyi ve araştırmayı öğütler. İnsanın iç dünyasını ve duygu dünyasını zenginleştirir. Delil ve belgelere dayanarak konuşmayı ve doğruyu yanlıştan ayırmayı ister. İnsanın niçin yaratıldığını ve neyi niçin yaptığını bilmesini ister. Bütün bunlar, İslam dininin hem evrensel ve hem de bütün zamanlara hitap eden, insan hayatının tamamını tanzim eden bir dindir. İslam‟ın kuralları, hakikati getirmiş, buna çağırmış ve kuşkuları ise atmıştır. Hatta korku ve kuşku ile hareket etmeyi yasaklamıştır. İslam‟ın hakikate çağrısı ve vehimleri bir kenara atışı, bütün kurallarında kendisini gösterir. İslam‟ın hakikate çağrısı, evhamı reddetmesi inançlar, ibadetler, davranışlar ve bilgilerde olmuştur. İnançlar alanındaki çağrısı, yaratıcının varlığı, kemal sıfatlarıyla nitelenmesi, noksanlardan tenzih olması ile ilgilidir. İslam‟ın ibadetler konusundaki çağrısı, nefsi arıtan ve onu temizlik ve kemale yönelten bir takım davranış ve sözleri ibadet olarak meşru kıldığını görürüz. İnsan, toplum içinde yaşayan bir varlıktır. Toplu halde yaşayan insanlar arasında huzur ve mutluluğun sağlanabilmesi için bireylerin hak ve yükümlüklerini bilmesi, diğer bireylerin de haklarına saygı göstermesi gerekir. Nitekim Allah: “İnsanların hakkı olan şeyleri eksiltmeyin. Yeryüzünde bozgunculuk yaparak karışıklık çıkarmayın.”89 emriyle kul hakkını ihlal etmeyi yasaklamıştır. Kul hakkı, başkasının bedenine, malına, kalp ve ruhuna verilen zararlardır. Hz. Peygamber(s.a.v) :“Üzerinde kul hakkı olan, ölmeden önce ödeyip helalleşsin. Çünkü ahirette altının ve malın değeri olmaz. O gün, hak ödeninceye kadar, kendi sevaplarından alınır, sevapları olmazsa, hak sahibinin günahları buna yüklenir.”90 Allah‟ın evreni yaratmasındaki amaç, sebep insandır. Tartışmasız, yaptığı her şeyi bir amaca göre düzenleyen yaratıcı, bu amacını gerçekleştirecek sonsuz bilgi, irade ve kudret gibi sıfatlara sahiptir. Aynı şekilde, evrende etkin ve yetkin güç, yani halife olmasını irade ettiği insanı da, önüne koyduğu amaçları gerçekleştirmesini sağlayacak benzer niteliklerle donatmıştır. Bu donanım, insanın hem fıtri ve hem de bilgisel yapısında mevcuttur.91 Her ne kadar insana böylesine üst seviyede değer verilse de insanın bu değeri hiç kaybetmeyeceği anlamına gelmez. Nitekim Kur‟an-ı 89 90 91 Şuara, 26/183 Buhari, Rikak, 48 Şaban Ali Düzgün, agm, s. 11-38 İslam 53 Kerim İsrail oğullarından bir gurubun maymuna çevrildiklerinden bahseder ki, bu üzerinde durulmaya değer bir konudur.92 Burada hayvanlar içerisinden özellikle maymunun seçilmesi manevi “mesh”in93 deformasyonun önemine işaret içindir. Aslında insan ile maymun arasındaki fark, bir kıl ve bir kuyruk değildir. Esas fark akıl, mantık, huy ve ahlak farkıdır. Maymunun bütün hüneri taklit hissinin gelişmişliğindedir. İnsanın yaptığı hareketleri gören maymun, onları derhal taklit eder. Ondaki bu taklit özelliği, bir kısım insanlar nazarında onu adeta insana yaklaştırır. Halbuki maymunun önünde günlerce ateş yaksanız, soğuk günlerde ısınmayı öğretseniz, sonra onu alıp bir dağa götürseniz, yanında ateş yakmak için gerekli malzemeleri koysanız, o yine de üşüdüğü zaman bunları kullanarak ısınmayı başaramaz ve beceremez. Bu kadar bile mantık ilişkisi gösteremez. İşte manevi dünyası “meshe” uğramış kimseler de böyledir. Ataların dinine hiç sorgulamaksızın körü körüne bağlananlar taklitten başka bir şey yapamaz ve hayvani duygularından öteye geçemezler. Hz. Peygamber(s.a.v), Kur‟an-ı Kerim‟i Mekke müşriklerine tebliğ ettiği zaman onlardan aldığı cevap: “Onlara (müşriklere): Allah‟ın indirdiğine uyun, denildiği zaman onlar, “Hayır! Biz atalarımızı üzerinde bulduğumuz yola uyarız.” dediler. Ya ataları bir şey anlamamış, doğruyu da bulmamış idiyseler?”ve“(Hidayet çağrısına kulak vermeyen) kafirlerin durumu, sadece çobanın bağırıp çağırmasını işiten hayvanların durumuna benzer. Çünkü onlar sağırlar, dilsizler ve körlerdir. Bu nedenle düşünmezler.”94 şeklinde olmuştur. Onların bu kör taklitlerini de bu çeşit manevi deformasyon altında değerlendirebiliriz. Kur‟an-ı Kerim‟in tam bir taklitçilik, bilinçsizlik ve körlük örneği olan bu cevap karşısında, verdiği cevap gerçekten anlamlıdır. Bilgide ve yaşayışta doğruya ulaşmanın iki temel aracını göstermektedir. Bunlardan biri akıl ve diğeri de hidayettir. Aklı kullanmak kuldan ve hidayet vermek de Allah‟tandır. Bu nedenle kul, aklını kullanıp her konuda doğruya ulaşabilmek için kendisi bakımından mümkün olan bütün sebeplere başvurmanın 92 93 94 Bakara, 2/65 Mesh: Sözlükte, bir şekilden daha kötü bir şekle dönüşme anlamına gelmektedir. (Bkz. El-Müncid, “Mesh” kelimesi) Ama Kur’an-ı Kerim ve İslam öğretilerinde Allah, geçmiş ümmetler ve insanların bazıları üzerinde uyguladığı mucizevi bir çeşit azaptır. Bu mucizenin etkisi, insanların uyarılması ve onların günahkarların kötü sonunu görerek ibret almalarıdır.(Bkz. El-Mizan, c.1 s.310) Ayrıca İnsan şeklinden hayvan şekline dönüşmeye mesh denmektedir.(A’raf, 7/166) Bakara, 2/170-171 54 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... yanında, Allah‟ın sebeplerin yaratıcısı olduğunu da asla unutmamalı ve başarıyı daima O‟ndan beklemelidir. Kötü niyetli insan, ne aklını doğru kullanıp aklın buyruğuna uyabilir ve ne de hidayete laik olabilir. Allah dilediğine ve dileyen kuluna hidayet verir. Hidayet Allah‟ın, kullarına ihsan ettiği en büyük şereftir. İnsana düşen ise buna laik olarak yaşayabilmektir. Bu durum beraberinde Allah‟ın rızasını kazanmayı ve sonunda cennete ulaşmayı getirir. İnsan için nihai amaç budur. İslam, bütün insanların doğruluğunu savunmuştur. Herkese eşit bir din getirmiştir. Bütün doğruluk ilkeleri, her sınıf ve bireye genel ve ayırımsızdır. Çünkü bu doğruluk ilkelerinin etkisi, birey ve sınıf farkı gözetmeksizin bütün insan türüyle ilgilidir. Şüphesiz ki, bütün sınıf ve bireyin doğruluğunu hedeflemiştir. Bunun için İslam, erkek-kadın, beyaz-siyah bütün insanlar için geçerli doğruluk ilkelerini savunmuştur. İslam‟ın hitabının, bireyler arasında büyük çoğunlukla ayırım yapmaması, pek çok emrinde genelliği dile getirmesidir. Bu genellik, İslam‟ın dayalı olduğu fıtrat kavramına bağlıdır. Çünkü insanların fıtrattaki eşitliği, emirlerde de eşitliği gerektirir. İslam‟ın öteki dinlerden üstün oluşuyla ilgili bu durum, çağrısının genelliğiyle belirginleşmektedir. İslam kadın-erkek arasında sert bir cinsiyet ayırımı yapmamıştır. Kadınlara da erkeklere emrettiğini aynen emretmiştir. Bunun için İslam, inanç, eylem, adap ve uygulamalardaki sorumluluklarda kadını erkekler gibi görmüştür. Yasama emirlerinde erkek ve kadını birlikte belirtmiştir. Ayrıca kadın-erkek farkının söz konusu olduğu hükümlerin temeli, fıtrat hükmüne başvurmaktır. Erkek-kadın arasında yaratılışla ilgili farklardan kaynaklanmaktadır. İslam, insanların hayatlarının bütün yönlerinin ıslahına çağırır ve insanların ıslahıyla da bütün toplumun ıslahı gerçekleşir. Çünkü insan bunun gerçekleştiricisidir. Ayrıca İnsan, emaneti taşıyacak yetenekleri nedeniyle fiillerinden sorumla olmak üzere yeryüzünde adaleti gerçekleştirme görevini üzerine almıştır. İnsanın adaleti kurmak üzere sergilediği fiilleri, ilahi adaletin beşeri seviyede temsilidir. Konu ile ilgili olarak Kur‟an-ı Kerim:“Ey iman edenler! Allah için hakkı ayakta tutanlar ve adalete şahitlik yapanlar olunuz. Bir topluluğa olan kininiz sizi adaletsizliğe sevk etmesin. Adaletli olun, çünkü bu takvaya daha uygundur…”95 Bu ayet Tevhid dininin ahlaki amacını, sosyal ve siyasi hikmetini özetler.96 Tevhid inancına sahip bir kimse tam hürriyetle adaleti ayakta 95 96 Maide, 5/8 Razı, age, VIII, s. 531 İslam 55 tutmayı amaç edinir ve adaleti bir kısım dünya menfaatlerine asla değiştirmez. Allah ile yaptığı anlaşmanın bir gereği olarak insan, Allah adına dimdik ayakta durup kendisi veya yakınları aleyhine bile olsa hakkı itiraf edip adaleti yerine getirir.97 Bazı zamanlarda düşmanlık ve nefret duyguları kabarsa bile hakkın hatırını her şeyden üstün tutar ve kendisine rağmen adaleti tercih eder.98 Rızkın sahibi Allah olduğu ve bunlardan yararlanmaya izin verdiği için, O‟na minnet duyup şükretmek de kulun görevidir. Allah‟a kul olduğunu söyleyen insanın, temel kulluk görevlerinden olan bu şükür borcunu da asla unutmaması gerekir. Ayette şükrünü terk eden insanların kulluk bilincinden de uzaklaşmış olacağı ve O‟nu unutmuş sayılacağı uyarısı vardır. Bizi şükürle sürekli coşturan Allah‟a binlerce hamd ve sena olsun..! Genel olarak İslam tarihinde Müslümanlar, kendileri dışındaki insanlara karşı hep adil davranmış ve asla zulmetmemişlerdir. Ancak kendi aralarında pek çok haksızlıklara, zulümlere ve adaletsizliklere girmişlerdir. Fikirlere saygı ve herkesi kendi görüşüyle kabul yerine baskı, zulüm ve başka anlayışlara yaşama hakkı tanımama adına dini bile siyasete alet edenler olmuştur. Hatta cebri kader anlayışının arkasında Emevi devletinin kendi zulümlerini örtbas etme eğilimi olduğu bile söylenebilir. Buna karşın zulümlere karşı çıkanlar, baskıyı kabul etmeyenler kaderi inkar etmekle suçlanmış ve küfür damgası yemişlerdir. Oysa Kur‟an-ı Kerim‟deki 4 ana esastan birisi adalettir ve gerçek bir Müslüman adaleti asla hiç bir şeye feda etmez. Allah “Rahman” olduğu için ezeli rahmeti umumidir. Her şeyin ilk yaratılışı ve icadında almış olduğu bütün fıtri kabiliyetler, Allah‟ın Rahman oluşundan kaynaklanır. Varlıkların ilk yaratılışı yalnız Allah vergisidir. Hiç kimse seçim ve tercihte bulunmamış, yalnız Rahman‟a dayanmakla meydana gelmiştir. Taşın taş, ağacın ağaç ve insanın insan olması böyle zorlayıcı bir rahmet eseridir. Fakat bu kadar ile kalsaydı ilim ile bilgisizliğin, çalışma ile boş durmanın, itaat ile isyanın, iman ile küfrün ve adalet ile zulmün hiç farkı kalmamış olurdu. Durum gerçekten böyle olsaydı, evrende iradeyi gerektiren iş ve hareketlerden hiç bir iz bulunmazdı. İlim, irade, çalışma, ilerleme ve medeniyetler kurma imkanı ortadan kalkar hep tabi olurduk. Hem kendimizi ve hem de Allah‟ı yaptığı işlerde mecbur görürdük. İradenin yerini bir kısım içgüdüler alır, akıl ve iradenin gereklerini yapamazdık. Allah‟ın 97 98 Zemahşeri, “el-Keşşaf”, II s. 212-213 Muhammed Hamdi Yazır, “Hak Dini Kur’an Dili”, III, s. 177-178 56 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... “Rahman” olması yanında aynı zamanda “Rahim” olmasıyladır ki, bizler akıl ve irade sahibi varlıklar olarak yaratıldık. Böylece evreni şekillendirme, medeniyetler kurma, ilim ve bilgide ilerleme ve adaleti yerine getirme gibi pek çok sorumluluklar mümkün olmuştur. Aklını ve iradesini güzel bir şekilde kullananlar, Allah‟ın Rahim sıfatındaki rahmetten faydalanacak ve aksine davrananlar ise bu rahmetten mahrum kalacaklardır. Başlangıçta çalışan, çalışmayana bakmadan varlık alemini yaratmak, Rahman oluşun bir rahmeti ve daha sonra çalışanlara, çalıştıklarının karşılığını vermek ve onları mükafatlandırmak da Rahim oluşunun rahmetidir. “Allah size, mutlaka emanetleri ehline vermenizi ve insanlar arasında adaletle hükmetmenizi emrediyor…”99 Emanet insanı, emin, güvenilir ve itimat edilen kimsedir. En büyük emanet Tevhid‟dir.100 Emanet, kendisine maddi veya manevi herhangi bir şeyi gönül rahatlığıyla korkusuz bir şekilde teslim edilebilir ve istendiği zamanda eksiksiz bir şekilde geri alınabilir kimse olması anlamına mastardır.101 Burada emanetin yerine getirilmesi, ehline verilmesi ve insanlar arasında adaletle hükmedilmesi yönündeki emirlerin muhatapları genel olarak bütün insanlar, özel olarak mü‟minler ve daha özel olarak da yöneticiler gibi emanet ve adaletten kamu adına sorumlu olan şahıslar ve kurumlardır. Emanet, korunması istenen maddi ve manevi değerlerdir. Herkesin hakkını, hak ettiğini, laik olduğunu almada eşit olmasıdır. Güçlü de olsa haksızın, güçsüz de olsa haklı ile hukuk karşısında eşit muamele görmesidir. Bunun dışında adaleti başka türlü tarif etmek mümkün değildir. Bu ayetin nüzul sebebi olarak şöyle bir olay anlatılır; Hz. Peygamber(s.a.v) Mekke‟yi fethedince Kabe‟ye girmek istemişti. Kabe‟nin anahtarları ise Osman bin Talha‟da idi. Hz. Ali (r.a) zorla bunun elinden anahtarları aldı ve Kabe‟nin kapısını açtı. Bu olaydan hemen sonra ise bu ayet nazil oldu. Hz. Ali (r.a), Hz. Peygamber(s.a.v)‟in talimatı üzerine, Kabe‟nin anahtarlarını tekrar o gün müşrik olan eski sahibine iade etti.102 Emanete ehil olma Müslüman olmakla ilgili olmayıp, işin ehli olmakla ilgilidir. İnsan, Allah‟ın emanetini taşıyan ve sorumluluğu olan yegane varlığıdır.103 Tabiatındaki olumsuz unsurlara rağmen, insanın emaneti üstlenmek için seçil99 100 101 102 103 Nisa, 4/58 Zemahşeri, “Keşşaf”, II, s. 94 Razı, age, VIII, s. 95 Zemahşeri, age, II, s. 94; Müslim, Hac, 390 Zemahşeri, age, V, s. 102 İslam 57 mesi Allah‟ın insana olan sevgisini gösterir.104 Bu sayede insan, diğer varlıklar üzerinde tasarruf etme hakkına sahip olur ve hakimiyetini tesis eder. İnsanlar emanet noktasında Allah‟a karşı sorumlu oldukları gibi birbirlerine, çevreye ve muhatap olduğu her şeye karşı da sorumludurlar. Allah‟ın insandaki emaneti, akıl ve bunun bir sonucu olan adalettir.105 İşte İslam‟ın muhatabı olan insan ve insanın sorumlu olduğu İslam ilişkisi özetle budur. İslam, insanların özgürlüğüne de büyük önem vermiştir. Öncelikle insana özgürlük hakkı vermiştir. İnanç özgürlüğü, özgürlüklerin en geniş çerçeveli olandır. Çünkü inanç sahibi, inandığında mutlak bir düşünce özgürlüğüne sahiptir. Düşünce özgürlüğü, dini inanç dışındaki ilmi görüşleri, dini kavrayışı, siyasi yönetimi ve hayatın olağan işlerini kapsar. Düşünce özgürlüğünün en üst mertebesi, bilim özgürlüğüdür. İfade özgürlüğü de fıtri bir haktır. Herkesin dilediğini ifade hakkı vardır. Ancak bu hakkını kullanırken, küfür ve yasak olan bir şeyi ifade edemez. İftira ve hezeyan savuramaz ve ifadesi nedeniyle başkasının bir sıkıntı duymaması gerekir. Eylem özgürlüğü, insandaki çok temel bir özgürlüktür. Allah, insana akıl yaratmış, yapacakları konusunda akla danışan duyular vermiş ve yararlı olan ile zararlı olanı çeşitli belgelerle ayırmıştır. Özgürlüklerin sınırlanması konusunda da İslam‟ın onayı yoktur. Bu gün değer alanları içinde dinin konumunu yeniden ele almaya ihtiyaç vardır. İslam dini kendi tarihi içinde iki önemli olayla karşılaşmıştır. Hicazdaki coğrafi, tarihi, sosyal ve kültürel şartlar içinde insanlığa tebliğ edilen İslam Irak, Suriye, Mısır, Filistin ve İran gibi kültürlerin yaygın ve yerleşmiş bir halde bulunduğu topraklara gelince siyaset, hukuk, iktisat, fikir ve inanç alanında birçok sorunla karşılaşıldı. Fakih denilen İslam hukukçularının, Müctehid denilen din yorumcularının, özellikle akla, tecrübeye ve örfe birinci derecede önem ve değer veren Irak fıkıh ekolünün çabalarıyla krizi aştı ve ihtiyaçlara çözümler üretti. İslam‟ın bu dönemde sağladığı başarı geniş ölçüde askeri alanda üstün olmasına da bağlıdır. Eğer Müslümanlar galip durumda olmasalardı, söz konusu başarı kolay kolay sağlanamazdı. Diğer önemli olay da İslam toplumlarının özellikle 19. yüzyıldan itibaren Batı‟nın etkisine maruz kalmalarıdır. Bu durumun öncekinden en önemli farkı, Müslümanların askeri alanda mağlup, siyasi alanda yetersiz olmalarıdır. İkinci önemli fark da Müslüman toplumlarda düşünen, fikir üreten, yorum yapan fikir ve ilim adamlarının yok dene104 105 Razi, age, XXV, s. 235 Muhammed Hamdi Yazır, age, I, s. 52-53 58 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... cek kadar az olmalarıdır. Bu durum Batı‟dan gelen değerlerin İslam toplumlarında taraftar bulmasını, benimsenmesini ve yayılmasını kolaylaştırmıştır. Sonuçta öyle bir noktaya gelinmiştir ki, bu noktada eski İctihat yöntemleriyle sosyal sorunlara çözüm getirmek mümkün olamamıştır. Bugün değer alanları içinde dinin alanını ve konumunu yeniden tayin ve tespit etmek zorunlu bir hale gelmiştir. Belirtilen nedenlerden dolayı dinin sosyal hayattaki yerini, değer alanları içindeki konumunu, diğer disiplinlerle olan ilişkilerini köklü, ama ciddi ve rasyonel bir biçimde belirlemeye ihtiyaç vardır. Sosyal dert ve sorunlara neşteri vurmak gerekir. Dinlerde değişmeyen sadece itikat ve ahlak alanıdır. İbadetler bile değişir. Peygamberlerin ibadet etme tarzları birbirinden farklı olduğu gibi, dört mezhepten birine bağlı olan Müslümanların ibadet tarzlarında dahi ufak tefek farklar vardır. Haram ve helallerde de aynı durum vardır. Bir Peygamberin şeriatında, bir imamın mezhebinde haram olan bir şey, diğer Peygamberin şeriatında ve imamın mezhebinde haram olmayabilir. Fakat Kelim-i Tevhid, Namaz, Oruç, Hac ve Zekat gibi dinin şartlarında asla değişme olmaz. Demek ki şeriat, hem önceki Peygamberler döneminde ve hem de İslam mezhepleri arasında belli ölçüde değişiklik göstermiştir. Sapkın olmayan mezhepler bu konuda görüş birliği içindedir. İslam‟ın yapısını son derece geniş tutan ve “İslam her şeyi kapsar” diyenlerin görüşüne göre, gerek fertlerin, gerek toplumların ve gerekse sosyal kurumların bütün faaliyetlerini düzenler. Her konuda doğrudan veya dolaylı olarak bir hüküm koyar. İslam‟ın açıklamadığı, düzenlemediği ve bir hükme bağlamadığı hiçbir durum yoktur. Bu görüşü hareket noktası olarak kabul edenlere göre, İslam‟ın Sünnet, İcma ve Kıyas gibi hükümlere kaynaklık teşkil eden esasları, dikkate alınmasa bile, her şeyin hükmü Kur‟an-ı Kerim‟de mevcuttur. “Her şeyi açıklasın diye biz sana Kur‟an‟ı indirdik.”106 “...Yaş ve kuru hiçbir şey yoktur ki, kitab-ı mübin‟de (Kur’an’da) bulunmasın.”107 İlahi emirlere dayanan bu görüş sahiplerinin tutumlarını daha iyi görebilmek için dayandıkları iki Hadis‟e de burada yer vermek faydalı olacaktır. 106 107 Nahl, 16/44 En’am, 6/59 İslam 59 “Her yeni şey bid‟attır ve her bid‟at ise sapıklıktır.”108 “En kötü şeyler muhdes (İhdas edilmiş, sonradan meydana gelmiş, eskiden olmayan) olan hususlardır ve her bid‟at dalalettir.”109 Bu ve benzeri ifadelere dayanarak baştan itibaren her çeşit yeniliğe karşı duran aşırı ve şiddet yanlısı bazı zümreler ortaya çıkmıştır. Bu ifadeleri esas alan bu zümrelere göre sadece İslam‟daki devlet teşkilatı değil, bütünüyle toplum ve ondaki her çeşit kurum statiktir, yani gelişme imkanından mahrumdur. Konu ile ilgili diğer bir Hadis‟te de Hz. Peygamber(s.a.v): “Hz. Peygamber(s.a.v) Müslümanlara her şeyi öğretti, nasıl def-i hacet yapacaklarını bile…”110 Bu Hadis‟e göre İslam sosyal ve ferdi hayatın bütün alanlarını düzenlemekte ve hiçbir şeyi kişilerin takdirine bırakmamaktadır. Değişmez olduğuna inanılan bu düzenlemenin İslam‟a katı ve donuk bir yapı kazandıracağı açıktır. Ayrıca bu anlayışın insanları düşünmekten uzaklaştırıp tembelliğe sürükleyeceği de şüphesizdir. Zira her şey hazır ise, yeni şeyler için düşünmeye ne gerek var? Böyle bir anlayışı doğru olarak kabul etmek mümkün değildir. Ayrıca İslam dininin kapsamını son derece daraltan ve “din bir vicdan işidir.” diyenlerin görüşü, İslam ülkelerinde son bir iki asırda Avrupa‟nın da etkisi ile ortaya çıkmıştır. İslam toplumu içinde sayıca fazla olmayan ve bu toplumların aydın ve yönetici kesimini oluşturduklarından, Müslüman toplumların hayatı üzerinde son derece etkilidirler. İslam bir vicdan işidir, ya da Allah ile kul arasında kalan bir şeydir, diyenlerin İslam‟da selefleri yoktur. İslam‟ın kapsamını çok dar tutan bazı zümreler ve düşünürler daha önce de vardı. Sözlerini özgün görüşler olarak sunan, görüşlerine katılmayanlara çağdışı ve mürteci olma yaftasını yapıştıran bu görüşün sahipleri, gerçekte Batı‟nın hayranları ve taklitçileri olup, sosyal çevrelerine yabancılaştıkları ve onları dışladıkları için onlar tarafından güvenilmez olarak kabul edilen kimselerdir. Daha çok ateist, materyalist, pozitivist laik, sekülerist gibi dine düşman oldukları bilinen kişiler tarafından ileri sürülen bu görüş, hem tarihi ve hem de sosyal gerçeklere aykırıdır. Bu görüşün sahipleri ayrıca çelişki içindedirler. Bir yandan dini vicdanlara 108 109 110 İbn-i Mace, Mukaddime, 7 Müslim, Cuma, 43 Müslim, Taharet, 57 60 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... hapsederken, diğer yandan dindar insanların fitre, zekat ve kurban derisi gibi kökünde dini inançların yattığı yardımları toplar ve bu yardımların başkaları tarafından toplanmasını yasaklarlar. Kanaatimce bu iki zıt görüş, birbirini güçlendirmekte ve baskıcı hale getirmektedir. Yani dinin sosyal hayattan kovulmaya çalışıldığını gören bazı zümreler, bu durumdan kaygılanarak onu sosyal ve ferdi hayatın bütün alanlarına yaymakta, bu durumun zararını bilen diğer bazı zümreler de benzeri kaygılarla dini son derece dar bir alana hapsetme çabasına girmektedir. Durum böyle olunca da kimi bilinçli ve kimi de bilinçsiz olarak kendini bu kavganın içinde bulmaktadır. Oysa dinin temel amacı sadece bir olan Allah‟a iman ve ona ibadet etmek, erdemli bir ahlak sahibi olarak yaşamak ve adaletin tecelli ettiği bir toplum düzeninde hukuk devletidir. İslam dinine göre dünya ve ahiret saadetinin yolu buradan geçer. Ayrıca İslam, Müslümanların üstün ve hakim durumda olmalarını, kendi kendilerini yönetmelerini, gayr-ı müslimlerin mahkumu, mağlubu, esiri ve teb‟ası durumunda bulunmamalarını ister. Toplumsal hayatta ahenk, huzur, bütünlük ve dayanışmayı amaç edinen İslam dini, insanlar arasında ırk, dil, renk, cinsiyet, inanç ve kültür başta olmak üzere farklılıkları ve eğilimleri tabii bir olgu olarak kabul etmiş, fakat bu farklılıkların toplumsal ayrılıklara ve ayrımcılığa dönüşmesine hiçbir zaman onay vermemiştir. Konu ile ilgili olarak Kur‟an-ı Kerim‟de: “Ey İnsanlar! Şüphe yok ki, biz sizi bir erkek ve bir dişiden yarattık ve birbirinizi tanımanız için boylara ve kabilelere ayırdık. Allah katında en değerli olanınız, O‟na karşı gelmekten en çok sakınanınızdır.”111 buyurmak suretiyle farklı yaratılmanın “kimlik edinme ve bu kimlikle tanınma, tanışma” fonksiyon ve hikmetini onaylarken; insanın şeref ve değerini, kendi iradesi dışında sahip olduğu aidiyetlere değil, kendi irade ve çabasıyla elde ettiği değerlere bağlamıştır. Bütün “Mü‟minleri kardeş ilan ederek”112 evrensel bir inanç bağı ortaya koymuştur.113 Kur‟an-ı Kerim‟e göre, dillerin ve renklerin farklı olması Allah‟ın varlığının delillerindendir.114 Kur‟an-ı Kerim: “…tanışasınız diye sizi kavim ve kabilelere ayırdık.”115 emri ile farklılıkların ilahi hikmetin ve sınavın 111 112 113 114 115 Hucurat, 49/13 Hucurat, 49/10 Mehmet Bozkurt, “Bilim ve Kur’an’a Göre Evren ve İnsan!”, s. 115 Rum, 30/22 Hucurat, 49/13 İslam 61 bir parçası olduğu vurgulanmaktadır. Birlikte yaşama ihtiyacı psikolojik olduğu kadar, sosyal ve iktisadi bir gereklilikten de kaynaklanmaktadır. Kur‟an-ı Kerim‟de selamlaşmadan infaka kadar, bu konuda pek çok düzenleme bulunmaktadır. Hz. Peygamber(s.a.v): “Kişi kendisi için istediğini Müslüman kardeşi için de istemedikçe (kamil manada) iman etmiş olamaz.”116 “Kim kardeşinin ihtiyacını giderirse, Allah da onun ihtiyacını giderir…”117 gibi pek çok Hadis, insana verilen değeri gösterir. Yine onun bir Yahudi cenazesi için ayağa kalkarak saygı göstermesi, cenazenin Yahudi bir kişiye ait olduğunu hatırlatanlara “Bu da bir insan değil mi?” 118 şeklindeki cevabı, ayrıca Medine Vesikası, birlikte yaşama konusunda günümüze de ciddi anlamda ışık tutmaktadır. İslam kelamına göre işlenilen günahtan sorumlulukta şahsilik esastır. Sorumluluk hususunda Kur‟an-ı Kerim‟in esas tezi budur.119 Bu bakımdan Kur‟an-ı Kerim‟de suçun ve günahın bir başkasına veya geçmişine yüklenmesi gibi bir bilgiye rastlanmaz. Suçun ve günahın yayılması ve bir başkasına geçmesi gibi bir durum, bir kimsenin en yakınları olan annebabası ve dostları arasında bile mümkün değildir. “Onlar birer ümmetti, gelip geçti. O ümmetlerin kazandıkları kendilerine, sizin kazandığınız da sizedir. Siz, onların yaptıklarından sorumlu da değilsiniz.”120 Bu ayet Hz. Peygamber(s.a.v)‟e nesep yakınlığından dolayı Ehl-i Kitab‟ın kendilerini üstün görmeleri, bununla övünmeleri ve hesap gününü garanti görmeleri sonucu, onların bu tavrına işaret eden ilahi bir uyarıdır. Allah, yukarıdaki ayetle onların bu düşüncelerinin yanlış olduğunu açıklamış, herkesin kendisinden sorumlu olacağını bildirmiş, yaptıklarının kendilerini ve bizim yaptıklarımızın da bizi ilgilendireceğini vurgulamıştır. Bu nedenle Peygamberlerin ve atalarımızın zürriyetinden oluşumuz bize, onların yaptıkları iyilikten istifade hakkı vermez, ancak onların yolundan gitmekle bu hakkı elde edebilir ve onlara karşı bağlılıklarımızı gösterebiliriz. Mü‟min olsun, kafir olsun herkesin önceden yaptıklarıyla hesaba çekileceği121 her nefsin yaptığı iyiliğin kendi lehine olduğu, kötülüğün de 116 117 118 119 120 121 Buhari, İman, 7 Buharı, Mezalim, 3 Buhari, Cenaiz, 49 En’am, 6/64 Bakara, 2/134, 141 Yunus,10/30 62 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... kendi aleyhine olduğu,122 herkesin yaptıklarının sonucunu bizzat kendisinin çekeceğini,123 bunlardan dolayı hiç kimsenin başkasının yaptıklarından sorumlu olmayacağı,124 bunun yanında basiretli olanın basiretinin kendisine, kör olanın da körlüğünün kendisine olduğu,125 hidayet üzere olanın hidayetinin kendisine, doğru yoldan sapanın da günahının kendi aleyhine olduğu,126 iyi amel işleyenin amelinin kendi lehine, küfrün karşılığının da kendi aleyhine olduğu,127 cimrilik yapanın cimriliğinin cezasının kendine zarar vereceği, başkasına zarar vermeyeceği,128 sözünde durmayanın cezasının kendi aleyhine, sözünde duranın karşılığının ise kendi lehine olacağı129 tarzındaki ifadeler günahta ve sevapta ferdi sorumluluğun sınırlarını çizmektedir. Bunun yanında ahirette hesap verme konusunda herkesin derdinin başından aşkın olacağı, kişinin kendi derdiyle uğraşırken kardeşinden, anne-babasından, eşinden ve oğullarından kaçacağı bildirilmektedir.130 Sorumluluğun ferdi oluşunu en açık bir şekilde ifade eden, konu ile ilgili olarak Kur‟an-ı Kerim: “...Hiçbir günahkar diğerinin suçunu yüklenmez...”131 Bu ibarenin Kur‟an-ı Kerim‟de birkaç yerde zikredilmesi ayrıca anlamlıdır. Yukarıda zikredilen ayette, müşrik Araplarının “Bizim yolumuza uyun, eğer günah olacaksa biz bu günahı taşırız!” iddiaları ve bir kimsenin yakınlarının veya sevdiklerinin işlemiş olduğu suçtan dolayı cezaya uğratılması reddedilmiştir. Yukarıda zikredilen ayet, “Gerçekte insan için kendi çalışmasından başka bir şey yoktur” “Ve çalışması da ileride görülecektir.”132 Ayet‟i ile ilişkilendirilmektedir. Yani insanın işlediği ameller kendi defterinde görülecek ve mizanına konulacaktır. Buradan da anlaşılıyor ki, kişi gönüllü olsa bile başkasının günahını 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 En’am, 6/164 Bakara, 2/139; Nisa, 4/111; En’am, 6/52; Yunus, 10/41; Hud, 11/35; Taha, 20/25; Mü’minun, 23/11,17; Kasas, 28/55; Mü’min, 40/40; Şura, 42/15 Yunus, 10/41; Sebe 34/25 En’am, 6/104 Yunus, 10/108; Sebe 34/50; Fatır, 35/39; Zümer, 39/41 Rum, 30/44; Fussilet, 41/46; Casiye, 45/14-15 Muhammed, 47/38 Fetih, 48/ 10 Abese, 80/34, 42 En’am, 6/164 Necm, 53/39-40 İslam 63 yüklenme yetkisine sahip değildir. Bir başka ayette bir annenin günahları yüzünden oğlundan yardım istemesi üzerine, bunun mümkün olamayacağı şu şekilde ifade edilmiştir: “Hem günah çeken bir nefis başkasının günahını çekmeyecek, yükü (günahı) ağır basan, onun yükletilmesine çağırsa da ondan bir şey yüklenilmeyecek, isterse bir yakını olsun! Fakat sen o kimseleri sakındırırsın ki, gaybda Rabb‟inin haşyetini duyarlar, namazı dosdoğru kılarlar; temizlenen de sırf kendisi için temizlenir, nihayet gidiş Allah‟adır.”133 Kur‟an-ı Kerim ve İslam kelamında Allah‟a karşı günahı ifade eden birçok ayet ve ibare vardır. “Kefere” kelimesi “Amene” kelimesinin zıddı olup, Allah‟ı kabul etmemeyi göstermektedir. Kefere‟ye anlam yakınlığı içinde olan diğer kelime “Cehada”dır.134 Cehada, Allah‟ın varlığına kalbin ve diğer duyguların işaret etmesine rağmen, kişinin bunu kabul etmemesi anlamına gelmektedir. Allah‟a karşı günahı ifade eden diğer bir kelime de “şirk”tir. Şirk, Allah‟ı kabul etmenin yanında başka Tanrı‟ları da benimseme anlamına gelir.135 Kelam bilginleri dönemlerinin siyasi, ekonomik ve sosyal sorunlarının etkisiyle, Nisa suresi 116. ayetini değişik şekillerde yorumlamışlardır. Devrin sosyal ve siyasi anlaşmazlıklarını uzlaşmacı bir çözüme kavuşturmak için Mürcie mezhebi hiçbir günahın imana zarar vermeyeceğini söylemiştir. Buna karşılık İmam Matüridi ve Sabuni gibi alimler, müşrik ve kafirin Allah‟ı kabul etmediği için, Allah‟tan af ve mağfiret isteyemeyeceğini; Allah‟a şirk koşmayanın ise diğer günahları işlediği takdirde iman sebebiyle acı, keder ve sıkıntı hissedeceğini, Allah‟ın af ve mağfiret talebinde bulunduğu için mü‟min kabul edileceğini belirtmişlerdir.136 Kur‟an-ı Kerim gelmeden önce insanlık kendi öz değerlerinden uzaklaşmış, adeta zulüm devrini yaşamıştır. Allah böyle bir dönemde eğitimci olarak Hz. Peygamber(s.a.v)‟i, rehber olarak da onunla beraber Kur‟an-ı Kerim‟i göndermiştir. Bu şekilde insanları, fıtratlarına uygun olarak yaşamaya davet etmiştir. Buradan da anlıyoruz ki, insanın doğruya ve mutluluğa ulaşabilmesi için doğru olarak bilgilendirilmesi ve eğitimi şarttır. Her 133 134 135 136 Fatır, 35/18; Ferruh Kahraman, “İslam Kelamı ve Hıristiyan Teolojisine Göre Günah”, Yüksek Lisans Tezi, s. 67-68 En’am, 6/33; A’raf, 7/51; Hud 11/59 Rağıb el-İsfehani, age, “Şrk Md.” Ferruh Kahraman, age, s. 67-68; Alıntı: Matüridi, age, s. 97 64 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... eğitim anlayışının temelinde bir felsefe olduğu gibi, İslam eğitiminin temelinde de Kur‟an-ı Kerim olmalıdır. Bundan dolayı İslam eğitimini iyi anlayabilmek, İslam dinini iyi öğrenebilmek ve başkalarına öğretebilmek isteyen kişinin öncelikle Kur‟an-ı Kerim‟i öğrenmesi, O‟nu incelemesi ve O‟na belirli ölçüde vakıf olması gerekir. Aksi takdirde Kur‟an-ı Kerim‟den beslenemeyen bir İslam eğitiminden ve dolayısıyla İslami eğitiminden bahsetmek mümkün değildir. Kur‟an-ı Kerim, ilahi bir beyan olduğu kadar aynı zamanda ilahi eğitimin bir tezahürüdür. Bu nedenle din eğitimi görevini üstlenenler için, Kur‟an-ı Kerim ayetlerinin her birinin, eğitimle yakından ilgi ve ilişkisi vardır. Din eğitiminin mahiyetini oluşturan temel unsurlardan biri, hiç şüphesiz ki, dinin özünü ve esaslarını içeren Kur‟an-ı Kerim‟dir. O‟nu anlamak, doğru yorumlamak ve aynı zamanda günümüzün değişen ve gelişen şartlarına göre bireylerin idrak seviyelerine uygun olarak Kur‟an-ı Kerim‟i anlatabilmek, din eğitiminin bilimselliği adına atılan ilk ve en önemli adımdır.137 Din, mutlak varlık ile kurulmuş olan bir bağdır. Din, insanı ölümsüzlük veya sonsuzluk alanına yerleştirir. Bu alanın çok geniş olmasının yanında her şeyi saran veya kuşatan bir insani değer ve eğitim için kuşatıcı bir hedef sağlar. Din, bir değerlendirme ve değer biçme tarzıdır. Aşkın ve yaratıcı varlığa, iradi olarak şuurlu bir şekilde bağlanma ve teslim olmadır. Bu açıdan din, varoluşa mana kazandırır.138 Bu nedenle insan için din değerlidir ve din için de insan değerlidir. Çünkü insan olmasaydı, din olmazdı. Din olmasaydı, insanın yaratıcısı ile iletişim kurması mümkün olmazdı. İnsan akıl, ruh ve beden itibariyle yeryüzünün en şerefli varlığı olarak yaratıldığı için, yeryüzündeki her şeye aklı ile hükmedebilmekte, eşyanın hakikatini araştırabilmekte ve onları kendi hizmetinde kullanabilmektedir. Bunlar insana tabiatıyla büyük bir üstünlük ve bir takım imtiyazlar kazandırmaktadır.139 İnsanı ne istediğini seçebilecek bir yetenekte olarak yaratan Allah, ona en büyük değeri vermiş, onu kendisinin yeryüzündeki halifesi olmak rütbesi ile şereflendirmiştir. Bu, öncelikle insanın dünya sahnesinde en önemli göreve sahip bir varlık olduğunu ifade eder. Çünkü o, tüm evrenin Rabb‟i olan Allah‟ın yeryüzündeki halifesidir. Bu nedenle insanın hayattaki görevi, diğer varlıkların hepsinden hem daha büyük ve hem de 137 138 139 Abdullah Akbaş,“Hak Dini Kur’an Dili adlı Tefsir’de Bazı Ayetlerin Eğitim Açısından Değerlendirilmesi”, Yüksek Lisans Tezi, s. 2 Süleyman Hayri Bolay, “Eğitim, Din ve Değer”, s. 31 Şevki Saka, “Yabancılaşma Karşısında Kur’an”, s. 111 İslam 65 daha önemlidir. İnsanın yeryüzünün halifesi olarak yaratılması, eşyanın bilgisinin öğretilmesi ve eşyanın hizmetine ve emrine verilmesiyle, insanın diğer yaratıklardan üstün kılınması birbiriyle bağlantılı bir olaydır. İnsanın Allah‟ın halifesi olması; onun güç, yetenek ve bilgiyle donatılmasının yanında, diğer varlıklardan üstün olmasını gerektirmiştir.140 İnsanı üstün konuma getiren; onun çok güzel bir surette, olgun bir mizaca, normal bir boya sahip kılınmasının yanında, akıl, konuşma, düşünme ve anlatma, temyiz etme, okuma, yazma, geçim vasıtalarını bulabilme ve sanat yeteneğiyle donatılmış olmasıdır.141 Allah, insanın yeryüzünün halifesi olmasını istemiş ve ona bu görev için gereken her şeyi vermiştir. Bu özellikleri ile insan, yeryüzünün hilafeti görevine hazır bir duruma getirilmiştir. “Biz emaneti göklere, yere, dağlara teklif ettik de onlar bunu yüklenmekten kaçındılar. Zira (sorumluluğundan) korktular, ama onu insan yüklendi. İnsan (bu emanetin hakkını gözetmediğinden) cidden çok zalim, çok cahildir.”142 Burada “emanet” kelimesi, Kur‟an-ı Kerim‟e göre yeryüzünde insana verilen “hilafet” görevi yerine kullanılmıştır. İnsana isyan ve itaat etme seçeneğinin ve bu özgürlüğü kullanırken kendisine sayısız yaratık üzerinde hakim olma yetkisinin verilmesi, kaçınılmaz olarak insanın yaptığı hareketlerden sorumlu olmasını ve iyi amelleri için mükafatlandırılıp, kötü amelleri için cezalandırılmasını gerektirir. İnsan bu güç ve yetkileri kendisi kazanmadığı gibi, bilakis bunlar kendisine Allah tarafından ihsan edildiği ve Allah‟a bu güçlerin iyiye veya kötüye kullanılmasının hesabını vereceği için bunlar, Kur‟an-ı Kerim‟in başka yerlerinde hilafet, burada ise emanet olarak tanımlanmıştır.143 İnsan ancak böyle bir manzarayı gözü önünde canlandırarak, evrende ne kadar hassas bir konumda olduğunun farkına varabilir. Allah bu ayette imtihan alanında dikkatsiz bir hayat süren, ne kadar büyük bir yükü omuzladığının ve dünya hayatında bir davranış veya tavrı seçerken aldığı yanlış veya doğru kararların hangi sonuçlara varacağını bildirmiştir. Yeryüzünde akıl, düşünebilme kabiliyeti ve irade yalnızca insana verilmiştir. Allah‟ın yeryüzündeki halifesi bu yönüyle de ayette ifade edildiği gibi “emanetçi” olan insanın en temel sorumluluğu evrendeki düzeni 140 141 142 143 Mustafa Erdem, “İlahi Dinlerin Kutsal Kitaplarında Helal ve Haram”, s. 22 Erdoğan Pazarbaşı, age, s.117 Azhab, 33/72 Mevdudi Ebu’l-Ala, “Tefhimü’l Kur’an”, Komisyon, IV, s. 414 66 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... sağlamak ve kargaşa ve bozgunculuğu da önlemektir. Bu konuda her bir fert kendi çapında sorumludur. Bu konuda insan sadece kendisine ve topluma karşı sorumlu değil, aynı zamanda tüm varlığa karşı sorumluluk altındadır. Çünkü insanın ortaya koyacağı iyi veya kötü her amel tüm varlığı etkileyebilmektedir. İnsan, hak ve hukuk gözetmeyen bir cani olursa, bundan hem hayvanlar alemi, hem tabiat ve hem de yeryüzünün diğer doğal tüm dengeleri etkilenir. Bu nedenle insanın halifelik konumunu yerine getirmesi evrendeki düzen ve işleyiş için hayati önem arz etmektedir. Görüldüğü gibi insan, çok üstün yetenek ve kabiliyetlerle donatılarak evrenin baş tacı olarak hilafet görevi ile yeryüzüne gönderilmiştir. Onun bu eşsiz konumu ve özellikleri ona; varlığa ve evrenin yaratıcısı Allah‟a karşı özel bazı sorumluluklar yüklemiştir. Evrenin her şeyi, kendisinin emrine verildiği için o, yeryüzünün imarı görevi ile görevlendirilmiş ve kendisine bu lütuf ve ihsanları veren Allah‟a karşı şükür ve kullukta bulunmakla sorumlu tutulmuştur.144 Meleklerin Hz. Adem (a.s)‟e secde ile emrolunması ve beraberinde ilginç neticeler doğurmuştur. Secde ile halife vasfı yüklenerek meleklere tanıtılan, sonrasında ise isimlerin öğretilmesi ile ayrıcalıklı kılınan Hz. Adem (a.s)‟in meleklere üstünlüğü tescillenmiştir. Ayrıca, Hz. Adem (a.s)‟e kıyamete kadar düşmanlık besleyecek ve daima onu doğru yoldan saptırmaya çalışacak şeytan da bu olay ile ortaya çıkmıştır. Yeryüzünün halifesi insan, Allah‟ın vermiş olduğu irade ve kudretle, Allah adına yaratılan diğer varlıklar üzerinde hem tasarruf yetkisine sahip ve hem de Allah‟ın hükümlerini uygulama konumunda olacaktır. Bu görev, asalet değil, sadece bir vekaletten ibarettir. İnsan, bu yetki oranında da sorumluk sahibidir. Yeryüzünde halife olarak yaratılan bu insandan sonra gelenler de, ona halef olarak aynı görevi yerine getireceklerdir. Halife, asilin şeref ve salahiyetini temsil ettiği için, Allah‟ın yeryüzünde bir halife yaratacağını söylemesi üzerine melekler, burada insan için kullanılan halife sözcüğünün içeriğinden, insana bahşedilen şerefi takdir etmişler ve bu nedenle de, yeryüzündeki bir mahlukata, böyle yüksek bir güç ve yetkinin verilmesiyle, bu varlığın bunu kötüye kullanabileceği ihtimalinden korkmuşlardır. Acaba bu yetkiyle donatılan insan, bunu iyi kullanabilecek mi? Yoksa bu vekaleti, asalet zannederek, kendi hesabına hükümleri icraya kalkışırsa, yeryüzüne fesat vermeyecek mi? gibi soruları içlerinden geçirmeye başlamışlar ve bu yüzden de; kendilerinin sürekli Allah‟ı hamd ile tesbih ve takdir edip durur144 Fatih Açık, “Kur’an-ı Kerim’de İrade Hürriyeti ve Sorumluluk Çerçevesinde İnsan Hayatı”, Yüksek Lisans Tezi, s. 8 İslam 67 ken, yeryüzünde bozgunculuk çıkaracak, kanlar dökecek birinin mi var edileceği şeklindeki kuşkularını belirtmişlerdir. Buna karşılık Allah, onların bu konuda bilmediği şeyler olduğunu ve bunu da en iyi bilenin, kendisi olduğunu ifade etmiştir.145 İnsana, Allah‟ın halifesi olma şerefi böylece verilmiştir. Bu şerefli mevki, insan için son derece onurlandırıcı bir durum olduğu gibi, beraberinde diğer tüm varlıklardan ayrı sorumlulukları da insana yüklemiştir. Vekil, asilin istediği gibi davranmalı ve onun istediği çizgide amel etmelidir. Ayrıca asilin yüceliği ve üstünlüğü her şeyi ile vekili de bağlar.146 Görüldüğü gibi, yeryüzünün halifesi olarak yaratılan insan, bu görevi için hazırlanmakta; önce tasarrufu altına verilen eşya ile tanıştırıldıktan sonra, eşyanın bilgisine ulaştırılmaktadır. İnsan, eşyanın bilgisi konusunda meleklerle olan sınavı kazanarak bu konuda meleklerin önüne geçmekte ve meleklerin bilemediği özellik de, burada ortaya çıkmaktadır. Allah, meleklerin eşyayı tanıma yeteneğinden yoksun bulundukları için cevapsız bıraktığı aynı soruyu, bu kez halifelik makamına getirdiği Hz. Adem (a.s)‟e sormakta ve onun yeryüzünün halifeliğine, onlardan daha uygun olduğunu ortaya koymaktadır. Daha önce eşya konusunda bilgilendirilen Hz. Adem (a.s), bu sorunun istenen cevabını vermektedir. Yeryüzünün halifeliğinin meleklere veya diğer varlıklara değil de, insana verilmesi, bu konuda onun daha yeterli ve yetenekli olduğunu ve bu görev için gerekli donanımda yaratıldığını göstermektedir. İnsanı kendi dışındaki varlıklardan ayıran akıl ve onun ürünü olan ilimdir. Bu özellikleriyle insan, yeryüzünün halifeliği görevine daha uygun görülmüştür. Eşyanın bütün isimlerinin ona öğretilmiş olması da bunu açık bir şekilde ortaya koymaktadır. Eşyanın bilgisi ve kullanma yetkisi yalnız insana verilmiş ve insan da, bunun için gerekli olan güç ve yeteneğe sahip kılınmıştır. Bu görev ve yetkiyi alan insan, yeryüzünde hayatını sürdürmek için elindeki malzemeyi kullanarak yeryüzünü imar etmiş ve medeniyetler kurmuştur. Çünkü Allah, insana yeryüzünün kendisiyle imar ve ıslah edileceği eşyanın isimlerini öğretmiştir. İnsan topraktan yaratıldığından ve mayasına madde katıldığından, madde onun bir parçası olmaktadır. İnsan bu yönüyle madde ile bağlantı kurabilmekte ve maddeyi imar edebilmektedir. Meleklerin yaratılışında madde olmadığı için onlar madde ile ilişki kuramamaktadır. Eşya ile ilişkiye geçebilme, eşyanın bilgisine sahip olma ve eşyayı bu bilgiye göre işleme değiştirme yeteneği yalnızca insanda ortaya 145 146 Erdoğan Pazarbaşı, age, s. 96 Seyid Kutub, “Fi-Zilali’l-Kur’an”, I, s. 81 68 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... çıkmaktadır.147 İnsan olarak hepimiz, ilk önce kendimize, daha sonra da çevremizdeki diğer insanlara, çok daha ötesinde Allah‟a karşı sorumluluklarımız olduğunun bilinci içinde olmalıyız. Toplum içerisinde yaşayan insanın, öncelikle büyüdüğü ve yetiştiği çevreye karşı sorumluluklarını yerine getirmesi gerekmektedir. Bunu yapan insan, kendisini ve çevresini yaratanı sevme ve sayma olgunluğuna erişecek, sevgi ve saygı dolu olarak yaşadığı bu dünyadan, sevgi ve saygı dolu olarak ebediyete göçecek ve sonsuz mutluluğa erecektir. Sorumluluk duygusu ve davranış bilinci, insanının varoluş amacının esasını oluşturur. Bu nedenle Kur‟an-ı Kerim, bilinçli hareket etme özelliğine sahip bireylerden oluşan toplumların iki cihan saadetini yakalayacağını bildirir.148 Çünkü insan yaratılışı gereği sorumluluklarından kaçamaz ve Allah insanı yarattıktan sonra onu kendi haline ve başıboş bırakmamıştır.149 İnsan yaptığı her şeyden dolayı Allah‟a, ahirette hesap verecektir. Hardal tanesi kadar iyilik ya da kötülük götürmüş olsa da onu görecektir.150 İslam‟ın yaptırım gücü, kuralları kalplere yerleşen Allah korkusu ve sorumluluk duygusudur. Bu açıdan gerçek muttaki insan, yaptığı her iş ve davranıştan, kıyamet günü hesaba çekileceğine inanarak davranış ve eylemlerinde ölçülü olmaya dikkat eder. İnsanın fiillerinden sorumlu tutulmasının sebebi ona şahsi sorumluluk getiren, ona diğer varlıklardan farklı olarak verilen akıl ve idrak ile başkalarına göre üstün duruma gelmesinden kaynaklanmaktadır. İnsana bu özelliklerin verilmesi, onu yeryüzünün efendisi ve halifesi kılmıştır. “Sizi yeryüzünün halifeleri yapan ve size verdiği şeylerle sizi denemek için kiminizi kiminizden üstün kılan O‟dur…”151 Ayetine göre insana verilen akıl, yeryüzü halifeliği, mal, mevki, yetenek ve farklı insani derecelerle anlatılmaya çalışılan aslında hep sorumluluk bilinci ve şuurudur.152 “Kim iyilik getirirse, ona getirdiğinin on katı vardır. Kim kötülük getirirse ona sadece onun dengiyle cezalandı- 147 148 149 150 151 152 Erdoğan Pazarbaşı, age, s. 99 Hasan Ural, “Kur’an Işığında Sorumluluk Duygusu ve Davranış Bilinci”, Diyanet Aylık Dergisi, Sayı: 146, s. 27 Tarık, 86/4; Kıyamet, 75/36 Mevdudi, age, VII, s. 203 En’am, 6/165 Muhammed Esed, “Kur’an Mesajı”, Çev. Cahit Kaytak- Ahmet Ertürk, c. 1, s. 266 İslam 69 rılır...”153 ayetinde yapılan her davranışın karşılığının görüleceği vurgulanmış, bu açıdan da sorumluluk bilincine işaret buyrulmuştur. Bu ahlaki öğelerin başında gelen temel ilke ise, hesap verebilme bilincidir. Bu ilkenin açık olan hükmüne göre, ahirette hesap vereceği şeylerin dünya hayatında insana açıkça tebliğ edilmiş olması gerekmektedir. Zira bilinç düzeyi ilkesi gereği insanoğlu, ilk etapta somut olan gerçekliklerden sorumlu tutulacaktır. Kişiler, kendisine ulaşmayan ilkelerden ya da hatırlamadığı bir şeyden dolayı sorumlu tutulamaz. Bu yüzdendir ki ilahi ölçü gereği, hatıra gelmeyen bir sorumluluk alanından bahsedilemez. Sorumluluğun ahlaki ilkeleri gereği, emir de hesap da somut gerçeklikler üzerine inşa edilmelidir. Hayali mevzular ahlaki anlamda sorumluluğu iktiza etmez.154 Hayat ve ölüm, insanların hangisinin daha güzel amelde bulunacağını deneyip ortaya koymak için yaratılmıştır.155 Kur‟an-ı Kerim‟deki bu ve benzeri ayetler, irade hürriyetine sahip insanın karşılaşacağı bütün sonuçlardan kendisinin sorumlu olacağını bildirmiştir.156 Kur‟an-ı Kerim‟in öngördüğü sorumluluğun özü, ferdi sorumluluğa dayanmaktadır. Sorumluluğun ferdi olması, kimsenin bir başkasının günahından sorumlu olmayacağı, Peygamber gönderilmedikçe hiçbir toplumun cezalandırılmayacağı açıkça belirtilmiştir.157 İslam‟da sorumluluk duygusu temelde bireyseldir. İnsana yüklenen bu sorumluluk, kendisinin diğer varlıklara karşı konumu ve bu konumun gerektirdiği sorumluluklar yönüyle gerçekten ağır bir yüktür. Kur‟an-ı Kerim bu durumu şöyle ifade etmektedir: “Biz emaneti göklere, yere, dağlara teklif ettik de onlar bunu yüklenmekten kaçındılar. Zira (sorumluluğundan) korktular, ama onu insan yüklendi. İnsan (bu emanetin hakkını gözetmediğinden) cidden çok zalim, çok cahildir.”158 Sorumluluk duygusu, insanın yaratılış amacı- 153 154 155 156 157 158 En’am, 6/160; Zilzal, 99/7-8; Müddesir, 74/38 Namık Kemal Okumuş,“İnsan Sorumluluğu Bağlamında Misak Algısına Farklı Bir Bakış Denemesi” adlı makalesi, Kelam Araştırmaları Dergisi, Cilt 11, Sayı: 2/2013, s. 78 Mülk, 67/2 Tur, 52/21 Bakara, 2/286; İsra, 17/15; Zümer, 39/7; Ankebut, 29/12 Ahzab, 33/72 70 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... nın esasını oluşturur. Allah insanı yarattıktan sonra onu başıboş bir varlık olarak bırakmamıştır. Onu daima kontrol ve gözetim altında tutmaktadır.159 İnsana yüklenen bu ağır sorumluluğun mükafatı ise ahirette ona sunulacak sonsuz bir cennet hayatı olacaktır. İnsana yüklenen bu mükafata ve cezaya ilişkin sorumlulukların da birçok nedeni vardır. Bunlar; insanın yeryüzüne halife konumu ile gönderilmiş olması, insana diğer varlıklardan farklı olarak özel yeteneklerin verilmiş olması, insana uyarıcı olarak Peygamber ve kitap gönderilmesi ve insana karşılıksız olarak sınırsız nimet verilmiş olmasıdır.160 Kur‟an-ı Kerim‟de Allah‟ın insanı yaratması ifadesinden hemen sonra ona beyan, yani konuşup düşüncelerini açıklama kabiliyetinin verilmiş olduğu anlatılmaktadır.“İnsanı yarattı, ona konuşmayı öğretti.”161 Ona beyanı öğretti, yani kendini, vicdan ve gönlünde meydana gelen duygu ve anlayışlarını, başkalarına açık ve güzel bir şekilde ifade etmek, maksadı anlatmak ve anlamak demek olan konuşma ve dil nimetini belletti ki, ilmin elde edilmesi ve Kur‟an-ı Kerim öğretimi nimeti de bununla meydana gelir.162 Beyan; konuşma ve anlatma yeteneği demektir. Konuşma, duygu ve düşüncelerini anlatma yeteneği, insanı diğer canlılardan ayıran en belirgin özelliklerden biridir.163 Beyan sözcüğünün bir anlamı, insanın kendi maksadını açıklaması, diğeri ise, iyi ve kötü arasındaki farkın açıklanmasıdır.164 Beyan, yalnızca konuşma özelliği değildir. Çünkü bu konuşmanın ardından akıl, şuur, idrak ve fehim gibi yetenekler de vardır ki, bunlar olmaksızın konuşmak mümkün değildir.165 Dolayısıyla insanda beyan kabiliyetinin bulunması, onun irade ve şuur sahibi olduğunun da bir delilidir.166 İnsanın yaratılıp, ona beyanın öğretilmesi, onun konuşma, anlama ve anlatma yeteneğinde olması ve buna uygun bir fiziki özellikte yaratılması demektir. Kur‟an-ı Kerim‟de: “O, kalemle öğretendir. İnsana bilmediğini öğretti.”167 İfadelerinde de, öğretme-kalem ilişkisine, beyan çerçevesinde değinilmektedir. Çünkü beyan sözle olduğu 159 160 161 162 163 164 165 166 167 Hasan Hüseyin Sert, “Kur’an’da İnsan Tipleri Ve Davranışları”, s. 307-309 Fatih Açık, “Kur’an-ı Kerim’de İrade Hürriyeti ve Sorumluluk Çerçevesinde İnsan Hayatı”, Yüksek Lisans Tezi, s. 24 Rahman, 55/3-4 Muhammed Hamdi Yazır, age, VII, s. 366 Zemahşeri, age, IV, s. 43 Süleyman Ateş, age, IX, s. 184 Ayhan Songar, “Beynimiz ve Sinirlerimiz”, s. 81-87 Mevdudi, a,g,e, VI, s. 63 Alak, 96/4-5 İslam 71 gibi, yazıyla da olmaktadır. Burada kalemle öğretmek, insana kalemle yazı yazma yeteneğinin verilmesi demektir. Bu yolla insan öğrendiklerini kayıt altına alacak ve kendisinden sonra gelen nesillere aktaracaktır. Buna göre, insana beyanın öğretilmesi; onun konuşma, anlama, anlatma, okuma ve yazma yetenekleri ile donatılması demektir.168 İrade hürriyeti, iyilik ve kötülük yapma kabiliyeti ile yaratılan insanı Allah, en güzel bir şekilde yaratarak evrenin bütün özelliklerini onda toplamıştır. Diğer bütün yaratıklar insanın irade ve emrine verilmiştir.169 Allah insana iyilik ve kötülük yapma kabiliyeti verdiğini Kur‟an-ı Kerim‟de şöyle ifade etmektedir: “Sonra da ona iyilik ve kötülük kabiliyeti verene yemin olsun…”170 “Biz ona (insana) yolu gösterdik. İster şükredici olsun ister nankör.”171 İnsanlar dışındaki diğer tüm varlık iradesiz olup, yaratılış özelliklerinden dolayı hep aynı şekilde kendilerine mahsus hareket ve davranışlarını devam ettirirler.172 Bunlar Allah‟ın emirlerine, yaratılış özellikleri gereği bağlıdırlar. Akıl ve irade sahibi olarak yaratılan insanın, Allah‟a itaat etmesi, O‟na ibadet etmesi, Kitap ve Peygamberin çizdiği çerçevede istikamet üzere olması, onun iradesiyledir. Fiillerinde irade sahibi olmayan bir insanın, işlerinin ahlaki değeri yoktur ve onlar için ceza ve mükafat da söz konusu değildir.173 Bundan dolayıdır ki, Allah ile yapılan ahitleşmenin, ceza ve mükellefiyetin merkezinde insan iradesi yer almıştır.174 İnsanın yaşam serüveni boyunca mücadele ve imtihan bağlamında karşılaştığı temel unsurlardan biri de “dünya hayatı”dır. İnsan bu dünyaya imtihan amaçlı gönderilmiştir.175 İnsan, şeytanın ve nefsinin dünya ve içindekilere karşı telkinlerine muhatap olmakta ve kendi irade gücüyle bu telkin ve yönlendirmelerde doğruyu bulma konusunda bir mücadele vermektedir. İşte insanın hayatını anlamlandıran nokta tam burada başlamaktadır. O, derecesi sabit bir varlık olarak yaratılmamış, yaptığı iyiliklerle 168 169 170 171 172 173 174 175 Erdoğan Pazarbaşı, age, s. 103 Lokman, 31/20; Casiye, 45/13; İbrahim, 14/32; Hacc, 22/65; Muhammed Asım Köksal, “Dini ve Ahlaki Sohbetler”, s. 27 Şems, 91/8 İnsan,76/3; Kehf, 18/29; Zümer, 39/7-15; Fussilet, 41/40; Mevlüt Güngör, “Kur’an Araştırmaları, Kur’an Kitaplığı”, s. 183 A’raf, 7/54; Fussilet, 41/12; Nur, 34/41 Ahmet Hamdi Akseki, “İslam”, s. 308 Muhsin Demirci, age, s.111 Mülk, 67/2 72 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... yükselen bir değer, emirlere karşı geldiği ve doğru yoldan uzaklaştığı anda da alçalan bir varlık konumunda yaratılmıştır. Onu yücelten ise karşısındaki bunca imtihan ve mücadele unsurlarına karşı dimdik ayakta durabilmesi ve fani olan bu dünya hayatına, kendisinin apaçık düşmanı olan şeytanın sözlerine kanarak aldanmamasıdır. Kur‟an-ı Kerim‟de dünya, genellikle “dünya hayatı” bazen de müstakil bir şekilde “dünya” olarak toplam 115 yerde kullanılmıştır.176 Burada dünya, dini ve ahlaki bir terim olarak yer almış, genel olarak kötülenmiş ve hafife alınmıştır. Hafife alınan ve kötülenen dünyanın kozmik yapısı değil, ahiret kaygısını geride bırakan yönüdür.177 Dünya hayatı aldatıcı bir özelliğe sahiptir.178 Ancak bu hayatın güzellikleri geçici ve bunlardan yararlanma süresi çok kısadır.179 Kur‟an-ı Kerim‟de dünyadaki bütün tabii ihtiyaçların söz konusu edildiği ayetlerdeki bütün uyarılar, dünya hayatının az bir geçimliğinin, sonsuz ve kalıcı güzellikler yurdu olan ahiret hayatına tercih edilmesi noktasındadır. Hayatın aldatıcılığı karşısında kararlılık gösterip, gerçek sorumluluklarını ve yaratılış görevini unutmayanlar, neticede kazananlar olacaklardır. Allah kazananlardan eylesin inşallah... 176 177 178 179 M. Fuad Abdülbaki, “Mucemu’l-Müfehres Li Elfazil- Kur’an-ı Kerim”, s. 332-335 İslam Ansiklopedisi, TDV, X, s. 22 Al-i İmran, 3/185; Hadid, 57/20 Al-i İmran, 3/14; Nisa, 4/77; Tövbe, 9/38; Yunus,10/23-70; Kasas, 28/60-61; Mü’min, 4/39; Şura, 42/36; Zuhruf, 43/35 İslam 73 74 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... İSLAM DİNİNİN ESASLARI ----------------------------------------------------------------------“Kur‟an‟ı biz indirdik, O‟nun koruyucusu da şüphesiz ki biziz.” Hicr, 15/9 ----------------------------------------------------------------------- -Kitap: Kur‟an-ı Kerim Kur‟an-ı Kerim, İslam dininin kutsal kitabıdır. Arapça bir kelime olan Kur‟an, “okumak, ezbere okumak, bir araya getirmek” anlamına gelir. Arapça olan orijinal hali, 114 surede toplanmış, 6666 ayetten meydana gelen ve Hz. Peygamber(s.a.v)‟e 22 yıl 2 ay 22 günde tedrici180 180 Tedrici: Derece derece, yavas yavas, azar azar demektir. Görüş, fikir ve inançların değiştirilmesinde zaman faktörü çok önemlidir. Hiçbir işin ve hiçbir amacın hemen acele birdenbire gerçekleştirilmesi mümkün değildir. Bu, eşyanın tabiatına ve insanın doğasına terstir. Bir bitkinin mahsulüne veya bir ağacın meyvasına ulaşabilmek için belli bir zamanın geçmesi lazımdır. Bu konuda Hz. Peygamber(s.a.v): “Amacını gerçekleştirmek için acele eden kimse, ne yol alır ve ne de sağlam binek bırakır.”(Ahmed bin Hanbel, “elMüsncd”, I. 300) demiştir. Görülüyor ki amaca, ancak belli bir süre içinde adım adım yürümekle, yani tedrici bir yaklaşımla ulaşılabilmektedir. Kur'an-ı Kerim’in de birden inmeyip 23 yıllık bir zaman dilimi içinde inmesi, inanç ve fikirlerin değiştirilmesinde tedrici metodun önemini açıkça ortaya koymaktadır. Nitekim inkarcıların: “Kur’an-ı Kerim’ın bir defada inmesi gerekmez miydi?” demeleri üzerine, bunun tedrici olarak indirilmesindeki hikmet, Kur’an-ı Kerim ile şöyle açıklanmaktadır: “Oysa biz, onu senin kalbine yerleştirmek için böylece azar azar indirdik ve ağır ağır okuduk...” (Furkan, 25/32) “Onu bir Kur’an olarak ayet ayet ayırdık ki, onu insanlara dura dura okuyasın ve onu biz gerektikçe indirdik.”(İsra,17/106) Demek oluyor ki Kur’an-ı Kerim’in parça parça ve zaman zaman inişinin sebebi, onu insanların kalplerine daha rahat yerleştirmek ve içlerine iyice sindirrnek içindir. Ayetler nazil oldukça Sahabe onları hem ezberliyor, hem de anlamları üzerinde derinlemesine düşünüyorlardı. Aynı zamanda onların hükümlerini bir bir tatbik etmeğe çalışıyorlardı. Eğer ayetler bütün halinde inmiş olsalardı, hem anlaşılması, hem de uygulanması güçleşmiş olurdu. Böylece Kur'an'ın parça parça ve zaman zaman inmesiyle her iki alanda da büyük kolaylık sağlanmış olmaktadır. (Şevki Saka, “Kur’an-ı Kerim’in Davet metot ile ve Cebrail (a.s) aracılığıyla bildirilmiştir. İlahi dinlerde temel inanç hükümleri birdir. Bunlar hiçbir şekilde, hiçbir yerde ve hiçbir zaman değişmez. Bunlarda nesh olmaz. Kur‟an-ı Kerim‟de ibadet ve hukuk ile doğrudan ilgili hükümler getiren ayetlerin sayısı kimine göre 550, kimine göre de 235’dır. Şeriat bu ayetlerde ifade edilen hükümlerdir. Şeriat ve İslam eş anlamlı iki terimdir. Kur‟an-ı Kerim ve sahih Hadislerdeki her tür hükmün toplamıdır. Şeriat, İslam‟ın diğer bir adıdır. Şeriat kelimesi Kur‟an-ı Kerim‟de sadece bir yerde geçer181 ve orada “yol, metod, tarz” anlamındadır. Ancak Allah‟ın dininin adı bizzat Allah tarafından İslam olarak konulmuştur. Bu adı değiştirmek veya başka kelimelerle ifade etmek doğru değildir. İslam dininin kutsal kitabı Kur‟an-ı Kerim‟dir.182 O‟na bu ismi bizzat Kur‟an-ı Kerim vermiştir. O, kendisinin bir vahiy eseri olduğunu183 bizzat açıklar. Hz. Peygamber(s.a.v)‟in kalbine184 Ruhu‟l-Emin,185 Ruhu‟lKuds186 vasıtasıyla ilk olarak Ramazan ayında nazil olmaya başlamıştır.187 Kur‟an-ı Kerim‟in ayetleri, Mekke ve Medine‟de nazil olmuştur. Mekke‟de 93 sure, Medine‟de 21 sure nazil olmuştur. Kur‟an-ı Kerim‟in dört unsuru vardır. Lafız olması, Arapça olması, Hz. Peygamber(s.a.v)‟e inzal edilmiş olması ve Hz. Peygamber(s.a.v)‟den bize kadar tevatür yoluyla nakledilmiş olmasıdır. Bu dört unsurdan biri eksik olursa, Kur‟an-ı Kerim olamaz.188 Dinler Tarihçilerinin de ittifakla belirttikleri üzere mukaddes ve ilahi bir kitap olan Kur‟an-ı Kerim, Allah‟ın kadim ve ezeli kelamıdır. Bu konuda Cebrail (a.s) ve Hz. Peygamber(s.a.v) sadece birer vasıtadır. Hz. Peygamber(s.a.v)‟in, Allah‟tan vahiy suretiyle insanlara nakletmiş olduğu ayetler, o zaman da binlerce sahabe tarafından ezberlenerek vahiy katipleri tarafından yazılmış ve böylece tevatür yoluyla nakledilmiştir. 181 182 183 184 185 186 187 188 Metodu”, s.166-167) İşte bütün bunlar, insanları aydınlatmada zaman faktörünü iyi kullanmanın önemini, dolayısıyla tedrici metodun ne kadar gerekli olduğunu göstermektedir. (Şevki Saka,”İnsanı Aydınlatmada Tedrici Metodun Önemi”, s. 60- 61) Casiye, 45/18 Bakara, 2/185 Şuara, 26/192; Zümer, 39/4 Muhammed, 47/2 Şuara, 26/192-193 Nahl, 16/102 Bakara, 2/185 Ahmet Hamdi Akseki, “İslam Dini,” s. 79 76 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... Kur‟an-ı Kerim, ayet ayet ve sure sure nazil olmuş189 ve Hz. Peygamber(s.a.v)‟in ana dili olan Arapça olarak indirilmiştir. Konu ile ilgili olarak Kur‟an-ı Kerim: “(Resulüm!) Biz Kur‟an‟ı, sadece, onunla Allah‟tan sakınanları müjdeleyesin ve şiddetle karşı çıkan bir topluluğu uyarasın diye senin dilinle (indirilip okutarak) kolaylaştırdık.”190 Başka bir dilde gönderilmiş olsaydı, uygun olmayan bir durum oluştururdu. Bu duruma yine Kur‟an-ı Kerim cevap vermektedir. “Eğer biz onu, yabancı dilden bir Kur‟an kılsaydık, diyeceklerdi ki: Ayetleri tafsilatlı şekilde açıklanmalı değil miydi? Arab‟a yabancı dilden (kitap) olur mu? De ki: O, inananlar için doğru yolu gösteren bir kılavuzdur ve şifadır…”191 Kur‟an-ı Kerim, Hz. Peygamber(s.a.v)‟e ana dili olan Arapça olarak gönderilmiştir. Ancak İslam‟ın getirdiği mesaj evrenseldir, yani tüm insanlığa gönderilmiştir. Bu konu ile ilgili olarak Kur‟an-ı Kerim: “İşte bu (Kur’an), kendisiyle uyarılsınlar, Allah‟ın ancak bir tek ilah olduğunu bilsinler ve akıl sahipleri iyice düşünüp öğüt alsınlar diye insanlara (gönderilmiş) bir bildiridir.”192 Kur‟an-ı Kerim, Allah tarafından vahiy yoluyla Arapça olarak peyderpey Hz. Peygamber(s.a.v)‟e indirilen, nesilden nesile bize kadar tevatür yolu ile gelen, mushaflarda yazılı, Fatiha suresi ile başlayıp Nas suresi ile sona eren, okunması ile ibadet edilen ve sevap kazanılan, 323.015 harf, 77.439 kelime, 6.236 ayet, 114 sureden oluşan mucize bir kelamdır.193 Kur‟an-ı Kerim‟in ayetlerinin sayısı konusunda, kaynaklarda farklı rakamlar vardır. Bunun nedeni, aynı ayette farklı konuların ifade edilmesi, bazı alimlere göre iki ayet sayılmıştır. Surelerin başındaki besmelelerin ayet mi, değil mi konusu hakkında mutabakat olmadığından, farklı rakamlar çıkmaktadır. Aslında rakam olarak nasıl ifade edilirse edilsin, orijinal halinde bir harf bile eksikliği söz konusu değildir. Muhammed Hamdi Yazır, Kur‟an kelimesini ıstılahı olarak söyle açıklıyor:“Allah tarafından Peygamberimiz Hz. Muhammed (s.a.v) Hazretlerine Arabi olarak indirilip, bize tevatür yolu ile naklolunan Kitab-ı Mübin‟in 189 190 191 192 193 İsmail Hakkı İzmirli, “Tarih-i Kur’an”, s. 9 Meryem, 19/97 Fussilet, 41/44 İbrahim, 14/52 İsmail Karagöz, “Kur’an Md.”, Dini Kavramlar Sözlüğü, TDV, s. 386 İslam Dininin Esasları 77 ismidir.” Bir kelimenin Kur‟an‟dan sayılabilmesi için Hz. Peygamber (s.a.v)‟den Kur‟an olarak alınmış ve tevatür yoluyla rivayet edilmiş olması şarttır. Çünkü Kur‟an-ı Kerim‟in hükmü ve değeri yalnız manasında değil, tilavet edilmekle de seçkin ve üstün tutulmuştur. Tilavet ve onunla ilgili özellikler lafızlarla ilgili hükümlerdir.194 Lügatte Kur‟an, gufran ölçüsünde okumak manasına gelen bir mastardır. Bu indirilmiş kitabın hükümleri ve ayırıcı özelliklerinden birisini de yine Kur‟an-ı Kerim‟den öğreniyoruz. “Biz Kur‟an‟ı, insanlara dura dura okuyasın diye ayet ayet ayırdık ve onu peyderpey indirdik.”195 “...Sen onlara karşı sana vahyettiğimiz kitabı okuyasın diye...”196 “Kur’an’ı ağır ağır, tane tane oku.”197 Ayetlerinde anlaşıldığı üzere ağır ağır ve tertil ile okumak olduğu için buna Kur‟an ismi verilmiştir.198Kur‟an-ı Kerim, kendisinden önceki ilahi kitapların mahiyetinden bahseden ve dinler arasındaki çelişkileri gideren bir ilahi kitaptır.199 Hz. Peygamber(s.a.v)‟in en büyük mucizesidir. Kur‟an-ı Kerim‟de çeşitli vesilelerle en çok adı geçen ilahi kitap yine Kur‟an’dır. Kur‟an-ı Kerim‟de, “Kur‟an” kelimesi açıkça 44 ayrı surede ve 70 ayette geçmektedir. En çok kullanılan ve yaygın isim olan Kur‟an‟dan başka Furkan,200 Kitab-ı Mübin, ez- Zikr,201 et- Tenzil 202 ve Mushaf kelimeleriyle de anılmaktadır. Anlaşılması için Arapça olarak gönderilmiş,203 çelişki ve ihtilaflardan korunmuştur.204 Kur‟an-ı Kerim‟in bizzat kendi dili ile namazda okunması, namazın şartlarından sayılmıştır. Ayrıca namazın dı- 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 Muhammed Hamdi Yazır, “Hak Dini Kur’an Dili”, c. 1, s. 20 Muhammed Hamdi Yazır, “İsra, 17/106. Ayet”, c. 5, s. 3212 Muhammed Hamdi Yazır, “Ra’d,13/30. Ayet”, c. 4, s. 2987 Muhammed Hamdi Yazır, “Müzzemmil, 73/4. Ayet”, c. 8, s. 5420 Muhammed Hamdi Yazır, age, , c. 1, s. 21 Nahl, 16/63-64 Furkan, 25/1 Enbiya, 21/50 Şuara, 26/192 Taha, 20/113; Zuhruf,43/3; Yusuf, 12/2; Fussilet, 41/1-4 Zümer, 39/28 78 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... şında onu anlayarak okumak da ibadet hükmündedir. Hz. Peygamber(s.a.v)‟in bunu teşvik eden birçok Hadis‟i vardır.205 Şuara suresinde de, “O’nu Ruhu’l Emin indirdi.”206 ifade edildiği üzere Kur‟an-ı Kerim Allah tarafından Hz. Peygamber(s.a.v)‟in kalbine Ruhu‟l Emin ve Ruhu‟l Kudüs denilen Cibril (a.s) vasıtasıyla hak olarak indirilmiştir.207 Kur‟an-ı Kerim‟in bir diğer ismi el-Kitap‟tır. “Elif Lam Mim. İşte o kitap, bunda hiç şüphe yok, ayni hidayet, korunacaklar için.”208 Kur‟an-ı Kerim Allah kelamıdır ki, bundan sonra el-Kitap denilince, Allah‟ın yalnız bu kitabı anlaşılmaktadır. Bundan dolayı Müslümanlar arasında kitap denilince ancak Kur‟an-ı Kerim anlaşılmaktadır. Hz. Peygamber(s.a.v)‟e indirilmiş, her bir suresi i‟caz, yani veciz ve özlü söz ifade eden ve ondan bize tevatür yoluyla nakledilmiş ve o şekilde Mushaflarda yazılı bulunan beliğ nazımdır ki, hem tamamına ve hem de bir kısmına denilir.209 Kitap kavramını, iki kapak arasına toplanmış haliyle, Kur‟an-ı Kerim‟i karşılayacak şekilde kullanmadığımızı ifade etmemiz gerekir. Vahyin bitimiyle toplanan ve bir kitap haline getirilen anlamının yanında, Kur‟an-ı Kerim kendinden “kitab” olarak bahsettiğinde, henüz vahye ve tenzile konu olmamış sözlü bir formu söz konusu etmektedir. Kitap, ilahi bilgiyi ifade etmekte ve bu bilginin Hz. Peygamber(s.a.v)‟e bildirimi ise vahiy ve tenzil olarak adlandırılmaktadır. Bu durumda kitap, Allah‟ın ilmini ve hükmünü, yani ilahi otoriteyi temsil eden mecazi bir kullanıma sahiptir. Allah‟ın ilmi ve kitap arasındaki ilişkiyi açık bir şekilde şu ayette görmek mümkündür. “Bilmez misin ki, kuşkusuz Allah gökte ve yerde ne varsa hepsini bilir. Şüphesiz bunların hepsi kitaptadır (Levh-i Mahfuzda)…”210 Kur‟an-ı Kerim‟in hak ile batılı, helal ile haramı ayırması itibariyle bir ismi de el-Furkan‟dır. El- Furkan, imanı küfürden, ihlası riyadan, tevhidi şirkten, hakkı batıldan, doğruyu eğriden, hayrı şerden, iyiyi kötüden, helali haramdan, temiz olanı pis olandan ayıran ve gerçekleri açıklayan demek- 205 206 207 208 209 210 Müslim, “es- Sahih”, c. 1, s. 548 Muhammed Hamdi Yazır, “Şuara, 26/193. Ayet”, c. 5, s. 3643 Muhammed Hamdi Yazır, age, c. 1, s. 21 Muhammed Hamdi Yazır, “Bakara, 2/1-2. Ayetler”, c. 1, s. 151 Muhammed Hamdi Yazır, age, c. 1, s. 162 Hac, 22/70 İslam Dininin Esasları 79 tir. Bu kelime Kur‟an-ı Kerim‟de 7 ayette geçmektedir.211 Furkan, ayıran ve ayrılmış manasına gelir. “(Resulüm!) O sana kitabı bihakkın indirmekte; önündekileri bir musaddık olmak üzere ki, önceden nasa hidayet için Tevrat’ı ve İncil’i indirmişti, bir de ayırt eden Furkanı indirdi.”212 Kur‟an-ı Kerim‟in bir ismi de el-Hüda‟dır. El- Hüda, hidayet etmek, doğru yolu göstermek manasında mastardır.“O kitap(Kur’an); Onda asla şüphe yoktur. O, müttakiler (sakınananlar ve arınmak isteyenler) için bir yol göstericidir.”213 Kur’an-ı Kerim’in bir ismi de ez-Zikr’dir. Ez-Zikr, sözlükte anmak, hatırlamak ve yad etmek, anlamlarına gelir. Istılahta ise,“Allah‟ı anmak ve hatırlamak, O‟nu unutmamak ve gaflet halinde olmamak” anlamlarına gelmektedir. Zikir kelimesi aynı kökten gelen kelimelerle birlikte Kur‟an-ı Kerim‟de 300 yerde geçmektedir.214 Zikir kelimesi, aslında mastar olup, anmak, anılan şey ve anış manalarına gelmektedir. Anmak ya kalp ile veya dil ile olur. “Şüphe yok ki, o zikri (Kur’an’ı) biz indirdik, her halde biz onu muhafaza da edeceğiz.”215 Kur‟an- ı Kerim surelerden, sureler de ayetlerden oluşmuştur. Ayet, sonu ve başı belli olan, uzun veya kısa, bir harf veya birkaç kelime veya cümleden oluşan Allah‟ın sözlerine denir.216 Diğer bir ifadeyle, Kur‟an-ı Kerim‟in harflerinden bir fasıla ile ayrılmış olan bölümlerinden her birine ayet denilir. Ayetler Kur‟an-ı Kerim‟in nazmında bir bütünlük teşkil eder. Ayetlerin her biri, birer Kur‟an olan ayetlerdir, yanı Kur‟an-ı Kerim‟in ayetleridir. İşte ayet kelimesinin İslam kültüründe en özel manası budur.217 Kur‟an-ı Kerim‟in bir diğer ismi de Mushaf’tır. Mushaf, sözlükte bir araya toplanıp bağlanmış sayfalar demektir. Bundan maksat, Kur‟an-ı Kerim‟in bütün sure ve ayetlerinin yazılıp bir araya toplanmış, ciltlenmiş ve iki kapak arasına getirilmiş halidir.218 Kur‟an-ı Kerim‟in sayfalarını içine alan 211 212 213 214 215 216 217 218 İsmail Karagöz, “Furkan Md.”, Dini Kavramlar Sözlüğü, TDK, s. 188 Muhammed Hamdi Yazır, “Al-i İmran, 3/3. Ayet”, c. 2, s. 1017 Muhammed Hamdi Yazır, “Bakara, 2/2. Ayet”, c. 1, s. 151 Mehmet Canbulat, “Zikir Md.”, age, s. 715 Muhammed Hamdi Yazır, “Hicr, 15/9. Ayet”, c. 5, s. 3041 İsmail Karagöz, “Sure Md.”, age, s. 44 Muhammed Hamdi Yazır, age, c. 1, s. 23 İsmail Karagöz, “Mushaf Md.”, age, s. 473 80 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... şirazeli cildin ismidir. Geçmiş kitaplara sayfanın çoğulu olarak Suhuf, sayfalar denilse de Mushaf ismi Kur‟an-ı Kerim‟e aittir. Hz. Peygamber(s.a.v) daha hayatta iken, nazil oluşu tamamlanan Kur‟an-ı Kerim‟in tertibi de yine O‟nun tarafından vahye dayanılarak yapılmıştır. Kur‟an-ı Kerim‟in tertibi kronolojik düzen üzerine değil, Hz. Peygamber(s.a.v)‟in yaptığı düzenlemeye göredir.219 Kur‟an-ı Kerim‟in tamamı, Hz. Ömer (r.a)‟in isteği üzerine, Hz. Ebu Bekir(r.a) döneminde, Zeyd bin Sabit başkanlığındaki heyet tarafından bir araya getirilen bütün Kur‟an-ı Kerim sayfaları yazılarak toplu olarak şirazelendi ve ona Mushaf ismi verildi. Hz. Osman (r.a), Hz. Ebu Bekir (r.a) zamanında ilk toplanan Mushaf‟ı kıraat imamları olan Ashab-ı Kiram‟ın hazır bulunması ile bir daha tatbik ederek ve inceleme yaparak 8 nüsha daha yazdırıp, yedi nüshayı esas olmak üzere Medine, Mekke, Yemen, Bahreyn, Şam, Kufe ve Basra gibi merkez olan eyaletlere gönderdi. Birini de kendi yanında alıkoydu. Ondan sonra bütün Mushaflar, bunlara uygun olarak yazılmaya başlandı. Hz. Osman (r.a)‟in yanında alıkoyduğu Mushaf’a imam ismi verilmiştir.220 Kur‟an-ı Kerim‟in korunması konusunda Allah: “Kur‟an‟ı biz indirdik, O‟nun koruyucusu da şüphesiz ki biziz.”221 ayetinin gereği olarak teminatına almıştır. Kur‟an-ı Kerim açık delilleri ile insanlığı hidayete sevk, doğru yola irşat, gösterdiği iman esaslarına dayılı faziletli bir hayatı tesis etmek için, Allah tarafından Cebrail (a.s) vasıtasıyla Hz. Peygamber(s.a.v)‟e ilahi vahiy olarak indirilen kutsal kitaptır. Bu yüce kitap, inananlar için sadece mukaddes bir vahiy olmamış, aynı zamanda onların ruhlarının gıdası, ibadetlerinin esası, ahlaklarının temeli ve edebiyatlarının bir şaheseri; tek kelimeyle, hayatlarının bütün yönlerini düzenleyen bir rehber ve bir esas olmuştur. Kur‟an-ı Kerim‟in muhatabı, bir kabile, bir millet veya belirli bir ırk değil, bütün insanlıktır. Hz. Peygamber(s.a.v) kendisine zaman zaman ve parça parça inen ayetleri mü‟minlerden sadece namazlarda okumak için ezberlemelerini değil, aynı zamanda yazıya geçirmelerini istiyordu. Kur‟anı Kerim, Hz. Peygamber(s.a.v)‟in sağlığında çoğu kimse tarafından bütünüyle ezberlenmiş ve namazlarda okunmuştur. Yeri gelmişken bir nebze temas etmek gerekir diye düşünüyorum. Kur‟an-ı Kerim ve namaz, Müslümanların dini-ahlaki bilincini geliştirme ve 219 220 221 Sabri Hizmetli, “İslam Tarihi”, s. 113 Muhammed Hamdi Yazır, age, c. 1, s. 25 Hicr, 15/9 İslam Dininin Esasları 81 canlı tutma amacına hizmet etmek durumundadır. Şayet etmiyorsa, o takdirde yapılanların gerçekten bir ibadet, bir kulluk ifadesi mi, yoksa ruhsuz ve amaçsız kuru bir merasim, cehennemden kurtulmak için zoraki yerine getirilen bir formalite mi olduğunu vakit geçirmeksizin Müslümanlar kendilerine sorup, rehberleri önünde vicdanlarıyla hesaplaşmalıdırlar. Aksi takdirde (Haşa!) Allah‟ı değil, kendilerini kandırmış olacaklarını asla unutmamalıdırlar. Kur‟an-ı Kerim Vahiy’dir. Vahiy, kök anlamı olarak, “gizlilik içinde bir haber iletmeyi” ifade eder. Bu bildirim ilham, işaret, ima, yazı ve söz ile bildirim gibi tarzları da kapsar. Vahiy‟de, Hıristiyanlıktaki gibi Tanrı‟nın kendini açığa çıkarması değil, bir mesajın insanlara ulaştırılması hedeflenmektedir. Daha önce Arap şiirinde kapalılığı ve net olmama durumunu göstermek üzere kullanılan vahiy terimi, Kur‟an-ı Kerim‟de tam tersine “mübin” olarak tanımlanmakta ve gizliliğin yerini apaçıklık durumunun aldığına işaret edilmektedir: “Uyarıcılardan olasın diye onu güvenilir ruh senin kalbine apaçık Arapça bir dil ile indirmiştir.”222 Vahiy Kur‟an-ı Kerim‟de, dini olmayan bir içerikle de kullanılmaktadır. Vahiy teriminin sözü mü, yoksa yazıyı mı ima ettiği noktasında İslam bilginleri arasında farklılaşmalar mevcuttur.223 Kur‟an-ı Kerim‟in muhatabı insandır. Fakat Kur‟an-ı Kerim‟in arzu ettiği insan sıradan insan olmayıp, düşünen, akleden, zihni ve fikri hareketlerde bulunan insandır. Yine Kur‟an-ı Kerim‟in hedeflediği insan taklitten uzak, hakikati arama gayretinde olan insandır. Bu amaçla Kur‟an-ı Kerim, insanlara hitap ederken, onların akıllarına seslenmiş ve insanları akıl yoluyla eğitmeye çalışmıştır. İnsanları eğitirken dünya ve ahiret olmak üzere iki yönlü yaklaşım sergiler. Bunun için belli kurallar ortaya koymuş ve bu kuralları hayatın her aşamasında geçerli olması gerektiğine vurgu yaparak, ancak bu kurallara uyulduğu takdirde dünya ve ahiret dengesinin oluşacağını haber vermiştir.224 Kur‟an-ı Kerim‟in ilk ayetlerine baktığımız zaman “Rabb” olarak Allah, bilinmeyeni insanlara öğretmektedir. İlahi eğitimin temelinde bu yatmaktadır. Allah insana bilinmeyeni öğreterek, onu muhatap kabul et222 223 224 Şuara, 26/195 Necm, 53/4-18 Hüseyin Peker, “Din ve Ahlak Eğitimi Psikolojik ve Metodik Esaslar”, s. 14 82 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... miştir.225 Bu eğitim sürecinin hedefinde insanın düşünmesini sağlamak ve dolayısıyla bilinmeyenleri bilinir hale getirmek için araştırma yapması istenilmektedir. Böylece insan, eğitimdeki değişim ve kaliteyi yakalayarak, taklitten uzak, araştıran, düşünen, akleden ve uygulayan bir birey olacaktır.226 Kur‟an-ı Kerim insanları düşünmeye davet ettiği gibi, bu düşünme fiilinin sonucunda insanların akletmesini istemektedir227Çünkü aklın yasakladığı bir şeyi vahyin emretmesi, ya da vahyin yasakladığı bir şeyin akıl tarafından uygun görülmesi mümkün değildir. Bu da göstermektedir ki, dini teklif, sağlam akıl sahiplerine yapılmaktadır. Böylece düşünen insan, akıl vasıtasıyla bilgiler arasında bir bağlantı kurarak istenen hedefe ulaşacaktır. Buradan hareketle Kur‟an-ı Kerim‟in öncelikle akıl eğitimini hedef aldığı söylenebilir. Akıl sayesinde insan, yaratıcısının istek ve emirlerini kavrar, onları düşünür ve uygular. Kur‟an-ı Kerim‟in ilk muhatabı ve insanlara tebliği ile görevli olan Hz. Peygamber(s.a.v)‟in hayatına baktığımız zaman, Kur‟an-ı Kerim ayetlerinin hayata uygulamasında fıtrata aykırı hiçbir durum görülmemektedir. Bundan dolayı İslam dini, fıtrat dini olarak da isimlendirilmektedir. Dinin emir ve yasakları birer kurallar bütünü olmasından ziyade fıtrat eğitimi doğrultusunda, insanın doğasında zaten var olan özellikleri öne çıkarmaktadır. Bundan dolayı diyebiliriz ki, Kur‟an-ı Kerim‟in eğitim konusu, insandır. İnsanın dünya ve ahiret mutluluğu konu edilmektedir. İnsanların yapmasını istediği davranışları önce anlatmakta ve daha sonra bunların kavranmasını sağlayarak bireylerin ikna olmalarını istemektedir. Bu sayede insan kendi iç dünyasında huzura kavuşabilir.228 İnsan ancak Tevhid dini sayesinde ve sınıfsız bir toplumda kendine gelebilir, kendi varlığının asaletine dayanabilir ve kendi fıtratını bozmadan geliştirebilir. İnsan, aşkın değerlere, insani erdemlere ve kişilik tekamülüne ancak bu şekilde ulaşabilir ve Allah‟ın ahlakıyla ahlaklanarak O‟nun yeryüzündeki halifesi olabilir.229 Çalışmamızın bazı yerlerinde de temas ettiğimiz gibi, Allah ve insan ontolojik, yani varlık ile ilgili olarak çok farklı yapıya sahiptir. Bu ontolojik 225 226 227 228 229 Bayraktar Bayraklı, “Kur’ an’da Değişim, Gelişim ve Kalite Kavramları”, s. 247 Prof. Dr. Bayraktar Bayraklı, age, s. 247 Bakara, 2/164; Maide,5/58; Enfal, 8/22; Yunus,10/42; Ra’d, 13/4; Nahl,16/12; Hacc, 22/46; Furkan, 25/44 Muhittin Okumuşlar, “Fıtrattan Dine”, s. 29; Mustafa Öcal, “Din Eğitimi ve Öğretiminde Metotlar”, s. 26 Ali Şeriati, “Dine Karşı Din”, s. 219 İslam Dininin Esasları 83 farklılık özel bir haberleşme sistemini gerekli kılmıştır. Allah ile insan arasında iki türlü haberleşme söz konusudur. Bunlardan birincisi söz olmaksızın, diğeri ise sözlü haberleşmedir. Sözsüz haberleşme “kevni ayetler” de dediğimiz ve varlığının ardındaki yaratıcıya işaret eden yağmur, rüzgar, göğün ve yerin yaratılışı, gece ve gündüzün değişmesi v.s. gibi tabiat olaylarıdır. Sözlü haberleşme ise Allah‟ın kelamı dediğimiz “vahiy” olgusudur. İslam‟a göre vahiy, Allah‟ın konuşmasını ve iradesini dil aracılığı ile insanlara bildirmesidir. Vahiy, Allah-insan haberleşmesinin özel bir yoludur ve bundan dolayı Peygamberlerin aracılığına ihtiyaç vardır.230 Alemlerin yaratıcısı ve terbiyecisi olan Allah, tarih boyunca belirli zamanlarda insanlığa kelamıyla müdahalede bulunmuştur. Allah‟ın, insanlığı terbiye etmek ve hidayete ulaştırmak için son kelami müdahalesi, 610-632 tarihleri arasında gönderilen Kur‟an-ı Kerim ile olmuştur. Kur‟an-ı Kerim bu özelliği ile son Peygamber Hz. Muhammed (s.a.v)‟e indirilmiş son kitaptır. “Hz. Muhammed (s.a.v)‟e vahiy yoluyla gelen, Mushaflarda yazılan, tevatür ile nakledilen ve okunmasıyla ibadet olunan Allah‟ın sözü”231 şeklinde tanımı yapılan Kur‟an-ı Kerim, yaklaşık 23 yıl boyunca tedrici olarak, toplumun ihtiyacına göre ve şartlar oluştuğunda parça parça indirilmiştir. Son Peygamber, Hz. Muhammed (s.a.v)‟e indirilen bu Kur‟an-ı Kerim, kendi içinde, “ayet” ve “sure” olarak adlandırılan birimlerle tasnif ve tertip edilmiştir. İndirilişi Hz. Muhammed (s.a.v) hayatta iken, tamamlanan Kur‟an-ı Kerim‟in bu tertibi, vahye dayalı olarak yine O‟nun tarafından yapılmıştır. Bir veya birden fazla cümle bir araya gelerek ayetleri; ayetler de bir araya gelerek sureleri oluşturmuştur. Kur‟an-ı Kerim ayetleri, indirildiği yere göre “Mekki” ve “Medeni” olmak üzere iki gruba ayrılmıştır. Medine‟ye hicretten önce indirilen ayetler, “Mekki” ayetlerdir ve daha ziyade iman, Cennet ve Cehennem gibi gayb içerikli konulardan bahsetmektedir. Hicret‟ten sonra indirilen ayetler ise “Medeni” ayetler olarak adlandırılmaktadır. Bu ayetler, inanç ve ahlak ilkeleri yanında, sosyal düzen, hukuk ve siyasete dair esasları kapsamaktadır. Toplam 114 sureden meydana gelen Kur‟an-ı Kerim‟in 93 suresi Mekki ve 21 suresi ise Medeni sureler olarak tespit edilmiştir. Ancak bazı araştırmalarda da 86 sure “Mekki”, 28 sure ise “Medeni” sureler olarak ifade edilmektedir. Bununla birlikte bazı Mekki sure- 230 231 İzutsu Toshihiko, “Kur’an’da Allah ve İnsan”, Çev. Süleyman Ateş, s. 168-169-189-190 Şevki Saka, “Kur’an’dan Mesajlar”, II. s. 152 84 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... lerde Medeni, bazı Medeni surelerde ise Mekki ayetler bulunmaktadır.232 Böyle bir yapıya sahip olan Kur‟an-ı Kerim, insanlığa bir hidayet rehberi olarak indirilmiştir ve bunun gereği olarak fert ve toplumun hem dünyevi ve hem de uhrevi saadetini temin edecek gerekli hükümleri bildirmiştir. O, insanın her türlü maddi ve manevi ihtiyacına cevap vermeye çalışmış, iyi davranış ve güzel ahlakın yolunu göstererek faziletli bir toplum meydana getirmek için gereken bütün nizam ve esasları tebliğ etmiştir.233 Yeryüzünde en fazla basımı gerçekleşen ve farklı dillerde meali yapılan kitaptır. -Kur‟an-ı Kerim Nedir ve Ne emrediyor? Kur‟an-ı Kerim‟in muhtevası incelendiği zaman iman, ibadet ve ahlak gibi çeşitli konularda ortaya konmuş emirlerin, yasakların ve öğütlerin yanında pek çok ilmi konulara da değinildiği, astronomik ve fiziki gerçeklere, insan anatomisi ile ilgili konulara işaret edildiği görülür. Ama bütün bunlardan, onun asıl ve tek bir amacı olduğu da bilinmelidir. Bu amaç, insanların hidayete erdirilmeleri, doğru yolu bulmaları, Allah‟ın hoşnutluğunu kazanmış olarak hayatlarını sürdürmeleri, mutlu olmaları ve böylece ebedi hayata tertemiz gitmeleridir. Buna göre ondaki her emir ve her yasak aynı amaca yöneliktir. Yer verilen ilmi gerçekler, insana kendini tanıtmak, düşündürmek ve gerçeği buldurmak içindir. Dinde özellikle ve öncelikle inanç (iman, itikat), ibadet ve ahlak alanı önemlidir ve bunlar iç içe bulunur. Birbirlerine sıkı sıkıya bağlıdır. Özü itibariyle din budur. Bu temel üzerinde duran dinin hukuk, siyaset, yani devlet ve iktisat ile belli bir takım ilişkileri vardır. Bu değerleri beli ölçüde etkiler, belirler ve onlardan da etkilenir. Fakat din ile bu değerler arasındaki etkileşim sabit değildir, değişkendir ve durmadan değişir. Bu değişimin bir takım kuralları vardır. Dini hayatı hukuk, siyaset ve ekonomiden tamamı ile koparmak imkansız olmakla beraber, bunları dinden belli bir ölçüde ayırmak, ayrı tutmak sadece mümkün değil, aynı zamanda zorunlu ve yararlıdır. Bu ayırım öncelikle bu bakımdan önem taşır. Ancak İslam‟ı, yeryüzünde yaşayan insanlara rehberlik etmesi için Allah tarafından gönderilen ilkeler, değerler ve normlar bütünü, kapsamlı bir dünya görüşü olarak kabul ettiğimizde, onun temelini oluşturan Tevhid‟in, hayatın bir parçası ve gerçeği olarak “siyasete” ilgisiz kalması de elbette düşünülemez. Kaldı 232 233 Halis Albayrak, “Tefsir Usulü”, s. 19-40; Osman Keskioğlu, “Son İlahi Kitap Kur’an- ı Kerim”, s. 7-9, 40-41; Osman Cilacı, “Dünya Dinleri”, s. 110-111 Osman Keskioğlu, age, s. 88 İslam Dininin Esasları 85 ki, bizzat İslam‟ın kendisi yeryüzüne yönelik bir büyük siyasettir. Bu büyük siyasetin, günümüzde genellikle kirlenmiş, çoğu zaman da yozlaşmış ve çıkar savaşı halini almış olan, gündelik siyaset uygulamalarıyla karıştırılmaması gerektiğini söylemeye bile gerek yoktur. İslam‟ın özünü oluşturan İnanç, ibadet ve ahlak alanında birinci derecede önemli olan vahiydir, nakildir ve gelenektir. Bu alanlarda insan aklı, fazla yetkili değildir. Kur‟an-ı Kerim, ilim ve düşünce sorunlarında da en iyiyi yakalamak için rehber olarak, doğruluk ve adaleti öne çıkarmayı önermektedir. İlim ehli kimseler arasında istişareyi emrederken, fert ve düşünce baskısına ısrarla karşıdır. Hatta bu zorlamanın bir Peygamberden gelmiş olmasına bile izin vermez. Konu ile ilgili olarak Hz. Peygamber(s.a.v)‟e uyarılar vardır. Ancak getirmiş olduğu kural, kardeşlik, meşveret ve yardımlaşmadan ibaret olduğunu açıkça görmek mümkündür. Konu ile ilgili olarak Kur‟an-ı Kerim: “Muhakkak ki, mü‟minler kardeştirler…”234 “…İyilik ve takva üzerinde yardımlaşın, günah ve düşmanlık üzerinde yardımlaşmayın…”235 “...İnsanlar arasında hükmettiğiniz zaman adaletle hükmetmenizi emreder…”236 Kur‟an-ı Kerim, insanların farklılığını vurgulamaktadır. Ancak bu farklılık, mülk ve paranın sağlamış olduğu bir ayrıcalık değildir ve bu farklılık, ayrı bir farklılıktır. İnsanlar, ilim ve takvada farklı farklıdırlar. Her ne kadar maddi bedenimiz, adalet ve yeterlilikte eşit olsalar bile, ruhların eşit olması imkansızdır. İlmin, bilmenin ve takva sahibi olmanın ayrıcalığını ifade eden konu ile ilgili olarak Kur‟an-ı Kerim: “…Allah sizden inananları ve kendilerine ilim verilenleri derecelerle yükseltsin…”237 “(Resulüm!) De ki: Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu?…”238 234 235 236 237 238 Hucurat, 49/10 Maide, 5/2 Nisa, 4/58 Mücadele, 58/11 Zümer, 39/9 86 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... “…Allah yanında en değerli olanınız, O‟ndan en çok korkanınızdır…”239 Kur‟an-ı Kerim, ezeli bir kitaptır. İki kapağı arasında, ezeli ve kalıcı gerçekler saklıdır. O‟nun içinde, onda değişken ve belli bir zamanla sınırlı kurallar bulunmaz. Kendisini okuyup inceleyenlere İctihat240 kapısını açık tutmuştur. Çünkü her devirde, ortaya çıkan yeni soru ve sorunlara cevap verebilmek için, yeni yorumlara ihtiyaç olmaktadır. Bütün zamanlara hitap eden, insanlığın huzuru adına insana bu fırsatı vermiştir. Aksi halde Kur‟an-ı Kerim‟i bir zamana hapsetmek olur ki, bu konuda kendi onayı yoktur. İlahi kitaplar içinde üslubunun akıcılığı ve dile kolay gelişinden dolayı ezberlenmesi de en kolay olan kitap Kur‟an-ı Kerim‟dir.241 O, kesin bilgi için tek kaynaktır.242 Doğru ile eğriyi ayıran243 ve doğruluk isteyenler için bir öğüttür.244 Açıklamaları genellikle özlü olan, geçmişte meydana gelmiş olayların, nerede ve nasıl olduğundan çok, niçin meydana geldiğine dikkat çekerek ve doğabilecek kötü sonuçlar için insanları tedbir almaya yöneltmiştir. Kur‟an-ı Kerim‟in üslup özelliklerinden birisi, imanın iyi işler yapmayı, küfrün de günah işler yapmayı gerektirdiğini göstermek için, imanın yanında iyi işleri, küfrün yanında günah ve kötü işleri belirtmesidir. İşleyenin günaha iyice yaklaştığını göstermek için ise, kötü işler yapmayı imanın yanında belirtmeyi, bu ikisi arasında bırakmıştır. Ayrıca Kur‟an-ı Kerim, günahlar imana karışınca imanı iptal etmediğine dikkat çekmektedir. Allah, birtakım günahları belirttikten sonra, “İnandıktan sonra yoldan çıkmış olmak ne kötü bir addır.”245 emri ile günahlara küfür adını vermediğini buyurmaktadır. Kur‟an-ı Kerim, eşsiz bir mimaridir. Benzeri olmayan bir ahenk ve ritim keyfiyetine sahiptir. Ayetler, özel bir tertiple dizilmiş olup, içlerinden 239 240 241 242 243 244 245 Hucurat, 49/13 İctihat: Uzman kişilerin İslam gerçekleri araştırmak için, İslam’ı anlama yolunda gelişmek için, yeni ortaya çıkan meselelere cevap verebilmek için, zamanın değişen şartlarına ayak uydurabilmek için, her neslin ve her asrın özel sorunlarını ve ihtiyaçlarını giderebilmek için gösterdiği ilmi çabadır. (Ali Şeriati, “Dine Karşı Din”, s. 290) Kıyamet, 75/17-18 Hakka,69/51 Tarık, 86/13-14; Enfal, 8/29; Neml, 27/1 Tekvir, 81/27-28; Kehf, 18/54 Hucurat, 49/11 İslam Dininin Esasları 87 güzel nağmeler fışkırmaktadır. Çıkan nağmeler, kelimelerin arasından, vezinlerinden ve kafiyelerinden değil de, bilakis karşısındakini hayrete düşürecek ve bize bilinmeyen bir üslupla, kelimelerin kendisinden gelmektedir. Mısra sonlarındaki ses benzerlerini hemen hemen birbirini takip eden her ayetinde görmek mümkündür. İnsana öyle bir üslupla hitap etmektedir ki, dinleyenin saygı ve gizli olan idrakini, Allah‟a yönlendirmektedir. Kur‟an-ı Kerim, Allah‟ın insan ile konuşmasıdır. Allah ile konuşmak isteyenler Kur‟an-ı Kerim okumalıdır. Hem okumalı ve hem de anlamalıdır. İnsan bunu ne kadar güzel yaparsa, Allah ile diyalogu da o kadar güzel olur demektir. İnanan insanlar için bütün mesele budur. Din, Kur‟an-ı Kerim‟den ibarettir yargısı esas itibariyle doğrudur. Sünnet, onun bize anlatılması ve açılmasıdır. Kur‟an-ı Kerim her dönem bir şekilde anlatılmıştır. Bütün bu anlamları yok sayarak, O‟nu yeniden ve doğru anlamak mümkün olamaz. Onlarla yetinmek de bizzat Kur‟an-ı Kerim‟in ruhuna aykırıdır. Çünkü Allah, O‟nun sürekli açılacağından söz etmektedir. Dünyadaki sırlar öğrenildikçe, ilimler keşfedildikçe Kur‟an-ı Kerim de açılacaktır. Bilginlerin görevi bu açılımı takip ederek zamanın sorunlarına ışık tutmak ve insanlığın yolunu onlarla aydınlatmaktır. Çünkü Kur‟an-ı Kerim çok yönlü bir mucizedir. O‟nu anlamak için birçok kitap yazılmıştır. Şu anda okumakta olduğunuz kitap da bu zincirden bir halkadır. Çünkü bütün kitaplar, bir kitabın anlaşılması içindir ve bu kitap da bu anlaşılmaya katkıda bulunabilirse, bu nedenle de Allah‟a hamd etmiş oluruz. Bilindiği gibi çağımızda, dünya üzerinde Müslüman olduğunu söyleyen milyonlarca insan bulunmaktadır. Bu insanların birbirleriyle kardeş mü‟minler olmaları gerekirken, inanç mücadeleleri içinde olmalarının yegane sebebi, ellerinde mevcut olan ve asla tahrif olması mümkün olmayan Kur‟an-ı Kerim‟i rehber edinecekleri yerde, Hz. Peygamber(s.a.v)‟e kesinlikle ait olmayan rivayetlere inanmalarıdır. Zira Sünni‟si, Şii‟si, Alevi‟si, Vehhabi‟si ve diğer inanç grupları dahil olmak üzere, her grup kendi bakış açısına uygun bir din anlayışı sergilemekte ve kendine gerekçe olarak elindeki rivayetleri delil olarak göstermektedir. Halbuki rivayetleri bir tarafa bırakıp, yalnız Kur‟an-ı Kerim‟i ve ona tezat teşkil etmeyen sahih Sünnet‟i rehber edinselerdi, kolayca bir inanç birliği meydana getirebilirlerdi. Çünkü Kur‟an-ı Kerim‟de ne çelişki, ne de eğrilik vardır. O, öyle bir Kitap‟tır ki, içinde bütün misaller mevcut olduğu gibi, kolay anlaşılır ve batını öğreti ihtiva etmeyen açık bir Kitap‟tır. O‟na yapışan insan, yolunu asla şaşırmaz. 88 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... Kendilerini Müslüman olarak tarif etmelerine ve din kitaplarının Kur‟an-ı Kerim olduğunu söylemelerine rağmen, aralarında inanç yönünden büyük farklılıklar ve derin ayrılıklar mevcuttur. Bu ayrılıkları nedeniyle çeşitli mezheplere ve fırkalara bölünmüşlerdir. Bölünmüş olan bu gruplardan her birisi kendi mezhep ve fırkalarına dayalı olarak, bağlısı olmadığı diğer fırka veya mezhep bağlılarını dini açıdan yalanlayıp, hatta tekfir ile itham etmeleri, bütün Müslümanları derinden yaralamalıdır ve herkesin en büyük ortak sorunu olmalıdır. Bu durum günümüzde olduğu gibi, asırlardır süregelmiştir. Bütün bu normal olmayan durumların mutlaka bir nedeni olmalıdır. Her Müslüman, bu nedenin dayalı olduğu öğretiyi merak ederek araştırmayı görev kabul etmelidir. Kur‟an-ı Kerim, Allah‟ın tekelinde olan arı, duru, saf ve berrak yaradılış dinine yönelmeyi emreder. Yaradılış dini, yani “Allah‟ın, insanlar üzerinde yarattığı varlık yapısının dini” olarak tanıtılıyor. İnsan yalnız Allah‟a yönelerek ve yalnız Allah‟tan korkarak bu din içinde kalabilir. Gerçek, sağlam, erdirici, aşınmayan din işte bu dindir. Ne var ki, insanların çoğu bunu bilmemiş ve Tevhid‟e şirk bulaştırmışlardır.246 Konu ile ilgili olarak Kur‟an-ı Kerim: “Dinlerini parçalayan ve bölük bölük olanlardan (olmayın). (Bunlardan) her fırka, kendilerinden olan ile böbürlenmektedir.”247 Ayet, İslam ümmetinin başına gelenleri mucize bir biçimde anlatmaktadır. Fırka, mezhep, tarikat, parti vs. ayırımlarıyla yüzlerce parçaya bölünen bu ümmet, Kur‟an-ı Kerim‟in getirdiği Tevhid tablosunu şirke, Tevhid‟in dinini şirkete dönüştürmüş ve Allah‟ın, “sakın şöyle olmayın” ihtarının tersine hareket etmiştir. İslam ümmetinin asırlardır belini doğrultmamasının gerçek sebebi de budur. Ancak bu beladan kurtulmanın tek yolu, dini Allah‟ın kitabına teslim etmek, Kur‟an-ı Kerim ve Hz. Peygamber(s.a.v)‟in sahih Sünnet‟in dışındaki hüküm kaynaklarını ortadan kaldırmaktır. İslam dünyası ya bunu yaparak kurtulur veya din adı altında alkışladığı tefrika ve şirket manzarasını yaşatarak perişanlığını sürdürür. Ancak Müslümanların bütün çabaları, bu ümmetin uygarlıkta yeniden dirilmesi gerekir yönünde olmalıdır. Bu, önemli bir görevdir. Çalışmamızın daha sonraki aşamalarında, bu konuyu daha detaylı olarak açıklayacağız. Hem evren ve hem de Kur‟an-ı Kerim Allah‟ın eseridir. İçindeki bilgilerden istifade etmek suretiyle, doğru yolu gösteren, nasihat eden ve uya246 247 Mehmet Bozkurt, “Sünnilik Şiilik Alevilik Vehhabilik Nedir?”, s. 1617-100-101 Rum, 30/32 İslam Dininin Esasları 89 ran, İslam dini için gerekli bütün bilgileri kapsayan bir kitaptır. O, ölülerin üzerine okunmak için, okunup üflendiğinde, hastaları iyileştiren bir kitap değildir. Aslında birçok uydurma rivayete dayanarak, asırlarca insanlar, ölülerin mezarları başında Kur‟an-ı Kerim okumuşlardır. Sanki Kur‟an-ı Kerim yaşayanlara hitap eden bir kitap değil de, ölülere okunan bir kitap olarak telakki edilmiştir. Öyle ki, yıllarca namaz kılan bir insan, her rekatta okuduğu Fatiha suresini dahi, manasını merak edemez hale gelmiştir. Fakat buna rağmen, ölüsüne Kur‟an-ı Kerim okumak veya okutmak suretiyle, ölüsüne içki, kumar, oruç, ahiret hayatı gibi konuları içeren ayetleri okuyarak veya okutarak görevini yaptığını zannetmektedir. Elbette ki, Hz. Peygamber(s.a.v)‟in ifadesiyle, “Sizin en hayırlınız, Kur‟an‟ı öğreten ve öğrenenizdir.”248 Hadis‟inde onu öğretme ve öğrenmenin önemi açıkça ortaya konulmuştur. Amacımız Kur‟an-ı Kerim‟in rahmet kitabı olmadığını, asla iddia etmek değildir. Ancak Kur‟an-ı Kerim‟in diriler için gönderilen bir hayat tarzını ortaya koyan bir kitap olduğunun da kesinlikle bilinmesi gerekir. Onun ölüler için okunması konusunda, ölülere ne kazandıracağı tamamen Allah‟ın takdirindedir. Ancak onu okuyana ve onu özellikle anlayarak okuyana çok şey kazandıracağını biliyoruz. Bunu bize yine Kur‟an-ı Kerim bildirmektedir.249 Ancak anlamadan onun kelimelerini tekrar etmek, Kur‟an-ı Kerim‟in amacı değildir. Arapça indirilmesindeki hikmet, ilk hitap ettiği Arap toplumunun onu kolayca anlamasıdır. Kur‟an-ı Kerim‟i hatmetmekten anlamamız gereken, Allah‟ın, kitabında ne dediğini baştan sona anlamaktır. Esas hatim budur. Çünkü Kur‟an-ı Kerim, kendisinin anlaşılmak ve anlamı üzerinde düşünmek için geldiğini ısrarlı bir biçimde söylemektedir. Oysa Kur‟an-ı Kerim‟de kendisini anlamayanlar tarafından sadece bir nağme olarak okunup dinlenmesini öneren en ufak bir işaret bile yoktur. O halde Kur‟an-ı Kerim‟i orijinal hali olan Arapça ile birlikte mealini de okumak gerekir. Ancak Kur‟an-ı Kerim‟in Arapça halini bilmemek, gerçekten bir Müslüman‟a yakışmamaktadır ve ciddi bir eksikliktir. İstendiğinde bir ay gibi kısa bir zamanda bu büyük eksiklik giderilir. Arapça halini bilmeyenler de kendi dillerindeki meallerini okumak olacaktır. Kur‟an-ı Kerim, lafzıyla da Allah kelamıdır. O kelamın, anlam ötesinde bir kozmik etkisi ve rahmet boyutu da vardır. Birinci derecede hatim olmamakla birlikte, lafzı okumak da insan ruhunda bir etki yaratır. O halde anlamını bilmeden Kur‟an-ı Kerim‟i baştan sona okumak 248 249 Buhari, Fezailü’l-Kur’an, 21 Mehmet Bozkurt, age, s. 101 90 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... da en azından sevap kazanmak ve ruhsal huzur bulmak yönünden bir değerdir. Ancak Kur‟an-ı Kerim‟in günümüz İslam dünyasındaki durumu; her evde Kur‟an-ı Kerim özel ve yüksekçe bir yerde bulunur. O aynı zamanda iyi bir hediyelik eşya olarak kabul edilir. Bu nedenle Mushaf basımı için en iyi kağıtlar kullanılır, herkes mushafın sayfalarını en iyi hattatların yazısı, en iyi tezhip ustalarının süslemeleriyle bezemek için yarışır. Çocukların ilk okuduğu ve öğrendiği Kur‟an-ı Kerim‟dir. Fakat bu çocukların büyük bir çoğunluğu, Kur‟an-ı Kerim‟in gerçek önemini, değerini ve içeriğini öğrenmeden büyümekte ve yaşlanmaktadır. Kur‟an-ı Kerim Müslümanlar için tartışmasız bir semboldür, ancak sadece bir semboldür, buna mukabil bir hayat düsturu ve ilahi kanun olmaktan çıkmıştır. Kur‟an-ı Kerim “okunmamakta, incelenmemekte”, sadece “hıfzedilip ezberlenmekte” ve güzel sesle seslendirilip “kıraat ve tilavet” edilmektedir. Bütün bunlar tam bir rehavet, huzur ve mutluluk içerisinde yerine getirilmektedir. Ne var ki din, rehavet ve rahatlama aracı değildir, bilakis o bir çağrı, bir davet ve kendimizden başlayarak dünyayı değiştirmeye yönelik bir taleptir.250 Kur‟an-ı Kerim de dünyayı değiştirmeye yönelik bu talebin anayasasıdır. İran‟lı düşünür Ali Şeriatı, Kur‟an-ı Kerim‟e karşı sergilenen bakışı şöyle ifade eder: “Okuma, düşünme, anlama, aydınlanma, yol bulma, dirilme ve amel etme kitabı olan bu Kur‟an-ı Kerim‟i, hidayet bulmak ve insani sorumluluğunu bilmek için kendisinden sadece istihare yoluyla yararlanılan bir kitap haline getirdiler. Takipçilerinin ona karşı sorumluluğu; ona tazimde bulunmak, onu yüceltmek, öpmek, abdestsiz ellememek, güzel bir kılıfa sarmak, aynanın yanına yerleştirmek, bebeğin beşiğine, yeni eve, evin başköşesine asmaktır. Bazı sure ve ayetlerden de nazardan korunmak, büyüleri geçersiz kılmak ve cinleri defetmek için büyülü, tılsımlı birtakım hareket ve ayinler eşliğinde okumak; muska yapıp yeni doğuran kadınların, süt veren ineklerin ve çatlak adamların yakasına takmak için istifade ettiler!”251 Bu gün yaşanan realite budur ve buna katılmak mümkün değildir. Yeri gelmişken belirtmede yarar görmekteyiz. Kur‟an-ı Kerim okunduğu zaman, mutlaka susarak dinlemek, yine Kur‟an-ı Kerim‟in emridir.252 250 251 252 M. Hayrı Kırbaşoğlu, “Ahir Zaman ilmihali”, s. 41 Ali Şeriati, “Dine Karşı Din”, s. 126 A’raf, 7/204 İslam Dininin Esasları 91 Ancak toplumumuzda buna fazlaca riayet edilmediği bilinmektedir. Anadolu‟da duyulan saygı nedeniyle, süslü bir bez kılıf içinde korumaya alınan Kur‟an-ı Kerim, ne acıdır ki, çoğu zaman ölüler üzerinde okunmak üzere indirilir. İmam Şafii, ölünün arkasından okunan Kur‟an-ı Kerim‟in ona hiçbir yarar sağlamayacağını söyler. Büyük İmam‟a göre böyle bir okuyuş, ölünün kendi ürettiği bir kazanç değildir.253 Böyle olduğu için de ne Kur‟an-ı Kerim‟de ve ne de Sünnet‟te ölünün arkasında Kur‟an-ı Kerim okumaya ilişkin hiçbir beyan yoktur. İbadetler açık naslara dayanır. Ölüye Kur‟an-ı Kerim okumakla ilgili hiçbir nas, yani vahiy ve delil yoktur.254 Ancak taziye evinde okunan Kur‟an-ı Kerim ile manevi bir atmosfer oluşmaktadır. Ahireti ve ölümü hatırlatmaya ve düşünmeye yönelik bir iklimde dolaşmaya vesile olmaktadır. Ölen insanın ruhuna hediyedir. Takdir ise Allah‟a aittir. Ayrıca Kur‟an-ı Kerim, kendisine hürmet ve saygı ister. Okunduktan sonra laik olduğu yere kaldırılmayı bir Müslüman olarak bizden ister. Çünkü Kur‟an-ı Kerim, laik olduğu yerde okunur ve daha sonra, orta yerde bırakılmadan laik olduğu yere kaldırılır. Bu konuda Mescid-ı Haram ve Mescid-i Nebevi‟deki örnek uygulama ve alışkanlık takdir‟e-şayandır. Kur‟an-ı Kerim yararlanabilmek için, gereği gibi okunması gerekir. “Kendilerine kitap verdiğimiz kimseler (den bazısı) onu, hakkını gözeterek (gereği gibi) okurlar. Çünkü onlar, ona iman ederler. Onu inkar edenlere gelince, işte gerçekten zarara uğrayanlar onlardır.”255 İnsanların çoğu ise, Allah‟ın bu emrini göz ardı ederler. Samimi insanlar ise, kendileri için yaşam rehberi olan mesajları gereği gibi okurlar ve yaşamlarını ona uygun olarak düzenlerler. Kur‟an-ı Kerim, kendisini okuyan kimseyi rahatlatır ve ifadelerindeki sırların en derinini kendisinde görmek mümkündür. O‟ndaki ifadeler ne şiir, ne nesir ve ne de kafiye ile söylenmiş düz bir yazıdır. Ancak O, cümlelerden müteşekkil özel bir yapıya sahiptir. Öyle bir üslupla dizilmiştir ki, orada iç ahenk dediğimiz şey açık bir şekilde ortaya çıkar. İç ahenk ile dış ahenk arasında mukayese edilemeyecek kadar büyük bir fark vardır. Sayısız şiir ve nesir yazıları arasında Kur‟an-ı Kerim ayetleri, tamamen kendisine has özellikleri ile ortaya çıkar. Söz olarak eşsiz bir mimari üslubuyla hitap eden, kalbin tamamen 253 254 255 Necm, 53/39; Müddesir, 74/38 Süleyman Ateş, age, 9/132-133 Bakara, 2/121 92 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... dikkatini çekecek kadar kuvvetli bir tarzdadır. Onu insanlığa gönderen, kelimeleri yaratan ve onların sırrına vakıf olan Allah‟tır. Kur‟an-ı Kerim, Hz. Peygamber(s.a.v)‟e Tevrat ve İncil‟de bulunan bir kısım sırlardan bahsetmektedir. Halbuki Tevrat ve İncil, o asırda henüz Arapça‟ya tercüme edilmemişti. Hıristiyanlığa ait Petersburg‟daki papaz okulunda el yazması olarak bulunan İncil, Arapça‟ya tercüme edilen ilk metin olarak 1060 yılları civarında yapılmıştır. Tevrat ve İncil İbranice olup, sadece o dinin inananları anlıyorlardı. Aynı zamanda Kur‟an-ı Kerim, Yahudilere, ellerinde bulunan bu el yazması metinleri getirip okumaları için de meydan okuyordu: “…De ki: Doğru iseniz, Tevrat‟ı getirip okuyun.”256 Bu da Kur‟an-ı Kerim‟in Allah‟ın kelamı olduğunu açıkça ortaya koymaktadır. Bereketli olan Kur‟an-ı Kerim‟in ayetlerini derinden derine düşünmek, gönülleri ve akılları yerinde olanların ibret almaları için gönderildiği bildirilmektedir. İşte o, kendisini böyle tanıtıyor. Kur‟an-ı Kerim‟den öğüt nasibi almak, akıl ve gönül sahibi olmaya bağlıdır. O‟nun bereketinden yararlanmak için, onun ayetleri üzerinde inceden inceye düşünmek şarttır. Kutsal ve bereketli bir kitap olmanın gereği budur. Onu okumak, ayetlerini anlamak, düşünmek ve düşünüp öğüt almak olayıdır. Ne dediğini anlamadan onu okumak, Kur‟an-ı Kerim‟in anladığı ve emrettiği anlamda bir okuyuş değildir. Artık bütün Müslümanlar, anlamadan Kur‟an-ı Kerim‟i okumak yerine, orijinal metni ile birlikte, kendi dillerine tercümesi yapılmış meallerini de okumalıdır. İlahi emir bunu gerektiriyor. Samimi ve kamil anlamda mü‟min olanların imanları ile duyguları arasında bir etkileşim vardır. Allah‟ı andıklarında, kendilerine Allah‟tan söz edildiğinde heyecan duyarlar ve gönüllerinde korku ile coşku karışımı duygular oluşur. Bu konuda Kur‟an-ı Kerim: “(Resulüm!) Sana bu mübarek Kitab‟ı, ayetlerini düşünsünler ve aklı olanlar öğüt alsınlar diye indirdik.”257 “Mü‟minler ancak, Allah anıldığı zaman yürekleri titreyen, kendilerine Allah‟ın ayetleri okunduğunda imanlarını arttıran ve yalnız Rabb‟lerine dayanıp güvenen kimselerdir.”258 256 257 258 Al-i İmran, 3/93 Sad, 38/29 Enfal, 8/2 İslam Dininin Esasları 93 Allah‟ın ayetleri okundukça hem yeni bilgiler edinir ve bunlara da iman etmek suretiyle inançlarını nicelik yönünden arttırırlar ve hem de her bir ayet, içerdiği incelik, güzellik, hikmet ve bilgiler sebebiyle Kur‟an-ı Kerim‟in Allah‟tan geldiğine delil teşkil ettiği için nitelik yönünden imanlarını güçlendirirler. Mü‟minler de mal, mülk, evlat, eş ve dost edinirler, ancak onların dayanıp güvendikleri bu fani varlıklar değil, her şeyi yaratan ve mülkün gerçek sahibi olan Allah‟tır. Kur‟an-ı Kerim düşünen insanlar içindir. Okuduğu her kitapla kibirlenen kişilerin aksine, onu okuyan insan, ayetler üzerinde düşünür. Allah‟ın sonsuz gücü karşısında kendi aczini anlar, boyun büker ve ona teslim olurlar. Kur‟an-ı Kerim, hayatın hayatıdır. İnsan hayatının hayrı ve bereketi, onu hayatına düstur yaptığı ölçüdedir. Allah, onu kıyamete kadar koruyacaktır. Biz insan olarak ona sahip çıkarsak, Kur‟an-ı Kerim bizimle korunmuş olur. Çünkü o, bu evren kitabının bir tercümesidir. Aynı zamanda bir şeriat kitabıdır, hikmet kitabıdır, Allah‟a kulluk kitabıdır ve bir dua kitabıdır. Kur‟an-ı Kerim güneş, ay, yıldızlar gibi gök cisimlerinden, gök gürlemesi, şimşek, yıldırım ve fırtına gibi gök ile ilgili olaylardan bahseder ve ancak o kesinlikle bir Astronomi veya Meteoroloji kitabı değildir. Canlılardan söz eder, ama o Zooloji kitabı değildir. Bitkilerden bahseder, ama o bir Botanik kitabı da değildir. Tıpkı bunlar gibi bazı iktisadı, siyası ve hukuki konulardan bahseder, ancak o bir ekonomi, bir siyasetname ve bir hukuk kitabı değildir. Kur‟an-ı Kerim bu konulara ahlakla, vicdanla ve din ile olan ilgileri nedeniyle yer vermiştir. Kur‟an-ı Kerim, bir Felsefe kitabı da değildir. Yaratıcının varlığına delil getirmek için birtakım felsefi açıklamalara girmez. O, konuları işaretle, özetle, kinaye yoluyla ve hızlı bir bakışla ele almaktadır. Kur‟an-ı Kerim, öncelikle insanın hürriyetinin ancak Allah‟ın iradesi, isteği ve dilemesiyle olduğunu bildirmektedir. İnsanın hürriyetinden dolayı meydana gelen bir takım olaylar, ne yaratıcıyı ve ne de insanı zorlayarak meydana gelmektedir. Onlar ancak ilahi iradenin izni ile gerçekleşir. Konu ile ilgili olarak Kur‟an-ı Kerim: “Rabb‟in isteseydi, yeryüzündekilerin hepsi mutlaka inanırdı. O halde sen mi insanları inanmaları için zorlayacaksın?”259 emriyle bunu açık bir şekilde ifade etmektedir. İmkanlar ölçüsünde olmasına rağmen Allah, insanların imana zorlanmalarını kabul et259 Yunus, 10/99 94 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... memektedir. O, insanın hür olarak seçimde bulunmasını istemiş olup, iman ve küfrü seçmede tercihi, insana bırakmıştır. Bu konuda Kur‟an-ı Kerim: “De ki: Hak (bu Kur’an), Rabb‟inizdendir. Artık dileyen inansın, dileyen inkar etsin…”260 “Dinde zorlama yoktur. Doğruluk, sapıklıktan seçilip belli olmuştur…”261 “Dileseydik, herkese hidayet verirdik, (herkesi doğru yola getirirdik)…”262 İnsan, dalaleti hidayete tercih etse bile, Allah insanı kendi haline bırakmıştır. Hiçbir kimse, başkasının yerine kendisini koyamaz veya başkasının günahını yüklenemez. Ancak herkesin yaptığı iyilik kendisine döner ve herkesin yaptığı kötülük kendi üzerine kalır. İnsan, niyete yönelme konusunda tamamen hürdür. İnsan, dilediğini gizleyebilir, dilediğine niyet edebilir ve dilediğini de içinde saklayabilir. İlahi müdahale, ancak niyet fiile dönüşünce başlar. Allah, herkese niyetinin cinsine, vicdan ve kalbinin yönelişine göre kolaylıklar kılar. Bu ise adaletin ta kendisidir. Ta ki, niyetten eylem alanına çıktıktan sonraki bu fiil, yapanın içini açıkça ortaya çıkarabilsin. Kur‟an-ı Kerim, insanı kuşatan bir kısım zorlayıcı şartlar olsa da onu, hür olarak kabul ediyor. Bu zorlayıcı hallere işaret ederek mazeret, asla kabul edilmiyor. Tercih etme anı geldiğinde, insanın bizzat kendisi seçimini yapıyor. Kur‟an-ı Kerim‟in çağdaş ve evrensel olarak 1400 yıl önce ortaya koyduğu bu mesajı, insan için mutluluk kaynağıdır. Allah insanları, kalbi ve içindeki düşüncelerle hür olarak yaratmıştır. İnsan da zaten bu hürriyetten dolayı sorumludur. Bu ayetlerle o, felsefenin çıkmaz gibi gördüğü konulara, yani cebir ve hürriyet sorununa bir açıklık getirmiş oldu. Kur‟an-ı Kerim‟i yaşamak konusunda, büyük İslam bilgini Muhammed İkbal şu sözleri söyler: “Küçüklüğümde her sabah Kur‟an-ı Kerim okuduğumu gören babam, bana; “oğlum kitabı sana inmişçesine oku.” dedi.”Kur‟an-ı Kerim‟ı terk edenlerden de şöyle söz eder Muhammed İkbal; “Kardeşim sana hayat verecek Kur‟an-ı Kerim ile senin arana girenler, seni 260 261 262 Kehf, 18/29 Bakara, 2/256 Secde, 32/13 İslam Dininin Esasları 95 ömründe Kur‟an-ı Kerim‟le sadece bir defa buluştururlar; O da hayat bulman için değil, rahat ölmen için Yasin suresini okurlar.” 263 Cahiliye toplumu bireylerinin din anlayışı oldukça çarpıktır. Kur‟an-ı Kerim dışındaki kaynaklardan edindikleri, ya da etrafındaki kişilerden duydukları bilgilerin din olduğunu zanneder ve gerçek dinin güzelliklerinden yoksun kalırlar. Herkesin farklı doğruları olduğundan, toplumda birden fazla din yaşanır. Bu yanlış yolları seçen pek çok insan, kurtuluş rehberi olan Kur‟an-ı Kerim‟de neler yazılı olduğunu merak dahi etmez. Sorularının cevapları konusunda Kur‟an-ı Kerim: “Kendilerine okunmakta olan Kitab‟ı sana indirmemiz onlara yetmemiş mi? Elbette iman eden bir kavim için onda rahmet ve ibret vardır.”264 İlahi emirde bildirildiği üzere insan, Allah‟ın hiçbir şeyi eksik bırakmadığı Kur‟an-ı Kerim‟de değil, farklı kaynaklarda ararlar. Bu durum Kur‟an-ı Kerim‟de Hz. Peygamber(s.a.v)‟in, “Peygamber der ki: Ey Rabb‟im! Kavmim bu Kur‟an‟ı büsbütün terkettiler.”265 sözleri ile ifade edilir.266 Ayrıca bu ayet, Kur‟an-ı Kerim‟in Hz. Peygamber(s.a.v)‟in ümmetine yönelttiği en önemli ihtar ve serzenişidir. Hz. Peygamber(s.a.v)‟in Allah huzurunda bütün insanlık önünde ümmetinden tek şikayeti bu ayetle dile getirilmiştir. Anlaşılmaktadır ki, Hz. Peygamber(s.a.v), ümmetinin Kur‟an-ı Kerim‟i benimseyip kucaklar bir manzara arz etmelerine rağmen, onu kendilerinden uzaklaştırıp devre dışı tuttuklarından şikayetçidir. Zahirde ona sarılma, hakikatte ise onu itme ve ondan uzaklaşma sergilenmiştir. İslam dünyasının yüzyıllardan beri arz ettiği manzara da gerçekten budur. Din, Kur‟an-ı Kerim‟in dinidir, ancak kitlelere yön ve hareket veren, Kur‟an-ı Kerim değil, O‟na fatura edilen bir yığın uydurma, bid‟at ve hurafelerdir. Müslüman olarak bunlardan, şiddetle kaçınmalıyız ve bir an önce kurtulmalıyız. Kur‟an-ı Kerim‟den onay alan söz ve fiil, Hadis‟tir, Sünnet‟tir; başımızın üstünde yeri vardır. Kur‟an-ı Kerim filitresinden onay alamayan söz ve fiiller ise Allah Resulü‟ne iftiradır ve bizim dünyamızda da yeri yoktur. Bu ölçü bizzat Hz. Peygamber(s.a.v) tarafından konmuştur. İmam Şafii, 263 264 265 266 Mehmet Bozkurt, age, s. 102; Alıntı: Turuncu Dergisi, Nisan-2010, s. 19 Ankebut, 29/51; Mehmet Bozkurt, age, s. 102-103 Furkan, 25/30 Mehmet Bozkurt, age, s. 103; Alıntı: Turuncu Dergisi, Nisan-2010, s. 20 96 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... “Rivayeti ne olursa olsun, Kur‟an‟a muhalif olan şey Resul‟den çıkmış olamaz.”267 İmam Azam Ebu Hanife der ki: “Kur‟an‟ın hilafına bir Hadis rivayet eden kişiye yaptığım ret; Resul‟e yapılmış bir ret ve O‟nu tekzip değildir. O, ancak batıl bir haberi kendisine isnat edene yapılmış bir reddir. İtham, Resul için değil, onun için söz konusudur. Resul‟ün söylediği her şeyin başımızın ve gözümüzün üstünde yeri vardır. Biz onlara inanır ve Resul tarafından söylendiklerine şehadet ederiz. Yine şehadet ederiz ki, Allah Resulü, Allah‟ın emrine ters düşen bir şeyi emretmemiş, Allah‟ın emirleri dışında bir şey düzmemiş, Kitap‟ta olmayan bit‟atlar ihdas etmemiştir. O, zorlamayla hüküm çıkaranlardan da değildir.268 İslam düşmanları, hiçbir zaman Kur‟an-ı Kerim‟e razı olmamışlardır. Ona rakip bir kitap meydana getirmek, kalplerindeki köklü bir arzudur. Uydurdukları rivayetler, Müslümanların faydalanmaları için değildir. Müslümanların birliğini bozmak, İslam düşmanlarının en büyük hedefi olmuştur. Ancak bu hedeflerine, Kur‟an-ı Kerim‟e zarar vererek ulaşmaları mümkün olmamıştır. Çünkü Allah Kur‟an-ı Kerim‟de: “Kur‟an‟ı biz indirdik, O‟nun koruyucusu da şüphesiz ki biziz.”269 Böylelikle müşriklerin alaylı ifadelerle, Hz. Peygamber(s.a.v)‟e vahiy diye bir şey gelmediğini ve O‟nun mecnun olduğunu, dolayısıyla vahiy dediği sözlerin Allah‟tan değil, cinlerden geldiğini veya söylediklerinin gerçekle ilgisi olmadığını ileri sürmüşlerdi. Bu ayet ile onların iddiaları açıkça reddedilmiştir. Bu da bize, Kur‟an-ı Kerim‟in kıyamete kadar aslını koruyarak varlığını sürdüreceğini göstermektedir. Bu durum ayrıca, onun ortaya koyduğu önemli bir diğer mucizesidir. Sonuç olarak Kur‟an-ı Kerim, İslam dininin ana kaynağı, hareket noktası ve nihai kriteri olarak Arapça bir metin halinde Müslümanlar arasında korunmuştur. Bugün dünyanın her yerinde tek ve aynı Kur‟an-ı Kerim mevcuttur. Bu durum onun, önemli diğer bir mucizevi özelliğidir.270 İslam‟ın ve Kur‟an-ı Kerim‟in düşmanlarının, O‟nun mucizevi gücü nedeni ile zarar vermeleri mümkün olmadığından dolayı, Hadis adı altında binlerce rivayet ortaya koyarak nakletmişlerdir. Biraz düşünüldüğünde, bu rivayetlerin Müslümanlara ve İslam dünyasına büyük zararlar verdiği görülecektir. Onu değiştirmeye güçlerinin yetemeyeceğini bilmelerine rağmen, yine de Kur‟an-ı Kerim üzerinde şüphe uyandırma yolları denemişlerdir. 267 268 269 270 İmam Şafii, “el-Umm”, 7/308 Muvaffak bin Ahmed el-Mekki, “Menakibu Ebu Hanife”, s. 87-88 Hicr, 15/9 Mehmet Bozkurt, age, s. 103 İslam Dininin Esasları 97 Kur‟an-ı Kerim‟in, Hz. Peygamber(s.a.v) zamanında kitap halinde mevcut olmadığı, sonradan rastgele bir araştırmayla hurma dallarından, deri parçalarından, taş levhalardan, kürek kemiklerinden, ağaç yapraklarından ve hafızların ezberlerinden toplanmış bir kitap olduğu konusunda birçok rivayet uydurmuşlardır. Eğer Kur‟an-ı Kerim, iddia edildiği gibi bir kitap yapılmış olsaydı, bir büyük depoyu doldurması gerekirdi. Bu iddialar ona karşı yapılmış bir iftira ve büyük bir saygısızlığın ifadesidir. Allah, Kur‟an-ı Kerim‟de: “O Kitap (Kur’an); onda asla şüphe yoktur...”271 “...Yanımızda o bilgileri koruyan bir kitap vardır.”272 emrinde ifade edildiği gibi Kur‟an-ı Kerim, kitap olarak mevcut idi ve iddia edildiği gibi benzeri şeylere yazılmıyordu. İnce ceylan derileri üzerine yazılan bir kitap halinde idi. Bütün sahabe, Hz. Peygamber(s.a.v) tarafından tebliğ edilen ayetleri, ezberlemekle birlikte, belirtilen şeylere de yazarak ellerinde bulunduruyorlardı. Bu durum sahabe arasında yaygındı. Ancak Cebrail (a.s) tarafından Hz. Peygamber(s.a.v)‟e tebliğ edilen ayetler, Hz. Peygamber(s.a.v)‟in sorumluluğunda, bir düzen ve sistem üzerine, Cebrail (a.s)‟in bildirdiği ve öğrettiği şekilde, Hz. Peygamber(s.a.v)‟in emirleri doğrultusunda vahiy katipleri tarafından yazılıyordu ve koruma altına alınıyordu.273 Onun nasıl yazılmış bir kitap olduğu konusunda Kur‟an-ı Kerim: “Andolsun Tur‟a, yayılmış ince deri üzerine satır satır yazılmış Kitab‟a...”274 Hz. Peygamber(s.a.v) zamanında özenle yazılmış olduğuna dair diğer bir örnek ile ilgili olarak Kur‟an-ı Kerim: “Hayır! Şüphesiz bunlar (ayetler), değerli ve güvenilir katiplerin elleriyle (yazılıp) tertemiz kılınmış, yüce makamlara kaldırılmış mukaddes sahifelerde (yazılı) bir öğüttür. Dileyen ondan (Kur’an’dan) öğüt alır.”275 emirlerinden anlaşılan, onun sonradan rastgele taş parçalarına, ağaç kabuklarından ve kürek kemiklerinden toplanmış bir kitap olduğu yolundaki rivayetler, Kur‟an-ı Kerim‟e uymamaktadır. Bu tür rivayetlerin aslı yoktur. Onun sonradan rastgele toplanmış bir kitap olduğunu söylerken, başka bir yerde de, Hz. Peygamber(s.a.v)‟in onu Mushaf halinde bıraktığını rivayet etmek, İslam düşmanları için gayet normal bir durumdu. Devam eden bir 271 272 273 274 275 Bakara, 2/2; Mehmet Bozkurt, age, s. 103-104 Kaf, 50/4 Mehmet Bozkurt, age, s. 104 Tur, 52/1-2-3 Abese, 80/11-12-13-14-15-16 98 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... dinin emirlerini, bir kitapta toplamanın mantıksal bir yol olmadığından, son ayetin gelişinden sonra Hz. Peygamber(s.a.v)‟in irtihali vuku bulmuş, sonra Hz. Ebu Bekir (r.a) tarafından yazdırılan ilk resmi Mushaf, Hz. Ebu Bekir (r.a)‟in ölümünden sonra Hz. Ömer (r.a)‟e ve O‟ndan da kızı ve Hz. Peygamber(s.a.v)‟in eşi Hz. Hafsa (r.anha)‟ya intikal etmiştir. Hz. Osman (r.a) dönemlerinde, ilk iş olarak Hz. Hafsa (r.anha)‟daki bu resmi nüshanın getirtilmesi olmuş ve bu nüsha asıl alınarak276 Kur‟an-ı Kerim‟in nüshaları kitap halinde çoğaltılarak birçok bölgeye ulaştırılmıştır. Gerek müşrikler ve gerekse tarihi süreç içerisinde ona zarar vermek isteyenler, amaçlarına ulaşamamışlardır.277 Kur‟an-ı Kerim‟in insanlara öğrettiği en önemli şeylerden birisi de bilimsel düşüncedir.278 Bunun temelinde de merak yatar. Kur‟an-ı Kerim, kıssaları anlatırken, ikna edici bir yol tutar. Aklı, kalbi ve hissi, göklerdeki ve yerlerdeki düşünmeye sevk etmesi bir Kur‟an-ı Kerim metottur.279 Allah‟ın varlığının ve birliğinin ispatına dair deliller Kur‟an-ı Kerim‟de tekrar edildiği gibi, hiçbir semavi kitapta tekrar edilmemiştir. Çünkü Kur‟an-ı Kerim bütün toplumlara ve çağlara hitap etmektedir. Kur‟an-ı Kerim‟de insanların her çeşidine ve her kabiliyette olanlara hitap eden deliller mevcuttur. Ancak her insan, her delile karşı aynı derecede hassas değildir.280 Kur‟an-ı Kerim‟deki bazı ayetler281 Allah‟ın varlığını dolaylı yoldan ispat etmektedir. Kur‟an-ı Kerim, felsefi ve soyut delillerden çok, her insanın anlayabileceği ve günlük hayatta karşılaştığı dili kullanmıştır.282 Kur‟an-ı Kerim‟in Allah‟ın varlığı hususundaki delilleri kelamcıların ve İslam filozoflarının kullanmış olduğu delillere ve diğer ispat yollarına, ya doğrudan doğruya delalet eder veya dolayısıyla işaret eder.283 Kur‟an-ı Kerim, baştan sona insanın çevresindeki Allah‟ın varlığının belgelerini insana sunarken, Kur‟an-ı Kerim‟in kendisi de kitap olarak O‟nun varlığının belgelerindendir. Kur‟an-ı Kerim‟in beşeri bir yönünün olmadığı, onun tamamen ilahi bir kelam olduğu, bütün olumsuz iddia ve te276 277 278 279 280 281 282 283 Tayyar Altıkulaç, “Yüce Kitabımız Hz. Kur’an”, s. 23 Mehmet Bozkurt, age, s. 105 Ğaşiye,17-20; Bakara, 2/164; Al-i İmran, 3/190 Mehmet Şaşa, age, s. 111 Veli Ulutürk, age, s. 191 Yasin, 36/77-80; Fatır, 35/27; Rum, 30/20; Ğaşiye, 88/17-20 M. Sait Şimşek, “İsbat-ı Vacib Mad.”, Şamil İslam Ansiklopedisi, c. 3, s. 178 Muhittin Bağçeci, “Allah’ı Bilmek”, s. 89 İslam Dininin Esasları 99 şebbüslere rağmen, bugün daha açık bir tarzda ortada durmaktadır. Nitekim konu ile ilgili olarak Allah: “Onu kendi uydurdu, diyorlar öyle mi? Hayır inanmıyorlar. Eğer iddialarında samimi iseler Kur‟an‟ın benzeri bir söz getirsinler.”284 Kur‟an-ı Kerim, kendisinin Allah‟ın kelamı olduğunu 14 asır önce, bir meydan okuma ile birlikte ilan etmiş ve bu meydan okumaya bu güne kadar cevap verilememiş ve bundan sonra da verilemeyecektir.285 O halde Allah‟ın varlığına dair insanın elinde Kur‟an-ı Kerim‟den başka daha açık bir belge olabilir mi? Bu meydan okumanın Arapça‟yı en güzel bir şekilde kullananlara yöneltilmesi ayrıca dikkat çekicidir. Bu sonuç Kur‟an-ı Kerim‟in Allah kelamı olduğunun büyük bir delilidir.286 “Hala Kur‟an üzerinde gereği gibi düşünmeyecekler mi? Eğer o, Allah‟tan başkası tarafından gelmiş olsaydı onda birçok tutarsızlık bulurlardı.”287 Kur‟an-ı Kerim, hem ifade bakımından, hem mana ve hüküm bakımından bir bütünlük arz etmektedir. İnsanların söylediği sözler, güzellik ve düzgünlük bakımından daima aynı olmaz. Yazan ve söyleyenin içinde bulunduğu hal ve şartlara göre değişir. Kur‟an-ı Kerim‟in ifade ve üslubu ise baştan sona emsalsiz bir güzellik ve düzgünlük içindedir. Bu sözlerin ihtiva ettiği mana, hüküm ve haberler de, yaratılış öncesinden ebediyete kadar hemen her şeye temas ettiği halde tam bir tutarlılık, bütünlük, sıhhat ve uyum arz etmektedir. Yalnızca bunları düşünmek ve tespit etmek bile, Kur‟an-ı Kerim‟in insan eseri olmadığını, Allah‟tan gelmiş bulunduğunu anlamaya yetecektir.288 Zamanımızda olduğu gibi, Kur‟an-ı Kerim‟in indiği devirde de kendi kafalarına göre din isteyenler veya Allah‟ın hükümlerinin kendi arzu ve isteklerine göre değiştirilmesini isteyenler olmuştur. Halbuki Kur‟an-ı Kerim belli dönemlerdeki insanların geçici ve değişken arzularını karşılamak için değil, kıyamete kadar bütün insanlığın ruhi, ahlaki ve manevi ihtiyaçlarını karşılamak, dünyevi ve uhrevi saadetin yolunu göstermek için indirilmiştir. Bu nedenledir ki, Hz. Peygamber(s.a.v) de dahil olmak üzere hiç kimsenin Kur‟an-ı Kerim‟in hükümlerini değiştirme yetkisi yoktur.289 O zamanın müş284 285 286 287 288 289 Yunus, 10/38; Tur,52/33-34; Hud,11/13-14; Bakara,2/23; İsra,17/88 Bakara, 2/23; İsra 17/88; Hud, 11/13-14 Kur’an-ı Kerim ve Açıklamalı Meali, Komisyon, s. 222 Nisa, 4/82; Mehmet Şaşa, age, s. 118 Kur’an-ı Kerim ve Açıklamalı Meali, Komisyon, s. 90 Kur’an-ı Kerim ve Açıklamalı Meali, Komisyon, s. 209 100 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... riklerinin daha kolay ve kısa olan Kur‟an-ı Kerim‟in benzerini getirmeyi bırakıp, daha zor ve müşkil olan can ve mallarını tehlikeye atan savaşa başvurmaları, yani kolay olan edebi savaşı bırakıp zor olan kılıçla savaşı tercih etmeleri, Kur‟an-ı Kerim belağatının insan gücünün fevkinde olması, insan dışı bir varlığın gönderdiğine işaret eder. Ayrıca Kur‟an-ı Kerim‟in evrensel mesajlarının olması da ilahi olduğuna işaret eder. Hiçbir insan sözü tam manasıyla evrensel olamamıştır. O halde bu eser ancak ve ancak Allah‟ın eseri olabilir. Bütün bunlar gösteriyor ki, Kur‟an-ı Kerim bütün mucizeleriyle ve bütün hakikatiyle Hz. Peygamber(s.a.v)‟in en büyük ve en parlak mucizesidir. Mucizeler ise, Peygamberlerin fiili değil, Allah‟ın fiilidir. O halde Kur‟an-ı Kerim varsa, Allah da vardır.290 Kur‟an-ı Kerim, bir ayet veya bir sure bile olsa onun benzerini getirme konusunda herkese meydan okumuş, sonra da kesinlikle böyle bir şeyi yapılamayacağını belirtmiştir.291 Meydan okumasının devam etmesine, düşmanlarının ve çekemeyenlerinin çokluğuna rağmen, 1400 yıldan beri tarih bize, onun taklidini yapmayı başaran tek bir kişiyi dahi kaydetmemiştir. Gelecek günler, şu anda okuduğumuz ayetleri de birtakım sırlarının, gizliliklerinin ve perdeli gerçeklerinin olduğunu tasdik edecektir. O‟nun her ifadesinde ve her harfinde belli bir disiplin ve mükemmellik vardır. Bir kelimenin diğerinden önce gelmesinde, mutlaka bir sebep vardır ve yine bir kelimenin diğerinden sonra gelmesinde de kesinlikle bir sebep vardır. Ayrıca onun ifadelerinde incelik ve mükemmellik açıkça görülmektedir. Konu ile ilgili olarak birçok örnek vermek mümkündür. Ancak ilginç olduğu için, örnek olarak konu ile ilgili olarak Kur‟an-ı Kerim: “Allah‟tan başka dostlar edinip ona bağlananlar, (kendisine) bir ev edinen örümceğe benzerler. Evlerin en çürüğü örümcek evidir, keşke bilselerdi.”292 Burada şaşırtıcı ve dikkat çekici olan gerçek, örümcek evinin, en çürük bir ev olarak ele alınmasıdır. Kur‟an-ı Kerim, örümceğin ipi veya ördüğü örgü dememiş de, örümceğin evi demiştir ki, bunda bir işaret ve neden vardır. Şu andaki ilmi gerçeklerle, karşılaştırma yapmak suretiyle örümceğin ipinin, kendisine benzeyen iplere oranla üç kat daha fazla güçlü, ipekten daha çevik ve daha çok dayanıklı olduğunu ortaya koymuştur. Aynı zamanda örümceğin evi, kendi ihtiyaçlarına yeterli ve fazlasıyla amacına uygun bir konumda olup, ona oranla güvenilir 290 291 292 Mehmet Şaşa, age, s. 119 Bakara, 2/23; Hud, 11/13; İsra, 17/88; Yunus, 10/38; Tur, 52/34 Ankebut, 29/41 İslam Dininin Esasları 101 ve emin bir kale durumundadır. Ancak buna rağmen acaba Kur‟an-ı Kerim neden: “…evlerin en çürüğü, örümcek evidir…” ifadesini kullanmıştır? Neden bu ayetin sonunda: “…keşke bilselerdi…” ifadesiyle bitirmiştir? Kesinlikle bunda bir sır vardır. Gerçek şu ki, bu durum biyolojik bir sırdır. İlim bu durumu, ancak ondan çok sonraları keşfedebilmiştir. Gerçekten örümcek evi, bir evde gerekli olan güven ve emniyet açılarından son derece yoksundur. Örümcek evini, dişi örümcek yapar. İplerini o eğirir. Evde erkeğe o hakimdir. Aralarında döllenme olduktan sonra, erkeğini öldürür ve onu hemen yer. Meydana gelen yavrular da yumurtadan çıktıktan sonra bazısını yerler. Bundan dolayıdır ki, erkek örümcek, güçlüğüne rağmen, dişisini dölledikten sonra, hemen evden kaçar ve bir daha da oraya ayak basmamağa çalışır. Dişi örümcek, evini ağıyla örer ki, orası yaklaşmayı düşünen her türlü böceklere karşı bir av aleti, kendisini onlara karşı gizleyeceği bir siper ve öldürücü bir tuzaktır. Dolayısıyla döllendikten sonra örümcek evine girer, herkes öldürülür ve bir lokmada yutulur. O zaman böyle bir ev, ev değildir. Orası adeta pusuda beklemenin ve korkunun hakim olduğu bir yerden ibarettir. Böylelikle de o, kendisine sığınmaya uğraşanlar için, en çürük bir ev demektir. Ayetlerde hem ifade inceliği, hem mana gizliliği, hem kelimelerin mükemmelliği ve hem de ilimlerin bir takım sırları vardır. Allah‟tan başka dostlar edinip ona bağlananlar, güven ortamı bulunmayan çürük olan örümcek evine benzetilmiştir. Biz bu ayeti böyle anlar ve yorumlarız, Ancak en doğrusunu Allah bilir. Geleneksel ve modern her türlü İsrailiyattan kaçınmanın gerekliliği konusunda, Tefsir literatürüne İsrailiyat olarak geçen Yahudi ve Hıristiyan geleneğindeki dayanaksız bilgiler yığınından kaçınılması gerekliliği Kehf süresindeki ilahi uyarından kaynaklanmaktadır. Karanlığa taş atar gibi, “(İnsanların kimi): “Onlar (mağara ehli) üç kişidir, dördüncüleri köpekleridir” derler; yine: “Beş kişidir, altıncıları köpekleridir” derler. (Bunlar) bilinmeyen hakkında tahmin yürütmektir. (Kimileri de:) Onlar yedi kişidir, sekizincisi köpekleridir” derler. De ki: “Onların sayılarını en iyi bilen Rabb‟imdir. Onları, pek az kimseden başkası bilmez. Bunun için, onlar hakkında, bu kısaca anlatılanın dışında, kimseyle tartışma ve onlar hakkında kimseden bir şey sorma.”293 Ayet‟te Ehl-i Kitab‟ın kıssada anlatılmak istenen mesajın peşine düşmek yerine ayrıntılarda boğuldukları ve hakkında kesin bilgi sahibi olmadıkları detayları, kıssanın ana fikrinden 293 Kehf, 18/22 102 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... daha önemliymiş gibi edebiyat haline getirmeleri eleştiriliyor. Kur‟an-ı Kerim‟deki kıssalarla ilgili olarak Allah ne demişse ve Hz. Peygamber(s.a.v) ne kadar açıklayabilmişse, onunla yetinmeli ve daha fazla bilgi arzu edilmemelidir. Ortaya konulan ölçü budur. Kur‟an-ı Kerim‟de insanın yaratılış sahnesi maddi yönde orijinal bir manzara arz etmektedir. Kur‟an-ı Kerim insanın yaratılışı ve “Adem (a.s)‟in kıssaları ile yaratılış sırrını”294 izah ederek hakiki insanlığın amaç ve hedefini öğretmek, insanlığı doğru bir geleceğe yürütmek ve bu yürüyüş esnasında insanın karşılaşacağı güçlüklerin amacını gösterip, bunların nasıl yenileceğini ifade etmiştir. İnsanoğlu bu dünyaya fesat çıkarmak ve kan dökmek için gelmemiştir. Belki insan bu afetleri doğuran ihtiraslara hakim olarak hayır için çalışan bütün kuvvetler sayesinde tekamülden tekamüle ulaşması için yaratılmıştır. Kur‟an-ı Kerim bu ayetlerde “insanlığın amacını, ihtiraslarını boğmasını, yükseliş ve tekamülünü” konu edinir.295 Allah, Kur‟an-ı Kerim‟i insanlara bir öğüt, rahmet, şifa, nur, mutluluk ve hidayet kaynağı olarak indirmiştir. Kur‟an-ı Kerim kendisinden önceki vahyi doğrulayıcı olmakla birlikte, her türlü zaman/mekan tasavvurunu aşarak evrensel nitelikleriyle tüm ilahi vahiy metinlerini kuşatmaktadır. Bu özellikleriyle Kur‟an-ı Kerim, her çağa ve her insana yeni şeyler söyleyen, mesajı kesintiye uğramayan, tüketilemeyen ve ilahi bir korumanın altında olan bir esenlik çağrısıdır. Tüm dünyada milyonlarca insan tarafından lafzı ezbere bilinen bu mübarek kitap, her zaman inananların anlama faaliyetlerinin konusu olagelmiştir. Doğal olarak bu anlama faaliyeti, başlangıçta kutlu Nebi‟nin doğrudan açıklamalarıyla olmuş, O‟ndan sonra geçen zamana paralel olarak anlama faaliyetleri belirli esas ve usuller çerçevesinde gerçekleşmeye devam ederek kuramsallık kazanmıştır. Bu kurama veya daha geniş bir ifadeyle ilahi mesajı anlama faaliyetlerinin tümüne Tefsir adı verilmiştir.296 Meal ise sözlükte bir şeyin varacağı gaye, bir şeyi eksiltmek demektir. Istılahta ise, Kur‟an-ı Kerim ayetlerini her yönü ile aynen 294 295 296 Bakara, 2/30-38 Mehmet Bozkurt, age, s. 104, Alıntı: İsmail Cerrahoğlu,“Kur’an’da Yaratılış Sahnesinin Düşündürdükleri”, konulu makalesi, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 20 Mutlu Türkmen, “Kur’an-ı Kerim ve Kitab-ı Mukaddes’te “Brk”, “Sbh” ve “Kds” Köklerinin Semantik İncelemesi”, Doktora Tezi, , s. 309, Alıntı: Osman Cilacı “Tevrat”, s. 52 İslam Dininin Esasları 103 çevirme iddiası olmaksızın başka bir dile aktarmak anlamına gelmektedir.297 Kur‟an-ı Kerim‟in ilahi mesajlarını ancak bu sayede anlamak mümkün olmaktadır. Kişinin namazlarda kıraati yerine getirecek kadar Kur‟an-ı Kerim‟den ezberinin olması Farz-ı Ayn‟dır. Bu miktar; Hanefiler’e 298 göre en az üç kısa ayet veya o uzunlukta bir ayet, Maliki,299 Şafii 300 ve Hanbeliler’de 301 ise Fatiha suresidir. Kur‟an-ı Kerim‟in tamamını ezberlemeyi de bilginlerimiz Farz-ı Kifaye olarak değerlendirmişler ve tevatür adedine varan bir kalabalık tarafından bu görev yerine getirilirse, diğer Müslümanlardan sorumluluk kalkar, aksi durumda Müslümanların tamamı günahkar olur, demişlerdir.302 Hafızlığın Hz. Peygamber(s.a.v)‟den günümüze kadar tarihi seyri mukaddes kitapları ezberleyebilme kabiliyeti, Allah‟ın İslam ümmetine verdiği en büyük ve en şerefli mazhariyettir.303 Hz. Peygamber(s.a.v)‟den bugüne kadar, sayısını yalnızca Allah‟ın bileceği çoklukta, hafızlar yetişmiştir. Her dönemde Müslümanlar büyük bir aşkla Kur‟an-ı Kerim‟i ezberlemeye çaba sarf etmişler ve ezberleyen hafızlara muhabbet ve saygı içerisinde olup maddi ve manevi destek vermişlerdir. Asr-ı Saadet‟te nazil olan ayetleri ezberlemek ibadetlerin en büyüğü ve Allah‟a yakın olma vesilesi sayılmıştır. Bu teşvikten dolayı ve yeni dine girmenin verdiği heyecanla ayetlerin ezberlenmesi için sahabe büyük gayret sarf etmiştir.304 Hz. Peygamber(s.a.v), ayetler nazil oldukça onu ashabına okur ve yanında hazır olanlar da ezberlerdi. Hemen ezberleyemeyenler, onu yazar veya yazdırır, daha sonra da hem kendileri ve hem de aile fertleri ayetleri ezberlerdi. Yazılan ve ezberlenen ayetler değişik vesilelerle Hz. Peygamber(s.a.v)‟e arz edilirdi.305 Hz. Peygamber(s.a.v) de ezberindeki 297 298 299 300 301 302 303 304 305 İsmail Karagöz, “Meal Md.”, Dini Kavramlar Sözlüğü, s. 413 Şerahsi, “el-Mebsut”, I, 221; Kasani, “Bedaiu’s-Sanai”, I, 296; Merginani, “el-Hidaye”, I, s. 55 Sahnun, “el-Müdevvenetü’l-Kübra”, I, 163; İbn-i Abdilber, “el-İstizkar”, I, s. 446 Şafii, “el-Üm”, I, s. 305; Nevevi, “el-Mecmu’”, III, s. 221 İbn-i Kudame, “el-Muğni”, II, s. 381; Vecdi Akyüz, “Mukayeseli İbadetler İlmihali”, I, s. 148 Zerkeşi,”el-Burhan”, I, s. 456; Suyuti, “el-İtkan”, I, s. 264; el-Kanuci, “Ebcedü’l-Ulum”, II, s. 504 İbnü’l-Cezeri, “en-Nesr”, I, s. 6 İsmail Cerrahoğlu, “Tefsir Usulü”, s. 66; Muhsin Demirci, “Tefsir Usulü ve Tarihi”, s. 48 İsmail Cerrahoğlu, age, s. 66 104 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... ayetleri sahabeden Übey bin Ka‟b‟a dinletirdi.306 Sahabe‟nin Kur‟an-ı Kerim‟i ezberlerken dikkat ettikleri en önemli nokta, ezberledikleri ayetlerle amel etmeleri idi. Ayetleri ezberlerler, hayatlarına tatbik ederler, iyice özümserler ve daha sonra başka ayetler ezberlerlerdi. 307 Asr-ı Saadet döneminde Kur‟an-ı Kerim talimi ve ezberlenmesi daha çok Camiler‟de yapılıyordu.308 İnsanın bu dünyaya gönderilmesinin hikmeti ve amacı hiç şüphesiz ki, içinde yaşadığımız bu mükemmel evrenin yaratıcısını tanımak ve O‟na iman edip ibadet etmektir. İnsanın fıtri görevi Marifetullah olup, O‟nun birliğini tasdik etmektir. Bu bağlamda insanlık tarihine baktığımızda, insanlığın en büyük konusu, evrenin ve insanın yaratılış nedeni ve onların bir yaratıcı tarafından yaratılıp yaratılmaması olmuştur. Antik Yunan medeniyetinden günümüze kadar geçen bütün tarih bunun en büyük şahididir. Bu konuda hiç şüphesiz ki, bizi aydınlatan en güvenilir bilgi, Peygamberler vasıtasıyla bize tebliğ edilen ve kaynağı doğrudan doğruya vahiy olan ilahi kitaplardaki bilgidir. Bu konuda aslını koruyarak günümüze kadar gelebilmiş tek kaynak da hiç şüphesiz Kur‟an-ı Kerim‟dir. İnanç, ibadet, ahlak ve sosyal ilişkiler gibi birçok konuya temas etmiş olan Kur‟an-ı Kerim, bunlardan Tevhidi esas almış ve Allah‟a ortak kılınarak ibadet edilen putların temizlenmesine çok önem vermiştir. Çünkü İslam‟a göre insan, Allah‟ı bilmek, O‟na ibadet etmek ve O‟nun hakkını yerine getirmek için yaratılmıştır.309 Bu nedenle ilim erbabı, putların isimlerinin söylenmesini dahi hoş karşılamayacak kadar hassas davranmıştır. Bu hassasiyetin bir ifadesi olarak Ömer bin Hattab (r.a), Hz. Peygamber(s.a.v)‟in arkadaşları ile birlikte altında biat ettikleri ağacı, Müslümanlar saygı göstererek kutsallaştırdığı için zamanla fitneye sebep olur endişesiyle kestirmiştir.310 Kur‟an-ı Kerim‟e göre put ve putperestlerin ne olduğunu anlayabilmek için, önce Allah inancının nasıl olduğunu bilmek gereklidir. Allah, Arapça ilah kelimesinden gelmektedir. Allah, kendisine ibadet edilen ilahın özel adıdır. İslam‟da Allah‟a iman, imanın esaslarının birincisidir. O‟na bü306 307 308 309 310 Ömer Nasuhi Bilmen, “Tefsir Tarihi”, s. 21 Taberi, age, I, s. 60; İbn-i Kesir, age, I, s. 4; Zerkeşi, age, II, s. 157 Mustafa Ağırman, “Hz. Muhammed Döneminde Mescid ve Fonksiyonları”, s. 135 Şaban Muhammed İsmail, “El- İbadet fi’l- İslam”, s. 2-16 Ahmed Zeki Paşa, “Tasdiri Muhakkik Kitabi’l Esnam”, s. 22 İslam Dininin Esasları 105 tün sıfatlarıyla iman etmek gerekmektedir.311 Kur‟an-ı Kerim‟den açık biçimde çıkarılabilen ilahi isim sıfatların bir kısmı tek kelimelik ve bir kısmı da bileşik isim olan Allah‟ın, güzel isim anlamında Esma‟ül-Hünsa diye adlandırılan pek çok ismi vardır. Bunların sayısı 313‟e kadar çıkarılmaktaysa da yaygın olan kanaat 99 adet oluşudur. Bu isimler arasında Allah, en yaygın olanı ve kullanılanıdır.312 Allah, yaratıcı ve değer koyucu olarak İslam‟ın ilahının özel adıdır. Kur‟an-ı Kerim‟de en yoğun olarak 2500’den fazla kullanılan Allah adı dışında, onun daha başka pek çok güzel isimleri vardır. Bunlar Kur‟an-ı Kerim‟in çeşitli ayetlerine dağılmış ve serpilmiş haldedir. Yaygın kanaatin aksine, Allah‟ın güzel isimlerinin 99 ile sınırlandırılması Kur‟an-ı Kerim‟de yer almaz. İslam dünyasında yaygın olan bu yaklaşım birtakım zayıf rivayetlere dayanması bir yana, üstelik bu 99 ismin bir liste halinde rivayete sonradan eklendiği de bilinmektedir. Kur‟an-ı Kerim‟de Allah kendisine bu güzel isimlerle dua ve hitap edilmesini ister. İslam kelamındaki “Allah‟ın sıfatları” tabirine ise Kur‟an-ı Kerim‟de ve sahih Hadis rivayetlerinde rastlanmaz. Allah‟ın Müslümanlardan istediği, Kur‟an-ı Kerim‟de kendisi hakkında bizzat kendisinin yaptığı açıklamalarla yetinilmesidir.313 Kur‟an-ı Kerim‟de Allah‟ın varlığı ve birliği ile ilgili pek çok ayet bulunmaktadır. Bu ayetler genellikle soru, hayret bildiren uyarı ya da kınama şeklindedir. “Yoksa onların Allah‟tan başka bir ilahı mı var? Allah, onların ortak koştuklarından uzaktır.”314 “…İşte sizin ilahınız bir tek ilahtır. Şu halde yalnız ona teslim olun. Alçak gönüllüleri müjdele!”315 İslam‟ın doğduğu bölgede yaşayanların az bir kısmı ilahi din mensubu, çoğunluğu ise putlara tapınan putperest olduğu için Kur‟an- Kerim, Tevhid inancı üzerinde çok durmaktadır. Tevhid inancı ile putların ortadan kaldırılarak, putperestlerin İslam‟a girmesi, ilahi din mensuplarının ise desteklendiği görülmektedir.316 Kur‟an-ı Kerim daha önce gelen Peygamberlerin hepsinin mücadelesinin Allah‟ın tek olduğunu tebliğ etmek olduğunu 311 312 313 314 315 316 Bekir Topaloğlu, “Allah”, TDVİA, s. 471 Bekir Topaloğlu, age, s. 484 M. Hayrı Kırbaşoğlu, “Ahir Zaman İlmihali”, s. 109 Tur, 52/43 Hac, 22/34 Bekir Topaloğlu, age, s. 477 106 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... anlatmaktadır.317 Nitekim Kafirun suresinde de son Peygamber Hz. Muhammed (s.a.v)‟in, inkarcıların taptıklarına, yani putlara tapmadığı ve tapmayacağı tekrarlarla belirtilmektedir. Tevhid, Kur‟an-ı Kerim‟in geliş amaçlarından en önemlisidir. Nitekim Allah, Kur‟an-ı Kerim‟in indiriliş sebebini, bu ayet ile açıkça belirtmektedir.“Bu Kur‟an; kendisiyle uyarılsınlar, Allah‟ın ancak tek ilah olduğunu bilsinler ve akıl sahipleri düşünüp öğüt alsınlar diye insanlara (gönderilmiş) bir bildiridir.”318 Tevhid, hakka yönelmedir, kabul etmeyenler ise zalim olarak tanımlanmıştır.“…..Hakka yönelen bir kimse olarak yüzünü dine çevir. Sakın Allah‟a ortak koşanlardan olma.” “Allah‟ı bırakıp da sana ne fayda ne de zarar verebilecek olan şeylere yalvarma (tapma). Eğer böyle yaparsan, şüphesiz sen zalimlerden olursun.”319Allah, her yerde mevcuttur. O‟nun mevcudiyeti herkes tarafından hissedilebilir. Çünkü her şey Allah‟ın varlığına ve birliğine delalet eder. Bunun için insanın gözünü kendine ve kendi dışındakilere yöneltmesi yeterlidir. Bunu yaptığında her şeyde O‟nun varlığını görmesi mümkündür.320 İslam‟da İbadet, Arapça bir kelime olup anlamı, itaat etmek, boyun eğmek anlamında isteyerek Allah‟a itaat etmek, boyun eğmek, gönülden isteyerek yönelmek, tapınmak ve kulluk etmek demektir. İnsanın yaradılış gayesi Allah‟a kulluk etmektir. Kur‟an-ı Kerim‟de: “Ben cinleri ve insanları bana kulluk etmeleri için yarattım.” “Ben onlardan bir rızık istemiyorum ve ben onlardan beni doyurmalarını istemiyorum.”321 Kur‟an-ı Kerim‟de ibadet ile ilgili emirler, daha ziyade ibadetin mahiyeti, kime ve nasıl yapılacağı hakkındadır. İnsan ile yaratanı arasında en yoğun manevi atmosferin hakim olduğu anlar ibadet anlarıdır. İslam‟da düzenli bir ibadet sistemi vardır. Bunların başında Namaz,322 Oruç,323 Zekat324 ve Hac325 gelmektedir. 317 318 319 320 321 322 A’raf, 7/65-73-85; Hud, 11/61-84 İbrahim, 14/52 Yunus, 10/105-106 Abd’ul-Bari Muhammed Davud, “Allah fi’l- Akideti’l-İslamiyye”, s. 23 Zariyat, 51/ 56-57 Bakara, 2/83-153; Yunus,10/87; Hud, 11/87; İbrahim, 14/37-40; Meryem, 19/30-31,54-55; Taha, 20/14; Enbiya, 21/72-73; Lokman, İslam Dininin Esasları 107 Kur‟an-ı Kerim‟in put ve putperestlere bakışı; İslam‟da Tevhid inancı çok önemli olduğundan Kur‟an-ı Kerim‟de put ve putperestlerle ilgili pek çok ayet bulunmaktadır. Bu ayetler farklı surelerde yer almaktadır. Ayetlerde put kelimesinin Arapça karşılığı olarak Esnam (Sanem), Evsan (Vesen) ve Ensab (nusb) kelimeleri kullanılmaktadır. Esnam kelimesi beş, Evsan kelimesi üç, Ensab kelimesi de üç ayette put karşılığı olarak yer almaktadır. Kur‟an-ı Kerim‟de, şirk olarak kabul edilen putlara tapma en büyük zulüm olarak görülmüştür.326 Bundan dolayı putlara tapınma ve onlarla ilgili olan her şey, çok açık bir şekilde yasaklanmış, putperestlerin ahirette en ağır şekilde cezalandırılacağı anlatılmış ve putperestler hoşa gitmeyen sıfatlarla nitelendirilmiştir. Kur‟an-ı Kerim‟de bahsi geçen putperestler İslam‟dan önceki Hicaz döneminde yaşayan kişilerdir. Bu putperestler put, heykel gibi cansız varlıklara tapınmış, ibadet etmiş ve kurban kesmiştir. Bunlar en büyük olarak Tanrı‟ya inanmış, putları da ona ulaşmada aracı ilah olarak görmüştür.327 Bu dönem insanları nüfusun çoğalması ve halkın farklı bölgelere dağılmasının da etkisiyle putperestlikte o kadar ileri gitmiştir ki, her kabile, bazen de her fert özel bir put edinmiştir. Bu nedenle kaynaklarda yüzlerce tapınak ve Tanrı adına rastlanmıştır.328 Bu Tanrı‟lara herkes çok değer vermekteydi. Bunlar Kabe‟nin yanına konulurdu. İslam geldikten sonra, Hz. Peygamber(s.a.v) bunların buradan kaldırılarak Mescit‟ten çıkarılmalarını ve yakılmalarını emretmiştir. Kur‟an-ı Kerim, tapınılan put ve putperestlerin tanımını yapmakta ve onların özellikleni anlatmaktadır.329 İslam, ilahi dinlerin sonuncusu olarak Hz. Muhammed (s.a.v) tarafından tebliğ edilmiştir. İslam dini 610 tarihinde Arabistan‟da doğmuştur. Bu sırada gerek Arabistan‟da ve gerekse dünyanın diğer yörelerinde birçok 323 324 325 326 327 328 329 31/17; Yunus Apaydın, “Namaz-Oruç”, İlmihal, İman ve İbadetler”, c.1, s. 220 Bakara, 2/183-184; Yunus Apaydın, age, s. 383, A’raf,7/156; Mü’minun, 23/1, 4; Lokman, 31/3-4; Fussilet, 41/67;Mehmet Erkal, “Zekat”, İlmihal İman ve İbadetler, c. 1, s. 423 Al-i İmran, 3/ 97; İrfan Yücel, “Hac ve Umre, İlmihali, İman ve İbadetler”, c. 1, s. 514 Nisa, 4/48; Lokman, 31/13 Muhammed Abduh, “Risaletü’t-Tevbih” s. 16 El Kelbi, age, s.3; Neşet Çağatay, age, s. 37 Aynur Eryiğit Bader,“Yahudilik Hıristiyanlık ve İslam’ın Putperestliğe Bakışı, Kutsal Kitaplar Açısından Bir Değerlendirme”, Doktora Tezi, s. 134 108 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... din mevcuttu. İslam, önce Mekke ve Medine'de yayılmış ve daha sonra Arap yarımadasının diğer bölgelerine ulaşmıştır. İslam‟ın doğuşu sırasında Mekke‟de putperestlik hakimdi. Kabe, 360 putun merkezi halinde olduğu bir durumda idi. Dini hayatta, Allah‟tan başka Tanrı‟lara tapıyorlardı. Bu Tanrı‟ların başlıca olanları “Lat, Menat, Uzza ve Hübel” idi. Bu putlara daha sonra detaylı olarak değineceğiz. Yine İslam‟ın doğuşu sırasında Mekke ve Medine‟de az da olsa Yahudi ve Hıristiyan yaşamaktaydı. Yahudi ve Hıristiyanların dışında insan topluluğu da yaşamıyordu. O dönemde dünya genelinde tam bir kargaşa yaşanıyordu. Mevcut dinler, insanlara huzur vermek ve onları manevi yönden tatmin etmekte yetersiz kalıyordu. Tam bu ortamda Arabistan‟da doğan İslam güneşi, karanlıkların giderileceğine dair insanlara ümit vermiştir. Mekke, yüzyıllardır hem ticaret ve hem de din açısından merkezi bir kimliğe sahipti. Araplar genellikle göçebe olmalarına rağmen, Mekke, Medine ve Yemen gibi beldelerde, şehir yaşayışına büyük ölçüde uyum sağlamışlardı. İslam‟ın Hz. Muhammed (s.a.v)‟e bildirildiği dönemde, Arap toplumunda putlara tapmanın ötesinde insanlar, hurafe ve batıl inançlarla da iç içe yaşıyorlar ve adeta bütün hayatlarına sihirbazlar ve falcılar yön veriyordu. Araplar arasında puta tapıcılığın tabii bir sonucu olarak “Tağut”330 denilen tapınaklar da gelişmişti. Kabe‟ye gösterdikleri saygıya benzer tarzda bu tapınaklara da saygı gösteren Araplar, bazı özel günlerinde bu tapınakların önünde kurban keserler, tavaf ederler ve kur‟a okları çekerlerdi. Araplar, evlerinde de putlar bulundururlardı. Bunların putları, Allah ile kendi aralarında ortak tutmalarına yönelik bir batıl inançtı. Bu nedenle bu inanç anlayışına “müşriklik” denir. Her kişinin bir putu vardır. Kişi ancak kabilesini terk ettiği takdirde putunu değiştirirdi. Müşriklerin baskı ve zulümlerinden dolayı ilk Müslümanlar ibadetlerini gizli yapmışlardır. Hz. Peygamber(s.a.v)‟in İslam‟ı tebliğinin ilk üç yılı sonlarında, Hz. Ömer (r.a)‟in de Müslüman olmasıyla sayıları kırk kişiye ulaşmıştı. Hz. 330 Tağut: Arapça bir kelime olup “tağa”, yani haddini aştı kökünden türemiştir ve “haddini aşan mahluk” demektir. Dini anlamı ise; Allah’ın koyduğu ölçüler dışında ölçüler koyan, insanı Allah’a ibadet etmekten alıkoyan, Allah ve Resulü’ne tabi olmayı engelleyendir. Bu insi ve Cinn’i şeytan, nefis, hayvan, ağaç, para, taş, kadın, mezar olabileceği gibi; Allah’ın hükümleri dışında hükümler koyan zalim bir diktatör, halkın seçtiği seçkin bir zümre, bir meclis, bir grup bilim adamı veya Allah’ın kitabından kaynaklanmayan adet, alışkanlık, düşünce ve ideoloji de olabilir. İslam Dininin Esasları 109 Ömer (r.a)‟in İslam‟ı kabul etmesi, Müslüman topluma moral kazandırmıştır. Artık bundan sonra Müslümanlar açıkça ibadetlerini yerine getirmeye başladılar. Allah, putperestleri putlara tapınmaktan vazgeçirmek için putların acizliğini, buna karşılık kendi gücünü belirterek onları uyarmaktadır. Onlar putlardan vazgeçmediklerinde de Allah putlara ve putperestlere meydan okumaktadır. En‟am suresinde mahşer günü Allah‟ın, putperestlere, “Nerede ilah olduklarını iddia ettiğiniz ortaklarınız”331 diye soracağını ve sonra onları “Ne dersiniz, eğer Allah sizin kulağınızı ve gözlerinizi alır (kör eder), kalplerinizi de mühürlerse, Allah‟tan başka onu size (geri) getirecek ilah kimmiş?..”332 diye tehdit edeceği ve “Onu bırakıp da ilah diye ileri sürdüklerinizi çağırın, onlar, başınızdaki sıkıntıyı ne kaldırabilirler ne de değiştirebilirler.”333 emri ile de putlara meydan okuyacağı, bu şekilde onların acizliğini ortaya koyacağı belirtilmektedir. Allah putlara ve putperestlere farklı şekillerde meydan okumaktadır. Bu meydan okumalarda bazen putların ölüleri diriltmeye gücü olmadığını söylemekte334 ve bazen de onların kimseyi koruyamayacağını belirtmektedir.335 Allah, meydan okumalarını genellikle dikkat çekici ifadelerle yapmaktadır. Konu ile ilgili olarak Kasas suresinde: “Ne dersiniz? Allah, üzerinize geceyi kıyamete kadar sürekli kılsaydı, Allah‟tan başka hangi ilah size bir aydınlık getirir? Hala duymayacak mısınız?” “Ne dersiniz? Allah, üzerinize gündüzü kıyamete kadar sürekli kılsaydı, Allah‟tan başka hangi ilah size içinde dinleneceğiniz bir gece getirebilir? Hala görmeyecek misiniz?” 336 Sonra da meydan okumalarını şu dikkat çekici sözlerle adeta tamamlamaktadır:“Allah‟ı bırakıp da ilah olduklarını iddia ettiklerinizi çağırın. Göklerde ve yerde zerre kadar bir şeye sahip değillerdir. Onların yerde ve gökte hiçbir ortaklıkları yoktur. Allah‟ın onlardan bir yardımcısı da yoktur.”337 331 332 333 334 335 336 337 En’am, 6/22 En’am, 6/46 İsra, 17/56 Enbiya, 21/21 Enbiya, 21/43 Kasas, 28/71-72 Sebe, 34/22 110 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... Ayrıca Kur‟an-ı Kerim, putperestlerin putlarını yüceltmek için yaptıkları uygulamalardan bahsetmektedir.338 Hz. Peygamber(s.a.v) kendisini belli eden, vahiy ruhu ile kendini hem diğer insanlardan, yani falcı, kahin, şair ve hem de kendi göreceli düşüncelerinden ayırır. Vahiy onda kendine güven ve kesinlik hissi yaratır. Kahin, şair ve mecnun gibilerinin uyduğu zan, kendisinin ise kesin bir bilgidir. Bu güven ile Peygamberliğini ilan eder ve tereddüt etme yahut inkar gruplarıyla uzlaşma eğilimi gösterme gibi davranışları terk ederek, hem kendisi ve hem de içinde yaşadığı toplumsal şartları aşar ve tarihte kırılma yaratır. Böyle bir kırılmadan sonra tarih, bu ruhun öngördüğü ideal insan ve toplum yapısını yaratma sürecine girer. Kur‟an-ı Kerim‟in insanlığa mesajı budur. Bu mesaj, insanlık için kurtuluş çağrısıdır. Kur‟an-ı Kerim‟in tenzili sözeldir. Bunu ifade etmek üzere Kur‟an-ı Kerim, kendisi için Kur‟an (okuma) ve Kavl (söz) isimlerini kullanmaktadır. İnsanların kendilerine yazılı formda bir kitap gönderilmesi gerektiği yönündeki talepleri reddedilmektedir.“Eğer sana kağıda yazılı bir kitap indirseydik, onlar da elleriyle ona dokunsalardı, inkar edenler yine “Bu açık büyüden başka bir şey değildir” derlerdi.”339 Kur‟an-ı Kerim‟in, insanların hayal ettikleri şekilde somut bir varlık tarzında Cebrail (a.s) tarafından indirilmediği de ifadelendirilmektedir. “Dediler ki: “Ona bir melek indirilse ya! ”Eğer bir melek indirseydik artık iş bitirilmiş olurdu, sonra da kendilerine göz açtırılmazdı.”340 Vahye aracılık ettiği ifade edilen Cebrail (a.s), vahiy sürecinde bir tür teolojik koruma sağlayan ve sürecin tanımlanmasını kolaylaştıran bir varlık olarak sunulmaktadır. Gayb‟den bilgi almada şeytanların ve cinlerin aracılık ettiğine inanılan bir ortamda meleğin aracılığı ile gönderilen mesajın Allah‟tan olduğu ve Hz. Peygamber(s.a.v)‟in vahiy alma iddiasında doğru söylediği temin edilmeye çalışılmaktadır. Bu anlamda Bakara suresinde şu dile getirilmektedir. “De ki: “Her kim Cibril‟e düşman ise, bilsin ki o, Allah‟ın izni ile Kur‟an‟ı, önceki kitapları doğrulayıcı, mü‟minler için de bir hidayet rehberi ve müjdeci olarak senin kalbine indirmiştir.”341 338 339 340 341 Aynur Eryiğit Bader, age, s. 147 En’am, 6/7 En’am, 6/8 Bakara, 2/97 İslam Dininin Esasları 111 Kur‟an-ı Kerim, Hz. Peygamber(s.a.v)‟in vahiy tecrübesi hakkında fazla bilgi vermez. Farklı surelerdeki ayetlerin ima ettiklerinden hareketle Hz. Peygamber(s.a.v)‟in vahiy tecrübesi hakkında bilgi edinmek, sınırlı da olsa, mümkün hale gelmektedir. İlk vahiy tecrübesi Hz. Peygamber(s.a.v) için korkutucu ve fiziksel olarak sarsıcı bir özellik taşıdığı gözlenmektedir. Vahyin Hz. Peygamber(s.a.v) üzerinde diğer insanlar tarafından gözlemlenen fiziksel etkiler yaratacak tarzda geldiği de rivayetler arasındadır. Terleme, ağrı, bayılma, trans hali, solma, kızarma ve fiziksel olarak ağırlaşma gibi, derken mecazen buna da işaret ediyor olabilir. Hz. Peygamber(s.a.v)‟in vahiy anında yaşadığı bu sıkıntılı durumu ortadan kaldırmak ve onu rahatlatmak için Allah‟tan bir sekine, yani Allah‟ın güven duygusu ve huzur indirildiği ifade edilmektedir.342 Allah katında bütün ilahi kitapların kendinden neşet ettiği bir vahiy kaynağı vardır. Bu kaynak koruma altındadır.343 Ana kitaptır344 ve saklı kitaptır.345 Bu mutlak ilahi kelamdır ve Peygamberlere inen vahyin asıl nüshasıdır. Vahiy, Allah katından geldiği şekliyle Hz. Peygamber(s.a.v)‟in kalbine/zihnine yerleşmektedir. Burada şöyle bir süreç takip edilmektedir. Vahiy, önce Allah‟ın bilgisinde bulunmaktadır. Bu bilgi Cebrail (a.s) tarafından Hz. Peygamber(s.a.v)‟e aktarılmaktadır. Bu vahiy, Hz. Peygamber(s.a.v)‟in kalbinde hem anlam, yani Kur‟an ve hem de lafız, yani Cem‟ olarak toplanmaktadır. Hz. Peygamber(s.a.v)‟in kalbinde toplanan bu anlam ve lafız, Hz. Peygamber(s.a.v) tarafından insanlara aktarılmakta ve daha sonra da Mushaf olarak toplanmaktadır. Hz. Peygamber(s.a.v)‟in gelen vahiyle ilişkisi bir keşf yahut icat ilişkisi değildir. Hz. Peygamber(s.a.v)‟in zihnine inen mana lafız olarak da ilahidir. Bunun Arapça olması, yani Hz. Peygamber(s.a.v)‟in konuştuğu dilde ifadelendirilmesi lafzın Cem‟inin Hz. Peygamber(s.a.v)‟e ait olduğunu göstermez. Buradaki Cem‟ lafza aittir. Başka bir ifadeyle, vahiy anlamı, Cem‟ ise lafzı temsil etmektedir. Hz. Peygamber(s.a.v)‟e inen şey, hem lafzen ve hem de anlam olarak Hz. Peygamber(s.a.v) için yeni bir şeydir.346 O‟nun adı Kur‟an-ı Kerim‟dir. 342 343 344 345 346 Tevbe, 9/40 Büruc, 85/22 Ra’d, 13/39 Hadid, 57/78 Şaban Ali Düzgün, İskenderun’da yapılan “Hıristiyan ve İslam Geleneğinde Kitap” Sempozyumuna Tebliğ Olarak Sunulmuş Olan Makalesi, Kelam Araştırmaları Dergisi, 5/2, 2007 112 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... İlk insan ve ilk Peygamber olan Hz. Adem (a.s)‟den Hz. Peygamber(s.a.v)‟e kadar bütün Peygamberler hep aynı gerçeği bildirmişlerdir. Bütün Peygamberler birbirlerini yalanlamak için değil, aksine doğrulamak için gönderilmişlerdir. Tüm Peygamberlerin çeşitli zamanlarda insanlara bildirdikleri dinin esasında hiçbir değişiklik söz konusu değildir. Fakat Allah, farklı zamanlarda gönderdiği bu ilahi mesajı, o zamanın kültürel özelliklerini göz önüne alarak farklı üsluplarla muhatabın mesajı, en iyi anlayacağı şekilde göndermiştir. Kur‟an-ı Kerim tüm insanlığa hitap eden ve tüm zamanlar için geçerli bir ilahi kitaptır. Aynı zamanda O‟nun önceki kitapları koruma altına alma özelliği vardır.347 Bu son vahiy, yani Kur‟an-ı Kerim‟de Allah‟ın yüceliğini haber veren bütün mesajlar özetlenmiştir. Kur‟an-ı Kerim, doğru ve yanlışı birbirinden ayırabilen keskin bir ahlaki idrake sahip bir insan oluşturmayı amaçlar. Çünkü insandaki en büyük sorun, küçüklüğü ve dar görüşlülüğü yüzünden, hüsnü kuruntularını nesnel hakikat yerine koyması ve yine kendisinin kısa vadeli hedeflerini gerçek ahlaki iyilikle bir tutmasıdır. İnsanlar için hidayet rehberi olan Kur‟an-ı Kerim‟in Hz. Peygamber(s.a.v)‟e indirilişinin asıl amacı, insan aklını ve değerini yükseltmek, onu doğru yola sevk etmek, maddi ve manevi yönden en iyi bir şekilde yararlandırmaktır. O, inancı ıslah ve ahlakı güzelleştirmek ister. Sosyal hayat kaidelerini sunarken orta bir yol takip eder. Pek çok ayetlerinde insanları zulmetten nura sevk eden prensipleri koymuş, yapılan kötü işlerin neticesi ile korkutmuş, diğer alemde insanların amelleri karşılığı olan güzel veya dehşetli hayatı en güzel bir şekilde ortaya koymuştur. Bütün bunlar insanın saadeti ve mutluluğu içindir. Böylece Kur‟an-ı Kerim, gerek şahsi hastalıklara ve gerekse toplumun ahlaki hastalıklarına ilaç olmuş ve insana doğru ve temiz bir hayat yolu çizmiştir.348 Kur‟an-ı Kerim, ortaya koyduğu üslup ve fikir sistemi ile muhataplarını dehşete düşürmüş ve asrındaki belagat sahiplerinin seslerini de kesmiştir. Gönüllere hoş gelen üslubu, lafızlarının inceliği, manalarının çekiciliği ve güzelliği, mesellerinin latif oluşu, garip haberleri insanın madde ve ruhuna hitap edişi, sözlerinin yerli yerinde oluşu, tekrarlarının usandırmayışı, müşahede ve tefekküre davet edişi, son zamanlarda yapılmış hassas alet347 348 Zehra Alkan Koyuncu, “Kitab-ı Mukaddes ve Kur’an-ı Kerim’de Ortak Ahlaki İlkeler”, Yüksek Lisans Tezi, s. 7 İsmail Cerrahoğlu, “Tefsir Tarihi”, s.14 İslam Dininin Esasları 113 ler ve tesis edilen mükemmel laboratuarlar yardımıyla akılların ulaşabileceği ilmi sınırları ortaya koyan, fert ve toplumun ahlakını güzelleştiren ve aileyi ıslah eden ahlak kaideleri, çekici kıssaları, geçmiş asırlarının tarihini aydınlatması, ölüm sonrası hayata ait bilgileri, askeri talimatı, devletler arası hukuki prensipleri, bünyesinin diğer eserlerden farklı oluşu, tabii güzellikleri yanındaki estetik güzellikleri, delillerin kuvveti, mantığının üstünlüğü, müstesna ikna sistemi, kısacası prensiplerin yüceliği ve insan için her iki alemin saadetini temin etme görevini üzerine alması, onun insanlığı aciz bırakan en mühim yönleri olmuştur.349 Kur‟an-ı Kerim‟i ve öğretisini iyi anlayabilmemiz için O‟nun geldiği dönemin coğrafi şartlarını, politik, sosyal, tarihi ve kültürel şartlarını iyi bilmemiz gereklidir. Bu dönemdeki Arapların inançlarını, ahlaki durumlarını kısacası tüm yaşantı yönlerini incelememiz gereklidir. Cahiliye döneminin bütün ahlaki erdemlerinin arkasında kişinin veya kabilenin gururu, şeref ve öfke duygularını tatmin etme; asalet, cömertlik ve yiğitlikle şöhret kazanma, saygı gösterme, başka kabileler karşısında hem korku hem de hayranlık duygusu uyandırma arzusu yatmaktaydı.350bütün bunları tedavi etmek, Kur‟an-ı Kerim‟in kendisine has yöntem ve metotları ile gerçekleşmiştir. Kur‟an-ı Kerim‟de Allah mü‟minlerin, iyi ve hayırlı işte yardımlaşmalarını ve iyiliğe vasıta olmalarını istemiştir. İyilikte yarışmayı, din prensibi olarak koymuştur. Ancak insanlar, daha iyi yapmak ve ileri gitmek için yarış yaparken, başkalarının ayağına çelme takabilir ve onların iyiliklerini engelleyebilir. Bunun için din, hem iyilikte yarışmayı ve hem de iyilik yapmakta yardımlaşmayı teminat altına almıştır. Önemli husus şudur, insan tek başına iyilik yapabilir, iyi ve yararlı iş görebilir. Ama bu sadece kendi gücü kadar olur. Eğer birçok kimse birleşir ve hayırlı bir iş kurmada yardımlaşırsa, daha büyük işler yaparlar ve kurumlar kurarlar.351 Bu anlamda Kur‟an-ı Kerim bir arada ve birlikte olmayı istemektedir. Kur‟an-ı Kerim‟de zengin mü‟minlere, fakirlere iyilik etmesi ve yardımda bulunması emredilmiştir. Günümüzde yoksulluk sadece dünyanın belirli ülkelerini ilgilendiren bir sorun olmaktan çıkmıştır. Köprü altın349 350 351 Zehra Alkan Koyuncu, age, Yüksek Lisans Tezi, s. 29, Alıntı: Abdullah Draz, “Kur’an’a Giriş”, s. 7 Zehra Alkan Koyuncu, age, s. 33, Alıntı: Mustafa, Çağırıcı,’’Kur’an ve Ahlak’’, Kur’an ve Tefsir Araştırmaları, II, s. 172 Hüseyin Atay, age, s. 73 114 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... da yatan, çöp karıştırarak yaşamını sürdüren ve çok az bir para karşılığında hayatını tehlikeye atarak çalışmak zorunda kalan çocuklar, her türlü olumsuz koşula rağmen dışarıda yaşamak zorunda kalan evsizler, beslenme yetersizliğinden kaynaklanan çocuk ölümleri ve bunlar gibi yoksulluktan daha pek çok sorun, bütün dünyanın gündeminde yer almaktadır. Bu sorunların ortadan kalkmasını sağlamak için, Kur‟an-ı Kerim‟e göre zenginlerin malları içinde fakirlerin hakkı vardır. “Onların mallarında dilenip-isteyen (ve iffetinden dolayı istemeyip de) yoksul olan içinde bir hak vardır.’’ 352 “Allah’a kulluk(ibadet)edin, O’na hiçbir şeyi ortak koşmayın. Ana babaya, yakınlara, yetimlere, düşkünlere, yakın komşuya, uzak komşuya, yanınızdaki arkadaşa, yolcuya ve elinizin altında bulunan kimselere iyilik edin, Allah kendini beğenmiş öğünenleri elbette sevmez.’’353 Kur‟an-ı Kerim‟de sabırlı olmak emredilmiştir. İnsanın sosyal hayatta karşılaştığı güçlüklere, sıkıntılara göğüs germesinin adı sabırdır. İnsanda iman gerçekleştikten sonra imanın gerektirdiği şekilde yaşayabilmek için sabır şarttır. Bu açıdan sabır hayatta ciddiyet isteyen her şeyin başıdır.354 İslam bilginleri sabrın iki boyutuna dikkat çeker. Birisi insana ağır gelen elemelere katlanarak sonucunda güzellik beklemektir. Diğeri de lezzet ve şehvet veren şeylerden uzak durmak ve bunların kötü sonuçlarından korunmaktır. Bunlardan birisi sabrın olumlu boyutu ve diğeri de olumsuz boyutudur. Birincisi acı ilaçlarla tedavi olmaya, ikincisi de zehirli tatlılardan sakınmaya benzer.355 İnsan aceleci olarak yaratılmış ve her arzusunun hemen gerçekleşmesini ister. Allah ise Kur‟an-ı Kerim‟de insanlardan sabırlı olmasını istemiştir. Tüm Peygamberler tebliğ görevlerini sabırla yürütmüşler ve bu durum bizlere örnek olarak gösterilmiştir. Ayrıca sabır, mü‟minlere maddi ve manevi olarak kuvvet kazandıran bir güzel ahlak özelliğidir. Enfal suresi 65. ayeti sabırlı olmanın iman edenlere kazandırdığı gücü açıkça göstermektedir.356 Ancak bugün “tahammül, sükut, teslimiyet, razı olmak, boyun eğmek, başka hiçbir şeye ses çıkarmamak” olarak anlaşılan sabır, tam aksine “direnmek, yoluna 352 353 354 355 356 Zariyat, 51/19 Nisa, 4/36 Recep Kılıç, age, s.72 Recep Kılıç, age, s.72 Zehra Alkan Koyuncu, age, s. 81 İslam Dininin Esasları 115 devam etmek, ağır sorumluluktan ve yükten kaçmamak, ümitsizliğe düşmemek, ye‟se kapılmamak, gevşememek, üzülmemek, tembel ve dayanıksız olmamak” anlamına gelir.357 Kur‟an-ı Kerim‟de sabredenlere şöyle övgü yapılmaktadır. “And olsun ki sizi biraz korku, açlık, mallardan canlardan ve ürünlerden eksiltme yoluyla imtihan edeceğiz. Bütün bunları sabredenlere müjdele!” “Onlar bir felaketle karşılaştıklarında“Biz Allah içiniz yine O’na döneceğiz” derler.”358 “Rabb’inin rızasına ermek için sabret.” 359 “Allah ve Rasulü’ne itaat edin. Birbirinizle çekişmeyin aksi halde içinize korku düşer de kudret ve devletiniz elden gider. Sabredin, muhakkak Allah sabredenlerle beraberdir’’ 360 Kur‟an-ı Kerim‟de güzel söz söylemek emredilmektedir. Güzel konuşma; yerine zamanına, kişisine uygun olarak yapılan konuşmadır. Neyi, nerede, ne zaman, kime nasıl söyleyeceğini bilen kişi güzel konuşan kişidir ve karşısındaki insanları etkiler. İnsan ilişkilerinde güzel söz söylemenin önemi çok büyüktür. Güzel ve tatlı söz kalplere tesir eder ve işleri kolaylaştırır. Sözler insanın iç dünyasını yansıtırlar. Kendisiyle barışık olan mutlu insanlar güzel ve yapıcı konuşurlar. Kin nefret ve haset duygularına sahip insanlar ise çirkin sözler söylerler. Allah, Kur‟an-ı Kerim‟de insanlardan güzel sözler söylemesini istemiştir.Tatlı, hoş ve uygun olan bir söz söyleyiniz ve karşılık veriniz. İyi bir söz, hoş bir cevap ve hayırlı bir dilek, para dağıtıp arkasından dayak atmaktan, kötü ve ağır söz söylemekten iyidir. İnsanın yaptığı iyiliği başa kalkması İslam‟da yasaklanmış bir tutumdur. İnsan, insanların gönlünü, servetini dağıtarak alamaz, dağıtsa da yetiremez, ama onları güler yüzlü ve hoş sözlü olması ile memnun edebilir ve kendini daha çok sevindirebilir.361 İnsan, İslam toplumunda konuştuğu her kelimenin hesabını vereceğini, kalbinin derinliklerinde hisseder. Hayat şartları onu bazı tartışmalara sürüklese de öfkesini yenmeye ve sinirlerine hakim olmaya çalışmalıdır. Bu nedenle Müslüman diline sahip olan, teşvik edilse bile küfretmeyen ve günaha düşüp haddini aşanlardan olmamak 357 358 359 360 361 Ali Şeriati, “Dine Karşı Din”, s. 162 Bakara, 2/155-156 Müdessir, 74/7 Enfal, 8/46 Hüseyin Atay, age, s. 216 116 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... için alevlenmiş gazabını yenmeye çalışan kimsedir.362 Kur‟an-ı Kerim‟de güzel söz şöyle tanımlanır: “Görmedin mi ki, Allah nasıl bir örnek vermiştir; güzel bir söz, güzel bir ağaç gibidir ki, onun kökü sabit, dalı ise göktedir.” “Rabb’inin izniyle her zaman yemişini verir. Allah insanlar için örnekler veriri; umulur ki onlar öğüt alır düşünürler. Kötü söz ise kötü bir ağaç gibidir. Onun kökü yerin üstünden koparılmış kararı (yerinde durma, tutunma imkanı) kalmamıştır.’’363 Başka bir Kur‟an-ı Kerim ayetinde güzel söz söylemenin önemi şöyle vurgulanmıştır. “Güzel, iyi söz ve dilek, ardından eza ve incitme olan bir para yardımından daha iyidir. Allah zengindir halimdir.’’364 Kur‟an-ı Kerim‟de cömertliğin, kıyamet gününde insanı her türlü sıkıntı, elem ve kederden kurtarmaya vesile olacağı bildirilmektedir.365 Bazı ayetlerde cömertlik alışverişe benzetilmekte ve Allah‟a verilen bir borç olarak temsil edilmektedir.366 Kalpler cömertlik sayesinde temizlenir.367 Çünkü küfür ve nifaktan sonra kalbi karartan amillerden biri de aşırı mal sevgisi ve servete bağlılık arzusudur. Nitekim Kur‟an-ı Kerim‟de, “Serveti de düşkünce seviyorsunuz.”368 uyarısı vardır. Bu sevgi ile insan “Ben bu malı sarf edersem bana bir şey kalmaz‟‟ korkusuna düşer ve şeytan harekete geçer.“Şeytan sizi fakirlikle korkutur, size cimriliği emreder...’’369 Oysa Allah şöyle buyurmaktadır: “...Malı da pek çok seviyorsunuz?..”370 Bu imtihandan başarılı olmanın yolu da cömertliktir.371 Kur‟an-ı Kerim‟e göre mal ve servetin asıl sahibi Allah‟tır. Mülk Allah‟ın olduğuna göre, tabii olarak sahibinin yolunda harcanması inanan insan için en makul bir olay olarak değerlendirilir. Mü‟mindeki cömertlik duygusu da bu düşünceden kaynaklanır. Hz. Peygamber(s.a.v) cömertliğiyle de bizlere 362 363 364 365 366 367 368 369 370 371 Zehra Alkan Koyuncu, age, s. 86; Alıntı: Mehmet Ali Haşimi, age, s. 216 İbrahim, 14/24-26 Bakara, 2/263 Bakara, 2/222 Bakara, 2/224; Maide, 5/13; Hadid, 57/11 Leyl, 92/17-20 Fecr, 89/20 Bakara, 2/268 Zümer, 39/49 Teğabun, 64/15-17 İslam Dininin Esasları 117 en güzel örnek olmuştur. Hz. Peygamber(s.a.v) kendisinden bir şey istendiğinde asla hayır dememiştir. Konu ile ilgili olarak, Sehavet, yani cömertlik sahibi olan insan, Allah‟a yakındır, insanlara yakındır, cennete yakındır ve cehennemden uzaktır. Cimri ise Allah‟tan uzaktır, insanlardan uzaktır, cennetten uzaktır ve cehenneme yakındır. Cahil sehavet sahibini Allah, cimri ibadet düşkününden daha çok sever.372 Kur‟an-ı Kerim‟de adam öldürmek haram sayılmıştır. İnsan hayatı dinlerin kutsal saydığı esaslardandır. İslam dini de insan hayatına büyük önem verir. Çünkü insan Eşref-i Mahlukat‟tır. Aynı zamanda Allah‟ın yeryüzündeki halifesidir. Meleklerin kendisine secde ettiği muhteşem bir varlıktır. Böyle değerli bir varlığı hayattan çekip almak ancak Allah‟a aittir. Başka bir varlık, hatta kişinin kendisi bile hayatına son verme hakkına sahip değildir. İnsan öldürmek, İslam‟ın en önemli yasaklarından biridir. İnsan çocuk yapmakta, ana ve baba olmakta hürdür. Ama doğan bir insanı öldürme hakkına sahip değildir. Adam öldürme toplumdan huzuru kaldırır ve artık kimin ne zaman öldürüleceği hesabı ve endişesi içinde zehirli bir hayat sürüp gider. Bunun için, bir Müslüman, adam öldürmeyi asla düşünemez ve başkasını da buna teşvik etmekten sakınır. İslam dini insan öldürmenin önüne geçmek için kısas, yani idam hükmünü koymuş ve bu hükmü icra etmeyi devlete ve hakime bırakmıştır. Hiç bir kimse kendi başına kısas yapma hakkına sahip değildir. İslam bu görevi devlete vermiştir. Vatandaş, devletten ancak kısas yapmasını isteyebilir ve hakim bunu muhakeme ederek karar verir.373 “Kim bir mü’mini kasten öldürürse, cezası, içinde ebedi kalacağı cehennemdir...”374 “Bir mü’minin diğer bir mü’mini yanlışlık dışında öldürmesi asla caiz değildir. Bir mü’mini yanlışlıkla öldürenin, bir mü’min köleyi azad etmesi ve öldürülenin ailesi bağışlamadıkça ona diyet ödemesi gerekir. Eğer o mü’min, size düşman bir topluluktan ise bir mü’min köleyi azat etmek gerekir. Şayet aranızda anlaşma olan bir millettense, ailesine diyet ödemek ve mü’min bir köleyi azat etmek gerekir. Bulamayana Allah tarafından tövbesi- 372 373 374 Tirmizi, Birr, 40/1962; Zehra Alkan Koyuncu, age, s. 260 Hüseyin Atay, age, s. 27 Nisa, 4/93 118 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... nin kabulü için art arda iki ay oruç tutmak gerekir. Allah bilendir Hakimdir.”375 Kur‟an-ı Kerim‟de dedikodu yapmak yasaklanmıştır. Dedikodu yapmak Allah‟ın haram kıldığı bir eylem olduğu gibi, bu kötülüğü yapanlar, Allah‟ın haram kıldığı başka günahları da işlemektedirler. İnsanların arasını açmak, kin ve öfkeye neden olmak, boş vakit geçirmektir. İslam ahlakının yaşanmadığı cahiliye toplumlarında en yaygın olarak görülen karakter bozukluklarından biri dedikodudur. “Ey iman edenler, zandan çok kaçının, çünkü zannın bir kısmı günahtır. Tecessüs etmeyin (birbirinizin gizli yönlerini araştırmayın). Kiminiz kiminizin gıybetini yapmasın (arkasından çekiştirmesin). Sizden biriniz, ölü kardeşinin etini yemeyi sever mi? İşte, bundan tiksindiniz. Allah’tan korkup-sakının. Şüphesiz Allah, tevbeleri kabul edendir, çok esirgeyendir.”376 Allah‟ın Kur‟an-ı Kerim‟de bildirdiği bu emir gereği, Allah korkusu taşıyan mü‟minler asla birbirlerinin arkasından konuşup birbirlerini çekiştirmezler. Gerçek sevginin ve dostluğun en önemli belirtilerinden birinin karşılarındaki kişiye dünyada ve ahirette fayda verecek şekilde hareket etmek olduğunu bilirler. Bu durumda da eğer yanlış bir tavır görüyorlarsa, bir an önce yanlışını anlaması ve vazgeçmesi için bunu ilgili kişiye söylerler. Allah birbirlerinin dedikodusunu yapan, arkadan çekiştiren insanları şu şekilde uyarmaktadır: “Arkadan çekiştirip duran, kaş göz hareketleriyle alay eden her kişinin vay haline!”377Ayet‟te de belirttiği gibi, Kur‟an-ı Kerim ahlakından uzak yasayan insanlar arasında normal karşılanan dedikodu, görmemezlikten gelinecek bir davranış değildir. Bu kişinin vicdanı farkında olmadan öyle körelir ki, artık bunun bir suç olduğunu bile hissetmemeye başlar ve pervasızca, her fırsatta dedikodu yapar. İman eden bir kişi için Allah‟ı anmak, nasıl onun güç bulduğu büyük bir manevi kuvvet ise; şeytanın yolunda hareket eden bir kişi için de dedikodu yapmak nefsani zevk duyduğu için kendisini alıkoyamadığı, içki ya da kumar gibi alışkanlık yapan bir bela haline gelmiştir. İnsanlar kendileri hakkında dedikodu yapılmasından hoşlanmayacakları için, dedikodunun sebebiyet verdiği en önemli sonuçlardan biri insanlar arasında dedikoduyla düşmanlık tohumlarının serpilmesidir. Dedikodu kini, öfkeyi ve nefreti alevlendirir. 375 376 377 Nisa, 4/92; Zehra Alkan Koyuncu, age, s. 91 Hucurat, 49/12 Hümeze, 104/1 İslam Dininin Esasları 119 Çok küçük konular dedikodu yüzünden önlenemez sorunların, tartışmaların ve kavgaların ortaya çıkmasına neden olur. Hatta gazetelerde çoğu kez, dedikodu yüzünden yuvaların yıkıldığına, ortaklıkların bozulduğuna ve cinayetlerin işlendiğine şahit olmaktayız.378 Kur‟an-ı Kerim‟de kibirlenmek de yasaklanmıştır. Yaratılmış her varlık değerlidir. Elbette ki en değerli varlık insandır. İnsana layık olduğu değer verilmelidir. İnsan yaratılmışların en şereflisidir ve bu nedenle ona gereken saygı gösterilmelidir. İnsanlara yukardan bakılmamalı ve onlar küçümsenmemelidir. Kur‟an-ı Kerim böbürlenmeyi yasaklar. “İnsanları küçümseyip yüz çevirme, yeryüzünde böbürlenerek yürüme, Allah kendini beğenip övünen hiç kimseyi şüphesiz ki sevmez’’379 Çoğu kimse mal, evlat, mevki ve rütbe ile büyüklenir ve kibirlenir. Bu durum insana hiç yakışmaz. Çünkü bunlar, kendinde bulunan üstünlükler değildir. Gelip geçen, kendinde kalmayan ve insandan çabuk ayrılan şeylerdir. Kibirli olmanın ahlaki bir kötülük olması, Allah‟ın kibirli olanları sevmemesinin arka planındaki gerçek, insanın kibirli olması demek; kendisine verilmiş olan bir takım nimetleri yanlış değerlendirmesi, etrafındaki olay ve olguları yanlış anlamlandırması demektir. Kibirlenmek bir anlamda, insanın sahip olduğu değerlerin gerçek sahibini bilmemesi ve kısaca kendini tanımaması demektir. Sonuç olarak kibir, inanan insanın, inancına ters düşen bir durumdur. Adeta gizli bir şirktir. İslam‟ın inanç sisteminin temelinde bulunan Tevhid inancının gereği, her şeyin gerçek sahibi bizzat Allah‟tır. Allah‟ın her şeyin sahibi olması; hem her şeyin yaratıcısı olduğu gerçeğini ve hem de dünyadaki düzenin bütünüyle Allah‟ın kontrolü altında olduğu gerçeğini ifade eder. Böyle bir inanç sistemine sahip olan insanın kibirlenmesi, her şeyden önce inancında samimi olmaması demektir. Bunun din dilindeki adı ise münafıklıktır.380 Bu nedenle şiddetle kibirli olmaktan kaçınmak gerekir. Kur‟an-ı Kerim‟de haksız kazanç sağlamak da haram sayılmıştır. Çalışmak dinimizin emridir. Bir Müslüman geçimini sağlamak ve kimseye muhtaç olmadan yaşamak için çalışmak zorundadır. İnsanların çalıştığı iş kolları ve kazanç yolları çeşitlidir. Çalışıp kazanmada dikkat edeceğimiz konu, kazancımızı helal yollardan sağlamak ve rızkımıza haram karıştırmamaktır. Hz. Peygamber(s.a.v): “İnsanın, malını nereden kazanıp 378 379 380 Zehra Alkan Koyuncu, age, s. 94 Lokman, 31/18 Recep, Kılıç, “Ayet ve Hadislerin Işığında insan ve Ahlak”, s. 134 120 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... nereye harcadığından kıyamet günü sorguya çekileceğini”381 bildirmiş, diğer bir Hadis‟inde: “Bir Müslüman‟ı aldatan yahut zarar veren veya hile yapan bizden değildir.”382 Çalışan bir insan “beni kimse görmüyor” diye görevini aksatırsa, doğruluktan ayrılmış ve haksız kazanç elde etmiş olursa, bu davranış dinimizde kesinlikle yasaktır. Başkasının hakkını çalmak ve görevini kötüye kullanmaktır. Böyle hareket edenler, emeklerinin boşa gitmesine sebep olur. Bundan hem ülke zarar görür ve hem de insanların birbirine güveni kalmaz. Temiz kalpli ve iyi ahlaklı bir Müslüman bu gibi davranışlardan uzaktır. İyi ahlak sahibi bir insan, işini doğru yapar ve kimseyi aldatmaz, hile ve dolandırıcılık yapmaz. Üzerine aldığı görevi hakkiyle yapar, hem kendisine ve hem de çevresine yararlı olur. Kur‟an-ı Kerim‟de haksız kazanç yasaklanmış ve bu yolla kazanılan paranın haram olduğu vurgulanmıştır. Mü‟minlere helal yoldan kazanmaları emredilmiştir. “Ey iman edenler! Aranızda karşılıklı rızaya dayanan ticaret olması hali müstesna, mallarınızı, batıl (haksız ve haram yollar) ile aranızda (alıp vererek) yemeyin ve kendinizi öldürmeyin. Şüphesiz Allah, sizi esirgeyecektir.’’ 383 Aynı şekilde haksız mal ve para elde etmek için rüşvet vermek de haramdır. “Mallarınızı aranızda haksız sebeplerle yemeyin. Kendiniz bilip dururken, insanların mallarından bir kısmını, yalan yemin ve şehadet ile yemeniz için o malları hakimlere (reislere, yetkili idarecilere veya mahkeme hakimlerine el altından ) vermeyin.’’384 Hırsızlık yapmak da haksız kazanç sağlamaktır ve haramdır. “Hırsızlık eden kadın ve erkeğin yaptıklarına karşılık bir ceza ve Allah’tan (başkalarına) bir ibret olmak üzere ellerini kesin. Allah izzet ve hikmet sahibidir.’’ 385 İslam‟da asli ve tabii kazanç yolu emektir. Müslüman, çalışmadan başkalarının sırtından veya gayri meşru yollardan kazanç elde etmekten şiddetle sakınmalı ve kazancının nereden nasıl geldiğine dikkat etmelidir. 381 382 383 384 385 Riyazu’s-Salihin, c.1, s. 569 İmam Hafız el- Münziri, “et-Terğib ve’t-Terhib”, c. 2 s. 524 Nisa, 4/29 Bakara, 2/188 Maide, 5/38 İslam Dininin Esasları 121 Zira haram fiillerden biri işlenince diğerine kapı açılır ve haramlar normal karşılanmaya başlar. Böylece toplum huzurunun temelini teşkil eden başkalarının hakkını gözetme, hizmet etme ve yardımda buluma gibi asil duygular yok olur. Çok çalışmak, bol üretmek, meşru yollardan kazanmak, israf etmemek, helal ve harama riayet etmek ve insan haklarına saygı göstermek Müslüman‟ın temel görevleri arasında yer alır. Ancak sırf tüketmek için üretme anlayışının İslam‟a aykırı olduğunu da özellikle vurgulamak isterim. Kur‟an‟ı Kerim‟de yalancı şahitlik yapmak da haramdır. Dinimizin yasakladığı büyük günahlardan birisi de, yalancı şahitliktir. Allah‟a ve ahiret gününe inanan bir kimsenin, hatır ya da çıkar sağlama amaçlı olarak hakimin huzurunda yalancı şahitlik yaparak haklıyı haksız, haksızı haklı çıkarmaya çalışması, büyük bir günahtır. Çünkü yalancı şahitlik, Allah‟a şirk koşmaktan sonra gelen, büyük günahlardan birisidir. Ayrıca fitne ve fesada neden olabilecek herhangi bir haberi doğru da olsa yayman, toplumsal hayata zarar vereceğinden, açıklamak uygun görülmemiştir. Çünkü “Her doğruyu her yerde söylemek doğru değildir, fakat her söylediğin doğru olmalıdır.” “Ey iman edenler! Adaleti, titizlikle ayakta tutan, kendiniz, ana-babanız ve akrabanız aleyhinde de olsa, Allah için şahitlik eden kimseler olun. (Haklarında şahitlik ettikleriniz) zengin olsunlar, fakir olsunlar Allah onlara (sizden) daha yakındır. Hislerinize uyup adaletten sapmayın, (şahitliği) eğip, büker (doğru şahitlik etmez), yahut şahitlik etmekten kaçınırsanız (biliniz ki) Allah, yaptıklarınızdan haberdardır.” 386 Bilindiği gibi adaletin sağlanmasında ve doğruların tespit edilmesinde şahitlerin önemi büyüktür. Şahitlerin ifadeleri doğrultusunda pek çok olay kısa sürede çözümlenebilir. Haklı ve haksız ayırt edilebilir. Ancak Kur‟an-ı Kerim ahlakının yaşanmadığı toplumlarda doğru olanı şahitler yoluyla tespit etmek güvenilir bir yöntem olmaktan uzaktır. Çünkü Kur‟an-ı Kerim ahlakına uymayan kişiler, adaletli bir şekilde doğruyu söylemek ve haklı olanın yanında yer almak yerine, para karşılığında ya da herhangi bir çıkar gözeterek rahatlıkla yalan söyleyebilirler. Hatta kimi zaman çok önemli olmasına rağmen, bir olayda şahitlik yapmaktan da kaçınırlar. Çünkü bunun sonucunda zarar göreceklerini ve başlarının sıkıntıya gire386 Nisa, 4/135 122 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... ceğini düşünürler. Oysa Allah, şahitliğin gizlenmemesi gerektiğini bildirmektedir: “…Şahitliği gizlemeyin. Kim onu gizlerse, artık şüphesiz, onun kalbi günahkardır. Allah, yaptıklarınızı bilendir.’’387 Yalancı şahitlik yapan, her şeyden önce kendine zulmetmiş ve en büyük kötülüğü yapmıştır. Çünkü başkasının dünyası için kendi ahiretini ve ebedi mutluluk yurdunu satarak cehennemi satın almıştır. Bunun yanında, haklı çıkarmak için şahitlik yaptığı kimseye de kötülük yapmıştır. Çünkü haksıza yardım etmiş, onu haklı göstermiş ve aleyhine yalancı şahitlik yaptığı masum kimseye de zulmetmiştir. Onun hakkını başkasına çiğnetmiş, hakkının zayi olmasına yol açmış ve onu herkesin nazarında haksız duruma düşürmüş ve ayrıca mahkemeyi de yanıltmıştır. Kur‟an-ı Kerim‟de cimrilik de yasaklanmıştır. Cimrilik, vermede eksik kalma ve almada aşırılık göstermektir. Cimri, yani haris, parayı para olduğu için sever, onun hikmeti vücudunu düşünmez. Burada fikir haz ile karışmıştır. Topluma ait bir vasıta, bencil bir hissin vasıtası haline gelmiştir. İslam ahlakında, bu nedenle, hasis ve pinti olarak da adlandırılan cimri hiç vermek istemez. Ondan almak fevkalade zordur. Vermemek için bin bir mazeret uydurur.388 Cimriler; Allah‟ın cömertçe lütfettiği nimetleri, yalnızca kendilerine verildiğini zannederek, onlarda yoksulların da hakkının var olduğunu kabul etmezler. Mal ve servetin bir imtihan aracı olduğunu bilmeyenler, başkalarına da cimriliği tavsiye ederler. “Allah’ın, lütfundan kendilerine verdiği şeyde cimrilik edenler, bunun kendileri için hayırlı olduğunu sanmasınlar, tam aksine onlar için kötüdür...’’389 “Onlar hem cimrilik yapar, hem de insanlara cimriliği tavsiye ederler. Allah’ın lütfundan kendilerine verdiği (mal, ilim gibi) şeyleri de gizlerler. Biz, o nankörlere alçaltıcı bir azap hazırlamışızdır’’390 Kur‟an-ı Kerim‟de zararlı alışkanlıklar da yasaklanmıştır. İslam dini aklı, canı, nesli, malı ve dini korumayı esas almış, bunları güzelce değerlendirmeyi farz kılmış ve bu değerlere herhangi bir şekilde zarar verilmesini de şiddetle yasaklamıştır. Dünya ve ahiret mutluluğunu engel387 388 389 390 Bakara, 2/283 Hayrani Altıntaş, age, s. 240 Al-i İmran, 3/180 Nisa, 4/37 İslam Dininin Esasları 123 leyen kişisel, ailevi ve toplumsal huzursuzluklara yol açan başta alkol, uyuşturucu ve kumar olmak üzere bütün zararlı alışkanlıkları yasaklamıştır. Zararlı alışkanlıklar bazen taklit, özenti ve kötü çevre ve bazen de merak ve kişilik zafiyeti nedeniyle oluşmaktadır. Bundan dolayı gençlerin eğitim, yetişme ve çevreden etkilenme dönemlerinde anne babaların görevleri gereği çok dikkatli olmaları gerekir. Önemle belirtelim ki, uyuşturucu ve sigara gibi maddelerin en belirgin özelliklerinden birisi de az miktarda kullanılırsa bile zamanla bağımlılık yapmalarıdır. Alkol ve uyuşturucu batağına saplanmış kişilerin hemen hemen hepsinin zararlı alışkanlıklara bu şeklide başladıkları bilinmektedir. Diğer yandan İslam alkolü yasaklamıştır, ama arkasında aileleri harap eden, sosyal alanda yıkımlara yol açan yine de birçok İslam ülkesinde üretilmekte ve tüketilmektedir. Düşündürücü ve acı vericidir! “Ey iman edenler! (Aklı örten) içki (ve benzeri şeyler), kumar, dikili taşlar ve fal okları ancak, şeytan işi birer pisliktir. Onlardan kaçının ki kurtuluşa eresiniz.” “Şeytan, içki ve kumarla, ancak aranıza düşmanlık ve kin sokmak; sizi Allah’ı anmaktan ve namazdan alıkoymak ister. Artık (bunlardan)vazgeçiyor musunuz?”391 Nasıl ki, maddi ve manevi pisliklerden temizlenmek, insan olmanın bir gereği ise, sarhoş eden ve insana keyif vererek uyuşturan maddelerden uzak durmak da aynı şekilde dini ve ahlaki bir görev durumundadır. Pis olan şeylerin zararı, insanı olduğu kadar çevresini de etkiler. Aynı şekilde sarhoş edici ve uyuşturucu maddelerin zararı da kullanan insanla sınırlı kalmaz; ailesi, yakınları, toplumu ve çevresini de etkiler.392 Hz. Peygamber(s.a.v): “Sarhoşluk veren şeylerden sakının. Çünkü sarhoşluk veren şeyler bütün kötülüklerin anasıdır.”393 “Sarhoşluk veren şeyler, deva değil, bilakis derttir”394 Kur‟an-ı Kerim‟de geçen içki yasağı, sarhoşluk veren, insanın akli ve ruhi dengesini bozan bütün katı ve sıvı maddeleri kapsar. Hadisler‟de de her sarhoşluk veren şeyin haram olduğu bildirilmiş, çoğu sarhoşluk veren şeyin azının da haram olduğu, her sarhoşluk veren şeyin içki, yani hamr hükmünde olduğu belirtilmiştir. O halde haram hükmünün illeti olan sarhoş etme, uyuşturma 391 392 393 394 Maide, 5/90-91 Recep Kılıç, age, s. 36 Nesei, Eşribe, 44 Müslim, Eşribe, 12 124 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... özelliğini taşıyan maddeleri vücuda almak haram hükmünü alır. Sarhoşluk veren içkiler hakkında 4 ayet gelmiştir. Bunlardan ikisinde içkinin yanında kumar da zikredilmiştir. Mekke döneminde gelen ilk ayette, içkinin dini hükmüne temas edilmeksizin, insanların hurma ile üzüm suyundan hem içki ve hem de tatlı yiyecek olarak yararlandıklarına dikkat çekilmiş, bu iki meyveyi yaratıp veren Allah‟a karşı minnettar olmaları telkin edilmiştir.395 Medine‟ye hicret edildikten dört yıl sonra sarhoşluk veren içkilerin bu amaçla kullanılması yasaklanmıştır. Bu yasaklama da bir anda olmamış, önce “sarhoş iken namaz kılmak” yasaklanmış396 sonra “içki ve kumarın bazı faydaları bulunmakla beraber zararının daha büyük olduğu”397 bildirilmiş ve böylece insanlar kesin yasaklamaya hazırlanmıştır. Daha sonra “Ey İnananlar! İçki, kumar, putlar ve fal okları şüphesiz şeytan işi pisliklerdir, bunlardan kaçının ki saadete eresiniz.”398 emriyle içki ve kumar kesin olarak haram kılınmıştır. Kur‟an-ı Kerim, menfaate dayalı her türlü şans oyununu kumar olarak nitelendirmiştir. Kumar ise insanın zamanını, sağlığını, aile huzurunu ve toplumdaki itibarını sarstığından dolayı yasaklanmıştır. Cahiliye dönemi Arapları içki ve kumara son derecede düşkündüler. Bunlar hayatlarının birer parçası, oyun ve eğlencelerinin vazgeçilmez unsurları haline gelmişti. Araplar içkinin sarhoşluk ve keyif veren tarafına, kumarın da eğlence, heyecan, neşe, dosta ikram ve yoksullara yardım yönlerine öncelik ve ağırlık vererek bunları faydalı buluyor, zararlarını göz ardı ediyorlardı. Kur‟an-ı Kerim bu ayette içki ve kumarın bazı faydaları bulunsa da zararının daha fazla olduğuna dikkat çekti ve bu nedenle nihai yasaklama gelmeden içki içmeyi bırakanlar oldu. Kesin yasaklamada ise “şeytanın, insanların arasına düşmanlık ve kin sokmak, onları Allah‟ı anmaktan ve namazdan alıkoymak için içki ve kumarı araç olarak kullandığı”399 gerçeğine dikkat çekildi.400 “İçki ve kumarın bazı faydaları vardır.” ifadesi “Ve insanlara göre içki ve kumarda bazı faydalar vardır.” şeklinde de anlaşılabilir. Bu manaya göre; içkinin sarhoşluk ve keyif veren tarafına, kumarın da eğlence, heyecan yönüne ve kumarhane ve meyhane açıp bunlardan para kazanma yönüne bakıp fay395 396 397 398 399 400 Nahl, 16/67 Nisa, 4/43 Bakara, 2/219 Maide, 5/90 Maide, 5/91 Celal Yıldırım, “İlmin Işığında Asrın Kur’an Tefsiri”, 1/234 İslam Dininin Esasları 125 dalı bulabilirler. Yani bazı mazeretler göstererek içki ve kumarda bazı faydalar olduğunu iddia ederler. Bu, onların içki içmek ve kumar oynamak için bahane olarak ileri sürdükleri bir fikirdir. Kendilerince onlarda bazı faydalar gördüklerinden bunu yapmaktadırlar. Onların bu sözüne karşılık Allah şu karşılaştırmayı yapmaktadır: “Ancak günahları faydalarından daha büyüktür.” diyerek gerçeği ortaya koymaktadır. O halde yararları gerçek ve sağlam bir yarar değildir. Verdikleri neşe humara, yani aklı örtmeğe dönüşür. İnsanlara cesaret verebilir. O gelip geçici cesaret, felaket nedeni olur. Kısacası neşe ve lezzetleri kişisel ve gelip geçici olduğu halde; zararları, ortaya çıkardıkları kötü sonuçlar, hem kişisel ve sosyaldir, hem bedensel ve hem de ahlakidir. Bulaşıcı hastalıklar gibi herkese geçicidir. Cezasını başında çekmeyenler sonunda çekerler. Hayali olan bir parça kar için, kesin ve genel bir zarara düşmek de akıl işi değildir. Zararı gidermek, yarar sağlamaktan önce gelir. Kur‟an-ı Kerim‟de hile yapmak da yasaklanmıştır. Müslüman hile yapmaz, aldatmaz ve ihanet etmez. Çünkü doğruluğun gereği temizlik, insaf ve vefakarlıktır. Hile, aldatma, ihanet ve kibir değildir. İnce ruhlu bir Müslüman‟ın vicdanı hileye dayanmaz ve sabredemez. Bilakis onun dehşetinden titrer. Çünkü hile yapmayı İslam‟dan sıyrılmak olarak kabul eder. Konu ile ilgili olarak Hz. Peygamber(s.a.v): “Bize silah çeken bizden değildir. Bize hile yapan bizden değildir.”401 Ölçü ve tartıyı adaletle tam yapmak, hile yapmamak, Kur‟an-ı Kerim‟de emredilmektedir. Ölçü ve tartıda haksızlık yapmak, toplumları temelinden sarsan, çöküş ve yıkılışlarına neden olan ahlaksızlık türlerinden biridir. Bir ticari malı pahalanması amacıyla stoklayarak piyasaya arzını geciktirmek ve karaborsa, hile sayılır ki, haksız kazanç elde edildiğinden dolayı haram ve günahtır. Çünkü bu davranışlarda toplumun zararı söz konusudur. Kur‟an-ı Kerim‟de iftira etmek de yasaklanmıştır. İslam ahlakında ferdin manevi hayatı korunmuştur. İftira bir kimsede bulunmayan kötülüğü ona nakletmektir. İnsanın manevi hayatına tecavüzün en kötü şeklidir. İftira bir defa yayılınca, onun yanlış olduğunu söylemek ve düzeltmek çok zordur. İftira çok büyük bir suçtur. Çünkü iftira atılan ferdi maddi ve manevi yönden büyük zarar görmesine neden olunur. “Mü’min erkeklere ve mü’min kadınlara, yapmadıkları bir şeyden dolayı eziyet edenler, şüphesiz bir iftira ve apaçık bir günah yüklenmişlerdir.’’402 İftira, 401 402 M. Ali Haşimi, age, s.179; Müslim, İman, 164 Ahzap, 33/58 126 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... son derece kötü ve tahrip edici bir olaydır. Hem iftirayı yapan ve hem de kendisine iftira edilen kimse için oldukça rahatsız edici bir tutumdur. İftira sonucunda, insanlar arasındaki sevgi ve dostluk bağları zayıflar ve dayanışma gücü ortadan kalkar. İnsanlar birbirine güven duymaz olurlar. Bu güvensizlik, bir toplumun sosyal hayatını tamamen felce uğratan yıkıcı bir etki yapar. İftira, toplumdaki güzellikleri yakıp bitiren bir ateş gibidir. İftira, toplumda adaletin tam olarak etkisini kaybettiği zamanlarda yaygınlaşabilen bir sosyal ve ahlakı hastalıktır. Çünkü adaletsizlik ve takipsizlik, kötü fiillerin yaygınlaşmasına ve artmasına yol açan bir başıboşluğa sebep olmaktadır.403 Kur‟an-ı Kerim‟ de intihar etmek de haram sayılmıştır. Yaratılanlar arasında şerefli bir yere sahip olan insanın yaşam hakkı da Allah tarafından lütfedilmiş temel bir haktır. Kur‟an-ı Kerim‟de bir kimseye hayat vermenin adeta bütün insanlara hayat verme gibi yüce bir davranış, bir cana kıymanın da adeta bütün insanları öldürme gibi ağır bir suç ve günah olduğu belirtilir. Sıkıntılara göğüs germek, acıya ve kadere karşı sabır göstermek, şartlar ne derece kötü olursa olsun Allah‟a olan inanç ve güvenini yitirmemek Müslüman‟ın temel karakteri ve ilkesi olmalıdır. Allah‟ın belli bir amaç doğrultusunda kullanması için insana verdiği yaşama hakkına insanın müdahale etmeye ve bu konuda kendini yetkili görmeye hakkı olmadığı gibi, büyük bir nankörlük olarak değerlendirilir. İslam bilginleri intiharı büyük günahlar arasında saymışlar ve intihar edenin ölüm sonrası hayattaki durumunu sadece Allah‟ın bileceğini ifade etmelerine rağmen bu konuda da bazı açıklamalarda bulunmuşlardır. Ne şekilde olursa olsun bir kimsenin kendisini öldürmesine “intihar” denir. İntihar, Allah‟ın yaratmış olduğu cana kıymaktır ve Allah adına yetki kullanmaktır. Bu nedenle de büyük günahlardandır. İnsana canı veren Allah olduğu gibi, onu almaya yetkili olan da sadece Allah‟tır. İntihar etmenin haram oluşu ve ahiretteki tehlikesi ayet ve Hadislerle sabittir. Konu ile ilgili olarak Kur‟an-ı Kerim: “Ey iman edenler! Mallarınızı aranızda karşılıklı rıza ile gerçekleştirdiğiniz ticaret yolu hariç, batıl (haksız ve haram yollar) yollarla yemeyin. Ve kendinizi öldürmeyin. Şüphesiz Allah size karşı çok merhametlidir.”404 403 404 Zehra Alkan Koyuncu, age, s. 118 Nisa, 4/29 İslam Dininin Esasları 127 İnsan bedeni, Allah‟ın insana verdiği en büyük emanettir. Bu emaneti, ruh bedenden kişinin kendi müdahalesi olmaksızın, ayrılıncaya kadar korumak gerekir. Bunun için de kişinin ruhi ve fiziki sıkıntılara sonuna kadar sabır göstermesi İslam‟ın amacıdır. Aksi halde intihar etmekle dünyevi sıkıntı ve sorunlarını çözeceğini düşünen kişi, daha sonra ahiret hayatında çok daha büyük sıkıntı ve felaketlerle karşılaşır. Hayat, en kötü şartlar altında bile güzeldir. Çünkü ruh bedende kaldıkça Allah‟tan ümit kesilmez. Her geceden sonra gündüz, her zorluktan sonra bir kolaylık vardır. Kulun Allah‟a yönelmesi ve O‟ndan yardım istemesi, sıkıntı ve sorunların çözümünün başlangıç noktasını teşkil eder. Yaşamak, Allah‟a secde etmek için önemli bir fırsat ve büyük bir şereftir. Bu nedenle hayat, güzeldir ve önemlidir. Kaldı ki, Kur‟an-ı Kerim‟e göre tüm varlıklar Allah‟a secde halindedir. Göklerde ve yerdeki şuurlu ve şuursuz varlıklar, ottan yıldıza her şey, hatta gölgeler Allah‟a secde ederler.405 Kendisini öldürmek anlamına gelen intihar, İslam dininde kesinlikle yasaklanan büyük günahlardandır. Çünkü başka bir insanı öldürmek ile kişinin kendisini öldürmesi arasında günah bakımından fark yoktur. Ayrıca hayat, Allah‟ın bize verdiği en büyük nimettir. İnsan hayatındaki kulluk görevini, bu nimet sayesinde yerine getirir. O halde intihar ederek, Allah‟ın verdiği bu nimetin elden çıkmasına neden olmak büyük bir cinayettir. İntihar, ümitsizliğin ve çaresizliğin dramatik bir sonucudur. Hayatta karşılaşılan sıkıntı ve sorunları birer sınav aracı gören, inancının gereği Allah‟a güvenip dayanan insan, asla ümitsizliğe ve karamsarlığa düşmez. Sıkıntılara göğüs germek, acıya ve kedere karşı sabır göstermek Müslüman‟ın temel karakteridir. İntihar etmek büyük günahlardan olmakla birlikte, intihar eden kişinin cenaze namazı kılınır. Ancak intihar edenin affedilip affedilemeyeceğini Allah bilir. Kur‟an-ı Kerim‟de kıskançlık da yasaklanmıştır. Kıskançlık insandaki çekememezlik duygusudur ki, hem kişiye ve hem de topluma zararlı bir davranıştır. Kur‟an-ı Kerim‟de bu durum kınanmıştır. Kıskançlık duygusunun içindeki en önemli tehlikeyi haset olarak tanımlayabiliriz. Bu istek içten içe olur ve sonuç alındığında insan kendisini başarılı hisseder. Bir inanan ise bir inananı asla kıskanmaz. Ama hayırlarda yarışabilirler. Birbirlerinin iyi huylarını örnek alıp, birbirlerine gerçeği ve sabrı önerirler. Dinimizde insan, kardeşini kendisine tercih etmelidir. Benliği tahrik edecek her türlü davranışı da yasaklar. Benlik genellikle hissi dünyanın tesirinde ortaya 405 Ra’d, 13/15; Nahl, 16/49; Hac, 22/18; Rahman, 55/6 128 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... çıkar. Böyle bir anda aklın rolü hemen hemen hiç görülmez. Bencil davranışlar, genellikle mal, mülk ve makam gibi konularda kendini gösterir. Bencil insan, başkalarının sahip olduğu ve kendisinin erişemediği veya elde edemediği durumları kıskanır.406 Konu ile ilgili olarak Kur‟an-ı Kerim: “Allah’ın sizi, birbirinizden üstün kıldığı şeylere göz dikmeyin...”407 “Kıskandığı zaman, kıskanç kişinin şerrinden karanlığı yarıp sabahı ortaya çıkaran Rabb’e sığınırım.’’408 Hz. Peygamber(s.a.v):“Kıskançlık yapmaktan sakınınız. Zira kıskançlık, ateşin odunu yiyip bitirdiği gibi iyilikleri yer bitirir.”409 Kur‟an-ı Kerim‟de zina yapmak da haram sayılmıştır. Zina, akıllı ve ergen olan, yani dinen mükellef bir kişinin nikah bağı olmaksızın, gayr-i meşru bir şekilde cinsel ilişkide bulunmasıdır. Zina, insan aklının, ahlak ve hukuk düzenlerinin, diğer semavi dinlerin yanlış, ayıp, kötü ve haram gördüğü bir fiil olup, İslam dininde de kesin olarak yasaklanmış ve işlenmesi büyük günahlar arasında sayılmıştır. Nikah bağı olmadan gizli ve açık yapılan her iş ve eylem zinadır. Zina, nesebin karışmasına, ailenin dağılmasına, akrabalık, komşuluk ve arkadaşlık gibi bağların çözülüp toplumun manevi ve ahlaki değerlerinin temelden sarsılmasına yol açan ve insani, bedeni zevklerinin esiri yapıp aşağılayan çirkin bir davranıştır. Kur‟an-ı Kerim‟de zina eden erkek ve kadına bedeni ceza da uygulanması emredilmiştir. “Zinaya yaklaşmayın. Zira o, bir hayasızlıktır ve çok kötü bir yoldur.”410 Zina İslam‟da ve önceki bütün semavi dinlerde haram ve çok çirkin bir fiil olarak kabul edilmiştir. Zina büyük günahlardandır. Irz ve nesebe yönelik bir suç olduğu için cezası da hadlerin en şiddetlisidir. Hatta ayette, “Zina‟ya yaklaşmayınız..” denilmektedir. Yani Zina‟ya giden ve götüren bütün yolların kapatılması istenmektedir. Zina‟ya zemin hazırlayan söz, fiil ve davranışlardan uzak durulması istenmektedir. Yalnız Zina değil, insanı Zina etmeye sevkeden yollar da yasaklanmıştır. 406 407 408 409 410 Hayrani Altıntaş, age, s. 259 Nisa, 4/32 Felak, 113/5 Ebu Davud, Edeb, 44 İsra, 17/32 İslam Dininin Esasları 129 “Onlar Allah ile birlikte başka İlah’a dua etmezler. Haksız yere, Allah’ın haram kıldığı kimseyi öldürmezler ve zina da etmezler. Kim bunları yaparsa cezaya çarpar.” “O’na kıyamet gününde kat kat azap verilir ve o azabın içinde alçaltılmış şekilde ebedi bırakılırlar.”411 “Zina eden kadın ve zina eden erkekten her birine yüz sopa vurun; Allah’a ve ahiret gününe inanıyorsanız, Allah’ın dininde (hükümlerini uygularken) onlara acıyacağınız tutmasın. Mü’minlerden bir gurup da onlara uygulanan cezaya şahit olsun.’’412 Ayrıca Mü‟minlerin zina edenlerle evlenmeleri yasaklanmıştır. “Zina eden erkek, zina eden veya müşrik olan bir kadından başkası ile evlenmez; zina eden kadınla da ancak zina eden veya müşrik olan erkek evlenir. Bu, mü’minlere haram kılınmıştır.”413 Kur‟an-ı Kerim‟de öfkelenmek de yasaklanmıştır. Öfke genellikle kontrol edilemeyen söz, el, kol ve benzeri ifadelerle kendini gösteren çok canlı ve saldırgan eğilimli ani heyecandır. Bazılarınca geçici delilik olarak değerlendirilebilir. İslam ahlakı, ferdin sözlerine ve hareketlerine hakim olması gerektiğini bildirir. Nefislerine sahip olanlar, iradeleriyle hareket edenlerdir. Nefislerine hakim olmayanlar heyecanlı ve sert olurlar, hiddetle hareket eder ve konuşurlar. Gazap ve öfke hali hiddetin eseridir. Hiddet anı, bir cinnet haline sebep olur ve insanı zarara sokar.414 “O takva sahipleri ki, bollukta ve darlıkta da Allah için harcarlar; öfkelerini yutarlar ve insanları affederler. Allah da güzel davranışta bulunanları sever.”415 Görülüyor ki, öfke insanı sabırlı, şuurlu ve olgun biri olmaktan çıkarır, onu sinirli, karşısındakine düşman kesilmiş, tahribat yapıcı, kinci ve dökücü biri haline çevirmektedir. Bunun içindir ki, öfkeli olmak hem kişinin kendisi için ve hem de toplum için zararlı bir özelliktir. Öfke, kişinin nefis terbiyesiyle ve ahlaki durumuyla yakından ilgili olduğuna göre, sağlam ve mükemmel bir imana ve bu imanın verdiği güzel bir ahlaka sahip olan kişiler, 411 412 413 414 415 Furkan, 25/68 Nur, 24/2 Nur, 24/3 Hayrani Altıntaş, age, s. 252 Al-i İmran, 3/134 130 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... öfkelerini yenmesini, onu dizginleyip idare etmesini ve istedikleri gibi kullanmasını bilirler. Hz. Peygamber(s.a.v):“Asıl yiğit olan, güreşte kuvvetli olan değil, öfkelendiği zaman kendine hakim olabilendir.”416 Görüldüğü gibi öfkelenmek, Kur‟an-ı Kerim‟de ve Hadislerde yasaklanmıştır. Öfke insana ve topluma pek çok zararı olan yanlış bir davranıştır. Unutulmamalıdır ki, “öfkeyle kalkan zararla oturur.” Yapılan tüm araştırmalar göstermektedir ki, öfkelenmek insanın en başta sağlığını ciddi şekilde bozan bir ruh halidir. Affetmek ise yapılan tüm araştırmalar göstermektedir ki, kişiye zor gelse de öfkenin getirdiği tüm olumsuzlukları ortadan kaldıran, kişinin hem fiziken ve hem de ruhen sağlıklı bir yaşam sürmesine yardımcı olan güzel bir davranış şekli ve üstün bir ahlak özelliğidir. Elbette ki affetmek, sağlıklı kalmaya vesile olan davranışlardan biridir ve herkesin yaşaması gereken olumlu bir özelliktir. Ancak affetmede asıl amaç, her şeyde olduğu gibi, Allah‟ın rızasına uygun bir ahlakı yaşamak olmalıdır. Faydaları bilimsel olarak günümüzde tespit edilen bu ahlak özelliğinin Kur‟an-ı Kerim‟de pek çok ayetle bildirilmesi, Kur‟an-ı Kerim‟deki hikmetlerden sadece bir tanesidir. Kur‟an-ı Kerim‟de Riya ve gösterişte bulunmak da yasaklanmıştır. Riya, yapılan bir iş, ibadet ve hareketin Allah rızasını kazanmak dışında, menfaat ve gösteriş için yapılmasıdır. Riya, gizli şirktir. Şirk ise ebedi olarak cehennemde kalacakların en büyük vasfıdır. Sağlam ve sağlıklı bir imana sahip bir Müslüman, riyadan son derece uzaktır. Çünkü riya sevapları giderir ve ameli batıl kılar ve riyakarın kıyamet günü rezil olmasına sebep olur. Müslüman‟ın özü sözü bir olmalıdır. Allah için samimi olmalı ve ihlaslı olmalıdır. Müslümanların dillerinden düşürmedikleri, ama uygulamada istenen düzeyde sadakat gösteremedikleri Kur‟an-ı Kerim‟e ait olan “ihlas” konusu günümüzde de önemini aynen korumaktadır. Konu ile ilgili olarak Kur‟an-ı Kerim: “Halbuki onlara ancak, dini yalnız O‟na has kılarak ve hanifler olarak Allah‟a kulluk etmeleri, namaz kılmaları ve zekat vermeleri emrolunmuştu. Sağlam din de budur.”417 “Yazıklar olsun o namaz kılanlara ki, onlar namazlarını ciddiye almazlar(bilinçsizce namaz kılarlar)...’’418 416 417 418 Buhari, Edeb,76 Beyyine, 98/5 Maun, 107/4-5 İslam Dininin Esasları 131 “Onların ne etleri, ne de kanları Allah’a ulaşır; fakat Allah’a sadece sizin takvanız ulaşır.”419 Allah, bizim dış görünüşümüze değil, bizim kalbimizde bulunan takvanın, yani Allah‟tan hem korkup ve hem de en çok O‟nu çok sevmenin derecesine bakar. Ne kadar çok ibadet etsek ve ne kadar çok iyilikte bulunsak da yaptıklarımızı, ihlaslı olarak yapmıyorsak, gösteriş için yapıyorsak sevap yerine günah kazanırız. Hz. Peygamber(s.a.v): “Ameller niyetlere göredir.”420 Bizler niyetlerimizi salih ve ihlaslı tutabilirsek, amelimizin karşılığında cenneti kazanabiliriz. Kim yaptığı dini bir emri, diğer mü‟minlere karşı üstünlük vesilesi yaparsa ve gösterişte bulunursa, o kişinin ameli boşa gitmiş olur. Kıyamet günü de cenneti umut ederken, cehenneme sürüklenebilir. Kur‟an-ı Kerim‟i iyi anlayan Müslüman, işlediği her fiilde riyadan uzak durur ve her şeyi Allah rızası için yapmaya çalışır. Amellerinde riyaya düşenler şirk tehlikesiyle karşı karşıyadırlar. Hz. Peygamber(s.a.v): “Ümmetimin şirke düşmesinden korkuyorum. Gerçi onlar, puta, aya, taşa tapmazlar. Ancak amelleri ile riyakarlık yaparlar.”421 emri ile gösteriş sergilemenin korkutuculuğunu açıkça ifade etmektedir. “Ey İnananlar! Allah’a ve ahiret gününe inanmayıp insanlara gösteriş için malını sarf eden kimse gibi sadaklarınızı başa kalkmak ve eza etmekte boşa çıkartmayın. Onun durumu üzerinde toprak bulunan kayanın durumu gibidir. Üzerine bir yağmur yağdığında onu cascavlak(çıplak pürüsüz)bırakır. Kazandıklarından hiç bir şey elde edemezler. Allah kafirleri doğru yola eriştirmez.’’422 Kur‟an-ı Kerim‟de evlilik ve önemi de vurgulanmıştır. İslam dinine göre aile kutsal bir müessesedir. Kutsiyetinin en belirgin çizgisi de nikahtır. Belli prensipler çerçevesinde, meşru bir akitle eşlerin bir araya gelmesine nikah denir ki; bu hedefi ve amacı belli bir anlaşmadır. Allah, nikah prensipleri içinde olmayan bir araya gelmelere “Sifah” ve “Zina” nazarıyla 419 420 421 422 Hac, 22/37 Buhari, “Kitab’u Bedu’l Vahyi”, s. 65, Hadis 1/1; Müslim, “Kitabu’lİmara”, c. 7, s. 61, Hadis 155 İbn-i Mace, 428 Bakara, 2/264 132 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... bakar. Kur‟an-ı Kerim, nikah adı altında böyle bir birleşmeyi iyi bir milletin temeli ve esası kabul eder. Ancak meşru birleşmeler bile bir amaca bağlıdırlar. Amacı olmadan gelişigüzel evlilikler, meşru sınırları zorlayacağından bir Müslüman bu konuda oldukça hassas olmalıdır. İzdivaçtaki hedef, Allah‟ı hoşnut ve Hz. Peygamber(s.a.v)‟i memnun edecek bir neslin yetiştirilmesi olmalıdır.423 İzdivaç, imtizaç demektir. Bir başka ifade ile evlenmek, eş sahibi olmak, uyuşmak ve anlaşmak demektir. Çünkü her yönden farklı iki insan bir araya gelip aile oluşturmaktadırlar. Yeri gelmişken, fazlaca istismar edildiğinden, biraz olsun açıklamak gerekir. Sınırsız kadınla evlenmenin mümkün olduğu İslam öncesi Cahiliye geleneği göz önüne alındığında, Kur‟an-ı Kerim‟de yer alan ve Hz. Peygamber(s.a.v)‟in şahsi hayatında görülen birden fazla kadınla evlilik, bir bakıma bu uygulamaya yönelik bir sınırlama anlamına gelse de, bizzat Kur‟an-ı Kerim‟in tavsiyesinin bir kadın ile evlilik olduğu, ilgili ayetlerden zorlanmadan çıkarılabilecek bir sonuç olarak görünmektedir. Ancak savaşlar vb. nedenlerden dolayı toplumlardaki kadın-erkek nüfus dengesi aşırı bir biçimde bozulduğunda, bir ruhsat olarak dörde kadar kadın ile evliliğe İslam‟ın karşı çıkmadığı genel olarak kabul edilen bir görüştür. Bunun dışında ortada hiçbir neden yokken, olağanüstü hallere karşılık ortaya konulan bir ruhsatı keyfi olarak kullanmak, Kur‟an-ı Kerim ölçülerine uymamaktadır. Hele hele gizli bir şekilde sözde dini bir nikah ile başka kadınlarla birliktelik devam ettirmek, kesinlikle Kur‟an-ı Kerim‟den onay almaz. Aleniyetten uzak, bir birliktelik kesinlikle zinadır. İslam dini Müslümanların evlenip yuva kurmalarına büyük önem verir. Konu ile ilgili olara Kur‟an-ı Kerim: “Sizden bekar olan kimseleri, köle ve cariyelerinizden uygun olanları evlendiriniz. Eğer onlar fakir iseler Allah fazlından onları zenginleştirecektir. Allah (imkanları ve rahmeti) geniş ve (her şeyi) bilendir’’ 424 İslam‟ın genel yaklaşımının kadınla erkeğin birbirinden uzak durması değil, Allah tarafından konulan sınırlar içinde bir arada yaşanması olduğunu göstermektedir. Allah tarafından konulan sınırlar derken, meşru bir nikah ilişkisi kastedilmektedir. Eşler arasındaki sevgi ve merhamet bağlarının oluşmasının ön şartı nikahtır. Hz. Peygamber(s.a.v) nikah hakkında: “Nikah benim sünnetimdir. Sünnetimden yüz çeviren benden 423 424 M. Fethullah Gülen, “Çekirdekten Çınara”, s. 36 Nur, 24/32 İslam Dininin Esasları 133 değildir.”425 Bu mesaj, bir taraftan aile yuvasının ancak nikah ile kurulabileceğini ve diğer taraftan da nikahsız beraberliklerin dinen kesinlikle doğru karşılanmadığını çok özlü bir şekilde dile getirmiştir. İşte ailede anne ve baba arasında oluşan bu sevgi ve saygı ortamında büyüyen çocuk, hem bedensel ve hem de ruhsal gelişimini sağlıklı bir şekilde tamamlama imkanı bulur. Önemine binaen tekrar ifade etmek isterim ki; nikahtan kastedilen aleniyettir, yani en az iki kişi huzurunda açıkça evlilik ilanıdır. Gizliliği esas alan birliktelikler kesinlikle İslam‟dan onay almaz, velev ki, bir hoca nikahına bağlanmış olabilsin. Bunu nikah olarak kabul etmek mümkün değildir. Kur‟an-ı Kerim‟de ana-baba olarak görevlerimiz de vurgulanmıştır. Çocuklar hayatta insanın göz bebeği, sevinci ve teselli kaynağıdır. Hayat onlarla güzelleşir ve anlamlı hale gelir. Onlar üzerine hayaller kurulur. Her şey onlar için yapılır. Bereketleriyle rızık gelir, rahmet iner ve ecirler kat kat artar. Ancak bütün bunlar çocukların iyi terbiye edilmesine, onları hayır unsurları, mutluluk kaynakları ve iyilik faktörleri yapabilecek bir eğitimin verilmesine bağlıdır. Bir çocukta bütün bu vasıflar bir araya gelse, o çocuk gerçekten Allah‟ın tavsif ettiği gibi bu hayatın süsü olur.“Mal ve oğullar dünya hayatının süsüdür...‟‟426 Anne ve babanın çocuklarına karşı ilk görevi onlar arasında ayrım yapmadan sevmektir. Anne ve babanın diğer bir görevi ise dünyaya gelen çocuğuna güzel bir isim koymaktır. Güzel isim, zihinde kötü çağrışımlar yaptırmayan isimdir. Hz. Peygamber(s.a.v), kötü anlamları olan ya da zihinde savaş, ateş, sıkıntı, elem gibi çağırışımlar uyandıran ve insanı rahatsız eden isimleri, insana huzur ve mutluluk veren isimlerle değiştirmek olmuştur. Diğer bir görevi ise çocuğu sevme ve ona değer vermedir. Çocuğun kendisi, sevildiğini ve değerli olduğunu hissetmelidir. Kız erkek ayrımı konusunda her kültürde mevcut olan İslami olmayan zihniyeti Kur‟an-ı Kerim şiddetle kınar. “Onlardan birine bir kızı olduğu müjdelendiğinde içi gamla dolarak yüzü simsiyah kesilir.” “Kendisine verilen kötü(!) müjde yüzünden halktan gizlenmeye çalışır. Onu, utana utana tutsun mu, yoksa toprağa mı gömsün! Ne kötü hükmediyorlar!” 427 425 426 427 Müslim, Nikah, 1 Kehf, 18/46 Nahl, 16/58-59 134 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... “Göklerin ve yerin mülkü Allah’ındır. O, dilediğini yaratır, dilediğine kız verir dilediğine de erkek evlat bağışlar.” “Yahut onlara dişili erkekli ikiz çocuklar verir. Dilediği kimseye de hiç çocuk vermez. Allah her şeyi bilen, her şeye güç yetirendir’’428 Kur‟an-ı Kerim‟de eş olarak aile içinde görevlerimiz de vurgulanmaktadır. Ailenin esas unsurları karı ile kocadır. Karı ile koca arasındaki ilişkinin düzeyi gerek çocuklar ve gerekse toplum için çok önemlidir. Dinimiz karı-koca arası ilişkinin samimi olmasını sevgi ve saygıya dayanmasını ister. Kadın erkek birlikteliğini nikah şartına bağlar. “Huzur bulmanız için size kendi cinsinizden eşler yaratması, aranızda sevgi ve merhamet bağları oluşturması da Allah’ın varlığının delillerindendir. Gerçekte bunda düşünebilen bir toplum için alınacak dersler vardır.’’429 Evlilik içten sevgi ve şefkat ile dolu mutlu evlilik yuvasında, huzur ve güven nimetlerini tatmaları için Allah‟ın iki nefsi, bağların en kuvvetlisiyle bağladığı bir ilişkidir. Allah, sadece karşı cins yaratmamış ve aynı zamanda bu cinsler arasında sevgi ve merhamet hisleri koymuştur. Karşı cinsleri bir araya getiren ve evliliğin devamını sağlayan bu sevgi ve merhamet duygularıdır. Kurulan ailenin ahenk içinde devamı ise bu duygusal bağlar ile birlikte eşlerin birbirlerine karşı görev ve sorumluluklarını eksiksiz yerine getirmeleri ile mümkündür. “Mü’min erkeklerle mü’min kadınlar, birbirlerinin dostlarıdırlar. Onlar; iyiliği emreder, kötülükten alıkoyarlar, namaz kılarlar, zekat verirler, Allah’a ve Rasulü’ne itaat ederler. İşte onlara Allah rahmet edecektir. Allah daima üstündür hikmet sahibidir.”430 Eş olarak bir araya gelmiş kadın ve erkek görüldüğü gibi, kelimenin tam anlamıyla dost olmak durumundadırlar. Hayatın tüm sevincini ve zorluğunu birlikte kucaklamalı ve dayanışma içinde olmalıdırlar. Eşler birbirlerine karşı anlayışlı olmalıdırlar ve birbirlerini olumlu yönde geliştirmeli ve destek olmalıdırlar. Karşılaştıkları sorunları, sabırla ve dayanışma ile çözmelidirler. Sağlıklı bir ilişki, iki kişinin bilinçli olarak, düşünüp taşınıp ve sorumluluk içinde aldığı karara dayanır. Sağlıklı ilişki içine giren bireyler, diğerini değerli ve onurlu görür ve onu olduğu gibi kabul eder. Kur‟an-ı Ke428 429 430 Şura, 42/49-50 Rum, 30/21 Tevbe, 9/71 İslam Dininin Esasları 135 rim‟de erkeklere, kadınlarla güzelce geçinmeleri emredilmiştir. Bunu en güzel bir şekilde uygulayan hiç şüphesiz Hz. Peygamber(s.a.v)‟dir. Eşler birbirlerine iyiliği tavsiye etmeli ve kötülükten alıkoymalıdırlar. Allah‟ın emirlerine uyma konusunda hassas olmalı ve birbirlerini uyarmalıdırlar. İbadetleri birbirlerine hatırlatmalıdırlar. Yaşanacak bir sorunu karşılıklı olarak görüşerek ve konuşarak çözme yoluna gidilmesi en doğru ve en sağlıklı yol olarak kabul edilmelidir. “Ailene namazı emret ve kendin de ona devam et. Senden rızık istemiyoruz. Sana da biz rızık veriyoruz. Güzel sonuç Allah’a karşı gelmekten sakınmandır.’’431 Kur‟an-ı Kerim‟de kardeş olarak sorumluluklarımız vurgulanmaktadır. Aynı anne ve babadan doğan veya ortak değerlere sahip olan kimselerdir. Anne ve babadan sonra insana en yakın olan kişiler, kendi kardeşleridir. İnsanın geçirdiği en güzel günler kardeşleri ile geçirdiği çocukluk günleridir. Kardeşlerimize karşı anlayışlı, samimi ve sevecen olmalıyız. Onlara yumuşak davranmalıyız. Müslüman‟ın gözüne Hz. Peygamber(s.a.v)‟in her şeyiyle güzelliği temsil eden, yumuşak ve üstün ahlakı görünür. Bir gün dahi kaba konuşmamış ve bir Müslüman‟a kötü söz söylememiştir. Peygamberlerin kardeşlerine olan iyiliklerinin Kur‟an-ı Kerim‟de anlatılması Müslümanlara öğüt ve örnek olması içindir. Kardeşler aralarında şu esaslara göre hareket etmelidir. Kardeşler karşılıklı sevgi ve saygı beslemeli, küçükler büyüklerine karşı saygısız davranışlardan hatalarını af ve hoşgörü ile karşılamalıdır. Kardeşler, anne ve babalarını üzmeyecek, onlara huzur dolu bir hayat yaşatarak davranışlarla birlik ve beraberlik içinde yaşamalı; para, servet ve miras gibi maddi çıkarlar düşmanlık sebebi haline getirilmemeli ve birlik ruhu bozulmamalıdır. Şan, şöhret, makam ve servet gibi şeyler, kıskançlık sebebi olmamalıdır. Kardeşlerden biri ilim, servet ve makam itibariyle yükselirse, bu durum diğerleri için ancak bir iftihar vesilesi sayılmalıdır. Maddi ve manevi bakımdan güçlü olan da diğerlerine hor bakmamalı ve onlara her konuda yardım elini uzatmalıdır. Aralarındaki işleri ve fikir ayrılıklarını zora başvurmadan, birbirlerinin fikirlerine saygı duyarak ve konuşarak ve anlaşarak tatlılıkla halletmenin yollarını aramalıdırlar. Ancak inançta ayrılık, kardeşleri birbirinden ayıran neden olabilir. İslam tarihinde bunun örneklerini görmek mümkündür. 431 Ta ha, 20/132 136 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... Kur‟an-ı Kerim‟de akraba olarak sorumluluklarımız vurgulanmıştır. İslam dini akrabaya, hiç bir din ve sistemde verilemeyen bir önem vermiştir. Akraba ziyaretini teşvik ederek ilgiyi kesenleri ve akrabayı terk edenleri tehdit etmiştir. Akrabalık bağlarına Sıla-i Rahim denir. Sıla-i rahim bir selam ve hediye ile de olsa vaciptir. Sıla-i Rahim akrabaları ziyaret etmek, onlara ihsanda bulunmak, onların sevinç ve üzüntülerini paylaşmak, elinden gelen her türlü maddi ve manevi yardımları yapmaktır. Kur‟an-ı Kerim‟e baktığımızda, akrabalık bağlarına ne kadar önem verildiğini görürüz. Akrabaya iyilik; Tevhid, namaz, doğruluk ve iffet gibi İslam dininin büyük emirleri arasında sayılmıştır. Hz. Peygamber(s.a.v) İslam‟a çağırdığı ilk günlerde, İslam hakkında bilgi vermesini isteyenlere, akrabalara iyilik yapmalarını da tavsiye etmiştir. Ayetlere bakıldığında görülüyor ki, akraba hakkı çok önemlidir. Ana-baba hakkından sonra gelmektedir. Kur‟an-ı Kerim yukardan aşağıya doğru herkese bir makam vermiştir. Müslüman ailesine, akrabalarına ve tüm insanlığa karşı sevgi ve saygı göstermeli ve onlara karşı görevlerini yerine getirmelidir. Akraba ile bağını kesmek ise cennetten uzaklaşma sebebi olarak gösterilmiştir. “Allah’a kulluk(ibadet) edin, O’na hiçbir şeyi ortak koşmayın. Ana babaya, yakınlara, yetimlere, düşkünlere, yakın komşuya, uzak komşuya yakınınızdaki arkadaşa, yolcuya ve elinizin altında bulunan kimselere iyilik ediniz...’’432 “Ey insanlar, sizi tek bir nefisten yaratan, ondan da eşini yaratan ve her ikisinden birçok erkek ve kadın türetip-yayan Rabb’inizden korkup-sakının. Ve yine kendisiyle, birbirinizle dilekleştiğiniz Allah’tan ve akrabalık (bağlarını koparmak)’tan sakının. Şüphesiz Allah sizin üzerinize gözeticidir.’’433 Kur‟an-ı Kerim‟de hayat ve onu idame ettirme hakkı emredilmiştir. Temel hakların başında şüphesiz “hayat hakkı” gelir. İslam‟da insanların can güvenliğine büyük önem verilmiş ve insan hayatının dokunulmazlığı bir ilke olarak kabul edilmiştir. Bütün ilahi dinler tarafından kabul edilen ve korunma altına alınan vazgeçilmez beş esastan birisi de hayatın korunmasıdır. Kur‟an-ı Kerim‟de ilahi nefes taşıyan insanın hayatına büyük önem verilmiştir. İnsanın canına kastetmenin büyük bir suç olduğu vurgulanmıştır. Zira İslam dinine göre insan, yaratılmışların en şeref432 433 Nisa, 4/36 Nisa, 4/1 İslam Dininin Esasları 137 lisidir. İnsana verilen hayat da Allah‟ın bir emanetidir. Bu hayatı sona erdirme yetkisi de sadece Allah‟a aittir. Bir kimsenin haksız yere, bir başkasının hayatına kastetmesi dinen yasaklandığı gibi, kişinin kendi hayatına son vermesi, yani intihar etmesi veya bu konuda başkalarına izin vermesi de dinen yasaklanmıştır. Bu bağlamda İslam, cahiliye döneminin adetlerinden olan kan davalarını ortadan kaldırmış ve hangi sebeple olursa olsun insanlara işkence edilmesini kesin bir dille yasaklamıştır. Konu ile ilgili olarak Kur‟an-ı Kerim: “Bir mü’minin bir mü’mini öldürmesi olacak şey değildir. Ancak yanlışlıkla olması başkadır. Kim bir mü’mini yanlışlıkla öldürürse, bir mü’min köleyi azat etmesi ve bağışlamadıkları sürece ailesine diyet ödemesi gerekir. (Öldürülen kimse) mü’min olur ve düşmanınız olan bir topluluktan bulunursa, mü’min bir köle azat etmek gerekir. Eğer sizinle kendileri arasında antlaşma bulunan bir topluluktan ise ailesine verilecek bir diyet ve mü’min bir köle azat etmek gerekir. Bunlara imkan bulamayanın, Allah tarafından tövbesinin kabulü için iki ay ardarda oruç tutması gerekir. Allah hakkıyla bilendir, hüküm ve hikmet sahibidir.’’434 “…Kim, bir insanı, bir can karşılığı veya yeryüzünde bir bozgunculuk çıkarmak karşılığı olmaksızın öldürürse, o sanki bütün insanları öldürmüştür. Her kim de birini (hayatını kurtararak) yaşatırsa sanki bütün insanları yaşatmıştır. Andolsun ki, onlara Resullerimiz apaçık deliller (mucize ve ayetler) getirdiler. Ama onlardan birçoğu bundan sonra da (hala) yeryüzünde aşırı gitmektedir.’’ 435 Kur‟an-ı Kerim‟de din ve vicdan hürriyeti emredilmiştir. İnsanca yaşamanın, dolayısıyla insan haklarının en önemli öğelerinden biri de din ve vicdan hürriyetidir. İnsan hiçbir baskı ve zorlama olmaksızın düşünmeli, olayları kendi aklıyla değerlendirmeli ve zihni gayretiyle doğruyu bulmalıdır. Zira din ve inanç, insanın kendi hür iradesiyle ilgili olup, baskıyla olan imanın bir değeri yoktur. Konu ile ilgili olarak Kur‟an-ı Kerim: “Dinde zorlama yoktur...”436 emrinde ifadesini bulmuştur. Hiç kimseye inanç konusunda baskı yapılamaz. İlahi mesajı tebliğ ile görevlendirilen Hz. Peygam434 435 436 Nisa, 4/92 Maide, 5/32 Bakara, 2/256 138 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... ber(s.a.v)‟e bile, görevinin sadece insanlara tebliğ olduğu, bundan sonra insanların yaptıklarından sorumlu olmadığı emredilmiştir. “(Resulüm!) Eğer Rabb’in dileseydi, yeryüzündekilerin hepsi toptan mutlaka inanırdı. O halde sen mi insanları mü’min oluncaya kadar zorlayacaksın.”437 “(Ey Muhammed!) sen öğüt ver, çünkü sen ancak öğüt verirsin. Onların üzerinde zorlayıcı değilsin.”438 “Eğer yüz çevirirlerse bilsinler ki, biz seni onların üzerine bekçi göndermedik, sana düşen sadece tebliğdir...”439 İslam‟da bir dini seçme ve onu yaşama konusunda tam bir hürriyet bulunmaktadır. “...Artık dileyen inansın, dileyen de inkar etsin...”440 Güvence altına alınan din ve vicdan hürriyeti, zor bir tecrübeden sonra oluşturulan Medine site devletinde, layık olduğu yerini almıştır. Hz. Peygamber(s.a.v), Mekke‟den Medine‟ye hicret ettikten sonra düzenlediği Medine sözleşmesinde, yani Medine site devleti ana yasasında, “Yahudilerin dinleri kendilerine, Mü‟minlerin dinleri de kendilerinedir. Buna gerek mevlaları ve gerekse kendileri dahildir” hükmüne yer vermiştir. İman ve ibadetin Allah katında kabul olması için zorlama olmadan kişinin hür iradesiyle ihlas ve samimiyetle yapılması gerekir. Zorlama ile yapılan ibadetin anlamı yoktur. Dini zorla kabul ettirme de olamaz, çünkü bu durumda kişi münafık olacaktır. Zorlama ile yapılan iman, gerçek iman değil, zorlama ile yapılan ibadet de gerçek ibadet değildir. Kur‟an-ı Kerim, insanları iman ve ibadet etmede zorlamayı yasakladığı gibi, iman ve ibadet etmek isteyen her hangi bir insana engel olmayı da yasaklamıştır. İslam‟da tam bir din ve vicdan hürriyeti vardır. İslam ülkelerinde yaşayan farklı dine mensup insanları, özgürce dinlerini yaşamış ve dini vecibelerini yerine getirmişlerdir. Çünkü insan, doğuştan din duygusu ile yüklü olarak yaratılmıştır. Hak veya batıl, doğru veya yanlış, her insanın bir inancı vardır. Müslüman olarak bize düşen görev; Kur‟an-ı Kerim‟i okumak, anlamak ve hayatımızı ona göre şekillendirmektir. Yaşantımızla diğer insanlara örnek olmaktır. İnsanları dine zorlamaya hakkımız olmadığı gibi, iman ve ibadetleri sebebiyle kınamaya veya iman ve ibadet etmelerine 437 438 439 440 Yunus, 10/99 Gaşiye, 88/21-22 Şura, 42/48 Kehf, 18/29 İslam Dininin Esasları 139 engel olmaya da kimsenin hakkı yoktur. Ancak iyiliği emretmek ve kötülükten men etmek gibi bir görevimiz vardır. Kur‟an-ı Kerim‟de mal ve mülk edinme hakkı da kutsal kabul edilmiştir. İslam dini, çalışarak ve bir emek sonunda mal ve mülk edinmeyi tabii bir hak olarak kabul etmiştir. Özel mülkiyet hakkı denilen bu hak, hiç kimse tarafından önlenemez. Mal ve mülk edinme, insanın yaratılışında vardır. Fakat Kur‟an-ı Kerim de birçok emrinde dünyaya ve mala aşırı bağlananlar şiddetle kınanmış ve sonlarının cehennem olacağı vurgulanmıştır. Ancak Zekat ve Sadaka vermek ve Allah yolunda harcamak için mal ve mülk sahibi olunur. Bu anlamda mal ve mülk sahibi olmak önemlidir. “Kadınlar, oğullar, yük yük altın ve gümüş, salma atlar, davarlar ve ekinler gibi nefsin şiddetle arzuladığı şeyler insana süslü gösterildi. Bunlar dünya hayatının geçimliğidir. Oysa asıl varılacak güzel yer ancak Allah’ın katındadır.’’441 “ (Resulüm!) De ki: “Size, onlardan daha hayırlısını haber vereyim mi? Allah’a karşı gelmekten sakınanlar için Rabb’leri katında, içinden ırmaklar akan, içinde ebedi kalacakları cennetler, tertemiz eşler ve Allah’ın rızası vardır.” Allah, kullarını hakkıyla görendir.’’442 “Hiçbir kimse Allah’ın izni olmadan ölmez. Ölüm belirli bir süreye göre yazılmıştır. Kim dünya menfaatini isterse, kendisine ondan veririz. Kim de ahiret mükafatını isterse, ona da ondan veririz. Biz şükredenleri mükafatlandiracağız.’’443 Allah‟ın verdiği nimetleri, O‟nun yolunda cömertçe kullanılması istenmiştir. Zenginin malı içinde, fakirin hakkı olduğu vurgulanmıştır. İnananlar paylaşmaya çağrılmışlardır. Servetin kişilerin değil, toplumun malı olduğunu bildiren Kur‟an-ı Kerim, onun sadece varlıklı sınıfların elinde dolaşan bir mülk olmasına şiddetle karşı çıkmıştır. Zekat emri, fakir ile zengin arasındaki uçurumu engelleme adına yapılmıştır. Ancak en ideal olanı ise, malın fazlasını Allah rızası için infak etmektir. Sahabe-i Kiram bunu başarmıştır. 441 442 443 Al-i İmran, 3/14 Al-i İmran, 3/15 Al-i İmran, 3/145 140 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... İslam dininin temel hedefi, insanların dünya ve ahiret hayatlarının mutluluğudur.444 Din eğitiminin amacı, insanların bu hedefe ulaşmasını sağlamaktır.445 İyi insan, yani “Allah‟ın hidayetine uyan, duygu, düşünce ve yaşayış şeklini bu hidayet kaynağı Kur‟an-ı Kerim‟den alan, başka kaynaktan beslenmeyen insan”,446 İnsan-ı Kamil yetiştirmek,447 dolayısıyla insanı mutlak hakikate, mutlak adalete, mutlak iyiliğe ve mutluluğa eriştirmek ve Allah‟a döndürmektir.448 Din eğitiminde bireylere, belli şekillere ve kalıplara sokmak için yönlendirmeler yapılmaz. Birey bir bütün olarak ele alınır, beden, ruh ve akıl gibi bütün yetenekleri geliştirilerek, neyi, ne zaman, nerede, nasıl ve niçin yaptığını ve yapacağını bilen insan olarak yetiştirmek amaçlanır.449 Kısaca Kur‟an-ı Kerim‟in ve dolayısıyla din eğitiminin amacı, insana kulluk formasyonu kazandırmaktır. Bütün insanların kafa ve gönüllerine “Yalnız Allah‟a kulluk” bilincini yerleştirmektir.450 Müslüman birey, kendi dindarlığının bizzat mimarı olma, dindarca kararlarını kendi aklının, kalbinin ve vicdanının sesine kulak vererek Kur‟an-ı Kerim‟in ruhuna uygun bir biçimde oluşturma, tutum ve davranışlarını ona göre belirleme sorumluluğunu taşımalıdır. Bu sorumluluğunu yerine getirebilmek için gerekli bilgi ve beceri elde edebilmesi için Kur‟an-ı Kerim‟i doğru anlamalıdır. Yeryüzüne gelmeden önce halifelik görevini üstüne almış insanın, “Ben sizin Rabb‟iniz değil miyim?”451 sorusuna olumlu cevap vererek 452 sorumluluğu yüklenmiş bulunduğundan, dünyanın düzenine uyabilmek için elbette düşünecek, bilgi edinecek ve yetişmesi gerekecektir. Ancak insanın öğrenmesi, yetişmesi, yetiştirmesi de Allah‟ın kendisine ihsan ettiği kabiliyetlerle sınırlıdır. İnsan Allah‟ın kendisine ihsan ettiği kabiliyetleri fark ettikçe Allah‟a yaklaşacak, dua ve ibadet ile kulluk görevini yerine getirmeye çalışacaktır. Bu noktada düşünme çok önemli bir süreçtir. 444 445 446 447 448 449 450 451 452 Bakara, 2/201 Mustafa Öcal, “Din Eğitimi ve Öğretiminde Metotlar”, s. 27 Muhammed Kutub, “İslam Terbiye Metodu ve Ahlak Sistemi”, Çev. Ali Özek, s. 21 Saffet Bilhan, “Din Eğitiminin Amacı”, Türkiye 1. Din Eğitimi Semineri”, s. 96 Nevzat Ayasbeyoğlu,“İslam’ın Eğitimimize Getirdiği Değerler ve Kur’an-ı Kerim’in Eğitim İle İlgili Ayetlerinin Tahlili”, s. 17 Saffet Bilhan, age, s. 96 Suat Yıldırım, “Kur’an-ı Kerim ve Kur’an İlimlerine Giriş”, s. 147 A’raf, 7/172 Bakara, 2/29-34; Araf, 7/171-172 İslam Dininin Esasları 141 Ayetlerde de görüleceği üzere, Allah, insanların düşünmesini istemekte ve böylelikle eğitilmelerini amaçlamaktadır.“Onu bir gören olmadı mı sanıyor? Biz ona iki göz vermedik mi? Bir dil ve iki dudak. O’na iki yolu (doğru ve eğriyi) göstermedik mi?”453 Allah genellikle sıkıntı içinde yarattığı insana ve bu arada bilhassa kuvvet ve malı ile iftihar eden o mağrur insana olan kapsamlı yardım ve lütuflarından bazılarını hatırlatmak ve yaratılış gayesini göstermek suretiyle ona verdiği nimetleri sayarak onun hallerini bildiğini ve hesaba çekip yaptıklarının karşılığını verebileceğini anlatmak istiyor. Bu ayetten önce ve sonra gelenler ise bundan gelecekle ve insanın sorumluluğuyla ilgili daha geniş ve daha yüksek bir mana kastedildiğini göstermektedir.454 “Ve şayet kullarım sana beni sorarlarsa, muhakkak ki ben çok yakınımdır. Bana dua edince, dua edenin duasına cevap veririm. O halde onlar da benim davetime koşsunlar ve bana hakkıyla iman etsinler ki rüşd (doğru yola)ile gidebilsinler.”455 Kur‟an-ı Kerim, meseller456 vasıtasıyla inanç konuları yanında, olması gereken ahlaki tutum ve tavırlar hakkında da rehberlik etmiştir. Çünkü insan, yaratılışı gereği hem iyilik ve hem de kötülük yapabilecek potansiyele sahiptir. Bu nedenle Kur‟an-ı Kerim, insanı kötülükten sakındırıp iyiliğe yönlendirecek düsturlar sunmuş ve uyarılarda bulunmuştur. İnsan, diğer yaratılmış varlıklar gibi Allah‟ın yarattığı tabii bir varlıktır. Ancak Allah, ona kendi ruhundan üflediği için bu vasfıyla diğer bütün yaratılmışlardan ayrılmaktadır.457 İnsan, yaratılış itibariyle diğer varlıklardan ayrıldığı gibi, 453 454 455 456 457 Muhammed Hamdi Yazır, “Beled, 90/7-8-9-10. Ayetler”, Hak Dini Kur’an Dili, c. 8, s. 5823 Muhammed Hamdi Yazır, age, c. 9, s. 5837 Muhammed Hamdi Yazır, “Bakara, 2/186. Ayet”, age, c. 1, s. 659 Mesel: “Misil”,“Nazır” yani bir şeyin benzeri, eşi demektir. Türkçe de karşılığını misal ve örnek diye bulmuştur. İçinde hakikat payı olan kısa ve gerçek hayattan bir şeyleri temsil etmesi ve örnek olan veya ifade edilmek istenileni benzetme veya kıyas yolu ile anlatan söz veya konuşma, örnek alınacak söz, eğitici öykü ya da masaldır. Kur’an-ı Kerim’de verilen bu misaller, yaşanmış olaylardan farklı olarak adlandırılmıştır. Yaşanmış olaylar için kıssa kullanılırken, hatta bu kıssaların bolca anlatıldığı müstakil bir sureye kıssanın çoğulu olan Kasas ismi verilmiştir. Fazlur Rahman, age, s. 48 142 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... farklı bir iç dünyasına, manevi ve ruhi yapıya sahip olmakla kendi içinde de belli kategorilere ayrılmaktadır.458 Kur‟an-ı Kerim, mesajını muhataba iletirken daha anlaşılır ve etkili kılmak için, tekrar, karşılaştırma, cedel, gözlem, tedricilik, kolaylık, kıssa ve mesel gibi birçok metot kullanmıştır. Kur‟an-ı Kerim ve bilimsel bilginin ilişkisi konusunda, ortaya koyduğu bütün konular, bugün bilimsel olarak bütünüyle ispatlanmış olmasa bile, Kur‟an-ı Kerim‟in yaratılış hakkında verdiği bilgilerle, evrenin oluşumu konusundaki çağdaş bilgiler arasında, hiçbir surette en ufak bir zıtlık bulunmadığı, bütün bilimsel verilerin Kur‟an-ı Kerim‟i daha iyi anlayabilmemiz konusunda bize yardımcı olduğu ve bilimsel verilerle Kur‟an-ı Kerim arsındaki ilişkinin de bu açıdan değerlendirilmesinin en doğru yol olduğu ifade edilebilir. Kur‟an-ı Kerim‟in yaratılış konusunda bize bildirdiği ile ilmin verileri arasındaki uyum olduğu, ilmi verilerin, Kur‟an-ı Kerim‟i anlamada yardımcı olduğu ve de Kur‟an-ı Kerim ile ilmi verilerin herhangi bir çelişki göstermediği açık bir şekilde görülmektedir. Anlaşılmaktadır ki bilim, tabiat kanunlarından hareketle birçok konuda yeni bilgiler elde etmiş, bize birçok konuda yarar sağlamıştır. Yaratılış konusunda da bizim anlayışımızı kolaylaştırmıştır. Fakat bilim, yaratılış başladıktan sonrası için bize bilgi verebilmektedir. Yaratılış öncesi hakkında bilimin bize bir şey vermesi mümkün değildir. Çünkü bilimin kullandığı kriterleri ve tabiat kanunları da zaten yaratılışla birlikte meydana gelmiştir. Bu nedenle onların da yaratılmış kabul edilmeleri gerekmektedir. Dolayısıyla yaratılış öncesi için tek kaynağımız, ilahi kaynaklı bilgiler olmakta ve bunları da doğru bir şekilde, Allah tarafından bildirdiği şekliyle aslını koruyan Kur‟an-ı Kerim‟de bulmak mümkündür. Konu hakkında detaylı bilgi, “Bilim ve Kur‟an‟a Göre Evren ve İnsan!” adlı kitabımızda verilmiştir. Kesinlikle bilmeliyiz ki, Kur‟an-ı Kerim ne demişse, bildirdiğinin mutlaka bir bilimsel sebebi, yani gerçekliği vardır. Bu nedenle de, bizim Kur‟an-ı Kerim‟de bildirilen haberlerin arkasındaki bilimselliği araştırmamız gerekir. Bu, Müslümanların bilim dünyasına olan borcu olup, geçmişte yaşanan İslam medeniyet güneşinin yeniden doğması için, yapılması gereken de budur.459 Burada şunu da belirtmek gerekir ki, Kur‟an-ı Kerim‟de, bir konuda hazır bilgi verilip son nokta konulamaz. Kur‟an-ı Kerim‟in her zaman düşünme ve araştırmanın önünü açan ve hep daha ileri gitmeyi 458 459 Ali Eren, “Dinde Deformistler”, s. 114 Ahmet Musaoğlu, age, s. 12 İslam Dininin Esasları 143 teşvik eden bir üslubu vardır. Kur‟an-ı Kerim, metodu gereği bu konuda inanca esas teşkil edecek temelleri verir ve ayrıntılara girmez. O, bir Astronomi kitabı, bir Fizik kitabı değil, insanı Rabb‟inin hidayetine götürecek işaret taşlarını gösteren bir rehberdir.460 Yani Kur‟an-ı Kerim bir konuda temel işaretleri vermekte, sonra bunlar üzerinde düşünülmesini ve orada Allah‟ın sanatının mükemmelliğinin görülmesini istemektedir. Birçok ayette göklerin ve yerin yaratılması, Allah‟ın varlığının en büyük delillerinden biri olarak sunulmaktadır. - Kur‟an-ı Kerim Hangi Açılardan Mucize Sayılmaktadır? Kur‟an-ı Kerim, çeşitli yönlerden mucize sayılmaktadır ve mucizeliği sürekli ve canlıdır. Yani bütün zamanlarda başkaları tarafından onun bir benzerinin getirilmesi imkansızdır. Bu nedenle Kur‟an-ı Kerim, bütün düşünürlere ve bilginlere, onun bir benzerini getirme hususunda meydan okumaktadır. Kur‟an-ı Kerim‟in bazı mucizevi yönleri şunlardır: Edebiyat ve ahenk açısından mucizeliği, Bilimsel mucizelik, Gelecekten haber verme yönünden mucizeliği, Tahrif edilemeyeceği ve Meydan okuması yönüdür. Kur‟an-ı Kerim, Edebiyat yönünden en üstün Arap Edebiyatçılarını dahi aciz bırakmıştır. Hatta Hz. Peygamber (s.a.v)‟in en azılı düşmanları dahi onun güzel üslubunun, mecaz sanatının ve benzersiz ahenginin insan ötesi olduğunu itiraf etmişlerdir. Amerikalı Profesör Marry Gaylord Dorman şöyle demektedir: “Kur‟an-ı Kerim, kelime kelime Hz. Muhammed (s.a.v)‟e vahyolunmuştur ve onun her bir kelimesi kamildir. Kur‟an-ı Kerim, ebedi bir mucizedir ve Hz. Muhammed (s.a.v)‟in iddia ettiği şeylerin doğruluğunun bir delilidir. Onun mucizelik yönlerinden bir kısmı onun yazılımının üslup ve tarzı ile ilgilidir. Bu üslup ve tarz, o kadar yüce ve azimdir ki, ne insanlar ve ne de cinler onun gibi küçük bir sureyi dahi getirmekten acizdirler”461 Profesör Guillauome şöyle demektedir: “Kur‟an-ı Kerim, kendine özgü güzel ahengi ile kulağı okşayan ve kalbi rahatlatan bir musikiye sahiptir. Arapça bilen Hıristiyanların birçoğu, Kur‟an-ı Kerim‟in tarzını övmektedirler. Arap dili edebiyatına aşina olan bazı doğubilimcileri, Kur‟an-ı Kerim‟in fesahat, zarafet ve letafete sahip yöntemini övmektedirler. Kur‟an-ı 460 461 Faruk Yılmaz, “Kainatın Yaratılışı”, s. 260 www.2013 Hajıj.com.tr, Alıntı: Nasrullah, Nikbin, “Batılı Düşünürler Açısından İslam”, s. 48 144 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... Kerim, tilavet edildiği zaman onun kendine özgü çekiciliği, dinleyenleri iradeleri dışında kendisine doğru çekmektedir. Bu tatlı ve kalpleri okşayan ahenk, itiraz edenlerin sesini keserek Hz. Peygamber(s.a.v)‟in getirmiş olduğu şeriata ruh vermiş ve onu taklit edilemez bir hale getirmiştir. Geniş Arap edebiyatı ve nesri içinde Kur‟an-ı Kerim gibi fesahat, yani dilin doğru ve açık bir şekilde kullanılması-akıcılık ve belagat açısından daha yüksek ve kaliteli bir başka kitabı tanımamaktayız ve Kur‟an-ı Kerim ile kıyaslanabilecek hiçbir eser yoktur. Kur‟an-ı Kerim‟in ayetlerinin derinliği öyle bir şekilde tesir etmektedir ki, Arap olsun veya olmasın bütün insanlar iradelerini kaybetmektedir.”462 Alman Neeldk de, “Kur‟an Tarihi” kitabında şöyle yazmaktadır: “Kur‟an-ı Kerim‟in sözcükleri, birbirlerine öyle güzel bir şekilde bağlanmıştır ki, onu bu uyum ve açıklıkla dinlemek, sanki meleklerin namelerini dinlemek gibidir. Mü‟minleri heyecanlandırmakta ve onların kalplerini vecde getirmektedir.”463 Fransız Düşünür Bartolomi Saint Hilaire: “Muhammed ve Kur‟an” adlı kitabında şöyle yazmaktadır: “Kur‟an-ı Kerim, zahiri güzelliği ile manevi azametinin eşit olduğu benzersiz bir kitaptır. Onun yeni tarzındaki sözcüklerin muhkemliliği ve düşüncelerin yeniliği ve canlılığı öyle bir şekilde parlamaktadır ki, akıllar onun manasının etkisinde kalmadan önce kalpler ona teslim olmaktadır. Peygamberler arasında hiçbir Peygamberin, İslam Peygamberi(s.a.v) gibi bu şekilde sözü etkili olmamıştır. Kur‟an-ı Kerim, kendine özgü tarzı ile hem dini bir marş ve hem ilahi bir yakarıştır; hem siyasi ve hukuki kanundur ve hem de ümit veren ve korkutandır; hem öğüt veren ve hem yol gösteren ve doğru yola hidayet eden ve hem de kıssa, hikaye ve hikmetleri açıklayandır. Yani açıkçası Kur‟an-ı Kerim, Arap dilindeki en güzel eserdir ve dünya dinleri içindeki kitaplar arasında bir benzeri yoktur. Arapça‟ya hakim olan Hıristiyanların itiraflarına göre bu şerif kitap, dinleyenlerin kalplerinde inanılmaz bir etki bırakmaktadır.”464 462 463 464 www.2013 Hajıj.com.tr, Alıntı: The Quran Interpreted, A. J. Arberry, v.2.p.10; Abdulkerim, Bi Azar Şirazi, “Fatiha ve Tevhid Surelerinin Ahenksel Tefsiri ve Tasviri”, s. 123 www.2013 Hajıj.com.tr, Alıntı: Geschicte Des Quran, Neeldke. p. 56 www.2013 Hajıj.com.tr, Alıntı: Mohamet et Le Quran, Hilaire B. Saint, p. 127 İslam Dininin Esasları 145 Kur‟an-ı Kerim‟de yatan bilimsel sırlar; Kozmoloji, Antropoloji, Tarih ve Astronomi gibi bilimlerden oluşan sonsuz bir okyanustur ve bu yüzden doğu ve batı bilim adamlarını, araştırmaya iterek onları hayretler içinde bırakmıştır. Kur‟an-ı Kerim‟in insan yetiştiren ve onu hidayet eden bir kitap olmasına dikkat edildiğinde sadece bazı özel ilmi konulara işaret etmesi mümkündür. Bu kısmi değinmeler, bilim adamları için ilham kaynağı olmuştur. Bunların dışında, Kur‟an-ı Kerim, sürekli insanları, yeryüzünde gezerek meydana gelen meteorolojik olaylar hakkında araştırma yapmaya çağırmakta ve bazı tefsirlere göre diğer bazı gezegenlere gitme imkanının olduğunu haber vermektedir. Bu konuda birçok bilim dallarındaki bilim adamları tarafından kitaplar ve dergiler yazılmıştır ve onların hepsi de Kur‟an-ı Kerim‟in azameti ve onun ayetlerinin en yeni bilimsel buluşlara tatbik edildiği hakkında konuşmalar yapmışlardır.465 Bucaille Maurice, “Tevrat, İncil, Kur‟an ve Bilimin Kıyaslanması” adlı kitabında şöyle yazmaktadır: “Kur‟an-ı Kerim‟in bilimsel yeni buluşlara tatbik edilmesine nasıl şaşılmasın ve bu mucize olarak sayılmasın?”466 O, Kur‟an-ı Kerim‟in bilimsel öğretilerini mukayese ederken, Tevrat ile İncil arasındaki çelişkiler ve Kur‟an-ı Kerim‟in nüzulü sırasındaki bilimler hakkında şöyle demektedir: Hz. Muhammed (s.a.v) zamanındaki bilinenlerin durumuna bakıldığında Kur‟an-ı Kerim‟deki bilimsel konuların beşerin bir ürünü olduğunu söylemek mümkün değildir. Bu yüzden sadece Kur‟an-ı Kerim‟i vahyin bir ürünü olarak kabul edebiliriz.”467 Kur‟an-ı Kerim, gelecekte olacak olaylardan haber vermiştir. Bu haberlerin bazıları Kur‟anı Kerim‟in kendisi ile ve bazıları da dış alemdeki olaylarla ilgilidir. Bazıları tarihin belli bir kısmındaki olaylar ve bazıları da tarihin bütün bölümleri ile ilgilidir. Bazılarının vuku bulma zamanı gelmiş ve tarih açısından Kur‟an-ı Kerim‟in doğruluğunu ve hak oluşunu ispatlamıştır. Bunun karşısında diğer bazı haberler ise daha ileride gerçekleşecektir. Örnek olarak: Salihlerin 465 466 467 www.2013 Hajıj.com.tr, Alıntı: Seyit Muhammed Hüseyin, Tabatabai, “Kur'an'ın Mucizeliği”; Nasır, Mekarim Şirazi, “Kur’an ve Son Peygamber”; Hasan Muhammed, El-Mekki El-Amuli, “El-İlahiyat Ala Huda’l Kitabi ve’s Sünneti ve’l Akl, Üstad Cafer Sübhani’nin Muhazaratı”, c. 3, s. 418; Seyit Ebu’l Kasım,“El-Beyan Tercümesi”, c. 1, s. 117 www.2013 Hajıj.com.tr, Alıntı: Maurice, Bucaille, “Tevrat, İncil, Kur’an ve Bilimin Kıyaslanması”, s. 326 www.2013 Hajıj.com.tr, Alıntı: Maurice, Bucaille, “Tevrat, İncil, Kur’an ve Bilimin Kıyaslanması”, s. 338 146 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... hakimiyeti, adalet ve Tevhid üzerine evrensel bir hükümetin kurulması ve İslami örnek şehrin kurulmasıdır. Marry Gaylord Dorman şöyle yazmaktadır: “Kur‟an-ı Kerim‟in mucizevi yönlerinden bir diğeri de gelecekten haber vermesidir. Onun içinde Hz. Muhammed (s.a.v) gibi ders okumamış birisinin getiremeyeceği şaşırtıcı haberler yer almaktadır.”468 Kur‟an-ı Kerim açıkça tahrif edilemeyeceğini ilan etmektedir. Tahrif etmek isteyenlerin elleri, bu mukaddes kitaba ulaşamayacaktır ve ilahi koruma ve inayet, onun her türlü tahriften korunacağının garantisidir. Bu konuda Allah: “Şüphe yok ki, o Kur‟an‟ı biz indirdik ve muhakkak ki, onu biz koruyacağız.”469 “Onlar, o zikiri (Kur’an’ı) kendilerine geldiğinde inkar ettiler. Halbuki o, eşsiz yücelikte bir Kitap‟tır.” “Batıl ona, ne önünden gelebilir ne de arkasından. Hakim ve Hamid Allah‟tan tarafından indirilmiştir.”470Kur‟an-ı Kerim‟in bu iddiası, on beş asırlık bir tecrübeyi geride bırakmış ve düşmanların bu husustaki çabalarının boşa çıktığını ve hatta bir kelime dahi ondan eksiltememenin acısını içlerinde bırakmıştır. Onlar, hatta gelecekte dahi bunu başaracakları konusunda dahi tamamen ümitsiz olmuşlardır. Kur‟an-ı Kerim, çeşitli şekillerde insanlara, onun bir benzerini getirmeleri hususunda meydan okumaktadır: Bütün insanlar bir araya gelseler dahi onun bir benzerini getiremezler: “De ki: Andolsun ki, insanlar ve cinler bu Kur‟an‟ın bir benzerini getirmek üzere toplansalar ve birbirlerine de destek olsalar, yine onun benzerini getiremezler.”471 Kur‟an-ı Kerim, bundan daha ileri giderek düşmanların hatta onun surelerinden bir tanesinin dahi bir bir benzerini getirmekten aciz olduklarını ilan etmiştir: “Eğer kulumuza (Muhammed’e) indirdiğimiz (Kur’an) hakkında şüphede iseniz, haydi onun benzeri bir sure getirin ve eğer doğru söyleyenler iseniz, Allah‟tan başka şahitlerinizi çağırın (ve bunu ispat edin).” “Eğer, yapamazsanız (ki hiçbir zaman yapamayacaksınız) o halde yakıtı insanlarla taşlar olan ateşten sakının. O ateş kafirler için hazırlanmıştır.”472 468 469 470 471 472 www.2013 Hajıj.com.tr, Alıntı: Nasrullah, Nikbin, “Batılı Düşünürler Açısından İslam”, s. 48 Hicr, 15/9 Fussilet, 41/41-42 İsra, 17/88 Bakara, 2/23-24 İslam Dininin Esasları 147 Kur‟an-ı Kerim‟in bu şekilde gelecekten haber vermesi, geçen on beş asırda sabit olmuştur ve onun benzeri bir sureyi- hatta Kevser Suresi gibi oldukça kısa bir sureyi dahi -getirmek için harcanan bütün çabalar boşa çıkmıştır ve bu alanda çaba gösterenlere rüsva olmalarından başka bir faydası olmamıştır. Kur‟an-ı Kerim, siyasi tahlillerin ve hesaplamaların ön göremeyeceği tarihi olayların gerçekleşeceğini haber vermiştir. Müslümanların, Mekke müşriklerine galip gelmeleri ve Kabe‟ye emniyetli bir şekilde girmeleri konusunda, “Andolsun ki, Allah, Peygamberinin rüyasını doğru çıkardı. Allah dilerse, siz güven içinde başlarınızı kazıtmış veya saçlarınızı kısaltmış olarak, korkmadan Mescid-i Haram‟a gireceksiniz. Allah, sizin bilmediğinizi bildi ve size bundan başka yakın bir fetih daha verdi.”473 Bu ayet nazil olduktan kısa bir süre sonra Hudeybiye anlaşması, başka bir tabirle Hudeybiye fethi gerçekleşti ve Müslümanlar savaşsız bir şekilde Mekke‟yi ele geçirdiler. Kur‟an-ı Kerim, İran İmparatorluğunun Rum İmparatorluğuna galip gelmesinden kısa bir süre sonra Rum‟un, İran‟a galip geleceğini ve mü‟minlerin de sevineceklerini haber vermiştir: “Rumlar, yakın bir yerde yenilgiye uğradılar. Halbuki onlar, yenilgilerinden sonra birkaç yıl içinde galip geleceklerdir. Önce de, sonra da emir Allah‟ındır. O gün Allah‟ın (Rumlara) zafer vermesiyle mü‟minler sevinecektir. Allah, dilediğine yardım eder...”474Kur‟an-ı Kerim‟in gelecekten verdiği bu haber, Müslümanların Bedir savaşındaki zaferleriyle aynı anda olmuştur ve Müslümanların sevincini ikiye katlamıştır.475 İsmail Karaçam, “En Büyük Mucize, Kur‟an-ı Kerim‟in İlmi ve Edebi Sırları” adlı kitabını, Kur‟an-ı Kerim‟i anlamak ve tanımak isteyenlerin yanında fizikçiye, Kimyacıya rehber olarak hazırladığını söylemektedir. Fizikçi, Kimyacı Kur‟an-ı Kerim‟i daha iyi anlasın istedim. Türkiye‟deki okumuş olan aydın zümrenin mensup bulundukları dinin en büyük kitabı olan Kur‟an-ı Kerim hakkında bilgi sahibi olmaları için ve Kur‟an-ı Kerim‟in fiziğe, Astronomiye ait yönlerinin ilim adamlarınca bilinmesi gerektiğini söylüyor. Otuzdan fazla İslami ilim dalının, kendi çalışma sahasında Kur‟an-ı Kerim‟i incelediğini belirten Karaçam, “Kur‟an-ı Kerim, harfleri, kelimeleri, cümleleri, ayetleri ve bütünü ayrı ayrı ilimler ve alimler 473 474 475 Fetih, 48/27 Rum, 30/2-3-4 www.2013 Hajıj.com.tr 148 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... tarafından incelenmiş bir kitaptır. Bu bilim dallarının her biri, yaptıkları çalışmalarla Allah kelamı olan Kur‟an-ı Kerim‟in mucize bir kitap olduğunu, hiçbir şekilde bir insan tarafından meydana getirilemeyeceğini delilleriyle ortaya koymuştur” dedi. Kur‟an-ı Kerim‟in hem dili, hem manası itibariyle Allah‟a izafe edilen dünya üzerindeki tek kitap olduğunu vurgulayan İsmail Karaçam, şunları söyledi: “Bu ilahi kelamın yapısında, harflerin mahreçlerinden tutun da, harflerin meydana getirdiği kelimelerde, cümlelerde, ayetlerde ve ayetlerin meydana getirdiği surelerde, insanoğlunun ulaşamayacağı bir seviye vardır. Bizim çalışma yürüttüğümüz Kur‟an‟ın i‟cazı ilmi de Kur‟an-ı Kerim‟in mucizeviliğini, bir benzerini meydana getirme konusunda insanoğluna meydan okumasını ve aciz bırakmasını inceleme konusu yapmıştır.” Ayrıca Kur‟an-ı Kerim‟in dil yapısı, edebi ilimler bakımından derinliği başlı başına bir konu olduğunu belirtmektedir. Kitapta yer alan Kur‟an-ı Kerim‟in dizilişindeki armoni hakkında da İsmail Karaçam: “Kur‟an-ı Kerim‟de öncelikle harflerin bir armonisi vardır. Kur‟an-ı Kerim, Allah‟ın indirdiği kitaplar içerisinde musiki ile terennüm ile okunan ilahi bir kitaptır. Mensur olan bir eseri makam ile okumaya kalktığımızda gülünç olur ve yakışmaz. Böyle olmasına rağmen, Kur‟an-ı Kerim terennüm ile okunabilir. Çünkü Allah onun harflerini, cümlelerini, ayetlerini insanoğlunun üstesinden gelemeyeceği fevkalade bir belagat ile dizmiştir. Arapların edebiyatta en mükemmel seviyeye ulaştıkları dönemde, Kur‟an-ı Kerim‟in tenkit edilebilecek hiçbir yanı bulunamamıştır. Kur‟an-ı Kerim‟in erişilemezliğinin sebeplerinden birisi de budur.” Ayrıca “Kur‟an-ı Kerim, bilime yol gösteriyor. Özellikle bilimsel çalışma yürüten insanların Kur‟an-ı Kerim‟in kendilerine hitap eden yönlerini bilmesi gerektiğine de işaret ederek, “Kur‟an-ı Kerim‟in Hz. Peygamber (s.a.v)‟e indirildiği zaman diliminde, müspet bilimlerdeki gelişmeler sınırlıydı. Ancak Allah‟ın 1400 yıl önce yeryüzüne indirdiği kitabında, Astronomi‟ye, Fizik‟e dair bugün bile yeni keşfedilen konular vardır. En önemlisi, Kur‟an-ı Kerim‟de bu bilimlerle ilgili konular, asla bu bilimlerle çatışmayacak, birbirini noksanlaştırıcı bir durum arz etmeyecek şekilde yer alıyor. İşte Kur‟an-ı Kerim‟in bu yönlerinin bilim adamlarınca farkında olunması gerektiğini” belirtmektedir.476 476 İsmail Karaçam, “En Büyük Mucize, Kur’an-ı Kerim’in İlmi ve Edebi Sırları”, s. 189 İslam Dininin Esasları 149 “En Büyük Mucize, Kur‟an-ı Kerim‟in İlmi ve Edebi Sırları” isimli kitabı değerlendiren Muhsin Demirci, “Kur‟an-ı Kerim‟in kozmolojik yönünün 14 asırdır incelendiğini ve hala incelenmeye devam edildiğini söyledi. Modern bilimlerin bugün hala cevap veremediği birçok bilginin Kur‟an-ı Kerim‟de bulunabileceğini belirtmektedir.” Muhsin Demirci, “Kur‟an-ı Kerim‟in belagat yönünden mucizeviliğinin yanında bir de ilahi kitaptaki kevni, yani kozmolojik mucizelere yer verdiğini belirterek şunları söyledi: Mesela: “Rahman suresinde buyruluyor ki “İki deniz bir araya geldi, sular birbirine kavuştu ama karışmadı. Sebep olarak “berzah” diye bir ifade kullanılıyor. Yani bir engelden dolayı bu iki su birbirine karışmıyor. Eski ilim adamları bunu “Muhtemelen bu iki deniz arasında bir kara parçası vardır. Bundan dolayı sular birbirine karışmıyor” şeklinde tefsir etmişlerdir.” Günümüzde ise Kaptan Cousteau‟nun Cebel-i Tarık boğazında, Akdeniz ile Atlas Okyanusunun birleştiği noktayı keşfinin bilindiğini belirterek şöyle diyor: “Cousteau, alttan yukarı 45 derecelik açıyla fışkıran tatlı bir su kütlesi olduğunu belirledi. Artık Rahman suresinin 19 ve 20. ayetlerinde berzah diye ifade edilenin bu olduğunu öğrendik. Yani Kur‟an-ı Kerim, geçmişte de anlaşılıyordu, bugün de anlaşılıyor ve gelecekte de anlaşılacaktır. Kur‟an-ı Kerim‟in mucizevi tarafı budur. Muhsin Demirci, Kur‟an-ı Kerim‟de Kaptan Cousteau örneğindeki gibi, 700 ayet olduğunu belirterek şu örneği de verdi: “Parmak izi ile ilgili ayette de bunu ortaya çıkarmak mümkündur. Allah buyuruyor ki, “İnsan zanneder mi ki biz onun parmak uçlarını dahi bir araya getiremeyeceğiz. Kıyamet sonrası yeniden dirilttiğimiz zaman insanın bütün yapısını bir araya getireceğimiz gibi parmak uçlarını bile yeniden yaratacağız.”477Bu ayet, geçmişte, insanların parmaklarının ucundaki sinirler anlamında anlaşılıyordu. Fakat parmak izinin keşfinden sonra, ayetin hikmeti daha iyi anlaşıldı. Dolayısıyla modern bilimlerin bugün hala cevap veremediği birçok bilginin Kur‟an-ı Kerim‟de bulunabileceğini düşünüyorum. “En Büyük Mucize, Kur‟an-ı Kerim‟in İlmi ve Edebi Sırları” adlı kitabın, bilim adamlarına rehberlik edecek mahiyette olduğunu ifade etmektedir..” Muhsin Demirci, ayrıca Kur‟an-ı Kerim‟de insanın yaratılışından bahsedilen ayette üç karanlık ifadesine yer verildiğini belirterek, “Anne karnındaki bebek rahim, rahim zarı ve anne karnı ile kuşatılmış durumda. 477 Kıyamet, 75/4 150 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... Kur‟an-ı Kerim, 14 asır evvel, anne karnındaki bebeğin üç karanlığından söz ediyorsa, burada beşeri bir el aramak beyhudedir. Çünkü modern bilimler üç karanlığı, Kur‟an-ı Kerim‟den asırlar sonra keşfedebilmiştir. -Kur‟an-ı Kerim‟in Reddettiği Hastalıklar Kur‟an-ı Kerim, bize sihir metotlarının ilk olarak yeryüzünde Babil‟de ortaya çıktığını bildirmektedir ve onu Harut ve Marut adındaki iki meleğin insan şekline getirdiğini belirtmektedir. Allah bu meleklerin böylesine bir şeyi getirmelerini, insanlar için bir deneme ve imtihan vesilesi kılmıştır.478 Zaten Kur‟an-ı Kerim‟in değişik emirlerinde de insanın hayır ve şer ile imtihan edildiği işlenmiştir. Onda Gayb bilgisi, Kur‟an-ı Kerim‟e inanmak ve yaşamak amacıyla değil de, ilginç şeyler bulmak amacıyla yaklaşan kimseler, onun anlattıklarıyla uzaktan ve yakından ilgisi olmayan şeylerle oyalanmaktadırlar. Bu oyalanma araçlarından biri de Kur’an-ı Kerim’in apaçık anlamını bir kenara bırakıp harflerini sayma, matematiksel sonuçlar elde edip bu sonuçlarla geleceği bilmeye çalışma uğraşıdır. Bu uğraş, ondaki gayb anlayışına tamamen ters bir yönde hareket ederek, yanlış metotla ve yanlış sonuçlara varmaktadır. Gayb, akıl ve duyular yolu ile hakkında bilgi edinilemeyen alandır. Gayba iman sadece din hayatında değil, insan hayatının bütün alanlarında geçerlidir. Gayb, sahip olduğumuz güçler aracılığıyla şu anda bilip çözemediğimiz şeylerdir. Bazı İslam bilginleri gaybı, “Mutlak Gayb” ve “İzafi Gayb” olarak ikiye ayırırlar. Mutlak Gayb, Allah‟ın zatı, meleklerin mahiyeti, kıyamet, ahiret, kader, cennet ve cehennem gibi insanın kendi imkan ve yetenekleri ile hiçbir şekilde bilgisine ulaşamayacağı alanı ifade eder. İzafi Gayb ise yer, zaman, imkan ve yetenek gibi nedenlerle bazı insanların bilgisine ulaşamadığı, ancak bazı insanların bilgi sahibi olduğu konulardır. Gaybın anahtarları sadece Allah katında olup, O‟ndan başkası bilemez. Mutlak Gaybı Allah‟tan başka hiç kimsenin bilemeyeceği konusunda Kur‟an-ı Kerim: “De ki: Allah‟tan başka göklerde olsun, yerde olsun hiç kimse Gaybı bilemez.”479 Allah dilediğini Resul olarak seçmiş ve onlara bazı gaybı konuları bildirmiştir. Hz. Peygamber(s.a.v) de Allah‟ın kendisine öğrettiklerinin dışında gayb hakkında hiçbir bilgiye sahip değildir. Mutlak gayb hakkında bilgi alınabilecek tek kaynak vahiydir. 478 479 Bakara, 2/102 Neml, 27/65 İslam Dininin Esasları 151 Bu alan ile ilgili olarak vahyin sunduğu bilgilere iman gerekir. Bu nedenle imanın temel unsurlarından biri de gayba imandır. Kur‟an-ı Kerim, gaybın bilgisi, Allah‟ın kudretinde olduğunu ve ancak Allah‟ın gaybi bilebileceğini480 özellikle belirtmektedir. İnsanlar arasında seçilen Peygamberlere de gayb bilgisini vereceğini bildirmektedir.481 Peygamberlere bildirilen gayb bilgilerinin de Allah‟ın bütün mü‟minlere açık bir şekilde bildirdiği vahiy bilgileri olduğudur.482 Allah, Hz. Peygamber(s.a.v)‟in Kur‟an-ı Kerim bilgisi dışında da diğer insanlar gibi gaybı bilemeyeceğini göstermektedir. Buna örnek olarak Hz. Muhammed (s.a.v)‟in insanların gerçek niyetlerini bilmemesi, kalplerini okuyamaması,483 kıyamet saatini bilememesini,484 ifk olayında Hz. Aişe (r. anha.)‟in masum olup olmadığını bilememesi485 gösterilebilir. Kur‟an-ı Kerim‟de Hz. Peygamber(s.a.v)‟e gayb bilgisine sahip olmadığını ifade etmesi istenilir. “De ki: Ben Peygamberlerin ilki değilim. Benim ve sizin başınıza gelecekleri de bilmem. Ben sadece bana vahyolunana uyarım. Ben sadece apaçık bir uyarıcıyım.” 486 “De ki: Ben size, Allah‟ın hazineleri benim yanımdadır, demiyorum. Ben gaybı da bilmem. Size, ben bir meleğim de demiyorum. Ben, sadece bana vahyolunana uyarım. De ki: Görenle görmeyen hiçbir olur mu? Hiç düşünmez misiniz?” 487 Kur‟an-ı Kerim‟deki apaçık ifadeler karşısında, dolaylı yoldan gayba vakıf olmaya çalışan bazı yaklaşım sahipleri ise Allah‟ın gayb bilgisini şifreli olarak onun metninde bize bildirdiğini, yoksa kendilerinin değil, Allah‟ın gaybı bize bildirdiğini iddia etmektedirler. Bu batını yorumu ise Kur‟an-ı Kerim bütünlüğünden kopardıkları ayetine dayandırmaktadırlar. 480 481 482 483 484 485 486 487 Nahl, 16/77; Kehf,18/26; Mü’minun, 23/92; Fatır, 35/38; Neml, 27/65 A’raf, 72/26-27; Al-i İmran,3/179 Hud, 11/49; Yusuf, 12/102; Meryem, 19/78; Tur, 52/41; Kalem, 68/47; Al-i İmran, 3/44 Tevbe, 9/101 A’raf, 7/18-188 Nur, 24/11-21 Ahkaf, 46/9 En’am, 6/50 152 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... “Gökte ve yerde, göze görünmeyen hiç bir şey yoktur ki, apaçık bir kitapta (Levh-i Mahfuz’da) bulunmasın.”488 “Yeryüzünde yürüyen hayvanlar ve (gökyüzünde) iki kanadıyla uçan kuşlardan ne varsa hepsi ancak sizin gibi birer toplulukturlar. Biz o kitapta hiçbir şeyi eksik bırakmadık. Nihayet (hepsi) toplanıp Rab‟lerinin huzurun getirileceklerdir.”489 Oysa onun ayetlerini konu, sure içi ve tüm Kur‟an-ı Kerim içi bütünlüğünden kopartarak değerlendirmek, onu doğru anlayamamayı doğuracaktır. Bu yaklaşıma göre, Kur‟an-ı Kerim‟de Hz. Peygamber(s.a.v)‟in dahi anlamadığı şifrelenmiş olarak kıyamete kadar olacak tüm bilgiler bulunmaktadır. Oysa hiçbir şeyin eksik bırakılmadığı “Kitab”ın ne olduğu sorusu, yine onun bütünlüğünde anlaşılmaktadır. “Kitab” kavramının Kur‟an-ı Kerim‟de vahyin hükümleri, Allah‟ın bilgisi/ilmi anlamına geldiğini, “iki kapak arasındaki yazılı metin” anlamının ise daha sonraları bu kavramın daraltılmış bir biçimi olduğunu anlamaktayız.490 Allah‟ın takdirine,491 hukuka,492 Kur‟an-ı Kerim vahyine,493 daha önceki vahiylere,494 belge ve apaçık delillere 495 “Kitap” denilmektedir. Kitap kavramının bu geniş anlamına rağmen batını yorumlarını Kur‟an-ı Kerim‟de varmış gibi göstermeye çalışanlar, özellikle sadece Kitab‟ı, Kur‟an-ı Kerim anlamında yansıtmaktadırlar. Dolayısıyla bu yolla onun mesajından mikrodalga fırını, telefonu, aya gidiş tarihini, kıyametin tarihini, kendi isimlerini ve kitaplarının isimlerini çıkarabilmektedirler. Oysa onun bütünlüğünde görülmektedir ki, mesajı açıktır ve hiçbir kapalılığı barındırmaz.“Elif, Lam, Ra. Bunlar Kitab‟ın ve apaçık olan Kur‟an‟ın ayetleridir.”496 Kur‟an-ı Kerim “beyine” yani hiçbir kapalı yönü bulunmayan 488 489 490 491 492 493 494 495 496 Neml, 27/75 En’am, 6/38 En’am, 6/38-59; Yunus, 10/61; İsra, 17/58; Taha, 20/51-52 Hicr,15/4 Enfal,8/86-75 Nahl, 16/87 Al-i İmran,3/23 Lokman,31/20 Hicr, 15/1; Ayrıca Bkz: Bakara, 2/118-159-187-219-221-230-242266; Maide, 5/15; Yusuf, 12/1; Nur, 24/34-46; Şuara, 26/2; Neml, 27/1-79; Kasas, 28/2; Yasin, 36/69; Zuhruf, 43/2; Talak, 65/1; Zümer, 39/28; Duhan, 44/2 İslam Dininin Esasları 153 apaçık bir mesajdır.497 Bu açıklığa sahip olduğu için ilk muhatapların diliyle indirilmiştir.498 Allah, Kur‟an-ı Kerim‟i kendi içinde birbirleriyle tefsir ederek açıklamıştır.499 Daha açık bir ifade ile Kur‟an-ı Kerim kendi kendisini tefsir eder. Kur‟an-ı Kerim‟de müteşabih olarak tanımlanan gaybi konuları algılanabilen kavramlarla sembolize ederek anlatan ayetler de muhkem ayetlerle bütünlük içinde okunduğunda anlaşılır. Kur‟an-ı Kerim‟in beyanlarında her devre ayrı ve yeni perspektifler getirme özelliği vardır ve Kur‟an-ı Kerim‟in esas mucizesi de budur. Kur‟an-ı Kerim‟in en iyi tefsircisi aslında zamandır. Zaman devam ettiğine göre, Kur‟an-ı Kerim‟in tefsiri de her gün yeni boyutlar kazanarak devam edecektir. Bugün Kur‟an-ı Kerim metni üzerindeki şifre iddialarının benzerini Tevrat metinlerinin tahrif olmadığını ispatlamak için Ortodoks Yahudiler 7 ve 50 rakamlarıyla kodlandığını iddia etmektedirler. 1950‟li yıllarda Haham Michael Dov Weismandel’in “Tevrat‟ta 50 Mucizesi” iddialarıyla başlattığı modern İsrailiyat, farklı sayılarla beraber bugün de ispat edilmeye çalışılmaktadır. Eski Batınilik, yeni hurafelere kaynaklık etmek konusunda İslami kimliğini sahih bir temele oturtmaya çalışan birçok çevrede bile ideal bir kişilik olarak görülen, İslami hareket önderlerinden olarak takdim edilen birçok kimsenin de aslında günümüzdeki, yukarıda bahsettiğimiz amatörlerin iddialarından daha da vahim iddialar ortaya attıklarını gözlemlemekteyiz. Allah dostu gibi unvanlara layık görülen bu gibi şahısların Kur‟an-ı Kerim ve sahih Sünnet‟e ne kadar bağlı kaldıkları ise sorgulanmamaktadır. Kur‟an-ı Kerim‟den kehanetler çıkartan kimselerin kullandıkları en yaygın metot “Cifir” metodudur. Yahudi mistikleri Kabbalistler‟den Şia‟ya, Şia‟dan Sünni tasavvufa giren cifir falcılığının kökeni, Yahudi ilahiyatında İsrail‟i kurtaracak beklenen Mesih‟in geliş tarihini bulma girişimine dayanmaktadır. Daha sonra bu yöntemi, Hz. İsa Mesih‟in geliş tarihi için Aziz Agustinus ve Süryani Kilisesi kullanmıştır. Sabetay Sevi’de Mesihliğini cifiri kullanarak ilan etmiştir. Bugün kendi şifrelerini pazarlamaya çalışan ve hatta bu kehanetler için savaşlar çıkarmayı bile göze alabilecek Hıristiyan yorumcular, gün geçtikçe daha da çok gündeme gelmektedir. 497 498 499 Nur, 24/1 İbrahim, 14/4 Furkan, 25/33; En’am, 6/46 154 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... Şia inancında beklenen Mehdi inancına uyarlanan bu girişim ilk kez Cafer-i Sadık’a ilahlık atfeden ve İmam Cafer tarafından tekfir edilip kovulan, Gulat-ı Şia‟dan Hattabiler tarafından İslam dünyasına sokulmuştur. Daha sonraları Şia‟nın Kur‟an-ı Kerim‟in tahrifi iddialarına malzeme olan cifir hurafesi, harflere sayısal değerler veren bir cetveldir. Cifir hakkındaki rivayetler Ehl-i Sünnet bilginleri tarafından güvenilir sayılmamaktadır. Çünkü bunların senetleri muteber olmadığı gibi, İmam Cafer-i Sadık‟ın yakınından olan Malik bin Enes, Süfyan bin Uyeyne gibi bilginler tarafından da benimsenmemiştir. Bu rivayetlerin kaynağı Kuleyni‟dir. Kuleyni, “El-Kafi” isimli Hadis kitabında bugünkü Kur‟an-ı Kerim‟in tahrif olduğunu, İmam Cafer-i Sadık‟ın Hz. Musa (a.s)‟dan daha bilgili olduğunu iddia edecek kadar tutarsız görüşler benimseyen bir kişidir. Günümüzde büyük çoğunlukla Şia bilginlerinin de cifiri kullanmamaları ve bu rivayetleri reddetmeleri memnuniyet vericidir. Şehid Beheşti “Kur‟an‟ı Anlama Metodu” adlı eserinde şöyle diyor: “Kimi zaman da Kur‟an-ı Kerim‟in şifresel ve sembolik bir dile sahip olduğu söylenmektedir. Bu cümleyle neyin kastedildiğinin bilinmesi gerekir. Eğer biri çıkıp da, Kur‟an-ı Kerim‟in dili tıpkı bir çözüm anahtarı bulunan ve eline geçenin bu anahtar sayesinde çözdüğü siyasi veya askeri şifrelerin dili gibidir‟ derse, biz bunu kabul edemeyiz ve siz de kabul edemezsiniz. O, şifre kitabı değildir. Apaydın ve aydınlatıcı kavramlarıyla apaçık bir kitaptır. Temel ve asıl kısmı herkesin anlayabileceği türden kesin hükümler ifade eden muhkem ayetlerden oluşmaktadır.”500 Arap edebiyatında bir söz sanatı olarak kullanılan “Ebced” sistemleri, ilahi metinlerde geçen ibarelerin harflerine sayısal değerler vermek ve çıkan sayılardan geleceğe ait yorumlar yapmak olarak gelişmiştir. İşin en dikkat çekici yanı ise bir edebi sanat ve kolaylık olarak geliştirilen bu metodun tamamıyla insan ürünü olmasıdır. Dolayısıyla birden fazla ve farklı harf sayısal değer sistemi mevcuttur. Bundan yola çıkarak Kur‟an-ı Kerim‟in, bazı harflere sayısal değerler vererek yol gösterici olduğunu iddia etmek kehanettir. Kur‟an-ı Kerim‟in geliş nedeni ve insanlığa getirdiği mesaj bu değildir. Allah‟ın, gaybını Hz. Peygamber(s.a.v)‟e ve onun vekili olarak seçtiği evliya sınıfına bildireceğini savunan Şia ve tasavvufi gruplar, cifirin de bu dolaylı bildirim yolu olduğunu iddia etmişlerdir. Muhyiddin İbn-i Ara500 Şehid Beheşti “Kur’an’ı Anlama Metodu”, s. 38 İslam Dininin Esasları 155 bi, “Futuhat-ı Mekiyye” adlı eserinde cifir üzerine müstakil bir bölüm ayırmıştır. Niyaz-i Mısri de cifir metoduyla Hz. Hasan (r.a) ve Hz. Hüseyin (r.a)‟in “Nübüvvet” sahibi olduklarını kanıtlamak için eserlerinde iddialar ortaya atmıştır. Kur‟an-ı Kerim‟in şifresi gibi insanların gayba taş atma zaaflarını okşayan magazin çıkışların yeni olmadığını ve bu çıkışlar karşısında geleneksel birçok bilginin daha da ileri boyutlarda sorunlar barındırdığının altını çizmek gerekir. Kur‟an-ı Kerim‟in asıl amacı mesajıyla değil de başka niyetleri merkeze almanın hayat rehberi ve kurtuluş kapısı olan Kur‟an-ı Kerim‟den nasiplenememek anlamına geldiğini belirtmeliyiz. Bu gibi uğraşların Fatiha suresinde tanımlanan Yahudi ve Hıristiyanların sapma sebeplerinden bir tanesi olduğunu, Kur‟an-ı Kerim‟in apaçık ve sade mesajıyla tamamen ters, matematiksel açıdan da bir anlam taşımayan bu gibi iddiaların dayanaksız, keyfi ve boş işler olduğunu bilmek gerekir.“Onlar ki, boş ve yararsız şeylerden yüz çevirirler.”501 Kur‟an-ı Kerim‟in ayetinin ışığında Müslüman olan ve arınmak isteyen insanın, apaçık olan mesajı öğrenmesi gereklidir. Kur‟an-ı Kerim‟e, onun istemediği yollarla yaklaşmamak ve onu bir bulmaca kitabı gibi kullanmamak gerekir.“Biz, boş şeylere (batıla) dalanlarla birlikte dalardık.” 502 (Pişmanlığını ahirette yaşamamak için bilinmelidir ki), ancak arınmak isteyen iyiler ondan (cehennem ateşinden) uzak tutulur.”503 Tayyar Altıkulaç,“Yüce Kitabımız Hz. Kur‟an” adlı eserinde, Müddesir suresinin 30. ayetinde geçen 19 sayısı ile ilgili olarak, iddianın sahibi aslen Mısır‟lı olan ve halen Amerika‟nın Arizona eyaletinde imamlık yapan Reşad Halife olduğunu ve iddiasına göre,“Orada (üzerinde) 19 bekçi (muhafız melek) vardır.” mealindeki ayette geçen 19 sayısında ilahi bir sırrın gizli olduğunu ve bu matematiksel kodlama sırrına göre, Kur‟an-ı Kerim‟in mucizevi bir hesaba dayandığını belirtmektedir.1-7 Eylül 1981 tarihinde Cezayir‟de katıldığı bir toplantıda iddia sahibi Dr. Reşad Halife‟den bu iddiayı duyduğunu ve ayrıca diğer dinleyicilerin de büyük ilgisini ifade etmektedir. Reşad Halife’nin 1982 yılında “Quran: Visual Presenttation Of The Miracle” adıyla Amerika‟nın Tucson kentinde neşrettiği kitabı, Edip Yüksel tarafından tercüme edile- 501 502 503 Mü’minun, 23/3 Müddesir, 74/45 Leyl, 92/17 156 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... rek “Kur‟an Görülen Mucize”504 adıyla 1983 yılında Türk okuyucusuna sunulduktan sonra, aleyhte sesler duyuldu ve tenkitler ileri sürülünce bir inceleme ve araştırmaya ihtiyaç duyduğunu belirtmektedir. Sonuçta Reşad Halife‟nin bir hakikatin değil, maceranın peşinde olduğunu, tezini savunmak ve zaman zaman bu tezde açılan gedikleri tıkamak için ayet inkarına kadar her şeyi göze alan bir insan olduğunu anladığını ifade etmektedir. Bu konu ile ilgilenenlere özel olarak ricada bulunarak, Reşad Halife‟nin tutarsız ve sonu inkara varan iddiaları ile meşgul olmamaları ve zaman harcamamalarını belirtir. Reşad Halife‟nin iddiaları ile ilgili yapmış olduğu araştırmayı detaylı bir şekilde izah ederken, iddiaların dayanaktan yoksun olduğu sonucuna vardığı belirtmektedir.505 Kur‟an-ı Kerim‟de Fal’a inanmak da haram sayılmıştır. Falcılık gelecekte olacak şeyler hakkında bilgi sahibi olmak için başvurulan çeşitli yollardır. Baht, uğur ve talihi anlamak için birtakım garip yollara başvurma, atılan boncuk ve baklaya, tesadüfen açılan bir kitabın bir satırına, koyunun kürek kemiğine ve kahve fincanına gibi şeylere bakarak bunlardan anlam çıkarma işidir. Gelecekte olacak şeyleri anlamak amacıyla yapılan eylemler hakkında kullanılan bir tabirdir. Bu iş nasıl ve ne ile yapılırsa yapılsın haramdır. Kamus-u Osmani‟de: “Kısa fikirlilerin ümit ettikleri bir maddeyi çıkarmak amacıyla; kitap açmak ve kitaba, baklaya bakmak gibi değişik yöntemlerle yapılan teşebbüsü ve bu teşebbüsün gösterdiği neticedir” şeklinde tarif edilmiştir. Günümüzde yaygın olan fal çeşitlerinden biri de, modern cahiliyenin itibar ettiği yıldız falıdır. Gökteki burçlardan yapılan kıyas ile yapılan bu falcılığın aslı Sabiiler‟e dayanır. İslam dininde kesinlikle yasaklanan falcılık, bir çeşit gaybden haber vermektir. Halbuki Kur‟an-ı Kerim gaybı, Allah‟tan başka hiçbir kimsenin bilemeyeceğini, Peygamberler ve melekler dahi, kendilerine vahiy edilmedikçe gaybden haber veremeyeceklerini açıkça bildirmektedir. “Ey inananlar! İçki, kumar, dikili taşlar (putlar), fal ve şans okları birer şeytan işi pisliklerdir, bunlardan kaçının (uzak durun) ki kurtuluşa eresiniz’’506 Kendilerine “Arraf” “yahut “Kahin” denilen falcıları ve bu falcılara gidip fal açtıran, onlara inanan veya destekleyenleri Hz. Peygamber(s.a.v)) ağır bir dille kınamış, hatta kafirlikle nite504 505 506 Reşad Halife, “Quran: Visual Presenttation Of The Miracle” Çev. Edip Yüksel, “Kur’an Görülen Mucize”, s. 43 Tayyar Altıkulaç, “Yüce Kitabımız Hz. Kur’an”, s. 95-105 Maide, 5/90 İslam Dininin Esasları 157 lemiştir. “Her kim bir Arraf‟a gidip de ona bir şey sorarsa, kırk gecelik namazı kabul olmaz.”507Ayrıca, “Kim bir kahine gider, dediklerini doğrularsa, şüphesiz ki Muhammed‟e indirilmiş olanı inkar etmiş olur”508 İslam, Tevhid dinidir. Tevhid, Allah‟ın birliğine, eşi, benzeri, ortağı ve dengi olmadığına inanmaktır. Tevhid inancı, yalnız Allah‟a ibadet edilmesini ve sadece O‟ndan yardım istenilmesini gerektirir. İnsanları, korkulan veya sevilen güç ve varlıklara tapmaktan men eder. Asıl yardımın Allah‟tan beklenmesi gerektiğini onlara bildirir. Rahmeti her şeyi kuşatan, her şeye gücü yeten, istediğini istediğine veren ve duaları kabul eden O‟dur. Müslüman yalnızca Allah‟a kulluk etmeli ve O‟ndan yardım dilemelidir. Çünkü ibadet yalnız Allah‟a yapılır ve ibadet sonucu beklenecek yardım ve destek yalnız Allah‟tan beklenir. Burada dikkat edilecek en önemli nokta şudur: Görünür planda Allah‟a ibadet ederken, niyet ve gönül planında başka şeylere tapmaktan sakınmak gerekir. Bu tehlikeye düşmekse iki şekilde olur: Allah ile aramıza aracılar sokmak ve riyakarlığa sapmaktır. Tevhid inancından uzaklaşan bazı insanlar, yanlış yollara sapmışlar, kahinlerden, medyumlardan ve falcılardan yardım beklemeye başlamışlardır. Günümüzde en gelişmiş toplumlarda bile falcılara inananlar bulunmaktadır. Kur‟an-ı Kerim‟e göre Allah‟tan başka kimse gaybı bilemez. Falcıların, medyumların ve kahinlerin gaybı bilmeleri mümkün değildir. “Fal baktırmak, cin çağırmak ve kurşun döktürmek”, İslam‟ın ve aklın reddettiği yanlış ve haram olan davranışlardır. Burçlar ve Astroloji dayanıklı fal ve benzeri haberlerin de, İslam inancından onay alması kesinlikle mümkün değildir. Burc kelimesi, “kale, kule ve hisar” anlamlarına gelen, Astronomi dilinde, güneş sisteminde yer alan on iki takım yıldızının her birisine verilen isimdir. Çoğulu Büruc‟tur. Büruc, aynı zamanda Kur‟an-ı Kerim‟in 85. suresinin de adıdır. Bu sure, gökyüzünün burçlarına yeminle başladığı için Büruc adını almıştır. Büruc ifadesi ilk ayette geçer.“Yemin olsun burçlarla dolu gökyüzüne.”509 İslam dininde, burçların yeri, Astronomi ilminin konusunu teşkil edecek derecede vardır. Konu genel olarak pozitif ilimlerin, özel olarak da Astronomi ilminin konusu olarak kaldıkça, İslam dinine ters düşmez. Ancak Astroloji denilen, gök bilgilerini fal alanına çekerek kullanan falcılık da konu ile ilgileniyor. Bu yorum dalı, yıldızların, galaksilerin ve ta507 508 509 Müslim, Selam, 125 Ebu Davud, Tıb, Hadis No: 3904 Büruc, 85/1 158 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... kım yıldızlarının veya gezegenlerin hareketleriyle insan kişiliği, insan karakteri ve insan davranışları arasında ilişki kurarak, insanın doğumunun veya önemli olayların meydana geliş tarihine göre insanları gruplara ayırmakta ve insanların karakter yapılarını doğum tarihlerine göre çözmeye çalışmak, yıldız falcılığı anlamına gelen “müneccimlik”tir. İslam dini, ispattan, delilden ve bilimsel değeri olmayan bu tür yorumları kesinlikle onaylamamaktadır. Tevhid inancına göre, kişiyi karakteriyle birlikte yaratan Allah‟tır. Kişinin, sahip olduğu karakteri çerçevesinde terbiye edicisi de Allah‟tır. Kaldı ki, insanın karakterini doğum tarihine göre tespit etmenin pozitif bir değeri de yoktur. Konu pozitif bilim tarafında da onay alamaz. Konu tamamen zanna dayalı yorumlardan ibarettir ve menfaat temin etmeye yönelik boş bir çabadır. Ancak bu durum, toplumumuzda kanayan bir yaradır. Sağlam ve sağlıklı bir imana sahip insanların itibar etmesi mümkün değildir. Sonuç olarak, Astronomi bir ilim dalıdır. Kur‟an-ı Kerim‟den onay alır. Çünkü Kur‟an-ı Kerim‟in Astronomi ile ilgili birçok emri vardır.510 Gerçek İslam bilginleri, bid‟at, hurafe ve bir takım batıl inançlarla asırlar boyu mücadele etmişlerdir ve hala da edilmektedir. Ancak ne yazık ki, hurafelerin ve yanlış inanışların kökü bir türlü kurutulamamıştır. İnsanların duygu, düşünce ve davranışları üzerine bu derece etki yapan, kaynağını ilahi dinlerden almayan inançlar, sadece bizim toplumumuzda mı vardır? Buna evet demek mümkün değildir. İncelendiğinde görülmektedir ki, her dinin mensupları içinde yanlış ve batıl inançlara sapanlar olmuştur. Bu batıl inançlar, durmadan yeryüzünde dolaşmaktadır. İnsanın başına bir bela, bir dert geldi mi, deva ve şifa umuduyla her çareye başvurmakta ve her duyduğunu yapmaya kalkışmaktadır. Müslümanlar arsında görülen, fakat İslam‟ın esas mesajıyla bağdaşmayan bazı yanlış ve acayip adet ve alışkanlıklar, Müslümanlara eski Mısır, Babil, Hint, Acem, Fenike, Roma ve Helenler gibi ilkçağ kavimlerinden intikal etmiştir. Bazı batıl inanışlar da Yahudi, Hıristiyan ve Şamanlar‟dan geçmiştir. Bu gün Müslümanların çoğunluğunun teşkil ettiği yerler, eski çağlarda hurafelerin çokluğu ile şöhret bulmuştur. Hala kutlu sayılan bazı mekanlardaki ağaçlara, çalılara, incirlere, türbe pencerelerine, mezar taşlarına, şu ve bu niyetle medet umarak bez bağlayan, mum yakan, para atan, tuz serpen, bahçesinde, eşiğinde kurban kesen zavallı insanlar hiç de az değildir. Kızının nasibini açtırmak, gelinine büyü yaptırmak, bilmem neredeki yer altı hazinelerini 510 Mehmet Bozkurt, “Bilim ve Kur’an’a Göre Evren ve İnsan!”, s. 175 İslam Dininin Esasları 159 öğrenebilmek için falcılara, üfürükçülere, muskacılara ve büyücülere koşuşturanlar, tahminimizden çok daha fazladır. Yıldıznameye baktırmak, fal açtırmak, sihir bozdurmak için diyar diyar hoca! arayanlar, dileğinin yerine gelmesi için türbe ve evliya mezarlarını dolaşanlar, il il dolaşarak üfürükçü arayanlar azımsanamayacak kadar çoktur. Hiç tereddüt etmeden Allah adına yemin ederim ki, bu davranışlar haramdır, günahtır ve bazıları kesinlikle şirktir, yani Allah‟a ortak koşmaktır. Sihir, büyü, muska vb. uygulamaların aslı, gerçek yüzü, etkisi konusundaki tartışmalara girmeksizin şunu kesin bir dille ifade etmek mümkündür. Genellikle bu gibi uygulamalara kötü amaçlarla başvurulduğu, hatta sık sık bu kötü amaçlı girişimlerin mahkemelerde dava konusu olduğu herkesçe bilinmektedir. Dolayısıyla hayırlı niyet ve amaçlara hizmet etmeyen bu gibi uygulamaların, aslı olsa da olmasa da Kur‟an-ı Kerim tarafından yasaklanmasına şaşmak gerekir. Çünkü İslam nazarında kötülüğe götüren her şey, bizzat o kötülüğün kendisi gibi kötüdür ve bu bakımdan yasaklanmayı hak etmektedir. Kısaca Kur‟an-ı Kerim‟e iman eden bir Müslüman, hayatında sihir, büyü ve benzeri uygulamalara yer olmadığını kesin olarak bilmeli, dolayısıyla bu gibi işlerle, yaparak veya yaptırarak olsun, asla uğraşmamalı, bunlardan uzak durmalı ve bu gibi kötü işlerle uğraşanların şerrinden de Allah‟a sığınmalıdır ki, zaten Felak ve Nas sureleri de bizlere bunu öğretmektedir. Bu durumda olan insanlar, hiç zaman kaybetmeden tevbe etmek, af dilemek ve bir daha bu davranışları yapmamaktır. Çünkü bu davranışlar, Allah‟a tam teslim olmamış ve samimi imana sahip olmayan insanların yapacağı işlerdir. Tarih boyunca bunlar hep anlatılmış ve anlatılmakta, fakat hala ayni zillet devam etmektedir. Bundan Allah‟a sığınırız. Asıl yapmamız gereken; yapmamız gerekeni yaptıktan sonra, dua ederek Allah‟ın takdirine sığınmaktır. Her şeye rağmen bu durum, bizim halkımızı iyi eğitemediğimizi ve gerçek İslam düşüncesini iyi öğretemediğimizi gösterir. Burada suçlu olan İslam değil, İslam‟ı iyi anlamayan ve anlatamayanlardır. Çünkü İslam, daima çalışma, araştırma, okuma ve düşünmeyi teşvik etmektedir. Aliya İzeetbegoviç‟in dediği gibi, “İslam güzel de, Müslümanlar bunun neresindedir?” Gerçekten düşünmek gerekir. Aksitaktirde basiret tutulması olarak görmek mümkündür. Kur‟an-ı Kerim‟de okuma, araştırma ve çalışma ile ilgili yüzlerce ayet mevcuttur. Kendisini aydın kabul ederek herhangi bir bahane ile veya herhangi bir dileğinden ötürü falcıya, muskacıya, üfürükçüye veya falan yatıra 160 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... inayet umuduyla koşan okumuşlar, tahmin edilenden çok daha fazladır. Ne acıdır ki, İslam‟ı sadece bu hurafe adetlerden ibaret zannetmektedirler. Bu durum hem acı verici ve hem de çok üzücüdür. Oysa İslam, bütün batıl ve müşrik düşüncelerin karşısında olan bir dindir. İslam, inançta Allah‟ı birleyici, davranışta insanları birleştiricidir. İslam, soyut bir şekil değil, tatbiki bir teşekküldür. İslam, yıkıcı bir kuvvet değil, yapıcı bir kudrettir. O, çeşitlilik içinde bütünlüğü, değişiklikler içerisinde sürekliliği ifade eder. İslam, insanları avlayan bir ağ değil, birleştirip bütünleştiren bir bağdır. Bu bağ, “Toptan Allah‟ın ipine, (Kur’an-ı Kerim’e ve İslam’a) sarılın, ayrılmayın…”511 ayeti ile ilahi bir düstur olmuştur. Müslüman olarak karşı çıkacağımız, Kur‟an-ı Kerim‟e açıkça aykırı olan sözler ve davranışlardır. Bu davranışlar hangi ad altında yapılırsa yapılsın, bunlara karşı çıkmak her Müslüman‟a farzdır. Hz. Muhammed (s.a.v)‟in yolunda gitmenin gereği budur. Bir hocanın etrafında toplanıp cemaat oluşturmak, Kur‟an-ı Kerim ve Sünnet‟e uygun olarak İslam‟ı yaşamak sadece takdir edilecek bir davranıştır. Ancak o hocaya manevi makamlar tanır, onu Allah ile kendi aramıza koyarak insanları ona bağlanmaya çağırır, Allah‟ı ikinci sıraya koyarsak bunu kabul etmek mümkün değildir. Her türlü aşırılıktan uzak olarak Hz. Muhammed (s.a.v)‟in gösterdiği gibi yaşamalı, dünyamızı ve ahretimizi tehlikeye sokmamalıyız. Bütün yaptıklarımızda Allah‟ın rızasından başka bir amaç düşünülmemelidir. İnsan olduğumuz için hata yapmış olabiliriz. Ancak gördüğümüz hataları Kur‟an-ı Kerim ve Sünnet ışığında tenkit ederek ve doğrunun ortaya çıkarılmasına yardımcı olunmalıdır. Tasavvuf öğretisi özü itibarıyla, Kur‟an-ı Kerim ve Hz. Peygamber(s.a.v) ile ashabının yaşantısında mevcut olduğundan, Kur‟an-ı Kerim ve Sünnet‟e uygun yaşayan bir Müslüman zaten tasavvufun gereklerini büyük ölçüde yerine getirmiş olmaktadır. Bu nedenle bir Müslüman‟ın herhangi bir tarikata girmesi şart değildir, dini bir zorunluluk ise hiç değildir. Bilakis züht, ibadet, zikir ve nefis tezkiyesi konusunda Kur‟an-ı Kerim‟i ve Hz. Peygamber(s.a.v)‟in uygulamalarını esas alması da yeterlidir. Buna rağmen tarikat çevrelerinin insanları tarikatlara yönlendirmek için sık sık “şeyhi olmayanın şeyhi şeytandır.” şeklinde, hiçbir İslami temeli olmayan bir iddiayı ısrarla öne sürdükleri, dolayısıyla bu asılsız iddiaya hiçbir biçimde aldanmamak gerektiği asla unutulmamalıdır. Eğer mutlaka tarikatlar tercih edilecekse, o takdirde tarikat liderinin, yani şeyhinin 511 Al-i İmran, 3/103 İslam Dininin Esasları 161 Kur‟an-ı Kerim ve Sünnet‟e vakif olup olmadığına, İslami ilimler konusunda iyi bir eğitim alıp almadığına, yaşantısının da Kur‟an-ı Kerim ve Sünnet‟e uygun olup olmadığına bakılmalıdır. Bundan hareketle, Kur‟an-ı Kerim‟i yüzünden bile doğru dürüst okuyamayan, İslami ilimlerden haberdar olmayan, hele bu alandaki çağdaş araştırmalardan habersiz bulunan, tasavvuf literatürü konusunda kapsamlı bir bilgiye sahip olmayan, dahası hurafeleri ve asılsız hikayeleri tasavvuf adına sunmaya çalışan şahıslardan kesinlikle uzak durmak gerekir. Kimi tarikat ve cemaatlerde de İnsan-ı Kamil diye bir kavram vardır. Onlara göre İnsan-ı Kamil, Hakikat-i Muhammediyeyi temsil eder ve maddi-manevi bütün kemal mertebelerini kapsar. Her hakikat, kendi şeyhini İnsan-ı Kamil bilir. Maddi-manevi bütün kemal mertebeleri yalnız Allah‟ta bulunabileceğinden, onlara göre tarikat şeyhi, Allah‟ın ete kemiğe bürünmüş hali olarak değerlendirilir. Allah‟ın böyle şeylerle ilgisi olmaz.512 Din eğitiminde ve hayata tatbikinde insanlara, Kur‟an-ı Kerim ve Hz. Peygamber(s.a.v) Sünnet‟i çerçevesinde rehber olmanın dışında bir sıfat yükleyerek tarikatın veya cemaatin önderine bir makam tahsis etmek, İslam‟ın onayladığı bir durum değildir. Ancak İslam‟a ve insanlığa kendisini adayarak hizmet etmek, dünya ve ahiret saadetidir ve her Müslüman‟ın da gönülden desteği gerekir. “Emr-i-bil ma‟ruf ve nehy-i anil-münker”, yani iyiliği emretmek, yaymak ve kötülüğü nehyetmek, uzak durmak her Müslüman üzerine farzdır. Tarihte ve bu gün, bu mücadeleye gönül veren insanları tenzih ediyoruz. Ancak İslam‟ın mesajlarından uzaklaşmış, nefsin esaretini yaşayan ve yaşatan, adına ne denilirse denilsin bu durumdaki topluluklar tarih boyunca hep olmuşlardır. Bunların, Allah‟ın rızasını kazandıklarını iddia etmek mümkün değildir. Haklarında en doğru olanı Allah bilir. Her asrın birtakım sahte ilahları vardır, asrımızın da sahte ilahları servet, güç, iktidar, şöhret, itibar, makam-mevki, tüketim çılgınlığıdır, sınırsız cinsel sapmalardır, materyalizmdir, küreselleşmedir, yeni dünya düzenidir, vahşi kapitalizmdir, emperyalizmdir... Bütün bunlar birileri için asrın sahte ilahlarıdır ve bunlar insanın içindeki en güçlü dürtüleri temsil ederler. Herkes servet peşinde koşmakta ve para-pul uğrunda hiçbir kural ve kanun tanımamaktadır. Tüketmek için kazanma ihtirası bir ideal olarak kabul edilmiş, “yetinen bir toplum ye512 Abdulaziz Bayındır, “Kur’an Işığında Aracılık ve Şirk”, s. 109; Alıntı: Hasan Kamil Yılmaz, “İnsan-ı Kamil”, Temmuz-1996, Sayı: 125, s. 31 162 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... rine, tüketen bir toplum” olarak helal ve haram kavramlarını lügatinden tamamen çıkarmıştır. “Dini imanı para” deyimi durumu çok güzel bir şekilde özetlemektedir. Para, döviz, borsa, hisse, repo, faiz, kaçakçılık, kara para, hayali ihracat, vergi kaçakçılığı, silah, kadın ve uyuşturucu kaçakçılığı, sahte ilahlara iman edenlerin amentüsünü oluşturur. Müslüman olduğunu söyleyen insan, her gün tekrar tekrar “La ilahe illallah” demesi ve bunu söylerken de asrın sahte ilahlarını reddetmesi, güç ve serveti ellerinde bulunduranların kendilerini ilah yerine koydukları mevcut statükoya başkaldırıp onu ret etmesi gerekir. Müslümanlar, İslam‟ın gerçek emirlerine uydukça hem yücelmişler ve hem de huzur içerisinde yaşamışlardır. İlahi gerçeklerden kaçarak bid‟at ve hurafelere kandıkça, hem gerilemişler ve hem de bin bir felakete uğramışlardır. Tarih bu konuda bütün gerçekleri ile ortadadır. Müslümanların başına gelen felaketler dinlerinden değil, dinlerini öğrenmeyi ihmal etmelerindendir. Dini, bazı çıkarcıların, bağnazların, okuduğunu anlamayan cahillerin ve çağın yeniliklerini izlemeyen dar kafalıların elinden kurtaramayışlarındadır. Fezanın derinliklerine doğru yol alındığı, bilgisayar ve internet nimetinden bin bir çeşit işte yararlanıldığı çağımızda, hala türbe bahçelerindeki ağaçlara çaput bağlamakla hamile kalınacağına inananlar az değildir. “Şu gün işe başlamak, şu gün çalışmak günahtır”, diye tembelliğe prim verenler bulundukça, arzu edilen hedeflere varmakta daha çok zaman kaybederiz. Bütün bunları Kur‟an-ı Kerim ile bağdaştırmak asla mümkün değildir. Bunlar Allah‟tan başka yardımcı aramaktır. Bu anlayıştan Allah‟a sığınırız. Müslüman, hiç zaman kaybetmeden bu zulümden kendisini kurtarmalıdır. Muska ve tılsımların kaynağı putperestliğin en ilkel şekli olan Fetiş‟tir. Bu inançta olanlar, bazı nesnelerde uğur veya uğursuzluk bulunduğuna inanırlar. Kişi, uğurlu saydığı nesneyi boynuna asar veya yanında taşır. Bu nesneleri taşıyanlar çeşitli hastalıklardan, bela ve kazalardan korunacaklarına inanırlar. Muska ve tılsım üzerine yazılan kitapların en meşhurlarından birisi Mısır‟da basılan “Şems‟ül-Marif‟ül-Kübra” adlı kitaptır. Kitabın yazarı 7. hicri yüzyıl şeyhlerinden Ahmet bin Ali elBuni’dır. Bu kitapta 400 kadar tılsım bulunur. Yine böyle ünlü muskatılsım kitaplarından biri de “Kenz‟ül-Havas Keyfiyet-i Celb ve Teshir”dir. Bu kitap, Süleyman el-Hüseyin tarafından yazılmıştır. Bu tılsımlarda Esma‟ül-Hüsna, ayet ve dualar da su istimal edilmektedir. Bunların, cahil halkı kandırmak için kullanılmakta olduğuna şüphe yoktur. İslam Dininin Esasları 163 Bu hurafeler, Müslümanların inancına, sağlığına, malına ve canına zarar verecek zırvalardır. Sağlam ve sağlıklı bir iman ile yaşamak isteyen Müslümanlar, bunlara kanmamalı ve inanmamalıdır. Nitekim muskacılardan bazıları Kur‟an-ı Kerim‟deki İsra suresinin 82. ayetini muska yazmaya delil olarak göstermişlerdir. Oysa belirtilen ayette muska yazmak için hiçbir işaret yoktur. Konu ile ilgili iddia edilen ayette Allah: “Biz, Kur‟an‟dan öyle bir şey indiriyoruz ki o, mü‟minler için şifa ve rahmettir, zalimlerin ise yalnızca ziyanını artırır.”513 Bu ayette anlaşılması gereken; feyz alınması için ve bu nedenle okumamız gereken Kur‟an-ı Kerim ayetlerini, insan için şifa ve rahmet vesilesi olabilmesi yerine, kötü ve haram olan alışkanlıklarımızı O‟na fatura etmenin dini hiçbir dayanağı yoktur. Tek kelime ile bu zillete bulaşmak, Müslüman olduğunu iddia eden insanlar için büyük bir felakettir. Müslümanlar, ya bu zilletten kurtulacaklar, ya da bu acı tabloyla yollarına devam ederler. Bu acı tablo ile İslam‟ı bir arada bulundurmak mümkün değildir. Herkes durumunu buna göre değerlendirmelidir. Kur‟an-ı Kerim, muska yazmak, büyü yapmak için değil, insanlara yol gösterici, doğrunun ve doğruyu eğriden ayırmanın açık delillerini ortaya koymak için gönderildiğini anlamamız gerekirken, bu son ilahi kitabın ayetlerini rastgele yerlere yazarak, istismar etmek kanaatimizce Kur‟an-ı Kerim‟i ve İslam dinini bilmemek ve anlamamaktır. Bu işi yapanlara fırsat vermek de gaflettir. İslam‟ın yasakladığı işleri yapan ve bu tür davranışlara cevaz veren insanlar, hangi kisve ve unvan ile bunu yapıyorlarsa yapsınlar, bunlar büyük bir vebal altında ve imanlarına da ciddi zarar verdikleri bir gerçektir. Bazı Müslümanlar, 13 rakamının uğursuzluğuna şuursuzca inanmaktadırlar. Oysa bu inanç, Hıristiyanlığa aittir. Hıristiyanlıkta 13 sayısının uğrusuzluğu ile ilgili birçok teori ortaya atılmıştır. Bunlardan birine göre, Hz. İsa (a.s)‟in son yemek olarak bilinen ve Roma tarafından tutuklanmadan önce Havarileri ile son kez bir araya geldiği yemekte masada 13 kişi vardır. Masadaki 13. kişi olan Yahuda onu ele verir. Bir başka teoriye göre, İstanbul‟un Osmanlı İmparatorluğu tarafından fethedildiği 1453 yılının rakamlarının toplamı 13'tür. Bazı Hıristiyanlar 12 kişiyle birlikte aynı masaya oturtmaktan kaçınır; birçok otelin 13 sayısını taşıyan odası ve 13. katı yoktur. Çoğu zaman yaşanan tesadüfler de 513 İsra, 17/82 164 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... 13 sayısının uğursuzluğuna yorulur. Hatta Nasa‟nın insanlı ay yolculuğunun 7. uçuşu olan Apollo 13 projesinin başarısızlığına neden olarak isminde geçen 13 sayısı gösterilmektedir. 13 sayısının uğursuz olduğuna ilişkin inanç, dünyada o kadar yaygındır ki, yaşamı birçok yönde ciddi olarak etkilemektedir. Bazı ülkelerde evlerin kapılarına 13 numarası verilmez, uçaklarda 13. koltuk sırası yoktur, apartmanlarda, otellerde 13. kat ya 12A’dir ya da 14’tür. 13 numaralı oda yoktur. Olsa bile insanlar o odada kalmak istemezler. Hatta ayin 13‟ünde işe gelmeme, uçak ve tren rezervasyonlarının iptali, alışverişin düşmesi ve benzeri davranışların ABD’ye günde milyonlarca dolara mal olduğu söylenmektedir. Bu inanç bir fobi, yani bir çeşit korku hastalığı olarak kabul edilmiş olup adı “triskaidekaphobia”dır. Genel olarak bu inancın, Hz. İsa (a.s)‟in meşhur son yemeğindeki Havariler‟in sayısından kaynaklandığı sanılsa da, kökü çok daha eskilere, Mitolojik Tanrıların yaşadığına inanılan çağlara, İskandinavya topraklarına kadar gitmektedir. İskandinav mitolojisinde, İskandinav Tanrılarının en kötülerinden olan Loki, Valhalla‟daki oniki kişilik bir şölene davetsiz olarak gitmişti. 13‟üncü kişi olarak gittiğinde, gözyaşı Tanrısı olarak da anılan, adının anlamı “Muzaffer” olan, yakışıklı, adil, ışık ve güzellik Tanrısı Balder‟ın ölümüne yol açtığından, bu sayı uğursuz olarak anılmaktaydı. Balder, Vikkingler‟in meşhur Tanrısı Odin ile Frigga’nin oğulları olup, ay kraliçesi Nanna‟nın da eşidir. Bu ziyafete 12 kişi davetli iken, yalanların ve hilelerin Tanrısı Loki, davetli olmadığı halde, zorla 13. kişi olarak katılmak ister. Ancak bu arada çıkan tartışmada, Loki diğer Tanrılar tarafından da çok sevilen Balder‟i öldürür. Bu mitolojik hikaye ve inanış İskandinavya‟dan Avrupa‟nın güneyine kadar yayılır. Hıristiyan din adamları bu halk masalını kullanırlar ve Hz. İsa (a.s)‟in son yemeğine uygularlar. Hıristiyan versiyonunda Balder‟in yerini Hz. İsa (a.s), Loki‟nin yerini de hain Judas alır. Bu yemekten sonra 24 saat içinde de Hz. İsa (a.s) Çarmıh‟a gerilerek öldürülür. Bu nedenle Hıristiyanlar‟da akşam yemeğinde 13 kişi bir araya gelirse bunlardan birinin başına bir felaket geleceğine inanılır. Bu inanışlara göre 13 sayısı uğursuzdur ama ayın cumaya rastlayan 13. günü hepten uğursuzdur. Ancak böyle bir günde doğmuşsanız tam tersi, yani 13 sizin uğurlu gününüzdür. Cuma gününün uğursuz sayılmasına Hz. Havva‟nın, Hz. Adem (a.s)‟e o meyveyi cuma günü yedirtip cennetten kovulmasına sebep İslam Dininin Esasları 165 olması,514 Hz. Nuh (a.s) zamanındaki büyük selin cuma günü olması, Hz. İsa (a.s)‟in cuma günü Çarmıh‟a gerilmesi gibi olaylardan biri veya hepsi neden olmuş olabilir. 13 sayısının uğursuzluğuna duyulan inancın kökeninde, bir yıl içinde ayin 13 kez dolunay olarak gözükmesinin yattığını söyleyenler de vardır. Genel olarak bu inancın, Hz. İsa (a.s)‟in meşhur son yemeğindeki Havariler‟in sayısından kaynaklandığı sanılır. Hz. İsa (a.s)‟in bir cuma günü Çarmıh‟a gerilmesinden önceki son yemeğinde toplam 13 kişi bulunuyordu; Hz. İsa (a.s) ve 12 Havarisi‟dir. Bu nedenle Hıristiyanlarda akşam yemeğinde 13 kişi bir araya gelirse, bunlardan birinin başına bir felaket geleceğine inanılır. Sonraları 13 sayısını çağrıştıran bu sayının içinde geçtiği her şey lanetli, kötü, korkunç olarak nitelendirilmeye başlandı. Uğursuzluğun diğer nedenleri ise şöyle anlatılıyor: İbraniler‟e göre 13 sayısının uğursuz olmasının nedeni İbrani alfabesinin 13‟üncü harfinin “mavet”, yani ölüm sözcüğünün ilk harfi olan “m” olmasıydı. Hammurabi kanunları listesinde de 13 sayısı atlanmıştı. 13 Ekim 1307 Cuma günü, Fransa Kralı Philippe ile Papa Clemens’in işbirliği sonucu Tapınak Şövalyeleri‟nin çoğu tutuklanıp idam edilmişti. 13 sayısının uğursuzluğuna duyulan inancın kökeninde bir yıl içinde ayın 13 kez dolunay olarak gözükmesinin yattığını söyleyenler de vardır. Ünlü katiller Jack the Ripper, Charles Manson, Jeffrey Dahmer, Theodore Bundy ve Albert de Salvo’nun adları 13 harften oluşur. İlmi ve bilimsel dayanağı olmasa da 13 sayısının uğursuzluğuna inanan Hıristiyan ve diğer inanç gruplarının gerekçeleri hiçbir dinden onay almaz. Ancak Müslümanların 13 sayısının uğursuzluğuna inanmaları çok yersiz, anlamsız ve batıl bir inançtır. Öncelikle İslam, hiçbir rakamın uğurlu veya uğursuz olduğunu onaylamaz. Hatta 13 rakamı Müslümanlar için uğurlu bile sayılabilir. Çünkü iddia edildiği gerekçelerin tamamında İslam ve Müslümanlar için çok önemli sayılan tarih ve rakamlar yer almaktadır. 514 Kur’an-ı Kerim’e göre, Hz. Adem (a.s) ile Hz. Havva, biri diğerinden değil, her ikisi de aynı özden, yani topraktan yaratılmıştır. Biri diğeri için değil, her ikisi de yeryüzünü birlikte imar etsinler diye var edilmiştir. İkisi birlikte Allah’ın hitabına muhatap olmuştur. İkisi birlikte şeytana kanmıştır. Biri diğerini aldatmamıştır. İkisi birlikte aldanmıştır. İkisi birlikte pişman olup tevbe etmiş, dünyadaki sorumluluğu da yine birlikte üstlenmiştir. İkisi de halife olarak gönderilmiştir. (Mehmet görmez, “Cami Kadın ve Aile”, Sunuş, s. 7) 166 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... Hz. Muhammed (s.a.v) 571 senesinde doğmuştur. O senenin rakamlarını toplayın bakalım ne çıkacak? 5+7+1 = 13 eder. İstanbul, 1453 yılında Sultan Fatih Mehmet tarafından fethedilmiştir. Gerçekten de bu tarih çok önemlidir. Bir çağın kapanıp aydınlık bir çağın başlamasını ifade eder. 1453 tarihinin rakamlarının toplamı da, 1+4+5+3 = 13 eder. Türkler 751 tarihinde Müslüman olmaya adım atmıştır. 7+5+1= 13 eder. Her türlü sapkınlıklardan korunmamıza sebep olan, şerefimize şeref katan İslam dini ile tanışmamıza neden olan Talas Meydan Muharebesi 571 yılında olmuştur. O tarihin rakamlarının toplamı da 5+7+1+=13 eder. Pasinler savaşı, 1048 tarihinde Bizans ile yapılan ilk savaş ve ilk galibiyettir. 1+0+4+8= 13 eder. Bir gaflet örneği olarak, her yıl 1Nisan günü sevinçle “1 Nisan!” diye şaka yapılır. Kars İmam-Hatip Lisesinde, orta kısmı 2. sınıfta okurken, bilahare Vali olarak da görev yapan, merhum Oktay Başer Kars Vali yardımcısı idi ve derslerimiz boş geçmesin diye İngilizce derslerimize girmekte idi. 1 Nisan 1970 tarihinde kendisine “şaka” yapmak üzere sınıfta girdiğinde ayağa kalkmadık. Şaşırdı, hepimiz bir ağızdan “1 Nisan dedik.” Buna çok üzülmüştü ve kızmadan o derste sadece 1 Nisan şakası olayını anlattı. Merhum Vali Oktay Başer‟e Allah‟tan rahmet diliyorum. Şuurlu bir Müslüman ve mütefekkir idi. Ben o gündür bu gündür bu olayı, sınıfta ve konu olan her yerde anlatmaya çalışıyorum. Mahiyetini bilinmeyen bu ihaneti her yıl Müslüman olarak şuursuzca tekrarlamaktayız. Olayın aslı budur: “15. yüzyılın sonlarında Haçlı ordusu İspanya‟daki Endülüs Müslümanlarının son kalesini kuşatır. Uzun süren bir kuşatma olmasına rağmen kış aylarının da etkisiyle kale korunabilmektedir. Kaleyi almanın zorluğunu anlayan Haçlı ordusu komutanı değişik taktikler düşünür. En sonunda 31 Mart gecesi kalenin önüne giderek bir elinde Kur'an-ı Kerim, diğer elinde İncil “Şu iki kitap üzerine yemin ederim ki, teslim olursanız bu akşam size bir şey yapmayacağım” der. Müslümanlar kendilerine dokunulmaması karşılığında kaleyi teslim ederler. Ertesi sabah, yani 1 Nisan sabahı Haçlı ordusu komutanı, bütün Müslümanların öldürülmesi emrini verir. Bunun üzerine Müslümanlar, “Yemin etmiş, söz vermiştiniz!” dediklerinde Haçlı ordusu komutanı “Benim sözüm dün akşam içindi, bugün için size bir sözüm yoktur, bu gün 1Nisan” diye cevap verir ve bütün Müslümanlar şehit İslam Dininin Esasları 167 edilir. İşte o gün bugündür “1 Nisan” Hıristiyanlar arasında “Hile Günü” olarak kutlanmaktadır. Müslüman olarak biz de, bu hile gününe şaka adı altında ortak oluyoruz. Şehit edilen yüzlerce Müslüman‟ın ruhunu incitiyoruz. Bundan Allah‟a sığınmak lazımdır. Bid‟at ve hurafe illetinin ne olduğunu, nerelerden kaynaklandığını ve bu konuda insanlarımızın nasıl kandırıldığına dikkatleri çekmek için, “Sünnilik Şiilik Alevilik Vehhabilik Nedir?” adlı kitabımızda buna geniş yer ayırdık. Geniş bilgi için oradan yararlanılabilir. -Sünnet Hz. Peygamber(s.a.v)‟in Kur‟an-ı Kerim dışında söylediği her türlü “söz, fiil ve takrirlerden oluşan her şey Sünnet‟tir.” Daha kısa ve fıkıh usulü bilginlerinin anlayışına uygun bir anlatımla Sünnet: “Allah Resulü‟nün söz, fiil ve takrirlerinden ibarettir.‟‟ Böylece Hz. Peygamber(s.a.v)‟in, Peygamberliğinin başlangıcından vefatına kadar, Kur‟an-ı Kerim dışında söylemiş olduğu her söz veya yaptığı her fiil Sünnet içinde yerini almış olmaktadır. Bu kapsamdaki Sünnet‟in delil olmasına bütün Müslümanlar İcma etmişlerdir. Yani Sünnet‟in dinde delil olmadığını söyleyen hiçbir kimse veya grup bulunmamaktadır. Ayrıca Kitabın Sünnet‟e göre üstün olduğu konusunda da bir görüş ayrılığı bulunmamaktadır. Zira Kitap, yani Kur‟an-ı Kerim, lafız olarak Allah katından indirilmiş, ibadetlerde okunması emredilmiş ve bütün bir insanlığın en küçük bir süresinin bir benzerini getirmekten aciz kaldığı ilahi bir beyandır. Sünnet ise, bu vasıflara sahip değildir. Bu nedenle, delillerin sıralanmasında Sünnet elbette ki, Kur‟an-ı Kerim‟den sonra gelmektedir. Sünnet, her yönüyle onun hükümlerine uygun açıklamalarda bulunur.515 Sünnet, Kur‟an-ı Kerim‟in anlatılması ve açılmasıdır. “Namaz kılın ve zekat verin…”516 “Ey inananlar, oruç size farz kılındı…”517 “Ka‟be‟ye gitmeye yol bulabilene Hacc etmek Allah‟ın insanlar üzerindeki bir hakkıdır...”518 ayetlerinde mutlak olarak ifade edilen İslam‟ın temel şartlarını bir de, “İslam beş temel üzerine ku515 516 517 518 Mehmet Bozkurt, “Sünnilik Şiilik Alevilik Vehhabilik Nedir?”, s. 73 Bakara, 2/43 Bakara, 2/183 Al-i İmran, 3/97 168 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... rulmuştur…”519 Hadis‟i uygulamaya yönelik hiçbir açıklama getirmeksizin, sadece hüküm açısından beyan etmektedir. Yine “Mallarınızı kendi aranızda haksız sebeplerle yemeyin…”520 ayeti ile “Hiçbir Müslüman‟ın malı, kendi gönül rızası bulunmadan helal olmaz.”521 Hadis‟i tam bir uyum içinde, aynı manayı ifade etmektedir. Özetle; Sünnet, Kur‟an-ı Kerim‟i açıklar ve Sünnet ile Kur‟an-ı Kerim arasında bir uyum ve ahenk vardır. Sünnet, Kur‟an-ı Kerim‟de bulunan herhangi bir hükmü, herhangi bir yönden açıklar. Örneğin, namaz ve zekatın uygulama biçimi, ölçü ve şekillerine açıklık getiren Hadisler, yine “beyaz iplik siyah iplikten sizin için ayırt edilinceye kadar”522 ayetindeki beyaz ve siyah iplikten kastedilen, gündüzün aydınlığı ile gecenin karanlığı olduğunu belirten Hadisler ve yine “inanıp da imanlarına herhangi bir zulüm bulaştırmayanlar…”523 ayetindeki zulümden kastedilen, şirk olduğunu açıklayan Hadisler, Sünnet‟in bu özelliğini ortaya koymaktadır. Sünnet ile Kur‟an-ı Kerim ilişkisi hep böyledir ve bir bütünlük arz eder. Sünnet‟in en yoğun şekilde icra ettiği görevi, Kur‟an-ı Kerim‟i açıklamaktır. Bu nedenle Sünnet, Kur‟an-ı Kerim‟in açıklayıcısıdır denilmiş ve Kur‟an-ı Kerim ile Sünnet arasındaki ilişki de açıklayan/açıklanan ilgisi olarak tespit edilmiştir. Konu ile ilgili olarak İslam bilginleri arasında herhangi bir görüş ayrılığı söz konusu değildir.524 Hz. Peygamber(s.a.v), Kur‟an-ı Kerim‟in onay vermediği hiç bir şeyi söylemez ve yapmaz. Ayrıca Allah‟tan emir almadıkça kendiliğinden hiçbir şey söylemez ve yapmaz. Dolayısı ile O‟nun hayatı tamamen Allah‟ın denetiminde ve yönetiminde geçmiştir. Konu ile ilgili olarak Kur‟an-ı Kerim: “Eğer (Peygamber) bize isnat ederek bazı sözler uydurmuş olsaydı, mutlaka onu kudretimizle yakalardık.” “Sonra da O‟nun şah damarını mutlaka keserdik.” “Hiç biriniz de bu cezayı engelleyip ondan savamazdı.”525 519 520 521 522 523 524 525 Buhari, İman, 2; Müslim, İman, 19 Bakara, 2/188 Ebu Davud, Menasik, 56 Bakara, 2/187 En’am, 6/82 Mehmet Bozkurt, age, s. 74-75-76 Hakka, 69/44- 45-46-47 İslam Dininin Esasları 169 M. Hayri Kırbaşoğlu, Sünnet‟in İslam‟da bir kaynak olduğunu göstermek için, başvurulan ayetlerin tasnifini aşağıdaki şekilde yapmaktadır. 1- Hz. Peygamber(s.a.v)‟e itaati emreden ayetler. 2- Hz. Peygamber(s.a.v)‟in hükümlerine boyun eğmeyi emreden ayetler. 3- Hz. Peygamber(s.a.v)‟e isyan etmemeyi, ona karşı çıkmamayı emreden ayetler. 4- Hz. Peygamber(s.a.v)‟in Kur‟an-ı Kerim‟i açıklama görevinden bahseden ayetler. 5- Hz. Peygamber(s.a.v)‟in helal-haram kılma yetkisi olduğunu ifade eden ayetler. 6- Hz. Peygamber(s.a.v)‟in, Müslümanların uyması gereken güzel örnek olduğuna dair ayetler.526 Sünnet, Kur‟an-ı Kerim‟in açıklayıcısı olduğu için, Kur‟an-ı Kerim‟den hemen sonra ikinci dini delildir. “Kur‟an-ı Kerim okunan vahiy, Sünnet ise rivayet olunan vahiydir.”527Hz. Peygamber(s.a.v)‟in Hadisleri de, “rivayet edilen Sünnet‟tir.”528 Sünnet sözlükte, yol demektir. Yolun iyisine de kötüsüne de Sünnet denilir. Yalın halde söylendiği zaman “güzel yol” anlamındadır. Kur‟an-ı Kerim‟de bu kelime “devamlı adet, evrenin düzeninde geçerli olan tabii kanunlar, gidilen yol‟‟ gibi anlamlarda kullanılır. Ayrıca “Sünnetullah” terimi vardır ki, bu Allah‟ın koyduğu kurallar ve toplumların hayatlarında görülen ilerleme, gerileme ve hatta yok olmada geçerli olan ilahi kanunlar demektir. Terim olarak Sünnet; Hz. Peygamber(s.a.v)‟in söz, fiil ve takrirleri ile İslam‟ı yaşayarak yorumlaması demektir. Bu anlamda Sünnet, Hadis‟ten daha kapsamlıdır. Nitekim Hz. Peygamber(s.a.v)‟in, “Size iki şey bırakıyorum. Onlara sıkı sarıldığınız sürece yolunuzu şaşır- 526 527 528 Mehmet Bozkurt, age, s. 76, Alıntı: M. Hayri Kırbaşoğlu, “İslam Düşüncesinde Sünnet”, s. 149 İmam Şafii, “Risale”, s.91 Kasimi, “Kavaidü’t-Tahdis”, s. 35 170 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... mazsınız. Allah‟ın Kitab‟ı ve Resulü‟nün Sünneti‟dir…529 Hadisinde bu anlam açıkça görülmektedir. Hz. Peygamber(s.a.v)‟e isnat edilen her şeyin yazılı metni anlamında Hadis, günümüzde Sünnet yerine kullanılmaktadır. Artık bugün Hadis denilince Sünnet, Sünnet denilince Hadis anlaşılmaktadır.530 Hz. Peygamber(s.a.v)‟in hayatı incelendiğinde, tebliğ konusunda çok titiz davrandığı, kendisine gelen vahyi hiç geciktirmeksizin zamanında ve eksiksiz bildirdiği görülür. Sahabe de bu konuda üstlendikleri önemli görevin bilincinde olarak, kendilerine bildirildiği şekilde Kur‟an-ı Kerim‟i, sonraki nesillere ulaştırabilmek için büyük bir çaba göstermişlerdir. “Ey Resul! Rabb‟inden sana indirileni tebliğ et. Eğer bunu yapmazsan, O‟nun mesajını (elçiliğini) iletmemiş olursun. Allah, seni insanlardan koruyacaktır. Şüphesiz ki, Allah kafirler topluluğunu hidayete erdirmez.”531 İlahi emirde, insanlara tebliğ edilmek üzere kendisine vahy edilen bazı bilgileri saklamasının, Hz. Peygamber(s.a.v)‟den asla beklenemeyeceği ifade edilmektedir. Hz. Peygamber(s.a.v)‟in vahiy yolu ile Allah‟tan aldığı Kur‟an-ı Kerim ayetlerini görevi gereği, insanlara sadece ulaştırmakla kalmayıp, aynı zamanda onları açıklıyor ve konu ile ilgili sorulara cevap veriyordu. Tebliğ ettiklerini açıklamak ve konuyla ilgili sorulara cevap vermek, O‟nun asli göreviydi. Hemen belirtelim ki, Hz. Peygamber(s.a.v)‟in tebliğ görevi evrensel olduğu için, açıklamaları da ona uygun nitelikte gerçekleşiyordu. Yani Sünnet, Kur‟an-ı Kerim‟in evrensel anlamda Hz. Muhammed (s.a.v) tarafından yorumlanması demektir.532 Hz. Peygamber(s.a.v)‟e indirilen kutsal Kitap, ayette “zikir” kelimesiyle anılmaktadır. Bununla Kur‟an-ı Kerim kastedilmektedir. Ayrıca zikir, Kur‟an-ı Kerim‟in diğer bir adıdır. Ayette açıkça anlaşıldığı gibi, Hz. Peygamber(s.a.v)‟in asli görevi Kur‟an-ı Kerim‟i açıklamaktır, O‟nun Kur‟an-ı Kerim‟e aykırı bir hüküm ve anlayış ortaya koyması kesinlikle düşünülemez. Ancak Kur‟an-ı Kerim ile uzlaşmayan ve O‟ndan onay almayan bir sözü Hadis olarak kabul etmek mümkün değildir. Kur‟an-ı Kerim‟in yeterli, açık ve açıklayıcı oluşu elbette ki, bir gerçektir. Onun bu nitelikleri529 530 531 532 İmam Malik, “Muvatta”, Kader, 3 Mehmet Bozkurt, age, s. 78 Maide, 5/67 Mehmet Bozkurt, age, s. 79-80 İslam Dininin Esasları 171 ne rağmen, Kur‟an-ı Kerim‟in muhatabı olan insanların anlayış seviyeleri farklı olduğu için, onu doğru olarak kavramaları mümkün değildir. Diğer yandan sorumlu olabilmek için duymak değil, anlamak gerekmektedir. Çünkü anlamadıkları şeyden insanları sorumlu tutmak mümkün değildir. Bundan dolayı kim, neyi anlamak ihtiyacında ise ona, onu anlatmak lazımdır. Bu anlamda en iyi, en doğru ve en güzel açıklamayı da elbette ki, Hz. Peygamber(s.a.v) yapmıştır. Hz. Peygamber(s.a.v)‟in açıklamaları, hiçbir zaman Kur‟an-ı Kerim‟in eksik, yetersiz ve kapalı olduğu anlamına gelmez. Allah‟a kul olmaktan başka görevi olmayan insanlar, ancak bu açıklamalar sayesinde Allah‟a nasıl kulluk edeceklerini öğrenmiş olacaklardır. Bu nedenle, Sünnet‟in dışında İslam‟ı düşünmek mümkün değildir. Hayatın ilahi irade doğrultusunda şekillenmesi konusunda Sünnet, Kur‟anı Kerim ile birlikte ve hemen onun yanında bir görev üstlenmiş bulunmaktadır. Bunun böyle olduğunu hem Hz. Peygamber(s.a.v)‟e itaati emreden Kur‟an-ı Kerim ve hem de Hz. Peygamber(s.a.v)‟in bizzat kendisi ifade etmektedir.533 Kur‟an-ı Kerim, Hz. Peygamber(s.a.v) hakkında: “… Peygamber size neyi verirse onu alın, size neyi yasaklarsa, ondan da sakının. Allah‟tan korkun. Çünkü Allah‟ın azabı çetindir.”534 Ayet bir sebebe dayalı olarak gönderilmiş olsa da, anlamının genel olması esastır. Buna göre Hz. Peygamber(s.a.v)‟in getirdiği her şey alınacaktır. O‟nun getirdiği Kur‟an-ı Kerim‟dir. Hz. Peygamber(s.a.v)‟in yasakladığı her şeyden uzak durma emri, Kur‟an-ı Kerim‟in dışında bazı yasakların söz konusu olabileceğini akla getirse de, durum öyle değildir. Çünkü yasaklamak; tahrim, yani haram ilan etmek yetkisini kullanmaktır. Kur‟an-ı Kerim, Hz. Peygamber(s.a.v)‟e tahrim yetkisi vermediğine göre, Hz. Peygamber(s.a.v)‟in yasakladığı şeylerin çerçevesini de Kur‟an-ı Kerim belirlemektedir. “(Resulüm!) De ki: Eğer Allah„ı seviyorsanız bana uyunuz ki, Allah da sizi sevsin ve günahlarınızı bağışlasın. Allah çok bağışlayıcı ve esirgeyicidir.”535 Birçok ayette genel olarak Peygamberlerin, özel olarak da son dinin Peygamberi Hz. Muhammed (s.a.v)‟in bildirdiklerine teslimiyet göstererek 533 534 535 Mehmet Bozkurt, age, s. 80-81 Haşr, 59/7 Al-i İmran, 3/31 172 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... uymanın önemi vurgulanmaktadır. Ayette Hz. Peygamber(s.a.v)‟e uyma, Allah sevgisinin ayrılmaz bir parçası olarak nitelenmiş, Hz. Peygamber(s.a.v)‟in gösterdiği yolu gönülden benimsemeyen kişinin, Allah‟ı sevdiğini iddia edemeyeceği belirtilmiştir. Ayrıca Hz. Peygamber(s.a.v)‟e uyma iradesini ortaya koyması, Allah‟ın sevgisine ve bağışlanmasına mazhar olmanın ön şartı sayılmıştır. Kur‟an-ı Kerim‟in ifadesiyle Allah‟ı sevmek, Hz. Peygamber(s.a.v)‟ı sevmek, Hz. Peygamber(s.a.v)‟ı sevmek de Allah‟ı sevmek demektir. Hz. Peygamber(s.a.v) sevilmeden Allah sevilemez. O‟nun Sünnet‟ine tabi olmadan Allah‟ı sevme davasında bulunmak boş bir iddiadır. Dolayısı ile Allah‟a ulaşmanın yolu, O‟nun Peygamberinden geçer. Bunun içindir ki, soyut bir kavram olan sevgi yerine uyma, izleme kelimeleri kullanılmıştır. Çünkü Hz. Peygamber(s.a.v), yaşayan somut bir modeldir. O‟nu sevmek uygulamayla ispat edilir. Allah, Kur‟an-ı Kerim‟de, mü‟minlerde Allah sevgisinin diğer sevgilerden daha kuvvetli olduğunu536 Hz. Peygamber(s.a.v) de, Allah ve Resulü‟nü her şeyden daha çok seven kimse ile sevdiğini, ancak Allah için seven kimsenin gerçek imanın tadına varacağını537 bildirmiştir. Diğer taraftan Hz Peygamber (s.a.v) sevgi ile iman arasındaki ilişkiye dikkat çekmiştir. Buna göre bir Müslüman‟ın öncelikle Allah sevgisini kalbine yerleştirmesi gerekmektedir. “Birbirinizi sevmedikçe iman etmiş olmazsınız.”538 “Bir kimse kendisi için istediği bir şeyi mü‟min kardeşi için de istemedikçe gerçekten iman etmiş olmaz.”539 Kur‟an-ı Kerim, Hz. Peygamber(s.a.v) için: “Andolsun ki, Resulullah sizin için, Allah‟a ve ahiret gününe kavuşmayı umanlar ve Allah‟ı çok zikredenler için güzel bir örnektir.”540 ayetinde ifade edildiği gibi Kur‟an-ı Kerim O‟nu, örnek bir şahsiyet olarak ortaya koymakta ve tanıtmaktadır. Hz. Peygamber(s.a.v)‟in işi, görev ve yetkisi vahyi tebliğ etmekten ibaret değildir. O‟nun bütün ümmete örnek olmak, vahyi açıklamak ve yeni oluşan İslam toplumuna liderlik etmek gibi görev ve yetkileri de vardır. Çünkü Kur‟an-ı Kerim, O‟nu örnek olarak ifade etmektedir. Bu ayete göre Allah‟ı anmak ve ahiret mutluluğunu elde etmek isteyenler için en güzel örnek Allah Resulü‟dür. Hz. Peygamber(s.a.v)‟in 536 537 538 539 540 Bakara, 2/166 Buharı, İman, 9 Müslim, İman, 93 Buharı, İman, 7 Ahzab, 33/21 İslam Dininin Esasları 173 ahlakı Kur‟an-ı Kerim‟i yaşamaktan ibaret olduğuna göre, bizler için Hz. Peygamber(s.a.v)‟ı örnek almanın pratik anlamı Kur‟an-ı Kerim‟i hayatımıza sokmak, yani ona teslim olmaktır. Çünkü Hz. Peygamber(s.a.v)‟in ahlakını, tavır ve tarzını şüphesiz Kur‟an-ı Kerim‟den öğrenebiliriz. Kısaca, Hz. Peygamber(s.a.v)‟in güvenilir sünnetinin kaynağı da Allah‟ın kitabı Kur‟an-ı Kerim‟dir. Hz. Peygamber(s.a.v)‟i okumak ve yaptıklarını bilmenin yanında, O‟nu anlamak ve insanlığa verdiği mesajı kavramak gerekir. İslam dünyası bu gün, buna muhtaçtır. Hz. Peygamber(s.a.v)‟i anlamamak, bir Müslüman için ancak zillet olabilir. Belki zillet kelimesi çok ağır düşünülebilir. Ancak bu kelimeyi özellikle kullandım. Müslüman olarak bu gün yaşadığımız sefaletten kurtulmak için, Hz. Peygamber(s.a.v)‟i düşünmek, doğru anlamak, kavramak ve tam olarak yaşamak gerekir. Aksi takdirde yolumuza, Müslümana yakışmayan bir halde devam ederiz. “Dikkat et, halis din yalnız Allah‟ındır…”541 emriyle ifade edilen, dinin sahibi ve koyucusu yalnız Allah‟tır. Hz. Peygamber(s.a.v), bu tek sahip ve din koyucudan aldığı hükümleri, yaşadığı devrin şartları içinde yorumlar, uygular ve rehberlik eder. Allah‟ın dininin hükmü demek olan Hz. Peygamber(s.a.v)‟in hükmüne başvurmak ve bunu gönülden benimsemek iman alametidir. “Biz her Peygamber‟i (Allah’ın izniyle) ancak kendisine itaat edilmesi için gönderdik. Eğer onlar kendilerine kötülük ettiklerinde sana gelseler de, Allah‟tan bağışlanmayı dileselerdi, Peygamber de onlar için mağfiret dileseydi, elbette Allah‟ı ziyadesiyle affedici ve esirgeyici bulurlardı.”542 Ayet‟te Allah, kendilerine itaat edilsin diye Peygamberleri göndermiştir. Çünkü O‟nlar Allah„in elçileridir. Peygamberlere itaat, Allah‟a itaat demektir. Bu durum, insanlığa Kur‟an-ı Kerim‟in önemli bir mesajıdır. “Hayır, Rabb‟ine andolsun ki, aralarında çıkan anlaşmazlık hususunda seni hakem kılıp, sonra da verdiğin hükümden içlerinde hiçbir sıkıntı duymaksızın onu kabullenmedikçe ve boyun eğip teslim olmadıkça iman etmiş olamazlar.”543 541 542 543 Zümer, 39/3 Nisa, 4/64 Nisa, 4/65 174 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... İman, kuru bir sözden ibaret değildir; gönülden bağlanmak, inanmak ve kabullenmektir. Hem Allah ve Resulü‟ne inandığınızı söyleyeceksiniz ve hem de hükümlerine razı olmamak, tipik bir münafıklık alametidir. Müslüman olan herkes, bundan şiddetle kaçınmalıdır. Ayet, gerçek iman sahiplerinin iki temel vasfını ortaya koymaktadır. Aralarında bir anlaşmazlık çıktığında Hz. Peygamber(s.a.v)‟ı hakem kılmak, O‟nun hükmüne başvurmayı emretmekte ve Hz. Peygamber(s.a.v), bir hüküm verince onu benimsemek, onun adil olduğuna inanmak ve itiraz etmemektir.544 “Kim Resul‟e itaat ederse, Allah‟a itaat etmiş olur. Yüz çevirenlere gelince, seni onların başına bekçi göndermedik.”545 Hz. Peygamber(s.a.v)‟in fonksiyonu sadece Kitabın metnini insanlara ulaştırmaktan ibaret olmayıp, Kitabın yanında hikmeti veya bilmediklerini insanlara öğretmek, onları kötülüklerden arındırmak da onun görevleri arasındadır. Yine Hz. Peygamber(s.a.v)‟in görevi sadece nakil-tebliğ değil, aynı zamanda tebliğ ettiğini öğretmektir. Mesela: Kur‟an-ı Kerim ayetlerini doğru ve arzu edilen şekilde anlaması pratikte herkes için imkansızdır. Bu bakımdan, Hz. Peygamber(s.a.v)‟in Kur‟an-ı Kerim‟i öğretmesinin bir amacının, anlaşılmayan veya yanlış anlaşılan ayetlerin doğru bir şekilde anlaşılmasını sağlamak olduğu söylenebilir. Hz. Peygamber(s.a.v)‟in görevinin ayetleri sadece okumak veya nakletmekten ibaret olmadığını, dolayısıyla O‟na sadece Kur‟an-ı Kerim‟i bize ulaştıran bir haberci gibi bakılamayacağını açıkça göstermektedir.546 Sünnet‟in önemini ifade eden birçok sahih Hadis olduğu bilinmektedir. Bu konuda Hz. Peygamber(s.a.v)‟in temel tavrı gayet açık ve nettir. “…Kim benim sünnetimden (yaşam tarzımdan) yüz çevirirse benden değildir.”547 Bütün bu ayet ve Hadisler, Müslümanların ancak Sünnet‟e sarılmak ve ondan ayrılmamak suretiyle İslami kimliklerini koruyabileceklerini ifade etmektedir. Zira Sünnet‟in terk edilmesi halinde doğacak boşluğu, bid‟atlar dolduracaktır. Sünnet, en kısa ve en genel anlamıyla, İslam kültürü demektir. Bid‟at ise, İslam kültürüne ters düşen, onda yeri olmayan, fakat ondanmış gibi görülmeye ve gösterilmeye çalışılan yabancı unsur demek544 545 546 547 Mehmet Bozkurt, age, s. 86 Nisa, 4/80 Mehmet Bozkurt, age, s. 87 Buhari, Nikah, 1; Müslim, Nikah, 5 İslam Dininin Esasları 175 tir. Açıkça söylemek gerekirse mü‟minler Sünnet ile vardır, onunla yaşarlar ve yozlaşma Sünnet‟ten ayrılmakla başlar. Allah Resulü‟ne isnat edilen, Kur‟an-ı Kerim ile tezat teşkil eden, Hadis diye bilinen ilgisiz sözlerin, Hadis olarak kabul edilmesi ve uygulanması da yozlaşmadır.548 Sünnet‟in bir bütün ve kavram olarak bağlayıcılığı kesindir. Hz. Peygamber(s.a.v)‟e uymayı, verdiği hükme razı olmayı, O‟nun hükmü karşısında mü‟minlere seçim hakkı tanınmadığını belirleyen ayetler, Sünnet‟in Müslümanların hayatındaki etkin ve bağlayıcı rolünü ortaya koymaktadır. Ancak Hz. Peygamber(s.a.v)‟in değişik vasıflarla ortaya koyduğu Sünnet‟in bağlayıcılık derecesinin ve çerçevesinin aynı olmadığı da bir gerçektir. Hz. Peygamber(s.a.v); Peygamberlik, hakimlik ve devlet başkanlığı vasıflarından birisiyle tasarrufta bulunur. Sünnet‟in tüm hayatı, ya da hayatın tüm safhalarını da, bütün boyutlarıyla kucaklayıcı bir yapıya sahip olduğu açıktır. Bu durum Sünnet‟in evrensel bütünlüğü demektir. Sünnet kesinlikle evrenseldir. “De ki: Ey insanlar! Gerçekten ben sizin hepinize, göklerin ve yerin sahibi olan Allah‟ın elçisiyim…”549 Bu ayet ve konuya ait diğer birçok ayet, bir taraftan İslam‟ın evrensel bir din olduğunu ilan ederken, bir taraftan da Hz. Peygamber(s.a.v)‟in elçiliğinin ve dolaysıyla O‟nun Sünnet‟inin, yaşama tarzının evrensel boyut ve karakterini ortaya koymaktadır. Kur‟an-ı Kerim, birçok farklılıklara rağmen bütün insanları, Hz. Peygamber(s.a.v)‟in hayat modeline uymaya, O‟nun izinden gitmeye davet etmektedir. Çünkü O‟nun Sünnet‟i, muhtelif toplum kesimlerinin hepsine birden örnek olabilecek zenginliktedir. O‟nun hayatı, canlı bir Kur‟an-ı Kerim niteliği ile insan hayatına tam bir uygulama örneği ve ışığıdır. Herkes O‟nda örnek alabilecek bir yön bulabilir. Hz. Peygamber(s.a.v)‟in Sünnet‟inin evrensel boyutta uygulanabilir bir bütünlüğe ve esenliğe sahip olduğunu gösteren, kolaylaştırma temel prensibine uygundur. Bu nedenle kendisi:“Kolaylaştırınız, zorlaştırmayınız. Müjdeleyiniz, nefret ettirmeyiniz.”550 şeklinde durumu tespit ve ilan etmiştir. 548 549 550 Mehmet Bozkurt, age, s. 91 A’raf, 7/158 Buhari, İlim, 11 176 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... İslam, en son ve en mükemmel din, Hz. Muhammed (s.a.v) de en son Peygamberdir. Kıyamete kadar geçerli olan Kur‟an-ı Kerim ve onun birinci dereceden açıklaması ve uygulama biçimi demek olan Sünnet, her türlü şart altındaki insanların sorunlarına çözüm getirmek ve Müslümanlar arasında inanç ve davranış birliğini sağlamakla yükümlüdür. Bu durum Sünnet‟in evrenselliğinin bir sonucudur. İslam, belli bir yöre veya şehir halkına gelmiş değildir. Eğer öyle olsaydı, daha net ve değişmeyen uygulamalar teklif ederdi. Halbuki İslam, bütün insanlara gelmiş bir dindir. Bu nedenle de getirdiği esasların kıyamete kadar, dünyanın her tarafında uygulanabilir olması, kendisine inananların hidayetlerini temin edebilmesi açısından hayati bir zorunluluktur.551 Allah: “Gerçekten zikri (Kur’an’ı) biz indirdik, onun koruyucusu da elbette biziz.”552 Ayette geçen zikri, Kitap ve Sünnet olarak anlamak mümkündür. Kur‟an-ı Kerim‟in korunması, Sünnet‟in korunmasını da içine alır. Çünkü Sünnet, onun açıklayıcısı, güvenilir bekçisi ve keyfi yorumlara tabi tutulmasını önler. O halde Sünnet‟in korunması, Kur‟an-ı Kerim‟in korunması için gerekli önlemlerden birisidir. Bu nedenle de, Kur‟an-ı Kerim‟in korunması, Sünnet‟in de korunması demektir. Sünnet‟in tamamı mü‟minler tarafından korunmuştur. Fert olarak bilgileri sınırlı da olsa bilginlerin tamamı, Sünnet‟in tümünü korumuşlardır. Sünnet‟in kurtarıcılığını ve korunmuşluğu Kur‟an-ı Kerim‟in ortaya koyduğu delillerdendir. “Gerçekten sen doğru yola çağırıyorsun.”553 “...Eğer o Peygamber‟e itaat ederseniz doğru yolu bulmuş olursunuz...”554 İslam tarihi içinde, Sünnet‟i kaynak olarak kabul etmeyerek inkar eden, herhangi bir mezhep mevcut değildir. Sünnet‟in dini delillerden olduğu herkes tarafından kabul edilmektedir. Ancak Sünnet‟i prensip olarak kabul etmekle beraber, onun yazılı belgeleri demek olan Hadislere yer yer itiraz eden kişi veya gruplara rastlanmaktadır. Bu itirazlara gerekçe olarak 551 552 553 554 Mehmet Bozkurt, age, s. 95 Hicr, 15/9 Mü’minun, 23/73 Nur, 24/54 İslam Dininin Esasları 177 da, Kur‟an-ı Kerim‟in ön plana çıkarıldığı görülmektedir. Bazı ülkelerdeki kişiler ve onların öteki İslam ülkelerindeki uzantıları ve özellikle Hindistan‟da ve Pakistan‟da “Ehl-i Kur‟an Cemiyeti” çevresinde kümelenen kimseler, zaman zaman “Kur‟an-ı Kerim ile yetinme” çağrıları yapmaya başlamış, Sünnetsiz İslam arayışı içine girmişlerdir. Her konuda ayet aramakta, ayet dışında kendilerini bağlı hissedecekleri bir başka, “O Kitap (Kur’an); onda asla şüphe yoktur...”555 delilin bulunmadığını ileri sürmektedirler. Günümüzde bilinen kadarıyla Sünnet‟i toptan reddettiklerini söyleyen yegane grup Hindistan ve Pakistan‟daki Ehl-i Kur‟an cemiyetinden ibarettir. Ancak Ehl-i Kur‟an Cemiyeti‟nin bile bu konuda ittifak halinde olmadıkları, onlardan bazılarının sahihler dışında, bazılarının da mütevatir olanlar dışında kalan Hadisleri reddettikleri, ancak marjinal bir grubun, Hadislerin tamamını reddettikleri ifade edilmektedir.556 Bu görüş ve iddialara karşı, insanlar arasından seçilen Peygamberler aracılığı ile Allah‟ın emir ve yasaklarını kullarına duyurması, Allah için bir acizlik ve eksiklik değilse, Sünnet‟in varlığı da Kur‟an-ı Kerim‟in eksik ve yetersizliği anlamına gelmez. Vahyi alıp öğrenmede, Peygamberlerin aracılığına nasıl ve ne ölçüde ihtiyaç varsa, Kur‟an-ı Kerim‟deki hükümleri anlamakta da Peygamber (s.a.v)‟in yorumuna, yani Sünnet‟e öyle ihtiyaç vardır. Tabii ve doğru olan budur. Bunun dışındaki iddialar ne adına yapılırsa yapılsın, nasıl takdim ediliyorsa edilsin, temelden yanlıştır. İslam ümmetinin kimlik ve kişiliğini dokuyan yorum, Hz. Peygamber(s.a.v)‟in yorumu, yani Sünnet‟idir. Bu nedenle Sünnet, İslam‟ı anlama, kavrama ve yaşamada vazgeçilmez en doğru yorumdur. Onun verilerine, yani Hadislere yöneltilecek hiç bir tenkit, Sünnet‟ten uzak kalmayı haklı kılamaz. Diğer bir ifade ile Sünnet‟siz Müslümanlık olmadığı gibi, sadece Sünnet‟ten ibaret bir Müslümanlık da olamaz. Yani ne Sünnet‟siz Müslümanlık olur, ne de Sünnet‟e rağmen Müslümanlık olur.557 Günümüzde birçok Müslüman, bağlayıcılık açısından farklılıklar arz eden Sünnet‟i hiçbir ayırım yapmaksızın bir bütün olarak bağlayıcı kabul etmekte ve bu anlayıştan hareketle, Hz. Peygamber(s.a.v), neyi -nasıl yapmışsa, onu aynen taklit etmenin Sünnet olduğuna inanmaktadır. Bu tür bir Sünnet anlayışı, özellikle günlük hayatın çeşitli alanlarında tezahur et555 556 557 Bakara, 2/2 Mehmet Bozkurt, age, s. 97 Mehmet Bozkurt, age, s. 98 178 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... mekte ve “sakal bırakmak, sarık sarmak, şalvar veya Arapların giydiği elbise olan sevb giymek, masada yemek yemeyip yerde yemek, çatal bıçak kullanmayıp elle yemek, evlerde koltuk yerine yer minderleri kullanmak, ayakkabıyla namaz kılmak, camilerdeki halıları kaldırıp toprak zeminde namaz kılmayı teklif etmek‟‟gibi hususlar “Sünnet” olarak kabul edilip, bu konular üzerinde bilhassa halk kesimlerinde ısrarla durulmaktadır. M. Hayri Kırbaşoğlu, bu tür Sünnet anlayışının doğru ve sağlıklı olduğunu kabul etmenin mümkün olmadığını ifade etmektedir.558 Elbette ki, yukarıda sıralanan uygulamaları Hz. Peygamber(s.a.v)‟in hayatında görmekteyiz. Ancak Sünnet denilince sadece bunları anlamak yanlıştır. Oysa Sünnet, Hz. Peygamber(s.a.v)‟in misyonunu temsil etmekte ve O‟nun adına, değişen zamanlarda ve gelişen şartlara uygun bir fikir ve düşünce ortaya koymak demektir. Eğer bu yapılmış olsaydı, İslam dünyası bu gün bu halde olmazdı. Kabul etmeliyiz ki, Hz. Muhammed (s.a.v)‟ı örnek alarak bir vizyon ortaya koyamıyoruz. O halde Hz. Muhammed (s.a.v)‟ı doğru anlamak için, hayatını ve yaşam tarzını iyi öğrenmemiz lazımdır. İslam dünyası bugün buna muhtaçtır. Hz. Peygamber(s.a.v)‟in sözlerini, Sünnet kavramından ayrı düşünmek isteyenlere, buna gerekçe olarak da başlangıçta Sünnet denilince, Hz. Peygamber(s.a.v)‟in sadece fiillerinin anlaşıldığını, sözlerinin o çerçevede düşünülmediğini ileri sürenlere iltifat edilmemelidir. Bu kapsamdaki Sünnet‟in delil olmasında bütün Müslümanlar İcma etmişlerdir. Yani Sünnet‟in dinde delil olmadığını söyleyen hiçbir kimse veya grup bulunmamaktadır. Hz. Peygamber(s.a.v)‟in mucize göstermesi, Allah‟tan tebliğ ettiği emirlerin güvenilir, doğru ve hatadan korunmuş olduğunu ispat eder. Demek ki, kitap ve Sünnet‟ten her birisi diğerini desteklemekte ve doğrulamaktadır. Dinde delil oldukları da kesindir. Ancak Sünnet‟in tamamının vahiy ürünü olduğu söylemek çok zor, hatta imkansızdır. Kur‟an-ı Kerim dışında, Hz. Peygamber(s.a.v)‟in Allah ile herhangi bir iletişim veya diyalog kurma imkanından yoksun olduğu anlamına gelmez. Adına ister vahiy, ister ilham veya başka bir şey denilsin, Hz. Peygamber(s.a.v)‟in birtakım konularda Allah ile temas kurmuş olması mümkündür.559 Ancak Hadis ve Sünnet‟in dindeki yeri ve önemini, her Müslüman‟ın kabul etmesi gereken bir görevi olmakla birlikte, Hz. Peygamber(s.a.v)‟in 558 559 Mehmet Bozkurt, age, s. 98, Alıntı: M. Hayri Kırbaşoğlu, age, s.73 Mehmet Bozkurt, age, s. 99 İslam Dininin Esasları 179 Sünnet‟ine duyulan ihtiyaç, Sünnet‟in bağlayıcılık bakımından önemi ve Sünnet‟in öneminden dolayı günümüze korunarak gelişi önemlidir. Fakat Hz. Peygamber(s.a.v)‟e ait olmayan, Kur‟an-ı Kerim ayetleriyle tezat teşkil eden ve Hz. Peygamber(s.a.v)‟e isnat edilen, Hadis diye rivayet edilen sözleri hadis olarak kabul etmemiz ve uygulamalarımızda rehber edinmemiz mümkün değildir. Hz. Peygamber(s.a.v)‟e ait olduğu iddia edilen ve Hz. Peygamber(s.a.v)‟in ahlak ve inanç anlayışı ile bağdaşmayan bu sözleri şiddetle reddetmek, dini bir görevimiz olarak kabul edilmelidir. Bu konu ile ilgili olarak, “Sünnilik Şiilik Alevilik Vehhabilik Nedir?” adlı kitabımızda detaylı bilgi ve ilginç örnekler vardır. Geniş bilgi için oradan yararlanılabilir. -İcma-i Ümmet Din bilginlerinin toplanarak, kitap ve Sünnet‟e uygun bir şekilde, dini bir konudaki kararlarıdır. Diğer bir ifade ile ümmet içinde ictihad560 ehliyetine sahip olan bilginlerin bir asırda, dini bir konuda ittifak etmeleridir. Görüş birliği anlamına gelen “İcma” kelimesi, İslam hukuku terimi olarak, İslam bilginlerinin bir konu hakkındaki ortak görüşünü ifade ederken, İslam dininin temel kaynakları Kur‟an-ı Kerim‟de ve Hz. Peygamber(s.a.v)‟in uygulama ve sözlerinde yer alan prensiplerin topluma ve çağın şartlarına göre standart ve bağlayıcı bir yoruma kavuşturulması, fıkıh usulü geleneğinde icma terimiyle ifade ediliyor. Bu konuda din bilginleri, önemli bir sorumluluk taşımaktadır. İcma konusunda pek çok farklı görüş vardır. Kur‟an-ı Kerim‟de ve Hadislerde İcma‟nın kesin delil olduğunu gösteren açık bir hüküm yoktur. Bu konuda ileri sürülen ayet ve Hadislerin icma ile ilgileri açık ve kesin değildir. İcma kavramı Hz. Peygamber(s.a.v)‟den sonra ortaya çıkmış, genellikle de siyasi değil, hukuki bir terim olarak kullanılmıştır. İcma, İslam bilginlerinin oluşturmuş oldukları ve farklı anlamlar yükledikleri bir terimdir. Böyle bir kavrama ihtiyaç duyulması son derece önemlidir. Bu kavramla birçok hukuki, siyasi ve sosyal sorun çözümlenmeye çalışılmıştır. Ancak bugün, İcma kavramının gözden geçirilmesi, ona yeni bir içerik kazandırılması ve 560 Fetva: Bireysel, bağlayıcı olmayan dini görüş ve tavsiyedir. İctihat: Bir alimin ortaya çıkan yeni sorunlar hakkında çözüm önerileri anlamına gelir. İcma ise, dinin sabitleri hakkında, İslam bilginlerinin ortak tutumunu ifade ettiğinden, Müslümanlar için bağlayıcı olarak kabul edilir. 180 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... yeni anlamlar yüklenerek işlevli bir hale getirilmesi gerekir. İslam bilginlerinin buna hakkı ve yetkisi vardır. İlimde derinleşmiş olanlar, yanı ilimde “Rüsuh”561 sahibi olanlar, kesin delillerle Kur‟an-ı Kerim‟in Allah kelamı olduğunu bilirler. Ondan gerçek anlamda istifade edecek olanlar da yine bu kimselerdir. Bilgi ancak aklı kullanmak ile elde edilir. Allah nazarında en değerli insan, aklını kullanarak ilimde rüsuh sahibi olan kimsedir. Kur‟an-ı Kerim bir bilgi yığını değildir. Bilgiyi elde etme yolunu öğreten ve bilgiden amacın ne olduğunu söyleyen ve böylece bütün hayatı tanzim eden ilahi bir kitaptır. “…Kitaptaki müteşabih ayetlerin te‟vilini ancak Allah bilir, ilimde rüsuh sahibi olanlar da ona inandık, hepsi Rabb‟imizin katındandır, derler. (Bu inceliği) ancak akl-i selim sahipleri düşünüp anlar.”562 Bu ayetteki durak yerine göre anlam değişir. Ancak mutlak manada müteşabih563 ayetlerin kesin anlamını yalnız Allah bilir. İlimde rüsuh sahipleri, kitabı en iyi bilenler onlar olduğu gibi, müteşabih ayetleri de insanlar arasından ancak onlar bilebilirler.564 29 Nisan 2013 tarihinde Yeni Ümit ve Hira dergilerinin ortaklaşa düzenlediği “Ortak yol haritası icma ve kolektif şuur” konulu uluslararası sempozyum İstanbul Kongre Merkezi‟nde yapıldı. Çok sayıda din bilgini ve akademisyenin katıldığı sempozyum “İslam Akidesinde İcma‟ın Temelleri” konulu ilk sunumu Kahire Üniversitesi Daru‟l-Ulum Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Abdülhamid Medkur yaptı. Müslümanlar arasındaki farklılığın normalde bir zenginlik olduğunu dile getiren Madkur, mevcut ihtilafların ise İslam ümmetinin yakınlaşıp kaynaşmasında önemli rol oynayan İcma için engel teşkil etiğini kaydetti. 561 562 563 564 Rüsuh: İlim ve fennin derinliğine vakıf olmak, sağlamlık, devamlılık, yerinde, sağlam, sabit ve devamlı olmak, ilimde yüksek payeye erişmek ve bir şeyin iyice içinde olmak demektir. Al-i İmran, 3/7 Müteşabih: Kur’an-ı Kerim’in müteşabih ayetleri, lafız ve anlam yönünden bir başkasına benzediği için kesin olarak anlamını ortaya çıkarmada zorluk çekilen söz veya beyanlardır. Tartışma, yorum ve felsefe yapma dışı tutulan muhkem ayetlerin ışığında değerlendirmeyi esas almaktadır. Muhkem ayetlerin zıddıdır ve manası tam olarak anlaşılması mümkün görülmeyen ayetlerdir. Muhkem ayetler, temel iman ve amel konuları, helal-haram ve ibadetlere ilişkin kurallardır. Çok daha rahat ve kolay anlaşılan, manası açık, anlaşılan ve hiçbir şüpheye yol açmayan ayetlerdir. Razi, “Mefatih’ul-Gayb”, VI, s. 162. İslam Dininin Esasları 181 Tunus Uluslararası Alimler Birliği Genel Sekreteri Yardımcısı Prof. Dr. Abdülmecid Neccar ise “Konjonktüre Riayetin İcma‟ın Fonksiyonel Hale Gelmesindeki Yeri ve Önemi” konulu bir sunum gerçekleştirdi. Neccar, ümmet rolünün belirlemesinde İcma‟nın önemli yer tuttuğunu belirterek İslam‟ın cemaat dini olduğunu, fert dini olmadığını dile getirdi. Sempozyumun “İcma Neslinin Yetiştirilmesinin Dinamikleri” konulu son sunumunu ise Tunus Metodoloji Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Muhammed Babaammi yaptı. Babaammi, icma neslinin yetişmesinde Bediüzzaman Said Nursi‟nin eserleri ve hizmeti ile önemli ilaçlar sunduğunu dile getirdi. Bu konuda sevginin öncelikli temel unsurları olduğuna dikkat çeken Babaammi, Nursi‟nin “Bizler muhabbet fedaileriyiz.” ifadelerini aktararak İcma düsturunda husumete yer olmadığına vurgu yaptı ve günümüzün, gelecek İcma nesline hamile olduğunu söyledi. Fas Krallığı Alimler Akademisi Genel Direktörü Prof. Dr. Ahmed Abbadi, İcma zirvesinin insanları birbirine bağlama açısından çok önemli olduğunu söyledi. Ayrıca İslam fıkıh usulünde delil çıkarma yöntemlerinden olan icmanın işletilmesinden tüm ümmetin sorumlu olduğunu belirterek, “İcmaın işletilmesi ile ümmetin bölünmesine yol açan gidişat durdurulabilir. Belli bir konuya farklı açılardan yaklaşılabilir. Biz başkalarına görüşlerimizi dikte etmez, karşımızdakini anlamaya çalışır ve ortak meselelerimizi masaya yatırırsak, ümmeti birleştirir, parçalanmışlıktan kurtuluruz” ifadelerini kullandı ve “parçalanan ümmeti bir araya getirmek için icma konferansı düzenlenmesi bizim için büyük önem taşıyor. Kitaplarda kalmış bilgileri pratiğe geçirmek ve Hz. Muhammed (s.a.v) zamanında olduğu gibi aktif hale getirmek için önemli bir adım atıldı” diye konuştu. Sudan İslami Araştırmalar Akademisi Başkanı Prof. Dr. İsam Beşir, insanlığın karşılaştığı problemlerin icma yapılarak çözülebileceğini ifade etti. Beşir, insan hakları, kadın hakları, küresel ısınma, eğitim başta olmak üzere insanlığı ilgilendiren her konuda icma yapılması gerektiğini belirtti. Nijerya Din İşleri Yüksek Kurulu Genel Başkanı Prof. Dr. Muhammed Saad Ebu Bekir de, diyalog ve işbirliğinin etkili kanallarını bulmanın elzem olduğunu vurguladı. “Allah bize büyük fırsatlar bahşetmiştir. Ortak hayatımızın temellerine tekrar ulaşma fırsatı sunmuştur. İcma da bunlardan biridir. Hoşgörüyü yükseltmeliyiz.” dedi. 182 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... Tunus Zeytuniye Üniversitesi İslam Medeniyeti Yüksek Enstitüsü Öğretim Görevlisi Prof. Dr. Hasan el-Mennai ise, “İcma, fiziksel değil, fikri birlikteliktir ve gönüllerin bir olmasının göstergesidir.” şeklinde konuştu. Mennai, “İcma, ümmet arasındaki sorunların çözümüne katkı sağlıyor. İslam‟ın öngördüğü şekilde bir araya gelerek aramızdaki anlaşmazlıkları çözebiliriz. İhtilaflar her şeyden önce fikri birliktelik ile çözülür.” değerlendirmesinde bulundu. Eski Diyanet İşleri Başkanı Ali Bardakoğlu ise, İcma‟nın Kur‟an-ı Kerim ve Sünnet‟ten ayrı bir delil olmadığını ifade ederek, “Dinin iki aslı vardır. Biri Kur‟an-ı Kerim, diğeri ise Hz. Peygamber(s.a.v)‟in Sünneti‟dir. İcma ve Kıyas ise bu iki unsur arasındaki bağlantıları anlamamızı sağlayan yöntemleri ifade eder. İcma, kitap ve Kur‟an-ı Kerim‟in paylaşılan anlamı demektir. Bu kendiliğinden oluşmuştur. İcma geriye yönelik tasvir ağırlıklıdır. Kıyas ise Kur‟an-ı Kerim ve Sünnet‟in naslarının belirlenmesi çabasıdır. Böyle olunca iki asıl ve bu iki asla götüren iki delil ve yöntemden söz edebiliriz.” diye konuştu. Ayrıca İslam‟ın son din, Kur‟an-ı Kerim‟in ise son kitap ve Peygamberimiz Hz. Muhammed (s.a.v)‟in de son Peygamber olduğu tabii ve akli sonucu olarak bu din, bu kitap ve bu Resul anlaşılacak, yaşanacak ve o bayrak hiç bir zaman yere inmeyecektir.”dedi. Programa katılan alimler, İcma kavramının nazari ve ameli yönleri üzerinde derin tahliller yaparak görüş alışverişinde bulundu. İcma‟nın ve kolektif şuurun; kültürel, hukuki, sosyal ve siyasal hayatta fonksiyonel hale getirilmesiyle ilgili fikirleri ifade edildi. Sonuç olarak yapılan açıklamada, İcma‟nın, İslam ümmeti için hayati bir öneme sahip olduğu vurgulandı. Buna göre; 1- İcma, İslam ümmetinin hayatında merkezi bir role sahip olmuştur. Asırlar boyu İslam dininin iki aslı olan Kitap ve Sünnet‟in anlaşılmasında ve hayata geçirilmesinde Müslümanların ortak yol haritasını temsil eden icma fikrine ve onun arkasında yer alan kollektif şuura, parçalanmışlığın arttığı bugünün İslam dünyasında Müslümanların daha büyük ihtiyacı vardır. 2- İstanbul‟da İslam dünyasındaki ilim, fıkıh, medeniyet, kültür araştırma merkezleri ve üniversiteler ile işbirliği imkanlarını sağlayacak bir koordinatörlük kurulmalıdır. Bu koordinatörlük, Müslümanların karşılaştığı değişik problemlerle ilgili araştırmaları destekleme, güçlü ve kuşatıcı öneriler sunma kabiliyetinde olmalıdır. İslam Dininin Esasları 183 3- Bu koordinatörlük, iki gün boyunca gerçekleştirilen bereketli bu sempozyum boyunca temas edilen konuların derinlemesine araştırılabilmesi için her yıl birbirini tamamlayıcı toplantılar düzenlenmesini takip ve koordine etmelidir. 4- Bu koordinatörlüğün görevlerinden biri de, başta İcma olmak üzere, İslam ümmetinin ortak paydasını teşkil eden konularda temel yazma eserlerin tahkik edilmesini, bu alanda araştırmalar ve telifler yapılmasını, ayrıca daha önceden basılmış eserlerin yeni baskılarının yapılmasını sağlamak veya desteklemek olmalıdır. 5- Kur‟an-ı Kerim ve Sünnet‟in sahih anlamının kavranması ve onun yaşanması, başta Hulefa-i Raşidin olmak üzere Sahabe dönemi tatbikatının iyi bilinmesi, bugün düşünce dünyamızda meydana gelen kopukluğu gidermede ve İslam ümmeti içinde ortak paydayı güçlendirmede hayati bir role sahiptir. Bu nedenle koordinatörlük, yapacağı çalışmalarla İslam ümmetinin bugünü ve geleceği ile ilgili sorunların çözümünde kültür mirasımızın temel kaynaklarının ve özellikle İcma‟nin ne kadar zengin bir hazine olduğunu ortaya koymalıdır. -Kıyas-ı Fukaha Din bilginlerinin, daha önceki verilen hükümlerden faydalanarak ve yeni çıkan durumlar için kaideler koymalarıdır. Kıyas, “ölçmek, kıyaslamak, karşılaştırmak ve iki şey arasındaki benzerlikleri tespit etmek”, hakkında Ayet ve Hadis bulunan bir konunun hükmünü, aralarındaki ortak illetten dolayı, hakkında Ayet ve Hadis bulunmayan konunun hükmüne bağlamak anlamında bir fıkıh usulü terimidir. İmam Şafii kıyas hakkında şöyle der: “Her konu hakkında ya ona ait bir hüküm veya hak olan hükmün yolunu gösteren bir delalet vardır. Konunun açık hükmü varsa ona uymak gerekir. Eğer belirli bir hüküm yoksa konunun hak olan hükmüne götüren yolun delili ictihat ile aranır, ictihat ise kıyastan ibarettir.”565 Kıyas‟ın tariflerinde ortak olan nokta şudur: Nass‟a dayanan bir konunun hükmünü, ictihad yoluyla, aynı ortak illeti taşıyan ve nass ile belirtilmemiş bulunan konu için de sabit kılmaktan ibarettir. Ayet ve Hadislerin sınırlı, hayat olaylarının ise sonsuz olduğu ve her olayın bir hükme bağlanması gerektiği göz önüne alınırsa, bu yeni konuları çözmek için Kıyas‟a 565 Şafii, “er-Risale”, s.477 184 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... başvurmaktan başka bir çare olmadığı anlaşılır. Kıyas, bir delil kabul edilmediği takdirde, birçok yeni konuyu çözmek mümkün olmaz. İslam hukukunda Kitap, Sünnet ve İcma‟dan sonra dördüncü asli delil Kıyas‟tır. Ancak Kıyas, ilk üç asli delil gibi kesin bilgi ifade etmez. Buna göre Kıyas, zan bildirir ve yeni bir hüküm ispat etmeyip, üç delilden biriyle sabit olan ve delili gizli bulunan hükmü ortaya çıkarır. Yani Kıyas, bir çeşit ictihat olduğu için kendi başına bir hüküm bildirmez, Ayet-Hadis veya İcma ile bildirilen hükmü yeni konuya nakleder. Kısaca zanni olmakla birlikte Kıyas‟ın hükmü nakletmedir.566 Kıyas, temelde akıl ve mantık metodu olduğu halde, bazı hukukçuların çoğunluktan ayrı görüş öne sürdükleri görülür. Kıyas‟ı delil olarak kabul eden çoğunluk hukukçular, Kur‟an-ı Kerim ve Sünnet‟e dayanır. Bu konuda Kur‟an-ı Kerim: “Ey iman edenler! Allah‟a itaat edin, Peygamber‟e ve sizden olan yöneticilere (ulü’l-emr) itaat edin. Eğer bir konuda anlaşmazlığa düşerseniz, (Allah’a ve Peygamber’e inanıyorsanız) onu Allah‟a ve Peygamber‟e havale edin…”567 Bir şeyi Allah‟a ve Peygamber‟e havale etmek, Kitap ve Sünnet‟in amaçlarını tam olarak bilmekle mümkündür. Bu da Kur‟an-ı Kerim ve Sünnet‟in illetine dayanır ki, o da Kıyas‟tır. Bu ayetle ilgili olarak en çok tartışılan konu, Müslüman olmayan yöneticilere itaat edilip edilmeyeceğidir. Bu konuda genel kanaat Müslüman olan yöneticilere itaatin farz, Müslüman olmayan yöneticilere de itaatin farz olmadığı yönündedir. Muhammed Hamdi Yazır: “İtaat etmenin farz olmamasından, isyan etmenin farz olması anlaşılmaz. İtaat mecburiyetinde bulunmamakla, isyan mecburiyetinde bulunmak arasında fark vardır. İsyan hakkı başka, isyan görevi başkadır.”568 diye ifade eder. Kur‟an-ı Kerim‟de Kıyas‟ın hüccet, yani delil olduğuna dair pek çok ayet vardır. Bunlardan bazıları şunlardır: 1-“Ey akıl sahipleri! İbret alın...”569 Allah, Beni Nadir Yahudilerinin inkarlarından, Hz. Peygamber(s.a.v)‟e ve mu‟minlere verdikleri sıkıntılardan dolayı başlarına gelenleri haber verdikten sonra “ibret alın” buyurmuştur. Yani “kendinizi onlarla kıyaslayın, onların başına gelen şe566 567 568 569 Abdülkadir Şener,“Kıyas İstihsan İstislah”, s. 70; Alıntı: es-Şerahsi, “Usul”, s. 98/a, 178/a Nisa, 4/59 Muhammed Hamdi Yazır, “Hak Dini Kur’an Dili”, 2/1375 Haşr, 59/2 İslam Dininin Esasları 185 yin, benzeri bir cezanın sizin başınıza da gelebileceğini unutmayın, çünkü siz de onların yaptıklarının benzerini yaptınız” demektir. 2-“Bir şeyde, anlaşmazlığa düşerseniz onu Allah‟a ve Resulüne havale edin...”570 Hakkında Nass bulunmayan konuyu, hükmün illetinde eşit olmaları sebebiyle hakkında Nass, yani delil bulunan konuya ilhak etmek, onu Allah‟a ve Hz. Peygamber(s.a.v)‟e havale etmektir ki, Kıyas‟ın manası budur. 3-“De ki, onları ilk defa yaratmış olan diriltir.”571 Allah bu manayı bizim daha iyi kavramamız için, mahlukatın tamamen yok olduktan sonra tekrar yaratılmasını, onun ilk defa yaratılmasına kıyas etti. Çünkü onu yoktan yaratmaya kadir olan öldükten sonra diriltmeye elbette kadir olur, bilakis bu daha kolaydır. İşte bu bir Kıyas‟tır. 4- İslam şeriatının amaçlarından biri de, insanların hayatını düzenlemek, fertlerin ve toplumun birbirleriyle olan ilişkilerini tanzim etmek, meşru menfaatlerini gerçekleştirmek ve aralarına fitne-fesadın girmesine engel olmaktır. Bu nedenle İslam şeriatının hükümleri bir takım hikmetlere dayanmaktadır. Bazen anlaşılması güç olan bu illet, muctehidler tarafından idrak edilir de benzeri konulara çözüm getirilirse, İslam şeriatının amacı gerçekleşmiş olur. Nitekim Allah, Kur‟an-ı Kerim‟in bazı ayetlerinde hükümlerinin hikmetini açıklamıştır. Mesela: Kısas cezasının hikmetini açıklayarak şöyle buyurur: “Ey akıl sahipleri! Kısasta sizin için hayat vardır. Umulur ki, suç işlemekten sakınırsınız (Allah’tan korkarsınız).”572 5- Kur‟an-ı Kerim‟de Kıyas‟ın yapıldığı bir gerçektir. İnsanları ikna etme, verilen delilleri kabullendirme, hükümleri açıklama, birbirine benzeyen şeylerden birinin hükmünün diğeri için de geçerli olduğunu tespit etme, birbirine benzemeyen şeylerin hükümlerinin ayrı olduğunu açıklama konusunda bizzat Kur‟an-ı Kerim‟de Kıyas yapıldığını görmekteyiz. Mesela: Kur‟an-ı Kerim, öldükten sonra dirilmeyi inkar edenlere, dirilmenin muhakkak gerçekleşeceğini açıklayarak şöyle buyuruyor: “... İnsan “çürümüş kemikleri kim diriltecekmiş” diyor. (Ey Muhammed!) De ki: Onları ilk defa yaratan diriltecektir...”573 Burada Allah, tekrar diriltmeyi ilk yaratılışa kıyaslamaktadır. 570 571 572 573 Nisa, 4/94 Yasin, 36/79 Bakara, 2/179 Yasin, 36/78-79 186 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... A- İSLAM‟DA İNANÇ ESASLARI ----------------------------------------------------------------------“Bir kavim kendi davranışını (güzel ahlak ve meziyetlerini) değiştirmedikçe, Allah onlara verdiği nimeti değiştirmez. Şüphesiz Allah her şeyi işitir ve bilir.” Enfal, 8/53 ----------------------------------------------------------------------İslam dini açısından Kelime-i Şahadet, kesin kabul ve tasdik ifade eden imanın bir tezahürüdür. Kişi böylece Allah‟ı ve O‟nun Peygamberini kabul etmiş demektir. Kur‟an-ı Kerim, iman kelimesini bazı ayetlerde İslam kelimesiyle aynı anlamda kullanmıştır. Bu bakımdan imanın şartlarından biri veya bir kaçını inkar eden insan, imandan ve İslam‟dan çıkmış olur. İman, İslam‟a giriş anlamında Müslüman olmak için yeterlidir, ancak Müslüman kalmak için bunun yeterli olmadığını, bilakis Müslümanlığımızı sürdürmek için imanımızın doğruluğunu ispat etmek durumunda olduğumuzu, bunun için de amel ve eylemlerimizin bu imanın gerekleriyle uyum halinde olmasını sağlamamız gerekir. Özetle, iman bir defa kazandıktan sonra, ona ne kadar aykırı davranılırsa davranılsın, kaybedilmesi asla söz konusu olmayan tapulu bir mülk değildir. Tam aksine iman, salih amellerle sürekli ispat edilmesi gereken, bu yapılmayıp tam tersi bir istikamette hareket edildiğinde kaybedilmesi ihtimal dahilinde olan bir şeydir. İslam dini, inananlarının dünya ve ahiret mutluluğunu sağlamak için bir takım temel prensipler koymuştur. Bunlar: 1-İnanç (İtikad) ile ilgili hükümler, 2-İbadet (Amel) ile ilgili hükümler, 3-Ahlaki hükümler ve moral değerlerle ilgili kaide ve kurallardır. Daha önce de ifade edildiği gibi, Kur‟an-ı Kerim‟in muhtevası incelendiği zaman iman, ibadet ve ahlak gibi çeşitli konularda ortaya konmuş emirlerin, yasakların ve öğütlerin yanında pek çok ilmi konulara da değinildiği, astronomik ve fiziki gerçeklere, insan anatomisi ile ilgili konulara işaret edildiği görülür. Ama bütün bunlardan, onun asıl ve tek bir amacı olduğu da bilinmelidir. Bu amaç, insanların hidayete erdirilmeleri, doğru yolu bulmaları, Allah‟ın hoşnutluğunu kazanmış olarak hayatlarını sürdürmeleri, mutlu olmaları ve böylece ebedi hayata tertemiz gitmeleridir. Buna göre ondaki her emir ve her yasak aynı amaca yöneliktir. Yer verilen ilmi gerçekler, insana kendini tanıtmak, düşündürmek ve gerçeği buldurmak içindir. İnanç, ibadet ve ahlak iç içe konulardır. Bazen ayrı ayrı izah ederken, bazen de iç içe açıklamaya çalışacağız. Eski dilde iman karşılığında kullanılan inanç, “inanmak ve itimat etmek” anlamına gelir. Din terminolojisinde inanç,“mutlak tasdik” anlamındadır. Tastık üç aşamada olur: 1- Kalp, 2- Dil, 3- Fiil‟dir. Gerçek anlamda tasdik dil ile kalbin birleşmesidir; buna erişen kişi Mü‟min‟dır. Dil ile tasdiki kalbiyle pekiştirmeyen kişiye “Münafık” denir. Halk deyimiyle iki yüzlülük halidir. İman, amel ile birleştiği zaman, daha da önem kazanır. İman amelle olgunluğa kavuşur. Ameli olmayan kişinin imanı bulunabilir. Müslümanların imanları ile amelleri ve eylemleri arasındaki derin uçurumun giderek arttığını ve sahte inanışların çoğaldığını görmek zor değildir. Bütün dinler gibi İslam da, mensuplarının samimi bir imana sahip olmalarını istemektedir. Zira İslam kabul edilip tam tersine hareket edilsin diye değil, kabul edilen sisteme ve programa uygun davranılması için, daha doğrusu bu sistem ve programın yeryüzünde hakim kılınması için gönderilmiş son dindir. İnançlar, tahrif ve bozukluk kabul etmez. Çünkü inanç, geçici değişikliğin hiçbir şekilde, sürekli dönüşümün nadiren düşünülebileceği akli bir keyfiyettir. Çünkü inançlar, ya hiçbir şekilde itiraz kabul etmeyen kesin delilleri vardır. Bunlar, kesin delillerden doğan kesin inançlardır. Ya da aklın alıştığı ve kabul ettiği farklı ikna edici delilleri vardır. Bu delilleri akıl, farklı biçimlerde kavrayabilir. İnanç dinin temelini teşkil eder. İslam dini açısından, inancın 6 temel esası vardır. Bunlar Allah‟a, Meleklere, Kitaplara, Peygamberlere, Öldükten sonra tekrar dirilmeye ve Kader‟e imandır. Bu esaslar, inananları huzurlu ve dengeli bir ruh haline ulaştırır. Böyle fertlerden meydana gelen bir toplum, huzurlu ve dengeli bir görünüm arz eder. Dinde özellikle ve öncelikle inanç (iman, itikad), ibadet ve ahlak alanı önemlidir ve bunlar iç içe bulunur. Bunlar birbirlerine sıkı sıkıya bağlıdır. Özü itibariyle din budur. Bu temel üzerinde duran dinin hukuk, siyaset ve iktisat ile belli bir takım ilişkileri vardır. Bu değerleri beli ölçüde etkiler, belirler ve onlardan da etkilenir. Fakat din ile bu değerler arasındaki etkileşim sabit değildir, değişkendir ve durmadan değişir. Bu değişimin bir takım 188 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... kuralları vardır. Dini hayatı hukuk, siyaset ve ekonomiden tamamı ile koparmak imkansız olmakla beraber, bunları dinden belli bir ölçüde ayırmak, ayrı tutmak sadece mümkün değil, aynı zamanda zorunlu ve yararlıdır. Bu ayırım öncelikle bu bakımdan önem taşır. İnanç, ibadet ve ahlak alanında birinci derecede önemli olan vahiydir, nakildir ve gelenektir. Bu alanlarda insan aklı, fazla yetkili değildir. Onun için bu üç konuda muhafazakar ve gelenekçi olmak gerekir. Fakat hukuk, siyaset ve iktisat alanında birinci derecede önemli olan akıl, gözlem ve deneylerdir. Belli bir milletin tarihine, geleneklerine ve ihtiyaçlarına bakılarak, diğer milletlerin deneyimlerinden de yararlanılarak, o milletin siyasi, hukuki ve iktisadi hayatı düzenlenebilir. Böyle bir düzenleme, geniş ölçüde İslam‟a aykırı da olmaz. Doğru konuşmak, verilen sözü tutmak, samimi, dürüst ve cömert olmak birer ahlak kuralıdır. İslam bu kurallara uyulmasını kesinlikle istemektedir. Fakat bu kurallara uyulması için siyasi, hukuki ve cezai bir yaptırım uygulanamaz. Yaptırım tamamen manevi, dini ve uhrevidir. İslam‟ın özü inanç ibadet ve ahlaktır. İnanç, yani İtikat ihtiyari ve isteğe bağlıdır. “Ve De ki: Doğru olanı Allah söyler (hak Rabbinizdendir), öyle ise dileyen bunu kabul etsin, dileyen inkar etsin...”574 “Dinde zorlama yoktur...”575 Bunun manevi ve uhrevi sorumluluğu vardır. Bir insanı zorla inancından vazgeçirmek ve onu kabul etmediği şeylere inanmaya zorlamak en büyük haksızlıktır. Ahlak da böyledir. Ahlaki davranışlar topluma ve insanlara zarar verecek, haklarını ihlal edecek ve hürriyetlerini kullanmalarını engelleyecek veya kısıtlayacak devlet, bu gibi durumlarda idari, hukuki ve cezai önlemler alır. İbadete gelince, fıkıh bilginleri ibadetleri İslam hukukunun kapsamında görmüşler ve onun için de bununla ilgili bir takım kurallar koymuşlardır. İbadetlerin yaptırımı manevi ve uhrevidir, dünyevi ve kanuni değildir. İbadetler hiçbir zorlama ve gösteriş olmadan, sırf Allah rızası için gönüllü olarak yapılırsa, İslami anlamda bir değeri olur. Baskı ve ceza korkusu ile yapılacak ibadetlerin hiçbir anlamı yoktur. Allah‟ın da insanlardan istediği ibadet şekli bu değildir. İslam, öncelikle fertlerin düzelmesini esas alır. Fertler düzeldiği ölçüde, o toplum da düzelecektir. İdeal toplumun meydana gelmesi de böylece sağlanmış olacaktır. İslam, bütün emir ve yasaklarında dünya/ahiret dengesini en iyi şekilde kurmayı hedef edinmiş ve bu hedefine de en mükemmel şekilde ulaşmıştır. Emr-i bil- Ma‟ruf ve Nehy‟i- Ani‟l-Münker, 574 575 Kehf, 18/29 Bakara, 2/256 İslam’da İnanç Esasları 189 yani İyiliği emretmek ve kötülükten men etmek, imandan sonra insanın hem topluma ve hem de Allah‟a karşı bir sorumluluğudur. İslam dinin en önemli ilkelerinden birisi “iyiliği tavsiye etmek, kötülüklerden sakındırmak” prensibidir. Kur‟an-ı Kerim‟in birçok emrinde mü‟minlerin görevlerinden sayılan bu ilke, toplumda iyilik ve güzelliklerin yayılması, kötülük ve çirkinliklerin azalması için en etkili yoldur. İyiliği yaymak ve kötülüğe engel olmak kadın ve erkek her Müslüman‟ın yükümlülüğü altındadır.“...İyilik ve takva üzerine yardımlaşmak fakat günah ve düşmanlık üzerine yardımlaşmamak...”da576 Allah‟ın emridir. Ayrıca “...İyiliği emredip, kötülükten men etmek ve hayırda yarışmak...”577 salih insanların özelliklerinden sayılmıştır. Konu ile ilgili Ayet ve Hadisler dikkate alındığında, her Müslüman‟ın hayrın kapısını açan bir anahtar, şerrin, yani kötülüğün kapısını kapatan bir kilit görevini üstlenmesi kaçınılmaz olmaktadır. Sosyal hayatın ve insanlar arasındaki düzenin sağlanması, bu sorumluluğun yerine getirilmesine bağlıdır. Toplumda anarşi, kargaşa ve her türlü huzursuzluk insanın ahlaki yönünün ihmali sonucu ortaya çıkar. Din de ahlakın tamamlanması için gelmiştir. İnsandaki yaratılıştan var olan ahlaki vasıfların geliştirilmesi ve desteklenmesi için Allah, Peygamberleri göndermiştir. Dinin özü ahlak, ahlakın özü de “İyiliği emretmek ve kötülükten men etmek”tır. Evrenin tamamında Allah‟ın kanunları hakimdir. İnsan ve cinlerin dışında bütün evren, bu kanunlara boyun eğmiştir. İnsanın evrendeki ahenge uyumu hür iradesine bırakılmış ve insan bizzat kendi iradesi ile genel uyumu yakalama ve ona ayak uydurma sorumluluğunu kabul etmiştir. Bunun için o iyiliği emretmek ve kötülükten men etmek görevi yapmak ve adaleti yerine getirmekle sorumludur. Ancak bu görevi yapabilmesi için insanın önce iyinin ve kötünün ne olduğunu bilmesi gerekir. Yani bu görevde bilgi şarttır. İyiliğe davetin altında genel olarak uygun olanı yapmaya teşvik ve olmayandan da vazgeçirme vardır. Güzelin yaygınlaşması ve çirkinin engellenmesi insan iradesine bağlıdır. İnsanla ilgili konularda, insan iradesine çok büyük saygı vardır. İyiliği emir ve kötülükten vazgeçirmede insan cinsinin yapması gereken en önemli görevlerdendir. 576 577 Maide, 5/2 Al-i İmran, 3/114 190 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... İslam dini daima iyiliği teşvik eder ve kötülüğü ise yasaklar.578 Kur‟an-ı Kerim‟de: “...iyilikler, kötülükleri giderir...”579 İyiliklerin çoğalmasıyla kötülüklerin ortadan kalkacağı belirtilir. İnsanın kendisine yapılan bir iyiliği, küçük ya da büyük olmasına bakmaksızın her zaman hatırında tutması, onu yapana minnet duyması gerekir. Bununla birlikte insanın kötülüğe maruz kaldığında onu bağışlayabilme erdemini de göstermesi gerekir. Çünkü kin duymak, intikam almaya çalışmak, kötülüğün devamlı olmasına sebep olur. Bağışlamak ise hem kötülüğün telafi edilmesini sağlar ve hem de kötülüklerin önüne geçilmesini temin eder. Ancak kötülüğü bağışlamak, onu unutmak anlamına gelmez. Çünkü kötülüğü unutmak, benzer kötülüklere tekrar maruz kalma ihtimalini doğurur. Asıl olan, kin gütmemek ve intikam peşinde koşmamaktır. Yoksa geçmişi silip aynı şeyleri tekrar yaşamak değildir. Bu nedenle Müslüman‟ın kötülükleri bağışlayıcı ve iyilikleri hatırlayıcı olması gerekir. Kur‟an-ı Kerim‟de, bir şeyin helal kılınması, soyut bir helal kılma olayı değildir. Haram kılınması olayı da soyut bir haram kılma değildir. Helal kılma, ancak temiz olan her şeyin helal kılınması ve haram kılma da pis olan her şeyin haram kılınmasından ibarettir. Konu ile ilgili olarak Kur‟an-ı Kerim: “…Onlara güzel şeyleri helal, çirkin şeyleri haram kılar…”580 Allah, zararlı ve çirkin olanı haram kılmıştır. Güzel ve faydalı olanı da helal kılmıştır. Helal veya haram kılma emri, insanları sıkıntıya sokmak ve cezalandırmak için değildir. Aksine Allah‟ın dini, sevgi ve rahmet üzerine kurulmuştur. Haram kılma, yasaklanan şey zararlı olduğundandır. Allah, dinini sevgi ve rahmet üzerine kurmuş olup, onu insanlara baskı için göndermemiştir. Bütün bunlar göstermektedir ki, zarardan kaçınmak için, elimizi, gözlerimizi ve kulaklarımızı haramdan sakındırmak mutlaka gereklidir. Yine onun kötü sonucundan kaçınmak, bünyemizdeki mevcut zaafımızda korunmak için de bu, mutlaka gerekli olan bir davranıştır. İslam ilahiyatı ile ilgilenen araştırmacılar, Kur‟an-ı Kerim ve Hadislerde geçen iman ve İslam terimlerini ayrı ayrı inceledikleri gibi, iki terimin birbiriyle olan ilişkisi üzerinde de durmuşlardır. Aslında iman ile İslam kelimeleri arasında lügat açısından fark bulunmakla beraber, bu daha çok özellik ve genellik yönündedir. İman daha özel, İslam ise daha geneldir. 578 579 580 Nahl, 16/90 Hud, 11/114 A’raf, 7/157 İslam’da İnanç Esasları 191 Daha açık bir ifade ile iman tasdik, İslam ise teslimiyet demektir. Bir bakıma tasdikin gerçekleşmesi, teslimiyeti ister istemez akla getirmektedir. Ancak her teslimiyetin, tasdik anlamında algılanması da mümkün değildir. Konu genel hatlarıyla ele alındığında İslam ile imanın bir olduğu görülmektedir. İslam nazarında mü‟min veya müslim olsun aynı dini hükümler uygulanır. Hz. Peygamber(s.a.v) insanları, “Mü‟min, Kafir ve Münafık” olmak üzere üç gruba ayırmıştır. İmam-ı Azam Ebu Hanife‟ye göre: İman ile İslam arasında lügat açısından fark bulunmakla beraber, din bakımından İslam‟sız iman, imansız İslam mümkün değildir. İnanç hürriyeti açısından insanın İman ve küfür seçimi konusunda; Hz. Peygamber(s.a.v) doğruları insanlara en güzel şekilde beyan eder ve haliyle örnek olur. Ancak kimseyi zorla imana sokmaz. Onların akıllarına seslenir ve gereken bütün delilleri onların gözü önüne serer. İnsana düşen bu açık belgelere karşı gözlerini kapatmayıp akıl gücünü kullanarak bunlardan bilfiil istifade etmek ve imanı bu bilgi üzerine bina etmektir. Kur‟an-ı Kerim‟deki iman asla kör bir taklit ve şuursuz bir teslimiyet değildir. “Şüphesiz size Rabb‟inizden gerçeği gösteren deliller gelmiştir. Artık kim onları görürse, kendi lehine görmüş, kim de onlara karşı körlük ederse, kendi aleyhine körlük etmiş olur. Ben sizin üzerinize bekçi değilim.”581 Ayet‟te görme ya da körlük yapma fiilleri bizzat insanlara nispet edilerek onların iradelerinde hür oldukları, asla bir mecburiyetin ve zorlamanın olmadığı hatırlatılmıştır.582 “Basar” baştaki göz ile meydana gelen idrak ve görme, “basiret” ise kalpte meydana gelen tam idrak ve kamil anlayış anlamına gelir.583 Ayet‟te geçen “besair” aslında kendisi tam bir anlayış değil, fakat bunlara bakan ve bunlar üzerinde düşünen kimsenin kesin anlayışa ulaşması adına apaçık deliller ve kesin belgelerdir.584 Allah, insanla yaptığı anlaşmanın gereği olarak onu inanmaya mecbur etmemiş ve onu iradesiyle baş başa bırakmıştır. Fakat Allah, kulların küfre düşmesine asla razı olmadığı için, onları imana sevk edecek pek çok delillerle onları desteklemiştir. Ancak bütün bu desteğe rağmen iman-küfür seçiminde insan yine hür bırakılmış ve neticesinden de yalnız kendisi sorumlu tutulmuştur. Bu noktada Hz. Peygamber(s.a.v) bile insanlar üzerine bir bekçi değil, her insan kendi tercihini yapmakla sorum581 582 583 584 En’am 6/104 Zemahşeri, “el-Keşşaf”, II, s. 384 Razi, “Mefatihu’l-Gayb”, X, s. 96 Muhammed Hamdi Yazır, age, ”, IV, s. 490 192 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... ludur. “Bir kavim kendi davranışını (güzel ahlak ve meziyetlerini) değiştirmedikçe, Allah onlara verdiği nimeti değiştirmez. Şüphesiz Allah her şeyi işitir ve bilir.”585 İnsanların bir güzelliğe ermeleri ya da bir sıkıntıya düşmeleri kendi karar ve davranışlarıyla ilgilidir.586 İnsanlar fıtri sınırlarını bozup değiştirince, nimetlerden mahrum olma yoluna girmişler demektir. İlahi sünnet kişisel sebeplere dayalı verdiği nimetlerin değişimini ya da elden kaçmasını yine kişisel sebeplere bağlamıştır. Bu da insanın sorumluluğu ile ilgilidir. Yükümlülük olmasaydı sorumluluk olmayacaktı. Sorumluluk olmasaydı adalet yerini bulmayacaktı587 ilkesi, bu ihtiyacın mütemmim cüz‟üdür denilebilir. İslam ahlakının temel kaynaklarından kabul edilen kitap ve Sünnet‟e göre de kişisel sorumluluğun düşmüş olduğu kanuni durumlar vardır. Bunlar her çeşit yükümlülüğü ortadan kaldıran uyku hali, delilik ve ergenlik öncesi dönemdir.588 Bu kanuni durumdan hareketle söylenebilir ki Kur‟an-ı Kerim, ahlaki meseleleri incelerken bile akla dayalı bir metodoloji izlemektedir.589 Bu metoda göre, ahlak-eylem dengesi, akıl ilkeleri üzerinden gidilerek iyi-kötü kıyası şeklinde somutlaştırılmış ve aklın kabul edebileceği bir temel ilke olarak insanın kabulüne sunulmuştur.590 Bir kimsenin kendi asli fıtratını bozması ve kendisine verilmiş kabiliyetleri yerli yerinde kullanmaması yüzünden sahip olduğu akıl ve irade gibi nimetler sorumluluk açısından birer azaba dönüşebilirler.591 Konu ile ilgili olarak Kur‟an-ı Kerim: “(Resulüm!) Eğer Rabb‟in dileseydi, yeryüzünde kim varsa hepsi toptan iman ederdi. O halde sen, insanları mü‟min olsunlar diye zorlayacak mısın?” “Allah‟ın izni olmadıkça hiç kimsenin iman etmesi söz konusu değildir. O, 585 586 587 588 589 590 591 Enfal, 8/53 Razi, age, XV, s. 187 Namık Kemal Okumuş,“İnsan Sorumluluğu Bağlamında Misak Algısına Farklı Bir Bakış Denemesi”, adlı makalesi, Kelam Araştırmaları Dergisi, c. 11, Sayı: 2/2013, s. 76, Alıntı: M. Abdullah Draz, “Kur’an Ahlakı”, s. 3, Çev. Emrullah Yüksel, Ünver Günay Namık Kemal Okumuş, agm, Kelam Araştırmaları Dergisi, c. 11, Sayı: 2/2013, s. s. 76, Alıntı: M. Abdullah Draz, “Kur’an Ahlakı”, s. 86 Fussilet, 41/34 Namık Kemal Okumuş, agm, Kelam Araştırmaları Dergisi, c. 11, Sayı: 2/2013, s. s. 76, Alıntı: Muhammed Abduh, “Tevhid Risalesi”, Çev. Sabri Hizmetli, s. 75 Ebu Hayyan, “Bahru’l-Muhit”, IV, s. 502 İslam’da İnanç Esasları 193 akıllarını kullanmayanları murdar (inkarcı) kılar.” “De ki: Göklerde ve yerde olup bitenlere dikkatle bakın (ibret alın). Fakat bu uyarmalar ve ayetlere iman etmeyen bir topluma fayda sağlamaz.”592 İman kulun iradesine bağlı olarak, Allah‟ın kulun kalbinde yarattığı bir nurdur. Allah‟ın, kulun kalbinde yarattığı iman konusunda zorlama yoktur. İnsanlar inanıp-inanmamada serbesttir ve Hz. Peygamber(s.a.v) bile kimseyi iman etmeye zorlayamaz.593 İnanan kendi aklı, iradesi ve tercihi ile inanır veya inkar eden de kendi tercihi ile inkar eder.594 Hz. Peygamber(s.a.v) insanların inanması konusunda çok hırslı ve çok istekli idi. Hatta bazen, insanlar bu Kur‟an-ı Kerim‟e niye iman etmiyorlar diye ciddi olarak üzülüyordu. Allah bir açıdan Hz. Peygamber(s.a.v)‟i teselli etmek, diğer açıdan da sorumluluğun tastamam ortaya çıkması için bu ve benzeri ayetlerde inanç hürriyetini çok net bir şekilde ortaya koymuş ve imanda zorlamanın asla olamayacağını açıklamıştır. Yaratıcı kudretin iradesi, tüm insanların aynı imanda birleşmeleri yönünde değildir. Eğer bu yönde olsaydı, tüm insanlar aynı imana sahip olacaktı. Hz. Peygamber(s.a.v) de dahil, tebliğ edilirken zorlamaya gitmemelidir. Işık ve bilgiyi insana ulaştırıp seçme ve kabul etme kararını muhataba bırakmak Allah‟ın açık isteğidir. Bu isteğin tersine tavırlar sergilemek, yani monoton bir dünya ve insanlık oluşturmak için baskı ve zorlama yönüne gitmek yaratıcı iradeye ve Kur‟an-ı Kerim‟e ters düşmek olur. Hiç kimsenin başkasının olumlu veya olumsuz hareketine vekil olmadığı ifade edilirken, İslam‟ın temel bir prensibi vurgulanmaktadır. Bu konuda Kur‟an-ı Kerim: “De ki: Ey insanlar! Size Rabb‟inizden Hak (Kur’an) geldi. Artık kim hidayeti (doğru yolu) kabul ederse, kendisi için kabul etmiştir. Kim de sapıklık ederse, kendi aleyhine sapıklık etmiş olur. Ben sizin üzerinize vekil değilim. (Sadece tebliğ etmekle görevliyim)” 595 Kur‟an-ı Kerim insanların iman adına ihtiyaç duyacağı bütün delilleri aklın önüne sermiştir. Artık bundan ötesi kişinin iman veya küfür tercihi yapmasına bağlanmıştır.596 Kim imanı seçerse kendi iyiliği 592 593 594 595 596 Yunus, 10/99-100-101 Zemahşeri, age, III, s. 176; Razi, age, XVII, s. 173 Hayreddin Karaman, “Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsir”, Komisyon, III, s. 144-145 Yunus, 10/108 Razi, age, XVII, s. 183 194 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... adına tercih yapmış ve kim de küfrü tercih ederse, kendi aleyhine tercih yapmış olur ki,597 bu da Allah‟ın kullarına tanıdığı özgürlüğün tabii bir sonucudur. Allah‟ın kullarının nasıl davranacağını bilmesi iradeyi etkileyen bir bilme değildir. Bu ayet, yapılan tercihin nasıl bir sonuç doğuracağını anlatmakla, insanlar için uyarı olma özelliği taşır.598 Kur‟an-ı Kerim‟in isimlendirdiği bazı inanç gruplarını açıklamak ve İslam dinindeki yerini ortaya koymak gerekir. Buna göre: -Mü‟min Mü‟min, “Nefsin huzura kavuşması, korkunun gidip emniyetin gelmesi, eman, emanet, güven ve emniyet” gibi anlamlarda kullanılır.599 Istilah anlamında iman; “inanılması kesin olarak din tarafından emredilen konulara kalp ile itikat, dil ile ikrardır.”600 İman bir tasdik olup, sadece bir bilgi değildir. Tasdik eden, tasdik ettiğini yalanlamaktan emin kılmış veya kendisi yalandan emin olmuş olur.601 Bilgi, iman değildir. İman, bilginin ötesinde bilinen, konuya boyun eğme ve benimsemedir. Güvence vermek, bu manadan olmak üzere Allah‟ın isim ve sıfatlarından birisi de “mü‟min”dir. Kur‟an-ı Kerim, kesin olarak ruhbanlığı, aracılığı ve papazlığı reddetmektedir. Allah ile insan arsındaki bağ, doğrudan bir bağdır. Allah bütün yaratılmışların ihtiyaçlarını hiçbir şeye başvurmadan doğrudan karşılamaktadır. İnanmak, doğrulamak ve iman sahibi olmak gibi anlamda da kullanılır.602 Kur‟an-ı Kerim Müslümanları, yaratılmış olduklarını, yaratılışlarının nereden geldiğini ve nereye gittiğini düşünmeye davet eder. Zira bir Müslüman, yaratılmış olduğunu unutursa, gerçek bir Müslüman olamaz ve büyük bir günaha girmiş olur. İnsanın yaratılmış bir varlık olduğunu unutmasına Kur‟an-ı Kerim, et-tuğyan, yani küstahlık yaparak haddi aşmak ve el-istiğna, yani kendini Allah‟tan müstağni, O‟na muhtaç olmayan biri olarak görmek adını verir ve her ikisini de şiddetle eleştirir. İnsanda bu kul597 598 599 600 601 602 Zemahşeri, age, III, s. 179 Ebu Hayyan, “Bahru’l-Muhit”, V, s. 196 Zebidi, “Tacu’l-Arus”, XXXIV, s. 191-195 Cürcani, age, s. 60; Zemahşeri, age, I, s. 152-153 Razi, age, II, s. 26-32 Ragıb, “Müfredat”, s. 33-34; Ayrıca Bkz. Bakara, 2/125; Al-i İmran, 3/92; Enfal, 8/27; Ahzap, 33/72; Tevbe, 9/55; Nahl, 16/116; Ankebut, 29/67; Maide, 5/69; Yusuf, 12/106; Hadid, 57/19; Nisa,4/51 İslam’da İnanç Esasları 195 luk bilincini canlı ve sürekli tutmak, onun yanlış yapmaması için kendisini sürekli kontrol altında tutmasını sağlamak amacıyla Kur‟an-ı Kerim‟de Allah‟ın insanların hem kalplerinde olanları, niyet ve düşüncelerini bildiği el-Alim, onlara şah damarından daha yakın olduğu, hem de insanın iyikötü ne yaparsa her şeyi gördüğü el-Basir, hiçbir davranışın O‟na gizli kalmayacağı, yine iyi olsun kötü olsun, gizli olsun ve aşikar olsun söylenen her sözü duyduğu es-Semi‟yi sık sık vurgulanmaktadır. Birçok İslam bilgini imanı, tüm İslami erdemlerin çıktığı bir kaynak olarak görmüş ve İslam‟da Allah‟a ve Kur‟an-ı Kerim‟e karşı içten bir inanışa dayalı olmayan, hiç bir faziletin düşünülemeyeceğini ifade eder.603 Kur‟an-ı Kerim‟de insanların çağrıldığı iman, bilgiye dayalı, şuurluca, aklı kullanarak ve tefekkür yoluyla her zaman yenilenen bir iman olup, körü körüne ataları taklit etme veya şuursuzca bir şeyleri tekrar etmek değildir. Bir şeyi tasdik etmek, onu doğru olarak almak demektir. Doğruluk ise ya kelime ya da söz ile olur. İman, kalp ile tasdik etmek ve dil ile ikrar etmektir. Sadece dil ile ikrar iman olamaz. Eğer sadece dil ile ikrar etmek iman olsaydı, münafıkların hepsinin mü‟min olmaları gerekirdi. Aynı zamanda yalnız bilgi de tek başına iman olamaz. Eğer bilgi tek başına iman olsaydı, kitap ehlinin hepsinin mü‟min olmaları gerekirdi.604 Çünkü kitap ehli Hz. Peygamber(s.a.v)‟e kendi çocuklarını bildikleri gibi, tanımalarına rağmen iman etmemişlerdi. Bu nedenle iman etmiş sayılmazlar. İman; Hz. Peygamber(s.a.v)‟i Allah‟tan getirdiği kesin olarak bilinen hükümlerde tastık etmek, onun haber verdiği şeyleri tereddüdsüz kabul edip doğruluklarına gönülden inanmaktır. Her inanan kişi neye inandığını bilir. Bu imanı besleyen ve diri tutan şey ise iradeye dayalı davranış anlamına gelen ibadetler ve Allah‟ın razi olacağı amellerdir. İman içi boş bir söz değildir, bir kuru kanaat ve inanç da değildir, hele yalın bir bilgi hiç değildir. İman sadece akıl işi ve sadece gönül işi de değildir. İman her şeyden önce bizatihi bir eylemdir, hem de sürekli eylem doğuran bir eylemdir. Daha doğrusu bunların hepsini ve daha fazlasını içeren bir şeydir. İman bir ilacın şu veya bu hastalığı tedavi etmede etkili olduğunu “bilmek” gibi bir şey değil, bu bilgiyle beraber, bu ilacı “kullanmak”tır. İlaç kullanılmadığında bu bilginin anlamı, değeri ve faydası ne ise, eyleme dönüşmeyen bir imanın da anlam ve değeri odur, yani bir “bilgi” ya da “kanaat 603 604 İzutsu Toshihiko, “Kur’an’da Dini ve Ahlaki Kavramlar”, Çev. Selahattin Ayaz, s. 243 Şerafettin Gölcük, Süleyman Toprak, “Kelam”, s. 12 196 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... ve inanç” olmaktan öte bir anlam ifade etmez. Bir başka ifadeyle “iman” sadece kişinin akıl ve kalbine hapsedilmiş bir bilgi değildir. Bilakis iman, insanın dışına taşıp, kişinin kendisinin de dahil olduğu dış dünyayı değiştirmeye koyulmasıdır. Kur‟an-ı Kerim‟in değişik surelerine dağılmış yaklaşık 70 Ayet‟te iman ile salih amelin sürekli yan yana zikredilmesi ve kurtuluşun sadece iman ile değil, iman ve salih amel birlikteliği ile mümkün olduğunu vurgulaması bu bakımdan çok önemlidir. Burada Muhammed İkbal‟in: “Kur‟an-ı Kerim, fikirden ziyade amel/eyleme vurgu yapan bir kitaptır” veya Aliya İzzetbegoviç‟in: “İslam bir düşünüş biçiminden ziyade bir yaşayış tarzıdır.” şeklindeki sözlerini tekrar hatırlamak yerinde olur. Kur‟an-ı Kerim‟de iman ile salih amelin hep birlikte zikredildiğini görmekteyiz. “İman edenler ve salih amel işleyenler…” şeklinde pek çok ayete rastlanılabilir.605 İman olmadan amellerin bir kiymeti olmadığı gibi, amel olmadan da imanın diri kalması mümkün değildir. Kalpte bir tastık olarak bulunan imanın yine kendi mahiyeti gereği hayata akseden bir yönü olmalıdır.“...Allah‟a karşı ancak; kulları içinden alim olanlar, derin saygı duyarlar...”606 ayeti de hakiki iman ve amelin bilgi ile gerçekleşebileceğine işaret etmektedir. Kastedilen anlamda iman, sadece sahip olunan bir şeyi değil, aksine Allah‟ın insana yerleştirdiği fıtrata uygun bir oluş halini ifade eder. Bu da imanın sadece dile getirilmesini değil, buna uyumlu olarak kalbin tasdikini ve beraberinde bedenin amelini getirir. Doğru olduğu bilinen bir şeye uygun davranarak, onu doğrulamak şeklindeki özelliğinden dolayı iman, onu önceleyen bilgiden daha fazla bir anlam ifade etmektedir. İman olmadan amelin hiçbir faydası yoktur. Ancak ameli olmadan, imanın da İslam‟ın emri doğrultusunda, bir iman olduğunu söylemek mümkün değildir. Sonuca ulaşmak ancak amel ile mümkündür. Allah‟a giden yol, ancak ameller merdiveninden geçmektedir. İmam-ı Azam Ebu Hanife‟ye göre amel, imandan başka bir şeydir.607 Örneğin: “fakirin zekatı yoktur” denilir de “imanı yoktur” denilemez. Aynı şekilde “fakirin zekata imanı yoktur” da denilmez. Ona göre insanlar tasdik konusunda üç derecedirler; bir kısmı Allah‟ı ve Allah‟tan geleni, hem kalbiyle ve hem de diliyle tasdik ederler. Bir kısmı diliyle tasdik eder, ancak kalbiyle yalanlar. Diğer bir kısmı de kal605 606 607 Bakara, 2/277 Fatır, 35/28 Razi, age, II, s. 27 İslam’da İnanç Esasları 197 biyle tasdik eder, ancak diliyle yalanlar. Birincisi Allah nezdinde ve Müslümanlar yanında mü‟mindir. İkincisi Allah katında kafir, insanlar nezdinde mü‟mindir. Üçüncüsü ise insanlar nazarında kafir, Allah katında ise mü‟mindir.608 Mü‟minler, iman ve Allah‟ın bir olduğunda eşit, amellerde ise farklıdırlar. İslam dini yalnız bir iman işi değildir. O bütün bir hayatı kuşatan bir sistem ve bir hayat tarzıdır. Bir amelin farz olduğuna iman etmekle, onu işlemek birbirinden farklıdır. İnsan, amel ettiği için mü‟min değil, iman ettiği için amel eder. İslam dininde iman, aslında kalp işi olmasına rağmen, din sadece bunlardan ibaret değildir. İman kalbin içinde başlayıp, sonra dışarı yayılan ve bundan da güzel ameller meydana gelen bir kaynaktır. İslam‟ın emrettiği iman, insanlara zararlı değildir ki, onu yalnız kalp ve vicdana hapsedelim. Ancak zorlayıcı bir kaba kuvvet karşısında imanı saklamaya ruhsat vardır. İslam ve iman aynı şey değildir. Ancak karşılıklı olarak birbirinin olmazsa olmazlarıdır ve ayrılmazlarıdır. Doğru olduğu bilinen bir şeye uygun davranarak, onu doğrulamak şeklindeki özelliğinden dolayı iman, onu önceleyen bilgiden daha fazla bir anlam ifade etmektedir. Sağlam ve sağlıklı bir imana sahip, Kur‟an-ı Kerim‟in ifadesiyle dosdoğru bir yolda olan insan mü‟mindir. Mü‟min olmak ve mü‟min olarak yaşamak için dosdoğru yolda olmak gereklidir. -Müslim Her türlü kusur ve ayıptan münezzeh olan Allah‟ın isimlerinden birisi de aynı kökten gelen “selam”dır.609 İslam, Kur‟an-ı Kerim‟deki dinin adı, “müslim” de bu dine mensup olan kişidir.610 En yüksek şekli insanda sergilenen ruh ve madde birliği prensibinin adı İslam‟dır.611 İslam, hem fiil ve hem de isim olarak gördüğü işlevin yanında, aslında bir dinin tanımını vermektedir. Allah’a teslimiyettir. Duygu, inanç ve eylem tam da bu kavramda hayat bulmaktadır. İnsanın Allah‟a teslimiyeti altındaki temel unsur, O‟na varlık vermesinin karşılığında duyduğu borçluluk hissidir. Bu nedenle, Allah‟ı varlığın yaratıcısı olarak kabul etmeyi ve tanımayı gerektiren bu 608 609 610 611 Muhammed Hamdi Yazır, age, I, s. 173-174 Zebidi, “Tacu’l-Arus”, XXXII, s. 379 Ebu Mansur el-Maturidi, “Kitabut- Tevhid Tercümesi”, Trc. Bekir Topaloğlu, s. 511-516 İzzet Begoviç, “Doğu ve Batı Arasında İslam”, s. 12 198 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... his, gerçek bir teslimiyeti önceleyen bir ön şarttır.612 İnsanın kemale ermesi ve mükemmelliği yakalaması, ancak güzel ahlak ile olur. Allah tarafından gönderilen Peygamberlerin ana görevi insanları güzel ahlaka ulaştırmada yardımcı olmaktır. Yaratılış itibariyle mükemmel olan insanın içyapısı itibariyle de mükemmel olması, ancak güzel ahlak ile olur. Hz. Peygamber(s.a.v)‟in ifadesiyle, “Müslüman, elinden ve dilinden diğer insanların güvende olduğu, herhangi bir kötülüğün gelmeyeceğinden emin olunan kimsedir.”613 Müslüman olup da her türlü kötülüğü yapan kimsenin kesinlikle inanç sorunu vardır. Bir insan, inandığını söylediği şeyi değil de farklı bir şeyi yapıyorsa, onun kamil anlamda inandığından bahsedilemez. Bugün Müslüman‟ım diyen pek çok insanda, pek çok farklı sıfat görmek mümkündür. Bunun tersi de kafir olduğunu söylediğimiz insanlarda, pek çok Müslüman sıfatı görmemizdir. Örneğin: İlim araştırma ve hakikati bulma bir Müslüman‟ın sıfatı iken, bu sıfat bu gün Müslümanlarda değil, başka milletlerde görüyoruz. Dürüstlük, iş ahlakı gibi konularda hep başkalarını takdir edip, Müslüman‟ım diyen kimselerden de endişe ediyorsak, bu durum sıfatların yer değiştirdiğine en açık işarettir. Bu durum Müslüman için önemli bir eksikliktir. Ancak özellikle bu konula da, İslam‟a saldırmak için Müslümanları eleştirmek bir fasıklılıktır. Adeta Müslüman‟ın hatasını İslam‟a yükleme ve fatura etme çabasıdır. Bu çaba beyhude bir çabadır. Müslüman da insan olarak hata edebilir. Ancak İslam, Allah‟a ait dinin bütünüdür ve onun için hata asla söz konusu değildir. -Müşrik Şirk, ortak koşmak demektir. Allah‟a şirk koşmak, ona ait özelliklerden birini veya bir kaçını başka bir varlıkta da görerek onu, o konuda Allah ile ortak saymaktır. Bunu kabul edene müşrik denir. Müşrik, o varlığı Allah ile kendi arasında aracı yapar ve ona kul-köle olur. Kur‟an-ı Kerim‟in hemen her sayfasında bununla ilgili uyarılar bulunur. Çünkü bu, bağışlanmaz bir suçtur.614 Şirk, Allah dışında başka bir şeye tapmak olduğu kadar, Allah‟a isyan etmek, yalancıların, zulmün ve cehaletin bir araya gelerek, halkın “putlara” tapmasını sağlamasıdır. Şirk, Allah ile beraber “tağuta” 612 613 614 Muhammed Nakib Attas, “İslam’da Mutluluğun Anlamı ve Tecrübesi”, Çev. Şaban Ali Düzgün, s. 163 Müslim, Bir, 87; Tirmizi, İman, 12; Nesai, İman, 8 Abdulaziz Bayındır, “Kur’an Işığında Aracılık ve Şirk”, s. 14; A’raf, 7/33 İslam’da İnanç Esasları 199 tapmaktır. İnsanın kendi yonttuklarına tapmasıdır.615Bu kendi yonttukları, Allah‟tan başka her şey olabilir. Lat, Menat, Uzza ve Hübel de olabilir. Otomobil, Mal-mülk, Repo, Bono, Altın, Dolar, Euro, Sterlin, Riyal ya da Dinar olabilir. Şirket, Holding olabilir, sivil-askeri bürokratik makamlar olabilir. İtibar olabilir, kan bağı ve soy olabilir, cinsellik, porno, fuhuş, şehvet, zina, eşcinsellik, lezbiyenlik, ensest ilişkiler olabilir. Her ne olursa olsun sonuçta bunlar Allah karşısında birer “tağut” olarak nitelendirilebilir. Ali Şeriati‟nin dediği gibi, şirk de bir tür “din”dir. Kafir ve müşrik kelimeleri, aynı şeyin iki farklı yüzünü gösterir. Yani her kafir müşrik ve her müşrik kafirdir.616 İnsanlardan kimi, kendisi ile Allah arasında aracılık yapacağını hayal ettiği şeylere tutunur. Oysa bu boş bir kuruntudur.617 Müşrik, ortak koşan anlamındadır. Ortaklık en az iki şey arasında olur. Müşrik için bunların birincisi daima Allah‟tır. Onun müşrik olması, bir varlığı Allah‟a has özelliklerden bazısına sahip görmesi sebebiyledir. Hiç kimse, şirke sağlam bir gerekçe bulamaz. Ama Allah‟a yakın olduğuna ve manevi yardım yapacağına inanılan kimselerin etrafında bir cemaat oluşur. Onlara katılanlar orada olmanın bazı faydalarını görebilirler. Bunları oraya bağlayan, bu menfaat ilişkisidir.618Müşrikler, asıl hedeflerinin Allah‟a yaklaşmak olduğunu söylerler. Allah‟a yakın saydıkları bir kısım varlıklara, aracılık ve şefaatçilik görevi yüklemeleri bundandır. Bu nedenle, hiçbir şeyi Allah‟a, tam ortak saymadıklarını düşünürler.619 Aklını kullanan hiçbir kimse şirki kabul etmez. Müşriklerin tek dayanağı gelenektir. Bu sebeple Kur‟an-ı Kerim, insanı aklını kullanmaya çağırır.620 Allah‟a ortak koşmak ve bir kısım işlerde, ibadetlerde veya Allah için yapılması gereken herhangi bir şeyde, başka şeyleri göz önünde tutmak ve mülahazaya almaktır.621 İslam‟da en önemli esas Tevhid inancıdır. Bu esas bütün hayatı kuşatan çok kapsamlı bir ilkedir. Sadece metafizik değerler alanının değil, aynı zamanda İslami dünya görüşünün de temelinde yer alan merkezi kavram Tevhid‟dir. Dar anlamda Allah‟ın bir olduğunu 615 616 617 618 619 620 621 Saffat, 37/95 Abdulaziz Bayındır, age, s. 42; Beyine, 98/1-3 Abdulaziz Bayındır, age, s. 51 Abdulaziz Bayındır, age, s. 53; Ankebut, 29/25 Abdulaziz Bayındır, age, s. 60; En’am 6/ 22-24 Abdulaziz Bayındır, age, s. 63 Yunus, 10/100 Ragıb, age, s. 291-292; Süleyman Ateş, “Kur’an Ansiklopedisi”, XIX, s. 402-404 200 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... kabul etmek anlamına gelen Tevhid, genel anlamda metafizik alanın tamamına işaret etmek için de kullanılır. Her şeyin yaratıcısının tek bir “Allah” olduğunu kabullenmek ve buna inanmak Tevhid‟in en basit anlamıdır. Bu anlamda, Allah katında putlarının şefaatçi olacağına inanmış olan müşrikleri de, putların üzerinde yaratıcı tek bir ilaha inamakla bu asgari anlamda Tevhid‟i kabul ettikleri söylenebilir. Kur‟an-ı Kerim şirki, en büyük zulüm olarak görür.622 Çünkü müşrik, Allah‟ın hakkını başkasına veren bir zalimdir. Cahiliye dönemi Araplarının yaptığı şey de Allah‟a inanmakla beraber, kendi elleri ile uydurdukları putları Allah‟a ortak koşmaktı. Kendi batıl inançlarına göre putları Allah‟a yaklaştıran birer aracı sayıyorlardı. Kur‟an-ı Kerim onların bu anlayışını yıkmış, Allah ve kul arasında hiçbir aracı tanımamıştır. Bu nedenle İslam‟da, Hıristiyanlıkta olduğu gibi bir din sınıfı, yani ruhbanlık yoktur. İslam‟da bir şeyin helal veya haram olmasını belirleyen yalnız Allah‟tır. Allah‟tan başka kimsenin “bu helaldir veya bu haramdır” demeye hakkı yoktur. Yahudilerin, Hahamlarını Allah‟ın yerine “Rabb” edinmelerinin sebebi budur. Yahudi din adamları, herhangi bir dayanağı olmadan bir kısım şeyleri helal veya haram sayıyorlardı ki, bu açıkça dinde Allah‟a ortak olma anlamı taşımaktadır. Kur‟an-ı Kerim bu durumu şirk olarak kabul etmiş ve şirkin her çeşidini yasaklamıştır. Abdulaziz Bayındır‟dan farklı bir bakış açısıyla belirtmek gerekirse; şirk ile küfür birbirine yakın iki kavramdır. Aralarındaki fark, küfrün daha genel, şirkin ise daha özel olmasıdır. Bu anlamda her şirk küfürdür, fakat her küfür şirk değildir. Her müşrik kafirdir, fakat her kafir müşrik değildir. Çünkü şirk sadece Allah‟a, zat, isim ve sıfatlarına ortak tanıma sonucu meydana gelir. Küfür ise, küfür olduğu bilinen birtakım inançların kabulü ile gerçekleşir. Küfür olan inançlardan biri de Allah‟a ortak tanımadır. Örneğin: Mecusilikte olduğu gibi iki Tanrı‟nın varlığını kabul etmek şirk olduğu gibi aynı zamanda küfürdür. Halbuki ahiret gününe inanmamak küfürdür, ama şirk değildir. Allah‟a şirk koşmak günahların en büyüğüdür. Şirk dışındaki günahları, Allah‟ın dilediği kimse için bağışlayacağı bir ayette şöyle ifade edilir:“Allah kendine ortak koşulmasını asla bağışlamaz. Bundan başkasını dilediği kimse için bağışlar. Kim Allah’a ortak koşarsa büsbütün sapıtmıştır.”623 Kur'an-ı Kerim‟e göre, göklerde ve yerde hakimiyetin yegane sahibi sadece Allah‟tır. Yaratma O‟na mahsustur ve O‟nun gücü sadece yaratmaya yeter. Her şey O‟na, istese 622 623 Lokman, 31/13 Nisa, 4/116 İslam’da İnanç Esasları 201 de istemese de boyun eğmiştir. Her şeyde O‟nun hükmü geçerlidir. Yaratma ve hükümranlıkta, hiç kimse O‟na ortak olamaz. Kur‟an-ı Kerim‟e göre Allah‟tan başkasını, yardıma çağırmak şirktir ve olağan dışı yollarla yardıma çağırmak da şirktir. Allah böylelerine yardım etmez. Konu ile ilgili olarak Kur‟an-ı Kerim: “İnananlar ve imanlarını şirkle624 örtmeyenler (haksızlık bulaştırmayanlar) var ya, işte güven onların hakkıdır; doğru yolu bulanlar onlardır.”625 -Kafir Etimolojik olarak “küfür” bir şeyi örtmek demektir.626 Dinde küfür imanın zıddıdır.627 Yalanlama, inkar ve imanı terk etme küfürdür. İmandaki tasdik gibi küfürdeki tekzip de kalbi, kavli veya fiili olur.628 Kalp ile yalanlama nasıl küfür ise zorlama olmaksızın sözlü yalanlama da öyledir. İman, Tevhid ilkesine uygun şekilde bütün inanılacak şeyleri bölünmez bir bütünlük içerisinde tasdik etmek, küfür ise onlardan birinin bile olsun reddi ve yalanlanmasıdır. Kur‟an-Kerim‟de bu kelime genel olarak bir nimetin değerini bilmeme veya o nimetin değerini saklama, inkar etme gibi anlamlarda kullanılır.629 Bu kelime, ıstilahi olarak, inanılması din tarafından kesin olarak emredilmiş esasları veya onlardan birini inkar edenlerin genel adıdır.630 Küfür bir dereceye ulaştığında fıska dönüşmektedir. Yani fısk, küfrün daha yüksek bir derecesidir ve fasık da kafirin çok inatçı bir türüdür.631 Kelamcılar arasında fasıkın mü‟min olup-olmadığı tartışma konusu olmuş ve bazıları onları kafir sayarken, bir kısmı da günahkar mü‟min olduklarını savunmuş624 625 626 627 628 629 630 631 Ayette şirk diye tercüme edilen kelime “zulüm”dür. Bu anlam hem bir önceki ayetten ve hem de Lokman suresinin 13. ayetindeki “şirk, gerçekten büyük bir zulümdür.” İfadesinden anlaşılmaktadır. (Abdulaziz Bayındır, age, s. 74) En’am, 6/82; Abdulaziz Bayındır, age, s. 73-74 İbn-i Manzur, “Lisanu'l-Arab”, V, s. 3897 Süleyman Ateş, “Kur’an Ansiklopedisi”, XII, s. 385 Razi, “Mefatihu’l-Gayb”, II, s. 42-45 Ragıb,“Müfredat”, s.84-486; Cürcani, age, s.237; İbn-i Manzur, “Lisanu-l-Arab”, V, s. 149; Enbiya, 21/94; İsra, 17/99; Furkan, 25/50; Neml, 27/40; Bakara, 2/41-152; Şuara, 26/19; İbrahim, 14/7; Rum, 30/44; Fatır, 35/39; Nahl, 16/83 Muhammed Hamdi Yazır, “Hak Dini Kur’an Dili”, I, s. 192 İzutsu Toshihiko,“Kur’an’da Din ve Aklak Kavramları”, Çev. Selahattin Ayaz, s. 212 202 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... lardır. Kanaatimize göre de insan, inkar etmediği sürece, büyük günah işlemekle kafir olmaz. Fısk ve fasık kelimeleri, Kur‟an-ı Kerim‟de toplam 54 yerde geçer. Kur‟an-ı Kerim, bazı yerlerde fıskı iman, fasıkı da mü‟min karşıtı bir anlamda kullanmaktadır.632 Bazı yerlerde ise dinin emirlerine itaatin karşıtı olarak geçer.633 Fısk ve çoğulu füsuk kelimesinin geçtiği 7 ayette Müslümanların muhatap alındığı görülür. Bu ayetlerde büyük günahların işlenmesinin, dinin emir ve yasaklarına aykırı davranılmasının kastedildiği görülür. Yani genel kanı, fasıkın iman dairesi içinde olduğu merkezindedir. Küfür sadece her şeyin yaratıcısı olarak değil, özellikle rehber, yol gösterici ve norm koyucu olarak Allah‟ı reddetmek olarak özetlenebilir. Şirk ise, İslami değer ve normlarla, ona aykırı olanları karıştırmak; gerçek ahlakı değerleri, gayr-ı ahlakı ve çıkara dayalı değerlerle karıştırmak, bunların karışımını benimsemede bir beis görmemektir. Şükrün zıddı olan küfür, “nankörlük etmek” demektir. İşte şükür yerine “küfrü” benimseyenlere, Allah‟ın önünde boyun eğip, O‟na teslim olmayı reddedenlere, ömürlerini sadece yeme-içme, oyun ve eğlence, zevk ü sefa içinde geçirip de, Allah‟ı ve ahireti aklına dahi getirmeyen gafillere ise Allah öteki yüzünü gösterir. Artık burada Allah sert, adalet sahibi, hüküm gününde kesin hüküm sahibi, şiddetli azap ve intikam sahibidir, gazabı kime yönelirse onu mahveder. Kur‟an-ı Kerim‟de kafirler ile ilgili olarak bir çok ayet vardır. Kafir olan bir insanın yaptığı hiçbir şeyin Allah nezdinde bir değeri yoktur. Allah‟ın varlığına inanmayan bir kafir, yapmış olduğu her iyiliği kendisine isnat etmekte ve şu düşünce ile yapmaktadır. “Veren benim, tasaddukta bulunan benim, rızık veren benim ve zengin kılan da yine benim…” diyebilmektedir. İşte bu durum, kibirlenmenin, kendini beğenmişliğin ve gururun ta kendisidir. Böyle bir iyiliğin salih bir amel ile ilgisi yoktur. Allah‟ın insanlardan istediği ise salih ameldir. Yani Allah‟ın rızasını kazanmak niyetiyle yapılan ameldir. Allah, hayatı bir imtihan alanı yaptı ki, orada çalışan ve çalışmayan belli olabilsin ve hayatı bir tecrübe yeri kıldı ki, herkes onunla kendi makam ve derecesini öğrenebilsin. Böylece hesap gününde, onun hakkındaki doğru söz gerçekleşmiş ve bu sözün hiç münakaşa edilmeksizin doğruluğu açıkça görülmüş olabilsin. Kur‟an-ı Kerim, kafirin makam ve derecesini net bir şekilde belirlemiş ve bu durum tespiti Peygamberler aracılığı ile insanlığa bildirilmiştir. 632 633 Al-i İmran, 3/110; Secde, 32/18 Bakara, 2/197; Nur, 25/4; Hucurat, 49/7-11 İslam’da İnanç Esasları 203 “Yahut onların durumu, gökten yoğun karanlıklar içinde gök gürültüsü ve şimşekle sağanak halinde boşanan yağmura tutulmuş kimselerin durumu gibidir. Ölüm korkusuyla, yıldırım seslerinden parmaklarını kulaklarına tıkarlar. Oysa Allah, kafirleri çepeçevre kuşatmıştır.”634 “De ki: Allah‟a ve Peygamber‟e itaat edin. Eğer yüz çevirirlerse şüphe yok ki, Allah kafirleri sevmez.”635 “Kafirler için hazırlanmış ateşten sakının...”636 -Münafık Kur‟an-ı Kerim‟de kullanılışı ile münafık, dış görünüşü itibariyle inanç, iman izhar eden, fakat gerçekte izhar ettiği şeylere inanmayan kimsedir.637 İnsanları kandırmaya çalışan münafık, Kur‟an-ı Kerim‟e göre sadece kendisini kandırır. Çünkü iman bireyin özgür iradesiyle meydana gelen bir tasdik işi olup, bu konuda hiçbir zorlama söz konusu değildir. İman etmediği halde mü‟min gibi görünmeye çalışmak bir kişilik bozukluğudur. Kendisi gibi olamayan bu kimse, hep bir sinema aktörü gibi başka rollerde oynar. Böyle bir kimsenin ise kendisi olarak ya da kendisine özgü bir kimlikle yaşadığı söylenemez. Bunun için Kur‟an-ı Kerim, münafığı kafirden daha aşağı görmüş, cehennemin en alt tabakasına bunların gideceğini bildirmiş638 ve münafıklar ile ilgili olarak birçok uyarıda bulunmuştur. Onlara karşı mü‟minlerin çok dikkatli olmaları ifade edilirken, özellikle onlardan gelen haberlere, araştırmadan inanmama konusunda dikkatli davranılmasını tavsiye etmektedir. Kur‟an-ı Kerim ve Hadislerde konu ile ilgili şüpheye mahal bırakmayacak şekilde münafıkların sıfatları açıklanmıştır. Özellikle ilgili ayetlerde, onların sıfatları, şiddetli azap ile tehdit edildikleri zikredilmiştir. Münafıklara karşı mücadele etmek, onlardan sakınmak, sakındırmak ve onları yakın arkadaş edinmemek gerekir.639 Hatta onlardan yüz çevirmek gerekir.640 Onları terk etmek, bulundukları ortamlarda bulunma634 635 636 637 638 639 640 Bakara, 2/19 Al-i İmran, 3/32 Al-i İmran, 3/131 Ragıb, age, s. 558; Bakara, 2/195; Münafıkun, 63/10; En’am, 6/35; Tevbe, 9/67; Nisa, 4/145; Bakara, 2/9 Nisa, 4/145 Tevbe, 9/73; Al-i İmran, 3/118 Nisa, 4/63; Tevbe,9/95 204 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... mak ve onlara selam vermemek,641 onları dinlememek ve onlarla istişare etmemek642 İslam‟ın isteğidir. Münafıklar, kinlerini içlerinde gizlerler, bu nedenle onlara karşı uyanık davrananlara ve onların işini Allah‟a havale etmek lazımdır.643 Kur‟an-ı Kerim, Münafıklar için, “...çünkü onlar, murdardır...”644 Münafıklar samimiyetsizdir; ne mü‟min gibi imanını açıkça ortaya koyabilir, ne de kafir gibi küfrünü ilan eder. O şahsiyetsiz ve dengesizdir. Adi menfaatleri için her renge girerler. İşte Kur‟an-ı Kerim‟in “murdar” dediği, bu kötü ahlaktır. Münafıkların Kur‟an-ı Kerim ve Sünnet‟te bildirilen, bazı ayırt edici vasıfları ve alametleri vardır. Hz. Peygamber(s.a.v) münafik olmanın alametlerini ifade ederken; üç önemli davranış bozukluğuna işaret etmektedir: 1- Konuştuklarında yalan söylerler, 2- Söz verdiklerinde, sözünü yerine getirmezler, 3- Emanete ihanet ederler.645 Münafıklar ile ilgili olarak Kur‟an-ı Kerim: “Ey inananlar, niçin yapamayacağınız şeyi söylüyorsunuz? Yapmayacağınız şeyi söylemek, Allah katında en sevilmeyen bir şeydir.”646 “Münafık erkekler ve münafık kadınlar birbirlerindendir. Kötülüğü emreder, iyiliği meneder ve ellerini sıkı tutarlar. Allah‟ı unuttular (cimrilik ederler). Allah da onları unuttu. Çünkü Münafıklar, fasıkların kendileridir (yoldan çıkanlar onlardır).”647 gibi birçok emriyle münafıkların psikolojik ve ruhsal yapılarını açıklamaktadır. Bununla birlikte davranışlarından dolayı, Allah‟ın rızasından uzak oldukları görülmektedir. 641 642 643 644 645 646 647 Nisa, 4/89 Ahzab, 33/1-48 Muhammed, 47/29-30 Tevbe, 9/95 Buhari, iman, 24 Saff, 61/2-3 Tevbe, 9/67 İslam’da İnanç Esasları 205 Hasan el-Arumi, “Münafıklığın 50 Alameti” adlı eserinde bazılarını şöyle sıralamaktadır.648 Bu gün yaşadığımız dünyada, belirtmek gerekirse her fikrin münafığı vardır. 1- Müslümanları bırakıp, müşriklere yardım ederler,649 2- Mü‟minlere değil de kafirlere dostluk beslerler,650 3- İnsanlar tarafından konulmuş, İslam ile tezat teşkil eden kanunlarla hükmederler,651 4- İslam ve Müslümanlarla alay etmeye yönelirler,652 5- Müslümanların acılarına sevinir ve başarılarına üzülürler,653 6- Kötülüğü emreder ve iyiliği yasaklarlar,654 7- Müslümanların şeref ve namuslarına dil uzatırlar,655 8- Küfür merkezleri inşa ederek, insanları Allah yolundan alıkoymak ve Müslümanları bölmeye çalışırlar,656 9- Düşman hesabına casusluk yaparlar,657 10- Yalan haberler yaymak,658 11- Zelil, korkak ve zayıf olmalarına rağmen, Müslümanlara karşı kuvvetli görüntüsü verirler,659 648 649 650 651 652 653 654 655 656 657 658 Hasan el- Arumi, “Münafıklığın 50 Alameti”, Trc. Seyfullah Erdoğmuş, s. 23-73 Al-i İmran, 3/167-156; Tevbe,9/81; Haşr, 59/11; Bakara, 2/18; Nisa, 4/61 Nisa, 4/138-139; Maide, 5/51-52; Mücadele, 58/14-19; Maide, 5/55-56; Bakara, 2/8-14-19-20; Nisa,4/ 63 Nisa, 4/60-61-65; Nur, 24/47-48-50; Maide, 5/50 Bakara, 2/13-14-15; Tevbe, 9/65-66; Mutaffifin, 83/29-35; Tevbe, 9/79 Al-i İmran, 3/120; Tevbe, 9/51 Tevbe, 9/67; Nisa, 4/65 Nur, 24/11 Tevbe, 9/107 Al-i İmran, 3/118 Ahzap, 33/60; Bakara, 2/205 206 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... 12- İkiyüzlü davranırlar,660 13- Hz. Peygamber(s.a.v)‟e söz ve fiilleri ile eziyet ederler,661 14- Yalan söyleyenler,662 15- Hıyanet içinde olanlar,663 16- Vaadlerini ve ahitlerini bozanlar,664 17- İbadetlerinde tembellik içinde olanlar; Allah‟ın emirlerine karşı tembel olmalarıdır. 665 18- Büyüklenme içinde olanlar,666 19- Konuşmalarında küfür içine yönelmeleri, 667 20- Düşmanlarına ahlaksızca davranmaları,668 21- Kendileri gibi Müslümanların da kafir olmalarını isterler,669 22- Tevbelerini ertelerler,670 23- Ölümden sonra dirilişten şüphe ederler,671 24- Allah‟ın yardımına güvenmemeleri,672 25- Allah‟ın yolundan insanları alıkoyarlar,673 659 660 661 662 663 664 665 666 667 668 669 670 671 672 Münafikun, 63/4-8; Tevbe, 9/56-57; Haşr, 59/13; Ahzab, 33/20; Maide, 5/54; Al-i İmran, 3/173; Muhammed, 47/20-21 Bakara, 2/11-12-14 Tevbe, 9/61; Ahzab, 33/57 Münafikun, 63/1; Mücadele, 58/14-18; Tevbe, 9/74-56; Nur, 24/53; Bakara, 2/10; Nisa, 4/141; Bakara, 2/204 Enfal, 8/27; Bakara, 2/16 Tevbe, 9/77 Nisa, 4/142; Tevbe, 9/53-54 Münafikun, 63/5; Fetih,48/11 Bakara, 2/8-10; Tevbe, 9/74; Maide, 5/41; Ahzab, 33/14; Ankebut, 29/10-11 Bakara, 2/8-10 Nisa, 4/89 Hadid, 57/13-14; Tevbe, 9/124, 126 Hadid, 57/13-14 Enfal, 8/49; Ahzab, 33/12; Fetih, 48/6 İslam’da İnanç Esasları 207 26- Dinde şüphe ederler,674 27- Özürsüz Cuma namazını üç defa terk edenler,675 28- Riya, yani gösteriş içinde olanlar; bu insanın başına gelebilecek en kötü hallerden birisidir.676 29- Müslümanlara kötülük çemberi kurmak,677 30- Yapmadıkları şeylerle övülmeyi isterler,678 1-Allah‟a İman Allah‟a iman; Allah‟tan başka ilah olmadığına şehadet etmek, her şeye varlığı verenin, her olayın nihai nedeninin ve her şeyin nihai amacının yalnız O olduğunu, O‟nun ilk ve son olduğunu kabul etmektir. İnanç, dinin temelini teşkil eder. İslam dini açısından, inancın altı temel esası vardır: Allah‟a, Meleklere, Kitaplara, Peygamberler‟e, Öldükten sonra dirilmeye ve Kader‟e imandır. Bu esaslar, inananları huzurlu, dengeli ve uyumlu bir ruh haline ulaştırır. Böyle fertlerden meydana gelen toplum, huzurlu, dengeli ve uyumlu bir görünüm arz eder. Allah‟a İman, kişiyi sahipsizlikten ve başıboşluktan kurtarır. Bu dünyada Kerim bir Zatın misafiri olduğunu gösterir. Evrenin ve evrendeki varlıkların ne görev yaptıklarını bildirir. İnsana, büyük bir dayanak noktası olur. Bilinmektedir ki, insan kuvvetli bir dayanak noktası bulunca, büyük işler yapabilir. “Alemlerin Rabb‟ine inanıyorum” diyen bir mü‟min, Allah‟a dayanarak büyük işlere cesaretle girer. Allah‟a iman, mü‟minlere güven duygusu kazandırır. Böyle bir toplum, birbirine itimat eden fertler topluluğu haline gelir. Kur‟an-ı Kerim insana, onun aklına ve tecrübesine büyük önem vermiştir. Bu nedenle de insanlara hitap ederken, onları bir fikre çağırırken iman ile davranma yerine, hikmet ve gerçekleri ortaya koymuş ve deliller serdetmiştir. Kur‟an-ı Kerim‟in ortaya koyduğu deliller içinde tabiatta görülen nizam ve gayelilik önemli bir yer tutmaktadır. Kur‟an-ı Kerim‟de Allah‟ın varlık ve birliğini ortaya koyan ayetlerin büyük çoğunluğu, O‟nun isim ve 673 674 675 676 677 678 Mücadele, 58/16; Ahzab, 33/18; Nisa, 4/61; Saff, 61/8; En’am, 6/122; Münafikun, 63/2; Tevbe, 9/46-47-73 Hac, 22/11; Furkan, 25/30 Müslim, Mesacid, 254; Nesai, Cuma, 2, 3; Tirmizi, Cuma, 7 Nisa, 4/142 Nisa, 4/141 Al-i İmran, 3/188 208 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... sıfatlarından, tabiattan, orada yaratılan insan ve diğer varlıklardan, ahiret hayatından bahseder. Kur‟an-ı Kerim‟e göre Allah‟ın bilinmesi insan için açık, hatta zorunludur. Kibir, inat ve gaflet gibi harici nedenlerle bozulmamış selim fıtrat yaratanını doğal olarak bilir ve tanır. Kur‟an-ı Kerim, delillerini daha çok selim fıtratını bozmuş, kibirli, inatçı ve gaflet içindeki insanlar için sıralar ve onların sağduyularına seslenir. Kur‟an-ı Kerim önderlik ve yol göstericilik görevi nedeniyle insanAllah, insan-insan, insan-evren ilişkisini ele almış ve bu konularda bir takım kanun ve prensipler getirmiştir. Kur‟an-ı Kerim‟deki bu bilgilerin merkezinde iman bulunur. Sonra sırasıyla ahlak, ibadet, hukuk ve varlık aleminin bilgileri gelmektedir. Varlık alemine ait bilgiler, doğrudan imanla ilgili olmamakla beraber, imanın ana konusunu teşkil eden Allah‟ın varlık ve birliğine işaret edip, insanı düşünme ve araştırmaya sevk eden bilgilerdir. Bu nedenle Kur‟an-ı Kerim, evren ve içindeki eşyadan detaylı değil, öz ve temel esaslarla bahseder. Onları yaratıcısının bir nişanesi sayar. Kur‟an-ı Kerim insana indirilen bir kitap olduğu gibi, evren de insanın önünde her gün sayfaları çevrilip yaratıcının kudret ve ilmini ortaya koyan kozmik bir kitaptır. Kur‟an-ı Kerim Kelam-i İlahi, evren ise Fiil-i İlahi‟dir.679 Kur‟an-ı Kerim bilinçli bir şekilde yaratılmış evren anlayışını sunmaktadır. Modern bilimler tarafından edinilen bilgiler, maddenin ve evrenin ezeli ve ebedi olduğu inancından hareketle sistemlerini oluşturan materyalist dünya görüşünün inkarcı görüşlerini geçersiz kılmaktadır. Ortaya çıkan tablo, maddenin ve evrenin bir başlangıcı olduğu ve bu alemin bir gün kıyamet süreci ile bir sonunun geleceği tarzındaki görüşleri desteklediği gibi evren ve canlılığı oluşabileceği hayatın bilinçli bir şekilde ve ancak üstün bir yaratıcının tasarımı sonucu ortaya çıkabileceğini de göstermektedir. Kur‟an-ı Kerim‟de evrenin yaratılışı dışında daha çok insanın çevresinde her zaman görebileceği olaylara daha fazla yer verilmiş ve bunlar üzerinde düşünülmesi istenmiştir. Bunlardan insanın en fazla muhatap olduğu olay gece ve gündüz olayıdır. Kur‟an-ı Kerim buna değinmekte ve “...gece ile gündüzün birbiri ardınca gelip gidişinde aklı-selim sahipleri için ibretler vardır”680 buyurmaktadır. Kur‟an-ı Kerim gündüzün çalışıp kazanma, gecenin de uyuyup dinlenme vakti kılındığını belirtmekte ve gece ile gündüzün insanın emrine verildiğini bildirmektedir. İnsanın ihtiyaç679 680 Berrin Çelebi, “Kur’anı Kerim’in Kozmolojik Beyanlarının Allah’ın Varlığına Delalet Boyutu”, Yüksek Lisans Tezi, s. 101 Bakara, 2/164; Al-i İmran, 3/190; Taha, 20/130 İslam’da İnanç Esasları 209 ları ile dünyanın hareketlerinin uyum içinde olması hem bu hayatı yaratan ve düzenleyen bir yaratıcının varlığını göstermekte ve hem de insanın yaşaması için her türlü düzenlemenin yapıldığını, bu dünyanın bir beşik gibi insana bir ev olarak tasarlandığını ispatlamaktadır. Varlığa nazaran asıl olan yokluktur. Çünkü yaratılanlar varlık alemine geçmeden önce yokluk özelliği taşıyorlardı. Yokluktan varlığa geçirme işi yaratma eylemidir. Bunun mutlak faili, Allah‟tır. Allah meleklerden cinlere, göklere ve yere, güneşe, aya, gece ve gündüze ve her çeşit canlılara kadar her şeyin yaratıcısıdır. Allah varlıkları canlı, cansız, akıllı, akılsız olmak üzere değişik özellikte yaratmıştır. Canlı varlıklar içerisinde melekler, cinler ve insanlar akıllı, diğerleri akıl sahibi olmayan varlıklardır. Melekler nurdan yaratılmışlardır. Erkeklik ve dişilikleri yoktur. Kur‟an-ı Kerim‟e göre cinler de dumansız halis ateşten yaratılmışlardır.681 Yaratılma konusunda akıl sahibi varlıkların en son insan oluşturmaktadır. Hatta insan, evren ve evrendeki diğer varlıklardan, yani bitkiler ve hayvanlardan sonra yaratılmıştır. Esasen bu insanın kerem sahibi bir varlık olmasından ve evrendeki her şeyin, onun hizmetine verilmesinden kaynaklanmaktadır. Yani insandan önce onun hayatını sürdüreceği mekan ve bu mekanın iç donanımı çeşitli aşamalardan geçirilmek suretiyle tamamlanmış ve daha sonra da tıpkı bitirilen bir binaya sahibinin yerleşmesi gibi insan, yokluktan varlığa geçirilerek yeryüzüne yerleştirilmiştir. Bütün bunların yanında, dünya bir yörüngede dönmekte ve ama insanı hiç sarsmamaktadır. Gök insanın üstüne bir tavan gibi çakılmış ve düşmekten korunmaktadır. İnsanın ihtiyaç duyduğu besinleri yetiştirmesi için gerekli olan su, ihtiyaca göre ayarlanarak gökyüzünden indirilmekte, yağmur yağdıracak bulutlar rüzgarlar tarafından aşılanmakta ve yağan yağmur suları insanın kullanımına sunulmak üzere insanın hiçbir çabası olmadan depolanmaktadır. İnsanın nefes alması için gerekli olan atmosferdeki gazlar, sabit bir oranda tutulmakta ve bu oranda yaşamı tehlikeye sokacak bir değişiklik meydana gelmemektedir. Yer çekiminin varlığı ile bu gazlar uzaya kaçıp yaşamı yok etmemektedir. Bütün bunları bir yaratıcının varlığı olmadan açıklamak imkansızdır. Tesadüfe bağlamak ise birçok sorunu ortaya çıkarmaktadır. 681 Hicr, 15/27;Rahman, 55/15 210 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... -İslam Kelamcılarına Göre İman Esasları 1-İcmali İman: Toptan inanmaktır. Kelime-i Tevhid veya Kelime-i Şahadet getirmektir. 2-Tafsili-İman: Amentü‟de ifade edilen konulara ayrıntılı olarak inanmaktır. İslam dininin iman esaslarını Kur‟an-ı Kerim bildirmiştir. Hz. Peygamber(s.a.v), “Amentü” olarak ifade edilen imanın altı temel esasını bir arada açıklamıştır. İslam dininin temeli, Allah‟a iman esasına dayanır. Bütün ilahi dinler, Allah'a inanmayı temel kabul etmiştir. Kur‟an-ı Kerim, birçok emrinde Allah‟a imanın önemini belirtmiştir. Kur‟an-ı Kerim insanı, Allah‟ın zatını düşünmeyi yasaklarken, O‟nun varlığını, birliğini, sıfatları ile ve güzel isimlerini düşünmeyi tavsiye etmiştir. Nitekim Hz. Peygamber(s.a.v) bir Hadisinde:“...Ancak Allah‟ın zatını düşünmeyin. Çünkü buna kudretiniz yetmez.”682 Diğer bir Hadisinde de: “Kalbine ne gelirse, Allah ondan başkadır.”683 Allah kavramını en güzel bir şekilde açıklayan ayetleri İhlas suresinde görmek mümkündür. “De ki: O, Allah birdir. O Allah Samed‟dir. O, doğurmamış ve doğmamıştır. O‟nun hiçbir dengi yoktur.”684 İslam literatüründe ilah; bütün ihtiyaçları gideren, herkesin amelinin karşılığını veren, sükunet bahşeden, hükmü altına alıp koruyan, üstün, yüce, güçlü, kudret sahibi, yoktan yaratıcı, hüküm sahibi, gizli, esrarlı ve sınırsız bir güç sahibi, yalnız ve ancak bir olan ilah, dua edenlerin dualarına icabet eden, korkulan ancak sevgi de duyulan, kendisi ile kulları arasına engel koymayan, kendisine rahatlıkla ve aracısız ulaşılabilen bir varlıktır. Tarif edilen ilah evrenin ve evren içindeki her şeyin yaratıcısıdır. Kur‟an-ı Kerim‟in tarif ettiği ve inanmamızı istediği evrenin sahibi olan Allah budur. Bunun dışında bir ilah anlayışı ve inanç, İslam‟dan onay almaz. Helalı haram kılma, haramı da helal sayma, hiç kimsenin yetkisinde değildir. Helal ve haramı belirleyen Allah‟tır. Bunun aksi ise insanları Allah‟ın yerine Rabb edinme anlamına gelir.685 Genel itibarıyla insanlar dine 682 683 684 685 Muttaki el-Hindi, “Kenzu’l-Ummal”, Hadis No: 5707 Heysemi, “Mecmau’z-Zevaid”, 1/81 İhlas, 112/1-2-3-4; Bakara, 2/225; Nisa, 4/87; Maide, 5/73; Ta ha, 20/8; İsra, 17/39 Zemahşeri, age, III, s. 34; Razi, age, XVI s. 38; Ebu Hayyan, “Bahru’lMuhit”, V, s. 33 İslam’da İnanç Esasları 211 ya da kutsallara saygı duyar ve bu konuda bilgili zannettikleri kimselere teslim olurlar. İnsanların bu kabulleri ya da teslimiyetleri akli ve mantıki esaslar üzerine oturmadığı zaman, din istismarı veya kutsalın bezirganları sahneye çıkar. Bunlar da insanları, Allah‟ın dışında kendilerine kulluğa davet ederler. Bazen de tam tersi olur ve insanlar hakiki Tevhid inancına sahip kimseleri putlaştırırlar. Hıristiyanların Hz. İsa (a.s)‟ya Allah‟ın oğlu demeleri ve Yahudilerin ise Hz. Uzeyir (a.s)‟ı Allah‟ın oğlu olarak kabul etmeleri, bu türden yanlışlığa güzel örnek olur. Düşülen temel yanlışlık dini inanış ve kabullerin akıl ve mantık temelinden uzak olma yanlışlığıdır. Konu ile ilgili olarak Kur‟an-ı Kerim: “(Yahudiler) Allah‟ı bırakıp bilginlerini (Hahamlarını); (Hıristiyanlar) da Rahiplerini ve Meryem oğlu Mesih‟i (İsa’yı) Rabler edindiler. Halbuki onlar ancak tek ilaha kulluk etmeleri emrolundu. O‟ndan başka ilah yoktur. O, bunların ortak koştukları şeylerden uzaktır.” 686 Hıristiyanlar Hz. İsa (a.s) için, Yahudiler de Hz. Üzeyir (a.s) için Allah‟ın oğlu deme hatasına düşmüşler ve ehli kitap olmakla bağdaşmayacak bir davranış sergilemişlerdir. Her iki inanç grubu da putlaştırdıkları şahısların bir kısım mucizelerinden dolayı onları olağanüstü687 görmüş ve onlara uluhiyet, yani ilahlık izafe etmişlerdir. Ehl-i Kitab‟ın, Rahip ve Hahamlarını “Rabb” edinmeleri de yine aynı kültürün devamıdır. Allah‟ın insanlara verdiği özgürlüğü benimseyememiş kimseler, başkalarını putlaştırmışlardır. Gerçek özgürlük ve tam hürriyet Tevhid inancındadır. Allah‟ın dışında başkalarına kulluk ise insanın özgürlüğünü bitirir ve insanı insanlıktan çıkararak akılsızca bir kısım taklitlere göre hareket eden varlık seviyesine düşürür. Nitekim Ehl-i Kitab‟ın Hahamları onlara, Allah‟ın dışında bir kısım şeyleri haram sayınca, onlar da haram kabul ediyor veya helal kılınca da helal sayıyorlardı. Halbuki herhangi birini Rabb edinmek için, ona Rabb ismini vermiş olmak gerekmez. Allah‟ın emrine uygun olupolmadığına bakmaksızın bir kısım insanların emirlerine uymak, özellikle de din konusunda, o insanların sözlerini inanç gibi kabul etmek, bunlara uyunca Allah‟a uyduğunu sanmak, bu kimseleri Rabb edinmektir. Gerçeğe dayanmayan bir şeyin ilmi değeri yoktur. Gerçek alim de Allah‟tan başkasına tapmayı asla doğru bulmayan hür iradeli ve ahlaklı 686 687 Tevbe, 9/31 Zemahşeri, age, III, s. 34; Razi, age, XVI, s. 38; Ebu Hayyan, age, V, s. 33 212 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... kimsedir. Bilgisizce iman etmek ya bir taklit, ya da bir teslim oluş veya bir gücün önünde boyun eğmektir. “Bedeviler “iman ettik” dediler. De ki: Siz iman etmediniz, ama “boyun eğdik” deyin. Henüz iman kalplerinize girmedi…”688 “Bedeviler, kafirlik ve münafıklık bakımından hem daha şiddetlidirler (hem daha beter), hem de Allah‟ın Rasulü‟ne indirdiği kanunları (sınırları) tanımamaya daha yatkındır...”689 Herhangi bir medeni yerleşim yerinde yerleşik olmayan, çölde göçebe olarak yaşayan kimselere bedevi denir. Yaşadıkları çöl hayatının gereği olarak tabiatları daha sert, yaşantı olarak ilkel, medeniyetten ve ilimden uzak oldukları için de inkar bakımından daha şiddetlidirler. Bu tiplerin temel karakteristik özelliği bir hakikati duyduğu zaman, anlamadan hemen karşı koymaktır. Kur‟an-ı Kerim‟in inceliklerini ve bir bütün olarak felsefesini bilmedikleri için, ne gerçek tevhidi, ne de dini hükümlerin mahiyetini ve kapsamlarını bilmezler. Bilgiden uzak olmak onlara kabalık, sertlik ve inkar getirmiştir. Sağlam ve sağlıklı bir imana sahip olmak için bu davranışlardan şiddetle kaçınmak gerekir. Biz insanlardan istenilen iman, bid‟at ve hurafelerden uzak, Allah‟ın dinine ve Resulü‟nün sahih Sünnet‟ine teslim olmaktır. Bunun dışında yol aramak, Tevhid‟ten uzaklaşmaktır. Allah‟ı dille anmaktan daha üstün olanı, emir ve yasaklarını yaparken Allah‟ı anmaktır. İşte bunun için İslam, ibadetlerin, nefiste bu murakabe duygusunu uyandırmakta güçlü etkisi olan eylem olmasına özellikle özen göstermiştir. Allah inancı konusunda ölçülü ve dengeli bir mantık sergileyen İslam, O‟nun sıfatlarını başka varlıklara vermediği gibi, yaratılmışların sıfatları da Allah‟a atfedilemez. İslam‟a göre Allah, her yerde hazır ve nazırdır. Allah, zamandan ve mekandan münezzehtir. O, insanlara şah damarından daha yakındır. O, din gününün yegane sahibidir. Allah sonsuz hürriyet sahibidir, dilediğini yapar ve yaptıklarında dolayı sorumlu değildir. Bu da, Allah‟ın mutlak hürriyetine ve sonsuz rahmetine işarettir. Kişinin Allah‟a imanı, yaratılışının bir gereğidir. Ergenlik çağına gelmiş akıllı her insan, Allah‟ın varlığına imanla yükümlüdür. İmam-ı Maturidi‟ye göre, Peygamberler tarafından dini hükümler tebliğ edilmedikçe, bu kişiler dinin emirleri ile sorumlu tutulmaz. İslam bilginlerine göre, Allah‟ın varlığı ve bir688 689 Hucurat, 49/14 Tevbe, 9/97 İslam’da İnanç Esasları 213 liği, vahyin bildirdiği ve kalbin tasdiki ile açıklık kazanır. Ancak o yüce varlığın mahiyetini kavrayamayız. İslam dininin en temel inanç ilkesi olan Tevhid, öncelikle Allah‟tan başka bir ilahın bulunmadığını dile getirir. Allah‟ın sonsuzluğunu sınırlayabilecek, onun yaratıcı gücüne engel olabilecek hiçbir gücün söz konusu olmadığına işaret eder. Yine Tevhid, Allah karşısında varlıkların “yaratılma açısından” eşit olduğunu bildirir. Her şey, her an O‟nun bilgisi, gözetimi ve kudret alanı içinde bulunur. İşte Tevhid, her şeyin Allah‟tan geldiğini ve yine O‟na döneceğini en özlü biçimde ifade eden bir kavramdır. İslam dini, evrenin belli bir düzen ve ahenk içinde var olmasının nedenini Allah‟ın birliğine bağlar. Bu yönüyle İslam, tabiattaki olayları farklı ilahi güçlere bağlayan çok tanrıcılığı ve evreni iyilik ve kötülük şeklinde iki farklı ilahın yönettiğini telkin eden tüm yanlış inançları reddeder. İslam dini, Tevhid inancının her Müslüman‟da “kendi içinde uyumlu birey” olarak psikolojik, diğer Müslümanlarla “kardeş” olarak sosyolojik ve tüm insanlara “örnek” olarak ahlaki düzeylerde yansımasını talep eder. Sonuçta din gününün sahibi mutlaka mahşerde hesap soracaktır. Müslüman olmak, sadece bireysel planda olup biten bir şey değildir. Bilakis bireyselliği aşan bir yapılanma, bir tür örgütlenme, bir inananlar topluluğu oluşturmak da bu Müslümanlığın olmazsa olmaz bir parçasıdır. Yeryüzüne yönelik vahiy merkezli bir proje olarak İslam, ancak bu şekilde mü‟minlerden oluşan bir ümmet aracılığı ile hayata geçirilebilir. Bir anlamda Ümmet, Tevhid ilkesinin yeryüzünde tecessüm, yanı canlanmış bir şekli demektir. Ümmet‟i cesede, Tevhid‟i de bu bedene hayat veren Ruh/Can‟a benzetmek mümkündür. Çünkü İslam Ümmeti ırk, renk, dil, cinsiyet ve coğrafya gibi insanların gelirken kendi iradeleriyle seçme hakkına sahip olmadıkları durumlara değil, kendi hür iradeleriyle yaptıkları bir seçime, sadece Allah‟a kulluk etmek ve O‟na teslim olmak anlamına gelen İslam esasına dayanır. Ümmet, dini temelli bir kardeşlik olarak insanların hür iradeleri ile “hem dünyada, hem de ahirette kurtuluşlarını” kazanmak için gerçekleştirdikleri bir beraberliktir, bütünlüktür, rastgele oluşmuş bir topluluk değil, “seçilmiş, tercih edilmiş” bir birlikteliktir. İslam ümmeti tek ve parçalanamaz bir ümmettir. Bu nedenle dini, etnik, sınıfsal vb. ayrılıklar ve bölünmelere Tevhid anlayışı içerisinde hiçbir şekilde yer yoktur. Dolayısıyla Ümmet‟in yolundan ayrılmak “dalalet” olarak kabul 214 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... edilir, çünkü Tevhid aynı zamanda tek ve yekpare bir sistem anlamına gelir.690 Nefsini, iradesini, egosunu, ihtiras ve tutkularını dizginlemek, eğitmek ve disiplin altına alma amacı dışında, ruhbanca bir hayatı tercih ederek zaman ve mekandan kaçmak, Tevhid anlayışına asla uygun değildir. Tevhid anlayışının tarihi değiştirmeye yönelik ilk tecrübesi Hz. Peygamber(s.a.v) ve ashabının mücadelesinde gerçekleşmiştir. Nitekim inzivaya çekilmek üzere Hira mağarasına giren Hz. Peygamber(s.a.v), Tevhid‟i tebliğ için o mağaradan çıktıktan sonra, bir daha oraya asla dönmedi. Çünkü Tevhid, tarihi değiştirmesi için Hz. Peygamber(s.a.v)‟i Hira‟dan tekrar Mekke‟ye dönmeye zorluyordu. Hz. Peygamber(s.a.v)‟in vizyonu ve kişiliği ile alevlenip tutuşan ilk Müslümanlar, bütün ırkların ve bütün toplumların kültürlerini değiştirerek, tarih arenasına cesurca atıldılar. O halde denilebilir ki: “Müslüman tarihi yapandır, tarihi yazan değildir.” Başkalarının yaptığı tarihi yazmakla değil, bizzat tarih yapmak ve tarihe yön vermekle, yani tarihin nesnesi değil, öznesi olmakla sorumlu olan Müslümanların, kaderci bir tarih anlayışıyla uzaktan yakından ilgisi olmayacağı açıktır. Akıl olmadan diğer duyular bilgi ifade etmez. Bilginin oluşumu için duyular yoluyla toplanan verilerin akıl süzgecinden geçmesi gerekir. Görme ya da görme duyusunu kendisi ne de algılaması idrak için yeterli değildir. Göz bütünü kavrayamaz. Ancak akıl geçmiş, gelecek ve şu an olmak üzere geniş bir dairede dolaşabilir ve bunlardan bir kısım bilgiler elde edebilir. Duyular sadece eşyanın dış yüzünü algılar, akıl eşyanın hakikatini ve mahiyetini kavrar. Allah‟ın evrende tecelli eden isim ve sıfatları yine akıl ile kavranılır. Aklı olmayanlar, dini emirlerden sorumlu değildir. Akıl terkip gücüne sahiptir. Bir şeyden pek çok şey veya pek çok şeyden bir şey çıkarabilir. Aklını kullanma işinde vasıtalara da ihtiyaç duymaz ve bizzat kendisi düşünceler üretebilir. Aklın en büyük engeli taklit, taassup ve bilgisizce tartışmalardır. Eğer siz Allah hakkında konuşmak istiyorsanız, mutlaka bir bilgiye ve bir delile veya doğruyu gösteren bir kitaba dayanarak konuşmak gerekir. Yani akla dayanarak ve bilgiyi esas kabul ederek konuşmalıyız. İslam dini, akıllı insanları muhatap olarak kabul eder ve onları sorumlu tutar. Bu nedenle İslam geleneğinde “aklı olmayanın dini yoktur.” prensibi benimsenmiştir. İnsanlardan akıllarını kullanmalarını isteyen691 Allah, in690 691 M. Hayrı Kırbaşoğlu, “Ahir Zaman İlmihali”, s. 68-69 Bakara, 2/242 İslam’da İnanç Esasları 215 karcıları, aklını kullanmayanları sağır ve dilsiz varlıklara benzetmektedir.692 Kur‟an-ı Kerim‟de sıkça yer alan “…akletmez misiniz?” şeklindeki sorular, akıl ile iman arasındaki ilişkiye işaret etmesi yanında, İslam düşünce sisteminde aklın çok önemli bir fonksiyona sahip olmasını sağlamıştır. İlahiyat ilimlerini bilen, Allah‟ı Kur‟an-ı Kerim‟deki şekliyle tanıyan ve Kur‟an-ı Kerim‟in temel felsefesini iyi kavrayan din bilginleri, Allah hakkında konuşma hakkına sahiptirler. Akıl ve vahiy arasındaki karşılıklı zorunlu ilişkiyi mümkün kılan bu durum, vahyin dogma olarak adlandırılmasını engeller. Zira dogma, yapısına nüfuz edilemeyen ve tartışılmadan kabul edilen doğruluk iddiaları için kullanılmaktadır. Vahyin, kendisini anlayacak ve yorumlayacak insanlara gelmiş olması ve aklın süzgecinden geçerek ifadelendirilmiş olması, dogma olarak ifadelendirilmesini imkansızlaştırır. Bunun için insanın en büyük görevi, kendisine verilen aklı aktif olarak sürekli kullanması, evrenin içerisine saklanmış olan sayısız ve sınırsız gerçekleri keşfetmesidir. Kur‟an-ı Kerim akla çok güvenir ve aklı, Allah‟ın varlığı ve birliği dahil her konuda düşünmeye davet eder. Zaten “alemin” kelimesi ilimden gelir. İlim ise aklın elde edeceği bir şeydir. Alem kelimesinin kökü açısından asıl manası bilgi edinmeye alet ve vasıta olan şey demektir. İlim düşünce ile gerçeği bulma, iman da bu gerçeğin hak olduğunu vicdan ile tasdik etmektir. Bizim bütün bilgilerimiz, aslında bir olan Allah‟ın alametleridir. İnsan hem bir ilim konusu ve hem de ilme konu olan şeyler üzerinde düşünen ve anlamaya çalışan şuurlu bir varlıktır. Kur‟an-ı Kerim, dinin tekamüle erdirildiğini ifade etmektedir. Bunun iki anlamı vardır: İlk olarak, yeni bir vahiy indirme dönemi kapanmış ve vahyedilen dinlerdeki ilkelerin hayata geçirilme dönemi başlamıştır. İkinci olarak da, Muhammed İkbal‟in vurguladığı şekliyle, artık insan bundan sonra kendi yağıyla kavrulacaktır. Zira Kur‟an-ı Kerim vahyi büyük vurgularla, insanın rasyonel ve bilimsel yeteneklerini açığa çıkartmaya ve insanın bunların farkında olmasını sağlamaya çalışmaktadır. Her iki durumda da insan, bu süreçte kazandığı bütün yeteneklerini aktif kılmak ve kendisine yüklenen ve altından kalkması emredilen sorumlulukların altından kalkacak yeteneklerini geliştirmek zorundadır. Bu görevinin başında da bir olan Allah‟a iman gelmektedir. Yollara dikilen işaretler, yolcuların dikkatini bizatihi bu işaretlere değil, gidilecek istikamete çekmek için konursa, evrendeki ve dünyadaki olaylar, etrafımızda gerçekleşen tabiat olayları da Kur‟an-ı Kerim‟e göre, artık birer tabi692 Enfal, 8/22 216 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... at olayı değil, birer semboldür ve birer işarettir. İşte Kur‟an-ı Kerim bunlara da “ayet” demektedir. Kur‟an-ı Kerim‟e göre birer ayet olan bütün tabiat olayları, Allah‟ın varlığını, onun şu veya bu özelliklerini, kudretini, saltanatını, egemenliğini, nimet ve ihsanını, iyiliklerini ve adaletini gösterir. Fıtratın dinine uymak, ilk yaratılış, temiz ve asli tabiat anlamına gelen fıtrat, beşeri varlığın Allah‟ın yaratma fiili sonucunda ortaya çıkan başlangıçtaki saf ve asli halini ifade eden ahlak ve psikoloji ile ilgili bir terimdir. Konu ile ilgili olarak Kur‟an-ı Kerim: “(Resulüm!) Sen yüzünü hanif olarak dine, Allah insanları hangi fıtrat üzere yaratmış ise ona çevir. Allah‟ın yaratılışında değişme yoktur. İşte dosdoğru din budur, fakat insanların çoğu bilmezler.”693 Allah ile ilişkisinde insanın konumunu tespit etmeye imkan veren anahtar kavramlardan biri fıtrattır.694 İnsan, fıtratın izin verdiği kadarıyla her düzeydeki varlık hakkında bilgi edinebilir. 693 694 Rum, 30/30 Fıtrat: Kişisel yeteneklerin biyolojik formlar halinde insan varlığına monte edilmesi halidir. Bu montaj işlemi, kişisel değer yetisi olarak kabiliyet ya da yetenek adı altında işlev görmektedir. (Namık Kemal Okumuş,“İnsan Sorumluluğu Bağlamında Misak Algısına Farklı Bir Bakış Denemesi” adlı makalesi, Kelam Araştırmaları Dergisi, s. 81) Fıtratta saklı olan bilgi kodları günlük eylemler olarak ortaya çıkarlar. Eğitim bu tür potansiyel bilgilerin ortaya çıkışının harici uyarıcısıdır. Ancak fıtrat ya da genetik yapıda kodlanmış olan bu tür saklı bilgiler ebediyen ortadan kaldırılamazlar. Nitekim de bu bilgi gerçektir ve pratik hayatla olan uyumundan dolayı da ebediyen silinemeyeceği ortadadır. (Mevdudi, a.g.e, s. II, 115) Kişilere, yaratılışlarındaki mevcut olan potansiyel değerlerle kolaylık sağlaması, yapıp etmelerinin bedensel ve ruhsal anlamda kişilerin önlerini açacak şekilde donatılmış olmasıdır. Bu süreç takva denilen teslimiyet ahlakıyla da doğrudan ilgilidir. Tabir caiz ise, fıtrat da denilen fabrika ayarlarının kişisel yaşantılar süresince işlevsel hale getirilmesi işlemi, bütünüyle bireylerin uhdesine bırakılmış olan hür iradelerinin dominant bir eylemidir. Bu nedenledir ki, bu süreçte insanın fıtratında mündemiç olan her türlü değerin ortaya çıkma olasılığı, biraz da takva bilincinin işlevselliği ile ilgili bir hususiyettir. Fıtrat, bütün insanlara has olan doğal dini-fıtri eğilimin genel adıdır. Bu hal, ne ezelde verilir bir iman hali, ne de bir küfür halidir. Ama bu, iyi bir dini-beşeri tabiattır. Yani her türlü davranışa sirayet edebilecek olan merkezi bir iç vasıftır. (Namık Kemal Okumuş,“İnsan Sorumluluğu Bağlamında Misak Algısına Farklı Bir Bakış Denemesi” adlı makalesi, Kelam Araştırmaları Dergisi, c. 11, Sayı: 2/2013, s. 82, Alıntı: İzutsu Toshihiko, İslam’da İnanç Esasları 217 Putların en tehlikelisi, şu anda her tarafta kendilerine ibadet edilen, soyut putlardır. İnsanın nefsini put haline getirmesidir. Sadece kendi görüş, istek ve menfaatlerine kul olması ve sadece “ben” merkezli yaşamasını da bu anlamda kabul edebiliriz. Kur‟an-ı Kerim‟in, “heva ve hevesini Tanrı edinen…”695 şeklindeki emri bunu çok güzel bir şekilde tarif etmektedir. Allah‟tan başka tapınılan her şey şirktir. Nefsimize, kötü arzularımıza ve sadece kendi faydamıza olan şeylere kul olmuşsak, şirke bulaşmışız demektir. Aile, kabile, soy sop ve cinsiyete karşı kul olmuşsak, yine aynı şekilde şirke bulaşmışız demektir. Ne acıdır ki, bu durumda olduğumuzu da çoğu zaman fark etmeden yolumuza devam ediyoruz. Hatta bazen hem ibadet ederiz ve hem de şirk içinde hareket ederek yaşamımızı sürdürürüz. Gerçek anlamda Allah‟a kul olan kimse, dünyevi bir paye elde etmek için, insanlara ve kalabalıklara kulluk etmez. Gerçek anlamda Allah‟a kulluk, ancak bütün bu kulluklardan kalbimizi temizleyip, kalbimizin Allah‟a karşı samimi olması için, Allah‟ın dışındaki her şeyi hayatından çıkarıp atmakla mümkündür. Kur‟an-ı Kerim‟in inanmamızı istediği Allah‟ın, başlangıcı ve sonu yoktur. Oysa onun dışında var olan her şeyin meydana geldiği ve sona erdiği bir zaman vardır. O tektir, ortağı yoktur ve evrendeki düzen de Allah‟ın ortağı olmadığının ispatıdır. Kur‟an-ı Kerim bunu, “Eğer yerde ve gökte Allah‟tan başka Tanrı‟lar bulunsaydı, yer ve gök kesinlikle bozulup gitmişti…”696 emri ile açıkça bildirmektedir. Mü‟minun suresinde de onunla birlikte başka Tanrı olsaydı, bunların birbirlerine üstünlük sağ- 695 696 “İslam Düşüncesinde İman Kavramı”, Çev. S. Ayaz, s. 275) Belki de Ehl- Sünnet’in büyük düşünürlerinden olan Ebu Hanife, sırf bu değerden hareketle imanı; dil ile ikrar, kalp ile tasdik şeklinde temellendirerek, iradi bir eylem olan ikrar ve tasdik’in fıtri-akli temelleri olduğunu beyan etmek istemiştir. Zira onun anlayışına göre, Levh-i Mahfuz’daki yazıların karakteri, hüküm olarak değil, vasıf olarak tanımlandığı için, Allah’ın kaza, kader ve dilemesini de mutlak iradeye bağlı olgular olarak anlamamız gereklidir. Bu manaya uygun şekliyle misak olayı da, biyolojik olarak akıl süreçlerini kapsayan genişlikte takdir edilmiş olan bir iradenin yaşamsal ifadesi olmalıdır. (Namık Kemal Okumuş,“İnsan Sorumluluğu Bağlamında Misak Algısına Farklı Bir Bakış Denemesi” adlı makalesi, Kelam Araştırmaları Dergisi, s. 81, Alıntı: Şahin Uçar, “Tarih Felsefesi Yazıları”, s. 100) A’raf, 7/176; Ra’d, 13/37; Şura, 42/15; Casiye, 45/18 Enbiya, 21/22 218 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... lamak isteyecekleri vurgulanmıştır.697 Ayrıca Neml suresinde de Allah‟ın evrende yaptıkları ile tek olduğu açık bir şekilde anlatılmaktadır. “...Allah ile birlikte başka ilah mı var?..” “...Hayır onların çoğu bilmiyor! Yahut kendisine dua ettiği zaman zorda kalmışa cevap veren ve başa gelen kötülüğü kaldıran, sizi yeryüzünün halifeleri kılan mı? Allah ile birlikte başka ilah mı var? Ne kadar az düşünüyorsunuz!” “...Allah onların ortak koştuklarından yücedir. Yoksa başlangıçta yaratmayı yapan, sonra onu tekrarlayan ve sizi gökten ve yerden rızıklandıran mı? Allah ile birlikte başka bir ilah mı var? “...De ki: “Eğer doğru söyleyenler iseniz kesin delilinizi getirin”698 Allah her şeyi yaratan, yöneten, bilen, gören, işiten, her şeyin üzerinde olan ve her şeye gücü yetendir.“…Nerede olursanız olun, Allah sizi bir araya toplar. Şüphesiz ki, Allah her şeye kadirdir”699 Bu ayet Allah‟ın gücünü özetlemektedir. İhlas suresi, Allah‟ın özet bir şekilde tanımını yapmaktadır:“…Allah birdir. O, hiçbir şeye muhtaç değil, her şey O‟na muhtaçtır. O, doğurmamış ve doğrulmamıştır, hiçbir şey ona denk değildir.”700 Buna göre Allah‟ın evlat edinme gibi bir durumu söz konusu değildir. Bir olan Allah bağışlayan, esirgeyen, şefkatli, rahman ve rahimdir: “Sizin ilahınız bir tek Allah‟tır. O‟ndan başka ilah yoktur. O Rahman‟dır, Rahim‟dir”701 Rahman ve rahim olan Allah rızık verendir. Fatır suresinde Allah, göklerden ve yerden rızık verenin kendisi olduğunu hatırlatarak, kendisinden başka ilah olmadığını belirtmektedir.702 Rızık veren Allah, her şeyin sahibidir. “Gerçek hükümdar olan Allah yücedir. Ondan başka hiç ilah yoktur. O yüce arşın sahibidir.” 703 697 698 699 700 701 702 703 Mü’minun, 23/91 Neml, 27/60-61-62-63-64 Bakara, 2/148 İhlas, 112/1-2-3-4 Bakara, 2/163 Fatır, 35/3 Mu’minun, 23/116; Neml, 27/26 İslam’da İnanç Esasları 219 Kur‟an-ı Kerim her şeye sahip olan Allah‟ın, her şeyi istediği şekilde yarattığını, bir müddet yaşatıp sonra öldürüp ve daha sonra da ahirette dirilttiğini ifade etmektedir : “….O‟ndan başka hiçbir ilah yoktur. O, diriltir ve öldürür…”704 Hamd sadece her şeyi yaratan Allah‟a yapılır, çünkü O, tek hükmedendir. Kasas suresinde dünyada ve ahirette hamd etmenin kendisinden başka ilah olmayan Allah‟a ait olduğu belirtilmektedir.705 Yukarıda belirtilen ayetlerde açıkça görüldüğü üzere, İslam‟da Tevhid inancı çok önemlidir. İslam, Allah‟ın varlığı ve sıfatları konusunda Tevhid öğretisi dışında başka bir hakikat kabul etmemiştir. Tevhid inancına muhalefet şirktir. Bu da affı olmayan günahlardandır. İslam‟da Allah inancından sonra, O‟na nasıl ibadet edildiğinin bilinmesi, put ve putperestliğin anlaşılmasında yararlı görülmektedir. Daha önce ifade edildiği gibi, hicaz bölge halkı, Hz. İbrahim (a.s) ile oğlu Hz. İsmail (a.s)‟i Peygamber olarak kabul etmiş ve onların şeriatini uygulamıştır. Ancak onlar sonradan Hz. İbrahim (a.s) ve Hz. İsmail (a.s) şeriatinden uzaklaşmış ve zamanla putlara tapınmaya başlamıştır. Onlar put olarak genellikle taşlara ibadet etmiştir. Tapınılan bu taşlar ilah değil, sadece ilahlara delalet eden rumuzlar olup, farklı maddelerden yapılmıştır.706 Bunlara tapanlar, yılda bir ya da iki kez onlar için kurban kesmiştir. Bu kurbanlarla putlara yaklaşıldığına inanılmıştır. Hicaz Bölgesinin kendilerine ilah edindikleri putların en meşhurları arasında Lat, Menat, Uzza ve Hübel yer almıştır. Daha sonra Hübel hepsinden ünlü olmuştur.707 Bunlar hakkında kısaca bilgi vermeyi gerekli görüyorum. Lat: O, Menat‟tan sonra gelen dişi bir ilahtı. Köşeli dörtgen bir taştı. Taif‟in Menare bölgesinde idi.708 Menat: En eski dişi ilah idi. Siyah bir taş üzerindeydi. O, MekkeMedine arasında Kudeyhe bölgesinde Muşellel denilen yerde, deniz kenarında dikildi ve onun için tapınak yapıldı. Evs ve Hazrec Kabileleri, ona en fazla saygıyı gösterdi.709 704 705 706 707 708 709 A’raf, 7/158 Kasas, 28/70-88 Muhammed Abduh, age, s. 16 Cevad Ali, c.VI, s.184; Muhammed Abduh, age, s.17-51 el-Kelbi, age, s. 13; Cevad Ali, age, c.VI, s.5-34; Muhammed Abduh, age, s.18-58 el-Kelbi, age, s.11; Muhammed Abduh, age, s. 58; Muvafık Fevzi elCebri, “Mucem’ul- Evsan vel Esnam”, s. 81 220 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... Uzza: O, Lat ve Menat‟tan sonra gelen Kureyş‟in en büyük ilahı idi. Zalim bin Esad, Uzza‟yı sahiplenerek, onun için tapınak yaptı. O, Mekke‟den yetmiş beş mil uzaklıkta Nahle Şamiyye bölgesindeki bir vadide bir ağaç gövdesi idi. Kureyş ve Benu Ken‟ane kabileleri Uzza‟ya ibadet etti. Kureyşliler, Uzza‟yı ziyaret edip kurbanlar sunarak onunla yakınlaşmaya çalıştı.710 Hübel: O, Kureyşlilerin ebat olarak en büyük ve en meşhur erkek ilahları idi. İnsan şeklinde kırmızı akikten yapılmıştı. Onun sağ eli kırık idi. Daha sonra Kureyşliler ona altından bir el yaptı. Araplar yola çıkacağı, bir iş yapacağı ve bir konuda çelişkiye düşüp karar veremediği ya da bir konuda tartıştığı zaman, ona gelir ve kadehlerle şans çekilişi yaparlardı.711 Yukarıda sayılan dört büyük put kadar meşhur olmamakla birlikte tapınılan diğer putlardan bazıları şunlardır. İsaf ve Naile‟dir. Onlar taşlardan dönüştürülmüş ve görüntüleri güzel değildi. Bunlar insan şeklinde olup İsaf erkek, Naile ise kadın görünümünde idi. İsaf ve Naile Kabe‟de idi. Kureyş ve Menaf kabileleri, onlara ibadet ederdi. Daha sonra diğer putlarla birlikte onlara da herkes ibadet etti. Halk bunlara kurban keser ve hediyeler sunardı.712 Menaf, Mekke-Medine arasında deniz kenarında yer alan dişi bir ilahtı. Kureyş, Evs, Hazrec ve Gassan kabileleri ona ibadet ederdi.713 Zü‟l-Halasa ise nakışlı, beyaz sert bir taş, bazılarına göre mermer şeklinde dişi bir ilah idi. Üzerinde taç şekli vardı. Yemen ile Mekke arasında, Mekke‟ye yedi gecelik yürüyüş mesafesi olan, Tebale denilen yerde idi. Hicaz ve Mekke‟nin güney kısmından Huseam, Beciyle, Ezeduşşura, Devs ve Hevazin kabileleri, onu bir ev içerisine alarak tavaf ettiler 710 711 712 713 el-Kelbi, age, s.15; Muhammed Abduh, age, s.18-59; Muvafık Fevzi el-Cebri, age, s. 66 el-Kelbi, age, s.24; Muhammed Abduh, age, s.19-58; Muvafık Fevzi el-Cebri, age, s. 89; Şemsettin Günaltay,“İslam Öncesi Araplar ve Dinleri”, s. 69 el- Kelbi, age, s.24; Muhammed Abduh, age, s.18-59; Muvafık Fevzi el-Cebri, age, s. 27-85; Şemsettin Günaltay, age, s. 70 el-Kelbi, age, s.28; Muhammed Abduh, age, s. 19-60; Muvafık Fevzi el-Cebri, age, s. 83 İslam’da İnanç Esasları 221 ve kurbanlar sunarak yücelttiler.714 Bu bölge halkı, bunların dışında daha pek çok ilaha inandı ve tapındı.715 İnsanın fıtratında hak veya batıl olan bir ilaha tapma, ibadet etme ve ona yönelme hissi vardır. Bu inkar edilemeyecek his nedeniyle, insanlık tarihi boyunca Allah‟ın varlığı ve birliği konu olmuştur. Bunun sonucunda da insanlar arasında sınıflaşmalar ve gruplaşmalar meydana gelmiştir. Kimi Allah‟ın varlığını kabul etmemiş, kimi de inkar edip bu iddiasında mücadele etmiş, kimi batıl bir ilahın varlığına inanmış ve kimi de Hak bir ilahın varlığına inanmışlardır. Bu konu, sürekli olarak insanlığın gündemindedir. Tarih boyunca insanlık, kendisine bile faydası olmayan ilah olarak bir takım şeylere inanarak zillet yaşamıştır. Bu gün de farklı bir boyutta, inanma ve tapınma devam etmektedir. İnananlar aynı, ama inanılanlar genellikle değişmiştir. Her asrın putları farklıdır. Alemlerin Rabb‟i olan Allah‟a hamd olsun ki, O‟na iman ediyoruz. Yine O‟na hamdolsun ki, bu şerefi bize bahşetmiştir. Çünkü hidayet Allah‟tandır. “Allah”716 kelimesine etimolojik açıdan baktığımızda ortaya çıkan bütün düşünceler,717 Kur‟an-ı Kerim‟in ve İslam literatürünün ortaya koyduğu “Allah” anlayışı karşısında biraz daha eksik kalır. Kur‟an-ı Kerim ve 714 715 716 717 Muvafık Fevzi el- Kelbi, age, s. 31; Muhammed Abduh, age, s. 1859; Muvafık Fevzi el- Cebri, age, s. 50-51 Aynur Eryiğit Bader, “Yahudilik Hıristiyanlık ve İslam’ın Putperestliğe Bakışı”, Basılmamış Doktora Tezi, s. 34 Allah teriminin türevleri olan “ilah ve alihe”, Kur’an-ı Kerim’de uluhiyeti tanımlamak için kullanılmış olan en güçlü Allah lafzıdır. Allah ve türevlerinin Kur’an-ı Kerim’deki kullanım sıklıkları şöyledir: Allah ve türevleri 2778 defa, ilah/alihe ve türevleri 147 defa kullanılmıştır. (Namık Kemal Okumuş,“İnsan Sorumluluğu Bağlamında Misak Algısına Farklı Bir Bakış Denemesi” adlı makalesi, Kelam Araştırmaları Dergisi, c. 11, Sayı: 2/2013, s. 71(Dip not), Alıntı: M. Fuad Abdulbaki, “Mucemu’l-Mufehres Li Elfazı’l-Kur’ani’l-Kerim”, s. 38-75) Bunun dışında ilahlığı tanımlamak için marife kalıbında er-Rabb şeklinde sıkça kullanılmış olan terim ise Rabb kavramıdır. Kavramın Firavun örneğinde olduğu şekliyle, diğer kişiler için kullanıldığı durumlarda ise, efendilik ve idaredeki hakimiyeti vurgulanmıştır. (Namık Kemal Okumuş,“İnsan Sorumluluğu Bağlamında Misak Algısına Farklı Bir Bakış Denemesi” adlı makalesi, Kelam Araştırmaları Dergisi, s. 71 (Dip not), Alıntı: Suat Yıldırım, “Kur’an’da Uluhiyyet”, s. 90-93) Bekir Topaloğlu, “Allah” Mad, D.İ.A, c. 2, s. 473-476 222 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... İslam literatüründe Allah: Göklerde ve yerde bütün hakimiyet ve icraata malik olan ancak Allah‟tır. Yaratmak O‟na mahsustur. Bütün nimetler O‟nun kudret elindedir. Bütün işler sadece O‟na aittir. Kuvvet ve çare O‟nun hükmündedir. Göklerde ve yerde olan her şey ister istemez O‟na itaat etmeye, boyun eğmeye mecburdur.718 Görüldüğü gibi Kur‟an-ı Kerim‟in tavsif ettiği Allah, bütün noksan sıfatlardan münezzeh ve Vacib‟ulVücud, başlangıcı ve sonu olmayan,719 ezeli ve ebedidir. Yokluğu imkansızdır. O halde Allah lafzı bütün bu manaları ihtiva eden yüce bir Zat‟a işaret eden bir kelamdır. Allah‟ın varlığı, delile ihtiyaç göstermeyecek kadar açıktır. İnsan yaratılışı itibarıyla bir yaratanın olduğunu bilir. Allah‟ın varlığına inanmak fıtridir. Ayrıca Allah‟ın var olduğu, hemen hemen her toplumda kabul edilmektedir. Sorun, daha çok Allah‟ın varlığı değil, O‟nun bilinmesi gereken şekliyle bilinmemesidir.720 Allah, herhangi bir delilin neticesi değildir. Allah‟ı aramak demek, O‟nun mevcudiyetini kabul etmek değil midir? Allah fikri ruhumuzda ve insanları idare eden ahlaki vasıflarda saklıdır. Allah, yokluğu muhal, yani yokluğu imkansız olan bir varlıktır. Bundan dolayı varlığının ispatına hacet yoktur.721 Ancak münkirlerin zihinleri bulandıran ve akıllara durgunluk veren sorularına karşı, akılla Allah‟ın varlığını, gayet doyurucu bir şekilde açıklansa bile, Allah‟ın hidayet nasip etmediği insanlar için yapılacak hiçbir şey yoktur. Bununla beraber inatçıların inatlarını kırmak için mantıki ve ilmi deliller getirmeye devam etmeliyiz. Zaten çalışmamızda da bunları göz önünde bulundurmaya çalıştık. Yaratıcı gücü inkar etmenin zorluğu karşısında, insanlar şirk yoluyla Allah‟ın otoritesini paylaşma eğilimi göstermişlerdir. Bu noktada Kur‟an-ı Kerim‟de Allah‟ın varlığını ispat eden ayetlerden daha fazla, Allah‟ın birliğine ve eşsiz bir varlık oluşuna, ortağı olmasının söz konusu olamayacağına ve tek yaratıcı oluşuna vurgular yapılmıştır. Kur‟an-ı Kerim‟de Allah‟ın varlığının açık olduğunu belirtmek için “...Gökleri ve yeri yaratan Allah‟ın varlığında şüphe mi var..?”722 diye buyurmakta, bununla 718 719 720 721 722 İbn Kesir, “Hadislerle Kur’an Tefsiri”, Çev: Bekir Karlığa, Bedrettin Çetiner, c.1, s. 188 Mehmet Şaşa,“Kur’an-ı Kerim’de İsbat-ı Vacib Delillerinin Akliliği Meselesi”,Yüksek Lisans Tezi, s.6, Alıntı: Ragıb İsfehani, “elMüfredat fi Ğaribi’l Kur’an”, Nşr. Muhammed Seyyid Keylani”, s. 106 Mehmet Sait Şimşek, age, c. 3, s. 178 H. Hilmi Bilsel, “Allah Vardır”, s. 44 İbrahim, 14/10 İslam’da İnanç Esasları 223 birlikte Hz. İbrahim (a.s)‟in kendisi 723 ve Hz. İsa (a.s)‟in Havarilerinin724 kalplerinin tatmin olması için Allah‟tan delil istemeleri, insanların imanlarını sağlam temellere oturtmak için delillere duydukları ihtiyaç ifade edilmektedir. Bir taraftan bakılınca Allah‟ın varlığı ispata gerek duyulmayacak kadar açık bir durumdur. Başka bir açıdan bakılınca ise, O‟nun varlığını iyice kavramak için yarattığı şeyleri ve evrende oluşturmuş olduğu mükemmel düzeni dikkatli bir şekilde incelemek gerekmektedir. Ancak bu noktada belirtilmesi gereken bir durum daha vardır. Kur‟an-ı Kerim‟de çeşitli ayetlerde değişik biçimde tekrarlanan şekliyle insanların bir kısmının ne kadar mucize ve delil görürse görsün yine de inkarlarında inat ve ısrar edecekleri ve gördükleri şeyleri önemsemeyecekleri vurgulanmıştır.725 Bu tutum ve davranışları her dönemde görmek mümkündür. Kur‟an-ı Kerim‟in muhtevasına baktığımızda, Allah‟ın varlığını ve birliğini ispat, nübüvvet, haşr ve adalet konularının ağırlıkta olduğunu görürüz. Bununla beraber Kur‟an-ı Kerim, Allah‟ın varlığını ispat etmeye yönelik olmakla birlikte, daha çok O‟nun sıfatları, birliği, benzersizliği ve mükemmel bir varlık oluşu hakkında birçok ayet barındırmaktadır. Bu tür ayetlerde en küçüğünden en büyüğüne, en basitinden en mükemmeline kadar bütün oluşumların, evrendeki hassas ayarların, bir amaç ve nizamın varlığına dikkat çekilmekte ve bu mükemmel düzenin tesadüfen oluşamayacağı gösterilerek Allah‟ın yaratışındaki üstünlükten, O‟nun varlığına ulaşılmaktadır.726 İnsanlar, etrafındaki eşya ve olayları beş duyu sayesinde hissederler. Halbuki beş duyu organı, her şeyi idrak etmeye kabiliyetli değildir. Bir maddeyi veya bir şeyi idrak edemiyoruz diye, onun varlığından şüphe edemeyiz. Görme sınırımızın dışında, çok uzaklarda duran bir adamı göremeyiz. Bunun gibi, göz kudretimizin eksikliğinden dolayı, mikropları göremiyoruz. Allah da böyledir ve beş duyu organı ile idrak edilmez, ama hissedilir.727 Ruh nasıl var ise, Allah da vardır. Nasıl ki, madde ve atomda mündemiç, yani varlığın içinde bulunan enerji cevherini ve ruhun mahiyetini anlayamıyorsak, Allah‟ın da ne olduğunu anlayamayız. Nasıl ki, atom- 723 724 725 726 727 Bakara, 2/260 Maide, 5/111-113 Hicr, 15/14-15 Mehmet Şaşa, age, s. 10 H.Hilmi Bilsel, age, s. 50 224 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... daki enerjiyi ve ruhun mahiyetini anlayamadığımız halde, onların varlığından şüphe etmiyorsak, Allah‟ın da varlığından da asla şüphe edemeyiz.728 Allah‟ın varlığını ispat eden bazı bilginlerin sözleri şu şekildedir: Chicago Üniversitesi Tıp Fakültesi Fizyoloji Profesörü Dr. Andro Cinovayivi diyor ki: “Evreni yaratan bir Tanrı‟nın varlığına kendi varlığım gibi inanıyorum. Allah‟ın varlığına inanmak vazifemizdir. Hiç kimse Tanrı yoktur, diyemez ve bunu ispat edemez. Ben bütün hayatım müddetince Tanrı‟nın yokluğunu gösteren ilmi ve akli hiçbir delil görmedim ve okumadım. Ateistler, Allah‟ın varlığını ispat için maddi delil ararlar. Halbuki Allah, madde olmadığı için bunların istekleri yersizdir.”729 Sansransisko Üniversitesi Biyoloji Profesörü Dr. Edward Luther Kissel diyor ki: “Akıllı kimse evrenin ezeli olarak varlığına mı inanır, yoksa ezeli olarak var olan bir ilah tarafından yaratıldığına mı inanır? Modern ilim evrenin ezeli olmadığını ispat etmiştir. Madde kendi kendini yaratamayacağına göre, bir yaratıcıya ihtiyaç vardır ki, o da Allah‟tır.”730 Voltaire der ki: “Eğer Allah yoksa, onu ibda, yani yeni bir şey getirmek, yaratmak, geliştirmek lazımdır.”731 Rus Edibi Dostoyevski der ki: “Eğer Allah olmasaydı, yeryüzünde her türlü fenalık mübah olurdu.”732 Rus Edibini destekleyici surette Alman filozofu Nietzche da şöyle der: “Avrupalı insanın vicdanında Allah ölmüştür. Ben sadece haber veriyorum. Bundan sonra gelecekte sonsuz bozukluklar, yıkılışlar ve kargaşalar doğacaktır.”733 Darwin der ki: “Ben hiçbir zaman Allah‟ı inkar etmiyorum. Hatta tekamül nazariyesinin Allah fikri ile uzlaşabileceğini zannediyorum.”734 728 729 730 731 732 733 734 H.Hilmi Bilsel, age, s. 28 H.Hilmi Bilsel, age, s. 56 H.Hilmi Bilsel, age, s. 67 Mehmet Şaşa, age, s. 131 Mehmet Şaşa, age, s. 16; Alıntı: Mehmet Aydın, “Müsbet İlim ve Allah”, s. 131 Mehmet Şaşa, age, s. 16; Alıntı: Mehmet Aydın, age, s. 131 H. Hilmi Bilsel, age, s. 53 İslam’da İnanç Esasları 225 Allah‟ın zatı duyularla idrak edilemediğine göre, O‟nun varlığını herkesin kabul etmeye mecbur kalacağı tarzda ispatlamanın mümkün olmadığını söyleyebiliriz. Aslında beş duyunun sağladığı bilgiler dışında bir bilgi ve gerçeklik alanının bulunmadığını ileri süren pozivitistler, yani sadece fiziksel veya maddi dünyanın gerçeklerine dayanan bilim anlayışı de dahil olmak üzere bütün insanlar, şahsi tecrübelerinin dışında kalan birçok durumu ön yargılarla, yani onların gerçekliğine inanarak hayatlarını sürdürürler. Ne var ki, Allah‟ın varlığının kabul edilişi, yakın ve uzak vadeli hayatımızda büyük etkiler meydana getireceği için zayıf iradeli kişileri bir anlamda rahatsız eder. Bu açıdan bakıldığında “inanmak”, akıldan çok iradenin fonksiyonu olarak gözükmektedir. Kur‟an-ı Kerim‟de inkar yoluna sapan tiplerin, “öz varlıkları kabullendiği halde zulüm ve kibir yüzünden” inkar yolunu seçtikleri ifade edilir.735 O halde Allah‟ın varlığına inanılması, dolayısıyla iman ve din hayatının başlaması zihni faaliyetin yanında gönlün de harekete geçmesi ve iradenin eğitilmesiyle mümkün olmaktadır. Şunu da belirtmek gerekir ki, iman ve onun temelini oluşturan Allah‟ın varlığı konusu, “iki kere iki dört eder” ölçüsünde kaçınılmaz bir sonuç olsaydı, tercihe dayalı bir değer taşımaz ve ceza veya mükafatı gerektirmezdi.736 Allah‟ın varlığı konusunda en tehlikeli ve haksız hareket, inkarı peşinen kabul etmektir. İnkardan hareket edilecek olursa hiçbir sonuca varılamaz. Çünkü Allah‟ın varlığı kesin delillerle açıklansa da, onlar inatlarından dolayı kabul etmeyeceklerdir. Eğer Allah, önümde duran şu masanın varlığı gibi bana dıştan empoze ettirilseydi, o zaman tek alternatif inanmak olurdu. Bu ise, insan özgürlüğünün sonu demektir. Allah‟ın varlığı, güneşin varlığı gibi apaçıktır. Fakat gözünü kapatanlar asla göremeyecek ve hissedemeyeceklerdir. Evreni yaratan ve idare eden her şeyin sahibi bir olan Allah‟ın varlığı konusu, bugün için münakaşaya değer bir şey değildir. Çünkü her şey güneş gibi, O‟nun varlığını gösterir ve ispat eder. Son olarak Voltaire‟nin Allah‟ın varlığını şiddetle müdafaa eden sözünü aktarmak istiyorum. “Siz bana bunun, yani Allah‟ın varlığının imkansız olduğunu ispat edemiyorsunuz, ben de size bunun böyle olduğunu matematik bir kesinlikle ispat edemedim. Biz metafizikte ancak ihtimaller üzerinde muhakeme ediyoruz. Yüzerken dövüşenlerin vay haline! kıyıya çıkabilen çıkacaktır. Ama kalkıp da bana, boş yere 735 736 Neml, 27/14 Mehmet Şaşa, age, s. 16 226 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... yüzüyorsun, çıkacak kıyı yok, diye bağıran olursa, cesaretimi kırmış ve gücümü kuvvetimi elimden almış olur.”737 Bütün evren, kendisini mükemmel bir yaratıcının yarattığını adeta bize haykırmaktadır. Evrenin kendi kendine meydana geldiğini iddia edip, bir yaratıcıyı kabul etmeyen kimselerin olmasının iki sebebi olabilir. Birincisi, evreni yeterince tanımamaları ve ondaki mükemmel düzen ve işleyişi idrak edememeleridir. İkincisi de, o kimselerin kalıplaşmış önyargılarından kurtulamamaları ve her şeyi bu önyargıları ile değerlendirmeye çalışmalarıdır. Eğer önyargılarından arınmış bir şekilde gerçekten evreni anlamak amacı ile araştırıp anlamaya çalışsalar, onun bir yaratıcısının olduğunu bizzat evrenin kendisi, onlara söyleyecektir. Evrenin yoktan yaratılmasının gaybi olan kısmını en iyi Allah bilir. Bunu bilmek bizim görevimiz de değildir. Biz yaratılmaya başlamasından sonra olan durumunu, dönemlere ayırarak Kur‟an-ı Kerim‟in verdiği bilgiler ışığında açıklamaya ve anlamaya çalışacağız. Müslüman olarak bu durum, önemli bir görevimizdir. Allah, o güzel sanatını müşahede etme fırsatı olarak her insana belli bir ömür vermiştir. Bu ömrü iyi değerlendirerek onun sanatının güzelliklerini müşahede etmek ve onun idrakine varmak, insanı mutlu eder. Fakat bunların içinde olup da, hiç birinin farkına varamayan insan ise boş gelir ve boş gider. İnsan ister bilimsel bir yol izleyerek gerçeği bulsun ve isterse başka bir şekilde gerçeğin idrakine varsın, Allah‟ın sanatını takdir etmemesi ve onun karşısında hayran kalmaması mümkün değildir. Ama insan, ömrüyle sınırlı olduğu gibi, düşüncesiyle, aklıyla ve diğer her yönüyle sınırlı bir varlıktır. Bazı konular vardır ki, insanın anlama ve idrak boyutunu aşmaktadır. Bu konularda insan, belli bir noktaya kadar düşünerek görüşünü belirtmekte, bu aşamadan sonra ise her şeyin yaratıcısı olan ve her şeyi en iyi bilen, Allah‟a havale etmekten başka bir çaresi kalmamaktadır.738 Kur‟an-ı Kerim‟e göre insanı insan yapan, onun her türlü aksiyonlarına anlam kazandıran ve ilahi emirler karşısında insanın yükümlülük ve sorumluluk altına girmesini sağlayan akıldır. Kur‟an-ı Kerim‟de akıl kelimesi biri geçmiş, diğeri geniş zaman kipinde olmak üzere 49 yerde fiil şeklinde geçmektedir. Bu ayetlerde genellikle “akletme”nin, yani aklı kullanarak doğru düşünmenin önemi üzerinde durulmuştur. Kur‟an-ı Kerim terminolo737 738 Mehmet Şaşa, age, s. 17 Mehmet Bozkurt, “Bilim ve Kur’an’a Göre Evren ve İnsan!”, s. 183 İslam’da İnanç Esasları 227 jisinde akıl “bilgi edinmeye yarayan bir güç” ve “bu güç ile elde edilen bilgi” şeklinde tarif edilmiştir.739 Kur‟an-ı Kerim, aklı ve mantıki bir dini emrediyor. Kur‟an-ı Kerim‟de,“aklınızı kullanınız, akletmiyor musunuz? Akıllarını kullansınlar…” anlamlarına gelen 50 kadar “ta‟kilun” ve “ye‟kilun” kelimeleri vardır. Ayrıca tefekkürü emreden ayetler 500 kadardır. Bu ayetlerden anlaşılıyor ki, Kur‟an-ı Kerim taklidi yıkmış, akli delil getirme yolunu açmıştır. Hakkı ancak delil ile aramayı tavsiye etmiştir ki,“…Ta ki helak olan kişi apaçık bir delilden sonra helak olsun, yaşayan da delili görerek hayatta kalsın…”740 Bütün bu Kur‟an-ı Kerim‟in ifadelerden da anlaşıldığı gibi, Allah‟ın varlığını bilmek nazar ve istidlal, yani akıl yürütme ve delil getirme ile kemal bulur. O halde istidlalsiz bir bilgi, eksik bir bilgidir ve tahkike muhtaçtır. Kur‟an-ı Kerim‟in ve Peygamberlerin hitabı sadece kalbin teslimiyetine değil, akıllaradır. Dinde akla ve aklın ölçülerine uygun olmayan hiçbir şey yoktur. Sahih nakil, sarih ve selim akla muvafıktır. Şu kadar var ki, tek başına aklın anlayıp bulamadığı şeyler vardır. Akıl, insan ruhunun bir kuvvetidir. Allah tarafından insana verilmiş bir ışıktır.741 “Sonra onun zürriyetini, dayanıksız bir suyun özünden üretmiştir. Sonra onu tamamlayıp şekillendirmiş, ona kendi ruhundan üflemiş ve sizin için kulaklar, gözler, kalpler yaratmıştır. Ne kadar az şükrediyorsunuz!”742 gibi ayetler buna delalet eder. Nitekim Allah‟ın gönderdiği nizam ve Peygamberin uyguladığı Sünnet, kesinlikle akılla çatışmaz. Fukaha ve kelamcılar Allah‟ın varlığını bildirmede delil getirmenin vacip olduğunda ittifak etmişlerdir. Klasik kelam kitaplarında anlatıldığı gibi ilmi elde etme yolları üçtür: 743 1- Havass-ı Salime (Sağlam duyular) 2- Haber-i Sadık (Doğru haber) 3- Akıl 739 740 741 742 743 Mehmet Şaşa, age, s. 341 Enfal, 8/42 Muhittin Bağçeci, “Mu’cizenin İmkanı ve Tabiat Kanunlarının Zorunluluğu”, Erciyes Ünv. İlahiyat Fakültesi Dergisi, s. 168 Secde, 32/9 Mehmet Şaşa, age, s. 2-12; Alıntı: Taftazani, “Şerhu’l Mekasıd”, Thk. Abdurrahman Umeyra, Daru Alemu’l Kutub, c.1, s. 7; İzmirli İsmail Hakkı, “Yeni İlm-i Kelam”, Haz. Sabri Hizmetli, c. 1, s. 33-36; Ahmet Hamdi Aksekili, “İslam Dini”, s. 25-27 228 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... Dikkat edilirse her yerde de bu üç yolla Allah‟ın varlığına delalet eden deliller anlaşılır ve ispat hasıl olur. Duyularla Allah‟ın varlığına delalet eden malzemeler toplanır. Akılla da bunların büyük yaratıcıyı nasıl gösterdiği anlaşılır. Allah‟ın duyularla duyulması ve görülmesi mümkün değildir. Fakat duyularla idrak edilememesi, onun hissedilemeyeceği anlamına gelmez. Ayrıca bu, O‟nun için bir noksanlık değil, bilakis büyüklüğüne ve yüceliğine işaret eder. Bizler duyularla ancak Allah‟ın varlığına delalet eden eserleri duyuyor ve görüyoruz. Bir şeyin kendisinin bizzat görülmemesi onun yokluğuna delalet etmez. Çünkü bilimin varlığını tasdik ettiği, fakat bizim göremediğimiz nice şeyler vardır. Yani, mevcudat alemi, insanın duyularının hissedebileceği şeylerle sınırlı tutulamaz. Akli deliller getirerek Allah‟ın varlığını bilme konusunda, İslam bilginlerinin hepsi ittifak etmişlerdir.744 Fakat Marifetullah, nakil ile mi, akıl ile mi sabittir? sorusuna karşı İslam alimleri ihtilaf etmişlerdir. Maturidi ve Mu‟tezile, “Nübüvvet haberi kendilerine ulaşmamış olanların, Allah‟ın varlığı ve birliğini akıllarıyla, İmam Azam Ebu Hanefi‟ye göre ise, Allah insanlara, dini vecibelerini beyan eden bir Peygamber göndermemiş olsa bile, akılları ile Allah‟ın varlığını ve birliğini bilmek onlar üzerine vacip olurdu.745 demektedir. Ahmet Hamdi Akseki der ki: “Allah‟a iman, aklın isteklerinden birisidir. Bunun içindir ki, her insan Allah‟ın varlığını ve birliğini aklı ile bulmakla mükelleftir. Bir insan bunları aklı ile bulup ispat edebilir.”746 Nitekim din, akla hitap eder. Allah‟ın varlığını bilmek ve onu ispat etmek, ancak akılla bilinir. Ne var ki, akıl da her şeyi kavrayabilecek güçte değildir.747 Allah inancının rasyonel olmasıyla, Allah‟ın varlığının akılla bilinebileceği iddiası aynı şeyler değildir. Dolayısıyla inancın rasyonel boyutundan bahsederken onun tamamıyla akli olduğu sonucu çıkarılmamalıdır. Çünkü mü‟minler için Allah‟ın varlığı konusu kanıtlanmaya gerek duyulmayan bir durum iken, ileri sürülen ispatlar ise, bu inancın kabulden sonra açıklanması ve izah edilmesi olayıdır. Mü‟minlerin çoğu yaratıcıya inanmak için öncelikle bir kanıt bulma arayışında değildir. Çünkü onlar, yaratıcının varlığından şüphe etmezler, içlerinden gelen sese ve tecrübe ettikleri alemin çağrısına kulak verirler.748 Allah inancı konusunda inananlar, büyük oran744 745 746 747 748 Taftazani age, c.1, s. 44; Cürcani, “Şerhu’l Mevakıf”, c. 1, s. 156. Beyazizade, age, s. 79; Ahmet Hamdi Akseki, “İslam Dini”, s. 61 Ahmet Hamdi Aksekili, “İslam Dini”, s. 27 Cengiz Yağcı, “Akıl” Mad. Şamil İslam Ansiklopedisi, c.1, s. 84 Aydın Topaloğlu, “Ateizm ve Eleştirisi”, s. 84 İslam’da İnanç Esasları 229 da akli bir tutum içerisindedirler. Bu, onların temelsiz konuşmadıklarına ve söz konusu alanda dogmatik bir tavır sergilemediklerine işarettir. Kısacası, mü‟minler Allah inancını rasyonel yönü bulunan bir inanç olarak ortaya koymaktadırlar.749 Allah‟ın varlığına inanınca akıllı, inanmayınca akılsız olunacak veya tersine O‟nun varlığını reddedince rasyonel, kabul edilmeyince de dogmatik olunacak gibi bir kabul, insanın kendisini inkar etmesi ve akli muhakemesini de tartışır duruma getirmesiyle sonuçlanacaktır. Bir insanın Allah‟ın varlığını, uzun düşüncelerden ve muhakemelerden sonra, aklen zaruri görmesinden daha doğal ne olabilir? Nitekim bilim ve akıl, insanı inançsızlıktan ziyade, Allah‟ın varlığına götürür.750 Sehevi, nefsani ve şeytani arzuların etkilerinden kurtulan akıl, kendisiyle baş başa ve Allah‟ın eserleri karşısında bulunduğu zaman Allah‟ın varlığını tanır. Aklın prensipleri bize Allah‟ın varlığını tanıtır. Her akıl için yol birdir. Sağlam ve temiz akıl, doğru düşünce kesinlikle inkara manidir.751 Kendi varlığını ve evreni iyi düşünebilen her akıllı adam, kendi varlığından başlayarak, görmekte olduğu bu muazzam ve akıllara hayret verici olan şu varlığı bir yaratan, idare eden ve bütün bunlar üzerinde dilediği gibi hükmünü yürüten bir kudret sahibinin varlığını anlar ve bilir. Akli bir muhakeme ile Allah‟ın varlığını ve birliğini anlayabiliriz. Bununla beraber aklı başında olan her insana, Allah‟ın varlığını bilip tasdik etmek farzdır. Evrende her zerre, ilim ve kudret sahibi bir olan Allah‟ın varlığına şehadet edip dururken, her şeyin üstünde bir akla sahip olan insanın bunu anlamaması ve düşünememesi caiz olmaz.752 Blaire Pascal, Allah‟ın varlığıyla ilgili şöyle der: “Allah‟ı hisseden kalptir, akıl değildir. İman edilen şey, Allah‟ı akılda değil, kalpte yaşamak ve duymaktadır.”753 İnsan aklı, bir takım araştırmalar sonucu Allah‟ın varlığına rahatça ulaşabilir. Bizleri Allah‟ın varlığına götüren evrenin gerçekleştiğinden hiç kimse şüphe edemez. İçerdiği bütün varlıklarla, Allah‟ın varlığı lehinde güçlü bir kanıt olan evreni, gerek teorik ve gerekse pratik açıdan yaratıcısız olarak düşünmek de imkansızdır. İnsanın aklına böyle bir şey gelse bile, bunu gerçekleştirmek mümkün değildir.754 Issız bir 749 750 751 752 753 754 Mehmet Aydın, “Allah’ın Varlığına İnanmanın Akliliği”, s. 12-21 AydınTopaloğlu age, s. 84 Muhittin Bağçeci, “Allah’ı Bilmek”, s. 89; Mehmet Şaşa, age, s. 29 Ahmet Hamdi Akseki,” İslam Dini”, s. 59-60 Mehmet Aydın, “Müsbet İlim ve Allah”, s. 131 Aydın Topaloğlu, “Ateizm ve Eleştirisi”, s. 46 230 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... adada yalnız başına kalmış bir insanın dahi, şayet sağlıklı bir yapıya sahip ise, en azından zihninde yüce bir yaratıcıyı düşüneceği kesindir.755 Böyle bir kişinin akli Allah‟ın varlığını tanımada sadece nakle dayanılması yeterli değildir. Naklin yanında aklın kullanılmasıyla ancak taklit çemberi aşılabilir. Çünkü mutlak küfürde olanlara karşı nakille cevap verilmesi istenilen sunucu tam manasıyla sonuç vermeyebilir. İnananlar için de ancak naklin yanında, aklın kullanılması ile taklit çemberi aşılıp tahkiki bir iman elde edilebilir. Akıl, vahyin bildirdiği bütün hakikatleri izah edemez. Çünkü her ne kadar vahyin bildirdiği hakikatlerin bir kısmını akıl da bilebilirse de bizim vahiyden öğrendiğimiz hakikatlerden bir kısmı, aklın kapasitesinin üzerindedir. Her insan, kendisine verilmiş olan akıl ışığıyla, her şeyi yaratan, sonsuz güç sahibi ve ezeli-ebedi bir olan Allah‟ın varlığını bilebilir. Çünkü Allah insan aklını, kendi varlığının bilinmesini sağlayacak yeteneklerle donatmıştır. Allah‟ın var olduğu, aklın bize bildirdiği en açık bir gerçektir.756 Dinsizlik, fıtrata muhalif bir sapıklık olduğu gibi, Allah‟tan başkasına tapmak da öyledir. Kur‟an-ı Kerim, Allah‟a inanma duygusunun insanlarda genel olduğunu bildirdiği için, Allah‟ı inkar edenlere fazla önem vermemiş, Allah‟ı tanıyıp da şirk koşanlar üzerinde durmuştur.757 Allah‟ı tanımayanları bu genel duygudan sapmış kimseler kabul ettiğinden, sadece onlara işaretle yetinmiştir.758Ateizmine ve ona benzer çeşitli “izm”lerin besleyip büyüttüğü maddenin ezeliliğini savunan, dolayısıyla her şeyin yaratıcısı olan mutlak bir varlığın olmadığını iddia eden bu inançsızlığın sağlam ve köklü dini birikime sahip olmayan gençlerimiz ve insanlarımız üzerindeki olumsuz etkisine karşı, Kur‟an-ı Kerim‟de vurgulanan Tevhid inancı yeniden ele alınmalıdır. Tevhid inancı ki, insanın akıl ve his, ruh ve ceset cihetiyle, ticaret ve siyaset, idare ve kanun, ibadet ve muamelat bakımından Allah‟a tam teslim oluşunu ifade etmektedir.759 Bu inancın insanlık için değeri ve taşıdığı eşsiz önemi tekrar gündeme getirilmelidir. Bu inanç sayesinde bunalım, kaos ve itikadi çalkantılar içerisindeki bireyler, yaşantılarını anlamlandıracak ve tekrar güven duygusuna sahip olacaklardır.760 Din, ne bir kişinin tarifesine sığacak kadar dar ve ne de herhangi bir ateistin, o kişinin görüşünü eleştirmesiyle yok olacak kadar basit ve sıradan bir şey755 756 757 758 759 760 Mehmet Şaşa, age, s. 31 Mehmet Şaşa, age, s. 32 İbrahim, 14/10; Kehf, 18/37 Hüseyin Atay, “Kur’an’a Göre İnanç Esasları”, s.29 En’am, 6/162-163 Selim Özarslan, agm, s. 4 İslam’da İnanç Esasları 231 dir.761 İslam dininin temel esaslarından birisi, hatta en önemlisi Allah‟a iman etmektir. Yani Allah‟ın varlığına, birliğine ve hakimiyetine mutlak anlamda kayıtsız şartsız inanmak ve teslim olmaktır. Bu, insanın en önemli ve birinci görevidir. Amaç Allah‟a şuurluca iman etmektir. “Bir kere şuurla Allah demek, bin kere şuursuzluğa yeter.”762 Her sonlu olan şeyin bir başlangıcı vardır. Başlangıcı olan şey yaratılmış demektir. Şüphesiz ki, her yaratılmışın bir yaratıcısı mevcuttur. O da Allah‟tır. Kesinlikle söyleyebiliriz ki, gerek insan ve gerek onu çevreleyen tabiat, mutlak yokluktan, kendilerinden meydana gelmemişlerdir. Elbette ki, bunların bir başlangıcı vardır. Şüpheye mahal bırakmayan bir mantıkla hiçbir maddi şeyin kendi kendini yaratamayacağı fikrine varabiliriz. Her başlangıcın bir başlatıcısı olduğuna göre, evrenin de bir yaratıcısı vardır ki, o da Allah‟dır. Bunu kabul etmezsek, evrenin kendi kendini yarattığını söylemeye mecbur kalacağız ki, bu bizim bir yaratıcı kabul ettiğimizi gösterir; fakat hem maddi ve hem de ruhi bir yaratıcıdır. Böyle bir yaratıcıya inanmaktansa, gayr-ı maddi bir olan Allah‟a inanmak elbette daha makuldür.763 Yaratıcının varlığını lisanıyla inkar edenlerin pek çoğu, vicdanlarında Allah‟ın varlığını kesin olarak bilmektedirler. Ancak bilerek ve inatla vicdanlarının sesini susturmaya çalışırlar. Nitekim Kur‟an-ı Kerim de insanın bu halini şu şekilde ifade eder: “Kendileri de bunlara yakinen inandıkları halde, zulüm ve kibirlerinden ötürü onları inkar ettiler. Bozguncuların sonunun nice olduğuna bir bak!”764 İnsan, kendisini ve içinde yaşadığı evreni inkar etmeden, Allah‟ı inkar edemez. İşte bu, Kur‟an-ı Kerim‟in talim ettiği fıtrat mantığıdır. Fitri vicdanlarına dönen herkes, ister halk tabakasından ve ister kültürlü kimselerden olsun bu gerçeği tasdik eder. Arap müşrikleri zor durumda kaldıklarında apaçık olarak bu hakikati haykırmışlardır. “Andolsun onlara! Gökleri ve yeri kim yarattı? diye sorsan, onlar elbette diyecekler ki: “Onları, çok üstün, çok bilen (Allah) yarattı.”765 Hz. Adem (a.s)‟den Hz. Muhammed (s.a.v)‟e kadar gelmiş geçmiş bütün Peygamberler, Allah‟ın varlı761 762 763 764 765 Aydın Topaloğlu, age, s. 127 Selami Çekmegil, www. kriter. org Mehmet Şaşa, “Kur’an-ı Kerim’de İsbat-ı Vacib Delillerinin Akliliği Meselesi”, Yüksek Lisans Tezi, s. 70 Neml, 27/14 Zuhruf, 43/9; Mehmet Şaşa, age, s. 98-99 232 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... ğına işaret ve şehadet etmişlerdir. Bütün semavi kitaplar, İslam tarihi ve genellikle dinler tarihi kitapları tetkik edilecek olursa, Hz. Adem (a.s)‟den beri meydana gelen olaylarda Allah‟ın varlığını gösteren deliller vardır. Bilinen tarih içinde insanlar, her zaman kendinden üstün bir varlığın, bir yaratıcının var olduğunu hissetmişler, öğrenmişler ve O‟na ibadet etmişlerdir. En ilkel kavimlerden en gelişmişlerine kadar bütün insanlar, kendilerinin üstünde olan varlığı hep başka yerde aramışlardır. “Görmez misin ki, göklerde olanlar ve yerde olanlar, güneş, ay, yıldızlar, dağlar, ağaçlar, hayvanlar ve insanların birçoğu Allah‟a secde ediyor…”766 ayeti görünen ve görünmeyen her varlığın, Allah‟ın varlığından haberdar olduğunu ve O‟na secde ettiğini bildirmektedir.767 Kur‟an-ı Kerim‟de Allah‟ın varlığına işaret eden deliller; Allah‟ın yarattıkları tefekkür, açık olan evren kitabını incelemek ve evreni harekete geçiren, bu kitabın sayfalarını değiştiren Allah‟ın kudretini araştırmak, samimi bir ibadet ve samimi bir zikirdir.768 Bu hakikate binaen, Kur‟an-ı Kerim‟e ve evrene bakarak Allah‟ın varlığının delilleri üzerinde düşünürken; İnsanın var oluş amacı, kendini ve alemi bilmesi, yaratanını tanıması, eşyanın hikmetini ve hakikatini kavramasıdır, yani kendisini ve yaratanını bilmesi ve bu dünyadaki yaşantısına anlam kazandırmasıdır. İnsan ancak bu amacını gerçekleştirdiği ölçüde mükemmel olabilir.769 Kur‟an-ı Kerim‟de Allah‟ın varlığı açık bir hakikat olarak gösterilmektedir. Konu ile ilgili olarak Kur‟an-ı Kerim:“...Gökleri ve yeri yaratan hakkında hiç şüphe olur mu?...”770 emri evreni yaratanın varlığının gayet açık ve şüphesiz olduğu anlatılmak istenmektedir. Bununla birlikte Kur‟an-ı Kerim, akli delillerden bahsetmekte ve bunu bazı ayetlerde “beyyine”,771 bazı ayetlerde “ayet”772 ve bazı ayetlerde ise, “bürhan”773 gibi kelimelerle ifade etmektedir. Kur‟an-ı Kerim aynı zamanda yukarda işaret ettiğimiz ayetlerde de anlaşıldığı gibi, evrendeki her şeyin Allah‟ın varlığına delil olarak getir766 767 768 769 770 771 772 773 Hac, 22/18 Mehmet Şaşa, age, s. 102-103; Alıntı: Turgut Ceyran, “Tanrı’nın Yeryüzündeki Halifesi”, s. 320 Seyyid Kutup, “Fi Zilali’l Kur’an”, Çev. İ. Hakkı Şengüler, M. Emin Saraç, Bekir Karlığa, c. 2, s. 600 Selim Özarslan, a.g. m, s. 2 İbrahim, 14/10 Mü’min, 40/66 Fussilet, 41/37 Bakara, 2/111 İslam’da İnanç Esasları 233 mektedir. Yani Kur‟an-ı Kerim, bize öyle bir ufuk açıyor ki, gözümüzün görebildiği, akıl ve hayalimizin gidebildiği kadar geniştir. Önemli olan, Kur‟anı Kerim‟in bize gösterdiği dürbünle bakıp gerçeği görebilmektir. Yani evrene yüzeysel, ön yargılı ve şartlı bir şekilde bakmamaktır. Kur‟an-ı Kerim, Allah‟ın varlığına dair delilleri, uzayın derinliklerinde göremeyeceğimiz yerlerde aramıyor. Her zaman gördüğümüz ve etrafımızdaki varlıklara dikkat çekmektedir. Onlardaki harika durumları bize ihtar ediyor. Her gün görmüş olduğumuz yumurta üzerinde tefekkür ettiğimizde görürüz ki, o yumurtanın kabuğunu kırmadan hassas bir şekilde yerleştirmek, içerisine beyaz ve sarısını karıştırmadan koymak, yine o suya civcivin vücut programını yazmak ve o yumurtayı tam bizim gıda ihtiyacımıza göre vitaminlerle doldurmak, ancak nihayetsiz bir ilim ve kudret sahibinin eseri olabilir. Biz bu harika sanatı ne tavuğa, ne tesadüfe bağlayabiliriz ve ne de şuursuz olan tabiatın işidir, diye biliriz. Bu olsa olsa sonsuz kudret sahibi olan Allah‟ın sanatı olabilir. Ayrıca Arı‟ya baktığımız zaman o Arı‟nın sabah kovanından çıkarak kilometrelerce uzağa gittiğini biliyoruz. Adeta bir kimyage,r gibi çiçeklerden gerekli olan özlerini alıyor. Pusula ve kılavuzsuz bir şekilde kilometrelerce uzaklıktan, yolunu şaşırmadan geri dönüyor. Yüzlerce kovanın içerisinde kendi kovanına şaşırmadan giriyor. Kovanın içinde karanlıkta, mühendislerin güçlükle aydınlıkta tepe açısını alarak yaptığı altıgeni, karanlıkta alarak o sanat harikası olan peteği yapıyor. Sonra içerisine şifalı, tatlı balı yerleştiriyor. Biz bu mükemmel işleri, yandaki boş pencereyi akıl edemeyip, cama çarpıp ölen Arı‟ya havale edemeyiz. Demek ki, bu Arı‟yı sevk eden ilahi bir güç vardır. İşte bal Arı‟sının bu derece harika yaratılışındandır ki, kendi ismini verdiği Nahl suresinde 774 bu durumun Allah‟ın irade ve kudretiyle, O‟nun ilham etmesiyle olduğu gayet açık bir şekilde anlatılmaktadır. Allah‟ın duyu organlarıyla ve doğrudan doğruya idrak edilemeyişi, O‟nun varlığı için bir eksiklik değildir. Nasıl ki göz, önce zayıf ışıkları, sonra da alıştıkça daha kuvvetli ışıkları görebiliyorsa, insan ruhu da ilahi alemin varlıklarını yavaş yavaş ve derece derece idrak edebilir.”775 Fakat şunu ifade edebiliriz ki, Allah‟ın duyularla idrak edilemeyişi, bir eksiklik değil, bilakis O‟nun yüceliğine ve mükemmelliğine işaret eder.776 Kur‟an-ı Kerim, Allah‟ı tanıtırken evreni bir vitrin, hayatı bir sergi yapar ve orada uluhiyet 774 775 776 Nahl, 16/68-69 Bekir Topaloğlu, “Allah’ın Varlığı”, s. 134 Mehmet Şaşa, age, s. 106-108 234 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... gerçeğini seyrettirir. Böylece idrak sahibi bir insan, varlığın her yanını bu gerçeğin doldurduğunu görür. İşte bu metot, Allah‟ın varlığını O‟nun ile mücadele eden gerçek sahneleriyle görüldüğünden, bu gerçek etrafında tartışmaya zemin kalmaz.777 Daha önce de ifade edildiği gibi Kur‟an-ı Kerim, baştan sona insanın çevresindeki Allah‟ın varlığının belgelerini insana sunarken, Kur‟an-ı Kerim‟in kendisi de kitap olarak O‟nun varlığının belgelerindendir. Kur‟an-ı Kerim‟in beşeri bir yönünün olmadığı, onun tamamen ilahi bir kelam olduğu, bütün olumsuz iddia ve teşebbüslere rağmen, bugün daha açık bir tarzda ortada durmaktadır. Nitekim konu ile ilgili olarak Allah: “Yoksa onu (Muhammed) uydurdu mu diyorlar? De ki: Eğer sizler doğru iseniz Allah‟tan başka, gücünüzün yettiklerini çağırın da (hep beraber) onun benzeri bir sure getirin.”778 Kur‟an-ı Kerim, kendisinin Allah‟ın kelamı olduğunu 14 asır önce, bir meydan okuma ile birlikte ilan etmiş ve bu meydan okumaya bu güne kadar cevap verilememiş ve bundan sonra da verilemeyecektir.779 O halde Allah‟ın varlığına dair insanın elinde Kur‟an-ı Kerim‟den başka daha açık bir belge olabilir mi? Bu meydan okumanın Arapçayı en güzel bir şekilde kullananlara yöneltilmesi ayrıca dikkat çekicidir. Bu sonuç Kur‟an-ı Kerim‟in Allah kelamı olduğunun büyük bir delilidir. “Hala Kur‟an üzerinde gereği gibi düşünmeyecekler mi? Eğer o, Allah‟tan başkası tarafından gelmiş olsaydı onda birçok tutarsızlık bulurlardı.”780Kur‟an-ı Kerim, hem ifade bakımından ve hem de mana ve hüküm bakımından bir bütünlük arz etmektedir. İnsanların söylediği sözler, güzellik ve düzgünlük bakımından daima aynı olmaz. Yazan ve söyleyenin içinde bulunduğu hal ve şartlara göre değişir. Kur‟an-ı Kerim‟in ifade ve üslubu ise baştan sona emsalsiz bir güzellik ve düzgünlük içindedir. Bu sözlerin ihtiva ettiği mana, hüküm ve haberler de, yaratılış öncesinden ebediyete kadar hemen her şeye temas ettiği halde tam bir tutarlılık, bütünlük, sıhhat ve uyum arz etmektedir. Yalnızca bunları düşünmek ve tespit etmek bile, Kur‟an-ı Kerim‟in insan eseri olmadığını, Allah‟tan gelmiş bulunduğunu anlamaya yetecektir. Zamanımızda olduğu gibi, Kur‟an-ı Kerim‟in indiği devirde de kendi kafalarına göre din isteyenler veya Allah‟ın hükümlerinin kendi arzu ve isteklerine göre 777 778 779 780 Veli Ulutürk, age, s. 342 Yunus,10/38; Tur,52/33-34; Hud,11/13-14; Bakara,2/23; İsra,17/88 Bakara, 2/23; İsra 17/88; Hud, 11/13-14 Nisa, 4/82; Mehmet Şaşa, age, s. 118 İslam’da İnanç Esasları 235 değiştirilmesini isteyenler olmuştur. Halbuki Kur‟an-ı Kerim belli dönemlerdeki insanların geçici ve değişken arzularını karşılamak için değil, kıyamete kadar bütün insanlığın ruhi, ahlaki ve manevi ihtiyaçlarını karşılamak, dünyevi ve uhrevi saadetin yolunu göstermek için indirilmiştir. Bu sebepledir ki, ayette belirtildiği gibi Hz. Peygamber(s.a.v) de dahil olmak üzere hiç kimsenin, Kur‟an-ı Kerim‟in hükümlerini değiştirme yetkisi yoktur.781 O zamanın müşriklerinin daha kolay ve kısa olan Kur‟an- Kerim‟in mislini getirmeyi bırakıp, daha zor ve müşkil olan can ve mallarını tehlikeye atan savaşa başvurmaları, yani kolay olan edebi savaşı bırakıp zor olan kılıçla savaşı tercih etmeleri, Kur‟an-ı Kerim belağatının insan gücünün fevkinde olması, insan dışı bir varlığın gönderdiğine işaret eder. Ayrıca Kur‟an-ı Kerim‟in evrensel mesajlarının olması da ilahi olduğuna işaret eder. Hiçbir insan sözü tam manasıyla evrensel olamamıştır. O halde bu eser ancak ve ancak Allah‟ın eseri olabilir. Bütün bunlar gösteriyor ki, Kur‟an-ı Kerim bütün mucizeleriyle ve bütün hakikatiyle Hz. Peygamber(s.a.v)‟in en büyük ve en parlak mucizesidir. Mucizeler ise, Peygamberlerin fiili değil, Allah‟ın fiilidir. O halde Kur‟an-ı Kerim varsa, Allah da vardır.782 Allah‟ın varlığı konusuna gelince, onun varlığının yaratılmışlar dünyası için geçerli olan bilimsel yöntemlerle matematik bir ispata konu edilmesi düşünülemeyeceğinden, bu yönde bir talepte bulunulması makul değildir. Nitekim Kur‟an-ı Kerim, Allah‟ı “ispat etmez”, fakat evrenin varlığını kullanarak Allah‟ı gösterir.783 Yani Kur‟an-ı Kerim‟e göre, tabiatın nereden geldiğini düşünen bir kimse Allah‟ı bulur. Bu, Allah‟ın varlığını ispat etmek değildir. Çünkü Kur‟an-ı Kerim‟e göre, eğer sen Allah‟ı bulmazsan, O‟nun varlığını hiçbir zaman ispat edemezsin.784 İnsanoğlunun beyin ve kalbini kullanarak, akıl-mantık ve vicdanının sesine kulak vererek Allah‟ı bulmasını ister. Hatta tefekkür etmek kadar, iyilik yapmak ve iyi olmak suretiyle de Allah‟ı bulmak mümkündür. Zira iyilerin Allah‟ı bulması daha kolaydır. Fazlur Rahman‟ın kullanmış olduğu “Allah‟ı bulmak” ifadesi belki çok geniş ve farklı anlamları ifade edebilir. Fakat sonuç olarak bakıldığında bizim kastetmiş olduğumuz “Allah‟ın varlığını ispat etmek” meselesini de içinde barındırmıştır, kanısındayız. Kur‟an-ı Kerim‟e göre Allah 781 782 783 784 Kur’an-ı Kerim ve Açıklamalı Meali, Komisyon, s. 209 Mehmet Şaşa, age, s. 119 Fazlur Rahman, age, s. 40 Fazlur Rahman, age, s. 32 236 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... yalnız en üstün varlık değil, aynı zamanda “var” denilmeye layik tek varlıktır. Evrende kendisine denk olabilecek, ona karşı koyabilecek hiçbir şey yoktur. Kur‟an-ı Kerim‟in varlık dünyası da, merkezinde Allah‟ın yer aldığı bir dünyadır. İnsan olsun, diğer varlıklar olsun, hepsi Allah‟ın yaratmış olduğu varlıklardır ve varlık hiyerarşisinde ondan aşağıdadır. Buna rağmen bütün yaratıklar arasında evrende en büyük önem ins ana verilmiştir. Düzenli bir evren olmasaydı ve sadece tek bir varlık olsaydı bile, bu yine kendinden öteye başka bir varlığa işaret ederdi. Çünkü o, sadece bağımlı bir varlıktır. Halbuki bağımlı bir tek varlık değil, onun yerine tümüyle düzenli ve mükemmel işleyen bir evren vardır. Birçok kimseye göre, tüm parçaları birbirine bağlı olan bu düzenin, Allah‟a daha az ihtiyacı vardır; çünkü düzenli bir sistemde bütün parçalar dışarıdaki bir varlığa ihtiyaç duymadan sistemli olup birbirini destekler. Fakat her organizmada parçalar birbirini desteklemelerine rağmen, bir bütün olarak organizma kendi meydana gelişini açıklayıcı bir şey ihtiva etmez. Fazlur Rahman evrende düzenin olmadığını söyleyen düşünürlere karşı şunları söyler: “Tabiat olaylarındaki intizam, uygunluk ve orantılı değişmeler bilim adamları tarafından “düzen” olarak adlandırılmıştır.”785 Gece ve gündüzün varlığı da, Allah‟ın varlığını ispat eden delillerdendir. Gece ve gündüz, Allah‟ın yeryüzüne koymuş olduğu kanunlardandır. Aynen saatteki yelkovan ve akrep gibi birbirlerini kovalayıp takip ederler. Fakat bu devirlerini gerçekleştirirken, asla hata yapmazlar. İşte gece ve gündüzün bu kadar dakik işlemesi, birisinin emrinde olduklarına işaret eder. O da Allah‟tır. Kur‟an-ı Kerim‟deki gece ve gündüzün, Allah‟ın varlığına işaret ettiğini ifade eden birçok ayet vardır.786 Tesadüfün aklen mümkün olmadığını mantık yürüterek bulalım. 1‟den 10‟a kadar numaralanmış, aynı büyüklükte 10 adet marka alarak cebinize koyunuz ve karıştırınız. Markaları her alışınızdan sonra tekrar cebinize koymak suretiyle 1‟den 10‟a kadar, sırasıyla almaya çalışınız. İlk çekilişte 1 numaralı markanın çıkması 10‟da 1‟dir. 1 ve 2‟nin arka arkaya gelme ihtimali 100‟de 1‟dir. 1, 2 ve 3‟ün arka arkaya gelmesi 1000‟de 1‟dir. Sonuçta 1‟den 10‟a kadar bütün markaları sıra ile çekebilme ihtimali 10 milyarda 1 oranındadır. Aynen öyle de gökyüzündeki yıldızların belli bir nizam ve mükemmeliyet içerisinde yaratılması, güneş sistemindeki geze785 786 Mehmet Şaşa, age, s. 137 Yasin 36/37; Casiye, 45/5; Nahl 16/12; Al-i İmran 3/190; Furkan 25/62; Yunus 10/6; Mü’min 40/61; Hadid 57/6; Zümer 39/5 İslam’da İnanç Esasları 237 genlerin bu şekilde yerli yerine konması ve hiçbir gezegenin birbirini geçmemesi ve birbirine çarpmaması, bütün bu olayların tesadüfi değil, bir iradenin ve kudretin eseri olduğunu gösterir.787 Güneş sisteminde bulunan gezegenlerden sadece dünyada hayatın olması tesadüf eseri olabilir mi? Her türlü hayatın kaynağı olan güneşin yüzündeki ısı 12.000 fahranhayt, yani yaklaşık olarak 6.650 santigrat‟tır. Bu ısı hep aynı kalmıştır. Böylece dünyada hayat olmuştur. Dünyanın güneş etrafında dönme hızı 30 km.dir. Yani saatte 1600 km. yol alır. Eğer bu hız farklı bir rakam olsaydı bu gün hayat olmayabilirdi.788 Ay dünyadan 385.000 km. uzaktır. Eğer 7.500 km. gibi bir rakam kadar uzak olsaydı, bu gün yer çukurlarına nispetle yükselebilmiş dağlar ve tepeler zor bulunabilecekti.789 Yani ifade edilmiş olan bu sayısal rakamlarının değerleri tesadüfi değildir. Akıllara hayret verici eşya ve tabiatın teşekkülü ve bunlarda hüküm süren değişmez kanun ve nizamların meydana gelmesi ve devamı hiçbir surette tesadüfe bağlanamaz. Akıl için böyle bir şeyi kabul etmektense, bunları bir yaratıcı ve devam ettiricisinin varlığına inanmak, çok daha kolay ve mantıkidir.790 Sonuç olarak 21. yüzyıl dünyasında gerek şarkta ve gerekse garpta, insanlığın manevi bir buhran içinde kıvrandığı apaçık bir gerçektir. Çağımız insanlığının kurtarılması için bütün Müslümanların canı gönülden çaba sarf etmeleri gerekir. İnsanlığın tarihine dönüp baktığımızda, şu anda olduğu gibi, her zaman inananlar ve inkar edenler olmuştur. Bu imtihanın bir sırrı olsa gerektir. Bu gerçeği Kur‟an-ı Kerim‟de de görmemiz mümkündür. Hz. Musa (a.s) ile Firavun, Hz. İbrahim (a.s) ile Nemrut, Hz. Nuh (a.s) ile kavmi, Hz. Muhammed (s.a.v) ile Mekke‟li müşrikler ve devam ede gelen bu günkü dünyamızda olduğu gibi, kıyamete kadar da devam edecektir. Kur‟an-ı Kerim bunları, şahısların adını da ifade ederek anlatmış ve bu mücadelelerin kıyamete kadar devam edeceğini bize aktarmıştır. Nitekim tarih tekerrürden ibaret olduğu için ve insanların arzuları aynı olduğu için, hep aynı sahneler, farklı versiyonlarda bir film şeridi gibi sahnelenmiştir. 787 788 789 790 A. Cressy Morrison, “İnsan, Kainat ve Ötesi”, Çev. Bekir Topaloğlu, s. 21-22 A. Cressy Morrison, age, s. 24-25 A. Cressy Morrison, age, s. 21-25-27-28 Mehmet Şaşa, age, s. 169, Alıntı: Aydın Topaloğlu, “Ateizm ve Eleştirisi”, s. 172 238 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... Kur‟an-ı Kerim‟deki derin Allah inancı, yeryüzünde ahlaka dayalı soyso-politik bir düzen kurmakla da, çok yakından ve dinamik bir şekilde ilgilidir. Hz. Peygamber(s.a.v)‟i mağaradaki inzivai yaşamından toplum içine çıkaran da bu şuurlu Allah inancıdır. Bu mağaradaki yaşantısından doğan, sadece şirk inancını yok etme değil, aynı zamanda sosyo-ekonomik adaleti gerçekleştirmek için kararlı ve azimli bir çaba idi. Allah inancının hakim olduğu ahlaka dayalı sosyo-politik bir düzen791 ve bu düzenin kurulması için her insana birtakım görevler düşmektedir. İnsan düşen hırsın yerine kanaati, bencilliğin yerine fedakarlığı, haksızlığın yerine adaleti ve kötülüğün yerine iyiliği koymaktır. Ahlaki ilkelere gereken önemi verdiği zaman, insanlık gerçek mutluluğu yakalayacaktır. Kur‟an-ı Kerim‟de Allah‟a şirk koşmamak kesin olarak emredilmiştir. Allah‟tan başkasına tapmak ve ibadet etmek, hem Allah‟a ve hem de başkasına kulluk etmek ve ibadet etmektir. Her ikisi de Allah‟a doğrudan ortak koşmak en büyük günah ve en kesin yasaktır. Allah‟tan başkasına taparak O‟na ortak koşan hiç bir surette Müslüman olarak kabul edilemez. Buna, açık ve apaçık ortak koşmaya açık putçuluk ve putperestlik denir. Bir de gizli ortak koşma vardır ki, buna da dolaylı yoldan, farkına varmadan veya bilmeden Allah‟a ortak koşmaktır.792 Kur‟an-ı Kerim‟in düşünce sisteminin temelini, Tevhid inancı oluşturur. Bütün Peygamberlerin temel ve öncelikli görevi de, insanları Tevhid inancına çağırmak olmuştur. İnsanların kulluk edilmeye layık tek varlık olan Allah‟ı tanımaları gerektiğini anlatmak ve Allah‟ı bırakarak başkalarına kulluk etmelerine engel olmak için tebliğ ve irşatta bulunmak, gerekirse Tevhid inancı uğrunda hicreti ve cihadı göze almaktır. Tevhid inancının önündeki en büyük engel, şirk olgusudur. Fakat bazı şirkler açık olarak bilinirken, bazı şirkler de gizli olduğundan, fark edilmemekte yahut insanlar düşünüş biçimlerinde bir takım şirk pislikleri bulunduğunun farkına varamamaktadırlar. Şirkin en açık tezahürü, Allah‟ı bırakıp da başkalarını Rabb edinmektedir. Bu nokta üzerinde Kur‟an-ı Kerim çok durmaktadır. “İnsanlar arasında, Allah’ı bırakıp, O’na koştukları eşleri Tanrı olarak benimseyenler ve onları, Allah’ı severcesine seven791 792 Zehra Alkan Koyuncu, “Kitab-ı Mukaddes ve Kur’an-ı Kerim’de Ortak Ahlaki İlkeler”, Yüksek Lisans Tezi, s. 7, Alıntı: Fazlur Rahman, “İslam ve Çağdaşlık”, Çev. Alparslan Açıkgenç-M.Hayri Kırbaşoğlu, s. 78 Hüseyin, Atay, age, s. 34 İslam’da İnanç Esasları 239 ler vardır. Mü’minlerin Allah’ı sevmesi ise hepsinden kuvvetlidir...” Zalimler azabı gördükleri zaman, bütün gücün Allah’a ait olduğunu ve Allah’ın azabının şiddetli olduğunu keşke bilselerdi! Nitekim kendilerine uyulanlar, azabı görünce uyanlardan uzaklaşacaklar ve aralarındaki bağlar kopacaktır. Uyanlar: “Keşke bizim için dünyaya bir dönüş olsa da, bizden uzaklaştıkları gibi biz de onlardan uzaklaşsak.” derler. Böylece Allah onlara, hasretini çekecekleri işlerini gösterir. Onlar cehennemde ebedi kalırlar.”793 “De ki: Ey cahiller! Bana, Allah’tan başkasına kulluk etmemi mi diyorsunuz?”794 Hiçbir inançlı insan, kendi hayatında şirk olmadığını zannetmemelidir. Müşrik, inançlı insandan çıktığına göre ve kafirden müşrik çıkmayacağına göre, inançlı insanların çok dikkatli olmaları gerekmektedir. “Allah insanlardan bir takımını doğru yola eriştirdi, fakat bir takımı da sapıklığı haketti, çünkü bunlar Allah’ı bırakıp şeytanları dost edinmiş ve kendilerini doğru yolda sanmışlardı.”795 Bir başka şirk tehlikesi de kişilerin üstatlarını Rabb edinmiş olmaları ve şirke girmeleridir. Karşımızda duran vahim tabloyu daha net olarak gözler önüne sermek gerekirse, dini bir konuda, herhangi bir ilim adamının veya herhangi bir üstadın görüşlerini kesin doğrularmış gibi kabul eder ve bütün Müslümanların inancını bu görüşe göre yargılamaya kalkışırsak, Hıristiyan ve Yahudiler‟in Haham ve Rahipleri konusundaki hatalarına düşmüş oluruz. “Onlar Allah’ı bırakıp Hahamlarını, Papazlarını ve Meryem oğlu Mesih’i Rabb’leri olarak kabul ettiler. Oysa tek İlah’tan başkasına kulluk etmemekle emrolunmuşlardı. O’ndan başka ilah yoktur. Allah, koştukları eşlerden münezzehtir.”796 Müslüman olarak Kur‟anı Kerim‟in bu uyarısı her zaman, bu tehlike için bize rehber olmalıdır. Kur‟an-ı Kerim‟de Allah‟a güvenmek emredilmiştir. Tevekkül, dine veya dünyaya ait herhangi bir konuda, insan olarak bizim alabileceğimiz bütün tedbirleri aldıktan sonra, Allah‟a güvenip işin sonucunu Allah‟a bırakmaktır. Tevekkül, “kalbin Allah‟a tam güveni, hatta başka güç kaynakları düşünmekten rahatsızlık duyması anlamına gelir. Bu ölçüde bir 793 794 795 796 Bakara, 2/165-166-167 Zümer, 39/64 A’raf, 7/30 Tevbe, 9/31 240 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... güven olmazsa, tevekkülden söz edilemez ve kalp kapıları Allah‟tan başkasına açık kaldığı sürece de hakiki tevekküle ulaşılmaz.” Allah‟a tevekkül, mü‟minin niteliklerindendir. Ancak tarihi süreç içerisinde Kur‟an-ı Kerim‟deki anlamını kaybederek en fazla istismar edilen kavramlardan birisi de “Tevekkül”dür. Yaygın fakat yanlış olan anlayışa göre tevekkül, kişinin kendi görev ve sorumluluklarını Allah‟ın üzerine yıkması için bir bahane, tembelliğin meşrulaştırılması için bir araç olarak kullanılan bir kavramdır. Oysa tevekkül Kur‟an-ı Kerim‟de, insanın herhangi bir konuda, kendi üzerine düşen sorumluluğu sonuna kadar yerine getirdikten sonra, dışarıdan gelebilecek engellemelerin bertaraf edilmesi için Allah‟ı “vekil” kılmak, yani O‟na güvenmektir. Bu İslam kültüründe “deveni bağla, sonra tevekkül et!” değişinde ifadesini bulmuş olan doğru ve sağlıklı bir anlayıştır. Nitekim Kur‟an-ı Kerim‟de: “Mü’minler ancak o kimselerdir ki, Allah anılınca yürekleri titreyen, onlara Allah’ın ayetleri okunduğunda, o ayetler onların imanlarını artırır ve onlar yalnız Rabb’lerine dayanıp güvenirler.”797 buyrulmuş ve mü‟minlerin niteliklerinden birinin de tevekkül olduğu bildirilmiştir. “...(Ey Muhammed) karar verip azmettiğin zaman Allah’a dayan. Muhakkak ki, Allah kendisine dayanıp güvenenleri sever.”798 Ayet‟te önce istişare yapıldıktan ve gerekli tedbirler alındıktan sonra karar verilince artık Allah‟a güvenip dayanılmasını emrediliyor. Tevekkül demek, görevi Allah‟a havale etmek değil, insanın kendisine düşen görevi yaptıktan sonra sonucu, yani kararı Allah‟a bırakmak ve O‟na güvenmektir. Allah’a gereği gibi tevekkül edilse, sabahleyin yuvasından aç olarak gidip akşamleyin tok olarak dönen kuşları rızıklandırdığı gibi rızıklandırırdı. Dikkat edilirse, tevekkül eden kimsenin önce kendisine düşeni yapması ve çalışması, sonra da Allah‟a tevekkül etmesi gerekir. Allah, inananların en büyük dostu ve yardımcısıdır. İnananlar bir zorlukla veya sıkıntıyla karşılaştıklarında da, rahatlık ve güven içinde olduklarında da Allah‟ın kendileri ile beraber olduğunu bilir, yalnızca Allah‟a yönelirler. Sadece O‟na güvenip dayanırlar. İman eden bir kimse, mevcut koşullar dahilinde tüm tedbirleri alır ve her türlü aşamayı düşünerek plan yapar, ancak her şeyin yalnızca Allah‟ın dilemesiyle gerçekleştiğini unutmaz. Sonuç ne olursa olsun bunda bir hikmet ve güzellik olduğunu bilir. 797 798 Enfal, 8/2 Al-i İmran, 3/159 İslam’da İnanç Esasları 241 Tevekkül, inkarcıların habersiz olduğu ve sadece inananların yaşadıkları bir güzelliktir. İnkarcıların dünya hayatındaki sıkıntı ve üzüntülerinin, stres ve depresyonlarının en temel nedenlerinden biri de bu gerçeğe sırt çevirmeleridir. Tevekkül, inananların önemli bir vasfıdır.799 Kur‟an-ı Kerim‟de Allah‟ı anmak da ısrarla emredilmektedir. Zikir, O‟nun evrendeki tasarrufunu görmek ve idrak etmektir. O‟nun gücünü, kudretini, ilahi düzenini ve yasalarını tespit etmektir. Zikir aynı zamanda bir kitap olan evreni usulüne göre okumak, tetkik etmek ve oradaki yerini tespit etmektir. Zikir, Allah‟ı anma, O‟nu hatırda tutma, sadece O‟nu büyük tanıma ve O‟na kulluk etme anlamına geldiği gibi, Allah‟ın gönderdiği vahyin de adıdır. Öyle ise Allah‟ın öğütleri ile öğüt almak Allah‟ı zikirdir. Bu zikir insana doğru hedefler çizdiği için insanı mutlu edecektir. Tevekkül içinde yaşanan bir hayata hazırlar ve gerçek bir tevekküle ulaştırır. Allah‟ı sevmek ve O‟nu anma konusunda bu güne kadar İslam geleneğinde söylenenlere ek olarak, günümüze dair söylenebilecek olan hususlara gelince, öncelikle Allah‟ın sevilmesini değil, O‟ndan korkulmasını İslam adına ön plana çıkaran yaklaşımların sağlıklı olmadığına ve düzeltilmesi gerektiğine işaret etmekle işe başlamalıyız. Özellikle halk arasında, “Allah bela verir, kahreder, kör eder, çarpar” vb. Allah‟ı (Haşa!) öcü gibi gösteren sözler ve anlayışlardan şiddetle kaçınmalıyız. Çocukların bilinçaltına yerleşen bu tür sözler, Allah‟a karşı bir soğuma sebebi olacağından, dilimizde yeri olmamalıdır. “Kafir olanlar diyorlar ki, Ona Rabb’inden bir mucize indirilmeli değil miydi? De ki, kuskusuz Allah dilediğini saptırır, kendisine yöneleni hidayete erdirir.”(İşte onlar) iman edenler ve gönülleri Allah’ın zikriyle sükunete erenlerdir. Biliniz ki, kalpler ancak Allah’ı anmakla sükunet bulur.”800 Bu ayette vurgulanan, mü‟minlerin Allah‟a tam bir teslimiyetle teslim oldukları, Allah‟ı zikretmenin onları son derece etkilediği ve kalplerini imanla dopdolu hissettikleri gerçeğidir. Aynı şekilde, “Allah anıldığı zaman kalpleri titrer.” ifadesi Hacc suresi 35. ayetinde tekrar edilmektedir. İnsan Allah‟ın eseridir ve O‟nun kuludur. Öyle ise bu eser başka hiç bir yere değil, yine O‟na, yani Allah‟a muhtaçtır. Yönünü O‟na dönmelidir. Hem de O‟na çokça şükretmelidir. İnsan, Allah‟a bütün şeylerin, bir başka şeye 799 800 Zehra Alkan Koyuncu, age, s. 178 Rad, 13/27-28 242 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... bağımlı olduğundan daha fazla bağımlıdır ve düşkündür. İnsanın huzur bulması, tatmin olması ancak Allah‟ı anmak, her an onunla olmak ve güzel davranışlarda bulunmakla olacaktır. İnsanın zikri her şeyden önce Allah‟a iman etmesi, sonra da O‟na kulluk yapmasıdır. Sonra da insan hayatının her alanında ve her anında Allah‟tan bağımsız olmadığını, Allah‟a ait olduğunu ve O‟na döneceğini idrak ederek, davranışlarında Allah‟ın rızasını gözetmesidir. İyiliği emredip kötülüklerden sakındırmasıdır. Bu manadaki bir inanç tam teslimiyettir. İnsan olarak bizden istenen de budur. Kur‟an-ı Kerim‟de Allah‟a tövbe etmek de emredilmiştir. Tövbe; haram ve günah işledikten sonra, pişman olup, Allah‟tan korkmak, bir daha yapmamaya karar vermek demektir. İnsan iyilik ve kötülük yapabilme kabiliyetine sahiptir. Zaman zaman hata yapabilir. Hataları bazen insanlara karşı, bazen de Allah‟a karşı olabilir. Her iki halde de karşı taraftan özür dilemesi gerekir. Tövbe eden kişi ruhen rahatlar, çünkü tövbe, bir tür iç boşaltmadır.“...Ey mü’minler! Hepiniz Allah’a tövbe ediniz ki felah (kurtuluş) bulasınız.’’801 İslam‟a göre tövbe Allah-kul ilişkilerinde sürekli devrede olan bir mekanizmadır. Kur‟an-ı Kerim bu ilişkinin sürekliliğini ısrarlı bir şekilde korumak istemektedir. İnsanın tövbe faaliyetine katılması, Kur‟an-ı Kerim‟in temel istekleri arasında yer almaktadır. Tövbe, işlenmiş hatalardan kurtulma ve bağışlama aracı olarak ele alındığı için, tövbenin silemeyeceği hiçbir hata yoktur. Çünkü Kur‟an-ı Kerim, insanın hiçbir hatasını, Allah‟ın bağışlayıcılığından daha güçlü saymamaktadır.802 “De ki: Ey nefislerine karşı aşırı giden kullarım, Allah’ın rahmetinden ümit kesmeyin. Allah bütün hataları bağışlar. Çünkü O, çok bağışlayan çok esirgeyendir’’803 “Ve Allah’tan bağışlanma dile. Gerçekten Allah, bağışlayandır, esirgeyendir.”804 “Rabb’inizden bağışlanma dileyin, sonra da O’na tevbe edin. Gerçekten benim Rabb’im, esirgeyendir, mü’minleri çok sevendir.”805 801 802 803 804 805 Nur, 24/31 Öznur Özdoğan, age, s. 83 Zümer, 39/53 Nisa, 4/106 Hud, 11/90 İslam’da İnanç Esasları 243 Ayetlerde de görüldüğü gibi bir insan, çok büyük hata ve günahlar işlese bile ümitsizliğe kapılmamalı, Allah‟ın rahmet deryasına sarılmalıdır. Şükür ve zikir gibi pek çok konuda, sadece dille bir şeyi söylemenin İslami açıdan fazla bir anlamı olmadığı gibi, sadece dille yapılan bir tevbe ve istiğfarın da hiçbir anlamı yoktur. Zira aslında tevbe ve istiğfar dilin değil, kalbin ve aklın görevidir. Önemli olan, sözlü olarak ifade edilmese bile, yapılan kötülük ve hatayı tekrar işlememeye karar vermek ve bu karara sadakat göstermektir. Tevbe, Allah’ın rahmet ve affının asla ümitsizliğe izin vermeyecek derecede geniş olduğunu en açık bir şekilde ortaya koyan ilahi bir müjdedir. Kur’an-ı Kerim bir bütün olarak değerlendirildiğinde, Allah’ın rahmetinden ümit kesmek ne kadar yanlış bir davranış ise, bunun tam tersi olarak kişinin “Allah nasıl olsa affeder” düşüncesiyle günahları hafife alması ve fütursuzca günahları işlemesi de doğru bir yol değildir. Ayetlerde vurgulanmak istenen durum, insanın yapısı gereği günah işleyebileceği, bunun üzerine kişinin “çok günah işledim, dönüş imkanım kalmadı”, şeklinde düşünmesinin doğru olmadığı ve tevbe kapısının daima açık olduğu, kul hakkı hariç diğer günahların Allah tarafından affedilebileceği vurgulanmak istenmiştir. Zaten ayetlerde Allah’ın affına layık olabilmek için her şeyden önce O’na yönelip telim olmak gerektiğine işaret edilmektedir. “Kullarım beni senden soracak olurlarsa, bilsinler ki, ben pek yakınım. Bana dua edenin duasına icabet ederim. Öyleyse onlar da davetime icabet etsin ve bana hakkıyla inansınlar ki doğru yolda yürüyerek selamete ersinler.”806 Tövbe etmek için aracıya ihtiyaç olmadığı gibi, tövbe etmenin özel bir zaman ve mekanı da yoktur. İnsanın, zaman kaybetmeden ve ölüm ile karşı karşıya gelmeden günahından tövbe etmesi gerekir. İnsanın günahı ne kadar büyük ve ne kadar çok olursa olsun şartlarına uygun tövbe ederse, Allah onu bağışlar. Çünkü Allah, tövbeleri çok kabul eden, çok bağışlayan ve çok merhametli olandır. Kur‟an-ı Kerim‟de Allah‟ın varlığı ve birliği daha çok tabiattan ve orada yaratılan insan, hayvan bitki ve diğer varlıklardan, ahiret hayatının ve ahvalinin mutlaka gerçekleşeceğinden hareketle ortaya konulmaktadır Çünkü Allah‟ın varlığının bilinmesi, insan için gayet tabii, açık ve hatta zorunlu olan bir durumdur. Selim bir akla, bozulmamış bir fıtrata sahip olan her insan, normal olarak yaratanını bilir ve tanır; en azından O‟nu tanıyan 806 Bakara, 2/186 244 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... bir ruh taşır. Ancak kibir, inat, gaflet ve cehalet gibi bir takım harici sebeplerin etkisinde kalanlar, bu asli ve tabii yaratılışa, ters hareket edebilirler. Bu konuda insanlık “Allah‟ın varlığı ve birliğini bulma ve anlama” yetkisinin akla verilmiş olduğunda ittifak sayılabilecek bir sayıya ulaşmış görünmektedir. İmam Matüridi, “Allah‟ın varlığını bilme yolunun ancak akıl yürütme yolu ile olduğunu, bunun vasıtalarının ise dış dünyada, Allah‟ın varlığına delalet eden bir takım deliler ve alametler olabileceğini belirtir. Matüridi‟ye göre, dış dünya, yani “Evren kitabı” Allah‟a sıfatları yönünden delalet eden en açık delillerden birisidir. Allah‟ın varlığına ve birliğine delalet eden ayetlerin bir kısmı kozmolojiye, yani bütün olarak evreni konu alan bilim dalının kısmı inayete, oradaki gaye ve nizama ve bir kısmı da her ikisine birden işaret etmektedir. Bu konuda birçok kelami, felsefi ve ilmi delillere müracaat edildiği halde, insana en ikna edici geleni, insanın kafasına en kolay yatanı ve fıtratına en uygun olanın Kur‟an-ı Kerim‟de zikredilen deliller olduğu Gazzali, İbn-i Rüşd ve Taftazani gibi bir takım İslam düşünürleri tarafından ortaya konulmaya çalışılmıştır. Fahreddin er-Razi de diğer İslam bilginlerine katılmakta ve Kur‟an-ı Kerim‟deki delillerin hususiyeti hakkında şunları zikretmektedir: “Şüphesiz Allah bu çeşit delilleri, iki sebepten dolayı zikretmiştir. Bu yol, insanların anlayışlarına en yakın ve akıllarına daha yatkın bir yol; Kur‟an-ı Kerim‟de zikredilen delillerin de avam ve havastan herkesin kendilerinden istifade edebilmeleri için fazla ince düşünmeyi gerektirmeyen ve hemen anlaşılır cinsten olması gerekince Allah bunları zikretmiştir.” Kur‟an-ı Kerim‟in delillerin amacı, mücadele etmek değildir. Onların amacı kalplerde gerçek inançları meydana getirmektir. Bu konuda, bu tür deliller, diğer yöntemlerden daha güçlüdür. Zira bu tür deliller, yaratıcının varlığını bilmeyi ifade ettikleri gibi, onun bizlere olan nimetlerini de hatırlatırlar. Çünkü var olmak ve hayat sahibi olmak Allah‟ın bize verdiği en büyük nimetlerindendir. Nimetleri hatırlatmak sevgiyi, isyanı bırakmayı ve boyun eğmeyi gerektirir. İşte bu nedenden dolayı, delillerin bu türünün zikredilmesi, diğerlerinden daha üstündür.807 İnsanları hem bu dünyada ve hem de ahirette mutlu kılmayı amaçlayan Kur‟an-ı Kerim, muhatabına bir takım emir ve yasakları bildirir ve onu bilgilendirirken, muhatabın psikolojisini daima dikkate almıştır. Muhatabı ikna için onun bünyesinde ve dış 807 Fahruddin Razi, “Mefatihu’l-Gayb”, Trc. Suat Yıldırım-Lütfullah Cebeci-Sadık Kılıç-Sadık Doğru, c. II, s. 105 İslam’da İnanç Esasları 245 alemde kendisiyle ilgili hayatta her zaman gördüğü, tecrübe ettiği ve faydalandığı eşya ve olaylardan deliller göstermiştir. Bu deliller, ilmi ve mantıki tefekkür sistemine erişmemiş, basit düşünceli avamı tatmin eder. Çünkü insanla ilgilidirler ve onun hayatını konu edinmişlerdir. Mütefekkir dimağları da doyururlar; çünkü ayrıntılı olarak tahlil edilince birçok mantıki temellere isnat ettikleri görülür.808 Kur‟an-ı Kerim‟in ortaya koymuş olduğu “Allah‟ın Varlığı ve Birliği”ile ilgili delillerin bazı özelliklerini şu şekilde belirtmek mümkündür: 1- Kur‟an-ı Kerim‟in delilleri, mucizelerden daha ziyade mantığa dayalı, akla hitap eden ve ikna edici delillerdir. İnsanların zaaflarından faydalanma ve onları korkutma yerine, düşündürme, araştırma, sorgulama ve ikna etme yolunu tercih etmiştir. 2- Allah‟ın varlığını ispat için kullanılan diğer delillerin zamanının dolması, modasının geçmesi yahut herkesi ilgilendirmemesi gibi bazı zaafları söz konusu olduğu halde, Kur‟an-ı Kerim‟in delillerinin evrensel, zaman ve zeminlerin eskitemediği ve çağını geçirtemediği bir güncelliğe sahip ve gayet apaçık, genel ve geçer deliller olduğu görülür. 3- Birçok Filozof ve Teolog‟un kullandığı delillerin kaynağı olan Kur‟an-ı Kerim delilleri, insan tabiatına, fıtratına uygun, kolay anlaşılabilen ve insanları kolay etkileyen delillerdir. 4- Kur‟an-ı Kerim‟in ortaya koyduğu Allah‟ın varlığını ispata çalışan delillerin en büyük özelliklerinden birisi de Naturalist, Materyalist ve Ateist anlayışlara geçit vermemesidir. Çünkü bu anlayışlar, Allah‟ın varlığını inkar ettikleri gibi, tabiat ve orada gerçekleşen hayatiyeti de madde ve tesadüfe bağlarlar. Madde ve tabiatın ötesinde bir yaratıcı, nazım bir yüce varlığa, güç ve kuvvete inanmazlar. Halbuki Kur‟an-ı Kerim, şuursuz ve ölü maddeden kendiliğinden bir hayatın çıkamayacağını, tabiatta hiçbir şeyin kör bir tesadüfün eseri olmadığını, tabiata ve maddeye hayat verenin ancak Allah olduğunu şöyle açıklar: “Ey kafirler! Siz ölü iken sizi dirilten (dünyaya getirip hayat veren) Allah’ı nasıl inkar ediyorsunuz? Sonra sizi öldürecek, tekrar sizi diriltecek ve sonunda O’na döndürüleceksiniz”809 808 809 Bekir Topaloğlu, “İslam Kelamcıları ve Filozoflarına Göre Allah’ın Varlığı” (İsbat-ı Vacip), s. 27-28 Bakara, 2/28; Al-i İmran, 3/27 246 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... “Şüphesiz Allah, tohumu ve çekirdeği çatlatandır, ölüden diriyi çıkaran, diriden de ölüyü çıkarandır. İşte Allah budur. O halde (hakta) nasıl dönersiniz.”810 Bu ve benzeri daha birçok ayet, evrende mevcut bulunan ve akıllara hayret verici yaratılışın ve bunların bağlı bulunduğu nizam, ahenk ve uyumun, şuursuz madde ve kör bir tesadüfün değil de sonsuz hikmet, ilim, irade mutlak bir kuvvet ve kudrete sahip şuurlu bir varlığın eseri olduğunu ortaya koymaktadır.811 Kur‟an-ı Kerim evren ve içindeki eşyadan öz ve temel esaslar çerçevesinde bahseder ve bu şeyleri yüce yaratıcının bir nişanesi sayar. İslam‟da insanla tabiat, tabiat ilimleriyle din arasındaki kopmaz bağ, bizzat Kur‟an-ı Kerim‟de bulunabilir. Böyle olduğu için o, hem dinin temeli olan vahyin kaynağıdır ve hem de makrokozmik vahiy olan evrendir. O hem kaydedilmiş Kur‟an-ı Kerim‟dir ve hem de her şeyin iddiasını içinde barındıran yaradılışın Kur‟an‟ıdır. Kur‟an-ı Kerim‟deki birimlere verilen ayet adının aynı zamanda insanların içinde ve tabiat dünyasında olup biten şeyler anlamına da gelmesinin nedeni budur. İnsana indirilen vahiy yine Allah‟ın bir kitabı olan kozmik vahiyden ayrılamaz.812 Kur‟an-ı Kerim önce ve bizatihi Hz. Peygamber(s.a.v) ile ve sonra da insan ile yapılmış bir konuşma, yani kitap olduğu kadar bir hitaptır. Kur‟an-ı Kerim‟in kullandığı delillerin dört dörtlük bir kanıt olmaktan çok hitabi delil sayılması daha uygundur. Zira Kur‟an-ı Kerim zihni olduğu kadar bizim his ve heyecanlarımıza da hitap eden bir dil kullanmaktadır.813 Çünkü o, Allah kelamıdır. Allah‟ı en iyi anlatan ve tanıtan O‟dur. Kur‟an-ı Kerim bir bütün olarak incelediğimizde, onda doğrudan doğruya veya dolaylı olarak bilimsel olgulara işaret eden 750 kadar ayet olduğu gibi, bunları ortaya çıkarmayı hararetli bir biçimde teşvik ve tavsiye eden ayetler de vardır. Bu ayetler hem sıradan insanlara ve hem de bilimsel araştırma yapan bilim adamlarına hitap etmektedir. Kur‟an-ı Kerim; evreni yaratan, donatan ve yaşatan Allah olduğunu sık sık vurgulamaktadır. Kur‟an-ı Kerim yine gökyüzünün ve yeryüzünün Allah‟a ait olduğunu beyan etmekte ve rızkı verenin de sadece Allah oldu810 811 812 813 En’am, 6/95 Hüsameddin Erdem, “Allah’ın Varlığının Delillerinin Kur’ani Temelleri”, S.Ü.İ.F, Dergisi, Sayı: VIII, s. 26-27 Seyyid Hüseyin Nasr, “İnsan ve Tabiat”, Trc. Nabi Avcı, s. 121 Berrin Çelebi, Kur’anı Kerim’in Kozmolojik Beyanlarının Allah’ın Varlığına Delalet Boyutu”, Yüksek Lisans Tezi, s. 12 İslam’da İnanç Esasları 247 ğunu belirtmektedir. Kur‟an-ı Kerim, “Allah‟ın kulu”814 İnsan,815 hitabına inanan/inanmayan herkesi dahil etmektedir. Ayrıca Allah, “Alemlerin Rabbi, Rahman ve Rahim”816 sıfatlarıyla tarif edilmektedir. Alemlerin Rabbi olan Allah, bütün insanların da Rabb‟idir. Müfessirler, “Rahman” sıfatının bu dünyada inanan/inanmayan herkesi içine aldığını, “Rahim” sıfatının ise ahirette, mü‟minlere has olduğunu söyleyerek iki sıfat arasındaki ayrıntıya işaret etmektedirler.817 Rahman ve Rahim olan Allah‟a iman etmek ve O‟nun varlığını birlemek biz insanlar için farzdır. Olmazsa olmaz bir görevdir. Bu görev, şerefli bir varlık olarak yaratılan insanın, dünya ve ahiret hayatına anlam katan, Allah‟ın rızasına kavuşma yürüyüşünde takva mertebesine ulaşmayı sağlar. Böyle bir görevi yapmak için bizleri yoktan var eden, Rahman ve Rahim olan Allah‟a hamd olsun! 2- Meleklere İman İslam‟ın inançlarından birisi de Meleklere imandır. Kur‟an-ı Kerim ve Hadislerde, Melekler ve onların varlıkları bize açıklamıştır. Melek sözlükte; kuvvetli tasarruf sahibi anlamına gelmekte olup, çoğulu “Melaike”dir. Melekler, Allah‟ın yüce, nurani, latif yaratılışlı ve mahiyetlerini ancak Allah‟ın bildiği kuvvetli varlıklardır. Terim olarak Melek, erkeklik ve dişilik özelliği olmayan, yemeyen, içmeyen, evlenmeyen, doğmayan, doğurmayan, görülmeyen ve Allah‟ın emirlerine tam bir teslimiyet gösteren varlıktır.818 Melek kelimesi Ugaritçe, Habeşçe, İbranice ve Arapça gibi Sami dillerinde bulunan göndermek anlamındaki “haberci, elçi, güçlü, kuvvetli, tasarrufta bulunan ve yöneten” anlamlarına gelmektedir. Farklı şekillere girebilen ve duyularla algılanamayan nurani varlıklardır.819 Onların gerçek şeklini gözle görmek mümkün değildir. İstedikleri şekle girebilme özelliğine sahiptirler. Yerde ve gökte olabilecekleri gibi, bir anda her yeri dolaşabilirler. Erkeklik ve dişilik gibi cinsiyet farkları olmadıkları gibi, yorulma ve usanma bilmezler. Allah‟a itaatle meşgul olurlar. Allah‟ın emir814 815 816 817 818 819 A’raf, 7/194 İnsan, 76/6 Fatiha,1/1-2 Mehmet Bozkurt, age, s. 106 Alıntı: İbn-i Kesir, “Tefsir’ül-Kur’an’ilAzim”, 1/35-36 Ali Arslan Aydın, “Melek”, ŞİA, V, s.173 Ali Erbaş, “Melek”, DİA, 29, s. 39 248 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... lerine itiraz etmez ve günah işlemezler. Meleklerin hepsinin ayrı ayrı görevleri vardır.820 Meleklere iman; bize, en yalnız kaldığımız anlarda dahi onlarla beraber olduğumuz, onların kontrol ve gözetimi altında bulunduğumuz hissini verir. Bu mülahaza ile davranışlarımızı kontrol altına alır ve hayatımızı duyarak ve hissederek yaşarız. Meleklere İman, insanın varlık alemini genişletir. Meleklere inanan mü‟min, evreni büyük bir korku ve dehşet yeri değil, her tarafı meleklerle şenlenmiş muhteşem bir mescit olarak görür. Amelleri yazan Kiramen Katibin meleklerini düşününce, hal ve hareketlerine daha çok dikkat eder.“İnsanın sağında ve solunda oturan (meleklerin) onun amellerini yazdıklarını hatırla. İnsan, ne konuşursa, muhakkak yanında hazır bir görücü vardır.”821 ayetinin hükmünü hatırından hiç çıkarmaz. Yalnız kaldığında bile, dinin “günah” şeklinde nitelediği, ferde ve topluma zararlı hareketleri yapamaz. Kabirde insana soru soracak Münker-Nekir meleklerini hatırladığında, yalnız, kimsesiz ve tek başına bırakılacağı kabirde, bu meleklerle yalnızlıktan kurtulacağını düşünür ve mutlu olur. Meleklerin İslam‟da bir iman esası teşkil etmesinin en önemli nedeni, şüphesiz onların, özellikle Cebrail (a.s)‟in Allah‟ın insanlara iletmek istediği mesajları, vahiy sürecinde Peygamberlere iletmede oynadıkları elçilik rolünden822 dolayıdır. Ancak Kur‟an-ı Kerim, Allah‟tan aldığı vahyi Peygamberlere ileten için “melek” tabirini kullanmaz, onun yerine daima “erRuh/Ruhu‟l-Kuds/er-Ruhu‟l-Emin823gibi tabirler kullanır. İslam inancına göre Meleklere iman, imanın temel şartlarından biridir. Kur‟an-ı Kerim‟de meleklere imanın farz olduğunu bildiren birçok ayet vardır. “Peygamber, Rabb‟inden kendisine indirilene iman etti, mü‟minler de (iman ettiler). Her biri; Allah‟a, meleklerine, kitaplarına ve peygamberlerine iman ettiler...”824 “…asıl iyilik, Allah‟a, ahiret gününe, meleklere, kitap ve peygamberlere inanır...”825 820 821 822 823 824 Kurtubi, “Tefsir”, c. 1, s.274; Muhammed Hamdi Yazır, age, c. 1, s. 301; Süleyman Ateş, “Tefsir”, c. 1 s.52-54; Tahrim, 66/6 Kaf, 50/17-18 Hacc, 22/75; Fatır, 35/10 Bakara, 2/87-253; Maide, 5/110; Nahl, 16/2; Meryem, 19/17-21; Enbiya, 21/91; Şuara, 26/193; Mu’min, 40/15 Bakara, 2/285 İslam’da İnanç Esasları 249 Buna göre meleklere inanmayan insan, dinden çıkmış sayılır. Nitekim Kur‟an-ı Kerim‟de: “Kim Allah‟ı, meleklerini, kitaplarını, peygamberlerini ve ahret gününü inkar ederse, derin bir sapıklığa düşmüş olur.”826 emri ile meleklere düşman olanların, Allah‟ın düşmanı olduğu bildirilmektedir.827 Melekler, Allah‟a isyan etmezler. Hangi iş için yaratılmış iseler, o işi yaparlar ve daima Allah‟a ibadet ederler. Kur‟an-ı Kerim‟de bu duruma şöyle işaret edilmiştir: “Üzerinde hakim ve üstün olan Rab‟lerinden korkarlar ve emrolundukları şeyleri yaparlar.”828 “Şüphesiz Rabb‟in katındakiler (Melekler) O‟na ibadet etmekten büyüklenmezler. O‟nu tesbih ederler, yalnız O‟na secde ederler.”829 Melekler yüklendikleri görevler itibariyle farklı isimlerle anılmışlardır. Bunlardan 4 melek, büyük melek olarak bilinmektedir. Bunlar, Cebrail, Mikail, İsrafil ve Azrail‟dir. Bilinen diğer melekler de şunlardır: Kiramen Katibin, Münker Nekir, Hamele-i Arş, Hazin, Zebani, Rıdvan, Mukarrebun ve İlliyyun, Koruyucu Melekler, İman ve İlham Melekleri‟dır. Allah, iman edenlere yaratılışın pozitif kuvveti olan ilham melekleri ile rahmetini indirmektedir. Gönül ve akıl merkezine inen bu kuvvetler, insanının iman ve iradesini takviye ederek kuvvetlendirir. Meleklerin insanlara yaptığı bu manevi yardıma İlham denilir. İlham, Allah‟ın meleklerle gönüllere indirdiği duygu ve düşüncelerdir. İnsanlara ilahi bir güç katmaktadır. Artık o insan, bütün kötülüklerden korunarak Allah‟ın sevgisine ulaşmış olur. Konu ile ilgili olarak, adeta yaratılış yasası olan Kur‟an-ı Kerim: “Muhakkak ki: “Rabb‟imiz Allah‟tır” deyip, sonra doğrulukta devam edenler üzerine melekler, sürekli şöyle derler: “Kork- 825 826 827 828 829 Bakara, 2/177 Nisa, 4/136 Bakara, 2/98 Nahl, 16/50 A’raf, 7/206 250 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... mayın, üzülmeyin de, size söz verilen cennetle sevinin.” “Biz sizin hem bu dünyada ve hem de ahirette dostlarınınız...”830 Yerlerde ve göklerde, Kürsi‟de ve Arş etrafında, “Beytu‟lMa‟mur”ve“Sidre-i Münteha”da, Cennet ve Cehennem‟de sayısız melekler vardır ve hepsi kendilerine verilen görevleri yaparlar. Melekler, bir anda nurlu varlıklarıyla pek çok yerlerde bulunabildikleri gibi, aynı anda çok dillerle de konuşmaları mümkündür. Cebrail (a.s), bir anda hem arşın altında Allah‟a secde ederken, aynı anda “Dihye” adındaki sahabe suretinde Hz. Peygamber(s.a.v)‟in meclisinde bulunuyordu. Cebrail (a.s), Hz. Musa (a.s)‟ya Tevrat‟ı İbranice, Hz. İsa (a.s)‟ya İncil‟i Süryanice, Hz. Muhammed (s.a.v)‟e Kur‟an-ı Kerim‟i Arapça olarak indirmiştir. Bu da bize göstermektedir ki, Cebrail (a.s), bütün bu dilleri biliyordu ve farklı dilleri konuşan Peygamberlerle konuşabiliyordu.831 Öncelikle Allah ve salih mü‟minler yanında Cebrail (a.s) daima Hz. Peygamber(s.a.v)‟in yardımcısı olmuştur. Melekler daima mü‟minlerin yanında, kafirlerin ise karşısında yer alırlar ve mü‟minler için istiğfar ederler. Allah‟ın salih kullarına müjdeler iletirler, mü‟minlere manevi destek verirler, kafirlerin yüreklerine korku salarlar ve savaşlarda kafirlere karşı mü‟minleri desteklerler. Allah, bizim bilmediğimiz, görmediğimiz bir çok alemi ve varlığı yaratmıştır. Diğer alemlerin varlığını daha iyi anlayabilmek için şöyle düşünülebilir. Nasıl ki, bir resme baktığımızda yalnızca en ve boy olmak üzere iki boyut görüyorsak, içinde yaşadığımız dünyaya baktığımızda da en, boy ve derinlik olmak üzere 3 boyut kavramak mümkündür. Zamanı da ilave edebiliriz. Bundan fazlasını ise, algılamamız mümkün değildir. Oysa Allah katında bizim bildiklerimizden başka boyutlar da yaratılmıştır. Melekler bu farklı boyutlardan birinde yaşayan varlıklardan sadece biridir. Melekler, bulundukları boyut ve mekandan bizleri görebilmekte ve duyabilmektedirler. Hatta her iki yanımızda bulunan yazıcı melekler, her yaptığımıza şahittirler. Her konuştuğumuzu ve her yaptığımızı manevi bilgisayarlarına kaydediyorlar. Ancak biz onları görmüyoruz. Bizim onları görmemiz mümkün değildir. Çünkü bizim gözlerimiz onları görecek şekilde yaratılmamıştır.832 Kur‟an-ı Kerim insan için “gayb” olan meleklerin mahiyetine dair oldukça sınırlı bir bilgi vermekle yetinir. Dişi ve erkekliklerinin olmamaları 830 831 832 Fussilet, 41/30-31; Mehmet Bozkurt, “Bilim ve Kur’an’a Göre Evren ve İnsan!”, s. 163-164 Mehmet Bozkurt, age, s. 164 Mehmet Bozkurt, age, s. 164 İslam’da İnanç Esasları 251 yanında, kanatlı oldukları, nadiren de olsa insan şekline girdikleri833 dışında açık bir bilgiye rastlanmaz. Çok yaygın olan “Meleklerin nurdan yaratıldığı” bilgisi Kur‟an-ı Kerim‟de yer almaz. Ancak yorum yoluyla meleklerin yiyip içmedikleri, uyumadıkları, insandaki gibi bedeni ve nefsani arzularının olmadığı şeklinde değerlendirmeler yapılmışsa da sonuç itbarıyla bunlar birer yorumdan ibarettir. Melekler bir anda Allah‟ın emrettiği bir mekandan diğer bir mekana intikal edecek, hatta yerleri ve gökleri dolaşacak bir kabiliyette yaratılmışlardır. Kur‟an-ı Kerim'de meleklerin kanatlarının olduğu belirtilmektedir: “Hamd, gökleri ve yeri yaratan, melekleri ikişer, üçer, dörder kanatlı elçiler yapan Allah'a mahsustur. O, yaratmada dilediğini arttırır…”834 Melekler Kur‟an-ı Kerim‟in emri gereğince görülmeyen güç ve kuvvet sahibi varlıklardır. Melekleri kanatlı tasavvur eden diğer dinlerdeki görüntülerini de Kur‟an-ı Kerim net bir şekilde açıklayarak, meleklerin kanatlarından kastedilenin, “onların kudretleridir”835 emriyle perçinlemiştir. Meleklerin hız ve kudretleri, kanatlı olmaları ile açıklanmaktadır. Meleklerin görünebilmesi Allah‟ın iznine tabidir. Meleklerin her an ayrı ayrı mekanlarda var olabilme yeteneklerine sahip olmaları, enerji dalgaları ve süratleri bilindikten sonra, bugün çok daha rahat kavramamızı sağlamıştır. Melekler, yaratılışları enerji olduğu için farklı şekillere girip temessül edebilirler. Kur‟an-ı Kerim‟de ve Hadisler‟de bunun örnekleri vardır. Kur‟an-ı Kerim: “Meryem, onlarla kendi arasına bir perde çekmişti. Derken, biz ona ruhumuzu (Cebrail’i) gönderdik de o, kendisine tastamam bir insan şeklinde göründü.”836 Ayrıca Allah, Peygamberleri Hz. İbrahim (a.s) ve Hz. Lut (a.s)‟a gelen Meleklerin insan şeklinde göründüğünü bildirmektedir: “Elçilerimiz İbrahim‟e (iki oğul ihsan edeceğimize dair) müjdeyi getirdiklerinde şöyle dediler: Biz bu memleket halkını helak edeceğiz. Çünkü oranın halkı zalim kimselerdir.”“Elçilerimiz Lut‟a gelince, Lut onlar hakkında tasalandı…”837 Hadisler‟de de Meleklerin insan şeklinde göründüğüne dair deliller vardır. Cebrail (a.s), Hz. Peygamber(s.a.v)‟e gelirken bazen “Dihye” adındaki sahabe gibi görünmüş, bazen de kimsenin tanıyamadığı bir ya833 834 835 836 837 Hud, 11/69; Meryem, 19/16-17; Zariyat, 51/24 Fatır, 35/1 Fatır, 35/1 Meryem, 19/17 Ankebut, 29/31-33 252 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... bancı gibi gelmiştir.838 Hz. Peygamber(s.a.v)‟in ilk vahiy aldıktan sonra eve dönerken Cebrail (a.s)‟i kanatlı bir şekilde görmesi, meleğin bazen insan şeklinde vahiy getirmesi ve bu konuda meşhur Cibril Hadis‟i önemli bir örnek ve delildir.839 Meleklerin, maddi varlıklara mahsus yemek, içmek, uyumak ve erkeklik-dişilik gibi unsurları bulunmamaktadır. Erkeklik ve dişilikleri konusunda Kur‟an-ı Kerim:“Onlar, Rahman‟ın kulları olan melekleri de dişi saydılar. Acaba meleklerin yaratılışlarını mı görmüşler…”840 -Cebrail (a.s) Dört büyük Melek‟ten birisinin ismi olup, Peygamberlere vahiy getirmekle görevlidir. Kur‟an-ı Kerim‟de Cebrail (a.s)‟in ismi, Cibril, Ruhu‟lKudüs, Ruhu‟l-Emin, Ruh ve Resul olarak geçmektedir. Bütün peygamberlere vahiy getiren Cebrail (a.s)‟dır. Kur‟an-ı Kerim‟e göre Cebrail (a.s), karşı konulmayacak bir güce, üstün ve kesin bilgilere sahip, Allah nezdinde çok itibarı olan ve diğer meleklerin kendisine itaat ettiği şerefli bir elçidir. Yenilmez bir kuvvet ve Allah nezdinde büyük bir makam sahibi olduğu, vasfı ve kuvveti ifade edilmiştir: “O (Kur’an), şüphesiz değerli, güçlü ve arşın sahibi (Allah’ın) katında itibarlı bir elçinin (Cebrail’in) getirdiği sözdür.”841 Arş‟ın sahibi olan Allah‟ın yanında önemli bir yeri olan Cebrail (a.s)‟dır. Aynı zamanda Kur‟an-ı Kerim‟in “Şedidu’lKuva”, yani “çok güçlü ve kuvvetli olma” anlamına gelen bu vasıf, Necm suresinde öğretici bir muallim olarak ifade edilmektedir. “Onu (Kur'an'ı), güçlü ve kuvvetli biri (Cebrail) öğretti.”842 -Mikail (a.s) Dört büyük melekten biri olup, tabiat olaylarını düzenlemekle görevlendirilmiştir. Rüzgarın estirilmesi ve yağmurun yağdırılması gibi tabiat olaylarıyla görevli olan bu meleğin ismine dair Kur‟an-ı kerim ve Sünnet‟te 838 839 840 841 842 Müslim, İman, 1 Mehmet Bozkurt, age, s. 165; Alıntı: Buhari, Bed’ül- Vahy, 3; Müslim, Fezailü’s- Sahabe, 100 Zuhruf, 43/19 Tekvir, 81/19-20 Necm, 53/5; Fahreddin Razi, “Mefatihu’l-Ğayb”, 20/489 İslam’da İnanç Esasları 253 varid olan deliller olmasına rağmen, görevine dair bir Ayet ve Hadis bulunmamaktadır. Kelime olarak, “Allah‟ın küçük ve sevgili kulu” anlamına gelen Mikail, Kur‟an-ı Kerim‟in bir yerinde Cebrail ile birlikte geçmektedir: “Her kim Allah‟a, meleklere, peygamberlere, Cebrail‟e ve Mikail‟e düşman olursa bilsin ki, Allah da inkar edenlerin düşmanıdır.”843 -İsrafil (a.s) Allah‟ın emri ile kıyametin kopacağı zaman, Sur‟a844 üflemekle görevlendirilen İsrafil (a.s), dört büyük melektendir. İsrafil (a.s), Sur denilen mahiyeti bizce bilinmeyen alete iki defa üfleyecektir. Birinci defa üflediğinde, göklerde ve yerde bulunan her şey yok olacaktır. Konu ile ilgili olarak Kur‟an-ı Kerim: “Sur‟a üfürüleceği ve Allah‟ın dilediği kimselerden başka, göklerdeki herkesin, yerdeki herkesin korkuya kapılacağı günü hatırla. Hepsi de boyunlarını bükerek O‟na gelirler.”845 843 844 845 Bakara, 2/98; Müslim, 770/200 Sur: Kıyamet saati geldiği an dört büyük melekten biri olan İsrafil (a.s)’ın üfleyeceği bir araçtır. Kur’an-ı Kerim’de Sur’un nasıl bir şey olduğu hakkında bilgi verilmemiştir. Yalnız, “Sur’a üfürüldüğü gün, Allah’ın diledikleri bir yana göklerde olanlar da korku içinde kalırlar. Hepsi Allah’a boyun eğmiş olarak gelirler.”(Neml, 27/87) Bu ayet Sur’un varlığına dair bir delildir. Bunun dışında Hz. Peygamber(s.a.v)’den nakledilen bazı Hadisler onun mahiyetini ayrıntılı bir şekilde açıklar. Kaynaklara göre Kıyametin kopması için ilk uyarıyı, Allah’ın izniyle bu melek verecektir. Bu uyarı ise “Sur’a üflemek”le gerçekleşecektir. Kur’an-ı Kerim bu olaydan on defa söz etmektedir. (En’am, 6/73; Kehf, 18/99; Taha, 20/102; Mü’minun, 23/101; Neml, 27/87; Yasin, 36/51; Zümer, 39/8; Kaf, 50/20; Hakka, 69/13; Nebe, 78/18) Sur’a üfleyecek olan melek ise, kaynaklara göre bu melek İsrafil (a.s)’dır. Sur’a üflemek: Boru, ya da düdük öttürmek anlamına gelir. Bazı ayetlerden bu uyarının dehşet verici olduğu anlaşılmaktadır. Ancak “Sur” denilen aracın gerçekte ne olduğu ve nasıl öttürüleceği hakkında söylenmiş birçok şey ve çeşitli görüşler bulunmakla beraber, bu olayın içyüzünü, bizim için takdir edilmiş bilgilerle anlamak ve kavramak pek mümkün olmasa gerektir. Nitekim Kur’an-ı Kerim’de buna ilişkin ayrıntılara rastlanmamaktadır. (Ferit Aydın, “İslam’da İnanç Sistemi”, s. 238-239) Neml, 27/87 254 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... “Sur‟a bir defa üfürülünce, yeryüzü ve dağlar kaldırılıp birbirine çarptırılınca, işte o gün olacak olmuş (kıyamet kopmuş)‟tur.”846 Sur‟a ikinci defa üfürdüğünde, bütün insanlar tekrar dirilecek ve mahşer yerinde toplanmak üzere sevk edileceklerdir: “Nihayet Sur‟a üfürülecek. Bir de bakarsın ki, onlar kabirlerinden kalkıp koşarak Rab‟lerine doğru akın akın giderler.”847 -Azrail (a.s) Dört büyük melekten birinin ismi olup, insanların canını almakla görevlidir. Bu melek Kur‟an-ı Kerim, sahih Hadislerde ve İslami literatürde Azrail (a.s) ismi ile değil, Meleku‟l-Mevt, yani “ölüm meleği” olarak geçmektedir. Muhtemelen İbranice olan bu gibi isimler Yahudi geleneğinden Müslümanlara geçmiş görünmektedir. Konu ile ilgili Kur‟an-ı Kerim‟de:“De ki: Sizin için görevlendirilen ölüm meleği canınızı alacak, sonra Rabb‟inize döndürüleceksiniz.”848 Her insanın canını almakla görevli bir ölüm meleği vardır ve Azrail (a.s) bu meleklerin başıdır. “...Nihayet birinize ölüm geldiği zaman (görevli) elçilerimiz onun canını alır ve onlar görevlerinde kusur etmezler.”849 Allah, canımızı almak için görevlendirdiği ölüm melekleri, ölümü kolaylaştıran özel yeteneklerle donatılmış bir kuvvettir. Dünya planında “halifelik” ile onurlandırılmış insan, ruh ile madde ötesini ve beden ile madde unsurumuzu teşkil eder. İşte bu karmaşık durumumuzun acı çekmeden ayrılması, Rabb‟imizin bir rahmetidir. Özel bir enerji ve ilim ile donatılmış ölüm meleklerinin görevi olmuştur. İslam inancında Azrail (a.s)‟in ölüm meleklerinin başı olduğu kabul edilmekle beraber, Kur‟an-ı Kerim‟de kesin bir bilgi yoktur. Ancak her insan için bir meleğin görevlendirildiği bildirilmektedir. “(Onlar),meleklerin, “Size selam olsun. Yapmış olduğunuz (iyi) işlere karşılık cennete girin” diyerek tertemiz olarak canlarını aldıkları kimselerdir.”850 3- Kitaplara İman Allah‟ın Peygamberlere göndermiş olduğu bütün vahiylere ve bu vahiylerin yazıya geçirilmiş şekli olan kitaplara ve daha küçük hacimli me846 847 848 849 850 Hakka, 69/13-14-15 Yasin, 36/51 Secde, 32/11 En’am, 6/61; A’raf, 7/37 Nahl, 16/32 İslam’da İnanç Esasları 255 tinler olan sayfalara da iman etmek gerekir. İslam‟ın iman esaslarından biri kitaplara imandır.851 Bu kitaplarda, Allah‟ın emir ve yasakları, ahlaki kurallar, insani ilişkiler gibi çok sayıda ve oldukça önemli kaideler yer alır. İslam‟da kitaplara imandan amaç, dört ilahi kitap ile onlardan önce Peygamberlere gönderilen suhuf, yani sahifeler halinde gönderilenlerdir. Bütün bu kitapları Allah, Peygamberlerine Cebrail (a.s) aracılığı ile göndermiştir. Bu ilahi kitaplara “Kütüb-i Münzele ve Kütüb-i Semaviyye” de denir. Kur‟an-ı Kerim, ilahi kitapların muhtevasını ve hangi Peygamberlere verildiği konusunda detaylı bilgi vermektedir. Ancak Zebur‟un, sadece Hz. Davut (a.s)‟a verildiğini açıklamıştır. Allah tarafından gönderilen 4 büyük kitap ve Peygamberleri şunlardır: Tevrat, Hz. Musa (a.s)‟a, Zebur, Hz. Davut (a.s)‟a, İncil, Hz. İsa (a.s)‟a Kur‟an-ı Kerim de, Hz. Muhammed (s.a.v)‟e gönderilmiştir. Ayrıca sayfalar adı verilen bir takım ilahi emir ve yasaklar manzumesi de vardır ki; bunlardan, 10 sayfa Hz. Adem (a.s)‟e, 50 sayfa Hz. Şit (a.s)‟e, 30 sayfa Hz. İdris (a.s)‟e, 10 sayfa Hz. İbrahim (a.s)‟e gönderilmiştir. Bugün bu sayfalardan hiçbiri mevcut değildir. Sadece Kur‟an-ı Kerim tahrif edilmeden aslını koruyarak günümüze kadar gelebilmiştir. Kitaplara İman vasıtasıyla insanlar, Allah‟a muhatap olmanın huzur ve mutluluğunu yaşarlar. Okyanusta yol alanlara pusulanın lüzumu gibi, şu hayat okyanusunda yol alan insanlığa, Kur‟an-ı Kerim gibi bir pusulanın ne derece önem taşıdığını anlar ve yaratılışın sırlarını ve insanın görevlerini öğrenmesini sağlar. Bu konulara ilgi duyan felsefecilerin tarih boyunca insanı tatmin eden açıklamalar getiremeyişleri, kitaplara imanın fert ve toplum hayatında ne büyük bir önem taşıdığını açıkça ispat eder. Allah‟ın gönderdiği bazı kitaplara inanıp ve diğer bazılarını inkar etmekle insanın Müslüman olması mümkün değildir. Zira İslam, insanın tamamıyla teslim olması, Peygamberlerin getirdiği her şeyi kabul etmesi ve böylece Allah‟ın 851 Bakara, 2/285 256 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... gönderdiği her şeyi tasdik edip, bir ve tek olan Allah‟a iman ederek mü‟min olması demektir. Kitaplara İman vasıtasıyla, Allah‟a muhatap olmanın huzur ve mutluluğunu yaşar. Hayat yolculuğunda Kur‟an-ı Kerim gibi bir pusulanın ne derece önem taşıdığını anlar. Keza, yaratılışın sırlarını ve insanın görevlerini öğrenir. Bu konulara ilgi duyan felsefecilerin tarih boyunca insanı tatmin eden açıklamalar getiremeyişleri, kitaplara imanın fert ve toplum hayatında ne büyük bir önem taşıdığını açıkça ispat eder. Kur‟an-ı Kerim, gönderildiği gibi hiçbir değişikliğe maruz kalmaksızın asli şekliye bize ulaşan yegane mukaddes kitaptır. Bu tesbit, sadece Müslüman olmamızdan kaynaklanan bir ön kabul değil, aynı zamanda ilmi olarak da doğruluğu kanıtlanmış bir tesbittir. Ayrıca bu konu bizzat Kur‟an-ı Kerim tarafından da ifade edilmekte ve bu son ilahi mesajın ilahi koruma altına alınmış olduğunun açık bir göstergesi olarak kabul edilmelidir. Kur‟an-ı Kerim‟de Hz İbrahim (a.s) ve Hz. Musa (a.s)‟a indirilen sayfalardan da bahseden iki ayet vardır. Bunun dışında Kur‟an-ı Kerim‟de ve sahih Hadis rivayetlerinde suhuf, yani sayfalar ile ilgili bir bilgi bulunmamaktadır. Toplam 100 sayfa tutan metinlerin 4 Peygambere gönderilen vahiyleri içerdiğine dair halk arasında yaygın olan inanışın Hadis kaynaklarında yer almayan zayıf birtakım rivayetler 852 dışında bir dayanağı yoktur.853 Kur‟an-ı Kerim dışındaki diğer kitapların “tahrif edildiğine” dair, Müslümanlar arasında yaygın olan kanaate gelince, bu, söz konusu kitapların baştan aşağıya yanlış olduğu ve içerisinde vahiy namına hiçbir şey bulunmadığı anlamına gelmediği gibi, bu kitapların hiçbir değişikliğe maruz kalmadan bize intikal ettiği anlamına da gelmemektedir. Bu noktada, Kur‟an-ı Kerim öncesi bu kutsal kitapların muhtevasına bakmak daha makul görünmektedir. Buna göre Kur‟an-ı Kerim öğretisine aykırı olmayanları tastik etmek ve Kur‟an-ı Kerim‟e aykırı olan hususları reddetmektir. Kur‟an-ı Kerim dışında hatasız bir kitap yoktur. Ancak Kur‟an-ı Kerim‟i anlama konusunda mutlaka dikkat edilmesi gereken bir konu, bütün ayetlerin zahiri/dış/çıplak anlamlarıyla yetinmenin ciddi mahzurlar doğuracak bir yaklaşım olduğudur. Elbette ki, birçok ayetin bu şekilde anlamak mümkün ise de buna mukabil bazı ayetlerde mecazi ve sembolik bir anlatıma başvurulmuş olduğunu göz ardı etmemek gerekir. Buna bağlı 852 853 M.Hayrı Kırbaşoğlu,“Ahir Zaman İlmihali”, s. 136; Alıntı: es-Suyuti, “ed-Daru’l-Mensur”, VIII, 489; el-Alusi,“Ruhu’l- Maan”, XV, 141-142 M. Hayrı Kırbaşoğlu, age, s. 136 İslam’da İnanç Esasları 257 olarak Kur‟an-ı Kerim‟in “ne dediğini” anlamaya çalıştığımız kadar, “ne demek istediğini” de anlamaya çalışmak gerekir. Aksi takdirde Kur‟an-ı Kerim‟in anlamlarının daraltılması söz konusu olur ve onun, karşılaşılan her yeni duruma uygulanmasını adeta imkansız hale getirecektir. Kur‟an-ı Kerim‟e iman noktasında dikkat edilmesi gereken önemli bir durumdur. 4- Peygamberlere İman İslam dininde, inanç esaslarından olan Peygamberlere iman, sadece Kur‟an-ı Kerim‟de ismi geçen Peygamberleri değil, gönderildikleri sabit ve fakat isimleri bilinmeyen Peygamberleri de kapsar. Peygamberler, Allah'ın emir ve yasaklarını insanlara ulaştıran elçilerdir. Bu bağlamda onlara Nebi ve Resul de denir. İslam dinine göre Peygamberlik Allah‟ın seçkin kullarına verdiği bir imtiyaz ve özel bir görevdir. İnsan çalışarak Peygamber olamaz. Kur‟an-ı Kerim‟de ismi geçen 25 Peygamberden başka, Lokman, Uzeyr ve Zu‟l-Karneyn gibi Peygamber olup olmadığı tartışılan 3 kişiden ismen bahseder ve her topluma Peygamber gönderildiğini bildirmiştir. Ancak Peygamberlerin tamamının bunlardan ibaret olmadığını da açıkça belirtir.854 İlk Peygamber Hz. Adem (a.s), son Peygamber Hz. Muhammed (s.a.v) arasında kaç Peygamber bulunduğu kesin olarak bilinmemektedir. Bir rivayette Peygamberlerin sayısının 124.000 olduğu, bunlardan 315‟ini Resullerin teşkil ettiği ifade edilmektedir.855 Allah, emir ve yasaklarını Peygamberleri aracılığı ile kullarına ulaştırmış, bu emir ve yasakların tamamı din kurumunu meydana getirmiştir. Peygamberler gönderme ve kulları arsında dinini tesis etme, “hikmet” olarak kabul edilen ilahi takdirdir. Her şeyden önce Kur‟an-ı Kerim‟de “Nübüvvet” ve “Risalet” kurumuna hikmet denilmiştir.856 Allah uyarıcı elçileri olan Peygamberlerini özellikle ahlaki kriz dönemlerinde göndermiştir. Çünkü insanın en kaygan, dolayısıyla kontrolü en zor olan yönü, davranışların ahlaki yönüdür. Bu kayganlık ve kontrolsüzlüğün yoğunlaştığı dönemlerde gönderilen Peygamberler, bir yandan insanlara Allah‟ın kulu olduklarını hatırlatmışlar, öte yandan da insanların içindeki fıtri iyilik yönünü geliştirmeleri için onlara örneklik ve rehberlik etmişlerdir. Allah, insanı akıl ve fikirle şereflendirdiğine göre, ayrıca gönder854 855 856 Mu’min, 40/78 Ahmed bin Hanbel, “el-Musned”, V, 226 Nisa, 4/54; Lokman, 31/12; İsra, 17/39 258 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... diği Nebi‟ler aracılığıyla dini hükümleri insanlara tebliğ etmesine gerek var mıdır? Akıl ve fikir yeterli değil midir? İnsan akıl ve iradesiyle kendi kaderini tayin edemez mi? Bu sorularda elbette ki, haklılık payı vardır, ama tamamen doğru değildir. Evrende her şey bir nizama, bir kanuna ve bir kaideye tabidir. Maddede bile durum böyledir. Hayvanlarda dahi toplu halde yaşama ve bir başa tabi olma içgüdüsü vardır. İnsan, eğer özenle korunmazsa ya bozulur veya yok olur. Bu bakımdan O‟nu vahiy ile desteklemek, Allah‟ın hikmetinin gereğidir. “İnsanlar başıboş bırakılacağını mı sanıyor?”857 ayetinden anlaşılan da budur. Allah‟ın seçtiği mümtaz şahsiyetler, birer rehber olmak üzere insanlığa gönderilmiştir. İnsan maddi ve dünyevi işlerini bilebilir ve Allah‟ın varlığını sezerek O‟nun hakkında az çok bilgi sahibi olabilir. Ama O‟na nasıl ibadet edileceğini ve yaratıcısına karşı yerine getirmekle sorumlu olduğu görevlerinin nelerden ibaret olduğunu bilemezler. Aynı zamanda ahiret hakkında aklı ile bilgi edinemezler. Buna göre Peygamberlik ve din kurumu, dünyevi ve maddi konularda insanları düşünmeye, araştırmaya ve çalışmaya teşvik eder ve zaten aklen bilineni tasdik eder. Allah sıfatları, isimleri ve fiilleri konusunda onlara sağlıklı ve doğru bilgiler vererek, yaratılıştan kendilerinde var olan bilgileri tamamlar, yanlış inanış ve kanaatleri düzeltir. İbadet ve ahiret konularında hiç bilmedikleri ve bilemeyecekleri yeni bilgiler verir. Ahlaki hükümlerin yüksek bir otoriteden telkin ve emredildiğini düşündürür. Peygamberlik ve din kurumunda bunlardan başka daha pek çok hikmetler, faydalar ve amaçlar vardır. İnsanlığın bu merhaleye ulaşmasında bu kurumunun önemi büyüktür. Konu ile ilgili olarak Kur‟an-ı Kerim, Hz. Peygamber(s.a.v)‟in Peygamberliğinin evrenselliğine vurgu yapıldığını ısrarla belirterek,”Biz seni bütün insanlara ancak müjdeleyici ve uyarıcı olarak gönderdik; fakat insanların çoğu bunu bilmezler.”858 Hırsın kabardığı, ihtirasın dizginlenemediği, öfkenin köpürdüğü, benliğin ve bencil duyguların kontrol altına alınamadığı, keşmekeşin ve başsızlığın hüküm sürdüğü, fitne ve fesadın başını alıp gittiği, isyan ve kıyamların yaygınlaştığı, hak ve hukukun çiğnendiği, toplumun şiddetli sarsıntılar geçirdiği dönemlerde din kurumuna, Allah ve ahiret inancına duyulan acil ve kesin ihtiyaç dinin gereği konusunda bize bir fikir vermektedir. Pey- 857 858 Kıyamet, 75/36 Sebe’, 34/28 İslam’da İnanç Esasları 259 gamberlere iman; maziyi karanlık, geleceği ise endişeler içinde görme bahtsızlığından kurtaran önemli bir faktördür. Kur‟an-ı Kerim Peygamberlik konusunu evrensel bir olgu olarak görmektedir. Nitekim Kur‟an-ı Kerim‟e göre, Kur‟an-ı Kerim‟de adı zikredilmiş olsun veya olmasın, dünyanın her tarafına Allah‟ın Peygamberleri gönderilmiştir.859 Bu Peygamberler öncelikle kendi kavimlerine gönderilmiş olsalar da tebliğ ettikleri vahiyler, sadece o yöreye veya kavme has olmayıp, evrensel bir özelliğe sahiptirler. Onun için bütün insanlar ona inanmak ve söylediklerini tutmak zorundadır. Kur‟an-ı Kerim Peyganmberlerle kavimlerinin ve ümmetlerinin kıyamet gününde yüzleştirileceklerinden ve sorgulanacaklarından da bahsetmektedir.860 Ayrıca Peygamberlerin, ümmetlerinin yaptıkları konusunda şahitlikte bulunacağı ve insanların buna binaen yargılanacakları da ifade edilmektedir. Güvenilir, zeki ve dürüst insanlar olan Peygamberlerin görevleri Allah‟tan aldıkları vahyi, yani hükümleri ve bilgileri zamanında ve eksiksiz ümmetlerine tebliğ etmektir. Allah, Hz. Peygamber(s.a.v)‟e şöyle hitap eder. “Senin görevin sadece tebliğdir.”861 “Öğüt ver, sen sadece bir öğüt verensin, onları zorlayıcı değilsin.”862 “...Eğer yüz çevirirlerse, (bil ki) biz seni onlara gözcü (bekçi) olarak göndermedik.”863 “ Allah dileseydi onlar şirk koşmazlardı. Biz seni onların üzerine bekçi kılmadık...”864 “Biz seni sadece bir uyarıcı ve müjdeleyici olarak gönderdik.”865 “...Sen halkı imana zorlayamazsın.”866 859 860 861 862 863 864 865 866 Nisa, 4/164; Mu’min, 40/78 A’raf, 7/6-7 Maide, 5/99 Gaşiye, 88/21-22 Nisa, 4/80, Şura, 42/48, En’am, 6/104 Hud, 11/86 En’am, 6/107 Bakara, 2/213, Maide, 5/67-99, Ahzap, 33/45 Yunus, 10/99 260 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... Bu ve benzeri birçok ayet, dinin bir gönül işi olduğunu, dinde baskı ve zorlamanın söz konusu olamayacağını açıkça ifade edilir. Dindeki yaptırımlar uhrevi ve manevidir. Bütün Peygamberler ümmetlerine, “Biz, yaptığımız işe karşılık sizden bir ücret istemiyoruz. Ücretimiz Allah‟a aittir.”867 Peygamberlerin görevi devlet kurarak ve başına geçip o devleti yönetmek değildir. Peygamberlerin ilk ve asli görevleri toplumu ıslah etmek, insanlığa yol göstermek ve iyi bir insan örneği vermektir. “...Her kavmin bir yol göstericisi (rehberi) vardır. Nebiler birer rehberdir.”868 İyi bir insan örneğidirler. Hz. Peygamber(s.a.v) bir devlet kurmak ve devlet başkanı olmak için gönderilmemiştir. Ama faaliyetleri ve mücadeleleri sonucunda bir devlet ortaya çıkmış, olayların tabii gelişimi ve şartlar gereği kendisi de devlet başkanı olmuş, ancak devlet başkanı olduğunu söylememiştir. O, her zaman bir mürşit ve rehber olarak faaliyet göstermiştir. Mekke döneminde küçük bir cemaatin, Medine döneminde de bir devletin başkanı olmuştur. Mekke döneminde cemaat var, ancak devlet yoktur. Zira burada cemaatin kendisine has ülkesi ve egemenliği yoktur. Medine döneminde ise bu iki unsur mevcut olduğundan devlet vardır. İslam dini, insanlık için dünya ve ahiret saadetini temin etmek üzere gönderilmiştir. Bu yüce dinin, evrensel niteliklerinden birisi de kolaylık dini olmasıdır. O‟nun amacı, insanların iç ve dış dünyalarının saflığını, sadeliğini ve berraklığını korumaktır. “...Allah size kolaylık diler, zorluk dilemez...”869 “...Allah size herhangi bir güçlük çıkarmak istemez...”870 ayetleri İslam dininde kolaylık prensibinin asıl olduğunu vurgulamaktadır. Hemen her konuda olduğu gibi, Hz. Peygamber(s.a.v), dinin kolaylık prensibini hayata geçirmek konusunda da en iyi örnektir. Konu ile ilgili olarak Hz. Peygamber(s.a.v): “Muhakkak ki, din kolaylıktır.”871 Allah‟ın beyan etmiş olduğu sınırları aşmamayı mü‟minlere hatırlatmış ve dinin zorluklar dini değil, kolaylıklar dini olduğunu dile getirmiştir. Hz. Aişe(r.anha) der ki: “Resulullah iki şey arasında serbest bıra- 867 868 869 870 871 Şuara, 26/109-127;Yunus, 10/72;Hud, 11/51 Rad, 13/7 Bakara, 2/185 Maide, 5/6 Nesai, İman, 28 İslam’da İnanç Esasları 261 kıldığında, günah olmadığı sürece mutlaka en kolayını seçerdi. Günah olursa, bundan en uzak insan o, olurdu.”872 Her şeye rağmen İslam aynı zamanda bir gaza ve cihat dinidir. Barışın silahla korunması gerektiği kanaati bu dinde esastır. Batı dünyası karşısında aşağılık kompleksine kapılan İslam dünyasındaki bazı çevrelerin, özür dileyici ve savunmacı bir psikoloji ile İslam‟ı tamamen hümanist, barışçıl, sevgi ve kardeşlik eksenli bir din olarak sunma gayretkeşliğine duçar oldukları, onun savaş ve cihad dini olmadığını ispat derdine düştükleri bilinmektedir. İslam, bu yeni küresel hegemonya heveslilerinin Müslümanlar için ön gördüğü yeni bir kalıba dökülmek istenmektedir. İslam dünyasının bu modele her yönüyle “evet” demesi beklenmemelidir. Özetle İslam, sevgi ve barış dini olduğu kadar, aynı zamanda da kızgınlık, öfke ve mücadele dinidir. Unutmamak gerekir ki, İslam‟ın ilahı olan Allah‟ın Rahman ve Rahim gibi Cemal sıfatlarının yanında, Kahhar, Aziz ve Cebbar gibi Celal sıfatları da vardır. Allah‟ın Resulü‟nün ve ilk Müslümanların, kendi aralarında sergiledikleri şefkat, merhamet ve sevgi yönü yanında, kafirlere, zalimlere, fasıklara ve münafıklara karşı sergiledikleri cihad, mücadele ve direniş yönü de vardır. Alah, Hz. Peygamber(s.a.v), sahabe ve daha sonraki Müslüman nesiller ve on dört asırlık İslam tarihi göz önüne alındığında, İslam‟ın sadece barış, kardeşlik, sevgi vb. yönlerini ön plana çıkarmak ve İslam‟ı tek yönlü olarak tanımlamakta ısrar etme, ya İslam konusundaki bilgisizliğin, ya da art niyet veya kasıtlı bir çarpıtma çabasının ürünü olabilir ki, bunların İslam ile bağdaşmayacak, dolayısıyla Müslümanlara hiçbir şekilde yakışmayacak davranışlar olduğunu asla unutmamak gerekir. Ayrıca İslam düşmanlarının Hz. Peygamber(s.a.v)‟ı bir “Kılıç Peygamberi” olarak tanıtmaları ağır bir bühtandır. Son yıllarda İslam‟ın terörizm ve militarizmle özleştirilmeye çalışılması ayrı bir densizliktir. “İslam korkusuna dayalı Müslüman karşıtlığı” anlamına gelen İslamofobi‟yi, özellikle gündemde tutulan İslam düşmanlarının çağrısı olmuştur. İslam‟ın emirleri, onun Peygamberi Hz. Muhammed (s.a.v)„in sergilediği hoşgörü anlayışı ve Müslümanlar tarafından ortaya konulan yüzlerce örnek uygulamaya, tarih canlı şahittir. Bütün bunlara rağmen İslam‟ı terör ile bağdaştırmaya çalışan ve Müslümanları bilinçli olarak terörizmle yan yana gibi gösteren anlayış, İslam düşmanlarının ortaya attığı koca bir yalan ve 872 Müslim, Sahih, Fedail, 20 262 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... aslı olmayan bir iftiradır. Sevgi, saygı, hoşgörü, dayanışma, kaynaşma, kucaklaşma ve paylaşma, bütün dünya insanlarının en büyük arzusu olmalıdır. Ne acıdır ki, ancak kan, kin, nefret ve gözyaşı, özellikle Müslümanların yaşadığı ülkelerde, insanların yaşamlarının tabii bir parçası haline getirilmiştir. İşgal edilen vatan toprakları için mücadele etme hakkı, her insanın ve Müslüman‟ın en tabii hakkıdır. Bu hakkını kullanırken, insanları terörist olarak görmek ve insanlığa böyle yansıtmak, dünya barışına bugüne kadar olduğu gibi, bundan sonra da hiçbir katkı sağlamayacaktır.873 Kanatimizce İslam düşmanları, İslam‟ı tehlikeli ve kanlı gösterebilmek için, yerli işbirlikçileri aracılığı ile olaylar yaratmaktadır ve kan dökmektedirler. En büyük amaçları, İslam‟a gönül vermeyi engellemek ve İslam dünyasını sömürmektir. Ne acıdır ki, Müslümanım diyenler de buna alet olmaktadırlar. Bundan dolayı Allah‟a sığınmak gerekir. 20. yüzyıl, bütünüyle yabancılaşanların, kendini inkar edenlerin, dolayısıyla da ışık ve rehberini hep dışarıda arayanların çağı olmuştur.874 Dünya kamuoyunu aldatmak, itiraz seslerini kısmak, suç bastırmak ve direnişi kırmak amacıyla bu emperyalist, sömürgeci ve işgalci güçler, İslam dünyasındaki “Cihad ve Direniş” hareketlerini “terör” olarak damgalamaya özel bir gayret sarf etmekte; fedailerin, direnişçilerin ve mücahitlerin askeri hedeflere yönelik “şehadet eylemleri”ni de “intihar eylemleri” şeklinde nitelendirmeye itina göstermektedir. İslam bir yandan 11 Eylül sürecinde Batı dünyası ve ABD tarafından kasıtlı olarak terör ile eş anlamlı hale getirilmeye çalışılmakta, buna mukabil İslam dünyası çok farklı tepkiler vermekte, daha doğrusu ne yapacağını şaşırmış bir durumda bocalamaktadır. Bu durumun tek kelime ile manası, İslam dünyasının, tarihin dışında kalmasıdır. Bir başka ifadeyle İslam dünyası tarihin öznesi değil, nesnesi durumundadır. Tarihin şu andaki öznesi durumunda olan Batı dünyası ile ABD, insanlığı son derece vahim gelişmelerin eşiğine getirmiş bulunmaktadır. Batı ve ABD, yeryüzünün bütün imkanlarını kendi çıkarları için zalimce, adaletsizce ve müsrifçe talan etmeye devam etmekte ve bu düzeni “global”, yani “yeni dünya düzeni” etiketi altında kendi dışındaki dünyaya dayatmaya çalışmaktadır. Ne var ki, İslam dünyası şu anda buna karşı koyacak durumda değildir. Bunun için gerekli donanıma da sahip değildir. Aslında İslam dünyası İslam‟dan uzaklaştığı için geri 873 874 Mehmet Bozkurt, “Sünnilik Şiilik Alevilik Vehhabilik Nedir?”, s. 50 M.Fethullah Gülen, “Kendi Ruhumu Ararken-Prizma-9”, Takdim Yerine, s. 9 İslam’da İnanç Esasları 263 kalmıştır, tekrar İslam‟a dönerse bütün sorunlar çözülür. Ama bu, “İslam‟ı, bir dünya görüşü olarak sunmak” şeklinde mümkün olabilir. Konu ile ilgili detaylı bilgiyi “Sünnilik Şiilik Alevilik Vehhabilik Nedir?” adlı kitabımızda bulabilirsiniz. Peygamberler arasında bir ayırım yapmanın hiçbir anlamı yoktur. Bütün Peygamberlere, kitaplara, ahiret gününe ve Allah‟ın bir ve tek olduğuna inanan salih bir Hıristiyan da Allah‟a teslim olmuş demektir. Kur‟an-ı Kerim buna onay vermektedir. Aslında inanç yönüyle bütün dinler birdir. Fakat yalnızca insanlığın ve gelişmenin yapısına uygun olarak, değişik dönemlerde gönderilen bir takım kurallardır. Müslümanlar ayırım yapmaksızın bütün Peygamberlere inandığı halde, Yahudiler Hz. İsa (a.s) ve Hz. Muhammed (s.a.v)‟e, Hıristiyanlar ise Hz. Muhammed (s.a.v)‟e inanmazlar. Hıristiyanlar da prensip olarak Peygamberlere imanı kabul etmişler, ancak bazı istisnalar koymuşlardır. Bundan ayrı olarak yine Hıristiyanlar, Hz. İsa (a.s)‟in Havarilerini ve Pavlus‟u da Peygamber, hatta Peygamberlerden de üstün sayarlar. Hıristiyanlara göre Peygamberlik çalışmakla elde edilmez, ancak Ruhu‟l-Kudüs‟ün bir görevlendirmesiyle olur. Yine Hıristiyanlıkta Hz. İsa (a.s), “Tanrı‟nın Oğlu”, diye nitelendirilirken, O‟nun Havarileri de Hz. İsa (a.s)‟in Resulleri sayılmıştır. Ayrıca Hz. İsa (a.s)‟a “Mahkeme-i Kübra” yöneticisi olarak da inanılır. Peygamberlere İman, insanı rehbersizlikten kurtarır. Bilinmektedir ki, uzun ve tehlikeli yollar, rehbere ihtiyaç hissettirir. İnsanın ruhlar aleminden başlayan ve ebede kadar sürecek olan yolculuğunun en önemli bölümünü teşkil eden şu dünya hayatında, seçkin insanların rehberliğine ihtiyaç vardır. Bu seçkin insanlar, başta Peygamberlerdir. Konu ile ilgili olarak Kur‟an-ı Kerim, Hz. Peygamber(s.a.v) hakkında şöyle demektedir: “...Şüphesiz size, Allah‟ın Rasulü‟nde Usve-i Hasene (güzel örnek) vardır.”875 Hz. Peygamber(s.a.v) de: “Rabb‟im beni terbiye etti ve ne güzel terbiye etti.” 876 emri ile Kur‟an-ı Kerim‟in kendisi için yaptığı tarifi destekler nitelikte, bütün insanlığa en güzel model ve en büyük rehber olduğunu ortaya koymaktadır. İnsan, Hz. Peygamber(s.a.v)‟in hayatını örnek almakla, kendi hayatında karşılaştığı durumlarda ortaya koyması gereken tavrı belirler. “Acaba şöyle mi yapsam, yoksa böyle mi yapsam?” şeklindeki 875 876 Ahzab, 33/21 Acluni, I, 70 264 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... şüphelerden kurtulur. Her yeni bir Peygamberlik görevi ile gelen birisi, kendisinden önce gelen Peygamberler silsilesini ve kitaplarını kabul etmektedir. Kur‟an-ı Kerim‟in Peygamberler için bahsettiği mucizeler de birer rumuzdur. Hz Musa (a.s)‟in asası, insanlara liderlik yapmak ve onlara doğru yolu göstermek için getirmiş olduğu şeriattır.877 Böylelikle getirmiş olduğu güçlü delillerle insanları susturmuş olup, anlatılan olay da bundan ibarettir. Hatta Hz. Musa (a.s)‟in Asa‟sıyla denize vurmasını ve Kur‟an-ı Kerim‟in anlatmış olduğu denizin ikiye ayrılması olayını, Hz. Musa (a.s)‟in güçlü delili olan şeriatı vasıtasıyla, hak ve batılın tamamen birbirinden ayrılmasından bir sembol olarak görmek mümkündür. Hz. Musa (a.s), kusursuz olarak bembeyaz çıkması için elini gerçekten koynuna sokması olayını, Firavun‟a uzatmış olduğu hayırlı bir ele işaret olarak da anlayabiliriz. Hz. İsa (a.s)‟in ölüleri diriltmesi de, onun öğretileriyle gönüllerde meydana getirdiği canlılıktan bir kinaye olarak kabul edilebilir. O da zaten cahil olan insanları, cehalet çukurundan çıkarmıştır. Yine Ama olan insanı iyileştirmesi de gözün körlüğünü değil, kalbin körlüğünü tedavi ettiğini anlamamız da mümkündür. Havarilerinin isteğine karşı, Allah‟a dua ederek gökten sofra indirmesi de O‟nun, insanlara takdim etmiş olduğu akli bilgilere bir sembol olduğunu kabul edebiliriz. Hz. Peygamber(s.a.v), 35 yaşlarında, dedesinin inzivaya çekildiği Hira878 dağındaki mağaraya kapanmaya başlamıştır. Özellikle nübüvvet877 878 Ta ha, 20/18 Hira: Cebel-i Nur adı ile de anılan Hira dağı, Mekke’nin kuzeydoğusunda bulunur ve Kabe’ye yaklaşık 5 km. uzaklıktadır. Vahiy nurunun, bu dağdaki bir mağaraya inmiş olmasından dolayı bu adı aldığı sanılmaktadır. Yine devrin yaygın olan bir geleneği uyarınca, geceleyin yollarını kaybedenlere yardım amacıyla, bu dağın üstünde ateş yakılmış olduğu için, dağa, “yollarını kaybedenlere doğru yolu gösteren” anlamında bu ismin verilmiş olabileceği de düşünülmüştür. Hira dağının bitki örtüsü, yer yer görülen çalılıklardan ibarettir. Çevresindeki diğer dağlardan, daha dik ve yüksektir. Çıkılması zor, kaygan kayalardan oluşan sivri tepesiyle uzak mesafelerden bile kolaylıkla fark edilebilir. Hz. Peygamber(s.a.v)’in hayatında önemli bir yeri olan ünlü mağara, dağın zirvesinden sadece yirmi metre kadar aşağıdadır. Her ne kadar burası bir mağara olarak isimlendirilse de aslında bu mekan, üst üste yığılan, kaya blokları arasında kalmış, iki tarafı açık bir tüneli andıran muntazam bir boşluktan ibarettir. Düşme tehlikesine karşı, girişin karşı tarafındaki boşluk taşlarla doldurularak, kapatılmıştır. Mağaranın tabanına son zamanlarda, İslam’da İnanç Esasları 265 ten önceki altı aylık süre zarfında, yalnız kalmak istiyor ve bu mağaraya giderek tefekküre dalıyordu. Dağdan inip evine gitmeden önce muhakkak Kabe‟ye uğrayıp tavafta bulunuyordu.”879 Hz. Peygamber(s.a.v), Hira inzivalarında, mağarasındaki yaşayışı, belli aralıklarla 5 yıl sürmüştür. Tıpkı Hz. Musa (a.s)‟in Tur dağındaki yalnızlığı gibi, Son Peygamberin yalnızlığının da, kendisini Peygamberlik görevine hazırladığını ve daha sonra omuzlarında ağırlığını hep hissedeceği sorumluluğu taşıyabilmesi için ruhunun takviye edildiğini söyleyebiliriz. Hira yalnızlığı, hem Hz. Peygamber(s.a.v) ve hem de bütün Müslümanlar için çok önemlidir. Zira Hz. Peygamber(s.a.v) vahiy meleği ile bu esnada bir arada olmuş 880 ve İslam‟ın temelleri burada atılmıştır.881 Konunun önemine binaen burada belirtmede yarar görmekteyiz. Hz. Peygamber(s.a.v)‟in Kur‟an-ı Kerim‟de açıkça belirtilen “ümmi” sıfatı hakkında, öncelikle ümmi kelimesinin ifade ettiği anlamını bilmek gerekir. Ümmi kelimesi, Kur‟an-ı Kerim tarafından Ehl-i Kitab‟ın elindeki Tevrat ve İncil‟i okumamış, onların bilgileriyle beslenmemiş kişi karşılığında kullanılır. Nitekim Kur‟an-ı Kerim bu kelimeyi Al-i İmran suresinin 20. ayetinde, Ehl-i Kitap olmayan kitleler anlamında kullanmış, Cumua suresi 2. ayette ise Hz. Peygamber(s.a.v)‟in hitap ettiği toplum anlamında sunmuştur. Bu toplumda birçok okur-yazar insan vardı. Ama okuma yazma bilmeyen insanlar da vardı. Bütün bunlara Kur‟an-ı Kerim ümmi diye nitelendirmektedir. Demek ki, ümmi kelimesinin Kur‟an-ı Kerim‟in dilinde karşılığı, okuma yazma bilmeyen değil, Ehl-i kitabın elindeki belgelere dayalı bilgilerle eğitilmemiş insan demektir. Konuyu Hz. Peygamber(s.a.v) açısından değerlendirdiğimizde, Hz. Peygamber(s.a.v)‟in ümmiliğinin882 okuma yazma bilmemekle hiçbir ilgisi yoktur. O‟nun ümmiliği Tev- 879 880 881 882 karo döşenmiş ve ziyaretçiler burada namaz kılmaktadırlar. Mağaraya, kayalardan yapılmış olan yüksek basamaklarla çıkılır ve dar bir düzlükten geçildikten sonra girilir. İçerideki boşluk, bir kişinin rahatça ayakta durabileceği kadar yükseklikte, yere uzanabileceği kadar uzunlukta ve genişliktedir.”(Selahattin Gölbaşı, age, s. 67; Alıntı: Ebu Muhammed Abdulmelik ibn-i Hişam el-Himyeri, “esSiretü’n-Nebeviyye”, I, s. 252) Selahattin Gölbaşı, age, s. 67;Alıntı: Ebu Muhammed Abdulmelik İbn Hişam el-Himyeri,“es-Siretü’n-Nebeviyye” I, s. 252 Buhari, “Bedu’l-vahy”, 3; Müslim, “İman” , 252; İbn-i Hişam, age, II, s. 250 Selahattin Gölbaşı, age, s. 67 A’raf, 7/157-158 266 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... rat ve incil‟i etüt etmemiş olmak, daha genel bir ifadeyle, entellektüel ve kitabi bilgilerle zihnini doldurmamış olmak anlamındadır. Hz Peygamber (s.a.v)‟in okuma yazma bilmediği yolundaki kabul ve iddia, onun bütün bilgileri Allah‟tan aldığı gerçeğini kuvvetlendirmek için sürekli savunulmuştur. Aldığı vahyin ilk emri “oku” olan, en büyük düşmanlarını, sahabelerine okuma yazma öğretmeleri karşılığında serbest bırakmayı kabul eden, okuyup yazmaya, kaleme ve kağıda yeminle dolu bir kitabı insanlığa tebliğ eden bir Allah Resulü‟nün 23 yıllık Peygamberlik dönemi boyunca okuma yazma öğrenmemiş veya öğrenememiş olduğunu iddia etmek, hem yanlıştır ve hem de gerçekten ayıptır. Hz. Peygamber(s.a.v), Peygamberliğinin ilk yıllarında okuma yazma bilmiyor olsa bile, sonraki zamanlarda mutlaka öğrenmiştir. Doğru olan budur. Bütün bunların dışındaki yakıştırmalar Hz. Peygamber(s.a.v)‟in kimlik, kişilik ve icra ettiği misyonuna aykırıdır. Hz. Muhammed (s.a.v) güzel ahlak konusunda bizler için modeldir. Hz. Ayşe (r.anha)‟ye Peygamberimizin ahlakı sorulduğunda „‟Siz hiç Kur‟an okumaz mısınız? O‟nun ahlakı Kur‟an‟dı‟‟883 demiştir. Hz. Peygamber(s.a.v) Kur‟an-ı Kerim‟i hem sözleriyle ve hem de fiilleriyle tefsir etmiştir. Yani Kur‟an-ı Kerim‟i hayata geçirmiş her konuda inananlara örnek olmuştur. Diğer Peygamberler de Hz. Muhammed (s.a.v)‟in kardeşleridir ve hepsi aynı misyonun temsilcileri olmuşlardır. İnsanları; Allah‟a iman etmeye, Tevhide, ahiret gününe iman etmeye ve ahlaklı olmaya çağırmışlardır. Kur‟an-ı Kerim‟in gelmesiyle zirveye ulaşan, insanı, kemale yürüyüşünde zirveye eriştiren, bütün fıtri imkanlarını gerçekleştirmede son noktaya vardıran bir mucizevi içeriği daha vardır. Kur‟an-ı Kerim‟in bu muhtevası, hem üslup ve hem de anlam bakımından mucizedir. Daha önce hiçbir vahiyde gelmeyen, ilk defa kendisinin söylediği vahiylerdir. Bunlar tek kelimeyle, insanın anlam arayışına cevap veren, insanın varoluşunu gerçekleştirmesinde bütün fıtri imkanları ile örtüşen ve onları harekete geçiren ayetlerdir. İnsan bu ayetlerle hayatını anlamlandırırsa, kendine erme noktasında kilitlenip kalmaz ve kemale yürüyerek Allah‟a yaklaşır. Bu sayede dünya-ahiret bütünlüğünü, yani hayatın sırrını bir tarafından yakalamış olur.”884 Tüm ilahi dinlerin amacı genel anlamda toplumu, Allah‟a inanan ve ahlaklı olan insanlar topluluğu kılmak ve onların iki dünya saadetini sağlamaktır. Aslında insanın fıtratında da Allah‟a inanmak, kul olmak ve ah883 884 Müslim, Musafirun, 139; Tirmizi, Birr, 69 A. Nedim Serinsu, “Kur’an Nedir”? s. 95 İslam’da İnanç Esasları 267 laklı olmak vardır.885 Hz. Peygamber(s.a.v) de insan için bu mücadeleyi vermiştir. Aynı zamanda insanlık için en büyük örnek olmuştur. Ancak Müslümanların zaman zaman göz ardı ettikleri, ama aslında asla unutmamaları gereken bir durum da diğer bütün Peygamberler gibi, Hz. Peygamber(s.a.v)‟in de normal bir insan olduğu ve insanüstü hiçbir özelliğe sahip olmadığı gerçeğidir. Kur‟an-ı Kerim‟de bu durum yoğun bir şekilde ve vurgulu bir biçimde dikkat çekilmiş olmasına rağmen,886 geçmiş ümmetlerin Peygamberlerini insanüstü bir konuma yükseltmeleri gibi, ne yazık ki, Müslümanlar da benzer bir şekilde Hz. Peygamber(s.a.v)‟i insanüstü bir konuma yükseltmekten geri durmamışlardır. Elbette ki, Hz. Peygamber(s.a.v)‟in bir insan, bir beşer Peygamber olduğunu söylemek, onu sıradanlaştırmak şeklinde anlaşılmamalıdır. Bilakis O, yüksek seciyesi ve sahip olduğu fevkalade yüksek ahlaki hassasiyeti ile zaten Peygamber olmadan önce de başkalarından “farklı” olduğunu göstermişti. Ancak bu farklılığın bir “kalite farkı” olduğu, asla bir “tür farkı” olmadığıdır. Biz, Müslüman olarak Hz. Peygamber(s.a.v)‟i severiz, ancak sonsuz sevgi sadece ve sadece Allah‟a mahsustur. Daha sonra ikinci sırada Hz. Peygamber(s.a.v)‟e olan sevgimiz yerini alır. Buna azami dikkat etmemiz gerekir. 5- Ahiret Gününe İman Allah ve O‟nun Peygamberlerinin bildirdiklerine inanan kişi için ahiret gününe iman zorunludur. Allah‟a, Peygamberlere ve ahiret gününe iman, İslam dininin önemli üç temeli sayılır. İslam‟ın omurgasını oluşturduğu sık sık Kur‟an-ı Kerim tarafından da ifade edilen “Allah‟a iman, yani Tevhid, Ahirete iman ve salih amel” üçlüsünün ikincisini oluşturan Ahirete iman, Allah‟a imandan sonra İslam‟ın en önemli ve en temel esası sayılır. Haiz olduğu bu fevkalede önemden dolayı Kur‟an-ı Kerim‟in çeşitli surelerine dağılmış olarak, pek çok ayette ahiretten bahsedilir ve Müslümanın bu dünyada yaptıklarının hesabını ahirette Allah‟a vereceğini asla unutmaması telkin edilir. Kur‟an-ı Kerim okuyan birisi, Kur‟an-ı Kerim‟deki bu güçlü ahiret vurgusunu hemen fark eder. Buna uygun olarak Kur‟an-ı Kerim‟de birçok ayette bu dünya hayatının geçici olduğundan, asıl 885 886 Zehra Alkan Koyuncu, age, s. 12 Hud, 11/31; İbrahim,14/11; İsra, 17/93-94; Kehf, 18/110; Enbiya, 21/3; Mu’minun, 23/24-33; Furkan, 25/7;Fussilet,7/6 268 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... kalıcı olanın ise ahiret hayatı olduğundan da sık sık bahsedilir. Ahiret günü, birinci nefhadan ikinci nefhaya, sonra da cennet ehlinin Cennet‟e ve cehennem ehlinin Cehennem‟e girmesine kadar geçen zamandır. Diğer bir ifade ile ikinci nefhadan sonra başlayan ve sonsuza kadar devam eden zamandır. Ahiret, yani “son” hakikat anıdır. Ahirette tartılacak olan altın, gümüş veya kıymetli mallar değil, insanların amelleridir. Bu tartma sonucunda kimin Salih amelleri ağır basarsa o kurtuluşa erecek ve ebedi mutluluğa kavuşacaktır. Kimin kötülükleri ağır basarsa onun yeri de cehennem olacaktır. 887 Elbette ahirette ayrıca çetin bir sorgulama da olacaktır. Bütün bu muhasebe ve sorgulamalar sonucunda, imtihanı başarıyla verenler Cennet‟e, imtihanda başarısız olanlar ise Cehennem‟e gidecektir. Kur‟an-ı Kerim‟de fevkalede detaylı bir şekilde anlatılan Cennet ve Cehennem hayatı bazı İslam felsefecilerinin ve batıni eğilimli kesimlerin iddia ettiği gibi sadece ruhani bir hayat değil, insanın bizzat yaşayacağı hem ruhani ve hem de bedeni gerçek bir hayat olacaktır. Ahiretteki muhasebe ve sorgulamada sadece kişiler değil, toplumlar ve ümmetler de değerlendirilecek, her ümmet kendilerine gönderilen vahyin öğretilerine göre sorgulanacaktır. Müslümanların ahirete imanları Kur‟an-ı Kerim ve Hadislere dayanmaktadır. Konu ile ilgili olarak Kur‟an-ı Kerim: “Yine onlar, sana indirilenlere ve senden önce indirilene inanırlar. Ahiret gününe de kesinkes inanırlar.”888 İslam inancına göre ahirette görülecek hesaba esas olmak üzere herkesin bu dünyadaki inançları ve yapıp ettiği amelleri bir belgeye kayıt edilmektedir. Ameller, “Kiramen Katibin” ve “Hafaza” diye anılan melekler tarafından kayıt altına alınmaktadır. Mahiyeti bizce bilinmeyen bu belgeye “Amel Defteri”denilmektedir. Küçük-büyük demeden her şeyin kaydedildiği “Defter” hesap gününde sahiplerine verilip okutulacak ve herkese dünyada yaptıkları bu belge üzerinden gösterilecektir.889 Aslında yaratılan evrende her şey proğramlanmıştır. İnsan olarak bu gün her şeyi kayıt altına alabiliyoruz, bu konuda bilim ve teknoloji çok önemli merhaleler katetmiştir. Evrenin yaratıcısının ilmi de her şeyi anında kaydetme gücüne sahiptir. Amel defterinin sahiplerine veriliş şekli, onların cennet ehli veya cehennem ehli olduklarının da göstergesi olacaktır. Buna göre, cennet ehli, yani Kur‟an-ı Kerim‟in ifadesiyle Ashab-ı Yemin’e belgeleri sağ tarafından890, cehennem ehli, yani Ashab-ı Şimal‟a da belgeleri sol taraftan veya arkadan verilecektir.891 887 888 889 890 891 Karia, 101/6-9 Bakara, 2/4; Al-i İmran, 3/22 İsra, 17/13-14 Hakka, 69/19 Hakka, 69/19 İslam’da İnanç Esasları 269 Günahkarlar, “...Eyvah bize! Bu nasıl bir kitaptır ki, küçük büyük bırakmadan her şeyi sayıp dökmüş...”892 diye şaşkınlılarını ifade ederlerken, iyiler ise, “Gelin, kitabımı okuyun. Çünkü ben hesabımla karşılaşacağımı zaten biliyordum.”893 diyecektir. Aslında cennet ve cehennem insana aynı eşitliktedir. Birine yaklaştıkça diğerine uzaklaşırız. Hangisine yaklaşmak insan olarak takdirimizde ve irademiz dahilindedir. Bu konuda herkes hürdür. Ancak sonunda mutlaka yaptıklarımızdan dolayı hesaba çekileceğimiz muhakkaktır. Ahiret‟te herkes, yapmış oldukları misak,894 yani verdiği sözün gereği oluşan ezeli imanlarından değil, hayatları boyunca bilfiil yapmış oldukları eylemlerinden sorumlu tutulacaklardır. Kişisel sorumluluğu, öte dünyadaki hesabın mihver şartı yapan Kutsal Kitab‟ın açık vurgularından birisi de, bireysel ve toplumsal kurtuluş için sadece iman etmiş olmanın yeterli olmadığı, bilakis Rabb ile yapılmış olan sözleşmenin gereği olan çalışmanın ve de bu uğurda mücadele etmenin son derece gerekli bir durum oluşudur. Bu durum, uhrevi hesaba ilişkin olarak yaşanılan dünya hayatındaki en rasyonel ilkelerden birisidir. Yine bu ilke, Allah‟ın adaleti gereği, bizleri yalnızca yaptıklarımızdan sorumlu tutacağını deklere etmiş olduğu en te- 892 893 894 Kehf, 18/49 Hakka, 69/19-20 Misak kavramı, Kur’an-ı Kerim’de türevleriyle birlikte 34 defa kullanılmıştır. Temel anlam kümesi olarak karşılıklı güvenmeyi içeren misak kavramı, “güven, itimat, sağlamlık, söz vermek” gibi kişisel ilişkileri düzenleyen anlamları dışında, Allah-insan ilişkilerini düzenleyecek şekilde sözleşme, taahhüt ve yemin sürecini de kapsamaktadır. (Namık Kemal Okumuş,“İnsan Sorumluluğu Bağlamında Misak Algısına Farklı Bir Bakış Denemesi” adlı makalesi, Kelam Araştırmaları Dergisi, c. 11, Sayı: 2/2013, s. 71) Misak Kavramı, sözlük anlam değerleri olarak, güven, koruma altına almayı istemek, koruyan, korunan, antlaşma, ahit, söz vermek, sözleşmek, antlaşma yapmak, sağlam durum, sağlam davranmak, sağlamlaştırma, güvenilir yer, bölge, düzeltme, vesikanın sağlama alınması, durumun sağlamlaştırılması gibi çeşitli anlamları haiz bir mana genişliğine sahiptir. (Namık Kemal Okumuş,“İnsan Sorumluluğu Bağlamında Misak Algısına Farklı Bir Bakış Denemesi”adlı makalesi, Kelam Araştırmaları Dergisi, c. 11, Sayı: 2/2013, s. 71, Alıntı: İbn-i Manzur, “Lisanu’l-Arab”, c. 25 s. 212-213) 270 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... mel değerlerden birisidir. Bunun hilafına olarak herhangi bir kişisel yükümlülük olağan değildir.895 İslam, insanın ahiretteki mutluluğunu şansına, kabilesine, nispetine, asrına veya ülkesine bağlamamıştır. Dünya hayatında Müslüman‟ın kalben ve bedenen yapacağı iyi işlerin ölçü olacağını belirtmiştir. Bu nedenle, “Dünya ahiretin geçididir” denilmiştir. Kurtuluş, takva ölçüsündedir. Bu nedenle Kur‟an-ı Kerim‟de takvaya özendirme çok tekrar etmiştir. Aslında İslam‟ın özü sayılabilen “Takva”nın tasavvuf ve tarikatların dar alanından çıkarılıp, bütün Müslümanlara teşmil edilmesi, günümüzde atılması gereken ilk adım olmalıdır. Daha sonra Kur‟an-ı Kerim‟in bu temel kavramının anlam alanını daraltan ve çarpıtan yorumlar terk edilmelidir. Muhyiddin İbn-i Arabi: “Kur‟an-ı Kerim‟de hiçbir sözcük, takva sözcüğü kadar tekrarlanmamıştır.”demiştir. Dünya çalışma ve çabalama, ahiret ise yapılan iş ve davranışın karşılığını alma yeridir. Ahiret gününe tam anlamıyla inanan kişi, dünya hayatını da düzene sokmuş, günahlardan ve sapıklıklardan kendisini büyük ölçüde korumuş olur. Kur‟an-ı Kerim, Allah‟a imandan sonra çoğu defa ahiret gününe imanı zikreder. Ahiretin zamanını bilemeden her an o büyük güne hazırlanmak, Müslüman‟ın dünya hayatına bağlanmasını sağladığı gibi, ona sorumluluk da yükler. İslam dini ahiret gününü, ölümü ve kıyametin meydana gelmesini, sonra neler olacağını ve ölümden sonra tekrar dirilmeyi, hesaba çekilme olayını, ceza ve mükafat görüleceğini ayrıntıları ile açıklamıştır. Ahirete İman, kişiye büyük bir baskı noktası olur. Zira her insanın en büyük meselesi, ölüm olayıdır. Her insanın mahkumu olduğu ölüm, ilk bakışta çok korkunç bir olaydır. Ruhunda ebedilik hisleri taşıyan insan, ölümle her şeyin bitmesini istemez. Beşeri düşünce sistemleri, bu güne kadar ölümün muammasını çözebilmiş değildir. Bütün semavi dinlerde yer alan ahirete iman, ölümün muammasını çözer ve “ölüm son değildir, yeni bir hayatın başlangıcı” gerçeğini ortaya koyar. Kabir korkunç bir kuyu ağzı değil, nurani alemlerin kapısıdır. Ana rahminden ayrılarak bu dünyaya gelen insanlar, kabir ile yeni bir aleme geçiş yapacaklardır. Ahirete iman sorumluluk duygusunu pekiştirir, görevine bağlılık şuurunu yerleştirir ve hak ve hukuka saygılı olmayı temin eder. Ahirete iman; iman esasları için895 Namık Kemal Okumuş,“İnsan Sorumluluğu Bağlamında Misak Algısına Farklı Bir Bakış Denemesi” adlı makalesi, Kelam Araştırmaları Dergisi, s. 106, Alıntı: Mustafa Öztürk, “Kur’an-ı Kerim Meali”, s. 235 İslam’da İnanç Esasları 271 de yer alan ve davranışlarımızı denetim altına almamızı sağlayan en büyük unsur olmanın yanında, nice dünyevi faydaları da sağlamaktadır. Ahirete iman, toplumu meydana getiren fertleri kötülüklerden alıkoyar, iyiliklere ise, sevk ve teşvik eder.“...(Yapılan iyi veya kötü iş) bir hardal tanesi kadar da olsa, bir kayada, göklerde veya yerde gizlense de, Allah onu getirir. Çünkü Allah, Latiftir, Habirdir” 896 gibi nice ayetler bu manayı dile getirir. Halkımız arasında şöhret bulmuş “iyilik yap denize at, balık bilmezse Halik bilir” sözü böyle bir inancın, halkın diline yansımış şeklidir. Yahudilik ve Hıristiyanlıkta da ölümden sonra dirilme inancı vardır. Hıristiyanlar ise ahiret gününün hemen geleceği korkusu ile Ruhbanlığa sarılmışlardır. Bu konuda da en sağlıklı dengeyi İslam dini kurmuştur. İslam dinine göre, “Hiç ölmeyecek gibi dünya için çalışılacak ve hemen yarın ölecekmiş gibi ahirete hazırlanılacaktır.”897 mesajı, dünya ve ahiret dengesini korumanın en sağlıklı yolu olmuştur. Kıyametin kopma zamanının gizli tutulması, bunun bir sır olarak Allah tarafından saklanması da insanların faaliyette bulunarak yer küresini imar etmeleri nedenine bağlıdır. Her zaman etrafında kendisi gibi çocukların ölmesiyle, dimağında, kalbinde ve ruhunda büyük acılar hisseden çocuklar, ahirete iman vasıtasıyla rahatlarlar ve teselli bulurlar. Ölümü kendilerine hayli yakın gören ihtiyarlar, ahireti düşününce huzur bulurlar ve ölüme tebessümle bakarlar. Çünkü ahiret inancı onlara der ki: “Merak etmeyiniz, sizin ebedi bir gençliğiniz var, gelecektir. Parlak bir hayat ve nihayetsiz bir ömür sizi bekliyor. Zayi ettiğiniz evlat ve akrabalarınızla sevinçlerle görüşeceksiniz ve yaptığınız bütün iyilikleriniz muhafaza edilmiş, mükafatlarını göreceksiniz.” Mü‟min olan insanın ölümden korkmaması gerekir. Ölüm bir yok olma değil, yenide yeni bir hayata diriliştir. Bu hayatın bir yerinde cennet vardır. Ancak ölümden korkması gerekeler ise kafirler olmalıdır. Onların haline acımamak mümkün değildir. Çünkü onların ebediyen yaşayacakları yer cehennem olacaktır. Ölüm bir hayat gerçeğidir. Kur‟an-ı Kerim:“Yeryüzünde bulunan her canlı yok olacaktır.”898 ve “Her canlı ölümü mutlaka tada896 897 898 Lukman, 31/16 Sehavi, “el-Makasid’ül- Hasene”, s. 402 Rahman, 55/26 272 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... caktır.” 899 buyurarak canlı ve cansız tüm varlıkların sonlu olduğunu bildirir. Bu bir hayat kanunudur ve insanlık tarihi boyunca hiçbir istisnası görülmemiştir. İnsan bazen belli nedenlerden ve bazen de nedensiz bir şekilde ölür. Tek bir insanın öldüğü gibi, bütün bir topluluk da, bir medeniyet de veya bütün hayvanlar ve hatta bütün canlılar da ölebilir. Çünkü bu, her şeyi yaratan Allah tarafından konulmuş bir kanundur. Bütün bunlar sadece Allah‟ın “ol” demesi ile “oluverir”. Uyku ve sonra da uyanma hali, ölüm ve öldükten sonra dirilmenin küçük bir benzeridir. Kur‟an-ı Kerim de bununla ilgili olarak, ruhların, ölüm esnasında olduğu gibi, uyuduklarında cesetlerden çıkıp gittiklerini, sonra uyandıklarında Allah‟ın onu yeniden bedenlere iade ettiğini bildirmektedir.900 Kur‟an-ı Kerim‟de kıyametin ve ölümden sonra dirilmenin olacağı ile ilgili birçok ayet vardır.901 Ölüm hayatın bir gerçeği olmasına rağmen, insanların çoğunluğu için daima korkulan ve istenmeyen bir şey olmuştur. İnsanın ölümden korkmasının iki temel nedeni vardır. Bunlardan birisi sevilen ve sahip olunan şeylerin kaybedilmesi endişesidir. Diğer bir neden de ölümle ebediyen yok olma korkusudur. Bu iki korkunun insan yaşamında çok farklı yansımaları görülmektedir. Karamsarlık, hayatı anlamsız bulmak ve bunun sonucu sorumluluktan kaçınmak ve ahlaki değerleri önemsememek bu yansımalardan bazılarıdır. İnsanı yok olma korkusundan kurtaracak olan şey ahiret inancıdır. Çünkü ahirete inanan insan için ölüm, geçici hayatın son bulması, ancak yeni ve sonsuz bir hayatın başlaması demektir. Bu nedenle ölümden kaçışın bir anlamı yoktur. Önemli olan, ölüm gerçeğine hazır olmaktır. Hz. Peygamber(s.a.v): “İnsanların en akıllısı, ölümü unutmayan ve ona hazır bulunan kimselerdir.”902 emri ile aklını kullanan insanın geçici dünya hayatını, sonsuz ahiret hayatına tercih edemeyeceğine işaret etmiştir. Hz. Ebu Bekir (r.a)‟de: “Kendime mezar hazırladım.” diyen birine, “Kendine mezar hazırlayacağına, kendini mezara hazırla.” diyerek aynı gerçeği vurgulamıştır. Ölüm gerçeği üzerine düşünmek insan için hayatı doğru algılamak ve yaşamak konusunda bir ilk adım olabilir. Çünkü ölüm insan için dersler ve hayatı mesajlar içerir. Bu nedenle Hz. Peygamber(s.a.v) kabir ziyaretini tavsiye etmekte ve şöyle buyurmaktadır: “Size iki nasihatçi bıraktım. 899 900 901 902 Enbiya, 21/35 Zümer, 39/42 Nuh, 71/17-18; Yasin, 36/12-51-53; Mü’minun, 23/115; Kamer, 54/7Kehf, 18/46-47; Meryem, 19/68 İbn-i Mace, Züht, 31 İslam’da İnanç Esasları 273 Bunlardan biri susar, diğeri konuşur. Susan nasihatçi ölüm, konuşan ise Kur‟an-ı Kerim‟dir.”903 Kur‟an-ı Kerim ölüm konusunda Hz. Peygamber(s.a.v)‟e şöyle hitap ediyor: “Sen de ölüsün, onlar da ölüdürler.”904 “Sen öleceksin” demiyor. Bilakis “sen ölüsün” diyor. Yani sen benim sayemde hayattasın, benim sayemde duyuyor ve benim sayemde konuşuyorsun demektedir kanaatindeyiz. Aslında herkesin durumu bundan farksızdır. Allah sayesinde yaşar, O‟nun sayesinde görür ve O‟nun sayesinde işitilir. Aslında insanların kendisine ait bir hayatları yoktur. Her şeyin varlığı, onları yaratan ve bir olan Allah‟a bağlıdır ve O, hiçbir şeye muhtaç değildir. “Sen ölüsün” ifadesinde, aslında hisleri dikkate sevk eden bir sertlik vardır. Bu ifade, bizleri gelecekte beklenilen değil, şu anda olan ve aynı zamanda çok zor olup insanı ürküten bir gerçekle yüz yüze getiriyor. Aslında ölüm, her an hazır ve her an tehir edilmektedir. Gerçek anlamda Allah‟tan başka hayat sahibi yoktur. İnsan yaşıyor, ancak insanın yaşaması, almış olduğu emanet ve borç bir hayattan ibarettir. Belirli bir süreye kadar alınan izinden başka bir şey değildir. Dünyadaki her şey bir ölçü ile hareket etmektedir. Ancak insan dediğimiz varlık, bundan müstesnadır. O, şuur sahibidir ve istediği istikamette kendisine yön verebilmektedir. Zira içinde bulunduğu şartlara ve karakterinde devamlı bir şekilde itiraz edebilen, karşı koyabilen ve serbestçe davranabilen tek varlık insandır. Bu kabiliyetinden dolayıdır ki insan, çevresindekilere karşı koyabilmekte ve onlarla mücadele edebilmektedir. Herhangi bir kimsenin de onun sonunun nasıl olacağını bilmesi imkansızdır. İnsanın arzu ve istekleri, ancak içte ve niyette kaldığı sürece hürdür. Eylem aşamasına giriştiği zaman bir takım engellerle karşılaşılır. İnsan, iki alem arasında gidip-gelmektedir. Bunlardan birisi, içindeki hür iradenin alemidir. Diğeri ise, etrafı birtakım kanunlarla kuşatılmış maddi alemdir. Hür olarak hareket edebilmenin tek yolu, bu kanunları bilmek, ustaca onlardan faydalanmak ve onlara uygun olarak hareket etmektir. Bu da sürekli olarak yapılması mümkün olan bir iştir. Bunun içindir ki hürriyet, gerçekten vardır. Dıştan gelen bir takım baskılar onu yok edemez. Bilakis bu baskılar, hürriyeti iyice sağlamlaştırır. Ancak insan ölüm konusunda hürriyet sahibi değildir. 903 904 Nesefi, “Fezail’ul-A’mal”, s. 383 Zümer, 39/30 274 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... Etrafında bir takım engellerin ve kanunların olmasına rağmen, gerçekte insanın serbest hareket etme yetkisi vardır. Şüphesiz ki insan, kayıtsız ve şartsız vicdanında hürdür. O, dilediğini gizlemeye muktedirdir. O, sadece çevresinde cari olan bir kısım kanun ve prensipler ölçüsünde iş ve icraatta nispi bir serbestliğe sahiptir. Bütün bunlardan sonra geriye sadece insanın Rabb‟i ile olan ilişkisindeki ezeli sır ve mutlak ilahi irade ile insan hürriyetinin ilişkisi kalmış olmaktadır. Bu çerçevede hareket halinde bir yaşam sürdürürken, ilahi iradenin takdiri ile kendisi için bir ölüm gerçeğinin de olduğunu unutmamalıdır. Çünkü o, vardır ve ondan asla kurtuluş yoktur. Bir ölçüye göre hareket eden dünyada insan, ne kadar hür olduğunu kabul etse de ölüm gibi birçok gerçekten kurtulamaz. Ölümden kurtulma mücadelesi yerine, ölüme hazır olma insanın görevidir. Bu alanda hürriyetini kullanması da mutlaka gerekir. Zaten iyi veya kötü yönde insanın hürriyetini kullanma sınırı ölüm anına kadardır ve onunla biter. Bir insan, başkalarının hukukuna tecavüz edebileceği bir anda, ahireti hatırlayınca, “bu dünyada kimse benden hesap sormasa bile, diğer alemde cehennem gibi ebedi bir hapishanesi olan Allah, bu yaptıklarımın hesabını benden mutlaka soracaktır” diyerek vazgeçer905 Ahirete iman, toplumu meydana getiren fertleri kötülüklerden alıkoyar ve iyiliklere sevk eder. Ayrıca bu hayata inanmak, insanın daima iyilik yapmasını teşvik eder. Kur‟an-ı Kerim‟in bir çok emri bu konuyu ifade eder. İslam dünyasında meydana getirilen vakıf eserler, genelde ahirete olan imanın bir meyvesidir. “İnsan öldüğünde ameli kesilir. Ancak üç amel insana sevap kazandırmaya devam eder. Bu konuda Hz. Peygamber(s.a.v): “Sadaka-i cariyedir, Kendisinden faydalanılan ilimdir ve İnsana dua eden salih bir evlattır.”906 Bu Hadis Müslümanları, ölümden sonra kendilerine sevap kazandıracak medrese, hastane ve çeşme gibi vakıf eserleri yapmaya teşvik etmiştir. Şu anda okumakta olduğunuz kitap da bu eserlerden olur inşaallah... Hayat inişler ve çıkışlarla doludur. Normal şartlarda inişler insanı çökertir, çıkışlar ise insanı gurura sevk eder. Kadere iman, insanı ılımlı bir tabiata sevk eder. Sağlam bir kader inancına sahip insanlar, inişlerde çökmezler ve çıkışlarda da gururlanmazlar. Zirvelere yükseldiklerinde baş905 906 Bediüzzaman Said Nursi, “Şualar”, s. 201-207 Müslim, Vasiyyet, 14; Ebu Davut, Vesaya, 14; Nesai, “Sünen”, Vesaya, 8 İslam’da İnanç Esasları 275 ları dönmez ve bunu Allah‟ın bir lütfu olarak görürler. Hz. Süleyman (a.s) gibi,“...bu Rabb‟imin fazlındandır...”907 derler. Bela ve musibetlerle karşılaştıklarında ve başarılı olamadıkları durumlarda ise, Hz. Eyyüb (a.s) gibi sabrederler, Allah‟a dua ederek ve sığınarak, o durumdan kurtulmak için sebeplere yapışırlar. Hz. Peygamber(s.a.v), bu duruma işaret olarak şöyle buyurmaktadır: “Mü‟minin hali ne güzeldir! Eğer bir nimete mazhar olsa şükreder, sevap kazanır. Bir musibete uğrasa sabreder, yine sevap kazanır.”908 Dünya hayatında, dış görünüş itibariyle iyi görünen her şey ve bol nimetler, her zaman için Allah‟ın rızasının bir belirtisi değildir. Yine her zaman için, insanın başına gelen sıkıntı ve meşakkatler de Allah‟ın gazabının bir alameti değildir. Bazen insana verilen bir nimet, Allah‟ın bir gazabı ve aynı zamanda başa gelen bir bela da O‟nun lütfu olabilir. İkisi arasındaki fark ancak insanın kendi vicdanı keşfedebilir. Eğer bela, insanı tertemiz yapıyorsa, işte o bir nimettir. Eğer nimet insanı azdırıyorsa, o da bir gazaptır. İnciller‟den elde edilen bilgilere göre, Hz. İsa (a.s)‟in ikinci kez dünyaya gelişiyle kıyamet vuku bulacak ve ölüler mezarlarından kalkarak dirilecekler,909 O da insanları hesaba çekmek üzere adalet kürsüsüne oturacaktır. Yine Hıristiyanlar Hz. İsa (a.s)‟in yakın bir gelecekte yeryüzüne ineceğine, ancak O‟ndan önce Deccal‟ın ortaya çıkacağına inanırlar. Hıristiyanlara göre Allah, hükmetme yetkisini Hz. İsa (a.s)‟a vermiştir. Ölümden sonra ruh, bedenden ayrılarak dünyadaki durumuna göre sevap veya cezaya çarptırılacaktır.910 Ölülerin son mükafatlandırılmasından önce “Berzah” denilen yerde kalacaklardır. Hıristiyan inancında ölümden sonra cennette mutluluk, cehennemde azap görecek olan yalnız ruhtur. Ancak Kur‟an-ı Kerim‟e göre kıyametin vakti, gaybın zirvesidir. Onun bilgisi, herkese karşı kapalıdır. Allah, onun bilgisini başkalarına değil, sadece kendisine has kılmıştır. Ancak Kur‟an-ı Kerim‟de, o günün bazı belirtileri ve şartları anlatılmaktadır ve insanlara onun bazı işaretleri bildirilmektedir. Kıyametin son alameti de “Ye‟cüc ve Me‟cüc” olarak belirtilmektedir. Ayrıca bu konu tamamen kapalı ve sembollerle doludur. Kıyamet konusu detaylı bir şekilde “Bilim ve Kur‟an‟a Göre Evren ve İnsan!” adlı kitabımızda anlatılmıştır. Daha geniş bilgi için oradan yararlanılabilir. 907 908 909 910 Neml, 27/40 Müslim, Zühd, 64 İncil, “Matta”, 25/17-29 İncil, “Matta”, 25/46 276 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... Ölümden sonra diriliş ve ahiret hayatı hakkındaki haberler karşısında şüpheye düşen ve bunları inkar edenlere, önce akıllarını kullanarak düşünmeleri tavsiye edilmiştir. Allah‟ın, insanın hayatında ve varlığında büyük önemi olan şah damarından daha yakın olduğu ilginç benzetme ile ifade edilmektedir. Yani Allah, bizim canımız gibi bizimledir. Aslında can, Allah‟ın üflediği nefhadan ibarettir. Konu ile ilgili olarak Kur‟an-ı Kerim: “Andolsun ki, insanı biz yarattık ve nefsinin ona verdiği vesveseyi de biz biliriz. Çünkü biz, ona şah damarından daha yakınız.”911 Kur‟an-ı Kerim, ısrarla cehennem azabından korunmamızı istemektedir. “Neredeyse cehennem öfkesinden çatlayacak! Her ne zaman oraya bir topluluk atılsa, onun bekçileri onlara: Size, (bu azap ile) korkutucu bir Peygamber gelmemiş miydi? diye sorarlar.” “Onlar şöyle cevap verirler: Evet, doğrusu bize (bu azap ile) korkutan bir Peygamber gelmişti…” “Ve: Şayet kulak vermiş veya aklımızı kullanmış olsaydık, (şimdi) şu alevli cehennemin mahkumları arasında olmazdık! diye ilave ederler.”912 Ahiret sahnelerini tasvir eden bu ayetlerde, cezanın ne derece şiddetli olduğunu daha iyi hissettirme amacına yöneliktir. Dünyada Peygamberlerin çağrısına ve uyarılarına kulak tıkayıp inkar ve isyanlarını sürdürmekte direnenlere, kıyamette, “size bir uyarıcı Peygamber gelmemiş miydi?” diye sorulacağını bildiren emir, aslında yaşayan insanlar için bir uyarıdır. Allah‟ın insanlığa büyük lütfu olan aklını kullanarak, hak yolunu bulmak gerektiğini ifade etmektedir. “Herhangi birinize ölüm gelip de: Rabbim! Beni yakın bir süreye kadar geciktirsen de sadaka verip iyilerden olsam!...”“Allah, eceli geldiğinde hiç kimseyi (ölümünü) ertelemez. Allah yaptıklarınızdan haberdardır.”913 Kur‟an-ı Kerim, yer yer dünyaya aşırı düşkünlük göstermenin tehlikelerine değinir. Değişmez bir gerçek olan ölümle yüz yüze geldiği zaman insan, kendisine ek süre verilmesi için yalvarır. Ancak bu noktada sınav süresi dolmuş, artık sıra değerlendirmeye gelmiştir. Ertelemenin asla 911 912 913 Kaf, 50/16 Mülk, 67/8-9-10 Münafikun, 63/10-11 İslam’da İnanç Esasları 277 mümkün olmayacağı açıkça bildirilmektedir. Bu ciddi bir uyarıdır. Allah‟ın takdir edeceği ölüm zamanı geldiğinde, ertelemenin imkansızlığına işaret edilmektedir.914 Herkes mutlaka ölecektir915 ve hiç kimse belirli bir sürenin üstünde yaşayamaz. İşte vakti belirlenen ecel budur. Bunun altında, çeşitli şartlarla belirlenmiş ölümler vardır. Tedbirsizlikten kendini tehlikeye atan insan, sünnetullah tarafından belirlenen ecelden önce ölebilir. Bu ölüm de Allah‟ın izniyledir. Çünkü tedbire sarılmayı, tehlikeye atılmamayı emreden de Allah‟tır. Bu emre saygısızlık sonucu meydana gelen ölüm de Allah‟ın izniyle vücut bulmuş olur.916 İnsanın iki eceli vardır. Birisi doğal ecel, diğeri ise kaza veya ihmal ile gelen eceldir. Her insanın bir eceli vardır. Eceli gelmeden ölmek imkansızdır. Kişinin öldüğü zaman, onun ecelinin de sona erdiği süredir. Kimse ecelinden geriye kalamaz. Ecelsiz ölüm olmaz. Her ölüm bir ecele bağlanmıştır. Ölümün takdiri ecelin takdiri ile olmaktadır. Ecel gelmemişse, hiçbir olay kişinin ölümüne sebep olamaz.917 Sünnetullah yasaları gereği insan için belirlenmiş olan bedensel gerçeklikler vardır. Ecel ve ömür değerleri de bu yasaların işlevsel boyutlarıyla hayatiyet bulmaktadır. Yaşamsal değerler üzerinde kurgulanmış olan bu yasalara göre insan ömrü, değişik bileşenleri olan bir sürece bağlı olarak ilerlemekte ve yine bu bileşenlere göre nihayet bulmaktadır. Varlığa hakim olan yasa da budur.918 Ölüm vakası, insanlığın biyolojik kaderi olarak bilinen en temel gerçeğidir. Bu gerçek üzerinde ifade edilmiş olan büyük bir söz külliyatı da vardır. İnsanoğlu, ölümlü bir varlık olarak hayat sahnesine çıkarılmıştır. Bu gerçeklikten kaçış mümkün değildir. Zira ölüm, en nihayetinde insanı bulacaktır. İlgili atasözlerin ve deyimlerin büyük bir kısmı, ölüm gerçeğinin karşısındaki kişisel çaresizlikleri ifade etmektedirler. Bu nedenledir ki, insan için ezelde kodlanmış olan biyolojik bir süreci ifade eden ölümün takdirli olması, beşer için bir kader olarak algılanmalıdır. Ancak insan varlığına 914 915 916 917 918 Mehmet Bozkurt, “Bilim ve Kur’an’a Göre Evren ve İnsan!”, s. 185 Al-i İmran, 3/185; Enbiya, 21/35; Ankebut, 29/57 En’am,6/2 Namık Kemal Okumuş, “Ezeli Yazgı Bağlamında Ecel Düşüncesinin Anonim Çerçevesi Üzerine Bir Derkenar” adlı makalesi, e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, Sayı: IX Nisan-2013, s. 5 Namık Kemal Okumuş, agm, e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, Sayı: IX Nisan-2013, s. 21 278 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... ölüm gerçeğinin kodlanmış olmasıyla, tekil olarak her ferdin ölüm zamanının tespit edilmiş olması aynı durumu ifade etmez. Kanaatimiz odur ki yukarıda ifadesini bulmuş olan ikinci durum, ezeli yazgı anlayışının merkezinde durmaktadır.919 Denilebilir ki halihazırdaki ecel düşüncesi, ezeli takdir anlayışıyla at başı giden bir anlam kurbiyetine sahiptir. Bu takdirli durum, insan için ezelde tayin ve tespit edilmiş olan bir yaşam süresinin varlığını iktiza etmektedir. Algının merkez değerlerine göre ise, hiç kimse kendisi için takdir edilmiş olan bu sondan kurtulamaz. Diğer bir deyişle insanın bu dünyadaki ömrü, kendisi için takdir edilenden bağımsız olarak sürdürülemez.920 Allah, inanan ve ilahi rızaya uygun işler yapan kullarına ebediyen kalacakları Cennet‟i vaad etmiştir. Kur‟an-ı Kerim‟de Cennet bahçeleri Adn, Firdevs, Me‟va ve Naim gibi değişik isimlerle anılarak, birtakım özelliklerle tanıtılmakta ve orada akla hayale gelmeyen başka nimetlerin olduğu da vurgulanmaktadır. Kur‟an-ı Kerim‟in beyanına göre, Cennet bahçeleri yemyeşildir.921 Bahçelerin altından ırmaklar akar.922Orada saraylar ve köşkler vardır.923 Köşklerin bahçelerinde ağaçlar, meyveler ve rengarenk çiçekler bulunur.924 Cennette mü‟minler inci ve altın süslemeli ipek elbiseler içinde925 tahtlarda otururlar,926 gölgeleri hiç eksik olmayan ağaçların dalları altında, yemişlere erişirler.927 Uşaklar onlara şerbet,928 meyve ve kızarmış kuş eti ikram ederler.929 Cennettekiler sudan, sütten ve baldan pınarları930 yanında eğlenirler931 Fakat onlar bilirler ki, bu nimetlerden daha güzel olan, Allah‟ın sevgisini kazanmış olmaktır.932 Bütün bunları ahiret 919 920 921 922 923 924 925 926 927 928 929 930 931 932 Namık Kemal Okumuş, agm, e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, Sayı: IX Nisan-2013, s. 28 Namık Kemal Okumuş, agm, e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, Sayı: IX Nisan-2013, s. 36 Rahman, 55/54 Ra’d, 13/35 Tevbe, 9/72 Rahman, 55/48 Hac, 22/23 Kehf, 18/31 İnsan, 76/14 Saffat, 37/45-46 Vaki’a, 56/17-21 Muhammed, 47/15 Hicr, 15/45 Tevbe, 9/72 İslam’da İnanç Esasları 279 hayatına has birer nimet olarak kabul etmeliyiz. Dünyadaki benzer isimlerle mukayese edilemez ve benzetilemez. Bütün bu ayetlerden anlaşılıyor ki, insanın mutlaka bir gün yaptıklarından dolayı hesap göreceği ve sonunda mutlaka kendisi için ya Cehennem ya da Cennet takdir edilecektir. Cennet‟teki hayat gibi, Cehennem‟deki azap da ebedidir. Cennet ve Cehennem‟e intikalde insan bütününe ait bütün unsurlar birlikte vardır. Yani insan Cennet‟te ve Cehennem‟de de ruh, nefes ve beden birliği ile var olacaktır. Cennet, “genişliği göklerle yerler kadar”933 diye tanıtılmaktadır. Bunun tek ve tartışmasız anlamı Cennet‟in sınırsızlığıdır. Sınırsızlık ise Cennet‟i bir mekan olarak almamızı engeller. Buna dayanarak, Muhammed İkbal‟in şu sözünü, Kur‟an-ı Kerim düşüncesi adına altını çizerek vermek mümkündür. “Cennet ve cehennem mekanlar değil, hallerdir.” Bu demektir ki, herkesin Cennet ve Cehennem‟i mekan olarak düşünüldüğünde içinde bulunduğu yerde kurulur. Yani mekan olarak Cennet veya Cehennem, evrenin herhangi bir yerinde hazırlanıp sınırları çizilmiş, adresi belli bir yer değildir. Ancak her insan Cennet‟ini veya Cehennem‟ini yaşamaya başladığı anda kendisi için bir mekan vücut bulur. Kısaca, ontolojik, yani “Varlık” ve “varoluş” anlamda Cennet diye bir mekan belirlemeye onay vermeyen Kur‟an-ı Kerim, her bireyin, geleceği ile yüz yüze geldiği anda karşılaşacağı manzara bakımından Cennet ve Cehennem‟in mekanlığına onay vermemektedir. Ne Cennet evrenin her hangi bir yerinde nimetlerle donatılmış güzel bir tesistir ve ne de Cehennem evrenin herhangi bir yerinde akıl almaz işkence aletleriyle donatılmış bir ceza merkezidir. Cennet ve Cehennem her insanın bulunduğu yerde ve her an hazırlanabilen nimet veya ceza imkanıdır. Dünyanın sonu demek olan mahşer konusunda, bilim adamlarının hiçbir zaman itirazları olmamıştır. Öldükten sonra dünyaya geri dönüş de bugüne kadar mümkün olmadığına göre, bu dünyanın dışında başka bir dünyanın varlığını bütün dinler beyan etmektedir. O halde diğer dünyada yaratıcı, mutlaka bir tasnif yapacaktır. Yaratıcının varlığını inkar eden bir varlığa, Allah‟ın mükafat vereceğini düşünmek gerçekten saflıktır ve akıl dışıdır. Kafir olarak yaşayan insanların haline acımamak mümkün değildir. Ayrıca hayatına, İslam dışı yön verenlerin de haline acımamak mümkün değildir. Af dileyerek, hayatımızın her hangi bir noktasında tevbe etmenin dışında bir yol yoktur. Allah‟ın en çok hoşuna giden şeyin de, kullarının 933 Al-i İmran, 3/133 280 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... tevbe etmesidir. Çünkü “Allah, affedicidir, af etmeyi çok sever ve af dileyen kulunu da affeder.”934 Yeter ki, biz insan olarak, sadece ve sadece Allah‟a kulluk etmek için yaratıldığımızı ve yaratıcımızı hatırlayabilelim.935 Kur‟an-ı Kerim‟in ifadesiyle: “Yeryüzünde böbürlenerek dolaşma (yürüme). Çünkü sen (ağırlık ve azametinle) ne yeri yarabilir, ne de dağlarla ululuk yarışına girebilirsin (boyun dağları aşabilir).”936 “Küçümseyerek insanlardan yüz çevirme ve yeryüzünde böbürlenerek yürüme. Zira Allah, kendini beğenmiş övünüp duran kimseleri asla sevmez.”937 6- Kaza ve Kadere İman İslam dininde iman esaslarından biri de kaza ve kadere imandır. Gerçekte bu ifadenin kader ve kazaya iman şeklinde olması daha uygun ise de, Türkçemize de böyle yerleşmiştir. Kader; ileride meydana gelecek her şeyin önceden bilinerek Allah tarafından takdir ve tespit edilmesidir. Kaza ise, bilinen ve tespit edilen her şeyin zamanı geldiğinde, yine Allah tarafından yaratılmasıdır. Kader, Allah‟ın ilim sıfatına, kaza da tekvin sıfatına raci‟dir. İnsanın geleceğini önceden sadece Allah bilir. Kur‟an-ı Kerim‟de zikredilen bu kelime, Allah‟ın yaptığı iş ve yarattığı nesnelerin bir hikmete göre yapıldıklarını ifade eder ve evrende düzensizlik ve nizamsızlık bulunmadığını ve hiçbir nesnenin kendi kendine tesadüfen olmadığını bildirir. Kader, Allah‟ın önceden bilmesi ve kaza da bilinenlerin gerçekleşmesinde insan bir aktör gibidir. Ne var ki, elinde senaryo yoktur. Ancak eğer elinde senaryo olsaydı, aynen oynamak zorunda kalırdı. İrade, insanın dış dünyası ile ilişkilerinde beliren içsel bir kuvvettir. Kazanılmış değil, verilmiştir. Bu bakımdan insana verilen bir emanettir. Bu emanet, insanın cuz‟i iradesi ile hareket bulur. Bu hareket yol göstericidir. Kadere iman, insan iradesine sağlamlık, yüreğine cesaret ve ruhuna istikrar kazandırır. İslam‟daki kader anlayışı insanı tembel, atıl, miskin ve çekingen değil, faal, hamleci ve atak yapar. Kadere iman, insanın düşünmesine sağlam bir dayanak teşkil eder. İnsanlar arasında hoşgörü anlayışını yer934 935 936 937 Buhari, “Tecrid-i Sarih Tercümesi”, c. 6, s. 314 Mehmet Bozkurt, age, s. 187 İsra, 17/37 Lokman, 31/18 İslam’da İnanç Esasları 281 leştirir. Bu inanç kin, nefret ve intikam gibi kötü duyguları yok ederek sevgiyi yerleştirir. Kur‟an-ı Kerim‟de Kaza ve Kader‟e iman konusunda her hangi bir ayet yoktur. Müslüman‟ın Amentüsüne Kaza ve Kader konusu sonradan ilave edilmiştir. Kader; “ölçü, düzen, takdir ve ahenk” demektir. Kur‟an-ı Kerim kader kelimesini hep bu anlamda kullanmaktadır. Bu kelimenin resmi akide içinde imanın şartlarının 6. olarak gösterilmesi ancak Kur‟an-ı Kerim‟deki “Sünnetullah”, yani Allah‟ın tavır ve tarzı anlamında kabul edilebilir. Bu anlamda kadere imanın Kur‟an-ı Kerim bünyesinde yer aldığını söyleyebiliriz. Onun onay vermediği kader, kelam ve fıkıh kitaplarının bahsettikleri insan fiillerinin Allah tarafından önceden belirlenmiş olması anlamındaki kaderdir. Başka bir ifadeyle, Kur‟an-ı Kerim‟deki kader kavramının insanın iradesi ile ilgili bir yanı yoktur. Bu konudaki Hadis adı altındaki iddiaları sahih kabul etmek mümkün değildir. Kur‟an-ı Kerim‟deki kaderin, hayatın ve evrenin kanunları anlamında olduğunda hiçbir şüphe olmamalıdır. Konu ile ilgili olarak Hüseyin Atay, “Kur‟an‟a Göre İman Esasları” adlı doktora tezinde: “Kadr ve takdir kelimelerinin Allah‟a isnadı, O‟nun yaptığı işlerin bir nizamı, ölçüsü ve hikmeti olduğunu bildirir. Yaptığı işleri bir hikmet dairesinde yapar. Lüzumsuz, manasız, gelişigüzel ve rastgele yapmadığını ifade eder. Bunun için her şeyin bir ölçüsü, miktarı ve uyduğu bir nizamı vardır.” 938 diyor. Kader konusu ile ilgili olarak Süleyman Ateş şöyle diyor: “Elbette kader vardır. Fakat kader Allah‟ın ezeli bilgisi ve her şeyi bir hesaba ve ölçüye göre yaratmış olması, olmuş ve olacak her şeyi bilmesi demektir. O‟nun bilgisine sonradan bir şey eklenmez O, olmuş ve olacak her şeyi bilir. Şimdi bildiği gibi ezelde de bilir. Esasen O‟nun zati için öncelik sonralık da yoktur. Çünkü zaman da O‟nun yaratıklarındandır. İşte Allah‟ın bilgisi kaderdir. Fakat biz O‟nun bilgisinin mahiyetini bilemeyiz. Çünkü zamansız bilgidir. Biz zamanla sınırlıyız. Zaman içinde olanları biliriz. Zamansızı, zamanlı ile karşılaştırıp zamanlı hakkında bildiklerimizi zamansıza uygulamak ve böylece zamansız bilgi hakkında kesin bir yargıya varmak doğru olmaz.”939 Kadere iman, insanı gam ve kederlerden emniyete kavuşturur ve gururdan kurtarır. “Biz, her şeyi bir kaderle (bir ölçüye göre) yarattık.”940Ayetini bilen mü‟min, bela ve musibetler karşısında çökmez ve yı938 939 940 Hüseyin Atay, “Kur’an’a Göre İman Esasları”, s. 89-97 Süleyman Ateş, “Yüce Kur’an’ın Çağdaş Tefsiri”, c. 9, s. 163-166 Kamer, 54/49 282 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... kılmaz. Gemiye binen insanın sırtındaki yükü de gemiye bırakarak rahat etmesi gibi, şahsının ve toplumun üstesinden gelemediği sorunlar karşısında, “Allah‟a tevekkül ettim” diyerek rahat eder.941 Bir ölüm olayında, “...Biz Allah‟ın kullarıyız, O‟ndan geldik ve yine O‟na döneceğiz…”942 ayetinden hareketle, kaderin bu hükmüne rıza gösterir. Böylece bunalımdan ve sıkıntılardan kurtulur. Keza iflas etmiş bir tüccar veya sınavı kaybetmiş bir genç, kadere iman vasıtasıyla, intihara sürükleyebilen stresten kurtuluş bulur ve yeni bir şevk ve heyecan ile işe yeniden başlar. Allah, insan cinsi için maksimum yaşam süresi, yani ecel takdir etmiştir ve kesin olarak belirlemiştir. Bu ecelin uzaması ya da kısalması söz konusu değildir.943 Diyelim ki, insan ecelinin, maksimum yaşam süresinin sınırı 130 yıldır. Ama insanların bazıları 30, bazıları 80, bazıları 100, bazıları ise 120 yıl kadar yaşamaktalar. Bu yaşanan miktar ömürdür ve ömrün uzaması ya da kısalması, insanın genetik mirasına, yaşam şartlarına, kısacası insan odağına bağlıdır. İnsan cinsi için Allah tarafından belirlenen, ecel, insanın inisiyatifine bırakılan ise, ömürdür. Her insanın, Allah‟ın yaratma planında insan cinsi için belirlenen maksimum sınıra kadar yaşayarak, bu takdire mutabık bir ömrü tamamlaması arzu edilir. Ama insanların büyük kısmı, bu maksimum yaşam süresini, yani ecellerini tamamlayamadan, sadece ömürlerini, yani ecelin yaşanan kısmını doldurabilmektedirler. Dikkat edilmesi gereken nokta, önce yasaların belirlendiği, sonra buna uygun olarak varlığın ve varlığın bir parçası olarak insanın yaratılmış olduğudur. İnsanın doğum ve ölüm yasaları, bilgi konusu olmadan yani belirlenmeden veya hangi davranışının iyi, hangisinin kötü sıfatını hak edeceği bir kanuna bağlanmadan insan yaratılmış olsaydı, insanın başıboş bırakıldığı veya dünyaya atılmış olduğu fikri haklılık kazanırdı. Buradaki belirleme yasa temelinde bir belirlemedir. Herhangi bir insanın yapıp edeceklerinin belirlendiği şeklinde düşünülmemelidir. Belirlenmiş olan şey, varlıkların ve eylemlerin sıfat halleridir. Belirlenmemiş olan şey ise, bu sıfatların varlıklarla birleşme anı ya da halidir. Adam öldürmek kötüdür. Adam öldürme fiilini kimin işleyerek bu kötülüğü meydana getireceği belirlenmemiştir. Hüzünlenmek, sevinmek insan halleridir, yani sıfatlardır. Bunların kimde ne zaman tezahür edeceği belirlenmemiştir. Eğer böyle bir belirlenme olsaydı, Allah‟ın insanlara iyilik yapmaları ve kötülükten uzak durmaları yönünde emir ve yasaklamalarda bulunması, 941 942 943 Bediüzzaman Said Nursi, “Sözler”, s. 284-285 Bakara, 2/156 A’raf 7/34 İslam’da İnanç Esasları 283 Peygamber göndermesi ve hatta akıl ve irade vermesi abes olurdu. Bu durumda Allah‟ın bilgisine yasa temelinde konu olmayan şey nedir? sorusuna verilecek cevap, insan iradesine bağlı olarak ortaya çıkan eylemleridir. Allah, insan cinsi için takdir ettiği varoluş ilkelerine mutabık bir yaşam sürme iradesinin gösterilmesini emanet olarak adlandırmaktadır. Dağlara teklif edilen emaneti, yani varlık için belirlenen sınırlara en uygun iradeli/bilinçli yaşam sürmeyi insanın omuzlarına yüklemektedir. Analoji iki nesnenin benzerliklerinin kıyas yoluyla ifade edilmesidir. Özelden genele benzetme yoluyla geçiş şeklindeki akıl yürütmedir. İki şey arasındaki benzerliğe dayanılarak ulaşılan bir çıkarımdır. Dilini kullanacak olursak; sahaya sürülen oyuncuların uyacakları futbol kuralları bellidir. Bu kurallara uygun bir oyunla maksimum verimi sağlamak, oyuncuların insiyatifine bırakılmakta ve kendilerinden en iyi performansı göstermeleri, yani kendilerine gösterilen güvenin karşılığını vermeleri beklenmektedir.944 Eğer kendisi için her şey belirlenmiş olsaydı, insanın yaşamında “keşkelere” de yer olmazdı. Keşke şu şekilde değil de bu şekilde davransaydım diyen bir insan, aslında bütün süreci kendisinin kontrol ettiğini itiraf etmektedir. Bizim aktif olarak yer almadığımızı iddia ettiğimiz bir düşünce ve eylemin faili kimdir? Diyelim ki Allah‟tır ve bizim yaşam sürecimizi O belirlemektedir. Bu durumda, bir insanın hayatında bu kadar hatanın ve keşkelerin bulunmasını nasıl açıklayacağız? Örneğin: Eşi tarafından sürekli şiddet gören veya daha kötüsü öldürülen birisi için, bu eş tercihini Allah‟ın yaptığını söylemek ne kadar adildir? İnsanın yapısına kodlanan/matbu’ olan, bir eş arayışıdır. Zira en temel insan ihtiyaçlarından birisi insanın ölümsüzlük duygusunu tatmin eden, arkada bir nesil bırakma arzusudur. Bu arzu, insanın yapısına yerleşik olarak dünyaya gelir. Ama bu arzusunu kiminle gerçekleştireceği, yaşamın kendi süreçleri içinde karşılığını bulur. İnsan, içine doğduğu din, kültür, aile, kendi eğilimleri gibi çoklu belirleyenlerin bulunduğu bir sürecin öznesi olarak hareket eder ve kararını verir.945 Bir insanın yapıp etmelerinin önceden belirlenmiş olduğu, yani cebr düşüncesi, hayatın akışı içinde dinamik bir Allah-insan ilişkisi kurulmasını engeller. Yaşam dinamikleri içinde insan sürekli ilahi olanla ilişki içindedir. “Göklerde ve yerde olan herkes, O’ndan ister. O, her an yaratma 944 945 Şaban Ali Düzgün, “Kader’i Farklı Kategoriler İçinde Okumanın İmkanı” adlı makalesi, Kelam Araştırmaları Dergisi, c. 11, Sayı: 2/2013, s. 5 Şaban Ali Düzgün, agm, c. 11, Sayı: 2/2013, s. 7 284 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... halindedir.”946 ayeti, Allah-insan arasında olmuş bir bitmiş bir ilişkiye değil, aksine devam etmekte olan bir sürekliliğe işaret etmektedir. Hem zihinsel ve hem de bedensel olarak Allah‟a sürekli bağlılığın adı olan ubudiyet, gerçek anlamıyla, kendini olmuş bitmiş bir ilişkisizlikte değil, tam tersine, duada, niyazda, niyazla açığa vuran bir karşılıklı bağlılıkta gösterir. İnsanın dua etmesi durumunda kendisine karşılık verileceği 947 ilahi beyanı ve “şayet şöyle davranırsanız biz de böyle karşılık veririz” “Siz dönerseniz biz de döneriz” formundaki ayetler,948 Allah-insan ilişkisinde insanı, tek taraflı olarak belirlenmiş bir yaşam formunun pasif nesnesi değil, inşa halindeki bir hayatın aktif öznesi olarak planlayan ilahi bir iradeyi ortaya koyar. Bu ilahi irade ihtiyaç duyduğunda insani iradeyi yönlendirir ve dar zamanlarında onu destekler “Allah inananları destekler...”949 Kendi iradesiyle böyle bir yönlendirmeyi talep eden, “Bizi doğru yola ulaştır.” 950 İnsana, Allah‟ın hayatın akışı içinde karşılık vermesi, lütuf ve inayet teorilerinin omurgasını oluşturur ve cebr anlayışını dışlar. “Şirkte direnenler derler ki: “Eğer Allah dilemiş olsaydı biz de, atalarımız da O’na ortak koşmazdık …” “De ki bu konuda bitirici kesin sözü Allah söylemektedir: “Allah dileseydi, hepinizi hidayete erdirirdi.”951 Varlıklar, olan değil, olmakta olan kimlikleriyle hayatın akışına katılırlar. Yaratılıştan getirdikleri fıtri potansiyellikleriyle, varlıklarını oluşturma alanı olarak önlerine serilen bu imkanlar ve ihtimallere şekil vermekte ve hem yeniden var olmakta ve hem de var kılmaktadırlar. “Kün emrinin fe-kane değil de fe-yekun” şeklinde tezahür etmesi, oluş emrinin muhatabı olan bütün varlıkların, kendilerine has yasalarla hep olma sürecinde bulunduklarını göstermektedir. İradeleri, Allah‟ın yaratma planındaki iradesiyle örtüştüğünde mü‟min adını alarak onurlanmakta ve bu iradeyi yok sayan bir hal, yani inkar içine girdiklerinde ise kaybedenlerden, yani hüsran/hasirun sayılmaktadırlar.952 Allah, geçmişi ve geleceği kuşatan bilgisi ile insanın ne zaman ve ne yapacağını önceden bilir. Ancak davranışı hür iradesiyle seçen insanın 946 947 948 949 950 951 952 Rahman, 55/29 Bakara 2/186 İsra 17/8; Enfal 8/19 Hacc, 22/38 Fatiha 1/6 En‘am, 6/148-149 Şaban Ali Düzgün, agm, Kelam Araştırmaları Dergisi, c. 11, Sayı: 2/2013, s. 9 İslam’da İnanç Esasları 285 kendisidir. İnsan, başına gelecekleri önceden bilemez. Bu nedenle hatalarının sorumluluğunu kadere yükleyemez. Allah bize bir irade ve güç vermiş ve bizi yalnızca gücümüzün yettiğinden sorumlu tutmuştur. Kaderin insan hayatında önemli bir yeri ve önemi vardır. Kadere inanan insan, varlıklar ve olaylar karşısında yalnızlık, umutsuzluk, çaresizlik, tembellik ve korku gibi duyguların mahkumu olmaz. Hiçbir şeyin başıboş ve amaçsız olmadığını, her şeyin Allah‟ın bilgisi dahilinde olduğunu bilen insan, felaket anlarında soğukkanlı, dirençli, sabırlı ve iyimser olur. Kadere inanan insan, haksızlığa göz yummaz, cesur olur ve cimri olmaz. Çünkü fakirlik korkusu taşımaz. Kibirli ve bencil olmaz. Çünkü haddini bilir. Para, mal, mevki gibi hırsının ve kıskançlığın esiri olmaz. Çünkü bu hayatın geçici olduğunu bilir. Tüm evrenin Allah tarafından yaratıldığını bilir ve varlıkları olduğu gibi benimser. Yaratılanları yaratandan ötürü sever. Canlı ve cansız tüm varlıklara karşı güçlü bir sorumluluk bilinci kazanır. Gerçek anlamıyla kaza ve kadere rıza, fiillerin veya terklerin meydana gelebilmesi için, eşyanın olması, eşya durumlarının olması veya güçlerin yaratılması ya da alınması konusunda Allah‟ın hükmüdür. Bu durum, Allah‟ın iradesiyle bağlantılı konulardandır. Her şey, oluşu sırasında Allah‟ın takdirine göre olur, Allah‟ın olacağını bildiği şekilde olur, olmadan önce olmasını dilemedi anlamındadır. Kaza ve kadere rıza göstermek, Müslüman‟ın gerekli çabayı gösterip başarısız olduğu durumlarda veya insan gücünü aşan olaylarda İslami bir edeptir. Buna rıza göstermek ve sabırlı davranmak, dini edebin bir yansımasıdır. Bütün varlıkların bir kaderi vardır. Her şey bilinçli bir tasarımın ürünüdür. Evrende tesadüfe ve başıboşluğa yer yoktur. Canlı ve cansız tüm varlıkları kuşatan genel yaratılış kanunları ve bir de her bir varlık türü için konulmuş özel kanunlar vardır. Biz bunlara fiziki, biyolojik ve sosyal kanunlar diyoruz. İşte gelişen bilimlerin her biri evrendeki bu makro ve mikro planlamayı anlayabilmek için çalışmakta ve her geçen gün yeni bilgilere ulaşılmaktadır. İnsan dışındaki tüm varlıklar programlanmış birer robot gibidirler. İrade dışı ve bilinçsizce var ediliş amaçları doğrultusunda hareket ederler. Bu nedenle sorumlulukları yoktur. Allah insanı en mükemmel bir şekilde yaratmıştır. Onu kuşatan değiştirilemez kanunlar vardır. Her insan diğer canlılar gibi doğar, yaşar, yaşlanır ve ölürler. Yemeden ve içmeden yaşayamaz. Ancak diğer varlıklardan farklı olarak insana “akıl” ve “cüz‟i irade” verilmiştir. İnsan akıl ve iradesiyle doğruyu yanlıştan ayırt etmek için düşünebilme ve seçeneklerden birine karar verip ona yönelme gücüne sahiptir. İşte insanın eylemlerinden dolayı ceza ve ödülü hak etmesi, bu hür iradesi nedeniyledir. 286 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... Müşrikler, “Allah dileseydi, ne biz ona ortak koşardık ve ne de atalarımız ona ortak koşardı, hiçbir şeyi de haram kılmazdık” diyerek kafir olmalarını Allah‟ın iradesine bağlamak istiyorlardı. Bu gün de aynı düşünceyi savunan insanların varlığı hayret edicidir. Konu ile ilgili olarak Allah: “De ki: Kesin delil, ancak Allah‟ındır. Allah dileseydi elbette hepinizi doğru yola iletirdi.”953 buyurarak bu ayet ile kendi delilinin daha üstün ve yeterince ulaştırıcı olduğunu bildirdi. O, dileseydi insanları günaha meyletmeyecek özellikte yaratırdı. Ancak Allah bunu dilemedi, insanları hem günah işlemeye ve hem de sevap kazanmaya kabiliyetli bir özellikte yarattı. Onlara irade verdi, kendi dilemesini de insanların iradeleri doğrultusunda yöneltti. Ancak hayra razı oldu, şerre razı olmadı. Allah dileseydi insandaki kötülük yapma özelliğini ondan alır ve böylece bütün insanlar hidayete ermiş olurlardı. O zaman da dünyada imtihan hikmeti ortadan kalkar ve amaç hasıl olmazdı. İyi insan ile kötü insanı, yararlı olan ile zararlı olanı ayırmak mümkün olmasaydı ve bazı kaide ve kurallara bağlı olarak bir hayat tarzı tanzim edilmeseydi, insanlık huzur içinde bir hayat yaşayamazdı. Hayat bir kaos ve kargaşadan ibaret olacaktı. Böylesine bir dünyayı ve hayatı düşünmek bile ürperticidir. İslam dinine göre, Allah‟ın külli iradesi yanında insanın cüz‟i bir iradesi vardır. İnsan bu iradesini hayra da şerre de yönlendirebilir. İyilikkötülük veya hayır-şer belli olduğuna göre, insana düşen görev, aklını kullanarak iyi ve hayır olana yönelmektir. İnsan, iradesiyle yaptıklarından sorumludur. İradesi dışında olan hiçbir şeyden sorumlu değildir. Allah, kişinin hür iradesiyle seçtiği şeyleri, onun seçtiğine uygun şekilde yaratır. Kısaca seçen insandır ve yaratan ise Allah‟tır. İnsanın nasıl bir tercihte bulunacağını Allah ezelde bildiği için Levh-i Mahfuz‟da bunlar yazılmıştır. “İlim maluma tabidir” cümlesinin anlamı da budur. Bu bakımdan bazı kişilerin sorumluluktan kurtulmak için “ne yapayım, alın yazım bu imiş” tarzındaki itirazlarının geçerliliği yoktur. Eğer başa gelen her şey, herkesin yaptığı, olan her şey önceden yazılmışsa, yazılanı yapmak kaçınılmazsa, hiç kimse kendi yazgısına mahkum yetki ve iradeye sahip değilse; peki Peygamberler niçin geldiler, halkı dosdoğru yola davet etmek, şu gerekli o gereksiz, bu daha doğru o yanlış demek de ne anlama geliyor dersiniz? Bu inanç İslam dışı bir anlayıştır.954 953 954 En’am, 6/149 Ali Şeriati, “Dine Karşı Din”, s. 148 İslam’da İnanç Esasları 287 Bu konuda Hüseyin Atay, “İnsanların iradeleri olduğunu, istediklerini yapabileceklerini ve daha önce onları belirli işleri işlemeğe zorla sürükleyen bir kader olmadığını ifade ederken, işlerin ve güçlerinin her an Allah‟ın iradesinin ve kudretinin kontrolünde olduğunu ve her an Allah‟ın müdahale edebileceğini bildirdiğini” ifade etmektedir.955 İnsan, iradesini hayra yönlendirerek çalışacak ve iradesi dışındaki sonuçları da tevekkülle karşılayacaktır. İnsanın hayırlı zannederek bir işi yapmaya yönelmesi, ancak sonucun isteği doğrultusunda olmaması halinde, bu sonucun kendisi için hayırlı olduğuna inanması da onu kalben huzurlu kılar. Bu durumu açıklayan Kur‟an-ı Kerim: “Sizin hoşunuza gitmediği halde savaş size farz kılındı. Olur ki bir şey hoşunuza gitmezken o, sizin için hayırlı olur. Bir şeyi de sevdiğiniz halde, o da hakkınızda şer olur. Allah bilir, siz bilmezsiniz.”956 Zamanın izafi oluşu, bize çok önemli bir gerçeği göstermektedir. Bu izafiyet o kadar değişkendir ki, bizim için milyarlarca yıl süren bir zaman dilimi, bir başka boyutta sadece tek bir saniye bile sürebilir. Hatta evrenin başından sonuna kadar geçen çok büyük bir zaman dilimi, bir başka boyutta, bir saniye bile değil, ancak bir “an” sürüyor olabilir. İşte insanların tam olarak anlayamadığı kader gerçeğinin özü de buradadır. Kader, Allah‟ın geçmiş ve gelecek tüm olayları zaman ve yerini, özellik ve niteliklerini, ezeli ilmi ile bilip takdir etmesidir. İnsanların önemli bir bölümü ise, Allah‟ın henüz yaşanmamış olayları önceden nasıl bildiğini sorarlar ve kaderin gerçekliğini anlayamazlar. Oysa “yaşanmamış olaylar”, bizim için yaşanmamış olaylardır. Allah ise, zamana ve mekana bağlı değildir. Zaten bunları yaratan kendisidir. Bu nedenle Allah için geçmiş, gelecek ve şu an, hepsi birdir ve hepsi olup bitmiştir.957 Bizim bir cetvelin başını, ortasını, sonunu ve aralarındaki tüm birimleri, bir bütün olarak tek bir anda kolayca görebilmemiz gibi, Allah da bizim bağlı olduğumuz zamanı, başından sonuna kadar tek bir an olarak bilir. İnsanlar ise sadece zamanı gelince bu olayları yaşayıp, Allah‟ın onlar için yarattığı kadere tanık olurlar. Bir çarpık kader anlayışında, Allah‟ın insanlara bir “alınyazısı” belirlediği, ama onların kimi zaman bunu değiştirdikleri gibi, batıl bir inanış vardır. Ölümden dönen bir hasta için, “kaderini yendi” gibi, İslam inancına aykırı ifadeler kullanılır. Oysa hiç kimse kade955 956 957 Hüseyin Atay, age, s. 89-97 Bakara, 2/216 Mehmet Bozkurt, “Bilim ve Kur’an’a Göre Evren ve İnsan!”, s. 97-98 288 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... rini değiştiremez. Ölümden dönen kişi, kaderinde ölümden dönmesi yazılı olduğu için ölmemiştir. Çünkü kader Allah‟ın ilmidir ve tüm zamanı aynı anda bilen ve tüm zamana ve mekana hakim olan Allah için, her şey kaderde yazılmış ve bitmiştir. Allah için zamanın tek olduğunu Kur‟an-ı Kerim‟in üslubundan da anlarız. Bizim için gelecek zamanda olacak bazı olaylar, Kur‟an-ı Kerim‟de çoktan olup bitmiş bir olay gibi anlatılır. Bizim için ölümümüzden sonra yaşanacak olan olaylar, Kur‟an-ı Kerim‟de yaşanmış ve bitmiş olaylar olarak anlatılmaktadır. Çünkü Allah, bizim bağlı olduğumuz izafi zaman boyutuna bağlı değildir. Allah tüm olayları, zamansızlıkta dilemiş, insanlar bunları yapmış ve tüm bu olaylar yaşanmış ve sonuçlanmıştır. Hiçbir şeyin, Allah‟ın bilgisi dışında meydana gelmediği açıkça bilinmektedir. Allah için zaman söz konusu değildir ve zamana da ihtiyacı yoktur, yani Allah zamandan münezzehtir.958 Konu ile ilgili olarak Kur‟an-ı Kerim: “…Yerde ve gökte zerre ağırlığınca hiçbir şey Rabb‟inden uzakta (saklı) kalmaz. Bunun daha küçüğü de, daha büyüğü de yoktur ki, apaçık bir kitapta (Levh-i Mahfuz’da kayıtlı) olmasın.” 959 Kur‟an-ı Kerim saf zamanı kader diye ifade eder. Kader, düşünce ve tahminden uzak saf zamandır. Kader, itibar edilen zaman ve eşyanın ilk temelini teşkil eder. Nitekim konu ile ilgili olarak Kur‟an-ı Kerim: “Gerçekten biz, her şeyi bir ölçü ve dengede (kaderle) yarattık.” 960 “…Onun (Allah’ın) katında her şey bir ölçü (planlama) iledir.” 961 “De ki: Allah‟ın bizim için takdir ettiğinden başkası gerçekleşmez. Mevlamız, sahibimiz odur. Onun için mü‟minler yalnız Allah‟a dayanıp güvensinler.” 962 Her şeyin Allah tarafından bir ölçüye veya takdire göre yaratılması ifade edilirken, Allah‟ın iradesini belirleyecek veya etkileyecek hiçbir güç 958 959 960 961 962 Mehmet Bozkurt, age, s. 97-98 Yunus, 10/61 Kamer, 54/49 Ra’d, 13/8 Tevbe, 9/51 İslam’da İnanç Esasları 289 bulunmadığı gibi, O‟nun için zaman, mekan vb. faktörlerin söz konusu olmadığı ve kudretine sınır düşünülemeyeceği vurgulanmaktadır. Kader, Kur‟an-ı Kerim‟de ölçü, miktar, plan, düzen, hedef, hüküm, takdir ve ahenk gibi anlamlarda kullanılmıştır. Kur‟an-ı Kerim, kader kelimesini hep bu anlamlarda kullanır. Kader vardır ve Allah‟ın ezeli bilgisi ve her şeyi bir hesaba ve ölçüye göre yaratmış olması, olmuş ve olacak her şeyi bilmesi demektir. O‟nun bilgisine sonradan bir şey eklenmez. O, olmuş ve olacak her şeyi bilir. Şimdi bildiği gibi, ezelde de bilir. Esasen O‟nun zatı için öncelik ve sonralık da yoktur. Çünkü zaman da onun yarattıklarındandır. İşte Allah‟ın bilgisi kaderdir. Fakat biz O‟nun bilgisinin mahiyetini bilmemekteyiz. Çünkü zamansız bilgidir. Biz zamanla sınırlıyız ve ancak zaman içinde olanları bilebiliriz.963 Özetlersek, kader vardır ve bu Allah‟ın, varlık ve evrene koyduğu düzen, ölçü ve Allah‟ın bilgisi anlamındadır. Kur‟an-ı Kerim‟in bu aksiyoner ruhunu söndürmek için kader kavramını yozlaştırarak ve onu insanların her şeye “eyvallah” demelerini sağlayacak bir uyuşturucu duruma getirmemek gerekir. Bu anlayış İslam‟ın kader anlayışından kesinlikle onay almaz. Konu hakkında detaylı bir çalışma,“Bilim ve Kur‟an‟a Göre Evren ve İnsan!” adlı kitabımızda ele alınmıştır. Yahudilikte alın yazısından çok, olaylar Tanrı‟nın çizdiği belirli bir amaca göre şekillenir. İnsanların bu dünyadaki hayatı dine uygun yaşamak ve Tanrı‟nın emirlerinden sapmamak temeline oturtulmuştur. Hayır ve şerri yaratan Allah‟tır. Hayır mükafat, şer de ceza içindir. Kulların başına gelen felaketler Tanrı‟nın bir çeşit imtihanıdır, şeklinde bir inanç vardır. Hıristiyanlar, insan hürriyetini sınırlandırdığı için kader ve kazaya fazla sıcak bakmamışlardır. Onlara göre Allah ancak hayrın yaratıcısıdır. Şahit olduğumuz kötülükler Allah‟tan değildir. Hayır ve şer Allah‟ta birleşemez; çünkü Allah kötülüklerden nefret eder.964 Bunlardan ayrı olarak Hıristiyanlıkta önemli bir yeri olan “Asli Suç”965 ile kader arasında kurulan tuhaf ilgiye de bakılmalıdır. Burada tartışılan ana mesele,“asli suç olduğu için mi insanlar kötülüğe meylederler, yoksa kötülüğe meylettikleri için mi asli suç vardır?” cümlesinde özetlenebilir. 963 964 965 Mehmet Bozkurt, age, s. 99 İncil, İbranilere Mektup, I, 9, Vahiy, IV, 11 Aslı Suç: Hz. Adem (a.s) ile Hz. Havva’nın, Allah’ın yasakladığı meyveden yemeleri sonucu cennetten çıkarılmaları ve işledikleri bu günahın bütün insanlığa şamil olması şeklindeki Hıristiyan inancıdır. 290 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... C- İSLAM‟DA İBADET ANLAYIŞI ----------------------------------------------------------------------“Ancak sana ibadet eder ve yalnız senden yardım dileriz.” Fatiha, 1/5 ----------------------------------------------------------------------Bütün dinlerde ibadet vardır ve inançtan hemen sonra gelir. Arapçada ibadet “boyun eğmek, itaat etmek, kulluk etmek, tapmak ve takva” anlamlarını ifade eder. Genel olarak “Allah‟a tapmak”966 olan ibadet terimi,“putlara tapmak” için de kullanılır.967 Bir başka açıdan ibadet, sonsuz kudret sahibi olan Allah‟a karşı gösterilen tevazu, hürmet ve itaatin en yüksek derecesidir. İbadet yalnız Allah‟ın hakkıdır ve yalnız O‟nun için yapılır.968 Kur‟an-ı Kerim‟de ibadet kavramı genellikle, “Kul olmak, kulluk etmek, boyun eğmek, itaat etmek, ilah tanımak, yani otorite tanımak ve hükmüne teslim olmak, bağlanmak, yönelmek, meyletmek” gibi anlamlarda kullanılmıştır.969 Kur‟an-ı Kerim‟de ibadet kavramı, pek çok yerde bu anlamda kullanılmıştır. Bu ayetlerin birinde ibadet kavramı, “Ancak sana ibadet eder ve yalnız senden yardım dileriz.”970 şeklinde ifade edilmiştir. İbadet, kalp ve vicdanla hissedilen kulluk şuurunun dıştaki tecellisidir. Bu bakımdan ibadet, insanın dini şuurunu kuvvetlendiren bir cevherdir. Şuurlu olarak ve hakkı ile riayet edilerek yapılan ibadet, imanı kuvvetlendirir. İbadet aşamalarının en zirvesine, ancak nefsimizi ve arzularımızı yok ederek ulaşmakla mümkündür. Bu aşamaya ulaşınca, kendimiz için istediğimiz, aynı zamanda Allah için istediğimiz şey olmuş olur. Hemen bütün dinlerde cemaatle yapılan ibadet, ferdi yapılan ibadetten üstün tutulmuştur. İbadet yapılan yere de mabed denilir. Bazı araştırıcılara göre ilk 966 967 968 969 970 Yunus, 10/30; Kehf, 18/110; Meryem, 19 /66 Meryem, 19/85; Ahkaf, 46/5 Nahl, 16/36 Mü’minün, 23/45, 47; Şuara, 26/22; Bakara2/172; Maide, 5/60; Nahl, 16/36 Fatiha, 1/5 mabed, tabiatın kendisidir. Bütün dinlerde iman ile amel arasında daima ilişki kurulmuş ve imanını ameli ile bütünleştiren kişi övülmüştür. Kur‟an-ı Kerim ısrarla iman ile amel birlikteliğine, dolayısıyla ameli doğuracak bir imana vurgu yaptığını, bundan hareketle İslam‟da iman ile amel eyleminin et ile tırnak gibi olduğunu, bu ikisinin birbirinden ayrılmasının mümkün olmadığını, Müslüman‟ın Allah‟ın emir ve yasaklarına aldırmaksızın bir hayat sürdürmesinin İslam‟a taban tabana zıt olduğunu, üstelik bu durumda olanlarla, müşrik, kafir ve münafıklar arasında, yaşantı olarak hiçbir farkın kalmayacağını, bu farkın ortadan kalkmasının değil, tam tersine hayatın her alanında var olmasının Müslümanlık demek olduğunu asla unutmamak gerekir.971 İman-amel ilişkisi bağlamında önemli olan, bir insanın imanı hakkında “neler söylediği” değil, aksine bu imanın o insana “ne yaptığı”, onu “ne hale getirdiği”dir. Bundan hareketle imanın ve aynı zamanda Müslümanlığın bir etiket, bir kimlik kartı olmadığını, bilakis bir duruş ve tavır alış olduğunu söylemek gerekir. Kur‟an-ı Kerim‟de Allah‟ın çok tevbe edenleri ve çok temizlenenleri sevdiği haber verilmektedir.972 Kur‟an-ı Kerim‟de maddi ve manevi temizliğin iç içe olduğu görülür. Zira hayasızlıktan ve kötülükten alıkoyan namaz ibadetinin sıhhatinin şartı olan abdest maddi temizliği ifade ettiği gibi, manevi temizliği de ifade eder. Zekat ibadeti, maddi olduğu kadar manevi bakımdan da kişisel arınma ve temizlik anlamına gelir. Oruç ibadeti, nefis temizliğinin zirvesi olan takvaya erişmek için farz kılınmıştır. Mü‟minin en güzel sermayesi olarak nitelendirilen takva, Hacc‟da cinsellik, fısk ve kavgadan uzak durmakla kazanıma dönüştürülür. Böylece akıl sahibi mü‟minler, Allah‟a karşı saygılı emir ve yasaklara karşı itaatkar oldukları gibi, birbirine karşı kin ve nefretten uzak, saygı ile dolu olurlar. Sosyalleşmenin bir gereği olarak mescitlere girerken veya toplum içine çıkarken en güzel ve temiz kıyafetlerini seçerek birbirlerine karşı manevi olduğu kadar, maddi bakımdan da nezih davranmış olurlar. En önemlisi de insanlara karşı niyetlerini ve bakışlarını düzelterek manevi temizliğe erişmiş olurlar. İbadet, Allah‟ın emrettiği şeyleri yapmak ve daha öz bir ifadeyle, “O‟na kul olmaktan” ibarettir. Namaz, Oruç, Zekat, Hac, Sadaka, Dua... hep birer ibadettir. Ancak ibadetler, yalnız bunlarla sınırlı değildir. Allah‟ın hoşnutluğunu kazanmak için yapılan iyi, olumlu ve yararlı her davranış ibadettir. Allah‟ın yasakladığı kötü ve zararlı olan her türlü ha971 972 M. Hayrı kırbaşoğlu, “Ahir Zaman ilmihali”, s. 43 Bakara, 2/222 292 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... reketten kaçınmak da ibadettir. Allah, kurtuluşa ermeyi ibadet etmeye ve hayır işlemeye bağlamıştır. Konu ile ilgili olarak Kur‟an-ı Kerim: “Ey iman edenler! Rüku edin, secdeye kapanın, Rabb‟inize ibadet edin, hayır işleyin ki, kurtuluşa eresiniz.”973 Bu İlahi emirleri yapmak her ne kadar nefse zor gelse de, insanın gerçek hürriyeti, bunları yapmakla gerçekleşir. Muhammed Hamdi Yazır, tefsirinde ibadetle ilgili şu veciz ifadelere yer verir: “Hak dinin en belirgin özelliği, akıl sahiplerinin kendi iradeleriyle bizzat hayrata sevk etmektir.” “Yalnızca sana ibadet eder ve sadece senden yardım dileriz.”974 diyebilmekten büyük hürriyet tasavvur olunamaz. “Alemde ben, Allah‟tan başkasına hürriyetimi veremem…”975 Çünkü insan hürdür, ibadet bu hürriyet içinde yapıldığında anlam taşır. Öyle anlaşılıyor ki, gerçek manada hür olan insanlar, ibadetini yapan mü‟minlerdir. Allah‟a kul olmaktan kaçınanlar ise, kula kul olmaktan veya yaratılmış bazı şeylere tapmaktan kurtulamazlar. Hadislerde “altın ve gümüşe tapan”976 anlamında “abd‟üd-dinar, abd‟üd-dirhem” denilmesi, düşündürücü bir nüktedir. İbadetlerin isteklilik, samimiyet ve gösterişten uzak olma gibi bir takım ilkeleri vardır. Bu ilkelere ne kadar bağlı kalınırsa, yapılan ibadetten de elde edilen kazanç o oranda olur. Gereği gibi yapılmayan bir işten verimli bir sonuç alınamayacağı gibi, ilkelerine dikkat edilmeden yapılan ibadetten de amacına uygun bir sonuç elde edilemez. İnsan bilinçli, amaçlı, seçim yapabilen ve seçimi doğrultusunda davranışlarına yön verebilen bir varlıktır. İnsanı diğer varlıklardan ayıran özelliklerden biri de irade sahibi olmasıdır. Bir şeyi yapacağı zaman ona iradesi ile yönelir veya ondan uzaklaşır. İbadetlerimizi kendi irademizle isteyerek ve gönülden yapmamız gerekir. İnanan bir insana yakışan da budur. İbadet yapacak kimse öncelikle istekli olması gerekir. Eğer ibadete isteksiz başlanırsa, onunla tam anlamı ile bütünleşme gerçekleşmez. İbadetle bütünleşme olmadığı zaman, onun verdiği huzur da hissedilmez. Bilinçli bir şekilde ibadet eden bir kimse, Allah‟ı her zaman yanında ve kendisini de onun huzurunda gibi hisseder. Gerçek olarak Allah‟a kulluk budur. İbadetler Allah‟ı anma ve zikretme vasıtasıdır. İbadetler, ahlaken ve ruhen değişme meydana getirmiyorsa, 973 974 975 976 Hac, 22 /77 Fatiha, 1/5 Muhammed Hamdi Yazır, age, I, s. 103 Buhari, Rikak, 10- Cihad, 70; İbn-i Mace, Zühd, 8 İslam’da İbadet Anlayışı 293 amacına ulaşmamış demektir. Ancak çıkar düşünmeden gösterişten uzak, içtenlikle yapılan ibadetler insanı değiştirir. Aksi takdirde bir takım davranışlardan ibaret kalır. İslam, amelsiz takdisi, yani kutsamayı reddetmiştir. Nesep, kabile ya da ülke bağı dolayısıyla takdis yoktur. Konu ile ilgili olarak Allah: “...Cehennemlik olduktan sonra, akraba bile olsalar, müşrikler için bağışlanma dilemek, Peygambere ve mü‟minlere yakışmaz.”977 İyi niyetten, yine iyilik yapma sevgisi ve iyi davranma duygusu doğar. Çok bilinen sahih bir Hadis‟te Hz. Peygamber(s.a.v): “Ameller, niyetlere göredir. Herkes niyetinin karşılığını görür.”978 İhsan, yani iyi davranış, bütün yaptıklarında Allah‟ın gördüğünü düşünmektir. Sanki hemen önündeymiş gibi düşünerek, dininin emirlerine uymak, yasaklarından kaçınmak suretiyle Allah‟a ibadet etmektir. Sabır ise bütün bunların temelidir. İslami ibadetlerin çoğu, özellikle de oruç ve sabır, kararlılık huylarını kazandırma özeliğini içerirler. İbadetlerde sadece istekli olmak yeterli değildir, aynı zamanda samimi olmak da gerekir. Samimiyet; içtenlik, candan ve gönülden demektir. Samimi olmak, aynı zamanda ihlaslı olma anlamına da gelir. İhlas ise dinin temeli olan inancın olmazsa olmaz bir özelliğidir. Yani gerçekten samimi olarak gönülden benimsemek demektir. Bin defa yapmak yerine, bir defa şuurluca yapmak daha önemlidir. Konu ile ilgili olarak Kur‟an-ı Kerim‟de: “…Dini Allah‟a halis kılarak ibadet etmek”979 emredilmektedir. Sadece Allah‟ın rızasının gösterilmesi ve ibadetin sadece Allah‟a yapılması gereği vurgulanmaktadır. İbadetin özünü insanın samimiyeti oluşturur. İbadetlerin kabulü insanın samimiyetine bağlıdır. İnsan, nerede olursa olsun Allah onunla beraberdir. O, insana şah damarından daha yakındır.980 Ancak Allah‟a samimiyetle bağlanıp, O‟nu her zaman hatırda tutan insanlar bunu hissederler. İhsan nedir? sorusuna Hz Peygamber (s.a.v)‟in cevabı: “İhsan, sanki Allah‟ı görüyormuşsun gibi ibadet etmendir. Çünkü sen O‟nu görmüyorsan da O seni görüyor.” 981 şeklinde olmuştur. Allah ile ancak samimi ibadet yaparak iletişim kurulabilir. Samimiyetle ibadetlerini yerine getiren insanlar, kendilerini Allah‟ın korumasında hissederler. İbadetlerde asıl olan, tam bir inanmışlık içinde, bilinçli, göstertişten uzak ve içtenlikle Allah‟a yönelmedir. Çünkü 977 978 979 980 981 Tevbe, 9/113 Buhari, Bed’ul-Vahy, 1 Zümer, 39/2 Kaf, 50/16 Buhari, İman, 37 294 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... ibadetler, insan ile Allah arasında gerçekleşen bir ilişkidir. Bu nedenle sadece O duysun, görsün ve bilsin diye, O‟nun rızasını kazanmak için yapılan ve karşılığı de sadece O‟ndan beklenilen davranışlardır. İbadetlere riyanın, yani gösterişin karışması, onun manevi değerini azaltır. Allah, bütün ibadetlerin sadece O‟nun rızası için yapılmasını ve karşılığının da sadece ondan beklenilmesini ister. Konu ile ilgili olarak Kur‟an-ı Kerim:“…Bana, din ve ibadetimi yalnız Allah‟a has kılarak gönülden O‟na kulluk etmem emredildi.”982 Allah, namaz kılarken riyakarlıktan, yani gösterişten uzak durma konusunda bizi uyarmakta ve bu konuda şöyle buyurmaktadır:“...Yazıklar olsun o namaz kılanlara ki, onlar namazlarını ciddiye almazlar. İbadetlerini gösteriş için yaparlar...”983 İbadet, bir diriliş ve hakiki nurdan yardım talep etmek demektir. Allah ibadeti emretmiştir. Çünkü O bilmektedir ki, bizim hayatımız ancak O‟nun ile mümkündür. O bize ibadeti, zorbalık, cebir ve soyut birer emir ve gereklilik olarak farz kılmamıştır. Bütün bunlardan dolayıdır ki Allah, bir takım zararlardan dolayı, içki ve ona benzer sarhoş edici ve akla zarar verici şeyleri yasaklamıştır. Kumarı, vermiş olduğu zarar, insanlar arasında ekmiş olduğu düşmanlık ve kinden dolayı yasaklamıştır. Zinayı da yasaklamıştır. Çünkü o, neseplerin birbirine karıştığı bir kargaşa ortamı meydana getirmektedir. O, nefsin ve şehvetin saçma arzularına boyun eğme demektir. Kadın ile erkek bir araya gelerek, birbirlerine payanda olup, evlilik düşünmeksizin sadece zevk alış-verişi için bir arada olmaları halinde, bu durum adeta bir fırsat hırsızlığından ibarettir. Bu düşüncedeki iki insan, sevgi ve birleşmeyi, üretim aracı olmaktan çıkararak, tüketim aracı konumuna getirmiş olurlar. Bunlar çeşitli kültürler ve milletler kurmak için yaratılan en değerli hücreleri, yalnızca şehevi bir heyecan için harcamış olurlar. Evlenmeyi de serbest bırakmıştır. Zira o düzen, intizam, sorumluluk ve gönül huzurundan ibarettir. Domuz eti yasaklanmıştır. Bizler şu anda biliyoruz ki, domuz, grip ve bağırsak kurdu mikropları taşımaktadır. İntihar etmek de yasaklanmıştır. Çünkü intihar, Allah‟a karşı son derece büyük bir sui-zandır. O‟nun yarattıklarını yok etme ve ahiretini unutmak demektir ki, bu da insanın, kendisi için yapmış olduğu büyük bir zulümdür. İnsanın bir şeyi sadece kendisine göre doğru olduğunu kabul etmesi, onun gerçekten doğru olduğunu göstermez. Doğruluk, ancak gerçek karakter ve kişiliğe 982 983 Zümer, 39/11 Maun, 107/4-6 İslam’da İbadet Anlayışı 295 karşı doğru olunmasıdır. İnsanın kendisine göre doğru olması için, onun fıtratı ve dünyaya getirmiş olduğu fıtrat kanunlarına karşı da doğru olması gerekir. Aksi takdirde kendi benliğinden uzaklaşır ve kendisini sıkıntıya sokmuş olur ki, maddi varlığı bir tarafta, ruhu ise tamamen kendisinden ayrı bir tarafta kalmış olur. İnsan, inancını ibadetlerle günlük hayatına yansıtamazsa meyvesiz ağaç gibi olur. İman ancak ibadetlerle olgunlaşır. İnsanın Allah katındaki değeri, ona karşı kulluk görevinde göstereceği özen nispetindedir. Bunun için ibadetlerimizi şuurlu bir şekilde yapmalıyız. İbadetlerin sadece Namaz, Oruç, Hac, Zekat olmadığı, ayrıca insanlığın hayrına olan her iş ve davranışın da ibadet olduğunu bilmeliyiz. Allah‟a yaklaşmanın ve sevgisini kazanmanın ibadetlerle olacağını unutmamalıyız. İbadetler insanı iyiye ve doğruya yönlendirip, onları olgunlaştırarak güzel davranışlar sergilemelerini sağlar. Yaratıcısına tam şuurla bağlanan ve ibadet eden insan, her türlü kötülükten kaçınarak kendisine olan güvenini artırır, böylelikle manevi yönden moral kazanır ve kişiliğini sağlamlaştırır. Sabırlı olmasını ve hayata olumlu bakmasını sağlar. Gerek ibadetlerimizde ve gerekse diğer davranışlarımızda herhangi bir gösteriş ve çıkar beklentisi içinde olmadan sadece O‟nun rızasını kazanmak amacıyla Allah‟a yönelmek gerekir. Konu ile ilgili olarak Kur‟an-ı Kerim:“De ki: Şüphesiz benim namazım, kurbanım, hayatım ve ölümüm kesinlikle hep o alemlerin Rabb‟i olan Allah içindir.”984Allah insanlara yapamayacakları ve güç yetiremeyecekleri ve altından kalkamayacakları sorumluluklar yüklememiştir. Yalnız güçlerinin yetebileceği, yaratılış yapıları ile uyumlu ve onları normal hayattan tamamen uzaklaştırmayacak ibadetler emretmiştir. Belli bir zamanı, şekli ve şartları olan ibadetlerin hepsi, insanın normal olarak ve kolaylıkla yapabileceği davranışlardır. Allah, Kur‟an-ı Kerim‟de yer alan,“…Allah sizin için kolaylık ister zorluk istemez…”985“…Din hususunda sizin üzerinize hiçbir zorluk yüklemedi…”986 şeklindeki ayetler de bunu açıkça göstermektedir. Hz. Peygamber(s.a.v): “Kolaylaştırınız, zorlaştırmayınız. Sevindiriniz, nefret ettirmeyiniz.”987“Din kolaylık- 984 985 986 987 En’am, 6/162 Bakara, 2/185 Hacc, 22/78 Buhari, İman, 29 296 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... tır…”988 Hadisleri ile dinin özünde bir zorluğun olmadığını bildirmiştir. İbadetler, insanı Allah‟a yakınlaştırır. Bu yakınlığı sağlamak için bazen yanlış bir düşünce olarak ibadetlerin ne kadar zorlaştırılırsa o kadar iyi ve Allah katında da makbul olacağı gibi anlayışlar da gelişebilmiştir. Fakat bu anlayışlar, kesinlikle doğru değildir. Allah ibadetleri, insanlara acı çeksinler diye değil, onun varlığını tanısınlar ve unutmasınlar diye emretmiştir. Bu anlayışlar, Allah tarafından bir aşırılık olarak görülmüş ve Allah‟ın belirlediği sınırları aşanlar, haddini aşanlar olarak nitelendirilmişti.989 Hz. Peygamber(s.a.v)‟ in hayatında böyle bir anlayış ve uygulama yoktur. İslam dini, sosyal hayatın bütün safhalarında yer alan faaliyetlerin ibadet olabileceğine dikkat çeker. Hz. Peygamber(s.a.v)‟in “her maruf şey, sadakadır.”990 ifadesi ibadete çok kapsamlı bir bakış açısı getirir. Bu ifadenin örneklerini Hadislerde çokça görmek mümkündür. “Emr-i bil ma‟ruf” sadakadır, yol göstermek sadakadır, rahatsız edici şeyleri yoldan kaldırmak sadakadır, zayıfa yardım etmek sadakadır, güzel ve yumuşak söz söylemek sadakadır ve selam vermek sadakadır. Görülüyor ki, insanların karşılıklı ilişkilerinin olumlu doğrultuda yürütülmesi hep birer sadakadır. Sadaka ise, ibadettir. Ayet ve Hadislerin yönlendirmesinden hareketle, İslam toplumu bütün güzel işleri, ibadet şuuruyla yerine getirmeye çalışır. Böyle bir toplumda eğitim de çalışmak da ibadet olur. Ancak Allah‟ın belli başlı emirlerini yerine getirmeyen insanların “eğitim ibadettir” ve “çalışmak ibadettir” demeleri kuru bir teselliden ibaret kalır. İbadetsiz din olmaz. Daha doğrusu ibadetsiz hayat olmaz. İbadet sisteminden kastedilen, İslam'ın şartlarıdır. Hz. Peygamber(s.a.v): “İslam beş temel üzerine kurulmuştur. Allah‟tan başka ibadet olunacak İlah bulunmadığına, Hz. Muhammed‟in, O‟nun kulu ve Resulü olduğuna şahadet etmek, Namaz kılmak, Zekat vermek, Oruç tutmak ve Hacc‟a gitmek.”991Hadis‟te de anlaşılmaktadır ki, İslam‟ın ilk şartı Allah‟a ve O‟nun Peygamberi Hz. Muhammed (s.a.v)‟e şahadet etmektir. İslam‟a girmek bu şartlarla olur ve bunlar yerine getirilmedikçe, diğerlerini yapmanın hiçbir önemi olmaz. Bu ilk şarttan sonra Namaz, Oruç, Zekat, Hac ve diğer ibadetler gelir. 988 989 990 991 Buharı, İman, 1/15 Maide, 5/87 Buhari, Cihad, 72; Müslim, Musafirin, 84 Ahmet Davutoğlu, “Sahih-i Müslim Trcümesi”, I, s. 152 İslam’da İbadet Anlayışı 297 İbadet Allah‟a kulluk etmek, saygı duymak, onun emirlerini ve O‟na olan bağlılığın gereklerini yerine getirmektir. İbadet, Allah‟a kulluk bilinciyle insanın, iman ve inancının bir gereği olarak sergilediği iyi ve güzel olan örnek davranışlardır. İbadetin anlam ve kapsamı çok geniştir. İslam‟ı öğrenmek, öğretmek, yaşamak, dua, niyaz ve tefekkürle Allah‟a gönülden yönelmek bir ibadettir. Dinin emir, yasak ve tavsiyelerine uymak, ailenin ihtiyaçlarını helal ve meşru yollardan karşılamak, canı, malı, sağlığı, çevreyi, tabiatı ve doğal dengeyi korumak, iyiliği tavsiye ederek insana ve topluma zarar veren bütün olumsuzluklardan kaçınmak gibi her türlü güzel davranış ibadettir. İbadet, Allah‟ın rızasını kazanmak niyetiyle yapılır. İslam‟a göre yapılan her güzel iş ve davranışın Allah katında mutlaka karşılığı vardır. Kur‟an-ı Kerim‟de bu durum şu şekilde yer almaktadır:“Kim zerre miktarı hayır işlerse karşılığını görür.” “Kim de zerre miktari şer işlemişse onu görür.”992 İbadet etme isteği insanın doğasında var olan bir duygudur. İbadetin ruhu ve özü olan ihlas, yalnızca Allah‟ın rızasını kazanmak niyetiyle ve kararlılığı ile yapılmasıdır. İnsanın istek ve arzuları sınırsızdır. Ama o, bu isteklerini tam anlamı iler karşılayamaz. Çevremize baktığımızda saymakla bitiremeyeceğimiz nimetlerle donatıldığımızı görürüz. Bu nimetlere karşılık şükür gerektirir. Şükür ise, nimeti yaratan ile o nimetten yaralanan kul arasında içten bir bağlılığa vesiledir. Yerine getirilen ibadetler de bu bağlılığın göstergesidir. İnsan, çeşitli nedenlerle zaman zaman bilerek veya bilmeyerek bazı hatalar yapabilir ve günah işleyebilir. Ancak daha sonra yaptıklarının yanlışlığını fark ederek pişmanlık duyar ve hatasından dönmek ister. Bu arzusunu tövbe ve dua ile ifade eder. Bir kimseye karşı işlediğimiz bir hatadan dolayı özür dilediğimiz gibi, Allah‟tan da özür dileme ihtiyacı duyarız. Tövbe insanın işlediği bir günah nedeniyle Allah‟tan özür dilemesidir. Allah, insanın bu yönünü bildiği için ona tövbe etme yolunu da göstermiştir. Çünkü insanın, pişmanlık duyduğu takdirde, günahların Allah tarafından affedileceğini bilmesi, onda umut ışığı yakmakta ve güven duygusu uyandırmaktadır. Bu güven duygusu insana pozitif enerji kazandıracak ve iyimser bakmasını sağlayacaktır. Evreni ve içindekileri yaratan ve yaşatan Allah‟a sığınmak, insana moral ve güven verir. Böylece insan hiçbir zaman yalnızlık duygusu ve ümitsizliğe kapılmaz. Zorluklar ve sorunlar karşısında daha kararlı davranır. Böylece merhameti ve kudreti sonsuz olan Allah‟a sığınmanın huzurunu duyar. Müslümanlara, bütün ibadetlerin sahibine 992 Zilzal, 99/7-8 298 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... dünya ve ahiret iyiliği sağladığını, Allah‟a bir fayda ya da zararının dokunmadığını öğretmek gerekir. İnsanın Rabb‟ine yönelip ibadet etmesi ve O‟nun rızasını kazanmaya çalışması, yaratılış amacına en uygun davranıştır. İbadet, insanın yaratılışının temel amacıdır. Nitekim Kur‟an-ı Kerim‟de Allah: “Ben cinleri ve insanları, ancak bana ibadet (kulluk) etsinler diye yarattım.”993 Allah bizlere yaratılış amacımızı hatırlatmakta ve bizden sadece kendisine ibadet etmemizi istemektedir. Kur‟an-ı Kerim‟de insanın değeri, ortaya koyduğu kullukla ölçülmüştür. Bu kulluğun en somut göstergesi de ibadetlerdir.994 Allah biz insanlara sayısız nimetler bahşetmiştir. Bunların karşılığında ise kendisinden başka ilah olmadığına iman ederek, bu imanın gerektirdiği şekilde bir hayat sürmemizi istemektedir. İmanımızın amel boyutunu oluşturan ibadetlerimiz, aynı zamanda Rabb‟imizin nimetlerine şükrümüzün ifadesidir. Ayrıca insanın iç dünyasını temizleyen ibadetler insanları kötülüklerden uzak tutar. Dolayısıyla bu insanların oluşturduğu toplumda güven ve iyiliğin hakim olmasına katkı sağlar. Bütün bunların dışında ibadetler en temelde Allah‟ın emrettiği için yapılır. Her şeyden müstağni olan Allah‟ın elbette bizim ibadetlerinize de ihtiyacı yoktur. İbadet, hiçbir karşılık beklemeksizin yalnız Allah‟ın emrini yerine getirmek ve O‟nun rızasını kazanmak için yapılır. İbadet Allah‟ın emri olduğu için yapılmalıdır. Bu durumda Müslüman, Allah‟ın yapılmasını istediği şeyleri yapmalı ve yapılmasını istemediği şeylerden de uzak durmalıdır. Her şeyi yoktan var eden Allah‟a kulluk etmek, verdiği sayısız nimetlere şükretmek için ibadet edilmelidir. Çünkü Allah, evrendeki her şeyi insanların yararlanması için yaratmış ve sayısız nimetler vermiştir. Hayatta insanın çeşitli sıkıntılarla karşılaşıp ümitsizliğe ve bunalıma düştüğü zamanlar olur. Böyle durumlarda insan, ibadetle kendisini Allah‟a daha yakın hisseder ve onunla sağlam bir iletişim kurar. O‟nun rahmetine sığınır, ümitsizlikten kurtulur ve huzura kavuşur. Kur‟an-ı Kerim bu konu ile ilgili olarak: “…Dikkat edin, kalpler ancak Allah‟ı anmakla huzura kavuşur.”995 İbadet, insanın Allah‟a olan inancını pekiştirir, O‟na olan sevgiyi artırır ve ahlakı güzelleştirir. Kötü duyguları yok eder. Günah işlemekten uzak tutar. Çünkü ibadet yapan kimse, sorumluluk bilincine sahiptir. Ahirette hesaba çekileceğini bilir ve davranışlarını buna göre düzenler. 993 994 995 Zariyat, 51/56 Furkan, 25/77 Ra’d, 13/28 İslam’da İbadet Anlayışı 299 Allah, ibadet eden ve yararlı işler yapan kullarını ahirette ödüllendirecektir. Konu ile ilgili olarak Kur‟an-ı Kerim: “...Artık kim, Rabb‟ine kavuşmayı umuyorsa iyi iş yapsın ve Rabb‟ine ibadette hiçbir şeyi ortak koşmasın.”996 İslam dininde emredilen ibadetlerin bireysel ve toplumsal yararları vardır. Cuma, bayram ve teravih namazları insanlar arası ilişkilerin güçlenmesine, milli birlik ve beraberliğin gelişmesine katkı sağlar. Ramazan Orucu, Zekat, Sadaka ve Kurban, sosyal yönü olan ibadetlerdir. İslam, Allah‟a iman, namaz, cemaat, oruç, hac vb. vasıtalar ile insanların beraberce zulme, adaletsizliğe, eşitsizliğe, haksızlığa, kötülüğe, fakirliğe, hastalığa, cehalete karşı omuz omuza mücadele ettiği bir dayanışma toplumu yaratmak istemiştir. Bu ibadetler, toplumu kaynaştırır, yardımlaşma duygusunu geliştirir. İnsanlar arası ilişkileri disipline eder ve kişilerde dayanışma duygusunu artırır. Ayrıca insanlar arasında şefkat ve merhamet duygularının gelişmesine de katkıda bulunur. Bireyler bir topluma mensup olmanın, din kardeşliğinin öneminin ve bu kardeşlikten doğan gücün farkına varırlar. İbadetler, sosyal yardımlaşma, birlik ve beraberlik duygularını geliştirme açısından da etkin bir fonksiyona sahiptir. İbadetler bireyi fedakarlığa ve başkalarını düşünmeye yönlendirir. Kişinin sosyalleşmesine katkıda bulunur. İbadetler toplumda maddi, manevi ve ahlaki sorunların çözümüne yardımcı olduğu gibi, sosyal ilişkilerin gelişmesine de katkı sağlar. Özellikle Zekat, Sadaka, Hac ve Kurban gibi ibadetler, sosyal yardımlaşma ve dayanışmanın toplumda gelişmesinde ve yaygınlaşmasında önemli rol oynar. Gelir dağılımındaki farklılıkların yol açtığı sorunlar toplum barışını tehdit edebilecek özelliktedir. Bu farklılıkların en alt seviyeye indirilmesi ve servetin belli kişilerin ellerinde toplanmasını önleyerek, toplumun geneline yaygınlaştırılmasının sağlanmasında Zekat ve Sadaka gibi ibadetlerin önemli rolü vardır. Zekat‟ı ve Sadaka‟yı veren kişi, onu Allah rızası için verir ve Zekat‟ı alan kişi ise kendisini minnet altında hissetmez. Zekat alan kişi, yaşadığı toplumda yalnız olmadığını bilir. Kendisini anlayan ve ona sahip çıkan hayırsever insanların olmasından dolayı önce yaratanına şükreder ve yardım eden kimseye ise teşekkür eder. Böylece sosyal yardımlaşma, birlik ve beraberlik duyguları gelişir, toplumda sağlıklı ilişkiler ve barış ortamı ortaya çıkar. Birlikte yapılan ibadetler, mü‟minler arasındaki her türlü makam, mevki, rütbe ve ırk üstünlüğü duygusunu ortadan kaldırmak suretiyle sosyal eşitliği sağlar. Böylece cemaat 996 Kehf, 18/110 300 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... halinde yapılan ibadetler, insanlar arasındaki bütün engelleri kaldırarak, onları birbirlerine yakınlaştırmakta ve birlikteliği bir hayat tarzı haline getirmektedir. İbadetlerin genel olarak topluca yapıldığı yerlere mabed denilmektedir. İnsanların bir arada ibadet yapma ihtiyacı nedeniyle mabetler ortaya çıkmıştır. İbadetlerin yerleri, dinlerin özelliklerine, ülkenin coğrafi ve kültürel durumuna göre şekil kazanmıştır. Kur‟an-ı Kerim‟e göre yeryüzündeki ilk mabed yeri, Mekke‟deki Kabe‟dir. Bu durum Kur‟an-ı Kerim‟de böyle ifade edilmiştir: “Şu bir gerçek ki, alemlere bir bereket kaynağı ve yol gösterici olarak insanlar için kurulan ilk ev Mekke‟deki (Kabe)‟dır.”997 Kabe Hz. İbrahim (a.s) ve oğlu Hz. İsmail (a.s) tarafından inşa edilmiştir. Kabe, yüzyıllardır bir ibadet ve ziyaret merkezi olmasının yanı sıra bir güven ve emniyet yeridir. Kur‟an-ı Kerim‟de Kabe‟nin dışındaki ibadet yerlerine, secde edilen yer anlamında Mescit olarak adlandırılmıştır. Ülkemizde ibadet yerlerinin küçüklerine Mescit, büyüklerine de Cami denilmektedir. Mescitler, Allah‟ın yapılmasını emrettiği ve içinde adının anılmasını istediği ibadet yerleridir. Hz. Peygamber(s.a.v)‟in, “Bana yeryüzünün her tarafı Mescit ve temiz kılındı.”998 Hadis‟i Mescit anlayışının ne kadar kapsamlı olduğunu ortaya koymaktadır. Daha önce de ifade edildiği gibi, helali haram kılma, haramı da helal sayma hiç kimsenin yetkisinde değildir. Helal ve haramı belirleyen Allah‟tır. Bunun aksi ise insanları Allah‟ın yerine Rabb edinme anlamına gelir.999 Genel itibarıyla insanlar dine ya da kutsala saygı duyar ve bu konuda bilgili zannettikleri kimselere teslim olurlar. İnsanların bu kabulleri ya da teslimiyetleri akli ve mantıki esaslar üzerine oturmadığı zaman, din istismarı ya da kutsalın bezirganları sahneye çıkar. Bunlar da insanları Allah‟ın dışında, kendilerine kulluğa davet ederler. Bazen de tam tersi olur ve insanlar hakiki Tevhid inancına sahip kimseleri putlaştırırlar. Hıristiyanların Hz. İsa (a.s)‟a Allah‟ın oğlu demeleri bu türden yanlışlığa güzel bir örnek olur. Düşülen temel yanlışlık, dini inanış ve kabullerin akıl ve mantık temelinden uzak olma yanlışlığıdır. “Onlar Hahamlar‟ını, Rahipler‟ini ve Meryem oğlu İsa‟yı da Allah‟ın dışında kendilerine Rabb edindiler. Oysa onlar bir olan Allah‟a ibadet etmekle emro997 998 999 Al-i İmran, 3/96 Buhari, Salat, 56 Zemahşeri, “Keşşaf”, III, s. 34; Razi, “Mefatihu’l-Gayb”, XVI, s. 38; Ebu Hayyan, “Bahru’l-Muhit”, V, s. 33 İslam’da İbadet Anlayışı 301 lunmuşlardı. Allah‟tan başka ilah yoktur. O müşriklerin ortak koştuğu şeylerden münezzehtir.”1000 Hıristiyanlar Hz. İsa (a.s) için, Yahudiler de Hz. Üzeyir (a.s) için Allah‟ın oğlu deme hatasına düşmüşler ve ehli kitap olmakla bağdaşmayacak bir davranış sergilemişlerdir. Her iki gurup da putlaştırdıkları şahısların bir kısım mucizelerinden dolayı onları olağanüstü görmüş ve onlara uluhiyet izafe etmişlerdir. Ehl-i Kitab‟ın, Rahiplerini ve Hahamlarını “Rabb” edinmeleri de yine aynı kültürün devamıdır. Allah‟ın insanlara verdiği özgürlüğü benimseyememiş kimseler, başkalarını putlaştırmışlardır. Gerçek özgürlük ve tam hürriyet Tevhid inancındadır. Allah‟ın dışında başkalarına kulluk ise insanın özgürlüğünü bitirir, insanı insanlıktan çıkarıp akılsızca bir kısım taklitlere göre hareket eden yaratılmış varlıklar seviyesine düşürür. Nitekim Ehl-i Kitab‟ın Hahamları onlara, Allah‟ın dışında bir kısım şeyleri haram sayınca, onlar da haram kabul ediyor veya helal kılınca da helal sayıyorlardı. Halbuki Allah‟ın dışında insanların helal ya da haram kılma yetkileri yoktur. Herhangi birini Rabb edinmek için, ona Rabb ismini vermiş olmak gerekmez. Allah‟ın emrine uygun olup-olmadığına bakmaksızın bir kısım insanların emirlerine uymak, özellikle de din konusunda, o insanların sözlerini inanç gibi kabul etmek, bunlara uyunca Allah‟a uyduğunu sanmak, işte bu kimseleri Rabb edinmektir. Gerçeğe dayanmayan bir şeyin ilmi değeri yoktur. Gerçek alim de Allah‟tan başkasına tapmayı asla doğru bulmayan hür iradeli ve ahlaklı kimsedir. Bilgisizce iman etmek ya bir taklit, ya da bir teslim oluş veya bir gücün önünde boyun büküştür. “Bedeviler iman ettik dediler. Deki; siz iman etmediniz, ama boyun eğdik deyin. Henüz iman kalplerinize girmedi...”1001 “Bedeviler, kafirlik ve münafıklık bakımından hem daha beter, hem de Allah‟ın Resulüne inandırdığı kanunları tanımamaya daha yatkındır. Allah çok iyi bilendir, hikmet sahibidir.”1002 Herhangi bir medeni yerleşim yerinde yerleşik olmayan ve çölde göçebe olarak yaşayan kimselere bedevi denir. Yaşadıkları çöl hayatının gereği olarak tabiatları daha sert, yaşantı olarak ilkel, medeniyetten ve ilimden uzak oldukları için de inkar bakımından daha şiddetlidirler. Bu tiplerin temel karakteristik özelliği bir hakikati duyduğu zaman, anlamadan hemen karşı koymaktır. Kur‟an-ı Kerim‟in inceliklerini ve bir bütün olarak felsefesi1000 1001 1002 Tevbe, 9/31 Hucurat, 49/14 Tevbe, 9/97 302 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... ni bilmedikleri için ne gerçek Tevhid‟i, ne de dini hükümlerin mahiyetini ve kapsamlarını bilmezler. Bilgiden uzak olmak onlara kabalık, sertlik ve inkar getirmiştir. Sağlam ve sağlıklı bir imana sahip olmak için bu davranışlardan şiddetle kaçınmak gerekir. Biz insanlardan istenilen iman, bit‟at ve hurafelerden uzak, Allah‟ın dinine ve Resulü‟nün sahih sünnetine teslim olmaktır. Bunun dışında yol aramak, Tevhid‟ten uzaklaşmaktır. İnsanın bütün benliği ile Allah‟a yönelerek maddi ve manevi isteklerini O‟na arz etmesine dua denir. O‟ndan istekte bulunmasıdır. Dua, kul ile Allah arasındaki yegane bağdır. İnsanın kibirden vazgeçip, Allah‟ın mutlak kudretini, adaletini ve merhametini benliğinde hissedip, ona boyun eğmesidir. Dua, kalbin Allah ile konuşmasıdır. Duanın ana amacı, insanın kendi halini Allah‟a arz etmesi ve O‟na niyazda bulunması olduğuna göre dua, Allah ile kul arasında bir diyalog anlamı taşır. Bir başka deyişle dua sınırlı, sonlu ve aciz olan varlığın, sınırsız ve sonsuz kudret sahibiyle kurduğu bir köprüdür. “...Dua ediniz ki, duanıza icabet edeyim...”1003 ayeti gereğince kişi Allah‟ı daima hatırlamalı ve her zaman onun kulu olduğunu hatırdan çıkarmayıp, ona göre hayatını sürdürmelidir. Kur‟an-ı Kerim‟de de ifade edildiği gibi, daha ziyade başının darda kaldığı durumlarda Rabb‟ine halini arz edip yardım dilemesi insanın tabiatında vardır. Doğru olan ise, her zaman Allah‟ı anma ve O‟na dua etmektir. Sonuç olarak kişi modern dünyanın sorunlarıyla baş edemeyip, çaresiz kaldığında da ellerini açıp huzur bulabilmesi için Rabb‟ine yalvarmalı ve içten gelen duygularla gözyaşı dökerek sıkıntılarını gidermesini O‟ndan talep etmelidir. Kula yaraşan, kendi acizliğini anlayıp, Allah‟ın kudret ve azametini düşünerek ihtiyacını arz etmek, kabul etmesi için niyazda bulunmaktır. “Allahın takdiri değişmeyeceğine göre duanın ne faydası vardır?” şeklinde düşünen insanlar olabilir. Şüphesiz böyle bir düşüce yersizdir. Şöyle ki; olaylar sebep-sonuç ilişkisiyle birbirine bağlanmıştır. Sebeplerin sonuçları doğurması zaman içinde meydana gelir. İyilik veya kötülüğü takdir eden, bunlar için bir sebep de takdir etmiştir. Dua, kötülüğün giderilmesi veya iyiliğin sağlanması için bir sebeptir. “Kaza ancak dua ile geri çevrilebilir.” sözünün açıklaması da şöyledir: Allah‟a dua ve niyaz, O‟nun rahmetine vesile olur. Bu suretle musibetler azalır ve acılar diner. Mesela: Allah bir yere bir felaket takdir etmiş olsa ve kul musibetin giderilmesi için dua etse, dua Allah‟ın takdirini değiştirmez. Şu kadar var ki, Allah‟ın rahmetiyle 1003 Mümin, 40/60 İslam’da İbadet Anlayışı 303 afetin etkileri, bırakacağı tesirler değişir ve rahmet fıtratının şiddetini azaltır. Kaderde bir afet olan bu fırtına, sonunda dua bereketiyle serin bir rüzgar oluverir. Akıl, sabır ve dua, beraberinde zaferi getirir. Kur‟an-ı Kerim‟de “Dai” kelimesi daha ziyade insanın isteklerini ve ihtiyaçlarını arz ettiği kudret sahibi yaratıcıya yaptığı dua anlamında kullanılır.1004 Dua; davet kelimesiyle aynı kökten gelir ve “çağırmak, istemek, yardım dilemek” anlamlarına gelir. Dua, aşağıdan yukarıya, küçükten büyüğe doğru yönelen bir iletişimdir. Dua her kul için geçerli olan, insanın Rabbi ile arasında vasıtasız gerçekleştirdiği bir konuşmadır. Dua sadece Allah‟a yapılır. Dua acizliğin, yani kulluğun itirafı ve Allah‟ı tek yaratıcı bilmenin göstergesi olduğu için kulluğun ve ibadetlerin özüdür. Dua ederek Rabb‟ini anan kimseyi Allah da anar.1005 Dinin direği olan namaz da, Kur‟an-ı Kerim‟de iki yerde 1006 dua kelimesi ile ifade edilmiştir. Allah dua edene karşılığını muhakkak vereceğini bildirmiştir. 1007 “Kullarım beni senden sorarlarsa (bilsin ki), gerçekten ben (onlara) çok yakınım. Biri benden bir şey istediğinde onun duasına karşılık veririm.”1008 “Dua, ibadetin özüdür.”1009 buyuran Hz. Peygamber(s.a.v), hastalıktan, bunalmaktan, faydasız ilimden ve her türlü kötülükten Allah‟a sığınmış, Rabb‟imizden sağlık, rızık, affedilme, mutluluk ve iman istemiştir. Kandil gecelerinde, arafe ve cuma günlerinde, secdede, ezan ve kamet arasında duaların geri çevrilmeyeceği müjdesini vermiştir. Hz. Peygamber(s.a.v), “Dua ettim de kabul olmadı” diye aceleci davranılmadıkça, duaların kabul edileceğini bildirmiş,1010 “Dualarınızda azimli ve kararlı olun.”1011 En güzel duayı ise şöyle özetlemiştir: “Allah‟tan affedilmeyi ve afiyeti dileyin. Çünkü hiç kimseye sağlam bir imandan sonra afiyetten daha hayırlı bir şey verilmemiştir.”1012 Dua ederken kime el açtığımızın farkında olarak, Rabb‟imizin mutlak zenginlik sahibi olduğunu bilerek, sevgi ve tazim duy1004 1005 1006 1007 1008 1009 1010 1011 1012 Ragıb İsfehani, age, s. 190-191; Bakara, 2/171; Nur, 24/63; A’raf, 7/56; Zümer, 39/8; Yunus, 10/12 Bakara, 2/152 E’nam, 6/52; Kehf, 18/28 Mu’min, 40/60 Bakara, 2/186 Tirmizi, Dua, 1 Buhari, Deavat, 22 Buhari, Deavat, 21 Tirmizi, Dua, 106 304 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... guları içinde lütuf ve yardım dilemeliyiz. Dua için özel bir zaman ve durum yoktur. Kur‟an-ı Kerim‟de Allah, kullarını duaya teşvik eder ve dua etmemenin insanı önemsizliğe mahkum eden bir illet olduğunu beyan eder.1013 Dua insanın halini Allah‟a arz etmesi, O‟ndan yardım istemesi ve işlerinde O‟nu vekil tutmasıdır. Dua, insan için bir güç kaynağıdır. Hz. Peygamber(s.a.v) Allah‟tan aldığı emirle insanları İslam‟a davet ettiğinden, onun bir ismi de “Dai”dir. Dua, azcın ve zilletin sebebi değildir. Dua, insanın asaletini ve insani değerleri reddetmez. Dua; muhal, mantıksız ve aklın kabul etmediği şeyleri elde etme aracı değildir. Dua hiçbir surette görevin yerine geçmez, bireyin veya toplumun sorumluluğunu ortadan kaldırmaz. Dua, herkesin hayata, halka, topluma ve kaderine karşı sorumluluğundan kurtulmak için bir kaçış, bir çıkış yolu değildir. Çirkinlik, seviyesizlik, fesat, hayasızlık ve ihanet lekesini yıkayıp temizleyen bir madde, suçluyu ve hak etmeyen mantıksız ve kanunsuz yollarla affettiren ve ona kurtuluş bahşeden bir düzenbazlık değildir.1014 İslam‟da dua da önemli ibadetlerdendir. Kur‟an-ı Kerim‟de 20 ayette dua kelimesi geçmektedir.1015 İnsan olarak yaratılışımızın hikmeti dua ve kulluktur. Onun için ibadetimiz ve kulluğumuz olmasa Allah katında ne kıymet ve önemimiz olacak ki?1016 “Hiç olmazsa, onlara bu şekilde azabımız geldiği zaman boyun eğselerdi! Fakat kalpleri iyice katılaştı ve şeytan da onlara yaptıklarını cazip gösterdi”1017 “Rabb’inize yalvara yalvara ve için için dua edin. Çünkü o haddi aşanları sevmez.”1018 Dua küçüğün büyükten, aciz olanın güçlüden ihtiyaç ve arzusunu ciddi olarak istemesi ve rica etmesi demek olduğundan fiil, söz ve hal olarak yalvarmak, ihlas ve ciddilik, bir de istenilen şeyin isteyen ve kendisinden istenilenin hal ve sanlarına layık ve uygun olması, aralarındaki nispeti bozucu olmaması duanın tarifinde dahil şartlardandır.1019 Bunun için duada 1013 1014 1015 1016 1017 1018 1019 Furkan, 25/77 Ali Şeriati, “Dine Karşı Din”, s. 142 Bakara, 2/ 186; Ayrıca Bkz. Süleyman Uludağ, “Dua” , TDVİA, c. I9, s. 530 Muhammed Hamdi Yazır, “Hak Dini Kur’an Dili”, c. 5, s. 3616 Muhammed Hamdi Yazır, “En’am, 6/43. Ayet”, c. 3, s. 1924 Muhammed Hamdi Yazır, “A’raf, 7/55. Ayet”, c. 3, s. 2171 Muhammed Hamdi Yazır, age, s. 2194 İslam’da İbadet Anlayışı 305 yalvarmamak varlığa, pervasızlığa bir çeşit çalıma delalet eder. Ufak bir saygısızlık etmek, dua sınırından emir veya iltimas sınırına geçen bir haddini aşma olayı olduğu gibi duayı gizli bir şekilde yapmamak, bağırıp çağırmak da ihlas sınırından gösterişe, dua sınırından şikayet ve davaya geçen bir hadsizliği kapsamaktadır.1020 “Ve ben cinleri ve insanları ancak bana kulluk etsinler diye yarattım.”1021 Ayetine göre insanlar, Allah‟a kulluk etmek için yaratılmıştır. İşte hatırlatılması gereken görev budur. Cin ve insan cinsinin yaratılmasının hikmeti Allah‟ı tanıyıp O‟na ibadet ve kulluk etmektir. Bunun dışında başka şeylere tüketilen ömür zayi edilmiş olur, onun için azabı hak eder.1022 Kulluk, düzen içinde ilahi kanunlara uymak demektir. Bu düzene uymak da ancak düzeni sağlayan kanunları bilmekle sağlanabilir. Bundan dolayı kulluk etmek Allah‟ı tanımak, bilmek manasında kullanılabilmektedir. Allah ve O‟nun kanunları bilinmedikçe, Allah‟a kulluk da olmaz. İnsan yaratılışı gereği soru sormaya meyillidir. Kur‟an-ı Kerim‟de sorunun ve soruşturmanın her şekliyle bir öğrenme ve öğretme, bir yetişme ve yetiştirme metodu olarak kullanıldığı görülmektedir. İnsan hem kendine ve hem de başkasına sorular sorar, soruşturur, sora sora yetişir ve yetiştirir.1023 Dua, insan ile Allah arasında iletişim kurma yollarından birisidir. İnsan, dua ederken Allahın kendisini işittiğinin bilincindedir. Dua ile insan, dileklerinin aracısız olarak Allah‟a iletmekte ve ondan yardım istemektedir. İnsanın ihtiyaçları, beden ve ruh sağlığı, beklentileri, endişeleri, hedefleri ve ahiret mutluluğu gibi konular dua konularını oluşturmaktadır. İnsan, zor durumlarda Allah‟ı hatırlayarak aczini, güçsüzlüğünü ve hatalarını samimi olarak dile getirir. Sıkıntıdan kurtulduğu ve rahata kavuştuğu zaman da ona şükreder. Allah ile iletişimini artırdıkça, O‟na yakınlaşma duygusu güçlenir. Allah Kur‟an-ı Kerim‟de, kendisine dua edilmesini ve dua edenin duasına karşılık verileceğini şöyle ifade etmektedir: “…Bana dua edince, dua edenin duasına cevap veririm…”1024 İnsanın duaya yönelişinde gelecek endişesi, günahlarını affettirme ümidi, sınavlarda başarılı olma ar1020 1021 1022 1023 1024 Muhammed Hamdi Yazır, age, s. 2194 Muhammed Hamdi Yazır, “Zariyat, 51/56. Ayet”, c. 6, s. 4542 Muhammed Hamdi Yazır, age, s. 4546 Abdullah Akbaş, “Hak Dini Kur’an Dili adlı Tefsir’de Bazı Ayetlerin Eğitim Açısından Değerlendirilmesi”, Yüksek Lisans Tezi, s. 90, Alıntı: Nevzat Ayasbeyoğlu, “İslamiyetin Eğitimimize Getirdiği Değerler ve Kur’an-ı Kerimin Eğitim İle İlgili Ayetlerinin Tahlili”, s. 55 Bakara, 2/186 306 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... zusu, sevilen birinin ölümünden duyulan üzüntü, sevdiğine kavuşma isteği, hastalık ve tehlikeli durumlarda yardım ve güvenlik isteği gibi nedenler rol oynamaktadır. İnsanlar dualarının gerçekleşmesini ister. Ancak dualar her zaman insanın isteği doğrultusunda gerçekleşmeyebilir. Bu durumda aceleci olunmamalı ve sabırlı olunmalıdır. Çalışmadan yapılan dua, tarlasını ekmeyen çiftçinin ürün beklemesi kadar boş bir bekleyiş olur. Dua yapan insanın, ibadet yapmakla birlikte aynı zamanda ruhi faaliyetleri de güç ve canlılık kazanır. İnsan hırsını, bencilliğini ve aczini görür. Kötülük eğilimleri azalır ve güzel davranışlara yönelir. Dua eden insan, Allah‟ın yardımının kendisiyle olduğunu düşünür ve manevi güç kazanır. Duanın insana kazandırdığı bu manevi güç ve direnç, insanın zorlukları yenmesini kolaylaştırır. Dua etmek, İslam dininde ibadet olarak değerlendirilir. Bununla ilgili olarak Hz. Peygamber(s.a.v): “Dua ibadetin özüdür.”1025 Dua, ruhun Allah‟a yükselişi ve kalbin Allah ile konuşmasıdır. Duanın ferde bakan psikolojik yönleri yanında, toplumu ilgilendiren sosyolojik boyutu da vardır. “Duasız toplum boşluktadır. Dua etme duyarlılığını yitirmiş bir toplum, genelde de insanlığı, hüzünlü ve ümitsiz bir gelecek karşılayacaktır.” Mü‟minler, birbirlerine dua ederek manen destek olurlar. Hatta en makbul dualardan birinin, kişinin gıyabında ona dua etmek olduğu bildirilmiştir. Her namazda Müslümanların okudukları şu dualar, onlar arasında kuvvetli bir dayanışmayı netice verecek kuvvete sahiptir. “…Ey Rabbimiz! Bize hem dünyada bir iyilik ver ve hem de ahirette bir iyilik ver ve bizi cehennem azabından koru derler.”1026 “Ey Rabbimiz! (Amellerim) hesap olunacağı gün beni, ana-babamı ve mü‟minleri bağışla!”1027 Allah, her şeye gücü yeten bir varlıktır. İnsan dua ve ibadet yoluyla Allah‟a sığınır. Karşılaştığı zor durumlardan kendisini kurtarması için samimiyetle Allah‟a yönelerek O‟ndan yardım ister. Allah‟ın kullarını çok sevdiğini, kendisine açılan elleri boş çeviremeyeceğini bilir. Konu ile ilgili olarak Kur‟an-ı Kerim: 1025 1026 1027 Tirmizi, Davut, 2 Bakara, 2/201 İbrahim, 14/41 İslam’da İbadet Anlayışı 307 “Rabb‟inize alçak gönüllüce ve gizlice dua edin…”1028 “...O‟na, korkarak ve rahmetini umarak dua edin. Muhakkak ki, Allah‟ın rahmeti, iyilik edenlere yakındır.”1029 “En güzel isimler (el-esmaü’l-hüsna) Allah‟ındır. Bundan dolayı Allah‟a onlarla dua edin...”1030 “Rabb‟iniz şöyle buyurdu: „Bana yalvarın, dua edin ki, size karşılık vereyim…”1031 İbadetin bir parçası olan “dua”yı ibadetten ayırmak her zaman mümkün değildir. Dua, Allah‟ın yüceliği karşısında, kulun azcını itiraf etmesi ve yaratıcıdan yardım dilemesi demektir. Allah ile inanan kişi arasında vasıtasız bir iletişim aracı olan duanın temelinde, O‟na iman ve güven vardır. Dua, aciz olan insan ile her şeye hakim olan Allah arasında adeta bir köprü görevi görür. Bu anlamda dua, kulun Rabb‟ine en kısa yoldan ulaşma tarzıdır. Dua, aynı zamanda yaratıcıya olan iman ve teslimiyetin bir ifadesidir. Kulluğun özü olduğu gibi, imanın pratik bir yansıması olarak da önemlidir. Konu ile ilgili olarak Allah: “(Resulüm!) De ki: Duanız olmasa, Rabb‟im size ne diye değer versin?...”1032 Ayrıca Allah, kulunun kendisine sığınmasından, yakarmasından ve yardım istemesinden hoşnut olmaktadır. Çoğu zaman ibadetle dua iç içe bulunmuştur. Dua, ruhun Allah‟a yükselişi ve kalbin Allah ile konuşmasıdır. Mü‟minler, birbirlerine dua ederek manen destek olurlar. Yapılan dualarla, dünyanın her tarafındaki mü‟minler kalben, ruhani ve nurani bağlarla birbirlerine bağlanırlar. “Mü‟minler bir vücudun azaları gibidirler...”1033 Hadisi‟nin sırrını gösterirler. -İslam Dininde İbadetler 1- Beden ile yapılan ibadetler: Namaz ve oruç gibi ibadetler, 2- Mal ile yapılan ibadetler: Zekat, Fitre ve Sadaka gibi ibadetler, 1028 1029 1030 1031 1032 1033 A’raf, 7/55 A’raf, 7/56 A’raf, 7/180 Mümin, 40/60 Furkan, 25/77 İbrahim Canan, “Kütüb-i Sitte”, 17/325 Hadis No: 6806 308 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... 3- Hem beden ve hem de mal ile yapılan ibadetler: Hac ve Umre gibi ibadetlerdir. İslam‟da ibadetin en yüksek derecesi, Allah‟a karşı hiçbir menfaat beklemeksizin, O‟nun Allah olduğu şuuru ile itaat etmektir. Evrendeki bütün varlıklar kendi hallerine göre ve kendi dilleriyle Allah‟a karşı ibadetlerini yapmaktadırlar. Allah, kullarına güçlerinin yeteceğinden fazlasını yüklememiştir.1034 Kur‟an-ı Kerim‟in birçok ayeti, mü‟minleri Allah‟a itaat etmeye çağırmaktadır.1035 İslam‟da ibadet, hayatın bir parçası olarak algılanmış ve kişinin idrakini geliştirmiştir.1036 İslam, bir bütün olarak Allah‟a kulluk etmekten ibarettir. İbadet esnasında ırk ve renk farkı gözetmeyen İslam, bu özelliği ile Allah‟ın huzurundaki eşitliği, düşünce planında hayata geçirmiştir. Abd kelimesinden türeyen “ibadet”, her türlü güzelliğin ve yüceliğin sahibine karşı takdir gösterme, sevgi ve saygı belirtme, boyun bükme ve itaat etme manalarına gelir.1037 “Ubudiyet” ahde vefa, sınırları gözetme, mevcuda razı olma ve yokluk zamanında sabretme anlamında kullanılır.1038 İbadette öz mana saygı ile boyun bükmektir.1039 İnsan dışındaki yaratılanların iradeleri olmaksızın, Allah‟ın emirlerine boyun bükmüştür. İnsan ise irade ve tercihi ile Allah‟a ibadette bulunur.1040 Bunun için Kur‟anı Kerim‟in istediği kulluk bilgiye dayanan, taklitten uzak ve akıl-mantık üzere kurulu bir kulluktur. Bu şekilde kulluk yapana “abid” denir.1041 İslam dinindeki Tevhid inancı, insanları Allah‟tan başka şeylere tapmaktan yasaklar ve yalnız Allah‟a kul olmaya çağırır. Allah‟a kul olmaya çağırırken de her hangi bir zorlamada bulunmaz ve insanların akıl ve iradelerine seslenir. Aklı kendisine rehber edinmiş ve ilmi esas bilmiş bir insan, evren kitabını okurken gördüğü güzelliklerin, mükemmelliklerin sahibine ibadet adı altında takdirlerini bildirir. Kime ibadet ettiğini veya neden 1034 1035 1036 1037 1038 1039 1040 1041 Bakara,2/286 Bakara, 2/21-172; Maide, 5/76; Hud, 11/2-109; Hicr, 15/99; Taha, 20 /14; Yusuf, 12/40; Zariyat, 51/36 Muhammed el-Mübarek, “Nizamü’l- İslam”, s. 130 Muhammed Hamdi Yazır, age, c. I, s. 102-105 Cürcani, “Kitabu’t-Ta’rifat”, s. 190 Zemahşeri, age,”, I, s. 118 Fahrettin Razi, age, c. I, s. 246-249 Ragıb İsfehani, “Müfredat”, s. 358-359; Ayrıca Bkz. Yusuf, 12/40; İsra,17/53; Bakara, 2/21; Hac, 22/77; Nisa, 4/36; Maide, 5/72; Nahl, 16/36; Mü’minun, 23/23; Neml, 27/45; Ankebut, 29/16 İslam’da İbadet Anlayışı 309 ibadet ettiğini bilmeyen kimselerin “abid” olduğu söylenemez. İslam‟da ibadeti sembolize eden Namaz, İslam‟ın dünya görüşünün bir ifadesi olduğu kadar, İslam‟ın dünyayı nasıl düzenlemek istediğini de göstermektedir. Bu anlamda Namaz iki şey ilan etmektedir. Bir değil, iki ezeli insani meyil vardır ve bunlar mantıkça birbirinden ayrı olmakla beraber, insanın hayatında birleşebilir. Ne temizlik olmadan namaz var, ne de fiziki ve sosyal çabalar olmadan manevi çabalar vardır. Namaz abdestsiz ve taharetsiz olmaz. Namaz İslam‟ın iki kutuplu birliği olarak adlandırdığımız şeyin en mükemmel ifadesidir.1042 “İhlas”, inanç itibariyle karışık her türlü düşünceden uzak olarak Kur‟an-ı Kerim‟deki tarif edildiği şekliyle Allah‟a inanma ve O‟na kullukta bulunmadır.1043 İhlas Suresi‟ne bu adın verilmesi de içerisinde halis Tevhid inancının anlatılışından dolayıdır. 1044 “Muhlis”, yalnız Allah‟ı mabut, yani ibadete laik tanıyan, her türlü şirk ve şaibesinden uzak, saf ve temiz niyet ile Allah‟a kulluk eden kimsedir.1045 Kur‟an-ı Kerim‟de bu kelime, daha ziyade insanın isteklerini ve ihtiyaçlarını arz ettiği, kudret sahibi yaratıcıya yaptığı dua anlamında kullanılır.1046 İlim, Kur‟an-ı Kerim‟de çok üstün olarak kabul edilmiş ve ilim sahiplerinin de diğer insanlardan daha üstün oldukları vurgulanmıştır. İslam‟da hem iman ve hem de imana bağlı ibadet, bilgi üzerine bina edilir. Bilgisizce yapılan ibadetlerin yanlışlardan uzak olması mümkün değildir. Putlara yapılan ibadet, aklın kullanılmadığı zaman insanın ne kadar yanlış inançlara ve ibadetlere gireceğini açıkça gösterir. Doğruyu test eden akıl olduğu için, yapılacak ibadetin de aklın rehberliğinde yapılması gerekir. Bütün dinlerde günlük, haftalık ve yıllık ibadetler vardır. Haftalık ve yıllık ibadetler genellikle kutsal günler ve geceler olarak bilinir. Bu günler ve gecelerde daha fazla ibadet edilir ve bayram gibi kutlanır. Bazı dinlerde bu bayramlar güneş takvimine göre, bazısında ise ay takvi1042 Aliya İzzetbegoviç, age, s. 283 Ragıb İsfehani, age, s. 173-174; Ayrıca Bkz. En’am, 6/139; Yusuf, 12/80; Bakara, 2 /119; A’raf, 7/29; Yunus, 10/22; Ankebut, 29 /65; Lokman, 31 /35; Gafir,40 /65; Beyyine, 98/5 1044 Fahrettin Razi, age, XXXII, s. 175 1045 Cürcani, age, s. 28 1046 Ragıb İsfehani, age, s. 190-191; Ayrıca Bkz. Bakara, 2/171; Nur, 24/63; Zümer, 39/8; Yunus,10/12-106; Furkan, 25/14; Yusuf, 12/ 25; Gafir,40/41-42 1043 310 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... mine göre düzenlenir. İslam dininde yıl içinde Ramazan ve Kurban bayramları diye iki büyük bayram bulunmaktadır. Cuma günü ise, cemaatle kılınan namazdan ve okunan hutbeden dolayı çok önemlidir ve bütün Müslümanların haftalık bayramıdır. Müslümanlar tarafından yıllık ibadet sayılan dini bayram ve özel geceler olan kandiller vardır. Bunlar Ramazan ve Kurban bayramı1047 ile Mevlid kandili, Regaib kandili, Mirac kandili, Berat kandili, Kadir gecesidir.1048 Hicri yılın ilk ayı olan Muharrem ayının 10. günü olan Aşure günü, Rebi‟ül-Evvel ayının 12. günü olan ve Hz. Peygamber(s.a.v)‟in doğum günü anısına Mevlit kandili, Recep ayının ilk cuma gecesi olan ve haram ayların başlangıcı hatırasına Regaip kandili, Recep ayının 27. gecesi olan veMirac mucizesinin gerçekleşmesi nedeniyle Mirac kandili, Şaban ayının 15. gecesi olan ve günahlardan arınma amacıyla Berat kandili, Ramazan ayının 27. gecesi ve Kur‟an-ı Kerim‟in indirildiği Kadir gecesi, Kur‟an-ı Kerim‟de sadece Ramazan ayının muhtemelen 27. gecesi olan Kadir gecesine vurgu yapılmıştır. Müslümanlar için çok önemli bir yere sahiptir. “Biz onu (Kur‟an‟ı) Kadir gecesinde indirdik. Kadir gecesinin ne olduğunu sen bilir misin? Kadir gecesi, bin aydan hayırlıdır. O gecede, Rab‟lerinin izniyle melekler ve Ruh (Cebrail), her iş için iner dururlar. O gece, esenlik doludur. Ta fecrin doğuşuna kadar.”1049 Hz. Aişe (r.anha) şöyle diyor: Dedim ki: Ya Resullullah, Kadir Gecesi‟ni bilirsem, onda ne şekilde dua edeyim? Şöyle buyurdu: “Allah’ım sen affedicisin, affı seversin, beni affeyle.”1050 Kadir gecesinin, Ramazan ayının 20 gecesinden sonraki tek gecelerinde aranmasına dair Hadisler vardır. Kadir Gecesinin 27. gecedir diyenlerin delilleri 1047 1048 1049 1050 İbrahim Bayraktar, “Bayram”, TDVİA, c.V, s.259 Nebi Bozkurt, “Kandil”, TDVİA, c. XXIV, s. 300 Kadir,97/1-2-3-4-5 Tirmizi, Da’av’t, 89 Tecrid-i Sarih Tercemesi, VI, 314 İslam’da İbadet Anlayışı 311 konusunda, ilim adamları bu Hadis‟i göstermektedirler: “Leyle-i Kadir, yirmi yedinci gecedir.”1051 Diğer kandiller ise İslam dünyasında H. III. yüzyıldan itibaren zamanla gelenekselleşmiş bir şekilde kutlanmaktadır. Bu gecelerde yapılacak tövbe ve duaların kabul edileceğine inanılmaktadır. 1- Kelime-i-Şehadet İslam‟ın beş temel üzerine bina edildiğini açıklayan Hadis‟ten anlaşılacağı üzere, bu birinci esas, “Şahadet” kelimesini, yani “Allah‟tan başka ilah olmadığını, Hz. Muhammed (s.a.v)‟in Allah‟ın kulu ve Rasulü olduğunu” söylemektir. Bunu kalp ile tasdik ve dil ile ikrar etmek suretiyle gerçekleşir. Başka bir dinden İslam dinine girmek isteyen her insanın, ilk söylemesi gereken de budur. Kelime-i Şehadet, bütün Müslümanların ortak parolasıdır. Müslümanların adeta alın yazısıdır. Sadece metafizik değerler alanının değil, aynı zamanda İslami dünya görüşünün de temelinde yer alan merkezi kavram Tevhid’dir. Dar anlamda Allah‟ın bir olduğunu kabul etmek anlamına gelen Tevhid, genel anlamda metafizik alanın tamamına işaret etmek için de kullanılır. Her şeyin yaratıcısının tek bir “Allah” olduğunu kabullenmek ve buna inanmak Tevhid‟in en basit anlamıdır. Tevhid basit bir gerçek değildir, yani bir tek Allah‟ın var olduğu hükmünü kabul etmek suretiyle bir durum tespitinden ibaret değildir. Bilakis Tevhid bu tesbite ek olarak bir eylemdir, bir harekettir. İnsanın, Allah‟ın kendisi için çizdiği yoldan yürüyeceğine dair bir taahhüttür, bir sözleşmedir ve bir akittir. Önemli olan Allah‟ın birliğine “inanmak” değildir. Asıl önemli olan, bu düzeni bozup dünyada “Allah yolunda” mücadele ederek, bu “imanı ispatlamak”tır, hem de her düzeyde, yani iktisattan ahlaka ve siyasete, bilimden sanata kadar her alanda Tevhid‟i Allah‟ın iradesi doğrultusunda dönüştürmeye bir davettir. Tevhid; bütün alemin tek bir gücün elinde bulunan bir hükümdarlık olduğunu, bütün insanların aynı kökten yaratıldığını, tek bir irade tarafından idare edildiğini, hepsinin aynı hedefe yöneldiğini, aynı cinsten yaratıldıklarını, tümünün tek bir ilahının olduğunu ve O‟ndan başka bütün güçlerin, sembollerin, değerlerin alametlerinin yok edilmesi gerektiğini vurgulamaktadır.1052 Tevhid dininin muhatabı halk, hedefi de adaleti tesis etmektir. 1051 1052 Müslim, Siyam, 207-219 Ali Şeriati, “Dine Karşı Din”, s. 22 312 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... Tevhid dini, bilincin, aşkın, kulluğun ve halkın en mükemmel biçimde uyanışının bir ürünüdür.1053 Kur‟an-ı Kerim‟e dikkatle yöneldiğimizde ilk bakışta şunu görürüz ki, Kur‟an-ı Kerim “Allah” kelimesi ile başlar, “enNas/Halk” kelimesi ile son bulur. Kur‟an-ı Kerim‟in her zamanki muhatabı “Halk”tır.1054 Tevhid, sadece idealist ve metafiziğe taalluk eden bir düşünce değildir. Sadece “Kainatta Allah‟tan başka ilah yoktur.” İnancına sahip olmak değildir. Tevhid, aynı zamanda bir dünya görüşüdür. Tarihi, sosyal ve beşeri bakış açısıdır. Varlığın, ırkların ve sınıfların birliğinin esasıdır. Tevhid; ırksal, düşünsel, sosyal ve beşeri şirki reddeder.1055 “La ilahe illallah”, kelimesi bütün inançların, Kur‟an-ı Kerim‟in ve İslam‟ın kalbi durumundadır.“Benim ve benden önceki Peygamberlerin getirmiş oldukları en önemli cümle, “La ilahe illallah‟tır.”1056 Hadis‟i de bunu açıkça göstermektedir. Aynı zamanda takva ifadesidir. Takva kelimesinden amaç, “La ilahe illallah‟tır” ve bu bir şehadettir. O‟ndan başka ibadet edilecek hiçbir varlık yoktur. Eksiklikten uzaktır. O‟ndan başka İlah yoktur. O, doğmamıştır, doğurmamıştır ve onun dengi yoktur. O, bir eş ve çocuk edinmeden son derece uzaktır. Her şeyin yönetimi O‟nun elindedir. O, zengindir ve hiçbir şeye muhtaç değildir. Yaratılış, O‟nun bir emri ile başlamış ve yine O‟nun bir emri ile sona erecektir. Başlangıcımızın sebebi O‟dur, dönüş ve varış da yine O‟na olacaktır. Rahmeti ve ilmi her şeyi kuşatmıştır. O, hiçbir şeye benzemez. Hiçbir şey yok iken O, vardı ve her şey yok olsa da O‟nun yine varlığı devam edecektir. Kur‟an-ı Kerim‟in inanmamızı istediği İlah budur. Bu nedenle Kur‟an-ı Kerim‟in pek çok ayet ve suresi, ya Tevhid‟e ait bir kelime ile başlar, ya da onunla biter veya sonuç ona vardırılır. Matematikten de bildiğimiz gibi, “bir”, sonsuza bölünebilmekte ve bütün sayılar ve küsüratlar da yine ondan meydana gelmektedir. Allah da “bir”dir ve tek olup, ancak bölünüp parçalanmadan herkese vermektedir. Bundan dolayıdır ki, Allah kendisini tek ve bir olarak tanıtmıştır. Daha önce ifade edildiği gibi, herhangi bir insanın Müslüman olabilmesi için Kelime-i Şehadet‟i kalben tasdik etmesi ve dili ile ikrar etmesi gerekir. İman etmek için, Kelime-i Şehadet‟i söylemek, anlamını bilmek ve inanmak gerekir. İslam açısından Kelime-i Şehadet‟i, kesin kabul ve tasdik 1053 1054 1055 1056 Ali Şeriati, age, s. 36 Ali Şeriati, age, s. 41 Ali Şeriati, age, s. 115 Buhari, Tevhid, 36; Müslim, İman, 84; Ahmed İbn-i Hanbel, “Müsned”, 19/196 İslam’da İbadet Anlayışı 313 etmek imanın bir tezahürüdür. Kelime-i Şehadet, Müslüman olmanın ilk adımı ve Müslümanların her gün namazlardan önce minarelerden ilan ettikleri sloganları, Müslüman olmalarının damgası olarak maddeye nakşettikleri, pek çok İslam devletinin bayrağının anlamı ve süsü olan Kelime-i Tevhid‟in kabulünü ifade eder. İslam‟a giriş ilanı olan Kelim-i Şehadet‟in şahitler huzurunda söylenmesi, bu ilanla manevi bir topluluğa katılma ilanından ziyade, sosyopolitik bir cemaate girişin gerçekleşmesindedir. Çünkü sadece bir dine girmek için şahitlere gerek yoktur, zira bu, insan ile Allah arasında bir durumdur. Kelime-i Şehadet‟i söyleyince “Allah‟ın var ve bir olduğunu” aklımıza getiririz. Ancak bu içeriği olmayan ve Allah‟ın sadece matematiksel olarak bir olduğunu ifade etmekten öteye geçmeyen bir sözdür. Hepimiz Allah‟ın bir olduğunu biliyoruz, ancak bu bilgi insanın var oluşu açısından ne anlama gelmektedir? Allah‟ın bir olduğunu sadece bilmek yeterli olsaydı, hiç kimse Allah‟a ortak koşmazdı. Şirk sadece Allah‟ın iki veya daha fazla sayıda olduğunu söylemek değildir, aynı zamanda amaçlar ve hedefler konusunda da Allah‟a ortak koşmak demektir. Din‟e bağlılığımız açık hale gelerek “La ilahe illallah” sözünün bedelini ödemeye hazır olduğumuzda, artık gerçek ile daha sıkı bir ilişki içerisine gireriz, daha cesur olur, daha az korku duyarız, içimiz daha pak ve saf hale gelir, gündelik işlere daha az boğuluruz. Artık Kelime-i Şehadet, sadece bir söz, bir mana, bir bilinç hali değil, bilfiil gerçekleştiği bir eyleme dönüştüğü bir haldir. O halde Kelime-i Şehadet sadece bir söz ve bu sözün sadece sürekli olarak dille tekrarlanmasından ibaret değildir. Aksine Kelime-i Şehadet‟in anlamı, insanın toplum içinde yerini alması, çağına tanıklık etmesidir. İnsan böylece Allah‟a ve O‟nun Peygamberini kabul etmiş demektir. Kur‟an-ı Kerim, iman kelimesini bazı ayetlerde, İslam kelimesiyle aynı anlamda kullanmıştır. Bu bakımdan imanın şartlarından birini veya bir kaçını inkar eden insan, kesinlikle imandan ve İslam‟dan çıkmış olur. Bu nedenle İslam bir bütündür, onu parçalara ayırmak ve bir kısmına inanmak, diğer bazı emirlerine inanmamak mümkün değildir. İslam, Allah‟ın murat ettiği, Peygamber göndermekle insanları hazırladığı, telkinin kolaylaşması için insanları milletler haline getirdiği din olduğunu da ortaya koyar. İslam fıtrat temeline dayandığından, birliği de nefislerde kabul edilen ve aydın gönüllerin kolayca yöneldiği fıtrata uygun olmuştur. Çünkü dayanağı, gerçek oluşunun kolaylığı ve açıklığıdır. Allah bu birliği kutsal kılmış, şiarını da en yüce adıyla başlayan ve Peygamberinin adıyla biten Kelime-i Şehadet olarak belirlemiştir. Kelime-i Şehadet, başka dinleri terk etmenin duyurusudur. Çünkü Kelime-i Şehadet‟te, başka 314 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... dinleri iptal etmenin seslenişi vardır. İşte bunun için, Kelime-i Şehadet‟i söylemek ve hiç şüphe duymaksızın kesin biçimde ona inanmak, birliğin kaynağı olan İslam‟a giriş için yeterlidir. Bu yönden bütün mensupları eşdeğerdir. Kelime-i Şehadet‟in ikinci bölümünde geçen Hz. Muhammed (s.a.v)‟in Peygamberliğine de şehadet etmek, yani O‟nun Peygamber olduğunu kabul ve tasdik etmek, Müslüman olmak için kesinlikle şarttır. Çünkü Hz. Muhammed (s.a.v)‟in dışında bir İslam düşünülemez. Kısacası Kelime-i Şehadet demek, “Ben Allah‟a inanan bir insanın, hür, bağımsız, aklı ve iradesi ile yolunu çizebilen bir insan olduğuna tanıklık ederim, işte ben de böyle bir insanım” demektir. Bunun anlamı ise “yeni bir hayata” başlamaktır. Temel inanç esasları, İslam dininin özünü oluşturur. Bunlardan birini ya da bir kaçını inkar etmek insanı İslam‟dan uzaklaştırır. Kelime-i Tevhid veya Kelime-i Şehadet’in ilk kısmını, yani “La ilahe illallah”ı söyleyen ve kabul eden, ikinci kısmı olan “Muhammed‟ürRasulüllah”a inanmayanların durumu İslam dininden onay almaz. Allah‟ın varlığına ve birliğine inanıyorum denilecek, ama Tevhid akidesini/inancını tebliğ ve temsil eden, içerdiği derin manaları izah ederek onunla yoğrulan, son nefesine kadar da bu uğurda emek veren ve mücadele eden Peygamberine inanmamak, İslam‟ın temel yapısına aykırıdır. İslam bir bütündür, O‟nu parçalara ayırmak, bir kısmını kabul etmek ve bir kısmını ret etmek mümkün değildir. O‟nun bir emrini kabul etmemek bile insanın küfür içinde olması için yeterlidir. Kaldı ki, Peygamberlere iman, İslam‟ın temel esaslarından birisidir. Kesinlikle bilinmelidir ki, Hz. Muhammed (s.a.v)‟e Peygamber olarak inanmayan, O‟nun beyan ettiği, yani 23 yıl boyunca tebliğ ettiği Kur‟an-ı Kerim‟e de inanmıyor demektir. Çünkü O‟nun Peygamberliğini bizzat Kur‟an-ı Kerim ortaya koymaktadır. Sadece Allah‟a inanan, ama Hz. Peygamber(s.a.v)‟e iman etmese de cennete girebileceğini iddia edenler bilmelidir ki, Allah‟a iman ettikten sonra Hz.Peygamber (s.a.v)‟e iman etmese ve O‟nun yolundan gitmeseler bile cennete girerler, diyemezler. Bediüzzaman Said-i Nursi‟nin de dediği gibi, “Muhammed‟ür-Resulüllah” demeden mücerret “La ilahe illallah” cennete girmek için kafi değildir.1057 İnsanlığa İlahi mesajı, O getirmiştir. Tevhid inancını canlandıran ve İslam‟ı öğreten O‟dur. O‟nun 1057 Mehmet Bozkurt, “Sünnilik Şiilik Alevilik Vehhabilik Nedir?” s. 40; Alıntı: Bediüzzaman Said-i Nursi, 26. Mektup,5 İslam’da İbadet Anlayışı 315 Peygamberliğini ve O‟na inanmamızı isteyen Kur‟an-ı Kerim‟in birçok emri vardır. “De ki: Allah‟a ve Peygamberlere itaat edin. Eğer yüz çevirirlerse muhakkak ki, Allah kafirleri sevmez.”1058 “De ki: Eğer Allah‟ı seviyorsanız, bana uyun ki, Allah da sizi sevsin ve günahlarınızı bağışlasın...”1059 “Her kim İslam‟dan başka bir din ararsa, o din ondan kabul olunmaz. Ahirette ise o hüsrana uğrayanlardandır.”1060 “Sizden kim Allah‟a ve Resulü‟ne itaat eder ve güzel işler yaparsa, ona da mükafatını iki kat veririz...”1061 “And olsun ki, Allah‟ın rahmetini ve ahiret gününe kavuşmayı umanlar ve Allah‟ı çokça zikredenler için, Allah‟ın Resulü‟nde sizin için güzel bir örnek vardır.”1062 “...Peygamber size ne emretmişse alınız ve neyi yasaklamışsa da ondan kaçının. Allah‟tan korkun. Muhakkak ki, Allah‟ın azabı pek şiddetlidir.”1063 “Peygamberlere itaat eden Allah‟a itaat etmiş olur. Kim bundan yüz çevirirse, seni öylelerinin üzerine muhafız olarak göndermedik sen ancak doğru yolu gösterip tebliğ etmekle mükellefsin.”1064 “Biz seni bütün insanlara ancak müjdeleyici ve uyarıcı olarak gönderdik; fakat insanların çoğu bunu bilmezler.”1065 “(Resulüm) Biz seni ancak alemlere rahmet olarak gönderdik...”1066 1058 1059 1060 1061 1062 1063 1064 1065 1066 Al-i İmran, 3/32 Al-i İmran, 3/31 Al-i İmran, /85 Ahzab, 33/31 Ahzab,33 /21 Haşr,59 /7 Maide, 5/14 Sebe, 34/28 Enbiya, 21/107-109 316 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... “Müminler, ancak Allah‟a ve Resulü‟ne gönülden inanmış kimselerdir...”1067 İslam dininde Ruhbanlık yoktur. Ruhbanlık; “korunmak, korkmak ve endişe içinde olmak” anlamına gelir. “Ruhbaniyyet” aşırı korkudan dolayı taşıyacağı kulluğun ve ibadetin üstünde bir yük ile kendini kulluğa bağlamaktır ki, Kur‟an-ı Kerim‟de Hıristiyanların Allah emretmeksizin kendilerinden ortaya koyduğu bu durum eleştirilmiştir. Ruhban, fitne korkusuyla kaçıp dağlara sığınmış ve kendisini ibadete vermiş kimsedir. İnsanlardan uzak kalan ve haşin elbiseler giyen bu kimselerde en açık sıfat korkudur.1068 Din, emir ya da yasakta bulunurken, insan fıtratını göz önünde tutar ve asla aşırılığa izin vermez. Ancak Hıristiyanlar, dinin bu dengesini bozmuşlardır. Böyle bir anlayışı, akıl ile izah etmek bile çok zordur. Bu nedenle İslam, bu anlayışı şiddetle reddetmektedir. Kulun doğrudan Allah‟a teslimiyeti ve O‟na olan inancı, kendi hürriyeti ile olmakta ve ayrıca İslam‟ın istediği de budur. Allah‟a inanmak için hiçbir aracıya ihtiyaç yoktur. Doğrudan teslimiyet içinde bir görev olup, bu karar her kuldan istenir. Allah‟a ve O‟nun Resulü Hz. Muhammed (s.a.v)‟e iman etmek, Allah‟ın ve O‟nun Resulü Hz. Muhammed (s.a.v)‟in bütün emirlerini şüphesiz kabul etmek demektir. Şehadet kelimesinde ifadesini bulan budur. Daha önce ifade edildiği gibi İslam, inananlarını kardeş saymak suretiyle, Müslümanlar için kurduğu dini-akli birliği, psikolojik açıdan da desteklemiştir. Konu ile ilgili olarak Kur‟an-ı Kerim: “Mü‟minler, yalnızca kardeştir.”1069 Hiç şüphesiz, İslam‟ın bu kardeşlik prensibi, hangi bölgede olurlarsa olsunlar, Müslümanlar arsında sağlam bir bağ olmuştur. Tarih hiçbir dinin, devletin veya devletin, çeşitli milletleri içerip, İslam‟daki gibi birbirleri arasında bir fark görmeyen tek bir ümmete dönüştürdüğünü yazmamıştır. Bu kardeşlik manevi olduğu, madenin payı bulunmadığı için, İslam buna yalnız gerçek sevgi, eşitliğin değeri, yardım elini uzatma ve destekleme gibi ruhi-kalbi hükümleri belirlemiştir. Kardeşlik bağı, soy ve akrabalık bağı, sevgi bağı, ülfet bağı, dostluk bağı, huy benzeşmesi bağı, sevinç bağı gibi pek çok bağı bir araya getirir. İslam kardeşlik kavramını, Müslümanların içine apaçık Kur‟an-ı Kerim ayetleriyle, Hz. Peygamber(s.a.v)‟in Hadisleriyle ve yaşam tarzını yaşamakla, bu huyun eğitimini 1067 1068 1069 Nur, 24/62 Razi, “Mefatihu’l-Gayb”, XXIX, s. 246 Hucurat, 49/10 İslam’da İbadet Anlayışı 317 almakla ve etkilerini gözeterek yerleştirebilmiştir. Bütün bunlar Kelim-i Şehadet veya Kelime-i Tevhid ile özetlenmiştir. Kur‟an-ı Kerim, insanı yeryüzünün halifesi olarak tanıtmaktadır. Bu nedenle yeryüzünün imar görevini insana yüklemiş ve onu bu görevle sorumlu tutmuştur. Sorumluluğun bir gereği olarak da insana akıl ve seçme hürriyeti vermiştir. Bu nedenle insan, itaati ve kulluğuyla melekler seviyesine çıkarken, işlemiş olduğu günahlar sebebiyle de hayvanlardan daha aşağı bir konuma inebilmektedir. Bundan dolayı insana yakışan şey, kendisine verilen bu yetenekleri değerlendirerek en zirve noktaya ulaşmaktır. İnsanın fıtratı bu donanıma sahiptir. Evrende insandan başka ikinci bir varlığa verilmeyen bu istidat, yani yaradılıştan gelen veya sonradan edinilmiş yetenek, insanı tüm varlıklardan farklı ve üstün kılmıştır. Onun bu değerli vasfı, kendisini başta Allah‟a, sonra tüm varlığa karşı sorumlu kılmıştır. İnsanoğlunu yaratan Allah, insanı belli bir amaca matuf yaratmıştır. İnsanı yaratan Allah, onu yeryüzünde başıboş bırakmamış, ona bir takım sorumluluklar yüklemiştir. İnsana yüklediği bu sorumlulukları yerine getirebilmesi için de ona gerekli olan irade hürriyetini vermiştir. İşte insan bu irade hürriyeti sayesinde iyilik ve kötülük yapabilme kabiliyetine sahip kılınmıştır. Bir taraftan Allah‟ın insana yüklediği yükümlülükler, diğer taraftan da bu yükümlülükleri yerine getirmesine engel olabilecek insanın kendi nefsi ve ona daima kötülüğü emreden şeytan, bu irade hürriyetini etkileyen olumsuz etkenlerdir. Buna karşı insanın Allah‟a olan inancı ve bu inançtan kaynaklanan sorumluluk bilinci de irade hürriyetini olumlu yönde etkileyen unsurlar olarak karşımıza çıkmaktadır. İrademizi olumlu yönde kullanarak, Allah‟a ve O‟nu Peygamberine olan inancımızı ortaya koymak ilk ve en önemli görevimizdir. Allah‟ın rızasını kazanma yarışında, insan olarak ilk görevimizi yerine getirerek, yani Kelime-i Tevhid‟i kalben tastik ederek İslam dairesi içine girmiş oluruz. Dinimize göre iyi bir davranış, Allah‟ın istediği ve emrettiği davranıştır. Kötü bir davranış ise Allah‟ın istemediği ve yasakladığı davranıştır. Bu çerçevede insanın irade hürriyeti ve sorumluluğunu değerlendirecek olursak; iyi insanlar Allah‟ın emrettiği kurallar çerçevesinde hayatına düzen veren ve olaylara bu kurallar çerçevesinde yaklaşım tarzı geliştiren insandır ve bu insan tipi sorumluluğunun gereklerini yerine getirmeye çalışır. Aklını, nefsini arzu ve isteklerinin emrine vermez. Aklını Allah tarafından kendisine verilen yükümlülükleri yerine getirme konusunda en mühim bir araç gibi değerlendirir ve bu doğrultuda aklını kullanır ve şeytanın vesveselerine göre hareket etmez. Yeryüzünde adalet ve hakkaniyet ölçülerine 318 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... göre hareket eder ve her canlıya bu doğrultuda davranır. Bu açıdan bakıldığında insanoğlu, irade hürriyeti, akıl ve iman gibi, onu diğer canlılardan üstün kılan bir takım özelliklerle mücehhez kılınan, sorumluluk sahibi, Kur‟an-ı Kerim‟in de ifadesiyle her şeyin kendisinin hizmetine sunulduğu, yeryüzünün tek şuurlu ve bu yönüyle de en sorumlu varlığı olan eşsiz bir halifesidir. Allah‟ın emirlerini anlayabilen, ilim sahibi olan ve bu emirlere göre yaşamayı kendisine hayat tarzı yapan insan, Allah‟ın yaratılış modeline uygun yarattığı ve yaşamasını istediği modeldir. Bu modelde bir hayat sürebilmenin ilk adımı, Kelim-i Tevhid ile buluşabilmekle mümkündür. İnsanı gerçek manada “insan” yapan onun sorumluluk şuuruna sahip bir varlık olması nedenidir. Eğer böyle olmazsa diğer mahlukattan cismi bir takım hususlar dışında pek farkı kalmaz. Bu manada “halife” pozisyonunu temsil eden bir varlıktan çok evrendeki diğer varlıklar gibi, sıradan bir yaratık olur ki, bu manada Kur‟an-ı Kerim‟deki ifadesiyle, “Ahsen-i Takvim” derecesinden “Esfele Safilin” 1070 derecesine kadar düşen bir varlık olmak gibi aşağılayıcı bir duruma da düşmesi söz konusu olur. Kur‟an-ı Kerim‟e göre insan, bütün özgürlüğü elinden alınmış rüzgarın önünde savrulan yaprak gibi bir varlık değildir. Allah, ona irade hürriyetini, dolayısıyla iyilik ve kötülük yapma kabiliyetini vermiştir. İnsan, sorumluluğunun bilincinde olan bir varlık olarak Allah‟ın emir ve yasakları çerçevesinde bir hayat yaşayacak ya da bu sorumluluğu hiçe sayan amaçsız bir yaşam sürecektir. Tevhid ile buluşan sağlam ve sağlıklı bir imana sahip olan insan, sorumluluğunun bilincinde bir hayat, kendisi için Allah ile birlikte yürüdüğü bir hayat olacak ve amaçsız bir hayatı reddedecektir. Çünkü ilahsız bir hayat, amaçsız bir hayattır. Bu hayatın dünya ve ahirette insana kazandıracağı hiç bir şey yoktur. Ateizm, sonsuza dek yaşayacağı cehennemi va‟deder. 2-Namaz Namaz Farsça bir kelime olup, Arapçası “salat”tır. Sözlükte “salat”, dua etmektir. Istılahta ise, belli rükünler ve özel davranışlardır.1071 Dini terim olarak Allah‟ın emrettiği, Hz. Peygamber(s.a.v)‟in öğretip uyguladığı şekilde kalp, dil ve bedenle yapılan bir ibadettir. Namaz, Müslüman1070 1071 Tin, 95/4 Cürcani, “Kitab’üt-Ta’rifat”, 134; Tahir Olgun, “Müslümanlıkta İbadet Tarihi”, s. 50 İslam’da İbadet Anlayışı 319 lara belli vakitlerde kılınması farz olan, mali ve bedeni ibadetlerin en faziletlisidir.1072 Kur‟an-ı Kerim‟de namaz/salat karşılığı olarak, Salat‟tan başka, dua, zikir, anma,1073 tesbih, ta‟zim, şerefli ve kutlu olduğunu bildirme,1074 inabe, yani dönüş ve bağlılık,1075 iman 1076 gibi kelimeler kullanılır.1077 Kur‟an-ı Kerim‟de “salat” kelimesi, türevleri ile birlikte 99 yerde geçmektedir.1078 Vakte bağlı olarak namaz, Kur‟an-ı Kerim‟de değişik fiillerle ifade edilmiştir. Celal Yeniçeri’nin tespitine göre, belli zamanlarla beraber kullandıklarında; “hamd, tesbih, zikr ve kıraat” anlamında kullanılmıştır. Namaz, iman esaslarını bir bir hatırlatan bir ibadettir. Namazda her zaman, potansiyel bir hatırlatma ve derin bir zevk vardır. O, insana, Rabb karşısındaki aczini hatırlatır. Üstesinden gelinmesi mümkün olmayan ya da öyle görünen sorunları çözme yollarını gösterir ki, bunun aslı ve esası da her şeye gücü yeten bir olan Allah‟a imandır. Namazın her rekatında okumakla mükellef olduğumuz Fatiha suresinde. “Yalnız sana kullukta bulunur ve yardımı da sadece senden dileriz.”1079 ilanında bulunuyoruz. Şimdi, bu kulluğun arz edilmesi ve yardım dileme aslında Allah‟ın lütuf ve ihsanları karşısında yapılması gerekli olan şükrün ve ibadetin tam yapılamadığının bir itirafıdır. Bu duygu ve düşüncelerle namaz kılmaya muvaffak olabilen bir insanın, dünyevi işlerini bahane ederek namaz kılmaması düşünülemez. Dünyaya ait hiçbir iş namaz kılmaya engel değildir ve olmamalıdır. İnsan hayatında namazın yokluğu, güneşin yokluğu gibidir. Namaz kılan ve Rabb‟inin huzurunda olan bir insan, atılacağı ticari hayatında haramlardan olabildiğince kaçınır. Özellikle gün ortasında kıldığı öğle, ikindi namazları, insanın murakabe ve 1072 1073 1074 1075 1076 1077 1078 1079 Tahir Olgun, age, s. 50; Ayrıca Bkz. Vecdi Akyüz, “Mukayeseli İbadetler ilmihali, c. I, s. 83 Cuma, 62/9 Al-i İmran, 3/41; Hıcr, 15/98; Taha, 20/13; Nur, 24/36; Rum, 30/18; Mümin, 40/55 Sad, 38/34 Bakara, 2/143 Muhammed Hamidullah, “İslam’a Giriş”, Çev. Cemal AYDIN, s. 83; Muhammed Hamidullah,“İslam Peygamberi”, s. 603 M. Fuad Abdulbaki, “el-Mu’cemu’l-Mufehres li-Elfazi’l-Kur’an’lKerim”, Çev. Mehmet Özdemir, s. 413-414 Fatiha, 1/4 320 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... muhasebe hislerini coşturur. O mekanizmayı harekete geçirir ve insanı yanlışlar içine düşmekten kurtarır. Namaz, Müslüman‟ın günlük hayatını düzen ve nizam altına alan cebri bir faktördür. Günde 5 defa Rabb‟in huzuruna çıkan insan, isteristemez hayatını bir düzen içine sokar. Sabah namazından sonra işine başlar. 6-7 saatlik bir yoğun mesai ile yorulunca, öğle namazı ile yeniden zindelik kazanır. Döner ikindiye kadar tekrar çalışır. İkindi namazı ile bir defa daha zihni ve bedeni dinlenme faslı yaşar. Zaten böyle bir mesai tanzimi olmasa, o işyerinden sonuç almak, adeta imkansız denecek ölçüde azalır. Namazdaki bu esasları bilemeyen ve sezemeyen insanlar, huzursuzluk girdabına kapılır ve bunalımdan bunalıma sürüklenir giderler. İşlerinin çokluğundan namaza vakit bulamadığını söyleyenler, ilahi gerçeklere gözleri kapalı olanlardır. Buna göre imandaki zaafiyet, iman esaslarına inanılması gerektiği ölçüde inanmama ve bir-iki noktasına temas edildiği namaz hakikatini kavrayamama, maalesef insanları bu türlü düşünceler içine sokabilmektedir. Namaz, öyle dünyevi işler arasında geçiştirilecek kadar önemsiz bir iş değildir. O insan için en mühim bir meşgaledir. Bu itibarla da o, her zaman ciddiyetle ele alınmalı ve öyle eda edilmelidir. Her meselenin başı ve esası iman olduğu gibi, namaza da öncelikli olarak bu çerçevede yaklaşmak gerekir. İmanın şartları arasında sayılan esaslar, ferdin dünyaya bakış açısını şekillendirmektedir. Buna göre Allah‟a iman, kalbi huzurun yegane esası ve teminatıdır. Allah‟a imandan nasibi olmayan kalpler, bu boşluğu kesinlikle başka bir şeyle kapatamazlar. “...Bilesiniz ki, kalpler ancak Allah‟ı anmakla huzur bulur.”1080 ayeti bu gerçeği hatırlatır. Kök olarak dua anlamına gelen “salat”, İslam öncesi dönemlerden beri belli şekliyle bilinen ve Türkçemize “namaz” diye geçen ibadet için bir ıstılah olmuş ve bu ıstılahı anlamı Kur‟an-ı Kerim‟de öne çıkmış bulunmaktadır. Kur‟an-ı Kerim‟de namazdan söz edilirken, bazen namazın öğelerinden biri veya bir kaçı zikredilir ve genel manada namaz kastedilir. Bu öğeler kıyam, rüku, secde ve ka‟de‟dir. Kur‟an-ı Kerim‟de en çok namaz manasında kullanılan salat lafzına örnek vermek yerinde olacaktır.“Namazı kıldıktan başka, Allah’ı ayakta iken, otururken, yan yatarken de (daima) anın. Emniyete kavuştuğunuzda, namazı gereğince kılın. Çünkü namaz, mü’minler üzerine vakitleri belli bir 1080 Rad, 13/28 İslam’da İbadet Anlayışı 321 farzdır.” 1081 “Namazı tam kılın, zekatı hakkıyla verin, rüku edenlerle birlikte rüku edin.”1082 Mü‟minler üzerine vakti belirlenmiş bir farz olarak, namaz konusunun en önemli noktalarından birine parmak basmaktadır. Bu durumu bu ayetten anlıyoruz. Namaz, dinin en önemli faaliyetlerinden biri olan dua faaliyetinin vakti ve kısmen de şekli belirlenmiş bölümüdür. Bu vakitler Kur‟an-ı Kerim tarafından birçok ayette gündeme getirilmektedir.1083Açık bir şekilde, ibadetle ilgili fiilleri bildirmiştir ki, bunlar Müslümanların günde 5 vakit kıldıkları namazlarından sabah, akşam ve yatsı namazları, Kur‟an-ı Kerim‟in açık beyanı ile belirlenmiştir. Diğer iki vakit olan öğle ve ikindi namazları ise, yine Kur‟an-ı Kerim‟in esnek ifadelerinden çıkarılabilmektedir. Bütün bu vakitler, sadece hatırlatma için tekrardan ibaret olup, böylelikle mü‟min, Allah‟ı devamlı olarak yanında bilip, hatalardan korunmuş olur. Sonra da temizlenmek için su ile abdest alma, manevi temizlenme, ruku, nefsin böbürlenmesini önlemek için secde ve yaratıcının makamının yaratılanlarınkinde farklı olduğunu hatırlama gibi detaylar ele alınmıştır. Bütün bunlar, bir nevi nefsin ve vücudun eksersizi ve aynı zamanda ruhi terbiyeden ibarettir. İslam‟da her gün 5 vakit namazın, her hafta Cuma günü öğle namazı yerine ise Cuma namazının kılınması gerektiğine dair ipuçları Kur‟an-ı Kerim‟de yer almakla beraber, bu durum asıl Hz. Peygamber(s.a.v) döneminden bu güne kadar nesilden nesile aktarılan uygulamaya, yani ameli tevatüre dayanır. Ayrıca kaynaklarda bu konuda birtakım rivayetler de mevcuttur. İslamda namazın 5 vakit olduğuna dair Müslümanlar arasında herhangi bir ihtilaf yoktur. Günde 5 vakit namaz, Hz. Peygamber(s.a.v) tarafından da icra edilmiştir. Namazın Mirac gecesinde 5 vakit olarak farz kılındığı yolundaki rivayeti çok güvenilir kabul etmek mümkün değildir. Allah, Kur‟an-ı Kerim‟de namaz ile ilgili rakamlı bir ifade kullanmamıştır. Rivayet edilir ki, Hz. Peygamber(s.a.v), Mirac gecesinde Allah‟tan 50 vakit namaz emri almış ve geri dönerken Hz. Musa (a.s)‟in uyarısı üzerine geri dönerek Allah‟tan bunun kısaltılmasını istemiş ve her seferinde 5 vakit eksiltilerek, sonuçta 5 vakte indirilmiştir. Adeta Allah ile Hz. Peygamber(s.a.v) arasında bir pazarlık yapılmış gibi bir düşünce veya iddiayı Allah‟ın yüceliği ve Hz. Peygamber(s.a.v)‟in ahlak 1081 1082 1083 Nisa, 4/103 Bakara, 2/43 Hud, 52/114; İsra, 4/78 322 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... anlayışı ile bağdaştırmak mümkün değildir. Allah‟ın, böyle bir şeye asla izin vermeyeceği gibi, Hz. Peygamber(s.a.v) de buna cesaret etmez. Ayrıca verdiği emri değiştirme, Allah‟ın şanına aykırıdır. Hz. Peygamber(s.a.v) de Allah‟tan aldığı emre asla itiraz etmemiştir ve itiraz etmesi de mümkün değildir. Allah ile Hz. Peygamber(s.a.v) arasındaki ilişki tamamen yaratan ve yaratılan ilişkisidir. Emreden ve emri alıp insanlara tebliğ eden ilişkisidir. Böyle bir iddiayı Allah‟a ve Hz. Peygamber(s.a.v)‟e isnat etmek konusunda Allah‟a sığınırız. Hz. Peygamber(s.a.v) sanki ümmetini Hz. Musa (a.s)‟dan daha az biliyormuş gibi bir duruma ve Allah‟ın da kullarını bilmiyormuş gibi bir duruma getirmek olur ki, bundan dolayı da Allah‟a sığınırız. Allah, bundan münezzehtir. Allah‟ın hiçbir emri, bu şekildeki bir pazarlıkla insanlığa ulaştırılmamıştır. Bu tür iddialar tamamen israiliyat kökenlidir. Kur‟an-ı Kerim ayetleri, namazın dışındakileri olduğu gibi, onun içindeki rükünlerini de vermektedir. Kur‟an-ı Kerim‟de namaz için tüme yönelik emirler olduğu gibi; kıyam, kıraat, rüku ve secde gibi her bir rükne yöneltilmiş müstakil emirler de vardır. Celal Yeniçeri’nin bu konuda şöyle bir yorumu bulunmaktadır. Bir mü‟min, bütün bu rükünlerin her birini adeta müstakil bir ibadetlermiş gibi yapacak ve sonuçta bütününün kendisi mükemmel bir tarzda eda edilmiş olacaktır. Her bir rekat kıyamdan başlayıp secde ile sona erer. Rükünler içinde en çok tekrarlanan “secde”dir. Oturuşlar hariç secde, diğer her bir rüknün iki katıdır. En aşağıda olan bu durum, itaat ve teslimiyetin zirvesidir. Prof. Dr. Celal Yeniçeri, bunun tarihinin, meleklerin Hz. Adem (a.s)‟e o bilinen saygı secdelerine kadar vardığını düşünmektedir. Bu defa aynı emir ve hem de doğrudan Allah‟a yönelmiş olarak Adem (insan)‟in kendi önüne konulmuş olmaktadır. Nitekim bu konuda doğrudan secde köküyle Adem‟e saygı için meleklere verilmiş emir sayısı Kur‟an-ı Kerim‟de 5 defa tekrarlanmaktadır.1084 Ve yine onun açıklamasına göre Kur‟an-ı Kerim‟de, melekleri ve cinleri, temsilcisini insana saygı anlamında secdeye davet eden 7 ayrı emir bulunmakta, bunların beşinde doğrudan secde fiili 1085 ve diğer ikisinde de yere kapanma anlamında bir başka fiil kullanılmaktadır.1086 Bu 5 secde emri, daha sonra İslam dininde, 5 vakit namaz biçiminde farz bir ibadet olarak ortaya çıkmış 1084 1085 1086 Celal Yeniçeri, “Hz. Muhammed (s.a.v) ve Yaşadığı Hayat”, s. 138139 Bakara,2/34; A’raf, 7/11; İsra, 17/61; Kehf, 18/50; Taha, 20/116 Hıcr, 15/29; Sad, 38/72 İslam’da İbadet Anlayışı 323 bulunmaktadır. Daha düşük derecede vitir ve bayram namazları türünden secdeli diğer namazlar ile bu sayı, söz konusu ayetlerde olduğu gibi toplam yediye ulaşmış olmaktadır. Cuma namazı ise haftada bir öğle namazının yerini alan bir ibadet olmuştur. Bu da Kur‟an-ı Kerim‟in evrendekine eş bir düzen temeline oturduğunu gösteren delillerden biridir. İlk İnsana saygı gösterilmesi için verilen secde emirleri bu dinde artık, insanın kendi kendine saygısı ve Rabb‟ine kulluk ve teşekkürü için bizzat onun kendisinden istenir olmuştur. Bu noktada hiç kimsenin İblis gibi bir yanılgıya düşmesi de arzulanmamıştır. Görüldüğü gibi insan türüne saygı secdesiyle ilgili toplam ayet sayısı, göklerin sayısına eşittir. Böylece Kur‟an-ı Kerim insana gökler çapında bir mana kazandırmakla birlikte, ona tüm göklerin Allah‟a itaatine eşdeğerde bir ibadet görevini bir hediye gibi yüklemiştir. Müslüman için her bir namaz ibadeti, meleklerin Hz. Adem (a.s)‟e secdesi kadar ve hatta ondan daha fazla önemi olmuştur. Çünkü Müslüman‟ın secdesi Hz. Adem (a.s) yerine, doğrudan Allah‟a yönelik olmaktadır. Bundan geri duran insan, yaratıcıyı dinlememenin yanında, kendi insanlığına da saygı göstermiyor ve o kendi kendisinin karşısında şeytan durumuna düşüyor demektir. Her bir insan, insanlık ailesinin eşit bir üyesi olduğundan, dinde kim ve ne olursa olsun, insanın insana secde, rüku ve bu ölçülere varan saygısı yasaklanmıştır.1087 Kur‟an-ı Kerim, yeryüzünde Allah‟ın hükümranlık atmosferini yaratmak amacıyla, günde 5 vakit cemaat namazı kaidesini koymuştur. Namaz bir Kur‟an-ı Kerim terimi olarak, Müslümanın kulluk borcu halinde, belirli vakitlerde yerine getirmeye mecbur olduğu, kendine has hareket, okuyuş ve şartları bulunan bir ibadettir. Bu ibadetin şekli kısmen Kur‟an-ı Kerim tarafından ve kısmen de Hz. Peygamber(s.a.v) tarafından belirlenmiştir. Farz oluşu Kur‟an-ı Kerim, Sünnet ve İcma ile sabittir. Bu konuda Kur‟an-ı Kerim‟de: “…Çünkü namaz mü‟minler üzerine vakitleri belli olan bir farzdır.”1088Hz. Peygamber(s.a.v)‟de bir Hadis‟inde: “Allah her Müslüman erkek ve kadına, her gün ve gecede beş vakit namazı farz kılmıştır.”1089Hz. Peygamber(s.a.v), Kur‟an-ı Kerim‟deki 1087 1088 1089 Celal Yeniçeri, “Uzay Ayetleri Tefsiri”, s. 288-289 Nisa, 4/103 Buharı, Mevakidu’s- Salat, 55; Müslim, İman, 36 324 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... kavramların tanıtıcısı ve somut modeli olduğundan, biz namazda da O‟nun izlediği şekli esas alırız ve O, bu konuyu prensibe bağlayarak böyle buyurmaktadır: “Ben, nasıl namaz kılıyorsam, siz de öyle kılın.”1090 Allah Kur‟an-ı Kerim‟de, huşu içinde ve bilinçli bir biçimde namaz kılmayı, geçmişte Peygamber gönderdiği tüm toplumlara emrettiğini bildirmektedir. İslam dininde namaz, en önemli ibadetlerden biridir. Namaz, Allah‟ın huzurunda kalbin huşu içinde olması, dil ile Allah‟ın zikredilmesi ve beden ile Allah‟a azami derecede ta‟zim ve hürmet edilmesinden ibaret bir ibadettir. Namazın dua ile yakın bir anlam ilişkisi vardır. Nitekim bu gerçek Kur‟an-ı Kerim‟de şöyle dile getirilmiştir: “Sabır ve namaz ile Allah‟tan yardım dileyin…”1091 Bu ayette namaz yoluyla da Allah‟tan yardım istemek öğütlenmiştir. Namaz kılan insan, özünde Allah‟ı anmayı, yani zikretmeyi, ona şükretmeyi ve dua etmeyi amaçlamaktadır. Allah, kendisini anmak ve yüceltmek amacıyla namazı emretmiştir. Konu ile ilgili olarak Kur‟an-ı Kerim: “…Bana ibadet (kulluk) et, beni anmak için namaz kıl.”1092 Ayrıca her namazda okunan Fatiha suresinde Allah‟ı yüceltmeyi ve ona şükretmeyi,“Hamd (övgü), alemlerin Rabb‟i Allah içindir.”1093 şeklinde ifade edilmektedir. Namaz, ibadetler içerisinde en önemli yere sahiptir. Kur‟an-ı Kerim‟de ısrarla namaz kılınması emredilmiş ve namazın mü‟minlere vakitli olarak farz kılındığı bildirilmiştir. Allah, ilk insan ve ilk Peygamber olan Hz. Adem (a.s)‟den itibaren bütün insanları namaz ibadeti ile sorumlu tutmuş ve bütün Peygamberler, kavimlerine namaz kılmalarını emretmişlerdir.1094 İnsanın üzerine farz olan ilk görev, Kur‟an-ı Kerim ve Sünnet‟te belirtildiği şekilde iman etmektir. İman eden Müslüman‟ın yapması gereken ilk dini görev ve ibadet ise namazdır. Hz. Peygamber(s.a.v), İslam‟ı seçen her insana imandan sonra, ilk görev olarak namaz kılmayı öğretmiş ve İslam beş esas üzerine bina edilmiştir. Bu beş temelden biri de namaz olduğunu buyurarak imandan sonra Müslüman‟ın ilk görevinin namaz olduğunu bildirmiştir. Namaz, Allah‟a yaklaşmanın yolu ve O‟na yükselmenin basamağıdır. Namaz, bütün ibadetlerin özü ve özetidir. İlk defa “farz” kılınan ibadet, namaz olduğu gibi ahirette ilk defa hesabı sorulacak olan ibadet de 1090 1091 1092 1093 1094 Buhari, Ezan, 18- Edeb, 27- Ahad, I Bakara, 2/45 ve 153 Taha, 20/14 Fatiha, 1/2 Bakara, 2/83; Maide, 5/12; Yunus, 100/87; Hud, 11/87 İslam’da İbadet Anlayışı 325 namazdır. Çünkü namaz dinin direği, imanın alameti, amellerin en faziletlisi ve Allah‟a en sevimli olanıdır. Hz. Peygamber(s.a.v):“Amellerin Allah‟a en sevimli olanı hangisidir, ya da amellerin hangisi cennete daha yakındır sorusuna,“vaktinde kılınan namazdır.”1095 ve yine Hz Peygamber (s.a.v)‟in, “Namaz, iman ile küfür arasında perde, mü‟mini kötü şeylerden alı koyan en büyük engeldir.”1096 Hadisleri namazın mü‟minler için önemini açıkça ortaya koymaktadır. Abdullah bin Mes‟ud diyor ki: Bir gün, Hz. Peygamber(s.a.v)‟e sordum: “Yüce Allah katında hangi iş en sevimlidir?” Hz. Peygamber(s.a.v) buyurdu ki: “Vaktinde kılınan namaz en sevimlidir.” “Bundan sonra hangi iş gelir?” diye sordum, “Ana babaya saygılı ve iyi davranmak.”cevabını verdi. “Bundan sonra hangisi?” dedim, “Allah yolunda savaşmak.”1097 Demek ki namaz kılmak, dinimiz açısından en başta gelen bir ibadet, çok değerli ve büyük bir harekettir. Gerçekten de diğer ibadetlerden Zekat verme ve Hacc‟a gitmek yalnız zengin Müslümanlar üzerine farzdır. Farz olan Ramazan orucuna gelince, o da yılda sadece bir ay tutulur. Namaz ise sık ve daimi olanıdır. Ayrıca namaz basit değil, tam ve kompleks bir ibadettir. Çünkü Namaz‟ın içinde temizlik, örtünme, Kabe‟ye yönelme, şehadet getirme, Kur‟an-ı Kerim okuma, zikir, tespih, salavat ve dua, ihlas ve huşu gibi başlı başına ibadet sayılabilecek birçok fiil ve unsur yer almaktadır. Bu nedenle bütün Müslümanlar, istisnasız namaz kılmakla zorunlu tutulmuşlardır. Bir mü‟min, hasta da olsa namazı bırakamaz, ayakta duramıyorsa oturarak, buna da güç yetiremiyorsa yatarken namaz görevini yerine getirir. Su bulamazsa teyemmüm ederek abdest alır ve yine namazını kılmak zorundadır. Teyemmüm sembolik olsa da, tam olarak abdest ve boy abdesti yerine geçen bir kolaylıktır. Bu konuda daha başka kolaylıklar getirilmiş ve mazeretler de kabul edilmiştir. Ancak namaz kılmamaya özür tanınmamıştır. Hz. Peygamber(s.a.v), düşmanla savaş esnasında bile namazını geçirmemiş, bir kısım savaşanlar düşmanı gözetlerken o, diğerleriyle topluca namaz kılmıştır. 1095 1096 1097 Buhari, Mevakiti’s-Salat, 5- Cihad, 1; Camiü's-Sağir, c. I, s. 81 Tirmizi, İman, 89 Buhari, Tevhid, 48; Müslim, İman, 137; Nesai, Mevakit, 51, Hadis No: 608-609; Ahmed bin Hanbel, age, I/418, Hadis No: 3973; I, 442, Hadis No: 4223; I, 444; Taberani, “el-Mu’cemü’l-Kebir”, X, 20, Hadis No: 9806-9809 326 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... İslam dini, kul ile yaratıcısı olan Allah arasında kesintisiz ve aracısız bir bağlantı kurmayı amaçlar. Kulu unutkanlıktan ve gafletten kurtarmaya, devamlı bir şuur ve uyanıklık içinde tutmaya çalışır. Çünkü ancak böyle olduğu zaman kul kendi içini dinleyebilir, kontrol edebilir ve nefsini kötülüklerden alıkoyar, iyiliklere ve erdemlere yöneltir. İşte namaz, istenen bu bağlantıyı kuran, günde beş defa yenileyen bir işlemdir. Namaza bu amaçla devam eden kimsenin Allah‟a olan sevgisi, bağlılığı, bilgi ve irfanı günden güne sağlamlaşır. Manevi güçleri gelişir, idealleri yücelir ve olgunluğu artar. Namazın birtakım şartları vardır. Bunların başında temizlik gelir. Bu şart el, yüz ve ayak temizliğinden ağız ve diş temizliğine, elbise temizliğinden ve namaz kılınan çevrenin temizliğine kadar uzanan geniş bir şarttır. Böylece Müslümanlar günün her saatinde iç-dış temizlik ve güzelliğini sağlamaya yöneltilmişlerdir. Namazın önemli olan diğer bir şartı da şuur, saygı ve sükunet içinde kılınmasıdır. Nitekim Hz. Peygamber(s.a.v): “Kişinin kıldığı namazdan sağlayacağı fayda, idrak ve şuuru nispetindedir.”1098 Onun için zihin başka konularla uğraşırken, gelişigüzel kılınan bir namaz, boş bir yorgunluktan ibaret kalabilir. İnsanı Allah‟a yaklaştırmaz, aksine saygısızlık dolayısıyla onu, Allah‟ın rahmetinden uzak düşürür. Buna oldukça dikkat etmek gerekir. Namaz ibadetini bid‟at ve hurafelerden uzak ve günlük hayatta sorunlar yaratacak zorlaştırmalarla değişik bir duruma sokmamak gerekir. Kulluk borcu ile İslam Fıkıh‟ın Nafile ve Tatavvu1099 dediği ibadetleri ayrı ayrı gösterip seçimi insanlara bırakmak gerekir. Bu açıdan baktığımızda namazlar şöyle verilmelidir: Sabah 2, Öğle 4, İkindi 4, Akşam 3, Yatsı 4, Cuma namazı 2 rekat ile birlikte hutbenin dinlenmesinden ibarettir. Ancak rekat sayısı ile ilgili Kur‟an-ı Kerim‟in bir beyanı yoktur. Bu İctihat Hz. Peygamber(s.a.v) tarafından uygulandığı için rekat sayısında bu tavrı esas kabul ederiz. Dinin direği olan namaz, Müslüman fertlerin günde beş defa İlahi huzura kabullerini ifade eder. Müslümanlar, Mirac hükmünde olan bu ibadetle huzur bulurlar. Bu huzuru yakalayan insanlar, “...Şüphesiz ki, namaz 1098 1099 Ebu Davud, Salat, 145, Hadis No: 866; İbni Mace, İkame, 202, Hadis No: 1426 Tatavvu namazı: Beş vakit namaz ve bunlara bağlı olarak kılınan revatib sünnetlerden başka birtakım nafile namazlardır. Bu namazların her birinin ayrı ayrı faydaları ve faziletleri vardır. İslam’da İbadet Anlayışı 327 hayasızlıktan ve kötü şeylerden alıkoyar...”1100 ayetinin bildirdiği gibi, her türlü kötü işlerden ve uygunsuzluklardan uzak kalırlar. Allah‟a karşı yapılan kullukta dengeli, ölçülü ve Allah‟ın tayin ettiği kıstaslarla hareket etmek şart olduğu gibi, niyet de şarttır. Niyetsiz namaz, namaz değildir. Ramazan ve Kurban Bayramı namazları, Müslümanlar için en toplu halde kılınan namazlardır. Bayram namazlarının cemaati, Cuma namazlarından daha ziyadedir. Aynı Allah‟a inanan ve aynı kıbleye yönelen insanlar, bir ağızdan tekbir getirerek, aynı saflarda yan yana ve omuz omuza durarak güzel bir birlik manzarası sergilerler. Cemaatle kılınan namazlarda bu da son derece önemlidir. Cami‟de, imam dışında hiç kimse için özel bir yer yoktur. Sosyal statüsü ne olursa olsun her Müslüman, Cami‟de eşit şartlar altında ibadetini yapar. En büyük makam sahibi bir insan, sade bir vatandaşla yan yana namazını eda eder. Kur‟an-ı Kerim‟de Allah, namazın kazasından bahsetmemektedir. Orucun kazasından bahsetmesine rağmen namazın kazası konusunu gündeme getirmemektedir. Nisa suresinin 101. ayetinde sefere çıkanın namazı kılacağı ve nasıl kılacağı ifade edilmektedir. Ayrıca Nisa suresinin 102. ayetinde savaş halindeyken de namazın kılınacağını ve nasıl kılınacağını buyurmaktadır. Diğer yandan Maide suresinin 6. ayetinde su bulunmadığı zaman teyemmüm yaparak namazın kılınması emredilmektedir. Eğer namazın kazası olsaydı seferilikte, savaşta ve su bulunmadığı zamanlarda kazaya bırakılması uygun görülürdü. Kesin olarak emredilen ve şartlar ne olursa olsun namaz kılınmalıdır. Namazın kazası olur düşüncesiyle, daha sonra namazı kılarız anlayışı, insanı namaz kılmamaya sevk etmektedir. Olağanüstü hallerde ve irademizin dışında kılamayacağımız namazları öne alarak cem yapmak suretiyle kılarız. Kılamadığı namazlarını sonraya da bırakarak cem yapmak suretiyle kılabilir. Yani bu günün namazı mutlaka bu gün kılınmalıdır. Ancak kaza niyetiyle değil, eda niyetiyle kılınmalıdır. Geçmişte kılınmayan namazlar için de günahkar olduğumuzdan, günahın telafisi ancak af dilemek ve tevbe etmekle mümkündür. Kaza niyetiyle kıldığımız kaza namazları nafile yerine geçer. Namazın kazası olmadığından dolayıdır ki, kadınlar özel hallerinde namaz kılmazlar. Namazın kazası olsaydı, kadınlar kılmadığı namazlarını kaza ederlerdi. Ancak kılınmayan namazlar ile ilgili af dilemek ile birlikte, İmam-ı Şafii‟nin kaza namazı kılınması konusundaki görüşü, kulun lehine ilahi tekdi1100 Ankebut, 29/45 328 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... rin tecellisi yönünde bir tesellidir. Yoksa Kur‟an-ı Kerim ve Sünnet‟in namazın kaza yapılabilmesi ile ilgili bir emri yoktur. Vaktinde kılınmayan farz namazların kaza edilmeleri gerekli olmakla birlikte, bunun için bir zaman sınırlaması yoktur. Namaz kılınması mekruh olan vakitlerin dışında her an kaza edilebilir şeklinde görüşler de vardır. Farz namazlar dışında kılınan namazların genel adı nafiledir. Bunlardan farzlara bitişik olanların 12 rekatı müekked sünnettir. Hz. Peygamber(s.a.v) bu sünnetleri kılana Allah‟ın cennette bir köşk yapacağını söyleyerek, bu sünnetlerin önemine işaret etmiştir.1101 Bu sünnetler mazeret olmadıkça terk edilmemelidir. Hanefi mezhebine göre, geçmiş namaz borcu olanlar sünnetleri kılabilirler. Şafii mezhebine göre ise, farz borcu olan kişiler sünnet kılamaz, sünnet kılmak yerine, geçmişte kılınmayan namazlarını kaza etmelidir. Çağdaş insanın duygusal gerginliğinin temel konularından birisi, kalabalıklar içinde yapayalnız olma halidir. İşte, bir kısım ibadetlerin cemaatle yapılması, insanı böyle bir yalnızlıktan kurtarır. Cemaat ile kılınan namazın, münferit kılınan namazdan yirmi beş veya yirmi yedi kat daha fazla sevap kazandırması, Müslümanlara cemaat ruhu kazandırmaya yöneliktir. “Cemaat rahmettir, ayrılık azaptır.”1102 “Allah‟ın eli (kudreti) cemaatledir.”1103 gibi Hadislerin de dikkat çektiği gibi, cemaat halinde olmak önemli bir olaydır. Bir güç birlikteliğini ortaya koyar. Müslümanların birlik, beraberlik, kaynaşması, kucaklaşması, tanışması ve dayanışma göstermesinin bir sembolüdür. Birlikte ve bir arada olmak güven duygusunu sağlar. İnsana psikolojik rahatlama içinde yaşam sağlar. Birlikte ve bir arada olmak, mevcut sorunların çözümünde güç birliği oluşturur. Yardımlaşma duygusunun gelişmesini sağlar. İyiliği emretmek ve kötülüklerden vazgeçirme emrinin yerine getirilmesi kolaylaşır. Oluşan güç birliği, düşmana karşı caydırıcı olma durumunu sağlar. Cuma ve cemaat aynı kökten gelen kelimelerdir. Günlük kılınan namazlarda bütün Müslümanların namazı Cami‟de kılmaları elbette mümkün değildir. Cuma namazıyla, hiç olmazsa haftada bir defa bir araya gelecekler ve sorunlarını konuşma imkanı bulacaklardır. Cuma namazının 1101 1102 1103 Tirmizi, Salat, 306 Ahmed bin Hanbel, “Müsned”, IV, s. 287-375; Suyuti, “Camiu’sSağir”, III, s. 279, Hadis No:3398 Ahmed bin Hanbel, age, IV, 275-378;Heysemi,“Mecmau'z- Zevaid”, V, 217;Muttaki El-Hindi,“Kenz’ül-Ummal”, c. 1, Hadis No: 1029 İslam’da İbadet Anlayışı 329 büyük bir Cami‟de toplu halde kılınması prensibinde de, cemaat ruhunun kazandırılması esprisi gizlidir. Şafii mezhebinde 40 kişi olmadan Cuma namazının kılınamaması, yine cemaat ruhuyla ilgilidir. Bugün Almaya, İngiltere gibi İslam beldesi olmayan yerlerde yaşayan Müslümanlar, Cuma namazı vasıtasıyla bir araya gelirler, birbirlerinden kuvvet bulurlar, şevk alırlar ve verirler. Böylece yabancı bir kültür içerisinde asimile olmaktan, erimekten ve dağılmaktan kurtulurlar. Ramazan ve Kurban bayramı namazları, Müslümanlar için en toplu halde kılınan namazlardır. Bayram namazlarının cemaati, Cuma namazlarından daha fazladır. Namazları cemaatle kılmak, kadın-erkek, genç-yaşlı, amir-memur herkes için aynı şekilde geçerli bir kuraldır. Bilhassa ülkemizde kadınların sadece Ramazan aylarında kılınan Teravih namazlarında camilerdeki namazlara iştirak edip, beş vakit namaz, Cuma ve bayram namazlarında camaate katılmamalarının, Hz. Peygamber(s.a.v) dönemi uygulamalarınına uygun olduğu söylenemez. Çünkü Asr-Saadet‟te erkeklerle birlikte, kadınlar ve çocuklar, beş vakit namazlarını Mescid-i Nebevi‟de kılarlardı. Ancak bütün camilerimizde kadınların da cemaatle namaza katılmalarına yönelik bir düzenleme yoktur. Kadın ve erkek, Allah‟a inanan ve aynı kıbleye yönelen insanlar, bir ağızdan tekbir getirerek, aynı saflarda yan yana ve omuz omuza durarak güzel bir birlik manzarası sergilemeleri çok anlamlı ve gereklidir. Hele arada çocukların da olması daha da anlamlı kılar. Ancak özellikle cemaate katılan çocuklara karşı zaman zaman kaba ve kırıcı davranan insanların olduğu bilinmektedir. Bunları “cami jandarmaları” olarak ifade ediyorum ve bunların bu kötü ve korkunç davranışlarından Allah‟a sığınmak gerekir. Unutulmamalıdır ki, bu dinin Peygamberi namazda iken, torunları Hz. Hasan (r.a) ve Hz. Hüseyin (r.a) sırtına binerdi ve sahabe çocukları da aynı şeyi yaparlardı. Ancak bu durum sevgi ve hoşgörü ile karşılanırdı. Bir çocuğu Cami‟den uzaklaştırmak mı istiyorsunuz, Cami‟de onu azarlayın ve korkutunuz. Buna vesile olmak faciadır. Bundan Allah‟a sığınmak gerekir. Müslüman olarak görevlerimizden birisi de çocuklara Allah‟ı sevdirmek ve O‟na ibadet etmeye alıştırmaktır. Cemaat ile kılınan namazlarda da bu son derece önemlidir. Cami‟de, imam dışında hiç kimse için özel bir yer yoktur. Sosyal statüsü ne olursa olsun her Müslüman, camide eşit şartlar altında ibadetini yapar. İslam‟a göre yeryüzünün tamamı mabettir. En büyük makam sahibi bir insan, sade bir vatandaş ile yan yana namazını eda eder. Namazın cemaatle kılmanın tek başına kılmaktan çok daha üstün değerler taşıdığı bir gerçektir. Ancak cemaatin üstünlüğü ve cemaatin sağladığı sosyolojik değerlerden kaynak- 330 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... lanmaktadır. İslam dini, hayat ve toplum dini olarak cemaate üstünlük tanımakta, bireysel olandan sosyal olan adına fedakarlık yapmaktadır. O halde, cemaatin değeri şuursuz bir takım insanların yan yana gelmelerinden değil, iman, sevgi, yardımlaşma ve paylaşma çizgisine ulaşmış şuurlu bir kardeşler topluluğu oluşturmaktan kaynaklanır. Bu değerleri taşımayan bir topluluk, İslam‟ın hedef aldığı ve istediği cemaat değildir. Böyle bir cemaatten sevap beklemek yerine, tek başına ibadet etmek daha evladır. Birbirini sevmeyen, saymayan, hoş görmeyen, dayanışma göstermeyen, kaynaşmayan, kucaklaşmayan, bölüşmeyen, paylaşmayan ve Allah rızasını gözeterek hareket etmeyen bir topluluk cemaat değildir. Zaten Müslüman olmak da bir topluluğa dahil olan değil, bir duruşa sahip olandır. Seslerinden rahatsızlık duymakla Cami‟de çocukları azarlayan, inciten ve korkutan bir cemaat, Müslüman‟ın sahip olması gereken duruşunun bilincinde olmayan bir cemaattir. Bu cemaat, varlığını böyle devam ettiği surece İslam dünyasından bir hareket beklemek mümkün değildir. Hz. Peygamber(s.a.v)‟in hayatını ezberlemek yerine, O‟nun ortaya koyduğu duruşunu ve her şeyini örnek alan bir cemaat, Allah‟ın rızasını kazanmış bir cemaat olarak kurtuluş kaynağıdır. İslam dünyası ya bunu yapacak, ya da yaşadığı hezimeti devam ettirecektir. Namaz, dinin direğidir. Dinin direği olan namaz, Müslüman fertlerin günde 5 defa İlahi huzura kabullerini ifade eder. Hz. Peygamber(s.a.v)‟in ifadesiyle: “Kim namaz kılarsa dinini yükseltir. Kim namazı terk ederse dinini terk etmiş olur.”1104 Namaz, İmanın işaretidir ve insanı Allah‟a yaklaştırır. Aynı zamanda temizliğin de sembolüdür. Namaz, yardımlaşma ve dayanışmayı temin eder ve insana planlı ve programlı olmaya alıştırır. Namazın 5 ayrı vakitte farz kılınışı, mü‟minin bütün gün belli aralıklarla kendini kontrol etmesini sağlar. Kulun, günahlarından pişmanlık duyarak af dilemesi ve Allah'ın huzurunda olduğunu idrak etmesinin en güzel vasıtasıdır. Namazın, insan için bir idman olduğunu söylemek de mümkündür. Namaz, bir kalkandır ve insanları bütün kötülüklerden uzaklaştırır. İnsandaki kibir ve gururu yıkar. İnsana, Allah‟a olan itaat fikrini aşılar. İnsanlar arasında eşitliği sağlar. İnsanlar üzerine ilk farz olan bu ibadet, İnsan nefsinin en büyük ilacıdır. İnsanın ruhunu tatmin eder ve olgunlaştırır. Müslümanlar, Mirac hükmünde olan bu ibadetle huzur bulurlar. Bu 1104 Ebu Davud, Salat, 47 İslam’da İbadet Anlayışı 331 huzuru yakalayan insanlar, “…Namazı da dosdoğru kıl. Çünkü namaz, insanı hayasızlıktan ve kötülükten alıkoyar…” 1105 ayetinde bildirildiği gibi, her türlü kötü işlerden ve uygunsuzluklardan uzak kalırlar. Namaz, vatan sevgisini aşılar. Çünkü hürriyeti olmayan insanın ibadet etme zorunluluğu yoktur. Allah‟a şükretmeyi temin eder. Namaz, Allah‟ın yüceliği karşısında, insanın acizliğini anlayıp, boyun bükerek O‟na ibadet etmeye davet eder. Yaratan ile yaratılanları birbirinden ayırır. Dinin direği, mü‟minin Miracı olan namaz, İslam‟ın bütün şartlarını toplayan ve kulu aracısız Allah‟a ulaştırır. Namaz, birlik ve beraberliği sağlar. Disiplinli yaşamayı temin eder. Namazın altısı daha başlamadan, altısı da namazla birlikte yerine getirilen on iki farzı, diğer hiçbir dinde bulunmayan bu en mükemmel ibadetin bir diğer özelliğini teşkil etmektedir. Diğer dinlerdeki ibadetlerin hiçbirinde namazdaki disiplini görmek mümkün değildir. Ergenlik çağına gelmiş akıllı olan kadın ve erkek bütün Müslümanlar üzerine farz kılınmış beş vakit namazın dışında, Cuma namazı da kadın ve erkek bütün Müslümanlara farzdır. Ramazan bayramı ve kurban bayramı namazı vacip, cenaze namazı ise Farz-ı Kifaye‟dir. İnsana farz kılınan beş vakit namaz, mü‟minleri fenalıklardan ve günah işlemekten korur. Bu sayede mü‟minler, dünyadaki borcunu ödemiş ve ahiret için sevap kazanmış olurlar. Aslında Allah‟ın bizim namazımıza ihtiyacı yoktur. Asıl muhtaç olan biz insanlarız. Biz, şuurla kılmış olduğumuz namazlarımızla Allah‟ı hatırlarız. İbadet ve Allah‟a yönelmekle de varlığımızın asıl kaynağıyla bir bağ kurmuş oluruz. Ondan hayatımız için yardım dileriz. Namaz ve diğer ibadetler, aslında bir nevi yardım talep etmektir. Hayat sahibi olduğumuz için de ona ihtiyacımız vardır. Allah‟ın İhtiyacı yoktur. Namazın sayı ve şekil tarafının hikmeti üzerine yorumlar yapılmıştır. Ancak bunlar beşeridir ve insanlar kendi hal ve intibalarına göre yapmışlardır, herkesi bağlamaz. Kısaca şunu söyleyebilirim: Namazdan amaç Allah ile daha canlı, daha yakın ve daha etkili iletişim kurmaktır. Bu amaçla yapılan başka hiç bir hareket namazın yerini tutmaz. Bu yaklaşma ve beraber olma tecrübesinde zihin, şuur ve beden işbirliği yapmalıdır; bu üçlü işbirliği, amacı daha kolay sağlamaktadır. Ellerimizi yukarıya kaldırarak önümüzdeki dünya işlerini, yani Allah‟tan başka ne varsa hepsini arkaya 1105 Ankebut, 29/45 332 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... atarız, sonra O‟nun kelamı ile konuşmaya başlarız ve bu konuşma bizde bir hasret ve bir kavuşma arzusu uyandırır. Bu arzuyu tatmin için huzurda eğiliriz ve bu hareket arzuyu biraz daha kamçılar ve yerlere kapanmak isteriz, bu da tam olsun diye tekrar düzelir ve sonra secdeye gideriz. Secde kulun Allah‟a en yakın olduğu andır, orada Mirac yaşanır ve sonunda oturur tahiyyat duasını, Hz. Peygamber(s.a.v)‟in Miraçta okuduğu gibi okuruz. Bilindiği gibi, namaz 5 vakittir. Ancak Hz. Peygamber(s.a.v), mazeret hallerinde, bunun üç vakitte toplanabileceğini göstermiştir. Yani bu uygulama bir sünnettir. Namazı cem halinde kılmak zorunlu görüldüğünde, öğle ile ikindinin, akşam ile yatsının birleştirilmesi, yani bir vakitte kılınması olayıdır. Eğer ikindi, öğlenin; yatsı da akşamın vaktinde kılınıyorsa buna cem‟i-takdim, yani öne alınarak birleştirmedir. Eğer öğle, ikindinin; akşam, yatsının vaktine alınarak birleştirme yapılırsa bunu da cem‟i-tehir, yani sonraya alınarak birleştirmedir. Bu durum zorunlu haller için bir ruhsattır, yani kolaylıktır. Ancak kesinlikle böyle kılınmalıdır şeklinde anlamak mümkün değildir. Çünkü Hz. Peygamber(s.a.v)‟in genel olarak böyle bir uygulaması yoktur. Müslüman, zaruret hissettiği zaman bundan yararlanabilir. Bunun sadece Müzdelife ve Mina‟ya has bir uygulama olarak gösterilmesi de doğru değildir.1106 Namaz kılmak, akıllı olan ve ergenlik çağına giren her erkek ve kadın Müslüman‟a farzdır. Namazın farz olması için üç şart vardır. 1-Müslüman olmak, 2-Akıllı olmak, yani deli olmamak, 3-Ergenlik yaşına girmiş olmak. İslam dininde, akıllı olmayan ve ergenlik çağına girmemiş olan küçük çocuklar, namaz kılmaktan sorumlu değillerdir. Kur‟an-ı Kerim‟e baktığımız zaman daha önceki ümmetlerde de namaz ibadetinin bulunduğu ve onlara da namazın emredildiği görülmektedir. Namaz İbadeti, Hz. Peygamber(s.a.v)‟den önce de var mıydı? sorusuna evet diyebiliriz. Kur‟an-ı Kerim‟de, Hz. Peygamber(s.a.v) ve önceki Peygamberlerin namaz kılmakla emrolundukları değişik vesilelerle belirtil1106 İbn-i Abbas’in Tefsirinde geniş bilgi bulunmaktadır. Ayrıca Taberi Tefsiri, c. 6, s. 127-135; “Tac”, c. 1, s. 106-107; Muhammed Hamdi Yazır, “Hak Dini Kur’an Dili”, c. 2, s. 1584; Süleyman Ateş, “Tefsir”, c. 2, s. 412 İslam’da İbadet Anlayışı 333 mektedir1107 Bundan anlaşıldığına göre, namaz ibadeti sadece Hz. Muhammed (s.a.v) ümmetine has olmayıp, önceki ümmetlerde de bulunmaktaydı. “Hz. Lokman (a.s)‟ın oğluna namaz kılmayı öğütlediği”1108 “Hz. Zekeriya (a.s)‟in namaz kıldığı,”1109 “Hz. İsa (a.s)‟in beşikte konuşurken, namazın emredildiğini söylediği1110’nden bahsetmektedir.1111 Arap müşriklerinin itikadı şirk olduğu gibi, ibadetleri de şirke benzerdi. Çoğunun evinde bir put bulunur ve girip çıkanlar tarafından ta‟zim olunurdu. İslam öncesi Arapların belli bir namazları yoktur. Sadece Harem‟e girerler ve Beytullah‟ı ıslık çalarak ve el çırparak tavaf ettikten sonra putları mesh ederler ve telbiye yaparken Allah‟a dua ederlerdi.1112 Nitekim Kur‟anı Kerim‟de yer alan, “Kabe’deki tapınmaları sadece ıslık çalmak ve el çırpmaktan başka bir şey değildir. İnkarınıza karşılık artık azabı tadın.”1113 ayeti cahiliye döneminde, müşrik Arapların namaza yabancı olmadıklarını göstermektedir. Nitekim bu dönem müşrikler, erkekkadın, açık saçık el ele tutuşur, Kabe‟nin etrafında dolaşırlar ve ıslık çalıp el çırparlardı. Böylece ibadet ediyoruz diye çalar oynar ve yaptıklarını alkışlarlardı. Hz. Peygamber(s.a.v) Kabe‟ye gelip namaz kılmak veya Kur‟an-ı Kerim okumak istediğinde, çoğu zaman böyle ayin yapmakta ileri giderler, kendileri de namaz kılıyor ve dua ediyorlarmış gibi gösteri ve gürültü yaparlardı. Bunu kendilerine bir ibadet sayarlardı.1114 İyilik yapma amacıyla dini törenlerde alkışlı hal ve hareketler, İslam dininde yeri yoktur ve yapılması doğru değildir. Dini dayanağı olmadığı gibi, milli dayanağı da yoktur. Son zamanlarda ülkemizde, özellikle cenazeleri alkış ile uğurlama adeti geliştirildi. 1107 1108 1109 1110 1111 1112 1113 1114 Bakara, 2/83; Yunus,10/87; Hud, 11/87; İbrahim, 14/37-40; Meryem, 19/30-31-54-55; Taha, 20/14; Enbiya, 21/72-73; Lokman, 31/17 Lokman, 31/17 Al-i İmran, 3/39 Meryem, 19/31 Celal Yeniçeri, “Uzay Ayetleri Tefsiri”, s. 288-289 Enfal, 8/35 Enfal, 8/35 Muhammed Hamdi Yazır, age, IV, s. 2400 334 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... Bu durum kaynağını hiçbir dinden almaz. Bundan ayıptan şiddetle kaçınmak gerekir. Kur‟an-ı Kerim‟de, çeşitli ayetlerde Hz. İbrahim (a.s) ve Hz. İsmail (a.s)‟in namaz kıldıkları ve kendilerine tabi olan kimselere de namaz kılmayı emrettikleri bildirilmektedir. Çevresinde bulunanlara namaz kılmalarını ve zekat vermelerini emrederdi. Rabb’inin katında hoşnutluğa ermişti.1115Kur‟an-ı Kerim, Hz. İbrahim (a.s)‟in,“Ey Rabbim! Beni ve çocuklarımı namaz kılanlardan eyle..!”1116 diye dua ettiğini haber vermektedir. “...Bana hiçbir şeyi ortak koşma; tavaf edenler, orada kıyama duranlar, rüku edenler ve secdeye varanlar için evimi temiz tut diye İbrahim‟i Kabe‟nin yerine yerleştirmiştik.”1117 ayeti de Hz. İbrahim (a.s)‟in namazında kıyam, rüku ve secde gibi rükünlerin olduğuna işaret etmektedir. İslami kaynaklardaki bazı rivayetler de bu konuya ışık tutmaktadır. Ezraki‟nin kaydettiğine göre, Hz. İbrahim (a.s), Makam-ı İbrahim‟i kıble edinmiş, kapı yönünden oraya doğru namaz kılmıştır. Oğlu Hz. İsmail (a.s) de aynı uygulamayı devam ettirmiştir.1118 Hz. İbrahim (a.s) ve Hz. İsmail (a.s) dört bir yandan gelen mü‟minlerle birlikte, Zilhicce‟nin 8. günü Mina‟ya gelerek, cemaat halinde öğle, ikindi, akşam ve yatsı namazlarını kılmışlardır. Geceyi orada geçirdikten sonra, sabah namazını kılarak erkenden Arafat‟a çıkmışlar, orada öğle ve ikindi namazlarını cem ederek kılmışlar ve güneşin batmasından sonra Müzdelife‟ye gelmişler ve orada da akşam ile yatsı namazlarını cem ederek kılmış ve geceyi orada geçirmişlerdir. Müzdelife‟de sabah namazını kıldıktan sonra da Cemre‟yi taşlamışlardır. Kaydedildiğine göre Hz. İbrahim (a.s)‟e bu uygulamayı Cebrail (a.s) öğretmiştir.1119 Daha sonra da Allah, Hz. Peygamber(s.a.v)‟e Hz. İbrahim (a.s)‟in bu uygulamasına uymasını emretmiştir. Konu ile ilgili olarak Kur‟an-ı Kerim: “Sonra da sana: Doğruya yönelen, puta tapanlardan olmayan İbrahim‟in dinine uy diye vahyettik.” 1120 1115 1116 1117 1118 1119 1120 Bakara, 2/125;İbrahim, 14/37;Meryem, 19/55 İbrahim, 14/40 Hac, 22/26 Ezraki Ebü’l-Velid Muhammed bin Abdullah, “Ahbar’u -Mekke”, II, s. 30 Taberi, “Tarihu’l-Ümem ve’l-Muluk”, I, s. 152; İbn İshak Muhammed, “Siyer”, s. 152–154 Nahl, 16/123 İslam’da İbadet Anlayışı 335 Namaz, İslam‟ın ilk zamanlarında Mekke döneminde farz kılınmıştır. Müslümanlığın başlangıcından itibaren Müslümanlar, namaz kılmaya başlamışlardır. Hatta sayıları 40 kişiye ulaşmadan namaz kılıyorlardı. Bu gün bizim bildiğimiz beş vakit namazın farz olduğu öncelikle Kur‟an-ı Kerim ile sabittir. Beş vakit namaz, Mirac gecesinde farz kılındığı rivayet edilmekte ve daha sonraki günlerde Hz. Peygamber(s.a.v) sahabelerini toplayarak bütün namazların vakitlerini, bu vakitlerin ne zamana kadar devam ettiğini öğretmiş ve kendisi imam olarak sahabeye sabah, öğle, ikindi, akşam ve yatsı namazlarını kıldırmıştır. Mirac ise hicretten önce miladi 621 yılında ve hicri aylardan Recep ayının 27. gecesinde meydana gelmiştir.1121 Mekke döneminde nazil olan birçok ayette, namazın önemi vurgulanmakla birlikte, namaz kılanları engellemeye çalışanlar, sert bir dille kınanmaktadır. “Sen, namaz kılan kulu (Peygamberi) bundan men edeni gördün mü?”1122 Önceki namaz sabah ve akşam olmak üzere ikişer rekat olarak kılınıyordu.1123 Kur‟an-ı Kerim‟de: “…Akşam ve sabah Rabb’ini hamd ile tesbih et (övgü ile an)”1124 ayeti buna delalet etmektedir. İbn-i Abbas da bunların sabah ve akşam namazları olduğunu söylemiştir.1125 Beş vakit namaz, Hz. Peygamber(s.a.v)‟e Mirac‟a çıktığı zaman Müslümanlar‟a farz kılındığı bildirilmiştir. Namazın Mirac olayı ile birlikte farz kılındığına dair ittifak vardır.1126 Mirac olayı da hicretten bir buçuk yıl önce gerçekleştiğine göre, beş vakit namazın hicretten bir buçuk yıl önce farz kılındığı ortaya çıkmaktadır. Kur‟an-ı Kerim, Allah‟a yaklaşmanın putlar çevresinde dolaşmakla değil, gusül ve abdestten sonra sırf Allah rızası için kulluk secdesine kapanmakla olacağını bildirdi. Hz. Peygamber (s.a.v‟)in ilk namazı, Müddesir suresinin ilk üç ayetinin ışığında, tahminen 43 yaşındayken Cebrail (a.s)’in tarifiyle abdest alarak, önce kendisi ve daha sonra Hz. Hatice (r.anha) ile birlikte kıldığı ifade edilir. Bundan sonra İslam‟ın yayılma1121 1122 1123 1124 1125 1126 Tahir Olgun,” Müslümanlıkta İbadet Tarihi”, s. 62-63 Alak, 96/9-10 Tahir Olgun, age, s. 50-51 Mü’min, 40/55 İbn Kesir, “Tefsiru’l-Kur’ani’l-Azim”, VII, s. 139-141 Muhammed Hamidullah, age, s. 605; Hayreddin Karaman, age, s. 76; Ali Osman Ateş, “İslam’a Göre Cahiliye ve Ehli Kitap Örf ve Adetleri”, s. 43-51 336 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... sıyla birlikte, önceleri gizli olarak ve daha sonra uygun bir yer bulununcaya kadar şehir dışındaki izbe yerlerde namaz kılındı.1127 Muhammed Hamidullah ise bu konuda şunları söyler: “Hz. Muhammed (s.a.v) yılda bir itikafa çekilişinin beşinci senesi idi ve 40 yaşına gelmişti. Bir meleğin kendisini ziyarete geldiğini gördü ve melek Allah‟ın onu insanlara Peygamber olarak seçtiğini bildirdi ve O‟na abdest almayı, Allah‟a nasıl ibadet edileceğini ve namazın nasıl kılınacağını öğretti ve kendisine Alak suresinin ilk beş ayetini tebliğ etti.”1128 Konu ile doğrudan ilgisi olmasa da yeri gelmişken değinmede yarar görmekteyim. Dikkat edilirse Kur‟an-ı Kerim‟in ilk inen ayetleri olan bu beş ayette “oku” emri iki defa tekrarlanmıştır. Yani iman, tebliğ ve aydınlık insanının ilk işi okumaktır. Dördüncü ayette kaleme de dikkat çekilmiştir. Nitekim iniş sırasıyla ikinci sure Kalem suresidir. Orada da kalem ve yazdıkları kutsanmıştır. Sureye, kaleme yeminle başlanmıştır. Kalemin ve yazdıklarının hayat ve oluş bünyesinde çok önemli bir yer tuttuğuna işaret edilmiş ve surede tanıtılan değerlerin elde edilmesinde ve olumsuzluklardan kaçınmada kalem ve yazdıklarının, yani kalem ürünü tüm verilerin doğrudan payı olduğuna dikkat çekmektir. Vahyin ilk emri ve ilk suresi “oku” diyordu. İkici surede ise “yaz” denmektedir. Okumadan yazılmaz ve okuyup yazılmadan tebliğde bulunulmaz. Bu nedenle Kur‟an-ı Kerim‟in iniş sırasında da bir hikmet ve bir öncelik esası vardır. Olaylar vuku buldukça ve sıralamada öncelik esas alınarak ayetler ve sureler inzal olmuştur. Her özel ibadetin, mü‟minin ahlakında gerçekleştireceği özellikler vardır. Namazın özelliği ise, en az ikidir. Birincisi mü‟mini her türlü kötülükten uzaklaştırmaktır. Bu birinci türden ayetler Mekke döneminde nazil olmuştur. Nitekim, “Kitap’tan sana vahy olunanı oku, namaz kıl, muhakkak ki namaz, hayasızlıktan ve kötülükten alıkoyar, Allah’ı anmak en büyük şeydir! Allah yaptıklarınızı bilir.”1129 Bir başka ayette de: “Yazıklar olsun o namaz kılanlara ki, onlar namazlarını ciddiye almazlar. Onlar gösteriş yapanlardır...”1130 Bu ve benzeri ayetlerden anladığımız kadarıyla Mekke döneminde inen namaz ayetleri insanı, kötülüklerden uzaklaştırmakla birlikte aynı zamanda kalple1127 1128 1129 1130 Cessas Ebu Bekr Ahmed bin Ali er-Razi,“Ahkamü’l-Kur’an”,Tah. Muhammed es-Sadık Kamhavi, V, s. 38 Muhammed Hamidullah, “İslam’a Giriş”, s. 9 Ankebut, 29/45 Maun, 107/4-5-6 İslam’da İbadet Anlayışı 337 ri yumuşatıyor, şefkat ve merhameti artırıyor, ahlakı güzelleştiriyor, yetimlere, yoksullara ve ihtiyaç sahibi kimselere karşı daha kibar ve nazik davranmaya teşvik ediyordu. Diğer hedefi de Allah‟ı zikirdir. Namaz kıyam, kıraat, rüku ve secde hallerinde tekbir, tesbih, tahmid ve kıraat ile çok yönlü bir zikir mecmuasıdır.1131 Medine döneminde nazil olan surelerdeki ayetlere baktığımızda da, namaz ibadeti vakte bağlı bir ibadet olduğu, mü‟minlerin de en büyük vasfının namaz ibadetini yerine getirme olduğu görülür. Nitekim “Namazı kıldıktan başka, Allah’ı ayakta iken, otururken, yan yatarken de anın. Emniyete kavuştuğunuzda, namazı gereğince kılın. Namaz şüphesiz, inananlara vakitleri belli bir farzdır.”1132 Bir başka ayette namaz, mü‟minin Allah‟ı zikretmesi ve Allah‟ın da mü‟mini anmasıdır.“Öyle ise siz beni (ibadetle) anın ki, ben de sizi anayım. Bana şükredin; sakın bana nankörlük etmeyin!”1133 Bir diğer ayette de: “Ey İnananlar! Sabır ve namazla yardım dileyin. Allah, muhakkak ki sabredenlerle beraberdir.”1134 Çünkü O, kendisine iltica edip dayanan, bu amaçla sabreden ve duaları ile yalvarıp yakaran kimselere, mutlaka yardım eder, onları korur ve asla yüz üstü bırakmaz.1135 Medine‟de de hicretten hemen sonra Müslümanları beş vakit namaza davet etmek için bir çare aranmış, Hz. Peygamber(s.a.v) ashabı ile bu konuyu istişare etmiştir. Hıristiyanlar gibi çan çalınması, Yahudiler gibi boru öttürülmesi, ateş yakılması gibi teklifler edilmiş ise de Hz. Peygamber(s.a.v) bunları beğenmemiş ve meclis dağılmıştır. Hazrec kabilesinden Abdullah bin Zeyd ismindeki sahabe rüyasında bir kişinin ezan okuyarak namaza davet ettiğini ve kamet getirerek de cemaati çağırdığını görmüş, uyanınca rüyasını Hz. Peygamber(s.a.v)‟e anlatmıştır. Hz. Peygamber(s.a.v): “Bu ilahi bir emirdir” buyurduktan sonra sesi müsait olan Bilal (r.a)‟a emretmiştir. Hz. Bilal (r.a)‟in, Hz. Peygamber(s.a.v) Mescidine yakın yüksekçe bir yerden başlattığı Ezan-ı Muhammedi, kıyamete kadar, dalga dalga dünyaya yayılmak üzere güzel bir sünnet ve şiar olmuş1131 1132 1133 1134 1135 Zeki Duman, “Beyanu’l-Hak, Kur’an-Kerim’in Nüzul Sırasına Göre Tefsiri”, II, s. 473 Nisa, 4/103 Bakara, 2/152 Bakara, 2/153 Zeki Duman, age, II, s. 473 338 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... tur. İlk ezanı duyunca koşarak gelen Hz. Ömer (r.a) de aynı rüyayı gördüğünü ifade etmiştir.1136 Hz. Aişe (r.anha) şöyle buyururlar: “Hz. Peygamber(s.a.v) namaza durduğunda, zaman zaman yüreğinden kazan kaynaması gibi ses gelirdi.”1137 Hz. Peygamber(s.a.v)‟in meclisinde yetişenlerin ve onların izinden yürüyenlerin halleri, daima şu Hadis‟in muhtevası dahilinde olmuştur: “Namaza durduğunda sanki son namazın gibi kıl! Yarın pişman olacağın şeyi söyleme; insanların (gafilane) arzu ettiklerine arzu duymayı bırak!”1138 Namazı mükemmel bir surette kılamayanlar ümitsiz olmayıp yollarına devam etmelidirler. Nasıl bir gram altına ulaşmak için tonlarca toprak elenirse, namazın mükemmeline ulaşabilmek için de sabır ve sebatla devam ederek huzuru elde etmeye çaba göstermek lazımdır.1139 Bir Müslüman‟ın Allah sevgisini kazanabilmesi için temiz olması gerekmektedir. Nitekim Kur‟an-ı Kerim: “...Şüphesiz ki Allah çok tevbe edenleri ve çok temizlenenleri sever.”1140 Bu ayette Allah, hem maddi ve hem de manevi temizliğe işaret etmektedir. Namaz kılmak için hem maddi ve hem de manen temiz olmak gerekmektedir. Abdest ve boy abdesti almak, namaz kılmanın ön şartıdır. Abdest almadan namaz kılınmadığı gibi, boy abdesti gerektiren hallerde de namaz kılınmaz. Asıl itibariyle başlı başına bir ibadet olmayan abdest, her Müslüman‟ın günde 5 defa kılmakla mükellef olduğu, kişi ile küfür arasında perde olan namaz ibadetinin de ilk şartlarından biridir. Hz. Peygamber(s.a.v): “Şüphesiz benim ümmetim, kıyamet gününde abdest izlerinden dolayı yüzleri nurlu, elleri ve ayakları parlak olarak çağrılacaktır. Sizden her kim abdest uzuvlarındaki parlaklığı çoğaltabiliyorsa çoğaltmaya baksın.”1141 Ayrıca hayırlı bir sonuca götüren yolların bütünü de hayırlıdır. Abdest, namaz ibadeti için bir ön hazırlıktır. Mü‟mini Rabb‟ine yaklaştıran namaz gibi nurlu bir yolun ilk adımlarından biridir. Mü‟minin Miracı olan namaz ibadetinin anahtarı hükmünde olan abdesti tastamam olarak 1136 1137 1138 1139 1140 1141 Buhari, Ezan, 1; Tirmizi, Mevkıt, 27; Hayreddin Karaman, “İslam Hukuk Tarihi”, s. 76 Ebu Davud, Salat, 157; Nesaii, Sehv, 18 İbn Mace, Zühd, 15 Osman Nuri Topbaşi, “Kur’an ve Sünnet İkliminde İslam İman İbadet”, s. 220-221 Bakara, 2/222; Tevbe, 9/108 Müslim, Taharet, 35 İslam’da İbadet Anlayışı 339 yerine getiren kimse, bu süre zarfında niyetininin derinliği ölçüsünde namazdaymış gibi sevap kazanabilir. Namaz, Oruç, Hac ve Zekat gibi ibadetlerin biri dışa, diğeri içe olmak üzere iki yönü vardır. Birinci yönü fıkıhçılar, ikinci yönü sufiler tarafından ele alınmış ve incelenmiştir. Aslolan ibadetlerin hakka dönük batını, yani içe dönük yönüdür. Fıkıhçıların ibadetlerin dış, yani zahiri yönünü incelemeleri sadece şekil ve düzen itibariyledir, özle ilgili değildir. Buna rağmen bazı fıkıh bilginlerinin, ibadetleri İslam hukukunun kapsamında görmeleri, konuya bu açıdan bakmaları ve alanlarının dışına çıkmaları birçok hatanın kaynağı olmuştur. Örnek olmak üzere ihmali ve tembelliği nedeniyle namaz kılma görevini yerine getirmeyen bir Müslüman‟ın durumunu ele aldığımızda, bazı İslam bilginlerine göre, hiçbir geçerli özrü olmadığı halde sadece tembelliği ve gevşekliği nedeniyle namazını ihmal eden bir Müslüman dinden çıkar ve kafir olur. Hambeli mezhebinin kurucusu olan İmam Ahmed bin Hanbel‟in görüşü budur. Namazın farz olduğunu inkar ederek kılmayan ise bütün İslam bilginlerine göre kafir olur. Bazı İslam bilginlerine göre de hiçbir geçerli özrü olmadığı halde sadece tenbelliği ve gevşekliği nedeniyle namazını ihmal eden bir Müslüman, kafir olmaz ama günahkar olur. İşlediği günaha tevbe etmesi önerilir, tevbe etmezse katledilir. Maliki mezhebinin kurucusu İmam Malik ve Şafii mezhebinin kurucusu İmam Şafii‟nin görüşü budur. Bu görüş İslam bilginlerinin çoğunluğu tarafından da benimsenmiştir. Hanefi mezhebinin kurucusu İmam-ı Azam Ebu Hanife‟ye göre bu durumda olan birisi ne kafir olur, ne de katledilir. Fakat ta‟zir1142 cezası verilir ve namaza başlayıncaya kadar hapsedilir. Görülmektedir ki, bütün mezhep imamları namaz kılmayan bir Müslüman‟ın durumunu hukuki bir konu olarak görmüşlerdir. Bu görüşleri Kur‟an-ı Kerim‟e değil, sadece Hadislere dayanır. Bu görüşe göre devlet ve onun yetkili kıldığı memurlar, Müslüman halkı namaz kılmaya mecbur eder ve kılmamakta ısrar edenlere çeşitli cezalar verebilirler. Buna karşılık Müslüman olmayanların ibadetlerine karışmazlar ve onlar bu konuda serbesttirler. Fıkıhçılar Müslüman olmayanlara tanıdıkları ibadet etme veya etmeme özgürlüğünü, Müslüman olanlara tanımamışlardır. Fıkıh kitaplarında durum bu şekilde yazılmıştır. Ancak Kur‟an-ı Kerim‟de kişileri ibadete 1142 Ta’zir: “Yasaklamak, menetmek, eğitmek, saygı göstermek, ululamak, yardım etmek ve şiddetle dövmek” gibi anlamlara gelmektedir. İslam hukukunda Ayet ve Hadisler ile had cezası konulmamış olan suçlar için İslam devletinin serbestçe belirleyip uyguladığı cezaları ifade eder. 340 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... zorlayan ve ibadet etmeyenlerin dünyada cezalandırılmalarını öngören herhangi bir ifade ve emir mevcut değildir. İbadet etmeyenlere Kur‟an-ı Kerim‟in öngördüğü cezalar manevi ve uhrevidir. Hz. Peygamber(s.a.v)‟in uygulamalarında, Müslümanlar ibadete teşvik edilmiş, ibadetin öneminden, maddi ve manevi faydalarından bahsedilmiş, ancak şu ya da bu nedenle ibadet etmeyen bir kimseyi cezalandırmamıştır. Zorla ve baskı ile ibadet yaptırdığına, ibadet etmeyenleri cezalandırdığına dair hiçbir örnek yoktur. Dört halife dönemindeki uygulama da böyle olmuştur. İbadet etmeyenlerin, özellikle namaz kılmayanların cezalandırılmasını öngören Hz. Peygamber(s.a.v)‟in beyanları ve sözleri ise sadece önemli ve ciddi uyarılar olarak algılanmıştır. İbadet tıpkı itikad, yani inanç gibi ihtiyaridir, bir gönül konusudur. Bir terbiye, bir irşad ve bir ikna konusudur. Kesinlikle bir hukuk, maddi ve dünyevi ceza konusu değildir. Kişinin içinden gelerek ihlas ile yaptığı ibadetler makbuldur, bunun dışındaki ibadetler geçersizdir.1143 -Abdest Abdest kelimesi Farsça olup, Arapça‟daki karşılığı vudu‟dur. Türkçe‟ye Farsçadan geçmiştir. Sözlükte “güzel ve temiz olmak” manasına gelir. Fıkıh terimi olarak abdest, belirli uzuvları usulüne uygun olarak su ile yıkamak ve bazılarını ise eldeki su ıslaklığı ile mesh etmekten ibaret bir ibadet temizliği demektir.1144 Abdest başlı başına bir maddi temizlik özelliği taşımakla ve sağlık açısından faydalar içermekle birlikte, her şeyden önce bir manevi temizlik işlemi ve manevi arınma yoludur. Hz. Peygamber(s.a.v)‟in bir defasında su isteyerek abdest uzuvlarını üçer defa yıkadıktan sonra, “İşte bu, benim ve benden önceki Peygamberlerin abdestidir.”1145 buyurmuş olması, İslam bilginlerine göre abdestin sadece İslam‟a has hükümlerden ibaret olmayıp, geçmiş ilahi dinlerde de mevcut olduğunun bir delilidir. Ancak bu hükmün yalnız Peygamberler hakkında geçerli olduğu veya onların ümmetlerini de kapsadığı konusu tartışmalıdır.1146 1143 1144 1145 1146 Süleyman Uludağ, “İslam Siyaset İlişkileri”, s. 21-22 İbn Rüşd Muhammed Kurtubi, “Bidayetü’l-Muctehid ve Nihayetü’lMuktasad”, I,7; Cürcani, “Kitabü’t-Ta’rifat”, s. 253; İbrahim Kafi Dönmez, “İslam’da İnanç İbadet ve Günlük Yaşayış Ansiklopedisi”, I, s. 17 İbn Mace, “Taharet”, s. 47 İbrahim Kafi Dönmez, age,” I, s. 17-18 İslam’da İbadet Anlayışı 341 Kur‟an-ı Kerim, abdest ile ilgili olarak: “Ey iman edenler! Namaz kılmaya kalktığınız zaman yüzlerinizi, dirseklerinize kadar ellerinizi, başlarınızı mesh edip, topuklara kadar ayaklarınızı yıkayın. Eğer cünüp iseniz iyice yıkanarak temizlenin (boy abdesti alın). Hasta olursanız veya seferde bulunursanız veya biriniz abdest bozmaktan (def-i hacetten) gelir veya kadınlara dokunur (cinsel ilişkide bulunur) da su bulamazsanız, o zaman temiz bir toprakla teyemmüm edin. Onunla yüzlerinizi ve (dirseklere kadar) ellerinizi mesh edin (teyemmüm edin). Allah size herhangi bir güçlük çıkarmak istemez. Fakat O, sizi tertemiz yapmak ve üzerinizdeki nimetini tamamlamak ister ki, umulur ki, şükredersiniz.”1147 Abdest bizzat ibadet değil, esas olan namaz ibadetine ön şart olarak yapılması istenen bir temizliktir. Kur‟an-ı Kerim, yukarıda ifade edilen ayette abdestin hikmetini, yani dini amacını açık bir biçimde göstermiştir. Abdest, namaza hazırlıktır. Hz. Peygamber(s.a.v) abdestin namaz dışındaki şeyler için ön şart yapılmasını önlemek amacıyla şöyle buyurmuştur: “Ben, ancak namaza kalktığım zaman abdest almakla emrolundum”1148 Abdestin ne zaman ve nerede farz kılındığı konusunda ilk bakışta çatışan iki delil vardır. Hz. Peygamber(s.a.v)‟in abdest almadan hiçbir iş yapmadığı nakledilir.1149 Kur‟an-ı Kerim‟de abdest, namazın ön şartı olarak zikredilir ki, biz bu ayeti yukarıda vermiştik. Ayet, Medine‟de inmiştir. Namazın hicretten bir buçuk yıl kadar önce Mekke‟de, Mirac gecesinde farz kılındığı düşünülürse,1150 abdestin başlangıçta mendup olarak uygulandığı, Medine döneminden itibaren de özellikle namaz için farz kılındığı sonucuna varılır. Bunun hikmeti, abdestin farz oluşunun Kur‟an-ı Kerim‟de okunan bir vahiy ile olmasıdır. Ya da ayetin baş kısmı, yani abdest hükmünün bulunduğu kısım, abdestin farz kılınması zamanında inmiş, kalan kısmı, yani teyemmümle ilgili hükmün bulunduğu kısım ise daha sonra meydana gelen bir olay üzerine, yani Hz. Aişe (r.anha)‟in gerdanlığının ikinci kez kaybolduğu olay üzerine inmiştir. Ancak bu cevaplardan birin1147 1148 1149 1150 Maide, 5/6 Tirmizi, Şemail, 89 Muhammed Hamdi Yazır, age, II, 1583 Muhammed Hamidullah, “İslam Peygamberi”, s. 605; Ali Osman Ateş, age, s. 43–51 342 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... cisi daha uygun gibi görünmektedir. Çünkü abdestin farz kılınması Mekke‟de olmakla birlikte, ayet bütün olarak Medine‟de nazil olmuştur.1151 Abdestin dini bir hüküm oluşu Kur‟an-ı Kerim, Sünnet ve İcma ile de sabittir. Hz. Peygamber(s.a.v): “Allah, hiç birinizin (abdestsiz iken) abdest almadan kılacağı namazı kabul etmez.”1152 Hadisinde ve benzeri Hadislerde bu durum vurgulanmıştır. İslam ümmeti de abdestin Hz. Peygamber(s.a.v) zamanından beri dinin kaçınılmaz hükümlerinden olduğunu kabul ede gelmiştir. Abdestte yıkanması farz olan yerler konusu ile ilgili ayet, son derece esnek bir ifade taşımakta ve ayakları hem mesh ve hem de yıkama konusu halinde anlamamıza imkan vermektedir. Ancak söz konusu ayet1153 Allah‟ın, bu emri ile insanların temizlenmesini istediğini söylediğine göre, ayakların mesh edilmesi ile yetinilmesinin, onların temiz olmaları halinde geçerli kabul edilebileceğini söyleyebiliriz. Anlaşılan odur ki, Kur‟an-ı Kerim, kelam mucizelerinden birini de burada sergileyerek, mü‟minlerin abdest halinde ayaklarını yıkama veya mesh etme şıklarından birini seçmelerini, şartların zaman ve mekanın durumuna göre, onların vicdanlarına bırakmış olup, ancak ayakların temiz olmasını zorunlu kılmıştır. Yüz, eller ve kolların her mevsimde sürekli toz, kir ve radyoaktif maddelere maruz kaldığından, onların her seferinde yıkanmaları tartışmasız emredilmiştir. Abdest ayetinde ayakların yıkanmasını veya mesh edilmesini emrettiğini söylemek mümkün değildir. Anlaşılan odur ki, Kur‟an-ı Kerim, birçok konuda olduğu gibi, bir azimet, bir de ruhsat boyutu tespit etmektedir. Azimet boyutuna göre, abdestte eller, kollar, yüz ve ayaklar yıkanır, baş mesh edilir, yani ıslak elle sıvazlanır. Ancak ruhsat boyutuna göre, ayaklar da mesh edilir. Ayaklar yıkandığında, topuklarla birlikte iyice yıkanmalıdır. Rivayete göre Hz. Peygamber(s.a.v), ayakları baştan savma yıkayanları kınamıştır. Rivayet doğru olabilir, ancak bu kınama, ayakların her seferinde yıkanmasının gereğini ifade etmez. Bizzat Hz. Peygamber(s.a.v), ayaklarını her seferinde yıkamamıştır. O halde mü‟min, kendi durumunu, şartları ve iklimi dikkate alarak, abdestin azimet veya ruhsat boyutundan birini seçme yönüne gidecektir. Kur‟an-ı Kerim‟in emri bunu göstermektedir. Abdest konusunda en iyi yol, her namaz için özel olarak abdest almaktır. Aslında Kur‟an-ı Kerim, “namaza kalktığınızda ab1151 1152 1153 Bedrettin Çetiner, “Esbab-ı Nüzul”, s. 297-298 Buhari, Vudu’, s. 2 Maide, 5/6 İslam’da İbadet Anlayışı 343 dest alın” diyor. İşin “azimet” olanı budur. Bir abdest ile birden çok namaz kılmak ise “ruhsat”tır. Ancak Şiilerin yaptığı gibi, “ayakları mesh etmek farzdır.” demek veya bazı Sünnilerin yaptığı gibi “ayaklar mutlaka yıkanacaktır” iddiasında bulunmak, mezhep taassubu ile Kur‟an-ı Kerim‟in mucize beyanlarından birini saptırmak olur. Yıkanacak organları, en az bir defa yıkanması gerekir, daha fazlası için sınır yoktur. Ancak Hz. Peygamber(s.a.v), abdest organlarını bir defa yıkadığı gibi, iki, üç ve hatta dört defa yıkamıştır.1154 Abdestin alınmasının gerekliliğinin cevabını bizzat Kur‟anı Kerim vermiştir. Abdest ancak namaz için gereklidir. Hz. Peygamber(s.a.v), “Rabb‟im bana sadece namaz için abdest almamı emretti.”1155 buyurarak bu gerçeği ifade etmiştir. Abdest organlarının yıkanmasında sıra, Kur‟an-ı Kerim‟in ifade tarzını esas alırsak, eller, yüz, sonra kollar yıkanır ve daha sonra baş ve ayaklar mesh edilir. Ancak bu uygulama bir farz değildir. Sıranın bozulması, abdestin geçerliliğini engellemez. Sıra önemlidir, ancak farz değildir. Kur‟an-ı Kerim‟in abdestle ilgili emri, dolaylı olarak ön ve arka yollardan çıkan şeylerin abdesti bozduğunu söyler. Uyku ve baygınlık da abdesti bozar. Doğal olarak boy abdesti gerektiren her türlü hal, abdesti mutlaka bozmaktadır. -Gusül (Boy Abdesti) Hz. Peygamber(s.a.v) temizlik konusuna çok önem vermiştir. Ağız temizliğinden, beden temizliğine ve çevre temizliğine kadar her konuda uyarıda bulunmuştur. Yemeklerden sonra dişlerin fırçalanmasını, elbiselerin temiz olmasını, birlikte yaşanılan mekanlarda pis sayılabilecek kokular ile insanların rahatsız edilmemesini istemiştir. Temizliği imanın yarısı olarak görüp, önemi iman açısından değerlendirilmiştir. İslam dininde şart, yani farz bağlamında belirtilen temizlik boy abdestiyle mümkündür. Namaz kılmak, Kur‟an-ı Kerim okumak gibi ibadetler için abdest almak gerekir. Fıkıh kavramı olarak gusül, bütün vücudun temiz su ile yıkanmasını kapsayan temizlik işlemini ifade eder. Fıkıh‟ta Abdest‟e Taharet-i Suğra, yani küçük temizlik, Gusül‟e de Taharet-i Kübra, yani büyük temizlik denir.1156 Ayrıca Gusül için Türkçe‟de boy abdesti tabiri de kullanılır. Boy ab1154 1155 1156 İbn-i Kayyım, “ Zadül- Mead”, 1/191-199 Tirmizi, Şemail, 89 İbrahim Kafi Dönmez, age, II, s. 84 344 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... destinin zorunlu olduğu hallerde yıkanmada ibadet yapılmaz. Kur‟an-ı Kerim‟de Gusül temizliği ile ilgili ayetlerin bazılarına burada yer vermek daha uygun olacaktır. “…Eğer cünüp iseniz iyice yıkanarak temizlenin (boy abdesti alın). Hasta olursanız veya seferde bulunursanız veya biriniz abdest bozmaktan (def-i hacetten) gelir veya kadınlara dokunur (cinsel ilişkide bulunur) da su bulamazsanız, o zaman temiz bir toprakla teyemmüm edin. Onunla yüzlerinizi ve (dirseklere kadar) ellerinizi meshedin (teyemmüm edin).1157 “Ey İnananlar! Siz sarhoş iken, (ne dediğinizi bilene kadar), cünüp iken, (yolcu olan müstesna), gusül edinceye kadar namaza yaklaşmayın. Eğer hasta olur veya yolculukta iseniz yahut biriniz ayakyolundan gelmişseniz veya kadınlara yaklaşmışsanız ve (bu durumlarda) su bulamamışsanız, o zaman temiz bir toprak ile teyemmüm edin, yüzlerinize ve ellerinize sürün. Şüphesiz Allah affedicidir ve bağışlayıcıdır.”1158 Bu ayetler bize guslün hangi durumlarda yapılacağını haber vermektedir. Allah her şeyi temiz yaratmıştır, dolayısıyla insanın maddi ve manevi anlamda temiz olması gerekir. Kaynakların bize verdiği bilgilerden guslün kaynağının Hz. İbrahim (a.s)‟e kadar uzandığını görmekteyiz. Hz. İbrahim (a.s)‟in getirdiği dinde yer almış olan gusül, Haniflerin ayırt edici bir özelliği olmuştur. İslam öncesi cahiliye döneminde, Hacc eden, sünnet olan ve cünüplükten dolayı yıkanan kimselere “Hanif” 1159 denilmekteydi.1160 Ay1157 1158 1159 1160 Maide, 5/6 Nisa, 4/43 Hanif: Bu kavram Kur’an-ı Kerim’de 11 yerde kullanılmıştır. Bu kullanımların tamamında terim Tevhid değeri taşıyan bir ilke üzerinde tesis edilmiştir. Bu kullanımların neredeyse tamamını oluşturan Hz. İbrahim (a.s) örnekliğindeki kullanımları da yine Allah’ın birliği ve tekliği üzerinden işlenerek, karşıt eğilim olan şirkin iptali için delil olarak ileri sürülmüştür. (Namık Kemal Okumuş,“İnsan Sorumluluğu Bağlamında Misak Algısına Farklı Bir Bakış Denemesi” adlı makalesi, Kelam Araştırmaları Dergisi, c. 11, Sayı: 2/2013, s. 96 (Dip not: 84); Bakara, 2/135; Al-i İmran, 3/67, 95; Nisa, 4/125; En’am, 6/79, 161; Yunus, 10/105; Nahl, 16/120; Hac, 22/31; Beyyine, 98/5; Rum, 30/30) Zebidi, “Tacu’l-Arus min Cevahiri’l-Kamus”,“h-n-f Md.” XXIII, 168173; Cevad Ali, “el-Mufassal fi Tarihi’l-Arab kable’l-İslam”, V, s. 49 İslam’da İbadet Anlayışı 345 rıca Hz Peygamber (s.a.v)‟in “fıtrattandır” diye haber verdiği istinşak, yani ağza burna su vermek gibi gusülde mevcut olan durumlar,1161 Hz. İbrahim (a.s) ve daha önceki Peygamberlerin uygulamalarındandır. Bu da guslün daha önceki Peygamberlerin sünnetinde yer aldığını gösteren bir durumdur. “Cünüp olduğunuz zaman iyice temizlenin” ayetin ifadesinden anlaşılmaktadır ki, boy abdesti veya gusül diye andığımız işlem, vücudu ısrarlı bir biçimde yıkamayı gerektirir. İslam bilginlerinin tamamına yakını buna, ağzın ve burnun içini yıkamayı da dahil eder. O halde gusül, boy abdesti niyetiyle bütün vücudu ağız ve burun içi dahil olmak üzere iyice yıkamaktır. Boy abdesti en ideal anlamda namaz abdestini de içerdiği için, gusletmiş bir kimsenin bundan sonra ikinci bir abdest almasına gerek yoktur. Cünüp olan insan, temizlenmedikçe namaz kılamaz. Kabe‟nin kutsallığı vahiy ile belirlendiğinden, oraya da temiz girmek gerekir. İnsan nefsi, alabildiğine bedeni zevklere ve azami hazlara daldığında, boy abdesti alma zorunluluğu halinde nefsi kirlenir. Kirlenen nefis, manevi aleme ilgi duyamaz. Uzun süre kendini tamamen manevi hayata veren bir kimsenin, aniden dünyevi hayata yönelmesi uyumsuzluğa neden olduğu gibi, kendini tamamı ile dünyevi zevklere veren bir kimsenin bir anda manevi hayata yönelmesi de aynı şekilde bir uyumsuzluğa yol açabilir. Bundan dolayı da geçişlerin tedrici olarak yapılması gerekir. Abdest ve boy abdesti bu gerçekleri düzenlemekte ve kolaylaştırmaktadır. Cahiliye dönemine ait bazı şiirlerden, bu dönemde hayız halinde olan kadınların putlara yaklaşmadıkları anlaşılmaktadır.1162 Bu durumun Hz. İbrahim (a.s)‟in dininden kaldığı ve tahrif edilmiş şekliyle müşrik Araplar arasında süregeldiği anlaşılmaktadır. Buradan yola çıkarak bu dönemde Hanif inancında olanlar, hayız, nifas ve cünüplük gibi bazı hallerden dolayı guslettiklerini söyleyebiliriz. Hanif inancında olanların dışında, müşrik Araplar da cünüplükten dolayı gusül etmekte ve istinşak yapıp misvak kullanmaktaydılar. Araplarda, İslam‟dan önce de cünüplükten dolayı yıkanma adeti vardı. Mekke döneminde farz namazlar kılınınca, cünüp olanların yıkanmadıkça namaz kılamayacakları bildirildi ve Hz. Peygamber(s.a.v)‟in fiili uygulaması ile guslün şekli öğrenildi. “Ona (Kur’an’a) ancak temizlenenler dokunabilir.”1163 ayeti de Mekke‟de nazil olmuş ve burada 1161 1162 1163 Müslim, Taharet, 1; Ebu Davud, Taharet, 44–46 İbnü’l-Kelbi, “Kitabu’l-Esnam”, s. 19, 21 Vakıa, 56/79 346 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... geçen “iyice temizlenmekten maksat” gusüldür. Hz. Ömer (r.a)‟in Müslüman olması olayında kız kardeşi, gusül etmedikçe Kur‟an-ı Kerim sayfasına dokunmasına izin vermemişti. Bu olay da guslün Mekke dönemine ait olduğunu göstermektedir.1164 İmam Malik, öğretmen ve öğrencilerin abdestsiz Mushaf‟ı tutmalarına izin vermiştir. Çünkü bunların, her defasında abdest almaları güçtür. Cünüp olanın Kur‟an-ı Kerim okuyup okuyamayacağında ihtilaf etmişlerdir. İmam Şafii ve İmam Ebu Hanife‟nin cünüp olan kişinin dokunamayacağı yönünde görüş beyan etmişlerdir. İmam Maliki ise Kur‟anı Kerim‟den az bir şey okumaya izin vermiştir. Ancak bazı İslam bilginleri de ayette geçen,“iyice temizlenmiş olanlardan” kastedilenler, Allah tarafından temizlenmiş olan meleklerdir. Levh-i Mahfuz‟da Kur‟an-ı Kerim‟in korunmasına işaret edilmiş, bunun ardından da: “Ona iyice temizlenmiş olanlardan başkası dokunamaz.”1165 Kastedilen, Levhi Mahfuz’daki meleklerdir. Yani burada bir emir yoktur, bir durum tespiti vardır şeklinde görüşler beyan etmişlerdir. Sonuç olarak, Kur‟an-ı Kerim Allah kelamı olduğundan, O‟na abdestli dokunmak, O‟na karşı saygımızın bir gereği olmalıdır kanaatindeyiz. Çünkü O, herhangi bir kitap değildir. -Teyemmüm Teyemmüm sözlükte; “bir işe yönelmek, bir şeyi kastetmek” demektir. Istılah olarak su bulunmadığı veya bulunsa da kullanma imkanının olmadığı durumlarda, abdest ya da boy abdesti niyetiyle toprak veya toprak türü temiz bir maddeye sürülen ellerle, yüzü ve iki kolu mesh etmekten ibaret hükmi temizlik demektir.1166 Yani toprak veya toprak cinsinden bir şeyle ellerin ve yüzün mesh edilmesi veya sıvazlanmasıdır. Su ile temizlik yapma imkanını kaybeden bir kişinin vücudundaki artıknegatif elektriği toprağa veya o cinsten bir şeye boşaltması olayıdır. Bu işlem aynı zamanda ibadete hazırlık şuurunu diri tutarak psikolojik bir katkı da sağlar. İnsan böylece, tamamını elde edemediği bir yararın, bir kısmını sağlamış olur ki, akla ve yaradılışa uygun olan da budur. Abdesti bozan her şey teyemmümü da bozar. Ayrıca suyu kullanma imkanına sahip olunca teyemmüm kendiliğinden bozulur. 1164 1165 1166 Hayreddin Karaman, “İslam Hukuk Tarihi”, s. 75 Vakia, 56/79 Taberi, “Tarihu’l-Ümem ve’l-Muluk”, II, s. 483-484; İbn Hişam, “esSiretü’n-Nebeviyye”, III, s. 47 İslam’da İbadet Anlayışı 347 Teyemmüm, hicretin 5. yılında meşru kılınmıştır. Mustalik Oğulları gazvesi sırasında, Hz. Peygamber(s.a.v) ve 1000 kadar İslam askeri, susuz bir yerde gecelemişti. Su bulunan yere ulaşmak için hareket gecikince, sabah namazı için abdest alacak su bulamadılar. Bunun üzerine Maide suresinin 6. ayeti nazil oldu ve sahabe buna çok sevindi ve teyemmüm ederek sabah namazını kıldılar. Teyemmüm‟ün dini bir hüküm oluşu, Kur‟an-ı Kerim‟in emirlerinin yanı sıra, Sünnet ve İcma ile de sabittir. İslam ümmeti de Hz. Peygamber(s.a.v) zamanında İslam dininin hükümlerinden olduğunu kabul ede gelmiştir. İslam bilginlerine göre, Teyemmüm ilk defa İslam ümmetine tanınmış bir kolaylık hükmüdür. Fıkıh bilginleri bu kolaylık hükmünün ruhsat veya azimet olduğunda ihtilaf etmişlerdir. Bazılarına göre bu bir ruhsat, diğer bir kısmına göre azimettir. Bir kısmına göre ise, su bulunmaması halinde azimet, suyu kullanma imkanı bulmayan durumlarda ruhsattır.1167 Teyemmüm‟den yararlanma imkanı, suyun kullanılabilir hale gelmesiyle ortadan kalkar. Ayrıca Kur‟an-ı Kerim: “Ey İnananlar! Siz sarhoş iken, ne dediğinizi bilene kadar, cünüp iken, yolcu olan müstesna, gusül edinceye kadar namaza yaklaşmayın. Eğer hasta olur veya yolculukta iseniz yahut biriniz ayakyolundan gelmişseniz veya kadınlara yaklaşmışsanız ve (bu durumlarda) su bulamamışsanız, o zaman temiz bir toprak ile teyemmüm edin, yüzlerinize ve ellerinize sürün. Şüphesiz Allah affedicidir ve bağışlayıcıdır.”1168 Bu ayet ile getirilen ilk hüküm, sarhoş halde namaza yaklaşılamayacağıdır. Ayetin açık beyanına göre, sarhoş olan insan, ne söylediğini anlayacak hale gelinceye kadar namaz kılamaz. Konumuz olan ayet, cünüp halde iken de namaza durulmamasını emretmektedir. Cünüplük halinin cinsel temasla vücut bulduğunu söyleyen ayet, hastalık ve yolculuk halinde yıkanma, zorluk veya sağlık için tehlike arz edeceğinden, bu durumda teyemmüm edilmesini emretmektedir. Ayet ayrıca tuvalete gitmenin abdesti bozacağını da hükme bağlamıştır. Ayetlerde de görüldüğü gibi, belirli ibadetlerin yerine getirilebilmesi için önce bedenin, giysilerin ve ibadet yerinin temizlenmesi farzdır. “(Ey 1167 1168 İbrahim Kafi Dönmez, age, IV, s. 368-369 Nisa, 4/43 348 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... Resulüm!) Elbiseni (Giydiklerini) temiz tut…”1169ayeti ve daha önce verilen ayetler, namaz kılabilmek için elbiselerin pis sayılan şeylerden temizlenmiş bulunması gerektiğini ifade etmektedir. Ayet, Mekke‟de nazil olmuş ve o halde necasetten taharet Mekke döneminde farz kılınmış bir ibadet hazırlığıdır.1170 -Cuma Namazı Cuma namazının tanımı ve mahiyetine geçmeden önce, Kur‟an-ı Kerim‟de Cuma namazı ile ilgili ayetleri gözden geçirmek gerekir. Konu ile ilgili olarak Kur‟an-ı Kerim: “Ey İman edenler! Cuma günü namaza çağrıldığı (ezan okunduğu) zaman, hemen Allah‟ı anmaya koşun ve alış verişi bırakın. Eğer bilseniz bu sizin için daha hayırlıdır.” “Namaz bitince yeryüzüne dağılın ve Allah‟ın lütfünden rızık isteyin, Allah‟ı çok anın ki, umulur ki, kurtuluşa erişesiniz.”1171 Türkçemiz‟de cuma denince, hem cuma günü, hem de cuma namazı anlaşılır. Arapça‟da bu kelime, “cum‟a, cumu‟a, cume‟a” şeklinde de söylenebilir. Ancak yaygın olan şekli cumu‟a olanıdır. Cuma namazı, cuma günü öğle vaktinde ve cemaatle iki rekat olarak, şartlarını taşıyan her mükellefin kılması, farz olan özel bir namazdır. Cuma‟ya ilk defa cuma adını veren zatın Mekke‟nin başkanı Ka’b bin Lüey olduğu rivayet edilmektedir.1172 Cuma namazı toplu bir namazdır ve Müslümanlara farzdır. Cuma esas olarak toplanmak, bir araya gelmek anlamındadır. O halde, Müslümanlar hangi yerde ve hangi şartlar içinde olurlarsa olsunlar, Cuma namazı kılma imkanına sahip bulunduklarında, kendilerine bu namaz farz olmuştur. Hitap bütün müminlere olduğuna göre, kadınların da Cuma namazı kılmaları kesinlikle farzdır. Elbette ki, zorlayıcı nedenlerden dolayı istisnai durumlar olabilir. Ancak kadınların Cuma namazı kalmamalarını prensip haline getirip Allah‟ın emrini erkeklere özgü haline getirerek, kadınları bu hayatı ve ilahi emrin dışında tutmak, Kur‟an-ı Kerim‟in ruhuna 1169 1170 1171 1172 Müddesir, 74/4 Hayrettin Karaman, “İslam Hukuk Tarihi”, s. 6 Cum’a, 62/9-11 Vehbi Yunus Yavuz,“Cuma Namazı”,s. 7-9; Vecdi Akyüz, “Mukayeseli İbadetler İlmihali”, II, s. 152 İslam’da İbadet Anlayışı 349 aykırıdır. Kesinlikle kadınların Cuma namazına katılmaları, diğer namazları kılmalarından çok daha önemli nimet ve bereketlerin doğmasına yol açacaktır. Bu gün var olan uygulama, kaynağını Kur‟an-ı Kerim‟den almamaktadır. Tamamen bir Emevi geleneğidir ve günümüze kadar varlığını korumaktadır. Kur‟an-ı Kerim‟de Cuma namazı ile ilgili sadece bir ayet vardır. Yukarıda ifade edilen ayet, herkesin rahatlıkla anlayabileceği kadar açıktır. Herkese hitap ederek başlayan ayette kadın ve erkek ayırımı yapılmamaktadır. Ne acıdır ki, bu anlamda bir açıklama yapan her ilahiyatçıya, her nedense toplumumuzda bir tepki ortaya çıkmıştır. Bu satırları okurken bana çok kızabilirsiniz ve şaşırabilirsiniz, ama amacım ilahi emri bir defa daha bilgilerinize arz etmek ve bu konuda düşünmenizi sağlamaktır. Bu gün camilerimizde kadınların namaz kılma ortamları arzulanan doğrultuda olmasa da, onları Cami‟nin dışında tutmak, sosyal hayatın dışına itmek ve cemaatten uzaklaştırmak anlayışı, İslam‟dan onay alamaz. İslam‟ın bu konudaki emri de bu anlayışı ortaya koymaz. Kadını Cami‟den ve sosyal hayattan uzaklaştırmak, İslam‟ın emri değil, Emevi geleneğinin devamı ve erkek egemen bir din anlayışının sonucudur. Oysa dinin bütün emirlerinin muhatabı, kadın-erkek bütün Müslümanlardır. Bu konu, uzmanlarınca açıkça konuşulmalı ve tartışılmalıdır. Bir an önce bu konuda toplum aydınlatılmalı ve yanlıştan dönülmelidir. Çünkü Allah‟ın emri, “Ey iman Edenler!” diye başlar. Bu iman edenler, sadece erkeklerden ibaret olamaz. İlahi emir gayet açıktır. Cemaatle namaz kılmanın hükmü, Hanbeli mezhebine göre Farzı Ayn, Şafii mezhebine göre Farz-ı Kifaye, Hanefi ve Maliki mezheplerine göre ise Sünnet-i Müekked olarak tespit edilmiştir.1173 Cemaatle namaz kılmanın fazileti, kadın ve erkek için aynı derecededir. Çünkü Hz. Peygamber(s.a.v), kadınların camiye gitmelerine engel olunmamasını ısrarla istemiş, onların geceleri bile camiye gitme taleplerinin olumlu karşılanmasını emretmiştir.1174 Kadınlar bayram, Cuma ve vakit namazlarında saf tutmuş,1175 engellenmemiş,1176sorularını sorup bilgi sahibi ol1173 1174 1175 1176 Mahmut Yeşil, Cami Kadın ve Aile, “Rivayetler Işığında Cami ve Kadın”, adlı makalesi”, s. 74; Alıntı: Abdullah Kahraman, “Klasik Fıkıh Literatüründe Kadının Cemaatle İbadet Konusundaki Yaklaşımlarda Fitne Söyleminin Rolü”, adlı makalesi, Marife, Yıl: 4, Sayı: 2, s. 59-80 Mahmut Yeşil, “Cami Kadın ve Aile”, agm, s. 75; Alıntı: Mustafa Uzunpostalcı, “Cemaat”, DİB, VII, s. 288 Buhari, Salat, 2; İdeyn, 7; İlim, 32 Buhari, Ezan, 162; Müslim, Salat, 139 350 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... muş,1177 toplumsal meselelerde fikirlerini kınanmadan beyan edebilmişlerdir.1178 Kadınları camiden ve cemaatten uzaklaştırmak, onları ilim ve irfan meclisinden, toplumsal hayattan da uzaklaştırmaktır. Kadınları camiden ve cemaatten uzak tutmak, aileyi cehaletin kucağına, hurafe ve batıl inanışların kör kuyusuna terk etmektir. Çocukları ve gelecek nesilleri edepten, adaptan, sohbetten, terbiyeden, sevgiden, bilgiden, birlikten, ibadetten, saftan, huzurdan ve maneviyattan mahrum etmektir.1179Camiler, ibadet için kullara temiz kılınmış yeryüzünün cennet bahçeleridir. Cennet ise annelerimizin ayaklarının altındadır. Camiler ve kadınlar arasında böyle bir bağ varken kadınları camisiz ve camileri de kadınlarsız düşünemeyiz.1180 Bugün toplumumuzda insanların İslam hakkındaki bilgi düzeyleri zayıftır. Her hafta en azından Cuma hutbesini dinlemelerine rağmen böyle bir durum söz konusudur. Ancak kadınların din konusunda daha da yetersiz bir bilgi seviyesinde olduklarını söylemek zor değildir. Çünkü onlar, caminin bu bilgilendirici ve eğitici yanından erkekler gibi istifade edememektedirler.1181 Eğitimde cinsiyet eşitliği prensibinin gözetildiği İslam dininde, ilim öğrenmenin herkes için önemli olduğu ifade edilmiştir.1182 Nazil olan ayetler, herhangi bir ayırım gözetilmeksizin hem erkeklere ve hem de kadınlara bildirilmiştir.1183 Çünkü İslam inancına göre erkekler için gerekli görülen pek çok bilgi kadınlar için de gereklidir. Hz. Peygamber(s.a.v) döneminde genç-yaşlı, kadın-erkek bütün Müslümanlar camiye gidiyordu. Mescid-i Nebevi‟de kılınan vakit, Cuma ve bayram namazlarına kadınlar da katılıyor, orada sunulan eğitim faaliyetlerinden toplumun her kesimi yararlanı1177 1178 1179 1180 1181 1182 1183 Ahmet İbn-i Hambel, “Müsned”, c. VI, s. 148 Fatma Bayraktar Karahan, “Cami Kadın ve Aile” “Caminin Fonksiyon Çeşitliliği”, adlı makalesi, s. 68; Alıntı: Muhammed Reşid Rıza, “Vahyu’l-Muhammedi”, s. 283 Mehmet Görmez, “Cami Kadın ve Aile”, Sunuş, s. 9 İrfan Aycan, Cami Kadın ve Aile, “İslam Geleneğinde Cami ve Kadın” adlı makalesi, s. 13 İbrahim H. Karslı, Cami Kadın ve Aile, “Kadın, Sosyal Hayat ve Cami”, adlı makalesi, s. 36 Ankebut, 29/43; Fatır, 35/28; Kalem, 68/1-3, Alak, 96/1-5; İbn-i Mace, I/81 Hüseyin Yılmaz, “Cami Kadın ve Aile” “Kadınların Eğitiminde Camilerin Rolü”, adlı makalesi, s. 49; Alıntı: Muhammed bin İshak, “esSiretu’n- Nebeviye”, Tahk. Muhammed Hamidullah, s. 128 İslam’da İbadet Anlayışı 351 yordu. “Kadınlarınızı Mescitten alıkoymayınız!”1184 buyuran Hz. Peygamber(s.a.v), bu konuda yasaklama eğiliminde olanları uyarmıştır.1185 Cuma günü, Cuma vaktinde ezan okunduğunda Müslümanlar iş ve alışverişlerini durdurup, Hak huzurunda bir araya gelmeleri emredilmiştir. O halde ilahi emir bu iken, Müslüman toplumda yönetim, Cuma namazının rahatlıkla yapılabilmesi için gerekli süre tatil olarak verilmelidir. İlahi emrin yanı sıra, bunu bir insan hakları olduğu inancımı de öncelikle ifade etmek isterim. Cuma namazından hemen sonra iş hayatının bütün canlılığı ile devamı istenir. Hz. Peygamber(s.a.v) döneminde hutbeden sonra iki rekat farz namaz kılınır ve daha sora cemaat dağılırdı. Farzdan sonra çeşitli adlarla kılınan 10 rekatlık kılınan namaz, tespihler ve dualar tamamen sonradan ilavedir. Bu uygulama bid‟at olsa da, secde edildiği için karşı çıkmak mümkün değil ve yanlış olarak da göremeyiz. Cuma günü ve cuma namazı ile ilgili olarak, Hz. Peygamber(s.a.v) şöyle buyurmaktadır. “Güneş, Cuma gününden daha üstün bir gün üzerine doğup batmamıştır. Cuma günü içinde öyle bir saat vardır ki, bir Müslüman Allah‟tan hayırlı bir şey isteyerek bu saate denk getirirse, mutlaka dileği kabul olur. Herhangi bir kötülükten de Allah‟a sığınırsa, mutlaka Allah, onu bu kötülükten korur.”1186 “Cuma günü yıkanmak her ergenlik yaşına girmiş olan kimseye vaciptir.”1187 Cahiliye devrinde cuma gününe “arube” denilirdi. Bu “saygı gösterilen farklı bir gün” demektir. Sonradan toplanmak veya içinde toplanılan manasında “cum‟a” denilmiştir. Daha kuvvetli olan iki rivayete göre, Hz. Adem (a.s)‟in yaratılmasının bugün toparlanması veya halkın namaz için toplanmaları sebebiyle böyle adlandırılmıştır. Cuma namazı konusundaki gelişmeler ile ilgili, Hz. Peygamber(s.a.v) Medine‟ye hicret etmeden önce, Cuma namazının farz olduğunu bildiren ayet henüz inmemişti. Buna rağmen Medineli Müslümanlar, kendi aralarında toplanarak şöyle bir karara vardılar: “Yahudiler ile Hıristiyanlar haftada bir gün toplanıyorlar. Bizler de kendimize bir gün ayırarak toplanalım ve Allah‟ı topluca 1184 1185 1186 1187 Buharı, Nikah, 116 Hüseyin Yılmaz, Cami Kadın ve Aile, agm, s. 49 Ebu Muhammed Muhyissünne Begavi, “Şerhu’s-Sünne”, IV, s. 204 Buhari, Cum’a, 2 352 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... zikredelim, şükredelim, denildi. Cumartesi Yahudilerin günü, Pazar da Hıristiyanların günüdür. Arube gününü ise kendimiz için toplanma günü yapalım.” Medineliler, daha önce cuma gününe arube günü diyorlardı. Medineli Müslümanlar yukarıdaki kararı aldıktan sonra Esad bin Zürare (r.a)‟in evinde toplandılar. Esad bin Zürare (r.a) toplanan cemaate burada iki rekat namaz kıldırdı ve bir de konuşma yaptı. Toplandıkları o güne de Cuma adını verdiler. Esad bin Zürare (r.a) Cuma‟dan sonra cemaate bir koyun keserek ziyafet verdi. Öğle ve akşam yemeklerini orada beraber yediler. Cuma namazının farz olduğunu bildiren ayet, Hz. Peygamber(s.a.v)‟in hicretinden sonra Medine‟de inmişti.1188 İslam tarihinde kılınan bu ilk cuma namazında kırk kişi bulunmuştur. Bazı İslam bilginlerinin naklettiğine göre, Cuma namazı Mekke‟de farz kılındı, ancak yeterli sayıda cemaat bulunmadığı veya Cuma‟nın anlamı, Müslümanların bir gösterisi mahiyeti arz ettiğinden, burada Cuma namazı kılınamamıştı. Oysa Hz. Peygamber(s.a.v) ve ashabı, ibadetlerini ancak gizli olarak yapabiliyor ve açıktan açığa ibadetlerini yerine getiremiyorlardı.1189 İbn-i Münziri‟nin kaydettiğine göre, Cuma namazı Mekke‟de Mirac gecesi farz olmuştur. Müslümanların sayısı az, İslam da gizli olarak yaşandığı için orada Cuma namazı kılma imkanı bulamamışlardır.1190 Cuma namazının ne zaman farz olduğu konusunda farklı görüşler vardır. Bir görüşe göre, hicretten önce, bir görüşe göre hicretin ilk yılında, bir görüşe göre ikinci yılında ve başka bir görüşe göre de hicretin altıncı yılında farz olmuştu. En doğru görüşün hicretin altıncı yılında farz olduğunu söyleyenlerin görüşüdür, diyenler de vardır. Cuma‟nın, hicretin 6. yılında farz olduğu görüşünün doğru görüş olduğunu ileri sürenlerin düşünceleri de kuvvetli değildir.1191 Sonuç olarak Cuma namazının ne zaman farz olduğu hususunda ittifak edilen bir görüş yoktur. Çünkü Cuma namazı farz olmazsa veya böyle bir namaz bilinmezse, bunu ne Medine‟li Müslümanlar kendi başlarına müzakereye koyabilirler ve ne de Hz. Peygamber(s.a.v), Mus’ab (r.a)‟ı Cuma kıldırmak üzere 1188 1189 1190 1191 Ebü’s-Sena Şehabeddin Alusi, “Ruhu’l-Meani fi Tefsiri’l-Kur’anı’lAzım ve’s-Sab’i’l-Mesanii”, 28/100; Suyuti, “ed-Durrü’l-Mensur”, 8/159-160; Muhammed Hamdi Yazır, age, 6/4975-4978 Alusi, “Ruuu’l-Meani”, 28/99-100; Begavi, age, 4/221 Alusi, age, 28/99-100 Vehbi Yunus Yavuz, age, s. 17 İslam’da İbadet Anlayışı 353 Medine‟ye gönderirdi? Ne de hicretin ilk haftasında Hz. Peygamber(s.a.v), yolcu olduğu halde bu namazı kılmazdı. Bu namaz için gösterilen bütün bu ihtimamlar, onun hicretten önce Mekke‟de farz olduğunu, fakat orada bunu eda etme fırsatı bulunmadığı için kılınmadığını ve bu fırsat bulunur bulunmaz hemen kılındığını göstermektedir. Bu durum, onun farz olduğuna delildir. Farz olmazsa, onun üzerinde bu kadar önemle durulmazdı.”1192 Taberani’nin bir rivayetine göre, Cuma namazı, hicretten önce farz kılınmış olmakla beraber, müşriklerin baskısı yüzünden, Mekke‟de kılınmamıştır. Sahabe‟den bir kısmı hicret edince, Hz. Peygamber(s.a.v), onların da arzularını göz önüne alarak, kılmalarını emretmiştir. Hz. Peygamber(s.a.v) hicret sırasında, Kuba‟ya gelince burada pazartesi, salı, çarşamba ve perşembe günleri kalmış ve en yakınları ile beraber çalışarak Kuba Mescidi’ni yapmıştır. Aynı zamanda bu Mescit, ilk Mescit‟tir. Hz. Peygamber(s.a.v)‟in Kuba‟da konakladığı bu tarih, daha sonra hicri tarihin başlangıcı olarak kabul edilmiştir. Sonra Cuma günü yola çıkmışlar ve Cuma namazı vaktinde Medine‟ye bağlı olan Saim bin Avf yurduna gelmişler, Ranuna vadisinde ilk Cuma namazını kıldırmışlardır. Bu uygulamaya bakılarak Cuma namazının, hicretin ilk yılında farz kılındığı ifade edilmiştir.1193 Cumhur‟a göre, Cuma namazı Farz-ı Ayın‟dır ve inkar edenler dinden çıkar. Cuma‟nın farz olduğu kitap, Sünnet ve İcma ile sabittir. “Ey İnan edenler! Cuma günü namaza çağrıldığı (ezan okunduğu) zaman, hemen Allah‟ı anmaya koşun ve alış verişi bırakın. Eğer bilseniz bu sizin için daha hayırlıdır.”1194 Yani alış-verişi bırakıp Allah‟ı zikretmeye gidin emri, bu ayette Cuma‟ya gitmek için emredilmiştir. Bu emir Cuma‟nın farz olmasını gerektirir. Çünkü ancak farz olan bir şeye farz koşmak farz olur. Bu ayet, Cuma namazını kaçırmamak için, namaz vakti yaklaştığında alış veriş ile meşgul olmayı yasaklamıştır. Eğer Cuma‟ya gitmek farz olmasaydı, bundan dolayı alışveriş yasaklanmazdı. Bu ayetteki “Allah‟ı anmaya koşun”‟dan amaç, Cuma‟ya gitmek olup, soluk soluğa koşmak demek değildir. Ayetteki “zikrullah” Allah‟ın zikri ifadesi Cuma namazı ve hutbesi olarak tefsir edilmiştir.1195 1192 1193 1194 1195 Vehbi Yunus Yavuz, age, 18 Kurtubi, “el-Camu’l-Ahkami’l-Kur’an”, s. 97-98; Hayrettin Karaman,“İslam’ın Işığında Günün Meseleleri”, s. 23 Cum’a, 62/9 Kasani, “Bedaiü’s-Sanai’ fi Tertibi’ş-Şerai”, I, s. 256 354 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... Birçok Hadis‟te Cuma namazının farz olduğu ifade edildiği gibi, Hz. Peygamber(s.a.v)‟in tatbikatında, onun farz olarak uygulandığını görmekteyiz. Hz. Peygamber(s.a.v): “Bazı kimseler ya Cuma‟ya gitmemeye son verirler veya Allah onların kalplerine mühür vurur da sonra gafillerden olurlar.”1196 Ayrıca,“Cuma ezanı duyan kimselere Cuma namazı farzdır.”1197 Cuma‟nın farz kılındığı günden itibaren, büyük bir titizlilikle kılınması İcma meydana getirmiştir.1198 İbadetler içinde Cuma namazının ayrı bir yeri var ve bir bakıma Hac da Cuma‟ya benzer. Baştan beri Cuma namazının siyasi bir niteliği olmuştur. Siyasetçiler ve idareciler çoğu zaman bizzat hutbe okuyarak buradan halka hitap etmişlerdir. İtikad, ibadet ve ahlak dinin temel ve öz konularıdır. Laik olan bir devlette politikacıların ve yöneticilerin bu alana müdahale etmemeleri, dini kendi alanında serbest bırakmaları gerekir. Bir yönetici, devlet ve siyaset adamı, dini konularda geniş bilgi sahibi ve dindar olabilir. Fakat bu, bir yönetici olarak ona dini konulara karışma yetkisi vermez. Dine ve dinin emirleri olan insan inancına devletin müdahalesi, büyük bir haksızlıktır. Dine karşı çıkış, Kur‟an-ı Kerim‟in genel mesajına göre, Allah‟a karşı çıkış ile eşdeğerdedir. Bunun da İslam‟a göre hükmü bellidir. Tarih boyunca ülkemizde, dine ve dini inancından dolayı insana ciddi mağduriyetler yaşatıldığı bilinmektedir. Bu haksızlığın zaman zaman zulüm derecesinde, bir boyut kazandığı da milletin hafızasında yerini almıştır. Bu da bir kul hakkıdır ve mahşerde hesabı görülecektir. Ancak dünya durdukça, nesilden nesile bu utanç konuşulacak ve geleceğe aktarılacaktır. Dileğimiz o dur ki, insanlar inancından dolayı mağduriyet yaşamasın..! Çünkü inanç, insanın en tabii haklarından birisidir. -Teheccüd Namazı Teheccüd sözcüğü, “hem uyumak ve hem de uyanmak” anlamına gelir, yani uyumamak veya uykudan bir süre uzak kalmaktır. Bir terim olarak “geceleyin uyanıp namaz kılmak ve gece namazı” anlamındadır. O halde, teheccüd, Kur‟an-ı Kerim ile meşgul olmak üzere hiç 1196 1197 1198 Müslim, Cum’a, 40 Ebu Davud, 129, 131 İbn Rüşd, “Bidayetu’l-Muctehid”, I, 121–123; Kasani, age, I, s. 256258; İbn-i Kudame, “Muvaffaku’d-Din, el-Muğni”, II, s. 301-302; Ayetullah Humeyni Ruhullah bin Mustafa, “Zubdetü’l-Ahkam”, s. 82-87 İslam’da İbadet Anlayışı 355 uyumamak veya bir süre uyuduktan sonra kalkmaktır. Konu ile ilgili olarak Hüseyin Atay, “Teheccüd; sözlük bakımından, uykudan uyanmak, uykuyu terk etmektir. Bundan şu ortaya çıkar. Teheccüd, yalnız uykudan uyanmakla değil, hiç uyumadan da olur, yani uyumamak suretiyle teheccüd yapılabilir.” demektedir. Bazı İslam bilginleri de ayeti, Kur‟an-ı Kerim‟i okumak şeklinde de anlamışlardır. Kur‟an-ı Kerim‟de teheccüd namazı ile ilgili olarak: “Gecenin bir kısmında uyanarak, sana mahsus (Peygambere) fazla bir ibadet olmak üzere teheccüd namazı kıl ki, Rabb‟in seni Makam-ı Mahmud‟a (övgüye değer bir makama) ulaştırsın.”1199 Bu namaza diğer mü‟minleri de teşvik eden ayet ve hadisler vardır. Bu konuda Kur‟an-ı Kerim: “Ey Muhammed! Şüphesiz Rabb‟in senin ve beraberinde ashabından olan bir topluluğun, gecenin üçte ikisinden az, yarısı veya üçte biri kadar bir bölümünde, namaz için kalktığınızı bilmektedir.”1200 Başka ayetlerde gece namazına kalkanların durumu şöyle açıklanır: “Onlar gece namazı kılmak için yataklarından kalkarlar. Korku ve ümit içinde Rabb‟lerine dua ederler...”1201 “Onlar, geceleri az uyuyanlardı.” “Seher vakitlerinde bağışlanma dilerlerdi.”1202 Farz ve nafile bütün çeşitleri ile ibadetlerde esas olan, en küçük detaylarına varıncaya kadar, onları Hz. Peygamber(s.a.v)‟in sözlü ve fiili uygulamalarına uyarak yerine getirmektir. Çünkü ibadetler, hayatın diğer alanlarındaki meseleler ölçüsünde içtihada açık değildir. Hz. Peygamber(s.a.v)‟in, “Beni nasıl namaz kılıyor görüyorsanız, siz de öylece kılın.”1203 beyanı bu yaklaşımın temelini oluşturur. Dolayısıyla teheccüd namazının vakti konusu da bu anlamda ele alınmalıdır. Hz. Peygamber(s.a.v)'in hayatına baktığımızda İslam bilginlerinin ittifakla belirttiği üzere, kendisi için farz, ümmeti için nafile olan teheccüd namazını genelde gecenin üçte birinden sonra ve kısa veya uzun belli bir müddet uyuyup uyandıktan sonra veya hiç uyumadan kılmıştır. Gecenin 1199 1200 1201 1202 1203 İsra, 17/79 Müzemmil, 73/20 Secde, 32/16 Zariyat, 51/17-18 Buharı, Ezan, 10/18- I, 155 356 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... üçte biri, toplam gece müddeti üçe bölünüp, akşam namazı vaktinin girişine ilave edilmekle bulunur. Çünkü gece, akşam namazının girişi ile başlar. Söz konusu zaman, teheccüd namazının olmazsa olmaz şartı mıdır? Yatsı namazından hemen sonra hiç uyumadan kılınamaz mı? Elbette ki, kılınabilir. Bu konu biraz açıklamaya gerek vardır. Teheccüd namazının vaktini, yukarıda Hz. Peygamber(s.a.v)‟in uygulamalarından hareketle belirtmeye çalıştık. Bu namazın eda edilmesi, hiç şüphesiz bu uygulamayı esas almakla olur. Bununla birlikte Hz. Peygamber(s.a.v)‟in kış ve yaz mevsimlerinde, vakit namazları dahil farklı uygulamaları vardır. Uzun kış gecelerinde sabah namazını imsak vaktinin hemen akabinde, yazın ise güneşin doğmasına çok yakın bir zamanda kılıyordu. Hz. Peygamber(s.a.v), bunu ister Cebrail (a.s)‟in kendisine rehberlik ettiği zaman ile ilgili uygulamasından hareketle ve isterse mevsim şartları nedeniyle değişen iş takvimi nedeniyle yapsın, son tahlilde farz olan vakit namazları için böyle bir model ortaya koymuştur. Aynı şeyler, bazı rivayetlerde öğle ve ikindi namazları adına da yer almaktadır. Bu da bize göstermektedir ki, vaktin sınırları içinde kalmak şartıyla, namazı önce veya sonraya alma konusunda bir irade ve kısmen de olsa bir serbestlik söz konusudur. Teheccüd namazı ile ilgili olarak hayat şartlarımız, Hz. Peygamber(s.a.v) dönemindeki gibi olmadığı kesindir. İster sanayi devrimi sonrası oluşan metropol hayatımız, ister değişen iş hayatı ve mesai anlayışımız, ister ülkelere ve milletlere göre değişen zamanın kullanımı ve zaman tanzimi noktasındaki hayat felsefemiz, bizim yatsı namazını kıldıktan sonra hemen yatağa girmemize imkan tanımıyor. Bu farklılığın doğru veya yanlışlığını tartışmıyorum, sadece Hz. Peygamber(s.a.v) dönemi ile aramızdaki farka işaret etmek istiyorum. O dönemdeki insanların yatsı namazını kıldıktan sonra yatağa gittiği saatlerde, bugünün insanı, özellikle büyük şehirlerde, işten sonra eve yeni dönmektedir. Mutlaka bir süre uyuduktan sonra, gece yarısından sonra kalkarak teheccüt kılınmalıdır şeklindeki görüş zorlamadır ve İslam‟ın ana ruhuna aykırıdır kanaatindeyiz. Uyumadan da gece yarısından sonra teheccüd namazı kılmak mümkündür. Gecenin yarısını aşkın bir vakitte yorgun bir şekilde yatağa giden ve gece kalkması görünüşte imkansız olan insan, yatmadan önce, zaten vakti girmiş olan teheccüd namazını kılabilir mi? Erken dönemlerden itibaren İslam bilginlerinin bu konudaki yaklaşımı çok nettir ve çeşitli sebeplerle gece İslam’da İbadet Anlayışı 357 teheccüd namazına kalkamayacağını düşünenler, yatsı namazından sonra teheccüd namazını kılabilirler. Bu namazı kılma konusunda bir alışkanlık kazanmak da mümkündür. Zaten toplumumuzda, genel olarak insanlar gece yarısından sonra uyumaya hazırlanıyorlardır. Uymudan önce teheccüd namazlarını kılabilirler. Gecelerini teheccüd feneriyle gündüz gibi aydınlatmış olanlar, berzah hayatlarını da aydınlatmış sayılırlar. Teheccüd, berzah karanlığına karşı bir zırh, bir silah, bir meş‟ale ve kişiyi berzah azabından koruyan bir emniyet yamacıdır. Teheccüd ötelerin azığı ve aydınlatıcısıdır. Kur‟an-ı Kerim‟de birkaç yerde teheccüde işaret edilmiştir.1204 İki rekat kılınabileceği gibi, sekiz rekat da kılınabilir. Özellikle uzun kış geceleri, teheccüdün ihmal edilmemesi ve hayatımızın değişmez bir parçası haline gelmesi için çok büyük bir fırsattır. -Seferi Namazı Bu gün mevcut fıkıh kitaplarında seferi namazı ile ilgili olarak; “her ne kadar ulaşım vasıtaları iyileştiği için insanlara eskisi kadar yorgunluk ve sıkıntı vermese de, mutlaka yolculuğun kendisine has bir takım zorlukları vardır. İşte bu nedenle İslam, misafirlere bir takım kolaylıklar ve ruhsatlar tanımıştır. Namaz ile ilgili yolcuya sağlanan bu kolaylıklardan, dört rekatlı farz olan namazları iki rekat olarak kılınmasıdır. Buna göre yolcu, yani seferi olan insan, ikamet ettiği mahallin dışına çıktığı andan itibaren öğle, ,ikindi ve yatsı namazlarının dört rekat olan farzlarını iki rekat kılabilir. Yolculukta iken kazaya kalan dört rekatlı farz namazlar, yolculuk bitiminde de kaza edilirken yine iki rekat olarak kılınır. “Hanefi mezhebine göre, insanının yolcu sayılabilmesi için 90 km ve daha uzak mesafeye, orada 15 gün ve daha az bir süre kalmak niyetiyle yola çıkması gerekir.” denilmektedir. Bu konuda asırlar önce alınan kararın dayanağı olan Ayet‟i ve o günün şartlarında yeryüzünde yaşananları açısından değerlendirilmiştir. Hemen hemen yeryüzünün tamamında güvenlik açısından tehlike var ve ulaşımda ciddi zorluklar vardır, büyük ölçüde yolculukta yürüyüş esastır. Bundan dolayı konu ile ilgili olan Ayet, insanlara bir ruhsat, yani Allah tarafından getirilen bir kolaylıktır. Yolculuk esnasında dört rekatlık namazları, yani öğle, ikindi ve yatsı farz namazlarını iki rekat olarak kılmak da namazları birleştirmek gibi bir 1204 İsra, 17/79; Secde, 32/16; İnsan, 76/26 358 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... ruhsat, yani bir kolaylıktır. Sabah ve akşam namazları ise yolculukta da tam kılınır. Bilhassa şehirler ve ülkeler arası kara, hava veya deniz yolculuklarında, namazları normal vakitlerinde kılmakta sıkıntı doğduğunda veya ihtiyaç duyulduğunda dört rekatlık namazları kısaltarak iki rekat olarak kılmak mümkündür. Bu kolaylık bir ruhsat olduğundan isteyen bu kolaylıktan yararlanır, isteyen ise namazlarını normal olarak tam kılar. Bu kısaltma için ilmihal kitaplarında bir takım mesafeler, Şiilikte 20 km, Sünnilikte 90 km şart koşulmuşsa da, bunların Kur‟an-ı Kerim ve Sünnet‟ten kesin delillere dayandığı söylenemez. Tam aksine ilmihallerde yaygın olan mesafelerden daha kısa mesafeli yolculuklarda da Hz. Peygamber(s.a.v)‟in namazlarını kısalttığına dair pek çok rivayet vardır.1205 Ancak seferi namazının dayanağı olarak kabul edilen ayette açıkça, yolculuk halinde gelebilecek herhangi bir tehlike karşısında dört rekatlı namazların, iki rekat olarak kılınacağına dair bir kolaylık görülmektedir. Tehlikenin gelebileceğine karar verecek olan kişinin kendisidir veya bulunulan bölgenin genel durumudur. Tehlike söz konusu değilse, kesinlikle namazı kısaltmak doğru değildir. Günümüzde olgunlaşan ve kolaylaşan hayat şartları ve insanın sahip olduğu imkanlara karşı, tehlike söz konusu değilse, farz olan namazları kısaltarak kılmanın dini ve akli dayanağı yoktur. Kaldı ki, farz namazları kısaltarak kılmak ve o vakte ait Sünnet namazlarını tam olarak (kılınması halinde sevap, kılınmamasında günah olmayan) kılmanın sağlıklı bir yol olmadığı gibi, ayrıca bir çelişkidir. Doğru, iyi ve güzel olanın ise; tehlike, korku ve endişe söz konusu değilse, farz ve sünnet namazlarını tam olarak kılmaktır. İslam dininin de bizlerden istediği budur. Yüzlerce yıl önceki şartlara göre verilen fetvaya uygun oluşan bir uygulamayı, bu günün şartlarında, ortada ayette ifade edilen gerekçe mevcut değilken, devam ettirmek, dayanak olarak kabul edilen ayeti, bugüne göre anlamamak anlamına gelir. Eğer gerçekten tehlike varsa, elbette ki, ilahi iradenin sağladığı kolaylıktan yararlanarak, dört rekatlı farz namazları, iki rekat olarak kılabiliriz.1206 Bu ruhsattan yararlanmak, şartlar gerektiriyorsa insanın iradesine bırakılmalıdır. Ancak ölağanüstü bir durum yoksa, fazla secde etmek ve namazları normal kılmak daha iyidir. Oysa yolculukta namazı kısaltmak, bir tehlikenin geleceğine yönelik ruhsat, yani kolaylıktır. Ayrıca Allah, namazı kısaltın diye emretmemektedir. Kısaltılması halinde bir günaha girilemeyeceğine dair bir ruhsattır, 1205 1206 M.Hayrı Kırbaşoğlu, “Ahir Zaman İlmihali”, s. 316 Mehmet Bozkurt, “Sünnilik Şiilik Alevilik Vehhabilik Nedir?”, s. 170 İslam’da İbadet Anlayışı 359 yani hayatı kolaylaştırmaktır. Konu ile ilgili olarak, herkesin çok rahatlıkla anlayabileceği hadar açık olan uygulamanın dayanağı olan Ayet‟te Allah: “Yeryüzünde sefere (yolculuğa) çıktığınız zaman kafirlerin (inkar edenlerin) size kötülük etmelerinden endişe (korkarsanız) ederseniz, namazı kısaltmanızda size bir günah yoktur. Şüphesiz kafirler, sizin açık düşmanınızdır.”1207 “Namazı bitirince de ayakta, otururken ve yanınız üzerinde yatarken (daima) Allah‟ı anın. Huzura kavuşunca da namazı dosdoğru kılın; çünkü namaz mü‟minler üzerine vakitleri belli bir farzdır.‟‟1208 Seferi olanlara tamamen ruhsat ve kolaylığın gerekçesi olan fiilen gerçekleşecek sıkıntı, darlık ve zorluk değil, bunun muhtemel olmasıdır. Böyle olmasaydı yolcu, varacağı yere gidip, bazen evinden daha rahat yaşamaya başladığında seferi olmaktan çıkardı, namazları tam kılması gerekirdi şeklinde ortaya konulan görüşler de mevcuttur. Ancak gideceği yerde muhtemelen yaşanacak sıkıntıyı, kendi evinde de yaşamak mümkündür. Konu ile ilgili detaylı bilgi, “Sünnilik Şiilik Alevilik Vehhabilik Nedir? adlı kitabımızda mevcuttur. -Teravih Namazı Teravih, Arapça “terviha” kelimesinin çoğulu olup, sözlükte “rahatlamak, dinlenmek” demektir. Ramazan ayına mahsus olmak üzere yatsı namazından sonra kılınan nafile namazdır. Bu namazın her dört rekatının sonunda biraz dinlenerek kılınması müstehaptır. Buna dinlendirmek, rahatlatmak anlamına gelen terviha olarak adlandırılmış, sonradan bu kelimenin çoğulu olan “teravih” Ramazan gecelerinde kılınan bu nafile namazın adı olmuştur. Teravih namazını cemaatle kılmak sünnettir. Ramazan ayı, Allah‟ın kullarına ihsan ettiği önemli bir aydır. Faziletiyle ilgili yazılmış ve söylenmiş çok söz vardır. Ama ne olursa olsun asıl olan yaşanmasıdır. Aksi takdirde bildiğini yaşamayan insan konumuna düşülür ki, bu da İslam‟ın kabul etmediği bir gerçektir. Hz. Peygamber(s.a.v) teravih namazını devamlı cemaatle kılmadığından, İslam bilginlerinin bir 1207 1208 Nisa, 4/101 Nisa, 4/103 360 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... kısmı evde kılmanın faziletli olduğu kanaatine varmışlar. Hz. Ömer (r.a) devrinden sonra teravih namazı İslam‟ın şiari haline geldi ve Müslümanlar bunu devamlı olarak kıldılar. Bu nedenle bilginler teravih namazını camilerde kılmanın faziletli olduğu hususunda görüş birliğine vardılar. Hz. Aişe (r.anha) diyor ki: “Hz. Peygamber mescitte namaz kılmıştı. Bir grup cemaat de O‟na uyarak namaz kıldılar. Sonra ikinci gün yine kıldı. Bu sefer cemaat çoğaldı. Sonra üçüncü gün yahut dördüncü gün cemaat yine toplandı. Fakat Hz. Peygamber(s.a.v) onların yanına çıkmadı. Sabah olunca da şöyle buyurdu: “Yaptığınızı gördüm. Ancak size çıkmaktan beni alıkoyan şey, size bu namazın farz olmasından korkmamdır.”1209 Görüldüğü gibi, Hz. Peygamber(s.a.v), teravih namazını cemaatle kılmıştır. O‟nu cemaate devam etmekten “ümmetime farz kılınır” endişesi alıkoymuştur.1210 Hz. Peygamber(s.a.v)‟in cemaate çıkmaması üzerine, cemaatten bazıları kendi evinde, bazıları da Mescit‟te münferit olarak veya biri beş altı kişiye imam olmak suretiyle teravih namazı eda edilmiştir. Teravih namazı konusunda sahabe uygulamasına gelince; Hz. Peygamber(s.a.v)‟in vefatından sonra Hz. Ebu Bekir (r.a) ve kısmen de Hz. Ömer (r.a) döneminde teravih namazı münferiden, yani cemaat olmaksızın kılınmaktaydı. Bir Ramazan öncesi Hz. Ömer (r.a) Mescid‟e çıktığında, halkın dağınık bir şekilde teravih namazı kıldığını görmüş ve dağınık bir şekilde kılmak yerine, insanları bir imamın arkasında toplayıp teravih namazının cemaatle daha düzenli bir şekilde kılınmasının uygun olacağını düşünmüş ve ertesi gün Ubey bin Kab‟i teravih namazı için imam tayin etmiş ve teravih namazını cemaat ile 20 rekat olarak kıldırtması konusundaki emrine dayalı bir uygulamadır. Düzenli bir şekilde namazın kılındığını görünce de: “Bu ne de güzel bir yeniliktir.” diye memnuniyetini ifade etmiştir. Teravih namazının cemaatle kılınması Müslümanlar arsında birlik, beraberlik ve kardeşlik duygularını güçlendirmektedir. Teravih namazı tatavvu, yani nafile bir ibadet olduğundan, onu resmi bir sayıya bağlamak yanlıştır. Dileyen insan, dilediği kadar kılabilir. Hz. Peygamber(s.a.v), bazen 4 ve bazen de 8 rekatı tek başına kılmıştır. Müslümanın borcu olan namaz, farzlardan ibarettir. Tatavvu namazlarının 1209 1210 Buhari, Ezan, 81;Muslim, Musafırin, 213 Şa’rani, Ebu Abdurrahman Abdülvehhab,“Keşfü’l-Gumme an Camii’l-Ümme”, s. 146-147; Tahir Olgun, “Müslümanlıkta İbadet Tarihi”, s. 113; Hayrettin Karaman, “İslam Işığında Günün Meseleleri”, s. 46 İslam’da İbadet Anlayışı 361 ne sayısı ve ne de vakti bellidir. Dileyen kimse, ruhen yükselmek için, dilediği vakit ve dilediği kadar kılabilir. Hz. Peygamber(s.a.v), sünnet olan namazları Mescit‟te kılmamış ve Mescit‟te kılanlara da iyi gözle bakmamıştır. 3- Oruç İslam‟ın beş temel esasından biri de yılda bir ay Ramazan ayında oruç tutmaktır. Oruç ergenlik yaşına girmiş her Müslümana farz olan bir bedeni ibadettir. Oruç, aslında Farsça bir kelime olup, Arapçadaki karşılığı ise Savm, çoğulu Sıyam‟dır. Sözlükte “tutmak, susmak ve hareketsiz kalmak” anlamına gelir. Fıkhi bir kavram olarak oruç, “İmsakten iftara kadar, başka bir deyişle fecr-i sadığın doğuşundan güneş batana kadar kişinin kendisini özel şartlarla yemekten, içmekten ve cinsi münasebetten alıkoyması” demektir.1211 Muhammed Hamidullah ise buna biraz farklı bir tanım yapmaktadır. Ona göre Oruç, “Ramazan ayının her günü ekvator ve sıcak ülkelerde fecirden guruba; yeryüzünün kırk beşinci enlem dairesinden uzak bölgelerinde, kırk beşinci derecedekilerin tuttuğu zamana eşit bir zaman kadar, mükellefin kendini yemekten, içmekten ve cinsi münasebetten alıkoymasıdır.” Ramazan ayı, bizzat Kur‟an-ı Kerim‟in açıkladığı gibi, semavi dinlerin bütün gerçeklerini bünyesinde toplayan son vahiyler topluluğunun insanlığa lütfedilmeye başlandığı aydır. Kur‟an-ı Kerim, bir başka emrinde de kendisinin Kadir gecesinde indiğini bildirmektedir. Kur‟an-ı Kerim‟in ifadesi ile “bin aydan daha hayırlı olan”1212 ve gecelerin en faziletlisi olan Kadir gecesi de Ramazan ayının içindedir. Konu ile ilgili olarak Hz. Peygamber(s.a.v): “İbrahim Peygamber‟e indirilen vahiy sahifeleri Ramazan‟ın ilk gecesinde, Musa‟ya indirilen Tevrat Ramazan‟ın altıncı gecesinde, İsa‟ya indirilen İncil Ramazan‟ın on dördüncü gecesinde, bana indirilen Kur‟an-ı Kerim de Ramazan‟ın yirmi yedinci gecesinde vahyedildi.”1213 Demek ki, Ramazan ayı, bütün semavi dinlerin vahiylerine iniş zamanı olmuş kutsal bir aydır. 1211 1212 1213 Kasani,“Bedaiü’s-Sanai’ fi Tertibi’ş-Şerai’,” II, s. 75 Kadir, 97/2 Taberi, “Tefsir”, 2/144 362 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... Orucun farz olmasında; insani, ahlaki, psikolojik, sosyolojik ve sıhhı pek çok faydalar vardır. Hz. Peygamber(s.a.v): “Oruç kötülüklere ve cehenneme karşı bir kalkan ve bir siperdir.”1214 İnsan, Oruç sayesinde nefsani arzularına direnerek iradesini güçlendirir. Oruç, nefsi terbiye ve iradeyi güçlendirir. İnsanı daha sabırlı ve tahammüllü yapar. Oruç, sağlık yönünden de fayda sağlayan bir ibadettir. Hz. Peygamber(s.a.v): “Oruç tutunuz ki, sıhhat bulasınız.”1215 Ramazan, günahların bağışlanıp gönüllerin nurlandığı, maddi ve manevi arınmanın gerçekleştiği aydır. Böyle bir aydan azami derecede istifade etmek, ancak Ramazan‟ın ardından da aynı şevk ve çaba ile Allah‟a ibadeti yerine getirmekle mümkün olabilir. Nitekim Hz. Peygamber(s.a.v): “Her kim Ramazan orucunu tutar, sonra buna Şevval ayında altı gün daha eklerse bütün yıl oruç tutmuş gibi olur.”1216 buyurarak, Ramazan‟dan sonra oruç ibadetinin tamamen bırakılmamasını tavsiye etmiştir. Ramazan‟dan önceki kötü alışkanlık ve davranışlara dönmek ise Ramazan‟dan istifade edilmediğinin bir göstergesidir. Çünkü güzel kulluk yanlıca Ramazan‟a has değil, hayatın tümüne şamil olmalıdır. Ramazan ayı; Allah‟ın sonsuz rahmet, mağfiret ve affına erişmek için kaçırılmaz bir fırsattır. Ramazan ayı, af ve bağışlanma ayıdır. Toplumsal bir uzlaşmaya, on bir ayın yanlışlarını gözden geçirip, onları bırakmaya yol almaktır. Ramazan ayı, Cennet kapılarını aralamaktır. Nitekim Hz. Peygamber(s.a.v): “Ramazan ayı gelince Cehennem kapıları kapanır, Cennet kapıları açılır, şeytanlar bağlanır.”1217 “Ramazan ayı öyle bir aydır ki; evveli rahmet, ortası mağfiret ve sonu Cehennem ateşinden kurtuluştur.”1218 Ramazan, ibadetlerin, sosyal yardımlaşma ve dayanışmanın yoğunlaştığı, nefislerin terbiye edildiği, fakir ve yoksulların gözetildiği, sevap ve mükafatın, af ve mağfiretin zirveye ulaştığı bir aydır. Oruç, Medine‟de hicretin 2. yılında farz kılınmıştır. Oruç ibadeti, Kur‟an-ı Kerim‟de 9 yerde geçmektedir.1219 Dilimizde orucun başlama vak- 1214 1215 1216 1217 1218 1219 Ahmet İbn-i Hambel, “Müsned”, I, 195 Ahmet İbn-i Hambel, “Müsned”, IX, 218 Müslim, “Siyam”, 204 Buhari, Savm, 5 Et-Terğib, c. 2, s. 72 M. Fuad Abdulbaki, “Mu’cemu’l-Müfehresu’I Elfazı’l-Kur’an”, s. 417 İslam’da İbadet Anlayışı 363 tine İmsak, orucu bozma vaktine ise İftar denilmektedir. Konu ile ilgili olarak Kur‟an-ı Kerim: “Ey İman edenler! Oruç, sizden önce gelip geçmiş ümmetlere farz kılındığı gibi size de farz kılındı. Umulur ki korunursunuz.” “Sayılı günlerde olmak üzere (oruç size farz kılındı). Sizden her kim hasta yahut yolcu olursa (tutamadığı günler kadar) diğer günlerde kaza eder. (ihtiyarlık veya şifa umudu kalmamış hastalık gibi devamlı mazereti olup da) oruç tutmaya güçleri yetmeyenlere bir fakir doyumu kadar fidye gerekir. Bununla beraber kim gönüllü olarak hayır yaparsa, bu kendisi için daha iyidir. Eğer bilirseniz (güçlüğüne rağmen) oruç tutmanız sizin için daha hayırlıdır.” “Ramazan ayı, insanlara yol gösterici, doğrunun ve doğruyu eğriden ayırmanın açık delilleri olarak Kur’an’ın indirildiği aydır. Öyle ise sizden ramazan ayını idrak edenler onda oruç tutsun. Kim o anda hasta veya yolcu olursa (tutamadığı günler sayısınca) başka günlerde kaza etsin. Allah sizin için kolaylık ister, zorluk istemez. Bütün bunlar, sayıyı tamamlayasınız ve size doğru yolu göstermesine karşılık, Allah’ı ta’zim etmeniz, şükretmeniz içindir.”1220 Oruç konusunu düzenleyen bu ayetlere göre, Allah‟ın emri olarak Müslümanlara yüklenmiş bir görevdir. Oruç, hem beden ve hem de ruh temizliğini temin eden bir ibadettir. Aynı zamanda ruh sağlığı ve kalp temizliği yönünden son derece önemli bir ibadettir. İnsandaki hayır ve şer duyguları birbirleriyle çarpışma halindedir. Önceki ümmetlere de oruç, ruhsal yükselişi sağlayan yollardan biri olarak farz kılınmıştır. Farz olan orucun günleri, ramazan ayının günleridir. Bu günlerde hastalık yahut yolculuk nedeniyle oruç tutamayanlar, tutamadıkları gün sayısınca orucu başka günlerde tutarlar. Oruca zorluk ve güçlük nedeniyle tahammül edemeyenler, oruç yerine fidye verebilirler. Ancak oruca zorlukla dayanabilenlerin oruç tutmaları, kendileri için daha hayırlıdır. Bu konuda Allah‟ın temel tavrı, kulları için kolaylık istemek, güçlük istemek değildir. İnsan hürdür ve ibadet bu hürriyet içinde yapıldığında anlam taşır. İnsanın eğer içten niyeti yoksa ona Oruç tutturmak doğru değildir. Tutması halinde de bir 1220 Bakara, 2/183-184-185 364 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... anlam taşımaz. Oruç, varlıkların birbirinden seçilebileceği sabahın erken saatlerinde başlar, güneşin batması ile biter. Bazı durumlarda oruçlarını bozmuş olanlara uygulanan 61 gün hiç ara vermeden oruç tutma cezası, yani oruç kefareti konusunda Kur‟an-ı Kerim‟de herhangi bir emir yoktur. Hz. Peygamber(s.a.v)‟in uygulamalarında da böyle bir şey yoktur. Esasen böyle bir uygulama, Kur‟an-ı Kerim‟in tanıttığı Allah‟ın tavrına uygun düşmez. Bu ceza, Fıkıh bilginlerinin başka konulardaki kefaret uygulamalarını oruca tatbik etmelerinde doğmuştur. Yani Allah adına hüküm koymanın da ötesinde, Allah adına kullara ceza uygulamak gibi bir dayanaksız anlayış vardır. Böyle bir anlayışı Allah‟ın dinine fatura etmekten Allah‟a sığınmak gerekir. Kur‟an-ı Kerim‟in bu konuda söylediği açık ve kesindir. Ramazan günlerinde orucunu tutamamış yahut bozmuş olanlar, tutamadığı günler sayısınca orucu başka zamanda tutarlar. Bu konuyu biraz daha detaylandırarak anlatmak gerekirse, bilerek orucunu bozanların, bozdukları oruç yanında, ceza, yani kefaret olarak 60 gün peş peşe oruç tutmaları gerektiğine dair ilmihallerde ve fıkıh kitaplarında yer alan bilgilere gelince, çağımızda yapılan bazı araştırmalarda bu görüşün Kur‟an-ı Kerim ve Sünnet‟te kesin bir delilin bulunmadığı, mevcut delillerin ise aslına zıhar kefareti1221 ile ilgili olduğu, ön görülen kefare1221 Zıhar Kefareti: Sözlükte “sırt” anlamına gelen zıhar kelimesi, kökü İslam öncesi dönem Hicaz-Arap toplumuna kadar uzanan bir geleneği simgeler. Cahiliye döneminde bir erkeğin karısına “Artık sen bana anamın sırtı gibisin” demesiyle onu kendisine haram kıldığına inanılır ve bu bir nevi boşanma sayılırdı. İslam, kadının aleyhine olan bu boşanma tarzını kaldırdı. Hatta bu üslupta bir söz söylemeyi kınadı. Bununla birlikte karısının herhangi bir uzvunu kendisine nikahı ebediyen haram olan bir kadının uzvuna benzeterek perhiz yemini yapan kimseye, kefaret ödemesi mükellefiyeti yükledi. Bu sebeple zıhar kefareti, zıhar yemini yapan kimsenin karısıyla tekrar bir araya gelebilmesi için ödemesi gereken kefaretin adıdır. Kur’an-ı Kerim’de zıhar yemini ve kefaretiyle ilgili olarak eski Arap örfüne de atıfta bulunulur ve mealen şöyle buyrulur: “İçinizden zıhar yapanların kadınları, onların anaları değildir. Onların anaları kendilerini doğuran kadınlardır. Şüphesiz onlar, çirkin ve yalan söz söylüyorlar. Kuşkusuz Allah affedicidir, bağışlayıcıdır. Hanımlarından zıhar ile ayrılmak isteyip de sonra söylediklerinden dönenlerin onlarla temas etmeden önce bir köleyi hürriyete kavuşturmaları gerekir. Size öğütlenen budur. Allah yaptıklarınızdan haberdardır. Buna (köle İslam’da İbadet Anlayışı 365 tin de zıhar kefaretine kıyasla verilen bir hükme dayandığı ifade edilmektedir. Bu nedenledir ki, sahabe, tabiin ve sonraki nesillere mensup ulemadan pek çoğu sadece bir gün kaza orucu tutulmasını yeterli görmüşlerdir. Ciddiye alınması gereken bu görüş doğrultusunda, kasten bozulan orucun yerine bir gün oruç tutmanın yeterli olacağı anlaşılmaktadır.1222 En güzel hüküm Allah‟ındır. Oruç, her şeyden önce, Allah rızası için tutulur. Ancak faydası Allah‟ındır anlamı bulunmaz. Çünkü Allah oruç tutmamıza muhtaç değildir. İslami ibadetlerin çoğu, özellikle de oruç, sabır ve kararlılık huylarını kazandırma özelliğini içerirler. Ruhi bir egzersiz, bedene galebe çalma ve insanda bulunan hayvani istekler için bir gemleme ve onları kontrol altına almaktan ibarettir. Mutlak hakim olan Allah‟ın kullarına emrettiklerinde, hiç şüphesiz gerek fert ve gerekse toplumla ilgili birçok faydalar vardır. İbadetler yerine getirilirken katlanılan mahrumiyetler, Allah‟a kullukta ruhi bir idman içindir. Bu nedenle oruç tutmak da fert ve toplum hayatıyla ilgili bazı faydalar ve hayatın çeşitli güçlüklerine karşı hazırlık sağlar.1223 İnsanı sürekli olarak kötülüğe çekmek için uğraşan nefis, oruç ibadeti ile sükunet bulur ve nefsin harama karşı isteği kırılır. Yoksullara karşı acımayı ve şefkatli davranmayı öğretir. Bu şekilde nefis, açlığın acısını tadınca, yoksulla- 1222 1223 azat etmeye) imkan bulamayan kimse, temas etmeden önce aralıksız olarak iki ay oruç tutmalıdır. Buna da gücü yetmeyen altmış fakiri doyurur. Bu (hafifletme), Allah’a ve Resulüne inanmanızdan dolayıdır. Bunlar Allah’ın hükümleridir. Kafirler için acı bir azap vardır.” (Mücadele, 58/2-4) Ayetlerde kefaret seçenekleri arasındaki sıraya riayetin zikredilmesi ve orucun peş peşe tutulmasının istenmesi diğer bazı kefaret çeşitleri için de geçerli görülmüştür. Öte yandan aile mahremiyeti içinde kalan bir yanlış söz ve davranış sebebiyle bile köle azat etme, fakirlerin doyurulması gibi sosyal amaçlı ibadetlerin kefaret olarak emredilmiş olması, İslam’ın insan hürriyetine ve toplumda sosyal adaletin sağlanmasına verdiği önemin bir göstergesi olmaktadır. (Diyanet İşleri Başkanlığı, İlmihal II, İslam ve Toplum, s. 17-18) M. Hayri Kırbaşoğlu, “Ahir Zaman İlmihali, s. 324 Alıntı: ibn-i Kudame, “el- Muğni”, (I-IX) III, 115; İbn-i Hacer, “Feth’ul- Bari”, IV, 162-172 Muhammed Hamidullah,” İslama Giriş”, s. 91-94; Muhammed Hamidullah, “Resulullah Muhammed”, s. 253; Muhammed Hamidullah, “Niçin Oruç Tutarız?”, Nesil Dergisi, I, Sayı: 12, s. 28-33; Dihlevi Şah Veliyullah, “Huccetullahi’l-Baliğa, Çev. Mehmet Erdoğan, II, s. 149 366 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... rın halinden anlar ve yapacağı yardımlarla Allah katında güzel bir karşılığa ulaşır. Yoksulların katlandıkları güçlükleri bizzat yaşar ve onların sıkıntılarını daha iyi anlamış olur. Bu da kendisini, onların sorunlarına eğilmeye ve çözüm aramaya sevk eder. Kişi böylece Allah katında önemli bir derece kazanmış olur.1224 Kısacası, doktorun tavsiyesine göre veya mecbur oldukları için oruç tutamayanlar, bunun sadece maddi faydalarından yararlanırlar. Ancak buna hiçbir ruhi niyeti katmayanlar, manevi mükafattan istifade edemezler. Müslümanlar, Allah‟ın emirlerine uymak niyetiyle oruç tutarlar. Dolayısıyla Müslümanlar, takvayla hareket ederler ve bu nedenle mükafatlanırlar. Aynı zamanda amellerinin fiziki ve maddi yararlarını da kaybetmezler.1225 Bazı rivayetlerde Hz. İbrahim (a.s)‟in her ayın üç gününde oruç tuttuğu nakledilmektedir.1226 Daha önce verdiğimiz ilgili ayette bunun geçmiş ümmetlere de farz kılındığı ifade edilir. Hz. İbrahim (a.s) ve Hz. İsmail (a.s)‟den sonra Araplara hususi bir Peygamber gönderilmediğine göre, İslam‟dan önce Arapların tutmuş oldukları orucun Hz. İbrahim (a.s)‟den kalmış olması muhtemeldir. Yukarıdaki ayette bu duruma işaret edilmiştir. Aslında oruç ibadeti Hz. İbrahim (a.s)‟den önce de Hz. Nuh (a.s)‟un tufan ile ilgili olarak tuttuğu Muharrem orucu, İslam‟daki Aşure orucunun kaynağı olarak görülmektedir. Nitekim bir Hadis‟te Hz. Nuh (a.s)‟un, Ramazan ve Kurban bayramları hariç, bütün yılı oruç tutarak geçirdiği bildirilmiştir.1227 Oruç, Kur‟an-ı Kerim bağlılarına, Allah‟ın emri olarak yüklenmiş bir görevdir. Fidye imkanı ile toplumda yoksulluk ve imkansızlığa çare yaratmak amaçlanmıştır. Ancak gerçekten oruç tutmaya engel bir hastalığı olmayan veya yolculuğu oruç tutmaya engelleyecek kadar uzun ve meşakkatli olmayanın, ya da bu ruhsatı kullanmayı haklı çıkaracak kadar ağır şartlarda çalışmayanın, yani hakkı olmadığı halde bu ruhsattan yararlanmak isteyenlerin Ramazan orucunu terk etmekle, Allah‟ı değil, aslında sadece kendilerini kandırmış olacaklarını hatırlatmak bu konuda yeterli olacaktır. Kur‟an-ı Kerim‟in temel kabullerine göre, bir insanın diğer insanlara hizmet ve yardım ulaştırması, yalnız kendi nefsi için diğer dünya yatırımı yapmasından üstündür. İnsan hürdür, ibadet bu hürriyet içinde yapıldığında anlam taşır. İnsanın eğer içten niyeti yoksa ona 1224 1225 1226 1227 İbn’ül-Hümam, “Fethu’l-Kadir”, II, s. 43 Vecdi Akyüz, “Mukayeseli İbadetler İlmihali”, II, s. 346 İbn-i Kesir Ebü’l-Fida İmadüddin, “El-Bidaye ve’n-Nihaye”, I, s. 122 İbn-i Mace, Siyam, 32; Ali Osman Ateş, age, s. 112 İslam’da İbadet Anlayışı 367 oruç tutturmak bir anlam taşımaz. Allah‟ın kullarına lütfettiği ruhsat ve kolaylıkları, onların elinden almakla hayırlı bir iş yapılmaz. Böyle bir durumda onları gösteriş yapmaya itmiş oluruz. Oruçlu olunan saatlerde cinsel hayatın devamı yasaklanmış, geceleri serbest bırakılmıştır. Ancak Mescit‟lerde İtikaf‟ta1228 olanlar bunu yapamazlar. Oruç, varlıkların birbirinden seçilebileceği sabahın erken saatlerinde başlar, güneşin batışıyla biter. Kur‟an-ı Kerim‟in Bakara suresinin 187. ayeti bunu açıkça belirlemiştir. Oruca niyet ederek tan yeri ağarmaya başladığı andan, akşam güneşi batıncaya kadar yeme-içme ve cinsel arzu ve isteklerden uzak kalmak suretiyle eda edilen bir ibadettir. Büyük ölçüde bedeni bir ibadet olan orucun sayılmayacak kadar çok sağlıkla ilgili yararları vardır. Bugün tıbben de sabit olduğu üzere, birçok bedeni hastalıkların tedavisi ancak oruçla, yani perhizle mümkün olmaktadır. Hz. Peygamber(s.a.v): “Oruç tutun ki, sıhhat bulasınız.”1229 Hadisinde de buna işaret etmektedir. Oruç sayesinde, yeme içme açısından zengin-fakir ayırımı büyük ölçüde giderilmektedir. Dini bir görevi yerine getirmek amacıyla tutulan oruç, aynı zamanda iradeyi kuvvetlendirir. Açlığa, susuzluğa dayanma gücü verir. Oruç sayesinde Müslümanlar, haramları daha fazla terk ederek helalleri aramaya yönelir. Ramazan‟dan sonraki aylarda da, daha disiplinli ibadet etme alışkanlığını kazanır. İslam‟ın oruç ibadetinde, diğer bazı dinlerin oruca benzer ibadetlerinden mevcut olan perhiz, belirli gıdaların dışında bir şey yememe, iki gün geceli-gündüzlü aç kalma gibi haller yoktur. Oruç, tamamen mü‟minin yemek ve ruhi disiplinini sağlamayı hedef almıştır. Yahudilik ve Hıristiyanlıkta Hz. Musa (a.s) ile Hz. İsa (a.s)‟in uygulamalarından kalma 40 güne kadar varan ve perhizi esas alan bir anlayış, İslam‟ın oruç ibadetinde görülmez. İslam dininin emirlerinden olan oruç ibadeti, kötülüklere karşı bir kalkandır. Bir ay boyunca nefsin isteklerini yerine getirmemek vasıtasıyla nefis, söz dinlemesini öğrenir ve isyandan vazgeçer. Ayrıca oruç ibadeti ile açlığı yaşayan zenginler, aç insanların halini daha iyi anlarlar. Anlatılır ki, 1228 1229 İtikaf: Ramazan ayının son on gününü Cami’de veya başka bir ibadet mahallinde inzivaya çekilerek devamlı ibadetle meşgul olmak demektir. Bazı insanlar Kadir gecesini yakalamak için bu on günlük süreyi dualar ve tövbelerle geçirmektedir. İtikaf, Cuma namazı kılınan bir Mescit’te ibadet kasdıyla belli bir süre bulunmak demektir. İbn-i Mace, Siyam, Hadis No:1345; Cami’us-Sağir, II, 46 368 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... Hz. Yusuf (a.s) Mısır Aziz‟i iken, kıtlık yıllarında doyuncaya kadar yemiyordu. “Hazine eliniz altında iken niçin aç kalıyorsunuz?” diye sorulunca, şu anlamlı cevabı verir: “Tok karınla aç insanları unutmaktan korkuyorum.” Zengin Müslümanlar, Ramazan ayı boyunca iftarlar vererek fakirlerin gönlünü hoş ederler. Zenginlerden ikram gören fakirler, onlara düşman değil, duacı olurlar. Böylece toplumda sosyal bir denge tesis edilmiş olur. Ancak bu sofralarda zengin ve seçkin insanlar için verilen iftarlarda Allah‟ın rızasını aramak mümkün değildir. Eğer basın ve medyaya da açık yapılıyorsa, riyadan uzak görmemek mümkün değildir. Bundan azami kaçınmak gerekir. Yapılan işte Allah‟ın rızasını kazanmak amaç olarak kabul edilmemişse, o işte sahibi için hiçbir kazanç olmadığı gibi zarar söz konusudur. İnsanların en cömerdi olan Hz. Peygamber(s.a.v)‟in, Ramazan‟da daha çok ikramda ve ihsanda bulunması olayından hareketle, zengin Müslümanlar zekatlarını özellikle Ramazan ayında vermeye gayret ederler. Ayrıca bu ayda daha çok sadaka verirler. İşte bütün bunlar, bu mübarek ayın sosyal dengelerin tesis edildiği mübarek bir ay olmasına sebebiyet vermiştir. Oruç, beden ile yapılan bir ibadettir. İnsana merhamet ve şefkat duygusunu aşılayarak, fakir-zengin ilişkisini ve eşitliğini temin eder. Nefse hakimiyeti sağlayarak, bütün arzulara gem vurmayı sağlar. Ramazan ayında verilen “Sadaka-ı Fitr” nedeniyle toplumsal bir yardımlaşma ayıdır. Oruç, ilahi iradeye bağlılığı sağlar. Bedenin ve sağlıklı yaşamın zekatıdır. Oruç, insana sabırlı olmaya alıştırır, insana tahammül gücü verir ve insanı daima ibadet halinde tutar. Oruç, insanı açlığa alıştırır ve insanı ruhen ve bedenen temizler. Oruç, insanın Allah‟a tam teslimiyetini sağlar. Bin aydan daha hayırlı olan kadir gecesi, Ramazan ayında olduğundan dolayı, mübarek bir ayda yerine getirilen bir ibadettir. Oruç ile ilgili ilk ayet nazil olunca Müslümanlar oruç ibadetine, Yahudilerin yaptığı gibi, güneş battıktan sonra başlıyor ve ertesi gün, gün batana kadar yirmi dört saat gece ve gündüz devam ediyorlardı. Daha sonra konu ile ilgili olarak Kur‟an-ı Kerim: “Tan yerinde, beyaz iplik siyah iplikten sizce ayırt edilinceye kadar, yiyin için, sonra orucu geceye kadar tamamlayınız.”1230 emri ile oruç, yalnız gündüze mahsus kılın- 1230 Bakara, 2/187 İslam’da İbadet Anlayışı 369 mıştır. Kur‟an-ı Kerim oruçla ilgili bir takım yenilikler getirmiştir.1231 Bu ayetteki “iplik” kelimesi mecazi anlamda kullanılmıştır. Bununla gündüzün beyazlığı ve gecenin karanlığı arasındaki sınır kastedilmektedir Hz. Peygamber(s.a.v) “Sahur yapın, çünkü sahurda bereket vardır.”1232 Buna göre gecenin sonuna doğru, imsaktan önce kalkıp bir şeyler yemek ve içmek hem sünnet ve hem de bunun ruh ve bedene faydaları vardır. Sahurun tehiri, vaktin sonuna doğru yenmesi Hz. Peygamber(s.a.v)‟in tavsiyesi ve sahabenin adetlerindendir. Oruç, hicretten bir buçuk yıl sonra Şaban ayının onuncu günü farz kılındı. Farz olduğu Kitap, Sünnet ve İcma ile sabittir. Kur‟an-ı Kerim‟deki sistematik ibadetlerden sayabileceğimiz bir ibadet de oruçtur. Oruç bedeni bir ibadettir. Diğer ibadetlerden farklı olarak ne bir söz ve ne de bir fiil içermez. Oruç ibadeti dinen farz kategorisinde telakki edilmiştir. Konu ile ilgili olarak Kur‟an-ı Kerim: “Ey İman edenler! Oruç, sizden önce gelip geçmiş ümmetlere farz kılındığı gibi size de farz kılındı. Umulur ki korunursunuz.”1233 buyurarak, ayette bu durum açıkça belirtilmekte ve Hz. Peygamber(s.a.v) ifadesiyle, oruç İslam‟ın beş temel esası içinde gösterilir. “İslam dini, beş temel üzerine kurulmuştur. Kelime-i şahadet, Namaz kılmak, Zekat vermek, Haccetmek, Oruç tutmak, Haccetmek.”1234 Oruç her yıl Kameri ay takvimine göre Ramazan ayında yerine getirilmesi gereken bir ibadettir. Ramazan ayının başlangıcı konusunda bazı çevrelerde her yıl özellikle gündeme getirilen tartışmalara iltifat etmeksizin, herkes bulunduğu ülkenin takvimi uyarınca orucunu tutar ve bayramını yapar. Bütün İslam dünyasının ya da dünyadaki bütün Müslümanların aynı gün oruca başlayıp, aynı gün bayram yapmaları tercihe şayan olmakla birlikte, bölgeler arasındaki zaman farkı nedeniyle uygulamada bu mümkün olamamakta, bunun sonucunda bir takım İslam ülkeleri arasında Ramazan başlangıcı ve bayram konusunda kaçınılmaz olarak farklılıklar ortaya çıkmaktadır. Bu konu fazlaca abartılmaktadır. Çok yakın ülkeler arasında farklı zaman tayinlerini doğru görmek mümkün olmasa da, farklı kıtalardaki 1231 1232 1233 1234 Ebü’l-Hasan Burhaneddin Merginani,“el-Hidaye Şerhu Bidayeti’lMübtedi”,Thk. Muhammed Tamir, Aşur Hafız, I, s. 299-302; Şerahsi, Ebu Bekr Şemsüleimme Muhammed, “el-Mebsut”, III, s. 89-90; Şeybani, Ebu Abdullah Muhammed, “el-Aslu’l-Maruf bi’l-Mebsut”, II, 197-200; Vecdi Akyüz, age, II, s. 350 Buhari, Savm, 20 Bakara, 2/183-185 Buhari, İman, 1; Müslim, İman, 22 370 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... ülkeler arasında, farklı zamanlarda ve zaman farkı da göz önüne alındığında Hilal‟in görülmesi nedeniyle oruca farklı günlerde başlanması normaldir. Bunu Müslümanların zaafı olarak görmek doğru değildir. 4- Zekat Sözlükte; “temizlik, büyümek ve çoğalmak” anlamlarına gelen zekat, bu manalara uygun olarak veren kişinin malını temizlemekte ve artarak çoğalmasını sağlamaktadır. Mali bir ibadet olan zekat, Kur‟an-ı Kerim‟de çeşitli isimlerle, namazla birlikte 37 ayette zikredilmiştir. Zekat emrinin geçtiği hemen bütün ayetlerde namazla birlikte anılmakta, böylece namazın psikolojik-mistik arındırma özelliği yanında, zekatın sosyoekonomik bir arındırma getirdiğine dikkat çekilmektedir.1235 Zekat, dinen zengin sayılan Müslümanların, bir yıl dolduran 80.18 gr. altın, 561 gr. gümüş ve bunların karşılığı olan para, döviz veya ticari eşyasının 1/40‟ini fakirlere vermesidir. Kur‟an-ı Kerim, zekat verilmesi gerekenleri 8 sınıfta toplamıştır. Zekat akıllı, ergenlik çağına gelmiş, hür, nisap miktarı servete sahip ve bu malın üzerinden de bir yıl geçmiş olan Müslümanlara farzdır. Bediüzzaman Said Nursi‟ye göre, sosyal bünyedeki nizamı muhafaza etmenin en büyük şartı, toplumsal sınıflar arasında boşluğun kalmamasıdır. Başka bir deyimle, zenginlerle fakirler arasındaki bağın kopuk olmaması gerekir. Kuşkusuz zenginle fakir arasında birleşmeyi sağlayan en önemli unsurlar, zekat ve yardımlardır. Zekatın ödenmediği ve Faizin yaygın olduğu toplumlarda bu iki sınıf arasında sılayı temin etmek imkansız hale geldiğinden, sınıflar arasında gerginlik baş gösterir. Durum böyle olunca ekonomik yönden alt sınıf oluşturan fakirlerden zenginlere saygı ve hürmet yerine ihtilal sesleri, haset bağırışları, kin ve nefret kokan sloganlar yükselir. Aynı şekilde ekonomik yönden üst sınıf sayılan zenginlerden fakirlere merhamet, iyilik ve iltifat yerine, zulüm ateşleri, tahakküm ve şimşek gibi hakaretler yağmaya başlar. Bunun sonucunda, üst sınıflara mensup insanlardaki meziyetler tevazu ve merhamete yol açması gerekirken, onları tekebbür ve gurura sevk ediyor. Fakirlerdeki acizlik de onları esaret ve sefalete sürüklüyor.1236 1235 1236 Bakara, 2/43-83-110-227; Maide, 5/12; Tevbe, 9/5-11-18-71; Nur, 24/37-56 www.koprudergisi.com, Musa Kazım Yılmaz,“Bediüzzaman Said Nursi’ye Göre Ahlakın Kaynağı ve Nefsin Tezkiyesi”, Alıntı: İşaratü'lİcaz, s. 49 İslam’da İbadet Anlayışı 371 Zenginleriyle fakirleri arasında bu derece açık mesafe bulunan bir toplumda güzel ahlak numunelerini bulmak kolay olmayacaktır. Bu yüzdendir ki, Hz. Peygamber(s.a.v): “Zekat İslam‟ın köprüsüdür.”1237 Bu mesajı ile bir ekonomik değer olan zekatın ahlak üzerindeki etkisine işaret etmiştir. Bu Hadis‟e göre, toplum katmanları arasında yardımlaşmayı esas alan zekat ibadeti emniyet ve asayişi muhafazaya sebep olduğu gibi, toplumun ilerlemesine engel olan isyan, karışıklık ve ihtilallerin ateşini de söndürmekte ve yoksulluktan ötürü toplum dışına itilmiş olan insanları topluma kazandırmaktadır. Bediüzzaman Said Nursi, “ayet-i Kur‟aniyye alem kapısında durup” kavga kapısını kapamak için faizin kapısını kapayınız” diyerek Kur‟an-ı Kerim‟in faizi bir kavga kapısı olarak gördüğünü ifade eder. O halde denilebilir ki, zekatın vacip kılınması ve faizin yasaklanmış olması güzel ahlakın temel dinamiklerinin korunması anlamına gelmektedir. İslam dini, toplumun huzur ve mutluluğuna büyük önem vermiş, bunun için bir takım esaslar koymuştur. Allah, zekatı farz kılarak zenginlerin mallarından ve paralarından belirli bir kısmını her yıl fakirlere vermelerini emretmiştir. Zekat bir yardım değil, fakirin hakkı ve zenginin yerine getirmesi gereken bir görevidir. Yani takva sahipleri, malından başkaları için bir pay çıkarmayı bir görev bilir. Allah, konu ile ilgili olarak Kur‟an-ı Kerim‟de: “Onların mallarında muhtaç ve yoksullar için bir hak vardır.”1238 Zekat, bir sosyal yardımlaşma kurumudur. Zengin ile fakir arasında doğabilecek dengesizlikleri giderir ve toplumun huzurunun tesis edilmesini sağlar. Zekat, zenginin malını fakirin hakkından temizlediği gibi, kalbini de cimrilikten temizleyerek günahlardan arındırır. Varlıklı Müslümanlar, zekatlarını ihtiyacı olanlara verdiklerinde, hem Allah‟ın rızasını ve hem de insanların sevgisini kazanmış olurlar. Kur‟an-ı Kerim‟de, 37 yerde geçen Zekat, İnfakın en çarpıcı görünümü ve müeyyideli bir uygulanışıdır. Zekat, ekonomik bir fedakarlık olarak Kur‟an-ı Kerim‟in sadaka kavramının da bir görünümüdür. Zekat, sadakanın da yaptırıma bağlanmış resmi kısmıdır. Tevbe suresinin 103. ayetinde, mallardan resmen alınan sadakanın tezkiye fonksiyonundan söz etmektedir. Bu tezkiye, temizleme ve arıtma anla- 1237 1238 www.koprudergisi.com, Musa Kazım Yılmaz, age, Alıntı: “Et-Tarğib ve't-Tarhib”, I, 517 Zariyat, 51/19 372 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... mındadır. Zekat aynı zamanda bir infak ve sadakadır, ancak her infak ve sadaka, zekat değildir. Zekat, sosyal dayanışmayı sağlayan, Müslümanlar arasındaki birlik ve sevgiyi kuvvetlendiren mali bir ibadettir. Fakirlerin zenginler üzerindeki haklarıdır. Kitap, Sünnet ve İcma ile sabit olmuş bir farzdır. Çok belirgin olan faydaların, hemen fiilin ardından açıkça ortaya çıkışı bilinir. Engelleri de aynı şekildedir. Mali hak ve muhtaca yardım demek olan zekat böyledir. Mal sahibi zekatı hak sahibine tam ve zamanında aktardığında, yararı hemen görülmüş olur. Ödeme konusunda herhangi bir şekilde hile yaparsa, hak sahibi olmayana öderse ya da nafakasını sağlamakla yükümlü olduğuna nafaka yerine öderse, hedeflenen amaç ortadan kalkmış olur ve beyhude bir duruma dönüşür. Zekatın yoksul ve fakir tabakaların “hakkı” olduğunu tekrar vurgulamakta yarar vardır. Bu nedenle zekat verilirken asla bir başa kakma, minnet altında bırakma, karşılığında herhangi bir şey bekleme tavrı içerisinde olmamak, buna hakkımızın olmadığını bilmek gerekir. Dolayısıyla zekatın, fakir ve fukaranın onurunu rencide etmeyecek şekilde dağıtılması da zekatın kendisi kadar önem verilmesi gereken bir durumdur. Aksi takdirde Allah‟ın bir emrini, onun kullarını üzerek, onları rencide ederek yerine getirmiş, yani kaş yapalım derken göz çıkarmış oluruz. Hele bu dağıtım işini basın ve medyanın önünde büyük bir izdiham içinde dağıtmak, hem insani değil ve hem de asla İslami değildir. Riya ve gösteriştir. Ateşin odunu yaktığı gibi, riya ve gösteriş de ibadeti yok eder. Sevap kazanılacak yerde, günah kazanılır. O halde ne yapmak ve nasıl dağıtmak gerekir? Öncelikle Allah‟ın rızasını gözeterek yapmak gerekir. Daha sonra imanlı sayılabilmemiz,“kendimiz için neyi arzuluyor ve istiyorsak, başkası için de aynı şeyi arzulamalıyız ve istemeliyiz,”1239 düsturu ile hareket ederek görevimizi yerine getirmeliyiz. Zekatın en büyük fonksiyonlarından biri de toplumlardaki sınıf farklılaşmalarını gidermesi ve zenginlerle fakirler arasında bir orta sınıfın oluşmasını sağlayarak aşırı uçların oluşmasını önlemesidir. Her şeyden önce şunu bilmek gerekir ki, Kur‟an-ı Kerim, servetin belli ellerde toplanmasını, insan hayatının mutlu bir zeminde seyrine engel görmektedir. Servet belli ellerde toplanırsa, kitleyi ezen bir araç, bir tahakküm ve sömürü unsuru olur. Kur‟an-ı Kerim böyle servete “dule” diyor ki, saltanat, kudret ve hükümet aracı demektir. Kur‟an-ı Kerim, servetin dule olmamasını ısrarla is1239 Buhari, İman, 6 İslam’da İbadet Anlayışı 373 temektedir. Servetin dule haline gelmemesi, onun toplumda dengeli bir biçimde yayılmasıyla mümkündür.1240 Kur‟an-ı Kerim, servet sahibinin malında, fakirin hakkı bulunduğunu, bu hakkın fakire mutlaka ulaştırılması gerektiğini açıkça belirtmektedir.1241 İslam‟ın zekatla getirdiği zorunlu ödemenin bir benzerinin, diğer dinlerin hiçbirinde bu derece çok yönlü görmek mümkün değildir. İşte bundan dolayıdır ki, Müslüman toplumlarında farklı gelir gruplarındaki insanlar arasında daima sevgi ve saygı ortamı yaşatılabilmiştir. Denilebilinir ki, bu gün yeryüzünde Müslümanların yaşadığı bölgelerde fakirlik ve yoksulluk kol gezmektedir. Acaba bu bölgelerde Zekat kurumu tam olarak yerleşmemiş midir? sorusunun cevabı kesinlikle “evet”dır. Ne acıdır ki, Müslümanlar, Namaz ve Oruç kadar Zekat emrini yerine getirmiyorlar. Bu açlık ve yoksulluğun sadece bir nedeni budur. Bunun dışında birçok neden sıralamak mümkündür. Elbette ki, namaz çok önemli bir ibadettir. Zekat da çok önemli bir ibadettir. Namaz manevi, zekat ise sosyal mahiyettedir. Namaz insana, zekat ise insanlara yönelmiş bulunmaktadır. Namazın karekteri ferdi, zekatın karekteri ise sosyaldır. Amaçları da ayrıdır; Namaz terbiye vasıtasıdır, zekat ise düzenin bir parçasıdır. Şahsi bir ibadet olan namaz ile onunla ahenk içinde bulunan ve sosyal bir davranış teşkil eden zekat arasında bir nevi birliğin bulunması hakkında hemen hemen bütün İslam bilginleri hemfikirdir. Namaz ile zekat arasındaki birlik Kur‟an-ı Kerim‟in aralarındaki bağı sık sık belirtmesiyle tesbit edilmiştir. Bu nedenle Kur‟an-ı Kerim‟de namaz ile zekat bir çok ayette birlikte ifade edilmektedir. İslam‟ın önemli bir sosyal kurumu olan Zekat, servetin kir ve pasını temizler ve insanın kalben ve ruhen yükselmesini sağlar. Zekat, malı artırır ve her türlü afetlerden korur ve verilen malın korunmasını sağlar. Yardımlaşma ve dayanışmayı sağlayarak, fakir ile zengin arasındaki diyaloğu temin eder. Zekat, toplumu fesattan korur ve sosyal ahengi sağlar. İnsanlar arasındaki kıskançlık ve hasedi kaldıran zekat, Allah‟ın verdiği nimetin şükrünü ödemektir. Çalışmanın önemini anlatır, insana birlik ve beraberlik ruhu aşılar. Zekat, günahları yok eder ve zengini fakire karşı merhametli olmaya davet eder. Zekat, fakiri zenginin malına saygılı olmaya davet eder ve böylece toplumda sosyal yardımlaşma fikrini doğurur. Zekat, insanlar arasındaki ilişkileri geliştirerek malın belli ellerde toplanmasını önleyerek, hayatın bir yardımlaşmadan ibaret olduğunu hatırlatır. Kısaca Zekat, İs1240 1241 Haşr, 59/7 En’am, 6/141; İsra,17/26; Rum, 30/38 374 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... lam‟ın çok önemli gördüğü ve birlikte huzur içinde yaşamanın teminatı olduğundan, toplum olarak mutlaka yerine getirilmesi gereken bir ilahi emirdir. Bu emri yerine getirenler, Cennet‟e çok daha yakındırlar. Zekat, toplumdaki mal ve servet sahiplerinin, sahip olduklarından yoksullara ve kamu harcamalarına pay çıkarma kurumudur. Bu pay, bir maldan birkaç defa çıkarılmaz. Çıkarılacak miktarın bir kısmının resmen alınmış olması onu geçersiz kılmaz. O halde Müslümanlar, devletin kendisinden resmen aldığı vergiyi hesaplayarak tespit ettiği zekat rakamından mahsup edebilir şeklinde görüşler vardır. Kaldı ki, Kur‟an-ı Kerim ne zekatın miktarından ve ne de zekatın konusu olan mallardan bahseder. Bunlar ictihadi konulardır. Yani her devir ve toplumda, içinde bulunulan şartlara göre belirlenir şeklindeki düşünce ve yorumlarla, devlete verilen vergilerin de zekat yerine geçebileceğini ifade eden İslam bilginlerinin görüşlerine rastlamak mümkündür. Ancak Zekat mali bir ibadettir. İslami esaslara dayanan İslam devleti, nisaba malik olan Müslümanlardan muayyen bir oranda mallarının bir kısmını, zekat niyeti ile alarak muhtaç kimselere verir. İslam devleti olmadığı takdirde, mükellef olan bizzat zekatını, verilmesi gereken yerlere verir. Devletin, mükelleflerden aldığı şey zekat olarak kabul edilmez. Ayrıca devlet, zekat adıyla değil, vergi olarak almakta ve aldığı vergiyi de zekatın verilmesi gereken ve Kur‟an-ı Kerim‟de belirtilen 8 sınıfa vermemektedir. Devlete verilen vergiyi zekat olarak kabul etmek mümkün değildir. Devletin, ihtiyaca binaen adaletli bir şekilde zenginlerden aldığı şey zekat sayılmaz. Çünkü zekat niyetiyle alınmamaktadır.1242 Çağdaş hukukçular ve iktisatçılar zekata, “devlet vergisi”1243 “ictimai vergi”1244 “servet vergisi”1245 gibi, biraz da konunun çağdaş hayat açısından değerlendirilmesinden etkilenerek “vergi” kelimesiyle ifade edilen isimler vermektedirler. Aslında zekat, devletçe Müslümanlardan alınan her çeşit vergi demektir. Gerek Hz. Peygamber(s.a.v) ve gerekse Halifeler döneminde Müslümanlardan tahsil edilen bütün vergiler bu tabirle ifade edilmiştir.1246 1242 1243 1244 1245 1246 İbn-i Hacer el- Heytemi, “Zevacir”, 1/183; İbn-i Abidin, “Reddu'l Muhtar”, 2/39 Muhammed, Hamidullah, “İslam’a Giriş”, s. 100-101, 183 Muhammed Ebu Zehra, “İslam’da Sosyal Dayanışma”, Çev. E. Ruhi Fığlalı, s. 151-156 Hayrettin Karaman, “İslam Işığında Günün Meseleleri”, I, s. 116 Muhammed Hamidullah, age, 100, 183; Muhammed Hamidullah, “Modern İktisat ve İslam”, Çev. Salih TUĞ, s. 17 İslam’da İbadet Anlayışı 375 Namaz dinin direği olduğu gibi, Zekat da İslam‟ın bir köprüsüdür. Toplumdaki zengin ve fakir insanlar arasındaki uçurum, bu köprü ile aşılır. Zekat olarak malının 1/40 veren zengin, bununla malını temizlemiş olur. Muhtaç durumda olan kimseler, yardımlarını gördükleri zengin zümreye kin ve düşmanlık hisleri yerine, hürmet, muhabbet duyguları beslerler ve onlara duacı olurlar. Toplumumuz oldukça yüksek bir zekat potansiyeline sahiptir. Bu potansiyelin iyi değerlendirilmesiyle dengeler ve sosyal adalet tesis edilecektir. Zekat, isteğe bağlı bir mali fedakarlık değil, tamamen zorunlu bir vergidir. Bununla İslam, dünyevi olan şeyi, manevi bir konu haline getirmiş ve vergi ödeme mükellefiyetini insan şuur ve zihnine yerleştirmiştir. İslam, kesinlikle zenginliğin değil, zekatını vermeyen zenginlerin karşısındadır. Zengin ve varlıklı kabul edilebileceği makul bir gelire sahip olması ve bu geliri üzerinden bir yıl geçmesi durumunda 1/40, yani %2,5 oranında zekat vermesi farz, yani zorunlu olur. Ancak bu oran da Hz. Peygamber(s.a.v) tarafından dönemin şartları göz önüne alınarak belirlenmiş olduğundan, her bir İslam toplumunun, hatta her bir beldenin özel şartları göz önüne alınarak, bu oranın, fakirliğin ve yoksulluğun ağır bir tablo sergilediği durumlarda arttırılmasına yönelik kararlar da verilir. Zekat, görünüşte zenginin servetini noksanlaştırır, gerçekte ise malın artmasını ve bereketlenmesini sağlar. Fakirlere satın alma gücü kazandırdığı için pazarların hareketlenmesine ve alışverişin canlanmasına neden olur. Bir yandan servetin adil bir şekilde paylaşılmasını ve diğer yandan servetin güven ortamında çoğalmasını temin eder. Meşru ve helal yoldan zorunlu ihtiyaçlarını gideren yoksul ve düşkün insanlar, zekat sayesinde hırsızlık, dolandırıcılık ve gasp gibi kötü davranışlar edinmez ve gayrimeşru yollardan ihtiyaçlarını gidermek zorunda kalmazlar. Bu bakımdan zekat, hem bireysel, hem sosyal ve hem de ahlaki faziletleri koruma altına alır. İslam toplumu bir aile olarak kabul edilmiştir. Fakir bu ailenin bakıma muhtaç bireyleri, zenginler ise bu ailenin geçimini sağlamakla sorumlu olan mali ve iktisadi işlerin sorumluları durumundadır. Zekat bir çeşit sosyal bir sigortadır. Yoksul ve fakir olanlar bu sigortadan tabii olarak yararlanırlar.1247 Yardımlaşma, İslam kardeşliği ilkesinin içinde yer alır. Çünkü bu kardeşlik, bu ayetin gereğince Müslümanları kan bağı bulunan kardeş gibi yapmıştır. “Mü‟minler, ancak kardeştir.”1248 Kan kardeşliği, ihtiyaç 1247 1248 Yunus Vehbi Yavuz, “İslam’da Zekat Müessesesi”, s. 40-117 Hucurat, 49/10 376 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... durumunda kardeşine yardım etmeyi gerektirir. Yardımlaşma, İslam düzeninin bir ilkesidir. İslam‟ın ilk çağrıda bulunduğu, Kur‟an-ı Kerim‟in ilk inen ayetlerinde yer alan ilkedir.1249 İslam‟ın geleneği, nefisleri tedavi etmektir. Yardımlaşmayı zorunlu kılıp teşvik edince, Müslüman‟ın tembelliğe düşmemesi, çalışmaktan vazgeçmemesi ve insanların elindekini gözlemlemesi için, yardıma ihtiyacı olmayanları yardım almaktan sakındırmıştır. Zorunlu yardımlaşmalar, zekat ve vacip olan sadakalar, zorunlu nafakalardır. Bunların dışındakiler ise gönüllüdür. Zekat ölçüsü belli bir sadakadır. Zekat kurumu incelendiğinde, İslam‟ın komünizm ve kapitalizmin aşırılıklarından uzak olduğu görülecektir. Komünizm, servet düşmanlığı yapar. “Fakire ve işçiye vereceğiz” der, zengine ve patrona cephe alır. Kapitalizm ise, bunlara cephe almaz, fakat onları fakir ve işçiye yardıma da sevk etmez. Kapitalist sistemde, müteşebbis insanın aşırı kazanç fikri ve hırsı, kayıtsız ve şartsız rekabet duygusu, bencillik ve dünyaya bağlılık zihniyeti, çalışanları düşünmekten patronları alıkoymuştur. Komünizm, hür teşebbüsü engeller, kapitalizm ise sınırsız hürriyet getirir. Bunun sonucu olarak, komünist sistemde ekonomi gelişmez, kapitalist sistemde ise fakirler ve işçiler büsbütün mağdur olurlar. Zekat kurumu ile İslam, bu dengeyi sağlamıştır. İslam, zekat sistemiyle bu olumsuzlukları bertaraf eder ve dengeli bir toplum meydana getirirken, bu sistemde zenginler, “ben tok olduktan sonra, başkası açlıktan ölse bana ne!” demezler. Fakirler, “kahrolsun zenginler!” diye beddua yapmazlar ve onların servetine göz dikmezler. Böyle bir toplum, kargaşalardan ve sosyal çalkantılardan uzak bir huzurlu toplum olur. “Onların mallarında muhtaç ve yoksullar için belli bir hak vardır.”1250 ayetinin bildirdiği gibi, zekat miktarı olan mal, gerçekte fakirin hakkıdır. Bu nedenle zengin olanların zekat verirken minnet etmeye hakları yoktur. Zekat kurumunun iyi işlediği dönemlerde, zekat verilecek fakirin kalmaması, bu sistemin ne derece başarılı olduğunu gösteren önemli bir göstergedir. İslam‟ın en çok önem verdiği hususlardan biri de infaktır. İnfak lügatte, “sarf etmek, bitmek, yok olmak, azalmak, noksanlaşmak ve bir malı uygun bir yere harcamak” anlamına gelir. Yani infak, 1249 1250 Beled, 90/12-16 Zariyat, 51/19 İslam’da İbadet Anlayışı 377 Allah rızası için kişinin kendi servetinden hayır yollarında harcama yapması, ihtiyaç sahiplerine ayni ve nakit olarak karşılıksız yardım ve iyilikte bulunmasıdır.1251 Diğer bir ifadeyle infak, farz kılınan zekatı ve gönüllü olarak yapılan her türlü hayrı içine alan bir davranıştır. İnfak, hem farz olan zekatı ve hem de gönüllü olarak yapılan her çeşit hayrı ve sadakayı içerir. İnsanın sahip olduğu servetin gerçek sahibi Allah‟tır. O‟nun emanet olarak verdiği servetten başkalarına vermek gerekir.1252 İnfakın sevabı bire yedi yüz olarak bildirilmiştir.1253 Kur‟an-ı Kerim‟de mü‟minlerin özellikleri arasında infak da zikredilmiştir.1254 İnfak gösteriş ve israftan uzak, yalnız Allah rızası için yapılmalı, malın iyisinden verilmeli ve verirken özellikle gerçek ihtiyaç sahiplerini arayıp bulmak gerekir.1255 Müslüman malını, isteğine göre değil, ihtiyaçlarına göre harcamalıdır. Hedef sadece kazanmak olmamalıdır. İhtiyaç fazlasını infak etmek, Hz. Peygamber(s.a.v)‟in arzusu ve sahabenin bakışı ve ahlak anlayışıdır. Konu ile ilgili olarak Kur‟an-ı Kerim: “İyilik, yüzlerinizi doğu ve batı tarafına çevirmeniz değildir. Asıl iyilik, o kimsenin yaptığıdır ki, Allah‟a, Ahiret gününe, Meleklere, Kitaplara ve Peygamberlere inanır. (Allah’ın rızasını gözeterek) sevdiği malını yakınlara, yetimlere, yoksullara, yolda kalmışlara, dilencilere ve boyunduruk altında bulunanlara (köle ve esirlere) verdi; namazı kıldı, zekatı verdi. Antlaşma yaptıkları zaman antlaşmalarını yerine getirir. Sıkıntı, hastalık ve savaş zamanlarında sabreder. İşte doğru olanlar, bu vasfı taşıyanlardır. (Allah'ın azabından) korunanlar da onlardır.”1256 Bu ayette Allah‟ın hoşnutluğunu kazanma yolunun “Allah yolunda” sevdiği malını harcamak olduğunu, yani infak etmek olduğunu görmekteyiz. Başka bir ayette de mal toplayarak Allah yolunda infak etmeyenleri yakıcı bir azap ile uyarmaktadır Allah: “Ey İnananlar! Hahamlar ve rahiplerin çoğu, insanların mallarını haksızlıkla yerler. Allah 1251 1252 1253 1254 1255 1256 İbn Manzur, “Lisanü’l-Arab”, “n-f-k Md.”, X, s. 357; Mehmet Erdoğan, “Fıkıh ve Hukuk Terimleri”, s. 251; Mustafa Çağrıcı, “İnfak Md.”, XXII, s. 289 Nur, 24/33 Bakara, 2/261 Bakara, 2/2-3 Bakara, 2/261-274 Bakara, 2/177 378 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... yolundan alıkoyarlar. Altın ve gümüşü biriktirip Allah yolunda sarf etmeyenlere can yakıcı bir azabı müjdele İslam, malından Allah‟ın emrettiği şekilde harcamayarak cimrilik edenleri veya savurganlık yaparak israf edenleri asla kabul etmez ve her konuda orta yolu önermektedir. Konu ile ilgili olarak Kur‟an-ı Kerim: “Elini boynuna asıp bağlama (cimri olma), hem de onu büsbütün açıp saçma (israf etme); aksi halde kınanmış olursun ve eli boş açıkta kalırsın.”1257 “...Yiyin, için, fakat israf etmeyin; çünkü Allah, israf edenleri sevmez.”1258 “Onlar, sarf ettikleri zaman ne israf ederler ne de cimrilik ederler; ikisi arasında orta bir yol tutarlar.”1259 İnfak ederken asıl amacın, Allah rızasını kazanmak olduğunu ifade eden Kur‟an-ı Kerim: “Onların doğru yola iletilmeleri sana ait değildir. Fakat Allah dilediğini doğru yola eriştirir. Sarf ettiğiniz iyi şey kendinizedir, zaten ancak Allah‟ın rızasını kazanmak için sarf edersiniz. Sarf ettiğiniz iyi bir şeyin karşılığı haksızlığa uğratılmaksızın size verilir.”1260 Allah yolunda mallarınızı harcayın buyurarak infakı emreden Kur‟an-ı Kerim: “Allah yolunda sarf edin...”1261 “...Onlara, Allah‟ın size verdiği maldan verin...”1262 “...Ürün verdiği zaman ürününden yiyin, devşirildiği ve biçildiği gün hakkını verin…”1263 “Onların mallarında muhtaç ve yoksullar için bir hak vardı.”1264 1257 1258 1259 1260 1261 1262 1263 İsra, 17/29 A’raf, 7/31 Furkan, 25/67 Bakara, 2/272 Bakara, 2/195 Nur, 24/33 En’am, 6/141 İslam’da İbadet Anlayışı 379 “Onlar, içleri çektiği halde, yiyeceği yoksulla, öksüze ve esire yedirirler.” Biz sizi ancak Allah rızası için doyuruyoruz, ne bir karşılık ve ne de teşekkür bekliyoruz.”1265 Kur‟an-ı Kerim‟de infak etmeyi emreden Allah, mü‟minleri hayır yapmaya teşvik etmiş, ancak infak yaparken kalp kırılmaması, fakirin küçümsenmemesi, eziyet edilmemesi, yapılan iyiliğin başa kakılmaması ve gösterişten kaçınılması gerektiğini, aksi takdirde yapılan hayrın boşa gideceğini bize bildirmektedir. Konu ile ilgili olarak Kur‟an-ı Kerim: “Allah yolunda mallarını infak eden, sonra verdiklerinin arkasından başa kakmayı, gönül incitmeyi uygun görmeyen kimselerin Rab’leri yanında mükafatları vardır. Onlara hiçbir korku yoktur ve onlar, üzülmeyeceklerdir. Güzel bir söz ve bağışlama, arkasından incitme gelen sadakadan daha iyidir. Allah zengindir, acelesi de yoktur.” “Ey iman edenler! Allah‟a ve ahiret gününe inanmadığı halde malını gösteriş için harcayan kimse gibi, başa kakmak ve incitmek suretiyle, yaptığınız hayırlarınızı boşa çıkarmayın. Böylesinin durumu, üzerinde biraz toprak bulunan düz kayaya benzer ki, sağanak bir yağmur isabet etmiş de onu çıplak pürüzsüz kaya haline getirivermiştir. Bunlar kazandıklarından hiçbir şeye sahip olamazlar. Allah, kafirleri doğru yola iletmez.”1266 Bir kısım Mekki surelerde “infak” tan söz edilir ve mü‟minlerden Allah‟ın kendilerine rızk olarak verdiklerinden hayra harcamaları istenilir. Bu harcamaların onların servetlerini azaltmayıp, bilakis daha da artmasına sebep olacağı bir kazanca yol açacağı ifade edilir.1267 Zekat kelimesinin geçtiği ayetlerde, onun sarf edileceği yerler gösterilmez. Fakat aynı şekilde yine zorunlu vergiyi ifade eden “İnfak” ve “sadaka” kavramlarının geçtiği ayetlerin bazılarında, zekatın sarf edileceği yerler gösterilmiştir.1268 Mekke devrinde, mali mükellefiyetleri belirten kavramların pek çoğunun hicretten sonra da aynen kullanıldığını görürüz.“İt’am: “Yedirme, do1264 1265 1266 1267 1268 Zariyat, 51/19 İnsan, 76/8-9 Bakara, 2/262-263-264 İbrahim, 14/31; Sebe’, 34/39; Fatır, 35/29 Celal Yeniçeri, “İslam’da Devlet Bütçesi”, s. 31 380 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... yurma” kavramına bu dönemde bir tek ayette rastlanır ve burada ilk defa “esir”den bahsedilir ki, ilk olarak Bedir‟de hicretin 2. yılında esir alınmış ve mü‟minler, onları doyurmaya teşvik edilerek şöyle denilir: “Onlar içleri çektiği halde, yiyeceği yoksulla, öksüze ve esire yedirirler.”1269 Kur‟an-ı Kerim: “Onlar gayba inanırlar, namazlarını dosdoğru kılarlar ve kendilerine rızk olarak verdiğimiz mallardan Allah yolunda harcarlar...”1270 şeklinde namazla yan yana zikredilen “infak” bundan sonra namazın yanındaki yerini “zekat” kelimesine bıraktı.1271 Medine‟de her geçen gün Müslümanların sayısı çoğalıyor ve bu şehre her taraftan göçler oluyordu. İslam‟a katılan bu yeni Müslümanlar, nafaka ve vergi hususunda mali mükellefiyetlerinin ne olduğunu ve tabiatıyla nispetinin de ne olacağını soruyorlardı. Bu konu ile ilgili ayette şöyle denilir: “...Sana hangi şeyi vereceklerini sorarlar. De ki; fazlayı (ihtiyacınızdan artanı) verin...”1272 Nitekim yukarda geçtiği üzere Hz. Peygamber(s.a.v)‟e Mekke devrinde de “fazlayı” alması konusunda bir yetki verilmişti. Medine devrinde “sadaka” kavramı bir kısım ayetlerde, gönüllü yardımlar anlamına geliyorsa da bazılarında doğrudan zorunlu vergiyi ifade ediyor. Tevbe suresinin 60 ve 103. ayetlerinde, sadaka zorunlu vergiyi ifade eder. Bunlardan ilkinde zekatın sarf yerleri kesin şeklini alırken, diğerinde Hz. Peygamber(s.a.v)‟e, zekat tahsil emri verilerek şöyle denilmektedir: “Onların mallarından sadaka al ki, bununla kendilerini temizlemiş ve onları bereketlendirmiş olasın.”1273 Kur‟an-ı Kerim‟de infak‟a baktığımız zaman sadece mal ile değil, başka şeylerle de yapıldığını görmekteyiz. Bunlar “mal ile infak”, olmak üzere “söz ile infak”, “ilim ile infak”, “zaman ile infak” ve “can ile infak” gibi yapıldığını görmekteyiz. İnfak, Müslümanların Allah‟ın lütuf ve inayetine mazhar olabilmeleri için sahip oldukları ve severek bağlandıkları mallarını Allah yolunda harcamaktır. Bu harcamalar mal ve para olabileceği gibi mevki, makam, zekatın tahsil edilmesi ve gerekli yerlere sarfı Hz. Peygamber(s.a.v) devrinde 1269 1270 1271 1272 1273 İnsan, 76/8 Bakara, 2/3 Celal Yeniçeri, age, s. 31 Bakara, 2/219 Tevbe, 9/103 İslam’da İbadet Anlayışı 381 mevcuttu ve bu işler Beyt‟ül-Mal‟in esas görevleri arasında bulunuyordu. Zekat, iktisadi hayatın önemli konularındandır. Zekat ile ilgili ayetler ilk Mekke döneminde, nihai olarak da Medine döneminde nazil olmuştur. Nüzul sürecinin Mekke aşamasında daha sonra getirilecek düzenlemelerin inanç temeli oluşturulmaya çalışılmış, bunun için çarpıcı deliller serdedilmiştir. Zekat kelimesinin geçtiği 37 ayete bir göz atan herkes görür ki, bunlardan 8 tanesi Mekki surelerde, diğerleri ise Medeni surelerde geçmektedir.1274 Bu yeni inanç düzeninin hayata dönük düzenlemeleri bir defada getirilmemiş, aksine nihai hüküm getirilmeden önce muhatapların fikir aleminde ruhi bir altyapı oluşturulmuştur. Yapılacak düzenlemelerle ilgili bir takım ipuçları verilerek muhataplar önceden hazırlanmıştır. Kur‟an-ı Kerim‟de, indirilen ayetler, ait oldukları konu hakkında nihai hüküm vazedilmeden önce muhataplarına bir mefhum yaratılmakta, bazı ipuçları verilmekte, hatta bazı kıssalar ve konularla desteklenmekte ve böylece bir altyapı oluşturulduktan sonra, artık nihai hüküm getirilmektedir.1275 Kur‟an-ı Kerim‟de zekat kelimesi, sekizi Mekki, diğerleri Medeni surelerde olmak üzere otuzu bilinen, ikisi de farklı anlamlarda kullanılmıştır. Bu iki faklı ayetler Kehf suresi 81. ayeti ve Meryem suresi 13. ayetleridir. Bu isim dışında, sadaka,1276 on iki yerde ve hepsi de Medeni surelerde geçer, hak,1277 Birr,1278 infak1279 ve ta‟ami‟l-miskin1280 gibi çeşitli isimler altında zikredilirken, namazla birlikte 37 yerde tekrarlanır.1281 Ayetlerde “zekat”ın Namaz‟dan ayrı olarak geçmesi, yani önceki ayette namaz, bir sonraki ayette de “zekat” zikredilmek üzere yalnızca bir yerde geçmektedir.1282 Kur‟an-ı Kerim‟de zekat çokça zikredilmiş olmakla birlikte, nisap ve nispetleri ile ilgili herhangi bir bilgiye yer verilmemiştir. Dolayısıyla “ni1274 1275 1276 1277 1278 1279 1280 1281 1282 M.Fuad Abdulbaki,“Mu’cemü’l-Müfehresu’I Elfazı’l-Kur’an”, s. 331; Yusuf Kardavi,“Fıkhu’z-Zekat”,I, s. 42 Salih Tuğ, “İslam Vergi Hukukunun Ortaya Çıkışı”, s. 51 Tevbe, 9/60 En’am, 6/141; Mearic, 70/24; Zariyat, 51/19 Al-i İmran, 3/92; Bakara, 2/177 Bakara, 2/267 Maun, 107/3 M. Fuad Abdulbaki, age, s. 331 Mü’minun, 23/2-4; M. Fuad Abdulbaki, age, s. 331 382 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... sap”la ilgili olan bilgiler tamamen Hadislere dayanmaktadır. Ruh ve bedeni birleştirme ve insanda içindeki hiçbir şeyin diğeri aleyhine üstün olmadığı bir bütün meydana getirme amacı ile Hz. Peygamber(s.a.v), İslam‟ın dört temelinden biri olan vergi ödeme görevini, namaz kılma, Ramazan ayında oruç tutma ve Kabe‟yi ziyaret etme görevlerinin içine dahil etti. O halde Kur‟an-ı Kerim‟in, “Namazı kılınız ve zekatı veriniz” şeklinde her iki görevi birleştiren ve bu cümleyi yirmiden fazla yerde tekrar etmesi bir tesadüften ibaret değildir. Bu görevin önemini zihne daha iyi bir şekilde nakşetmek için, vergiye verilen isim bile anlamlıdır. Kur‟an-ı Kerim, Müslümanlar tarafından kendi hükümetlerine ödenen vergi için özellikle “Zekat, sadaka ve hakk” gibi üç kelime kullanır. Bunları herhangi bir kişiye verilen ferdi ve ihtiyari sadakadan ayırt ederken, bu sonuncusunu da “İnfak fi sebilillah, yani “Allah yolunda harcama” adını vererek durmadan teşvik etmektedir. Daha önce de ifade edildiği gibi, “Zekat” kelimesi, “artma, büyüme ve temizlenme” anlamlarına gelir. Bu muhtemelen artan mallardan bir kısmını ihtiyaç sahiplerine vermek suretiyle, bunları temizlemek gerektiği anlamını taşımaktadır. Çok eski toplum ve medeniyetlerden beri, fakirler ve fakirlik sorunu var olmuş, hemen bütün dinler bu konu üzerinde durmuş, varlıklı kimseleri fakirlere yardıma çağırmış ve bunu teşvik etmişlerdir. İslam‟dan önceki dinlerde zekat yavaş yavaş gelişmiş ve İslam dini ile mükemmeliyetine erişmiştir.1283 Kur‟an-ı Kerim‟de zekat, önceki Peygamberlere de genellikle namazla birlikte emredilmiştir. Hz. İbrahim (a.s) ve oğulları Hz. İshak (a.s) ve Hz. Yakup (a.s)‟un doğru yolu gösteren önderler olduğu belirtilir. Yukarıda geçen ayetlerde zekat ibadetinin mahiyeti, şekli ve miktarı hakkında ayrıntılı bilgiye sahip değiliz. Cahiliye döneminde yaşayan Hanif inancında olanlar, zekatla ilgili uygulamaları hakkında da yeterli bilgiye ulaşılamamıştır. Ancak hayvanlardan ve zirai mahsullerden zekat verdikleri düşünülebilir. Yardım şiddetle kendisini hissettiriyordu. Bu nedenle varlıklı olanlara, “Allah yolunda vermeyi” emrediyor. Görüldüğü üzere bu ayetlerde “verme” emri vardır ki, Hz. Peygamber(s.a.v) 622 tarihinde Medine‟ye hicret edince, orada bir devlet oluştu ve bu devlet için bir de yazılı anayasa hazırladı. Böylece O, maddi bir müeyyideye, yani bir devlet gücüne sahip 1283 Yusuf Kardavi, “Fıkhu’z-Zekat”, I, s. 47-52 İslam’da İbadet Anlayışı 383 oluyordu. Devletten beklenen hizmet ve amaçları vergisiz yerine getirmek mümkün olmadığından, bu vergilerin düzenli toplanması gerekiyordu. Bu nedenle devlet, maliye teşkilatını kurmakta gecikmedi. Medine devrinde gelen vergi ayetlerinin bir kısmı, Mekke‟de olduğu gibi, hem vergi mükellefiyeti getiriyor ve hem de bazı sarf yerlerini gösteriyordu. Bir kısım ayetler ise sadece vergiye temas etmektedirler. Bu dönemde zorunlu vergiyi ifade eden “sadaka” ve bilhassa “zekat” kavramı ayetlerde sık sık geçer. Zekat, genellikle namazla beraber zikredilir. Bu da Allah‟a karşı yerine getirilecek görev ile topluma karşı yerine getirilecek görevin aynı derecede önemli olduklarını gösterir. Mali mükellefiyetleri yerine getirmeyenler, üstün hayra erişemezler ve itaat etmiş de sayılmazlar ki, bu ayet bunu açıkça ortaya koymaktadır. Günümüz kavramlarıyla ifade etmek gerekirse zekatı, isteğe bağlı bir yardım olarak değil, zenginler için bir “sosyal görev”, fakirler için ise bir “sosyal hak” olarak nitelendirmek daha doğru olur. Aslında Kur‟an-ı Kerim‟de, “Zekatlar; Allah‟tan bir farz olarak yoksullara, düşkünlere, onu toplayan memurlara, kalpleri Müslümanlığa ısındırılacaklara verilir; kölelerin, borçluların, Allah yolunda olanların ve yolda kalanların uğrunda sarf edilir. Allah bilendir, hakimdir.”1284 “Mallarının bir kısmını, kendilerini temizleyip arıtacak sadaka olarak al, onlara dua et; senin duan onlar için bir güvendir. Allah işitir ve bilir.”1285 Kur‟an-ı Kerim‟de vergi matrah ve nispetleri tayin edilmiş değildir. Ancak vergiye tabi bütün malların hemen hemen hepsi gösterilmiştir. Bu mallar bazen; “altın ve gümüş” olarak ismen, bazen “ekin ve meyve” olarak cins ve nevi şeklinde, bazen de “kazandıklarınızdan, yerden sizin için çıkardıklarımızdan” şeklinde genel ve yine “mal” ismi altında her şeyi kapsayan bir ifadeyle dile getirildi.1286 Buraya kadar söylenilenler Müslümanlardan alınan vergilerle ilgilidir. İslam‟da hicretin ilk yıllarında nazil olan Muhammed suresiyle, en son hicretin 9. yılında nazil olan Tevbe suresinde yine sadece “Allah 1284 1285 1286 Tevbe, 9/60 Tevbe, 9/103 Tevbe, 9/34, 103; En’am, 6/141; Bakara, 2/267; Zariyat, 51/19 384 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... yolunda” harcamaya davet vardır. Muhammed suresinde, toplumun ancak “Allah yolunda” harcanmak üzere ödenecek vergilerle ayakta duracağı, aksi halde yerini başka toplumlara veya iktidarlara bırakacağı şöyle anlatılır: “İşte siz Allah yolunda (ancak farz olanı) harcamanıza davet edilmekte olanlarsınız. Fakat içinizden (yine) cimrilik edenler vardır. Kim cimrilik ederse ancak kendine cimrilik etmiş olur. Allah (sizin infakınıza muhtaç değildir) ganidir. Siz ise (O’nun) fakirlerisiniz. Eğer yüz çevirirseniz, yerinize sizden başka bir kavmi getirir. Sonra da onlar sizin benzerleriniz olmazlar”1287 Tevbe suresinde ise Allah yolunda mallarını harcamayanlara uğrayacakları acıklı azap haber verilir: “...Altını ve gümüşü yığıp ve biriktirip de onları Allah yolunda harcamayanlar (yok mu?) İşte bunlara pek acıklı bir azabı müjdele!”1288 Çok çeşitli harcama sahalarına yorumlanabilecek olan bu terim, zekatın sarf yerlerini en son ve kesin olarak tanzim eden ayette ayrı bir faslı oluşturmuştur.1289 Kur‟an-ı Kerim‟de sadece vergi mükellefiyetine ve vergiye tabi mal ve kazançlara temas edilmeyip, her çeşit gelirin sarf yerlerinin de gösterilmesi; dünyada ilk kez devlet başkanlarının keyfi tasarruflarına son vermesi açısından önem taşıdığı gibi, gelirin yaygınlaştırılması ve sosyal güvenliğin temini açısından da büyük önem taşır. Çünkü bu sarf yerleri gözden geçirilirse, vergilerin halktan yine halk için ve onun yararına toplandığı açıkça görülür. Eğer böyle olmasaydı, Kur‟an-ı Kerim sadece vergilerden bahseder ve bunlardan yararlandırılacak olanlara temas etmezdi.1290 Mekke ve Medine devirlerinde her çeşit mali-dini sorumlulukların veya doğrudan Müslümanların yapacakları tahsislerin gösterilen sarf yerlerini şu şekilde bir araya toplamak mümkündür. 1- Allah (O’nun hissesi Kabe, cami hizmetlerine ve fakirlere harcanır.) 2- Resulullah, 1287 1288 1289 1290 Muhammed, 47/38 Tevbe, 9/34 Celal Yeniçeri, “İslam’da Devlet Bütçesi”, s. 38-39 Celal Yeniçeri, age, s. 20-42 İslam’da İbadet Anlayışı 385 3- Miskinler (yoksullar) 4- Fakirler, 5- Mahrumlar, 6- Dilenenler, 7- Yetimler, 8- Kölelerin azadı, 9- Köle hizmetçiler, 10- Esirler, 11- Yolcular, 12- Anne-baba ve akrabalar, 13- Hz. Peygamber (a.s)‟in akrabaları, 14- Borçlular, 15- Ağır mali sorumluluklar altında bulunanlar, 16- Kan diyetleri, 17- Kurtuluş fidyesinin ödenmesi, 18- Harp masraflarını karşılama ve malla cihada iştirak, 19- Fisebilillah (Allah yolunda harcamak), 20. Zekat memurları, 21- Kalpleri İslam‟a kazanılmak istenenler, 22- Muhacirler, 23- Medine‟yi önceden yurt edinenler (fakir yerliler), 24- Gelecek nesiller, 25- Komşular, 26- Arkadaşlar. -Kur‟an-ı Kerim‟in İnfak Çeşitlerine Bakışı 1- Mal ile infak: Bu infak çeşidini yukarıda genişçe ele aldık. Kur‟an-ı Kerim infak ile toplumda fertler arasındaki iktisadi uçurumun önü- 386 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... ne geçmeyi hedeflediğini ve bu uygulama ile zenginlerin aşırı mal toplamasını engellemekte, fakirlerin ve muhtaçların iktisadi durumunu da yükseltmiş olacağını söyleyebiliriz. 2- Söz ile infak: Bununla ilgili olarak Allah: “Güzel bir söz ve bağışlama, arkasından incitme gelen sadakadan daha iyidir...”1291 demekte ve başka bir ayette de Hz. Peygamber(s.a.v)‟e insanlarla nasıl muamele yapması gerektiğini söylemektedir:“(Resulüm!) Sen Rabb’inin yoluna hikmetle ve güzel öğütle çağır ve onlarla en güzel şekilde mücadele et...”1292 3- İlim ile infak: Sahip oldukları ilmi başkalarına aktarmayıp cimrilik edenlere Allah diyor ki: “Gerçekten, Allah‟ın indirdiği Kitap‟tan bir şeyi gizlemede bulunup, onu az bir değere değişenler var ya, onların karınlarına tıkındıkları ancak ateştir. Allah kıyamet günü onlarla konuşmaz ve onları günahlardan arıtmaz. Onlara elem verici azap vardır.”1293 “De ki: „Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu?‟ Doğrusu ancak akıl sahipleri öğüt alırlar.”1294 4- Zaman ile infak: Zamanı iyi ve yerinde kullanmak da bir infak çeşididir. Dinimizde vaktin önemli bir yeri vardır. Kur‟an-ı Kerim‟de bunu görmekteyiz. “Tanyerinin ağarmasına and olsun, (Zilhicce ayının ilk) on gecesine and olsun.”1295 “Kuşluk vaktine and olsun ve sükuna erdiği zaman geceye and olsun ki…”1296 “(Asra) İkindi vaktine and olsun ki.”1297 diyerek zamana dikkat çekmektedir. Ayrıca Allah‟a inanan ve zamanını ibadetle geçirenle, Allah‟ı inkar edenin durumunun aynı olmayacağını bildirmektedir. “Geceleyin secde ederek ve ayakta durarak boyun buken, ahiretten 1291 1292 1293 1294 1295 1296 1297 Bakara, 2/263 Nahl, 16/125 Bakara, 2/174 Zümer, 39/9 Fecr, 89/1-2 Duha, 93/1-2 Asr, 103/1 İslam’da İbadet Anlayışı 387 çekinen, Rabbinin rahmetini dileyen kimse inkar eden kimse gibi olur mu..? ”1298 5- Can ile infak: Bunun en güzel örneği Allah yolunda yapılan cihattır. Görüldüğü gibi, böyle bir infakın karşılığı da ancak Cennet‟tir. “Allah‟a ve Peygamberine inanırsınız, Allah yolunda canlarınızla, mallarınızla cihat edersiniz, bilseniz bu sizin için en iyi yoldur.” Böyle yaparsanız, Allah günahlarınızı bağışlar, sizi, içlerinden ırmaklar akan cennetlere, Adn cennetlerinde hoş yerlere koyar. Büyük kurtuluş budur.”1299 -Zekat ve Sadakaların Verildiği Kişiler 1- Fakirler: Fakir olmak, zekat verebilecek kadar nisap miktarı malı olmayan, geliri ihtiyaçlarını karşılamayan ve geçimine kafi gelmeyen kimsedir. 2- Miskinler: Miskin olmak, hiçbir malı ve geliri olmayan yoksuldur. Bir fakire veya miskine zekat, ihtiyacını karşılayacak, borcunu ödeyecek ve onu muhtaç durumdan kurtaracak kadar verilir. 3- Zekat toplamaya memur edilen kişiler: İslam devletinde zekat, devlet eliyle toplanır. Zekata tabi olan malın tesbiti, ne kadar verileceği, toplanması, depolanması ve muhafaza edilmesi devlet tarafından görevlendirilen kimseler tarafından yapılır. Bu işte çalışanlara da zekattan bir hisse verilir. Bunlar fakir olmasalar da hizmetleri karşılığında verilen bu hisse kendilerinin hakkıdır. 4- Kalpleri İslam‟a ısındırılmak istenen yabancılar: “Müellefe-i kulub” olarak bilinen bu kimseler, kalpleri İslam‟a ısındırılmak istenen ve kötülüklerinden emin olunmaya çalışılan veya herhangi bir şekilde Müslümanlara faydası dokunması umulanlardır veya kalpleri İslam‟a ısındırılmak istenen yeni Müslüman olmuş kimselerdir. 5- Boyunduruk altında bulunan, özgürlüğünü yitirmiş köleler: Bir bedel karşılığında serbest bırakılmak üzere efendisiyle anlaşma yapmış köle ve cariyelerdir. Bugün ferdi anlamdaki kölelik, dünyadan tamamen kalkmıştır. Buradan anlaşılması gereken, İslam‟ın insan haysiyet ve şerefine, onun hürriyet ve hakkına ne kadar değer verdiği görülmekte1298 1299 Zümer, 39/9 Saf, 61/11-12 388 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... dir. İslam her vesile ile insan yaratılışına aykırı düşen kölelik gibi bir adetin kaldırılması için en büyük bir ibadet ve yardımlaşma olan zekat kurumunu bu olayda destek kılmıştır. 6- Borcu olan kimseler: Borçlu olup, borcundan başka nisap miktarı malı olmayan kimselerdir. Yiyecek, içecek ve giyecek gibi zaruri ihtiyaçlarını karşılamak için borçlanan, yangın, sel ve deprem gibi bir felakete maruz kalan, hastalanan veya bu yüzden borçlanan kimseler muhtaç durumda bulunuyorlarsa, ihtiyaçlarını karşılayacak miktarda kendilerine zekat verilir. Evlenmek, çocuğunu evlendirmek, ev yahut ev eşyası almak gibi meşru bir sebep ve ihtiyaç dolayısıyla borçlananlar da zekat verilecek borçlular sınıfına girerler. 7- Parasızlık yüzünden yolda kalmış kişiler: Cihat, Hac, rızık temini ve ilim tahsili gibi nedenlerle memleketinden ayrılan ve gurbette muhtaç hale düşen kimseler bu gruba girerler. Bunlar aslında zengin olmakla birlikte, sadece o an sıkıntıya düşmüşlerse, ihtiyaçlarını karşılayacak miktarda kendilerine zekat verilir ve eğer fakirlerse kendilerine fazla miktarda zekat verilebilir. 8- Allah yolunda cihat edenler: Allah‟ın dinini ve dince mukaddes bilinen şeyleri korumak için mücadele eden ihtiyaç sahibi insanlardır. 5- Hac Kur‟an-ı Kerim‟de 9 yerde “Hacc”, 1 yerde de “Hicc” şeklinde geçen bu kelime ziyaret anlamındadır. Hac, İslam dininin rükünlerinden bir rükün ve dinin sembollerinden de ulvi bir semboldür. İbadetlerden en son olarak farz kılınanıdır. Hayatın birbirinden farklı birçok yönünü onaran faydaları içerdiği için, diğer rükünlerin faziletini de içerebilecek bir konumdadır. Emin beldeyi ve Müslümanların kıblesini ziyaret etmek, her Müslüman‟ın arzusu ve amacı, her akıllı ve zeki insanın dileği olmalıdır. Zira ziyaret şerefli bir taleptir. Bu emin belde, tarih boyunca bütün Müslümanların buluşma noktası olmuştur. Büyük bir özlemin giderildiği yüce bir mekandır. Bu mübarek belde, İslam‟ın doğduğu yer ve Müslümanların başkenti olan Mekke‟dir. Sözlükte; saygıdeğer makamlara isteyerek ziyarette bulunmak demektir. Hac ibadetinin ana unsuru olan “ziyaret” Kabe‟nin ziyaretidir. Kur‟an-ı Kerim, Kabe‟yi, yeryüzünde Tevhid inancının ilk mabedi olarak İslam’da İbadet Anlayışı 389 anlamakta ve kutsamaktadır. Hac yükümlülüğü ile zengin Müslümanların dünya barışı ve Müslüman birliğine katkıda bulunmaları istenmiştir. Gerek Kabe ve gerekse diğer Hac toprakları, Peygamberler tarihinin, özellikle son Peygamberin hayatının yüzlerce hatırasını barındırmaktadır. Bu anlamda Hac, ilk insan ve ilk Peygamber olan Hz. Adem (a.s)‟den beri gelmiş geçmiş bütün Peygamberler ve onlara gönül vermiş bütün mü‟minler ile bir iman ve gönül birliğini ilan etmek ve pekiştirmektir. Dindeki anlamı ise, İhram‟a girerek belli zamanda Arafat‟ta bulunmak ve Kabe‟yi usulüne uygun olarak ziyaret etmektir. Hac, İslam dininin temel şartlarından biridir ve maddi imkanı olan her Müslüman‟a ömründe bir defa Hacc‟a gitmek farzdır. Gücü yeten kimsenin hayatta bir defa, Hacc etmesinin farz olduğunu İcma ile bütün ümmet kabul etmiş bulunmaktadır.1300 Bu ibadeti yerine getiren kimseye ise Hacı denir. 1301 İslam‟ın beş temel şartından biri olan Hacc, “…yoluna gücü yetenlerin o evi ziyaret etmesi, Allah’ın insanlar üzerinde bir hakkıdır…”1302 ayeti ile farz kılınmıştır. Bu ibadet insanın ömründe bir defa yapmasıyla yerine getirilmiş olmaktadır. Hac İslam‟ın getirmiş olduğu yüksek insani değerlerin Müslüman‟ı eğiten ameli bir tatbikatıdır. Bilindiği gibi İslam eşitlik birlik ve barıştan söz eder. İşte bu prensipler o kutsal mekanda uygulanır. Sistematik ibadetleri kısaca ele aldıktan sonra belirtelim ki, esasen ibadetler öz ve amacı bakımından kulun yaratanı ve onun üstün kudreti karşısında aczini itiraf etmesi ve onunla iletişim kurması olduğundan, sonuçta insanın mutluluğuna, insanın kendisini tanımasına ve bunun devamında da toplumsal huzur ve barışın sağlanmasına hizmet eder. İslam dininde Hac ibadeti, derin hikmetleri ile Hz. İbrahim (a.s)‟in çağlar üstü davetidir. Hac adeta mahşeri andırır. Farklı ırk, dil ve kültürlere sahip insanların farklılığı, bencilliği ve ihtirası temsil eden elbiselerini çıkarıp, ihram elbisesiyle topluca ibadet etmesi, adeta ahirette yaratıcının huzurunda dirilişi ve toplanışı hatırlatır. Böylelikle Hac ibadeti, mü‟minleri bilinçlendirerek hayatlarında kalıcı etkilere sahip bir dönüm noktası olur. Hac‟da her ibadetin bir anlamı, eğitici ve bilinçlendirici bir yönü vardır. Hac ibadetinde bu bilinci yakalayarak Hac‟ın hikmetlerine nüfuz edebilen mü‟minler, hata ve günahlarından arınıp yaşadıkları ülkelere yeni bir şuurla dönerler. 1300 1301 1302 İbn-i Kudame, “el- Muğni”, V, s. 6 Mehmet Bozkurt, “Kabe Tarihi ve Hac Rehberi”, s. 33 Al-i İmran, 3/97 390 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... Hac, muazzam insani bir ibadettir. Her yıl, her nesil, her insan; hayattan, toplumsal sistemden ve kendi bağ, bağlılık ve bağımlılığından sıyrılır. Yaşamın, insanın sırtına yüklediği, insanlığı paramparça eden sınıfsal, kavmi, ailevi bütün renk ve nişaneleri; toplumu, çürük, çirkin sınır ve bağların tümünü bir kenara iter. Kefene bürünen renksiz ve şekilsiz eşitliktir. Kefene bürünen o görkemli sahneye dahil olur. Orada her insan, Hz. İbrahim (a.s)‟in rolunü oynar. Tarihin bu muhacir ve mücahit şahsiyetinin çok hareketli ve çok heyecanlı kıssasının rolunü oynar. Öyle bir oyun ki, orada herkes başrol oynamaktadır ve herkes kahramandır. O çok sarsıcı ve devrimci merasimde bütün hareketleri, halleri ve duruşu ile Hz. İbrahim (a.s)‟in, Hz. Hacer‟in ve Hz. İsmail (a.s)‟in o muazzam hatırasını yeniden canlandırır. Hac, insanların eşitliği, milletlerin ve sınıfların birlik göstergesidir.1303Hacc‟ın esas odak noktası, insanların kıblesi ve tavafın esas merkezidir. Yani insan hayatının tüm hareketlerinin odağıdır. İşte o Hacer‟dir, Hacer‟in türbesidir.1304 Bütün Peygamberlere dahi bu evin etrafında tavaf etmelerini emrediyor. İşte, her bir hareketi derin anlamlar, dersler ve hikmetler içeren; terbiye ve ıslah edici olan Hac budur. Nitekim Müslümanların birbirini daha iyi tanıdığı, birbirleri için ve bütün insanlık için hayır ve iyilik düşündükleri, karar aldıkları, işbirliği, dostluk ve yardımlaşma üzerine anlaştıkları yerdir.1305 “Beytullah” Allah‟ın evidir. Bu eve Allah‟ı ziyaret için gelinir. Hem mali ve hem de bedeni bir ibadet olan Hac kelimesinin sözlük anlamı: “Yönelmek, kastetmek, bir kimseyi ya da bir yeri çokça ziyaret etmek” demektir. Hac, hicretin 10. yılında, yani H. 631 tarihinde farz kılınmıştır. Müslümanlara Hacc‟ın farz olduğunun delili konusunda Kur‟an-ı Kerim: “Orada apaçık deliller, ayrıca İbrahim‟in makamı vardır. Oraya giren emniyette olur. Yoluna (gitmeye) gücü yetenlerin o evi ziyaret etmesi, Allah‟ın insanlar üzerinde bir hakkıdır. Kim inkar ederse bilmelidir ki, Allah bütün alemlerden müstağnidir.”1306 “Yoluna gücü yetenler” Hacc‟a gitme imkanına kavuşanlar demektir. Bu imkanın ölçüsünün ne olduğu konusunda mezhepler farklı gö1303 1304 1305 1306 Ali Şeriati, “Dine Karşı Din”, s. 120 Ali Şeriati, age, s.121 Ali Şeriati, age, s. 121 Al-i İmran, 3/97 İslam’da İbadet Anlayışı 391 rüşler ortaya koymaktadırlar. İmam Şafii‟ye göre bu imkan, vasıta ve yol masraflarını karşılama kudreti, İmam Malik’e göre, yürüme ve çalışıp kazanma iktidarı, İmam Azam Ebu Hanife’ye göre ise, bu söylenenlerin tamamıdır. Hz. Peygamber(s.a.v): “İslam beş temel kaide üzerine bina edilmiştir. Bunlar, Allah‟tan başka İlah olmadığına ve Hz Muhammed (s.a.v)‟in Allah‟ın Peygamberi olduğunu tasdik etmek, Namaz kılmak, Zekat vermek, Ramazan orucunu tutmak ve Kabe‟yi Haccetmek” 1307 Bir başka Hadisinde Hz. Peygamber(s.a.v): “Ey İnsanlar! Haccetmek size farz kılındı. Binaenaleyh Haccediniz.”1308 Bazı Ayet ve Hadisler‟de de, Hz. İbrahim (a.s)‟in Hacc‟a gitmesinden ve insanları Hacc‟a çağırmasından bahsedilmektedir. “Şüphesiz, alemlere bereket ve hidayet kaynağı olarak insanlar için kurulan ilk ev (mabed), Mekke‟deki (Kabe)’ dir.”1309 Bu Ayet, Kabe‟nin mabet olarak yeryüzünde yapılmış ilk bina olduğunu ve tarih boyunca saygınlığını koruduğunu ifade etmektedir. Mekke‟deki evden amaç Kabe‟dir. Allah, Mekke‟yi dünyanın en kutsal şehri kılmıştır. Mekke şehrinin yer aldığı bölge, her şeyden önce mukaddes, saygınlığı korunan ve içinde kan dökmekten sakınılan yer anlamına gelen Harem adıyla anılmaktadır. “Hani biz İbrahim‟e, Kabe‟nin yerini, “Bana hiçbir şeyi ortak koşma; evimi, tavaf edenler, namaz kılanlar, rüku ve secde edenler için temizle” diye belirlemiştik.” “İnsanlar arasında Haccı ilan et ki, gerek yaya olarak, gerekse nice uzak yoldan gelen yorgun argın develer üzerinde sana ulaşsınlar.” “Böylece kendilerine ait bir takım yararları yakinen görmeleri, Allah‟ın kendilerine rızık olarak verdiği kurbanlık hayvanlar üzerine belli günlerde Allah‟ın ismini anmaları (kurban kesmeleri için) sana (Kabe’ye) gelsinler. Artık ondan hem kendiniz yiyin, hem de yoksula, fakire yedirin…” 1307 1308 1309 Buharı, İman,1; Müslim, İman,1 Müslim, II,975 Al-i İmran, 3/96 392 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... “Sonra kirlerini gidersinler, adaklarını yerine getirsinler ve o eski evi (Kabe’yi) tavaf etsinler.”1310 Müfessirlere göre, ayetin birinci cümlesinde işaret edilen faydalar, hem dünyevi ve hem de uhrevidir. Dünyevi olanı, Hac‟ın insan üzerinde meydana getirdiği ahlaki tesirler ile ticari ve sosyal faydalardır. Uhrevi olanlar ise, Allah‟ın hoşnutluğu ve O‟nun mü‟minlere olan af ve mağfiretidir. Müslümanların, Allah‟ın ismini anarak kurban kesmeleri emredilen, “belli günler”e “Eyyam-ı Nahr, yani Kurban kesme günleri” denilir. Bu günler Zilhicce ayının 10. 11. ve 12. günleridir. Hacı‟ların “kirlerini gidermelerinden” maksat, özellikle tıraş olmaları, tırnaklarını kesmeleri, koltuk altlarını, kasıklarını temizlemeleri ve genel olarak bütün bedeni kirlerden arınmalarıdır. “Eski evi tavaf etsinler” demek “Kabe‟nin etrafını dolaşsınlar” demektir. Bir defa dolaşmaya bir “Şavt” denilir. Tavaf yedi Şavt‟tan ibarettir. Bunlardan ilk dördü farz, üçü vaciptir. Bu, Hac‟ın rükünlerinden olan tavaftır. Bu tavafa “Tavaf-ı Ziyaret” denir. Kabe‟ye ilk varıldığında yapılan kavuşma tavafına “Tavaf-ı Kudüm”, Kabe‟den ayrılırken yapılan veda tavafına da “Tavaf-ı Sader” denir.1311 “Şüphesiz, Safa ile Merve Allah‟ın (dininin) nişanelerindendir. Onun için her kim Hac ve Umre niyetiyle Kabe‟yi ziyaret eder ve onları da tavaf ederse bunda bir günah yoktur. Her kim de gönlünden koparak bir hayır işlerse şüphesiz, Allah onu bilir, karşılığını verir.”1312 Safa ve Merve Kabe yakınındaki iki küçük tepenin adıdır. Allah‟a güvenini devam ettirip bir sabır ve tevekkül sınavını başarıyla veren Hz. Hacer‟in anısını yaşatmak üzere, bu iki tepe arasında yedi defa gidip gelmek, Hac‟ın uygulamaları arasında yer alır ve bu uygulamaya “Sa‟y” denilir. Hz. Hacer, su bulmanın imkansız gibi göründüğü bu ıssız çöl ortamında bile, Allah‟tan ümidini kesmemiş, yerinde oturup kendisinin ve çocuğunun ölümünü beklemeye razı olmamış, aksine inanıp güvendiği Allah için, hiçbir şeyin imkansız olmadığını düşünerek sabırla su aramaya devam etmiş, sonunda Allah, aradığını O‟na lütfetmiştir. Allah insanları her zaman bu şekilde sınamalardan geçirebilir. Hz. Hacer‟in gösterdiği inanç, 1310 1311 1312 Hac, 22/26-27-28-29 Mehmet Bozkurt, “Kabe Tarihi ve Hac Rehberi”, s. 35 Bakara. 2/158 İslam’da İbadet Anlayışı 393 ümit, sabır, tevekkül ve kararlılığı gösterenler bir şekilde Allah‟ın keremine nail olurlar “Hacc‟ı da, Umre‟yi de Allah için tamamlayın. Eğer (düşman, hastalık ve benzer sebeplerle) engellenmiş olursanız artık size kolay gelen kurbanı gönderin. Bu kurban, yerine varıncaya kadar başlarınızı tıraş etmeyin. İçinizden her kim hastalanır veya başından rahatsız olursa (tıraş olmak zorunda kalır) fidye olarak ya oruç tutması, ya sadaka vermesi, ya da kurban kesmesi gerekir. Güvende olduğunuz zaman Hacc‟a kadar Umre ile faydalanmak isteyen kimse, kolayına gelen kurbanı keser. Kurban bulamayan kimse üçü Hac‟da, yedisi de döndüğünüz zaman (olmak üzere) tam on gün oruç tutar. Bu (durum), ailesi Mescid-i Haram civarında olmayanlar içindir. Allah‟a karşı gelmekten sakının ve Allah‟ın cezasının çetin olduğunu bilin.” 1313 “Allah için” kaydı, Hacc‟ı ve Umre‟yi yalnız Allah‟a ibadet amacıyla yapın, başka amaçlar gütmeyin, Hacc‟a riya katmayın anlamına gelir. Ayet‟te, “Engellenirseniz kolayınıza gelen bir kurban gönderin” buyrulmaktadır. Buradaki engellerden amaç, ağırlıklı görüşe göre, Hac yapma imkanını ortadan kaldıran veya tehlikeye düşüren hastalık, yol emniyetinin olmayışı, düşman tehlikesi gibi iç ve dış olumsuzluklardır. Nitekim Ayet‟in devamındaki “Güvenlikte olduğunuzda” ifadesi de bunu desteklemektedir. Mealinde “Kurban” diye çevirdiğimiz Hedy kelimesi, sözlükte “Gönderilen, hediye edilen” demektir veya hediye kelimesinin çoğuludur. Dini bir terim olarak, “Kabe‟ye hediye olarak kesilen kurban” anlamına gelir. Konumuz olan bu Ayet‟te de işaret buyrulduğu üzere, aynı Hac döneminde hem Hac ve hem de Umre yapanların (Kıran ve Temettü Hac‟ı) kurban kesmeleri vaciptir. Sadece Hac (İfrat Hac‟ı) yapanlar ise, isterlerse kurban kesmeyebilirler. Ayette bir engel yüzünden Kabe‟ye varamayanların uygun bir kurbanlık göndermeleri, bir özrü bulunmayanların kurbanlık hayvan ve mahalline ulaşıncaya kadar tıraş olmamaları istenmektedir. Hacıların ihramlı oldukları süre içinde tıraş olmaları yasaktır. Ancak Ayet sağlık sorunu bulunanlara, bir fidye ödemeleri koşuluyla tıraş olma ruhsatı vermektedir. Fidye, mazereti nedeniyle belirli bazı dini görevleri yerine getiremeyen kimseden, buna karşılık olarak 1313 Bakara, 2/196 394 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... ödemesi istenen bedeli ifade eder. Hac görevleriyle ilgili bu bedel oruç tutmak, sadaka vermek veya kurban kesmekle ödenir.1314 “Hac (ayları), bilinen aylardır. Kim o aylarda Hacc‟a başlarsa, artık ona Hac‟da cinsel ilişki, günaha sapmak, kavga etmek yoktur. Siz ne hayır yaparsanız Allah onu bilir. (Ahiret için) azık toplayın. Kuşkusuz, azığın en hayırlısı takva (Allah’a karşı gelmekten sakınma)’dır. Ey akıl sahipleri, bana karşı gelmekten sakının.”1315 “Hac bilinen aylardadır” buyrularak, genel bir ifade ile anılan Hac ibadetinin yerine getirilme zamanı, bizzat Hz. Peygamber(s.a.v)‟in bu uygulamasıyla tam olarak tayin ve tespit edilmiş ve bugüne kadar bütün uygulamalar da bu şekilde sürdürüldü. Bu nedenle ayette geçen “Hac bilinen aylardadır.” şeklindeki mutlak ifadeye bakarak, bu ibadetin belirtilen iki ay on gün günlük zaman içinde, başka günlerde de yerine getirilebileceğini veya bazı güçlükleri azaltmak ya da ortadan kaldırmak için bu süre içinde farklı zamanlara yayılabileceğini düşünmek, bizzat Hz. Peygamber(s.a.v)‟in, Hulefa-i Raşidin‟in ve bugüne kadar gelmiş geçmiş bütün Müslüman bilginlerin görüşlerine aykırıdır. “Sayılı günlerde Allah‟ı anın (Telbiye ve Tekbir getirin). Kim iki gün içinde acele edip (Mina’dan Mekke’ye) dönerse, ona günah yoktur. Kim geri kalırsa, ona da günah yoktur. Bu, Allah‟a karşı gelmekten sakınanlar içindir. Allah‟a karşı gelmekten sakının ve onun huzurunda toplanacağınızı bilin.1316 “Sayılı günlerden” amaç,“Teşrik Tekbirleri” yani Tekbir günleri; Allah‟ı zikretmekten amaç da bu günlerde, beş vakit namazın farzlarından sonra okunması vacip olan tekbir sözleridir. Arefe günü sabah namazından itibaren teşrik tekbirleri başlar ve Kurban bayramının dördüncü gününe kadar devam eder. Namazın vaciplerinden olduğu için farzlardan sonra teşrik tekbirlerini unutmamak gerekir. Hac, Müslümanları Asr-ı Saadet’e götürür. Hac, birlik ve kardeşlik ruhu aşılar. İnsana ölüm ve ölüm ötesini hatırlatır. Irk ve renk ayırımını reddeder. Hac hem mali ve hem de bedeni bir ibadettir. Tanışma ve daya1314 1315 1316 Mehmet Bozkurt, “Kabe Tarihi ve Hac Rehberi”, s. 36 Bakara, 2/197 Bakara, 2/203 İslam’da İbadet Anlayışı 395 nışmayı sağlayan Hac ibadeti, milyonlarca insanın bir arada ibadet etmesini sağlar ve ibadet etmeye davet eder. Hac ibadeti vesilesiyle insanların mukaddes toprakları ve yerleri ziyaret etmesi sağlanır. Bu ibadetle insan hayatına yeni bir düzen sağlanır. Hac, insanın kalbine Allah korkusunu ve merhameti yerleştirir. Kur‟an ı Kerim‟de: “Hac, belli aylardadır” 1317 denilmiştir. Buna göre Hac Şemsi, yani güneşe bağlı takvim hesabı ile her zaman sabit bir ay ve günde olamayacağı gibi, her zaman dönüp dolaşan kameri takvimi içerisinde de onun zamanı buna göre dolaşıp durur. Arafat bu kameri aylardan belli bir ayın belli bir günü olduğu gibi, o aynı zamanda tarihindeki ilk gününden itibaren o gün ile özdeşleşmiş bir yerin de adıdır. Gün ile mekan burada özdeşleşmiş ve örtüşmüştür. Nitekim her yerde Müslümanlar, bayramın ilk günü öncesine de buradaki zaman boyutunu alarak “arefe” demişlerdir. Ay zamanının tabii dolaşımı içerisinde, o gün hangi gün ise “vakfe”günü de sadece ve sadece o gündür ve bunu oynatmak mümkün değildir. Hicri takvime göre Zilhicce ayının 8. gününe “Tevriye”, 9. gününe ise “Arefe” günü denir. Zilhiccenin 10. günü ise Kurban bayramıdır. Hz. Peygamber(s.a.v): “Allah hiçbir günde, Arefe gününde affettiği kadar kulunu affetmemiştir.”1318 Arefe günü Hacı‟lar Arafat‟ta vakfe yaparlar. Arafat vakfesi Hacc‟ın farzlarındandır. Hz. Adem (a.s) ve Hz Havva, Cennet‟ten dünyaya gönderildikten sonra Arafat‟ta, Arefe günü buluşmuş olduğu rivayet edilir. Arefe günü oruç tutmak müstehaptır. Kur‟an-ı Kerim Arafat‟a değinirken1319 aynı zamanda onun gününe de değinmiş olur. Bu durumda Hac‟ın belli aylarda olduğunu ifade eden ayetin nesi ile bir ilgisi vardır ve buna göre burada anlatılmak istenen, onun her yıl gelecek olan aylarının belli olup, bunların değiştirilemez olduğudur. Bu durumda Hac ibadetinin başlangıç zamanı vakfe hiç bir şekilde senenin öteki aylarına taşınıp yayılamayacaktır. Çünkü bu takdirde “belli aylar” ifadesinin bir anlamı kalmaz. Nitekim belli aylardan söz eden ayetten sonra aynı surede Hac ibadetinin“sayılı günler”‟e indirgendiği görülür.1320 1317 1318 1319 1320 Bakara,2/197 Müslim, Hac, 436 Bakara, 2/198 Bakara, 2/203 396 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... İslami kaynaklara göre Hacc‟ın Hz. Adem (a.s) dönemine kadar uzanan bir geçmişi vardır. Hz. Adem (a.s) Allah‟ın emriyle Mekke‟ye giderek Arafat‟ta Hz. Havva ile buluşup kendisine Beytullah‟ın etrafındaki Hac ile ilgili mukaddes yerleri gösteren meleklerin rehberliğinde Hac etmiştir.1321 Kur‟an-ı Kerim‟den anlaşıldığına göre, İslam‟dan önce Araplarda mevcut Hac ibadeti, Hz. İbrahim (a.s)‟den kalmıştır. Kur‟an-ı Kerim, Kabe‟nin Allah‟ın emri üzerine, Hz. İbrahim (a.s) ile oğlu Hz. İsmail (a.s) tarafından inşa edildiğini haber vermektedir. “İbrahim ve İsmail, Kabe’nin temellerini yükseltiyordu. “Rabbimiz! Yaptığımızı kabul buyur. Şüphesiz ki, Sen hem işitir hem bilirsin.”dediler.”1322Kabe‟nin inşası bitince, Allah, Hz. İbrahim (a.s)‟e:“İnsanları Hac’a çağır; yürüyerek veya binekler üstünde uzak yollardan sana gelsinler.”1323 buyurmuş ve Hz. İbrahim (a.s)‟de, “Nasıl çağırayım, Ya Rab?” demiş, Allah da: “Lebbeyk Allahümme lebbeyk, de” buyurmuştur. Bunun üzerine Hz. İbrahim (a.s) Yemen, Şam ve diğer yönlere dönerek, insanları Hacc‟a çağırmış ve bu ilk telbiye olmuştur.1324 Allah‟ın buyruğu ile Hz. İbrahim (a.s)‟in Hacc‟a çağırdığı insanlar, sadece Hz. İsmail (a.s) nesli değildir. Hz. İbrahim (a.s)‟e iman eden, onun Hanif dinini benimseyen bütün insanlar, hangi ırk veya bölgeye mensup olurlarsa olsunlar bu davetin içine girerler. Kısaca söylemek gerekirse, Hac ibadeti Hz. İbrahim (a.s) zamanında başlamıştır ve bu ibadetin kuralları, nasıl yerine getirileceği de yine Hz. İbrahim (a.s) tarafından insanlara tebliğ edilmiştir.1325 Safa ve Merve arasında Sa‟y da, Hz. İbrahim (a.s) devrinden kalmıştır. Bazı İslam tarihçilerinin kaydettiklerine göre, Allah, Hz. İbrahim (a.s)‟in eşi Hz. Hacer‟in, oğlu Hz. İsmail (a.s)‟e su aramak için Safa ve Merve arsında koşuşmasını, Allah‟a itaat ve emirlerine bağlılıklarından dolayı Hacc‟ın menasıkına dahil etmiştir1326 Cemrelerin taşlanması da Hz. İbrahim (a.s)‟den kalmıştır.1327 İslami kaynaklar, Hz. İbrahim (a.s) ile oğlu Hz. İsmail (a.s)‟in Hac sırasında Mina vadisine indiklerine Cemretü’l-Akabe’de şeytanın kendi1321 1322 1323 1324 1325 1326 1327 Muhammed Hamidullah, “İslam’a Giriş”, s. 95-96 Bakara, 2/127 Hac, 22/27 Muhammed İbn-i İshak, “ Siyer”, s. 147; Taberi, “Tarih’ül-Ümem ve’l-Muluk”, I, s. 156-157 Bakara, 2/127; Hac, 22/26-29 Taberi, “Tarihu’l-Ümem ve’l-Muluk”, I, s. 154 İbn’ül-Kelbi, “Kitabu’l-Esnam”, s. 7 İslam’da İbadet Anlayışı 397 lerine göründüğünü, Cebrail‟in (a.s) Hz. İbrahim (a.s)‟e “ona taş at” diye emrettiğini, Hz. İbrahim (a.s)‟in de yedi tane taş attığını, bu olayın Cemretü’l-Vusta ve Cemretü’l-Süfla‟da aynen cereyan ettiğini kaydetmektedirler.1328 Hac esnasında kurban kesme adeti de Hz. İbrahim (a.s)‟den kalmıştır. İslam‟da olduğu gibi, cahiliye devrinde de, Hac esnasında kurbanlar kesilirdi. Fakat cahiliye devrinde kurbanlar, İslam‟da olduğu gibi Mina‟da değil, Kabe‟nin yanında kesilirdi. Cahiliye döneminde müşrikler kurban kestikleri zaman, kanını Kabe‟nin yüzüne sürerler, etini parçalar halinde taşların üzerine koyarlar, “Allah için kestiğimiz şeyden vahşi hayvanlar ve kuşlar yiyinceye kadar bize bir şey yemek helal olmaz”1329 derlerdi. Bazen de putlar için kestikleri kurbanın kanını putlara sürerler ve etlerini de onların üzerine koyarlardı. O dönemde kurbanların Mina‟da değil, Kabe‟de kesildiği anlaşılmaktadır. Cahiliye dönemi Arapları, Amr b. Luhay‟dan beri telbiyelerine şirk karıştırmışlardı. Kureyş, Kinane ve Huza’a kabileleri: “Buyur Allah‟ım, buyur! Buyur, senin ortağın yoktur. Ancak bir şerikin vardır. Sen ona ve onun sahip olduklarına hükmedersin” şeklinde telbiye ediyorlardı. Bu şekilde, ilk önce telbiyelerinde onu birliyorlardı, daha sonra da putlarını işin içine sokuyorlardı. 1330 Bu şirk dolu telbiyelerinde “ortak”olarak Hübel ve İsaf adlı putları kastediyorlardı.1331 Kaynaklarımız Hz. Peygamber(s.a.v)‟in Zü’l-Huleyfe Mescit‟inin yanında devesinin üzerinde şöyle telbiye ettiğini nakletmektedir. “Ey Allah’ım? Senin davetine uydum. Her emrine amadeyim. Senin hiçbir ortağın yoktur. Hamd Sanadır. Nimet Senindir, mülkte Senindir. Senin hiçbir ortağın yoktur.” 1332 Çok ilginç olduğu için ABD‟li Malcolm X, yani Hacı Malik elŞahbaz’ın hayat hikayesini anlatmak isterim. “X”, Afrika‟dayken ailelerin sahip oldukları soyadlarını simgelemektedir. ABD‟li Müslüman önder Elijah Muhammed, “X” soyadını kullanmalarını onlara öğütlemişti. Şimdiki soyadları, kölelikten kalma efendilerinin soyadlarını kullandıkların1328 1329 1330 1331 1332 Ezraki, “Ahbar’ul- Mekke”, II, s. 40 Muhammed İbn-i İshak, age, s. 53 Muhammed İbn-i İshak, age, s. 175-176; Tahir Olgun, “Müslümanlıkta İbadet Tarihi”, s. 259 İbn-i Habib, Kitabu’l-Muhabber, 311; Tahir Olgun, age, s. 259 Buhari, Hac, 26; Müslim, Hac, 20, 21; Malik, Muvatta, Menasik, 13 398 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... dan, kendilerine ait değildi. “X” Matematikte bilinmeyenin simgesidir. Bir gün gelip Allah‟a dönünceye değin bu “X”i kullandı. Artık onun ismi Malcolm X‟ti. Malcolm X ve daha sonrasında Hacı Malik el-Şahbaz, 1925 tarihinde New York‟ta doğdu, ABD‟li siyaset adamı ve siyah hakları savunucusudur. 1952 tarihinde Malcolm X adıyla siyah Müslümanlar hareketine girdi. Elijah Muhammad’ın yolunu izledi ve ona ABD içinde tümüyle bağımsız olacak bir siyah cumhuriyetinin kurulması fikrini benimsedi. Ancak 1964 tarihinde bu ikilinin arası açıldı. Malcolm X, AfrikaAmerika birliği örgütünü kurdu ve 1964 tarihinde Afrika‟ya ve daha sonra Mekke‟ye Hac ibadeti için gezi yaptı. Elijah Muhammed, yeterlilik kazandığına inanınca, Malcolm X‟i Boston‟a yolladı. Başarılı çalışmalarından sonra Malcolm X‟i New York‟u teşkilatlandırması için görevlendirdi. Malcolm X, gerçek İslam‟ın Elijah Muhammad’tan çok uzak olduğunu biliyordu. Ancak İslam‟ı bütün incelikleriyle kavrayabilmek ırk, renk ve dil ayrımı yapmadığını görebilmek için Hacc‟a gitmesi gerekiyordu. O, Amerika‟da bildiği İslam ile Hac‟da/ Mekke‟de gördüğü İslam arasında dağlar kadar fark olduğunu anlayınca, X olan soyadını El-Şahbaz olarak çevirdi. Çünkü O, “gözleri mavinin en mavisi, saçları sarının en sarısı insanlarla aynı tabaktan yemek yemiş, aynı saflarda omuz omuza namaz” kılmıştı. Malcolm X başlangıçta, ilk siyah Müslüman hareketinin öncüsü Elijah Muhammed‟in bağlısı olarak ırkçı düşünceler taşıyor iken, Hac dolayısıyla İslam dünyasına yaptığı bu gezi onu bu düşüncelerden vazgeçirdi. Artık kendisini İslam‟ın sömürgecilik ve ırkçılık karşıtı evrensel mesajını tüm dünyaya iletmeye adamıştı. Bu amacını kitleler çapında gerçekleştirmeye çalıştığı toplantılarının birinde suikasta uğradı. Malcolm X, New York, Manhattan‟da konuşma yaparken bir kişi “Zenci, ellerini cebimden çek!” şeklinde bağırdı. Bu bağırma üzerine korumalar adama yönelirken, bu kişi daha hızlı davrandı ve namlusu kesilmiş tüfekle Malcolm X‟i göğsünden vurarak, 21 Şubat 1965 tarihinde şehid etti. Malcolm X‟in öyküsünün en çarpıcı kısmı Hac ziyaretiyle ilgili bölümüdür. O, Hac tecrübesini son derece içten ve etkileyici üslubuyla şöyle özetlemektedir: “Yeryüzündeki otuz dokuz yılımda her şeyin yaratıcısı önünde ilk kez Mekke-i Mükerreme‟de kıyama durdum ve ilk kez orada kendimi bir insan olarak hissettim.” Malcolm X rengin ve ırkın hayatın en temel gerçekleri olduğu ırkçı Amerika gibi bir çevreden Dar‟ül-İslam‟a Hac için gitti. Aslında gerçekten Hac için gitmişti, fakat bu kendisinin de söylediği gibi hayatının yönünü değişti- İslam’da İbadet Anlayışı 399 ren bir tecrübenin başlangıcı olmuş, ona insanlığını iade etmişti. Daha Kahire‟den bindiği Cidde uçağında, uçaktaki “beyaz, siyah, esmer, kızıl ve sarışın insanlar, mavi gözlüler ve kendisi gibi kıvırcık saçlıların hepsinin kardeş olduğunu görüp etkilenmiştir. Hepsi hepsine aynı şerefi bahşeden aynı Allah‟a hamd ediyordu.” “Şimdiye kadar hiçbir zaman bu kadar ibadet etme arzusu duymamıştım ve odamda seccademe kapandım.” diyor. Hac ziyareti kendisinde büyük değişimler oluşturan Malcolm X şöyle der: “Hac yolculuğum sırasında gördüklerim ve yaşadıklarım, beni önceki düşüncelerimi gözden geçirmeye ve bazı yargılarımı terk etmeye zorladı.” Hac döneminde aynı duygu ve düşüncelerle Kabe‟de toplanan değişik ırklara mensup insanlar, herkesin Hz. Adem (a.s) ile Hz. Havva‟nın çocukları ve bütün Müslümanların kardeş olduğu Hadisini hatırlatmaktadır. Hac döneminde, adeta küçük haşri sembolize eden Mekke, sosyolojik olarak ırklar arası yakınlaşmanın, barışın ve hoşgörünün en güzel zeminlerinden birisi haline gelir. Arab‟ın Acem‟den üstün olmadığını, üstünlüğün Allah‟a yakınlıkta olduğunu bilen Müslümanlar, Hac‟da diğer milletlerin bütün farklılıklarına hoşgörüyle bakmasını öğrenirler. Irkçılığın ve çıkarcılığın daha belirgin hissedildiği bir ülkede yaşayan Malcolm X ve Yusuf İslam, Hacc‟ın bu yönünü daha derinlemesine hissetmişlerdir. Malcolm X lakablı El-Hacc Malik el-Şahbaz‟ın Hac ibadetini yaparken intibaları şöyledir: “Sen Allah ile beraber olunca, O, daima varlığının işaretlerini sana hissettirir. Ben Mekke‟ye gitmek için S. Arabistan konsolosluğuna vize talebinde bulununca bana Amerika‟da Müslüman olmuş kişilerin vize alabilmesi için, Dr. Mahmud Şavarbi‟den onay alması gerektiğini söylediler. Dr. Şavarbi bana Hacc‟a gidebilmem için gerekli olan onay mektubunu verdi. Hacc‟a gitmek üzere Kahire havaalanına indim, Hacıların ihrama girdikleri yerlerden birisidir. Havaalanına giderken heyecanlıydım. Çünkü ne yapacağımı tam bilemiyordum. Elbiselerimizi çıkardık ve beyaz havlularla ihrama girdik. Cidde havaalanındaki binlerce kişi aynı şekilde giyinmişti. Kimse senin kral olduğunu veya çiftçi olduğunu fark edemezdi. Bana ekabirden diye tanıtılan bazı kişiler de benim gibi giyinmişti. İhramı giyince hep beraber “Lebbeyk” diye başlayan duayı yüksek sesle okumaya başladık: “Ey Allah‟ım işte geldim, huzurundayım...” Kahire‟den Cidde‟ye giden uçakta yer olmadığı halde, beni üzmemek için bir başkasının yerini bana vermiş olduklarını öğrendim. Mahcup oldum. Uçakta beyaz, siyah, kırmızı ve sarı renkten insanlar vardı. Mavi gözlü ve kumral saçlı insanlarla benim gibi kıvırcık saçlılar hep 400 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... beraber, hepsi aynı Allah‟a ibadet ediyor ve hepsi birbirine eşit seviyede saygı duyuyordu. Uçakta koltuktan koltuğa benim Amerikalı bir Müslüman olduğum sözü dolaşıyordu. Uçağın pilotu benimle tanışmaya geldi. Mısırlıydı. Deri rengi benimkinden siyahtı. Bunun bana ne kadar zevk verdiğini anlatamam. Çünkü şimdiye kadar hiçbir siyahın jet pilotu olduğunu görmemiştim. Cidde‟ye kadar yaklaşık bir saatlik yol boyunca “Lebbeyk” duasını okuduk. Cidde havaalanı, Kahire‟den daha kalabalık görünüyordu. Cidde havaalanında Amerikan pasaportunu görünce benden şüphelendiler, Dr. Şavarbi‟nin onay mektubunu istediler. Tartışmalar devam etti. Ve benim gerçekten Müslüman olduğumun anlaşılması için mahkemeye çıkmam gerektiğini söylediler. “Daha sonra Mekke‟ye gidebilme iznini alır. Sonra Mekke‟ye gelir ve Hac eder. Hem bedeninin, hem zihin ve ruhunun yapmış olduğu bu seyahati Malcolm X şöyle özetler: “Ömrümde, her renkten ve her ırktan insanların birlikte kaynaştığı, Hz. İbrahim (a.s)‟in, Hz. Muhammed (s.a.v)‟in ve semavi kitaplardaki bütün Peygamberlere ev sahipliği yapan, şimdi bulunduğum bu mukaddes topraklardaki kadar, insanlar arasında böylesine coşkulu ve içtenlikli bir konukseverlik, böylesine yüreklerden taşan gerçek bir kardeşlik hiç görmedim. Geçen hafta çevremde her renkten insanların oluşturduğu asil ve anlatılamaz ihtişamdan büyülenmiş bir halde ve konuşmaktan aciz kaldım. Beni yaratan Allah beni Mukaddes Mekke‟yi ziyaret etmekle ödüllendirdi. Kabe‟nin çevresini yedi kere döndüm. İnsanlığın dertlerine deva İslam‟ın kutsal suyu Zemzem‟den kana kana içtim. Safa ve Merve tepeleri arasında yedi defa gittim ve geldim. Hz. Adem (a.s)‟in yurdunda tarihin en eski kenti Mina‟da ve Arafat‟ta dua ettim. Dünyanın dört bucağından on binlerce Hacı ile birlikteydim. Mavi gözlü sarışınlardan siyah derili Afrikalıya kadar bütün renkler kaynaşmıştı. Fakat hepsi insanların birlikteliğini, tek bir ruh halinin ibadeti içinde idiler. Bu benim Amerika‟da siyah ile beyaz arasında göremediğim, fakat görülmesi kaçınılmaz olan ve olanaklı olan bir manzaraydı. Amerika, İslam‟ı tanımalı, anlamalı ve bilmelidir. Çünkü sadece bu din toplumdaki ırk, renk ve insanlar arasındaki ayırımı kökten reddetmektedir. İslam ülkelerine yaptığım gezilerde konuştuğum insanlar ve hatta beraber yemek yediğim beyaz Amerikalılar kafalarındaki beyaz ayırımcılığın İslam ile tanıştıktan sonra yok olduğunu söylediler. İnsanların renklerine bakılmaksızın birlikte iç içe oldukları böylesine içtenlikli ve gerçek bir kardeşlik manzarasını bundan önce hiç görmemiştim. Bu Hac sırasında gördüğüm ve yaşadığım bu ger- İslam’da İbadet Anlayışı 401 çekler, benim daha önceden eriştiğim düşünce biçimini yeniden temellendirmede büyük etkisi oldu ve bazı varsayımlarımı terk etmeye karar verdim. Bu benim için hiç de zor olmayacaktı. Sıkı ve kesin kabul ettiğim düşüncelerime rağmen, ben her zaman gerçeğin arayışı içinde oldum ve karşılaştığım her yeni gerçeği yeni bir aşama ve yeni bir bilginin açılımı olarak kabul ettim. Gerçeğin yetenekle aranmasının önemli ve belki de ilk şartı olan beynimi ve aklımı daima açık tuttum. Bu kutsal yerlerde geçirdiğim 11 gün içinde bu Müslüman kardeşlerimle tek ve aynı Allah‟a ibadet ve dua ederken, onlarla birlikte aynı tabaktan yedim, aynı bardaktan içtim ve aynı kilimin üstünde uyudum. Gözleri mavilerin en mavisi, saçları sarıların en sarısı ve derileri beyazların en beyazı idi. Beyaz Müslümanların sözcükleriyle ben Nijerya‟dan, Sudan‟dan ve Gana‟dan siyah Afrikalı Müslümanlar arasında ayni ve gerçek içtenliği ve duyarlılığı yaşadım. Biz gerçekten kardeşlerdik, kardeştik. Çünkü inançlarımız tek Allah‟a idi ve aramızda renkler kalmamış ve beyaz renk, Amerika‟da var olan tutum ve davranışlarıyla düşüncelerimizden sökülüp atılmıştı. Eğer beyaz Amerikalılar Allah‟ın tekliğini kabul ettiklerinde insanın da birliği gerçeğini kabul edecekler, insanlar arasında antropolojik üstünlük ölçülerine, farklı renklere farklı muamelede bulunmaya son vereceklerdir. Amerika‟daki ırkçılık tedavi kabul etmez bir kanser salgınıdır. Beyaz Amerikalının Hıristiyan kalbi böylesine yıkıcı bir hastalığın tedavisinde kanıtlanmış bir gerçeği kabul etmesi kaçınılmazdır. Irkçılık Almanya‟da, Almanları içerden vurmuş ve yıkmıştır. Bu kutsal topraklarda geçen her saat bana Amerika‟daki siyah-beyaz çatışmasına yaklaşımda çok daha güçlü bir iç zenginliği kazandırıyor. Amerikan zencileri ırkçı kinleri nedeniyle asla suçlanamazlar. Onların tepkileri Amerikan beyazlarının 400 senelik bilinçli ırkçı davranışlarına karşı oluşan bir bilinçaltının doğal sonucudur. Irkçılık Amerika‟yı bir intihar yolunda sarmalayarak yürütmektedir. Gözlemlerime dayanarak çeşitli zaman ve mekanlarda kolej ve üniversitelerde birlikte olduğum yeni nesil beyaz gençlerin duvarlardaki yazıları görüp okuduktan sonra birçoğunun Amerika‟yı tümden bir yıkıma götürecek ırkçılık hastalığından kurtaracak tek doğru yolu bulmaları kadar doğal bir şey olamazdı. Hiç de öyle çok yüksekten bir saygınlık görmedim ve bunu da beklemiyordum. Kendimi o kadar saygıya değer veya değersiz de hissetmedim. Birkaç gece önce Amerika‟da kendisini beyaz olarak gören bir beyaz adam, Birleşmiş Milletler‟de bir diplomat, bir elçi, kralların bir arkadaşı kendi dairesini, kendi yatağını bana verdi. Amerika‟da böyle bir muamele göreceğim aklımın ucundan 402 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... geçmesi bir yana rüyalarımda bile olası değildir. Böyle saygınlık ve şerefli bir muamele Amerika‟da değil bir zenciye bir krala bile yapılması şaşkınlık yaratacak bir gelişmedir. Bütün övgüler yerin, yedi kat semanın ve evrenlerin yegane yaratıcısı ve sahibi Allah‟a aittir.”1333 -Hacer‟ül-Esved Kabe‟yi tavaf etmek Hz. İbrahim (a.s)‟den kaldığı gibi, Kabe‟nin tavafına nereden başlanılacağını gösteren Hacer’ül-Esved de Hz. İbrahim (a.s)‟in emriyle, oğlu Hz. İsmail (a.s) tarafından Ebu Kubeys dağından getirilmiş ve Hz. İbrahim (a.s)‟de Ka‟be‟nin duvarına yerleştirmiştir.1334 Kabe‟nin tavafına nereden başlanacağını gösteren bir işaret olmak üzere, Hz. İbrahim (a.s)‟in emriyle, oğlu Hz. İsmail (a.s) tarafından Ebu Kubeys dağından getirilmiştir. Bu taş vaktiyle beyaz iken, yangınlardan ve fazla istilam edilmekten karardı diye rivayet olunur. Bunun Müslümanlar tarafından da istilamı, yani selamlanması sünnettir. Hz. Peygamber(s.a.v) Hac esnasında Hacer’ül-Esved‟i ve Rükn’ü Yemani’yi selamlamıştır. Yemen doğrultusundaki bu iki rükün Hz.İbrahim (a.s)‟in temelleri üzerinde olduklarından hassaten ta‟zim edilmiştir.1335 Cahiliye döneminde Kabe‟nin tamiri esnasında, Hacer’ül-Esvad‟in yerine konulması konusu Kureyşliler arasında ihtilafa sebep olmuş ve bu konu Hz. Peygamber(s.a.v)‟in ridasını yere yayarak, Hacer’ül-Esved‟i ortasına koymuş, Kureyş‟in ileri gelenlerine ridasının uçlarından tutturup kaldırtmış ve konulacağı yerin hizasına gelince, Hacer’ül-Esved‟i kendisi alıp yerine yerleştirmiştir.1336 Hacer’ül-Esved, Hz. İbrahim (a.s) tarafından Kabe‟nin inşası esnasında konulan yerini cahiliye devrinde de muhafaza etmiş ve bu dönemde de Haceru’l-Esved mesh edilmiştir.1337 Hz. Ömer (r.a), cahil halkın, Hacer‟ül-Esved‟in istilamını putlara hürmet ve ibadet zannetmemeleri için, Haceru‟l-Evsed‟i öptükten sonra:“Vallahi çok iyi biliyorum ki sen, sadece bir taşsın, zarar da veremezsin, fayda da veremezsin. Eğer Rasulullah (s.a.v)‟ı seni öperken görmeseydim, seni öpmezdim.”1338 1333 1334 1335 1336 1337 1338 Alex Halley, “Malcolm X”, Çev. Yaşar Kaplan, s. 28-51 Muhammed İbn-i İshak, “Siyer”, s. 148-149 Buhari, Hac, 56; Müslim, Hac, 244, 245; Muhammed İbn-i İshak, age, s. 148-149 Muhammed Hamidullah, “İslam Peygamberi”, I, 75; Muhammed İbn-i İshak, age, s. 161 İbn-i Habib, “Kitabu’l-Muhabber”, s. 311 Buhari, Hac, 57; Müslim, Hac, 250 İslam’da İbadet Anlayışı 403 -Zemzem Böyle bir çalışma yaparken kısaca Zemzem‟den bahsetmemek, ciddi bir eksiklik olur kanaatindeyiz. Herhangi bir su olmadığı nedeniyle çok önemli olan Zemzem ve tarihçesi hakkında kısa da olsa açıklama yapma gereği duydum. Zemzem, Arapça bir kelime olup “alçak sesle konuşmak” demektir. Aslında atların çıkardığı alçak sese Zemzem denir. Herhangi bir şeyi muhafaza etmek için de kullanılır. Zemzem kuyusu, Mescid-i Haram içinde Kabe‟nin Hacer‟ül-Esved taşının bulunduğu köşesinden 14.5 m uzakta, yer altında bir odada bulunuyor. Zemzem suyu 3 ayrı kaynaktan beslenmektedir, 3’ü birleşince Zemzem olmaktadır. Sadece 173 cm. derinliğindeki bir kuyuda bulunan Zemzem suyuna, dışarıdan herhangi bir kaçak giriş yoktur. Binlerce yıldan beri çöl sıcaklarında kavrulan insanlara su sağlayan bu kuyu hiçbir zaman kurumamıştır. Genelde kuyu sularında yosun vb. parazitler ortaya çıkar. Bu ise suyun tadının bozulmasına ve kokuşmaya neden olur. Oysa Zemzem suyunda bu tür biyolojik olaylar yaşanmaz. Dahası, şehirlerin içme suları klorlanır, ancak zemzem suyu herhangi bir kimyasal işlemden de geçirilmez. Uzun yıllardır zemzem suyu ve kristalleri üzerinde araştırma yürüten bilim adamları kaynağın sırlarını çözdü. Ren Nehri‟nin suyundan içen kişinin enerjisinin azaldığını belirleyen Alman bilim adamı Dr. Knut Pfeiffer, sular üzerine araştırma yaparken, bir şekilde bir miktar zemzem bulur ve içer, 35 dakika sonra da rahatladığını hisseder. Araştırmasını derinleştiren Alman bilim adamı Dr. Knut Pfeiffer, şaşırtıcı bir gerçekle karşılaşır. Zemzemin mayalama özelliği bulunduğunu, bir bardağın bir kova şebeke suyunu temizlediğini, bu özelliğiyle bile enerji ve şifa kaynağı olduğunu tespit eder. Dr. Knut Pfeiffer: “Zemzem suyu, her şart altında değişmiyor, ama değiştiriyor.” Çok acayip bir deney yaptığını söyleyerek, “bir damla zemzem suyuna yüz damla normal su karıştırdım.” ve sonuçta gördüm ki, suyun hepsi zemzeme dönüşmüştür. Sonra “bir damla zemzeme bin damla normal su karıştırdım” ve yine gördüm ki, hepsi zemzeme dönüşmüştür. Bunun sebebi nedir, neden? Zemzem‟de öyle bir enerji var ki, “başkasını değiştirir, ama kendisi değişmez.” diyor. Zemzem suyu ile ilgili olarak araştırmalarını sürdüren Japon bilim adamı Dr. Masura Emoto, zemzem suyunun ne niyetle içilirse o sıkıntıdan kurtulmaya vesile olduğunu araştırmaları sonucu ispatladı. Zem- 404 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... zem kristallerini mikroskop ortamında inceleyen Japon bilim adamı Dr. Masura Emoto, suyun moleküler, yani kristal düzeninin değişen frekanslara göre farklılaştığını görür. Zemzem kristallerinin Çan sesinde karardığını, Kur‟an-ı Kerim ve ezan sesinde ise parlaklaştığını ve netleştiği tespit edildi Zemzem üzerine kaleme aldığı kitabı, Japonya‟da en çok satanlar arasına giren Dr. Masura Emoto‟ya göre Zemzem, fiziksel ve kimyasal özellikleri bakımından yeryüzündeki bütün sulardan farklıdır. Dr. Masura Emoto, “Zemzem, çevresinde meydana gelen bütün değişimleri hafızasına alıyor. Yapısı çok farklıdır. Bu, onu dünyadaki diğer elementlerin efendisi yapıyor. Müslümanların niçin hastaları tedavi etmek ümidiyle Kur‟an-ı Kerim‟den sureler okunup, suya üflediğini daha iyi anlıyorum” ifadesini kullanıyor. Zemzem suyu, hiç bozulmadan, kirlenmeden ve yosun bile tutmadan 4 bin yıldır kullanılıyor. Daha önce Dünya Sağlık Örgütünün yaptığı çalışmalar sonucundaki raporlarında, Zemzem suyunun, dünyanın en içilebilir ve sağlıklı sularından biri olduğu, içinde mikroorganizma ve bakteri bulundurmayan tek suyun Zemzem suyu olduğu açıklanmıştı. Suudi Arabistan‟da Zemzem suyunu inceleyen ve tetkik eden “Zemzem Araştırmaları ve Geliştirmeleri Enstitüsü” var. Bu Enstitü‟nün hali hazırda başında Türkiyeli Zekai Şen bulunuyor. Zekai Şen‟in Suudi Arabistan‟daki görevi sadece Zemzem ile sınırlı değildir. Aynı zamanda Suudi Arabistan‟ın stratejik yeraltı sularının da sorumlu baş danışmanıdır. Stratejik Yeraltı Suları Enstitüsü, bir ülkenin ne kadar tatlı suyu olduğunu, bu suyun ne kadar kişiye ve ne zamana kadar yeteceğini araştırıyor. Suudi Arabistan‟da bölgenin çöl olması nedeni ile yeraltı sularına özel bir önem gösteriliyor. Ama Arap yarımadasının altı sadece petrolle dolu değildir. Bölgenin tüm yeraltı sularını inceleyen Zekai Şen, Suudi Arabistan‟ın altının değerli mineralli sularla dolu olduğunu belirtiyor. Zemzem suyu üzerinde Batılı ve Müslüman bilim adamlarının yaptıkları araştırmalar sonucu ulaşılan neticelerden, Avrupa‟da laboratuarlarda yapılan araştırmaya göre Zemzem suyu diğer sulara göre çok daha az kükürt taşımaktadır. Yine aynı araştırmaya göre diğer sulara göre çok daha besleyicidir ve çok daha fazla mineral barındırmaktadır. Kaynağı henüz bulunamamıştır, ancak nereden geldiği şu anki teknolojiye göre bile bilinemiyor. Yakınlarında hiçbir kuyu yok ve denize de 80 km uzaklıktadır. Bu şartlarda suyunu denizden veya başka bir kuyudan alması imkansızdır. Nasıl oluyor da yıllardır bu su bitmiyor, bunu hiç kimse bilmiyor. Açlığını İslam’da İbadet Anlayışı 405 gidermek için içen kişinin açlığını ve susuzluğunu gidermek için içenin susuzluğunu giderir. Sadece 1,5 m derinliğindeki ufacık bir kuyudan çıkan su, Hac mevsimi boyunca milyonlarca Hacı‟nın tüm su ihtiyacını karşılamaktadır. Hiçbir zaman ne azalma ve ne de kuruma göstermektedir. Dünya Sağlık Örgütünün raporlarına göre dünyadaki en içilebilir ve sağlıklı sulardan biridir. Amerika‟da yapılan test sonuçlarına göre Dünya‟da içinde mikroorganizma ve bakteri bulundurmayan tek su Zemzem suyudur. Yani Zemzem mikrobik hastalıklara karşı etkili olan florürleri barındırıyor. Bir başka özelliği ise kalsiyum ve magnezyum tuzlarının oranının yüksekliğidir. Bu ise yorgun insanların yüzlerine sürdükleri zaman neden ferahladıklarını izah etmektedir. Bir başka araştırmada da Zemzem suyunun mayalama özelliğinin de bulunduğu ortaya çıktı. Konu ile ilgili detaylı bilgi, “Kabe Tarihi ve Hac Reberi” aklı kitabımızda verilmiştir. Zemzem suyu hakkında kısaca bilgi verdikten sonra, Kabe‟nin hemen yanında bulunan gökdelenlerden, yani Zemzem Tower‟den de kısaca bahsetmek gerekir. Öncelikle belirtmeliyim ki, Kabe‟ye çok yakın bir yerde Allah‟ın evini gölgeleyen bu binaların yapılması nezaketen doğru olmamıştır. Diğer yandan estetik açıdan da Kabe alanına bu binalar yakışmamıştır. Ayrıca son derece konforlu lüks kral dairelerinde kalarak Hac ibadeti yapmanın dünyevileşmenin, dünya nimetlerine meyletmenin ve israfın sembolü olabilme tehlikesi olabileceğinden, sakınmanın daha doğru olacağı düşüncesi ile; bütün üstünlükleri yok eden ve gerçek eşitliği sağlayan Hac ibadetinin mesajına aykırı olacağından, fevkalade tehlikeli bir yozlaşmadır. Bu nedenle Hacc‟ın bu tür yozlaşmalardan, Müslümanların eşitlik ve kardeşlik anlayışını zedeleyen bu tür uygulamalardan uzak kalmak suretiyle, yerine getirilmesine çalışmak da Hacc‟ın ahlaki şartları arasında yer almalıdır. 406 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... C- İSLAM‟DA AHLAK ANLAYIŞI ----------------------------------------------------------------------“Ve sen elbette yüce bir ahlak üzeresin.” Kelam, 68/4 ----------------------------------------------------------------------“Ahlak” kelimesi, Arapçada “hulk” kelimesinden türemiştir. “Yaratılış” manasına geldiği gibi, “insaf” ve “din” manasına da gelmektedir.1339 Dilimizde ahlak kelimesi tekil anlamda kullanılagelmiştir. Ahlak, aslında güzel olan huylar demektir. Çirkin huylara ise ahlaksız denir.1340 Gerçekte ahlak, insanın iç dünyasında yer alan nefsinin özellikleridir. Başka bir deyimle, “yaratılış ve fıtrat” manasına gelen “ahlak” kelimesi insanın fıtri ve ruhi tüm özelliklerini ifade etmektedir. “Halk”, gözlerle görülebilen suret, şekil ve durumlara, “hulk” ise, gönülle anlaşılabilen kuvvetlere aittir. Çoğulu huluk ve ahlak olarak gelmektedir. Yani çaba sar federek çalışmakla en yüksek hayır amacına ulaştıracak pek büyük huylar, gerçekten saygıya değer karakter, meleke ve maneviyat üzere yaratılmış bulunmaktır. İşte o ahlak, doğru yolu hak din olan İslam dinini teşkil eden Kur‟an-ı Kerim‟in edebi ve ilahi ahlaktır.1341 “Muhakkak ki Allah, adaleti, ihsanı, akrabaya yardım etmeyi emreder, çirkin işleri, fenalığı ve azgınlığı da yasaklar. O, düşünüp tutasınız diye size öğüt veriyor.”1342 Kuran-ı Kerim‟de inanç ve ibadetin yanı sıra üzerinde önemle durulan konulardan biri de ahlaktır. Ahlak; niyet, irade ve davranışa dönüşmüş bir “din”dir. İlme göre insan “akıllı hayvan”dır. Dine göre ise şahsiyet ve ahlak sahibi bir “canlı”dır. İnsan ile hayvan arasındaki temel fark, fiziki, bedeni veya zeka ile ilgili değil, bilakis her şeyden önce manevi olup, dini ahlaki ve estetik şuurun varlığında kendini gösterir. İnanç ve ibadet, kişinin doğrudan Allah ile bağ kurmasını sağlar. Ahlak ise inanç ve ibadet1339 1340 1341 1342 www.koprudergisi.com, Musa Kazım Yılmaz, “Bediüzzaman Said Nursi’ye Göre Ahlakın Kaynağı ve Nefsin Tezkiyesi”, Alıntı: Tac’ülArus, “Hulk” Md. Mehmet Canbulat, “Ahlak Md.”, “Dini Kavramlar Sözlüğü”, TDV, s. 13 Muhammed Hamdi Yazır, age, c. 8, s. 5268 Muhammed Hamdi Yazır, “Nahl, 16/90. ayet”, age, c. 5, s. 3116 lerin gereği olarak ortaya çıkan, ihlas ve samimiyetle ortaya konan, gönül ve duygu kaynaklı davranışlardır. Kur‟an-ı Kerim, Allah‟a karşı sorumluluğumuzu, O‟na inanmak ve ibadet etmek olarak belirlerken, insanlara karşı sorumluluğumuzun da güzel ahlak ile davranmak olduğunu bildirir. Dinin temelini oluşturan iman, bir bakıma dinin Allah‟ı tanıma ve bilme boyutunu, ibadetler de Allah‟a itaat boyutunu ve ahlak ise Allah‟ı sevme boyutunu teşkil eder. Ahlaklı olma ve ahlaki yaşayış, İslam dininin çok önem verdiği ve üzerinde durduğu bir davranış biçimidir. Tüm evresel ahlaki değerler, kendisini en geniş ve en doğru biçimi ile İslam ahlakında bulur. Kur‟an-ı Kerim‟in bütün emir ve yasakların insana mükemmel ve en üstün ahlakı kazandırmayı hedeflemiştir. Ahlaki üstünlüklerin özü, Kur‟an-ı Kerim‟in getirdiği ve Sünnet‟in açıkladığı ödevler, adap, onların öğretim ve uygulama yollarıdır. Hz Aişe (r.anha)‟in, Hz. Peygamber(s.a.v)‟in ahlakı ile ilgili soruya, “O‟nun ahlakı, Kur‟andı.”1343 şeklinde verdiği cevap, bunu açıkça ortaya koyar. Konu ile ilgili olarak Allah, “Elbette sen büyük bir ahlak üzerindesin.”1344 emri ile Hz. Peygamber(s.a.v)‟in ahlakta bir üstünlüğe sahip olduğunu ortaya koymuştur. Mü‟minlerin görevi, Hz Peygamber (s.a.v)‟in izinden gitmek ve mümkün olduğunca O‟nu örnek almaktır. Doğruluk, iman ve iyi davranışı kapsayan bir derecedir. Eylem ve davranışların doğruluğu demektir. Bu doğruluğu kendinde toplayan ahlak, adalettir. Adalet ise, sahibini büyük suçlar işlemekten alıkoyan bir melekedir. İslam ahlakı üstünlüklere ve bunlarla donanmaya çağrısını dayandırdığı en önemli şey, nefis terbiyesine, onu olgunlaştırmaya ve doğru yoldan gitmeye alıştırmayı, sağduyunun gerçekliğine, doğruluğuna ve yararlarına tanıklık ettiği irşada özen göstermesidir. İslam, üstün ahlakı emretmesiyle ve ilk çıkışından itibaren mensuplarını ahlaken eğitmiş ve güzelleştirmiş olmasıyla tanınır. Hz. Peygamber(s.a.v)‟in söz, fiil ve eylemlerinde ortaya koyduğu mesaj, buna yöneliktir ve insanlardan da istenilen budur. İslam‟da ahlak ayrı bir değer alanıdır. Dindar olmayan bir Müslüman‟ın ve Gayr-ı Müslim‟in ahlaksız olması gerekmez. Dindar bir Müslüman gibi bunlar da ahlak ilke ve kurallarına bağlı olabilir. Fakat dinine bağlı olan bir Müslüman‟ın ahlak anlayışı, dinin emir ve yasakları ile sıkı bir şekilde bağlantılıdır. Çünkü bütün ahlak ilkelerine uymak, Kur‟an-ı Kerim‟de ve Hadislerde emredilmiş ve farz kılınmış, ahlak kurallarına uymamak yasaklanmış ve haram kılınmıştır. Örneğin: Doğru söylemek farz, 1343 1344 Müslim, Musafirin, 139 Kelam, 68/4 408 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... yalan söylemek haramdır. Bu nedenle Kur‟an-ı Kerim ve Hadislere inanan bir Müslüman, bu iki kaynaktan bağımsız bir ahlak anlayışına sahip olamaz. Ahlak kurallarına uymanın Allah‟ın rızasını kazanmaya ve sevap almaya vesile olduğuna inanan bir kişinin bu tarz ahlaki davranışları ahiret inancıyla da yakından ilgilidir. Bu anlayışla ahlak kurallarına uymak aynı zamanda ibadettir ve Allah‟a kul olmanın gereğidir. Onun için İslam ahlakını, itikat ve ibadet gibi İslam‟ın özünü oluşturan bir unsur sayıyoruz. İslam ahlakı, İslam ülkelerinde uygulanan siyasetin, idarenin, iktisadi ve ticari faaliyetlerin, aile hayatının ve diğer sosyal ilişkilerin temelini oluşturur. Ahlaksız bir siyaset, iktisat ve aile hayatının sonu hüsrandır. Laik ahlak veya demokratik ahlak, İslam toplumlarında İslam ahlakının yerine geçemez. Ahlak insanın beden ve ruh bütünlüğüyle alakalı olduğu için, insanın kendi iradesiyle iyi davranışlarda bulunup kötülüklerden uzak durmak istemesi anlamına gelir. Diğer taraftan ahlak, hem insanın ruhi ve zihni hallerini ve huylarını hem de toplumun alışkanlık, töre ve adetlerini, yani moral değerlerini anlatan bir kelimedir. Ahlak, sadece iyi huylar ve değerler manasına gelmez. Çünkü iyi ve kötü huyların tümüne ahlak denir. Bu tanıma göre “ahlaksız insan yoktur, iyi veya kötü ahlaklı insan vardır” denilebilir. Ancak halk arasında “ahlaklı insan” övgü makamında, “ahlaksız insan” da yergi makamında kullanılmaktadır. İslami kaynaklarda iyi huylara “Ahlak-ı Hamide, Ahlak-ı Hasene”, kötü huylara da “Ahlak-ı Zemime, ahlak-ı seyyie” gibi adlar verilmiştir. Bediüzzaman Said Nursi’nin, kötü huylar için sık sık “Ahlak-ı Rezile”1345 deyimini de kullandığını görüyoruz. Ahlakın kaynağı konusunda felsefecilerle din bilginleri arasında öteden beri tartışmalar söz konusu olmuştur. Felsefecilere göre ahlakın kaynağı beşer aklı iken, İslam bilginlerine göre güzel ahlakın kaynağı akıl değil, vahiydir. Başka bir deyimle, tarih boyunca güzel ahlakın en güzel numunelerini bize gösteren Peygamberler ve onları takip eden din önderleri olmuştur. Bu nedenle Bediüzzaman Said Nursi, güzel ahlakın salt insan aklından ortaya çıkmış olabileceğini kabul etmemektedir. O‟na göre, insanın ruhuna manen yükselmeyi ve ahlaken kemalatın zirvesine çıkmayı aşılayan ve teşvik eden şeriatlardır. Eğer Peygamberler gönderilmeseydi, vahye dayalı dinler de olmayacaktı; dolayısıyla insan, hayvanlar seviye1345 www.koprudergisi.com, Musa Kazım Yılmaz, age, Alıntı: Sözler, s. 29; Emirdağ Lahikası, s. 378 İslam’da Ahlak Anlayışı 409 sinde basit bir mahluk olarak kalacağı için insanda güzel ahlaktan ve vicdani kemalattan söz edilemezdi.1346 Buna göre diyebiliriz ki, güzel ahlakın kaynağı dinler ve Peygamberlerdir, yani vahiydir. Bediüzzaman Said Nursi, Kur‟an-ı Kerim‟ın insanları terbiye ettiğini, nefislerini tezkiye ve kalplerini tasfiye ettiğini, ruhlara inkişaf ve terakki, akıllara istikamet ve nur sağladığını, ayrıca hayata hayat ve saadet verdiğini,1347 ifade ederek güzel ahlakın kaynağının Kur‟an-ı Kerim olduğunu vurgulamaktadır. Hz. Peygamber(s.a.v)‟in, “Benim Allah tarafından gönderilmemin hikmeti, güzel ahlakı tamamlamak ve insanlığı ahlaksızlıktan kurtarmaktır.”1348 şeklindeki sözleri; diğer taraftan Hz. Aişe (r.anha)‟in Hz. Peygamber(s.a.v)‟i anlatırken “O‟nun ahlakı Kur‟an‟dı.”1349 diyerek güzel ahlakın kaynağı olarak Allah‟ın kitabını göstermesi, Bediüzzaman Said Nursi‟nin tezini doğrulamaktadır. İslam düşüncesinde kişisel menfaat kadar toplum menfaatinin korunması da esas alınmıştır. Ancak kişinin ve toplumun menfaati, birbirine zarar vermeyecek ve birbirini inkar etmeyecek şekilde dengelemiştir.1350 Bu durum “sosyal” veya “içtimai” ahlak dinamiklerinin toplumda var olduğunu göstermektedir. Çünkü toplumda yaşayan bireyler ya güzel ahlaklı olurlar ya da kötü ahlaklı olurlar. Güzel ahlaklı insanların toplum ve sosyal hayat için faydalı oldukları hususunda şüphe yoktur. Buna karşılık kötü ahlak sahiplerinin topluma zarar vermeyeceğini tahmin etmek safdillik olur. Dolayısıyla toplumu, aileyi, kurumları, çalışma hayatını, çevre ve tabiatı; hatta bilim ve siyaset dünyasını kötü ahlakın etkilerinden korumak için “sosyal ahlak” kurallarına ihtiyaç vardır. Sosyal ahlak, bir bakıma bireylerde hakim olan kişisel ve deruni olan ahlakın, eyleme dönüşerek toplumu etkilemesidir. Kuşkusuz bu konu sosyologların ilgilendiği bir sosyal davranış bilimi olarak da incelenmektedir. Burada bizi ilgilendiren yönüyle sosyal ahlak, bencillikten uzak durmak, kardeşlik esaslarına riayet 1346 1347 1348 1349 1350 www.koprudergisi.com, Musa Kazım Yılmaz, age, Alıntı: İşarat’ülİcaz, s. 214 www.koprudergisi.com, Musa Kazım Yılmaz, age, Alıntı: Şualar, s. 124 www.koprudergisi.com, Musa Kazım Yılmaz, age, Alıntı: Malik, Muvatta, Hüsnü'l-Huluk, 8 Müslim, Sahih, Müsafirin, 139 www.koprudergisi.com, Musa Kazım Yılmaz, age, Alıntı: Safa Mürsel, “Bediüzzaman Said Nursi ve Devlet Felsefesi”, s. 99 410 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... etmek, yardımsever olmak gibi toplumu doğrudan etkileyen davranışları ifade etmektedir. “Ahlak” sözcüğünden amacımız İslam ahlakıdır. “İslam ahlakı” deyiminden anlaşılması gereken şey, Kur‟an-ı Kerim ve Sünnet‟in ön gördüğü güzel ahlaktır. İslam ahlakı dinden ayrılmaz, bilakis tamamen onun üstüne bina edilmiştir. Kur‟an-ı Kerim: “Ben nefsimi temize çıkarmam, çünkü Rabb‟imin merhamet ettiği hariç, nefis aşırı derecede kötülüğü emreder.”1351 ayetinin ifade ettiği emirle müminlere, başkalarıyla mücadele etme yerine öncelikle kendi nefisleriyle mücadele etme prensibini telkin etmiştir. İslam‟ın bu temel esasını ilke edinen Bediüzzaman Said Nursi, “Nefsini ıslah etmeyen başkasını ıslah edemez...”1352 düsturundan hareketle öncelikle nefsin ıslah edilmesini ahlakın vazgeçilmez şartı olarak kabul etmiştir. İnsanın nefsini dizginlemesi, nefsine tapmaması ve nesini temize çıkarmaması, tabiatında var olan öfke ve şehvetin esiri olmaması gibi konulara Risale-i Nur‟da çokça yer veren Bediüzzaman Said Nursi, insanın kendi dışındakilere çevirdiği mücadele enerjisini kendi nefsinin kötü temayüllerine yöneltmesi gerektiğine vurgu yapmaktadır. Bilindiği gibi Kur‟an-ı Kerim Hz. Peygamber(s.a.v)‟in 1353 ve Hz. İbrahim (a.s)‟in,1354 güzel ahlakın zirvesinde birer örnek olduklarını ifade ederek, mü‟minleri bu ikisinin yoluna uymaya davet etmiştir. Kuşkusuz model olarak gösterilen bu Peygamberlere benzemek ancak nefsin kötü eğilimlerini bastırmakla mümkündür. “...Her kim nefsinin hırslarından ve mala düşkünlüğünden kendini kurtarırsa, işte felah ve mutluluğa erenler onlar olacaklardır.”1355 ayeti, güzel ahlakın ilk şartının, insanın kendisini kötü hasletlerden ve fena duygulardan kurtarması olduğunu açıkça gösterir. Anlaşılıyor ki, insan güzel ahlak sahibi olabilmek için öncelikle Allah‟ı tanımak amacıyla kendisine verilmiş bulunan yetenek ve cihazları kendi nefsi için kullanmamalıdır. Başka bir deyimle nefsin tezkiyesi yolunda ilk adım Allah'a sağlam bir imandır. Aksi takdirde Allah‟ı tanımayan insan nefsine tapmakla şirke düşeceği için zulüm ve ahlak dışı davranışlarda bulunması kaçınılmaz olur. Kuşkusuz Allah‟a inanan bir insan, nefsin tezkiyesi konusunda her şeyi yerine getir1351 1352 1353 1354 1355 Yusuf, 12/53 www.koprudergisi.com, Musa Kazım Yılmaz, age, Alıntı: Sözler, 21.Söz, s. 243 Ahzab, 33/21 Mümtehine, 60/4 Haşir, 59/9 İslam’da Ahlak Anlayışı 411 miş sayılmaz. Allah‟a inandığını söylemekle birlikte O‟nu hiçbir zaman unutmamalıdır. İnsan yalnız ücret ve lezzet zamanında değil, hizmet ve külfet zamanında da ortaya çıkmalı ve Allah‟ı unutmadığını göstermelidir. Kuşkusuz bu da ibadet etmekle mümkün olur. Çünkü İslam dininde yapılması emredilen ibadetlerin amacı insanları güzel ahlak sahibi yapmaktır. İmanın mükemmel oluşu, ahlakın güzel oluşuyla orantılıdır. Zira ibadet insanı kötü ahlaktan korur.1356 Daha önce ifade edildiği gibi, Ahlak, sadece iyi huylar ve kabiliyetler anlamına gelmez. Kelimenin asıl anlamı ile iyi ve kötü huyların hepsine birden ahlak denir. Buna göre ahlaksız insan yoktur, iyi veya kötü ahlaklı insan vardır. İslami kaynaklar da iyi huylara “Ahlak-ı Hasene”, kötü huylara ise “Ahlak-ı Zemime” denir. Ahlak, insanda gelip geçici bir hal olmayıp, onun manevi yapısında yerleşen, bir meleke halini alan yatkınlık ve kabiliyetler bütünüdür. Seciye ve huy denilen şey; insanda Rüsuh bulmuş, yani yerleşmiş bir melekedir. Diğer bir tabirle huy; insan nefsinde meydana gelen, sabit ve sakin olan bir melekedir ki, o meleke sebebiyle nefisten fiiller kolayca ortaya çıkar ve iyice düşünmeye muhtaç olmaksızın, yani zihni yormaksızın, güçlük çekmeyerek kolaylıkla nefisten fiillerin çıkmasına sebep olur. O halde huy; aslı ve kaynağı itibariyle melekelerden ve batini kuvvetlerdendir.1357 İyi ve güzel ahlakın temeli, ilahi vahye dayanan dindir. Ancak dine dayanan ahlak kurumu insanların ruhlarını tatmin eder, huzura kavuşturur ve maddi manevi yükselmelerini sağlar. Filozofların bir kısmı, ahlak kurumunu hazza, zevke, nefse ve maddi bir menfaate dayandırmak istemişlerdir. Halbuki bunların hiç biri ahlak için yeterli bir dayanak ve insana huzur kaynağı olmamaktadır. İslam, Peygamberler aracılığı ile insanlara yapılmış ilahi bir vahiy inancını temel alır. İslam‟ın kanunu ve ahlakı, tıpkı imanı gibi, ilahi emirlere dayanır. Ahlak konusunda insan aklının vahy edilmiş kanunla aynı sonuçlara varması mümkündür, fakat İslam‟da önemli olan asıl itibariyle vahy edilmiş kanundur, yoksa bir filozofun, bir hukukçunun ve bir ahlakçının akıl yürütmesi değildir. Çeşitli bireylerin akıl yürütmeleri farklılık gösterebileceği ve tamamen zıt sonuçlara varılabileceği için bu husus son derece önem taşır. Nitekim bazen bir disiplin gerekçesi, dışarıdan ba1356 1357 Ankebut, 29/45; www.koprudergisi.com, Musa Kazım Yılmaz, age, s. 42 Zehra Alkan Koyuncu, “Kitab-ı Mukaddes ve Kur’an-ı Kerim’de Ortak Ahlaki İlkeler”, Yüksek Lisans Tezi, s. 36 412 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... kıldığında lüzumsuz görülen bir ödevin ve bir uygulamanın temelini oluşturabilir.1358 İslam‟da ahlaki hükümler manevi müeyyidelere bağlanmış, sadece Toplumun kınama ve kötülemesi veya bir takım cezai tedbirler alınması ile yetinilmemiştir. Ahlakın vicdani, akli, hukuki ve toplumsal müeyyidesinden ayrı olarak başta gelen müeyyidesi Allah korkusu ve sevgisidir. Önce insan Allah‟ı sevdiği için emirlerine itaat ederek yasaklarından kaçınır. Bu suretle O‟nun rızasını kazanır. Bunun için İslam ahlakının temeli Allah sevgisi ve Allah aşkıdır. Sonra insan, Allah‟ın gazabından korktuğu için ahlaki hükümlere uyar. Uymadığı zaman Allah‟ın gazabına uğrayacağını bilir. Her yerde ilahi denetimin altında bulunduğuna inandığından, hiç bir yerde ahlak dışı hareket etmez, kimsenin bulunmadığı ve görmediği mahallerde ahlaki kaidelere uyar. Demek ki, dini ahlakın diğer bir müeyyidesi de Allah korkusudur. Konu ile ilgili gerçeği, Hz Peygamber (s.a.v) tarafından ünlü Cibril Hadisin‟de şu şekilde ifade edilmektedir. “Her an Allah‟ı görüyormuşsun gibi hareket et. Her ne kadar sen O‟nu görmüyorsan da O seni görmektedir.”1359 Çünkü “...O, insana şah damarından daha yakındır.’’1360 “(Ve O) Her nerede olursak olalım, bizimle beraberdir.‟‟1361 Kur‟an-ı Kerim, dinin, ahlakın ve insan tekamülünün hem hareket noktası ve hem de varış noktası olarak, işte bu “Allah ile beraberlik‟‟ şuurunu gösterir. Bu, insanın ilahlaşması değildir, ama ilahileşmesidir.1362 Her işini, Allah‟ın rızasını düşünerek yapan bireylerin oluşturduğu bir toplumda şahsi arzular, şahsi hırslar ve kaygılar olmaz. Toplumda huzur ve mutluluk olur. Her birey topluma daha faydalı olmak için hayırda yarışır. Kur‟an-ı Kerim ahlakının diğer bir temel özelliği de, hayırda yarışmadır. Hz. Peygamber(s.a.v): “Müslüman elinden ve dilinden herkesin emin olduğu kişidir‟‟1363diyerek şerde durgunluğu bir aşama olarak göstermiştir. Fakat bununla yetinilmemesi gerektiğini de başka bir Hadisin‟de dile getirerek şöyle demiştir: “İnsanların en hayırlısı, insanla1358 1359 1360 1361 1362 1363 Muhammed Hamidullah, “İslam’a Giriş”, s.152 Buhari, İman 37; Müslim, İman 8 Kaf, 50/16 Hadid, 57/4 Yaşar Nuri Öztürk, “Kur’an’ı Anlamaya Doğru”, s. 64 Müslim, İman, 14; Buhari, İman, 3 İslam’da Ahlak Anlayışı 413 ra en faydalı olanıdır.‟‟1364 Mü‟min benim kimseye zararım yoktur, diyerek oturmamalı ve benim herkese hizmetim var diyebilmelidir. İnsanlığa faydalı olmalı ve her gün biraz daha kendini geliştirmelidir. Hadisden de anlaşılacağı gibi İslam dini özellikle toplum için faydalı olacak insanları yetiştirmeyi amaçlamıştır. Kur‟an-ı Kerim ahlakının bir diğer niteliği de Hürriyet ve Niyet‟tir. Hürriyete ve serbest niyete oturmayan davranışlar, Kur‟an-ı Kerim‟in anladığı manada, ne ahlak olabilir ve ne de ibadet olabilir. Kur‟an-ı Kerim‟in değer verdiği hareket, insan benliğinin bir aşk alakasıyla kucaklayabileceği ve işte bu benimdir diyebileceği davranıştır. Belirli kalıpların gizli veya açık baskılarla, şuursuzca icra edilişi veya ettirilişi, Kur‟an-ı Kerim‟in kutsadığı şeyler değil, tiksindiği şeylerdir. Prensip, evrensel ve ölümsüz bir güzellikte konmuştur. “Dinde zorlama yoktur.’’1365 Kur‟an-ı Kerim ahlakının en önemli niteliği, Allah ile beraberlik şuuruna ulaşmaktır. İnsanın varoluş amacı, başka bir deyimle varoluş budur. Hz. Peygamber(s.a.v), “Ben ahlak güzellikleri tamamlamak için gönderildim‟‟1366 Bu Hadis, bir bakıma ahlak ilminin amacını göstermektedir. Buna göre ahlak ilminin amacı, Hz. Peygamber(s.a.v) yalın ifadesiyle, insanlara “ahlaki güzellikler” yani iyi huylar ve yüksek nitelikler kazandırmaktır. Ahlak temelde bir davranış bilimidir, bu da onun hem teorik ve hem de pratik bilgiler vermesini gerekli kılar. Bu bilgilerin oluşturduğu bölümlere de teorik ve pratik, uygulamalı ahlak denilmektedir. Nazari ahlakta ahlak sorunları tahlil edilerek, insanın ahlaki yaşayışına temel oluşturacak genel prensipler, kaide ve kanunlar tespit edilir. Bununla birlikte ahlak ilmi uygulamalı bir ilimdir, yani bu ilim sadece “bilmek” için değil, fakat asıl “yapmak‟‟için vardır. Bu nedenledir ki, insanın ahlaklı olabilmesi için nasıl yaşaması gerektiğini, görev ve sorumluluklarının nelerden ibaret olduğunu bildirmek üzere pratik ahlak geliştirilmiştir.1367 Güzel ahlaka, yani “Ahlak-ı Hasane”, kötü ahlaka, yani “Ahlakı Seyyie” denir. İslam dininin emir ve tavsiye ettiği güzel olarak kabul edilen eğilimlerin teşkil ettiği ahlaka güzel ahlak, dinin kötülemiş olduğu eği1364 1365 1366 1367 Allame Abdürrauf El-Münavi “Feyz’ul-Kadir”, 3/480 Bakara, 2/256; Yaşar Nuri Öztürk, age, s. 66 İmam Malik,” Muvatta”, Hüsnü’l-Hulk, 8; Ahmed bin Hanbel, “Müsned”, 2/381 Zehra Alkan Koyuncu, age, s. 41, Alıntı: Yunus Apaydın ve diğerleri, age, s. 488 414 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... limlere ve çirkinliklere de kötü ahlak denilir. İnsanın ailesine, topluma ve Allah‟a karşı görevleri vardır. Allah, Kur‟an-ı Kerim‟de iyilik yapmanın mukafat olacağını ve kötülük yapmanın da cezalandırılacağını bildirmiştir. O halde İslam ahlakında iyi davranışlarda bulunmak mutluluğa götürür. Kötü davranışlar ise mutsuzluğun kaynağı olur. “Güzel ahlak” veya “kötü ahlak” ile ilgili olarak Hz. Peygamber(s.a.v)'in çok Hadis‟i vardır. “Sizin iman bakımından en kamil olanınız, ahlak bakımından en güzel olanınızdır.”1368 Hadisi göz önüne alındığı zaman, ahlakın insan ruhu üzerindeki fonksiyonu daha iyi anlaşılır. Ayrıca Hadis‟te imanın, ancak amel ile yüceleceğine dikkat çekilmektedir. İman ile ahlakı birbirinden ayırmak mümkün değildir. İman, Hz. Peygamber(s.a.v)‟in Allah‟tan getirdiği ve haber verdiği kesin olarak bilinen esaslara inanmak ve bunların doğruluğunu tereddütsüz kabul etmektir. Ahlak ise, inanç ve ibadetin birey ve toplumun yaşantısına yansıyan ve insani ilişkilere olumlu katkısı olan, her türlü güzel ve iyi davranışlardır. İlahi emir ve yasakların hedefi, insanı mükemmel bir ahlak sahibi yapmaktır. Zira İslam güzel ahlaktır, barış ve huzurdur. Mü‟minin dünya ve ahiret mutluluğuna erişmesinde güzel ahlakın rolü büyüktür. Güzel ahlak, imanın meyvesi konumundadır. Her şeyin iyisi, bir ölçüye vurularak anlaşılır. İyi mü‟min olmanın ölçüsü de iyi huylu olmaktır. Konu ile ilgili olarak Hz Peygamber (s.a.v): “İmanı en olgun olan kimseler, en güzel ahlaklılardır.”1369 İmanı en sağlam Müslüman‟ın, ahlakı en üstün insan olacağını belirtmiştir. Huzurlu ve mutlu bir hayat için iman ve ahlak birlikte gereklidir. Zira iman ve ahlak hayatın özü ve mayasıdır. Nitekim bizim için en güzel örnek olan Hz Peygamber (s.a.v), kendisinin, ahlak güzelliklerini tamamlamak için gönderildiğini ifade etmektedir.1370 İslam‟da ahlak o kadar önemlidir ki, Hz. Peygamber(s.a.v): “Güzel ahlak insanı mutluluğa götürür‟‟1371 Kur‟an-ı Kerim‟de Hz. Peygamber(s.a.v) şöyle övülmektedir. “Gerçekten sen büyük bir ahlak üzerindesin.‟‟1372 1368 1369 1370 1371 1372 Ebu Davud, “Sünen”, 14 Tirmizi, iman, 6 İmam Malik, “Muvatta”, Husn’ül-Huluk, 8 Müslim, İman, 93 Kalem, 68/4 İslam’da Ahlak Anlayışı 415 Ahlak konusunda bu ayetler de dikkat çekicidir. “İyilik ediniz. Çünkü Allah iyilik edenleri sever.‟‟1373, “İyilik yapan kendisine yapar, kötülük eden kendisine eder. Allah kullarına zulmetmez.‟‟1374 İslam ahlakı iyi sayılan şeylerin yapılmasını, kötü sayılan şeylerden de kaçınılmasını istemektir. Dinimize göre iyilik insanı mutluluğa, kötülük ise mutsuzluğa götürür. Güzel ahlak, insanı temizler ve arındırır. Onun için, iyi bir davranışta bulunan kişi, kendini rahat hisseder ve manen kötülüklerden arındığına inanır. Tıpkı maddi hayatta temizlenmeye ihtiyaç hissettiği gibi, manevi hayatta da kötülüklerden korunmaya ihtiyacı vardır. Sadece kötülükleri terk etmek yeterli değil, yerine iyilikleri koymak gerekir. Ahlaki her iyi davranış, kötülükten korunmanın yoludur. Bu nedenle Hz. Peygamber(s.a.v): “Bir fenalık yaparsan, arkasından iyilik yap, fena işi silip götürsün‟‟1375 Böylece iyilik, bir temizlenme veya arınma vasıtasıdır. Aslında bu hukuki bir arınma vasıtasıdır ve ahlaki bir arınma anlayışı ve insanın yaratılışına uygun gelen psikolojik tedavi yöntemidir.1376 Ahlak‟ın kaynağının ne olduğu konusunda insanlık tarihi boyunca ortaya konan üç temel tezin olduğu görülmektedir. Bu tezlerden ilki, ahlakı insanın hem yaratılışı, tabiatı veya fıtrat kanunları anlamında ve hem de Peygamberler aracılığıyla gönderilen vahiy kaynaklı ilkeler ve kurallar anlamında kabul eden dinlerin tezleridir. İkinci tez ise ahlakı, akıl referanslı olarak ele alan, onu hem bir metafizik ve hem de pratik bir insani olgu olarak gören farklı felsefe doktrinlerinin tezleridir. Üçüncü tez ise, ahlakın toplumsal yönü üzerine geliştirdiği tezdir. Din ile ahlak ilişkisi bütün filozofları ve din bilginlerini meşgul etmiş bir konudur. Ahlak‟ın yegane kaynağı din değildir. Öyle bir iddia sahibi olmak ileri derecede bir abartıdır. Ancak şunu biliyoruz ki, her dindar, ahlaklı olmak zorundadır. Çünkü din, bize bu dünyada ahlaklı davranmayı öğretir ve bir bakıma dinin mesajı da bu dünyada ahlak ekseninde bir dünya hayatı sürmemiz içindir. İlim ne kadar ilerlerse ilerlesin, ilerlemesi ne kadar büyük ve göz kamaştırıcı olursa olsun, 1373 1374 1375 1376 Bakara, 2/195 Fussilet,41/46 Riyaz’us-salihin, I,94, Hadis No:61 Zehra Alkan Koyuncu, age, s. 41, Alıntı: Hayrani, Altıntas, “İslam Ahlakı ve İnsani Davranışlar’’, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 36, s. 15-16 416 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... ahlakı ve dini gereksiz kılamaz. Zira ilim insanlara nasıl yaşamaları gerektiğini öğretmez ve herhangi bir değer ölçüdsü de ortaya koymaz. Ahlak ilme dayandırılamaz, ahlak sadece dine dayandırılabilir. Ancak din ile ahlak aynı şey değildir. İlke olarak ahlak, din olmadan var olamaz. Pratik olarak, ferdi davranış olarak ise ahlak doğrudan dine bağlı değildir. Ne olursa olsun, yine de ahlakın en büyük destekçisi daima dinler olmuştur. Dindar ama aynı zamanda ahlaksız olan insanlar bulunabileceği gibi, ahlaklı ancak dinsiz veya materyalist insanların bulunabileceği de doğrudur ve olabilir. İslam ahlakının kaynağını Kur‟an-ı Kerim, Sünnet, İcma ve Kıyas oluşturur. Kendisine Hz. Peygamber(s.a.v)‟in ahlakı sorulduğunda Hz. Aişe (r.anha), O‟nun ahlakının “Kur‟an Ahlakı” olduğunu belirtmiştir. İnsanı en güzel bir surette yaratan ve ona kendi ruhundan üfleyen Allah, ona iyilik ve kötülüğün kaynakları olacak kabiliyetleri birlikte vermiş ve nefsini temiz tutanların kurtuluşa ereceklerini, ancak onu kirletenlerin zarar edeceklerini haber vermiştir. İnsanın ahlaki mahiyetini dengeli bir şekilde ele alan Kur‟an-ı Kerim, onun hüküm ve tercihlerine de aynı şekilde yaklaşmıştır. Buna göre hakkında ayet bulunan konularda kişiler, dini anlamda sorumludurlar. Zira Allah ve Rasulü bir şeye hükmederse, mü‟minlere seçme hakkı kalmaz. Fakat Allah‟ın hükümlerine aykırı olmamak kaydıyla anaya-babaya ve devlete itaat edilmesi de gerekir. Helal ve haramın da belli olduğunu, bunların arasında şüphelilerin bulunduğunu, şüphelilerden sakınan kişinin dinini ve şerefini koruyacağını haber veren Hz. Peygamber(s.a.v),helalleri haram, haramları ise helal sayma anlaşmanın geçersiz olduğunu bildirmiştir ki, bunların arasında ahlaki hükümler de vardır.1377 İcma, inananların, iyi olarak üzerinde ittifak ettiği davranış şekli, ahlakın bir kaynağı olmaktadır. İlahi emirlere aykırı olmayan örf, adet ve an‟anelerin bu çerçeve içinde mütalaa edilmeleri uygun olur. Daha ziyade, hukuki konularda gerçekleşen bu müşterekliğin ahlaki konular için de geçerli olduğu muhakkaktır. Esasen hukuk kurallarıyla ilgili olan kısas, duruma göre ahlak için de kaynak olabilir.1378 Zaman ve mekan kaydı olmaksızın insanın bütün hayatını kuşatan İslam ahlakı, merkezine insanı yerleştirerek çevresindeki her şeyi kapsamına alır. 1377 1378 Zehra Alkan Koyuncu, age, s. 47 Hayrani Altıntaş, age, s. 9 İslam’da Ahlak Anlayışı 417 Kur‟an-ı Kerim‟de ahlakın önemine vurgu yapmak için, imandan hemen sonra iyi davranışta bulunmak da hatırlatılır. “İman edin ve iyi amelde bulunun” emri Kur‟an-ı Kerim‟de en az elli defa tekrar edilir. Bazı ayetlerde belirtildiği gibi, güzel bir ahlaki davranış aynı zamanda, dini bağlılığı ve imanı da gösterir: “Sevdiğiniz şeylerden infak etmedikçe, iman etmiş olmazsınız...”1379 Güzel ahlak olmaksızın kıyamet ve dünya işlerinden hiç biri herhangi bir düzene giremez ve hayatta bir huzur sağlanamaz. O halde ahlakını düzeltip güzel temeller üzerine oturtmadan fazla amelin bir yarar sağlayabileceğini sanmak hatadır. Aksine kötü huy, hayır ameli, aynen sirkenin balı bozduğu gibi, bozar. Sonu fesat olan bir şeyin ne gibi bir yararı olabilir ki? Ahlakı ıslah etmeksizin fazla ilim sahibi olmanın bir yarar sağlayacağını da sanmamalıyız. Güzel ahlaklı insan, anne ve babasına karşı saygı duyar. Kendisiyle barışıktır ve diğer insanlarla güzel iletişim kurar, onlara karşı son derece saygılı bir tavır gösterir. Her zaman müjdeli ve sevinçli bir ortamda yaşar.1380 Kur‟an-ı Kerim ahlakına uyan insanlar birbirlerine değer verir ve birbirlerini her yönden güzel ve estetik bir ortamda yaşatmaya çalışırlar. Cennete duyulan özlemden dolayı, dünya şartları maksimum kullanılarak en güzel, en temiz, göze, kulağa ve tüm duyulara en güzel şekilde hitap eden ortamlar oluşturulur. Bu nedenle sanat ve estetik her yönden çok gelişir. Dindar bir insanın vicdanı da temizdir ve bu nedenle aklının üzerinde herhangi bir baskı olmaz, çok geniş düşünerek ortaya güzel ve benzersiz, taklitten uzak eserler çıkarır. Ayrıca diğer dindar insanları da hoşnut etmek ve onlara güzellikler sunmak isteği ile iş yapan insanlar, samimi olurlar. Ahlaklı insanların bulunduğu toplumlarda, iş yerlerinde de karşılıklı anlayış, iş birliği ve adalet ortamı olur. Sonuçta ahlaklı olmak, kişinin fıtratına uygundur. Kişi güzel davranışları yapmakla iç huzuru yakalar. Hem bu dünyada ve hem de ahirette mutlu olur. Hem kendisine ve hem de çevresine faydalı olur. Güzel ahlaklı insanlardan oluşan toplumlarda anarşi, terör, hırsızlık, cinayet vb kötü davranışlar olmaz. Toplum daima gelişir ve örnek bir toplum haline gelir. Kur‟an‟ı Kerim bizlerden örnek bir toplum olmamızı kendi ifadesiyle, “orta ümmet‟‟ olmamızı istemiştir. “Böylece sizi vasat bir ümmet kıldık ki, insanlara karsı şahitler olasınız. Peygamber de sizin üzerinize şahit olsun. Biz Peygambere uyanı, ökçesi üzerinde geri dönenden ayıralım diye, eskiden yöneldiğini 1379 1380 Al-i İmran, 3/92 Zehra Alkan Koyuncu, age, s. 49 418 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... (Kabe’yi) kıble yaptık. Bu, Allah’ın doğru yola ilettiği kimselerden başkasına elbette ağır gelir. Allah sizin imanınızı zayi edecek değildir. Şüphesiz Allah, insanlara Rauf ve Rahim’dir”1381 İnsan sosyal bir varlıktır, toplum denilen sosyal bir çevre içinde doğar ve topluluk içinde yaşar. Toplum içinde yaşayan insan, toplumla olduğu gibi, toplum içerisindeki insanlarla da her an ilişki içindedir. İnsan, toplum içinde yaşadığı sürece sosyal ilişkiden ötürü birtakım yükümlülükler de yüklenir. Sosyal ilişkilerin bir sonucu olan bu görev ve yükümlülükler toplumsal bir güce sahiptir. Yerine getirilmediği durumlarda toplumsal tepkiler meydana gelmektedir. Toplumsal kuralları birkaç bölümde toplamak mümkündür. Toplumu ve sosyal ilişkilerimizi düzenleyen kaide ve kuralları olarak; dini, ahlaki, hukuki ve örf, adet ve geleneklere ait kaide ve kurallarıdır. Bunlardan din kuralları, Allah tarafından konulmuş olan emir ve yasaklardan ibarettir. Allah ile kullar arasındaki dünyevi ve uhrevi ilişkileri düzenleyen kurallar bütünüdür. Bu kuralların içerdiği emir ve yasaklara uyulmadığı zaman öngörülen cezalar manevidir. Ahlak kurallarının toplumsal düzen kuralları içinde önemli bir yeri vardır. Din ve hukuk kuralları gibi insanın kendine ve diğer insanlara karşı görevlerini gösterir. Ahlak kuralları, insanların bazı davranışları devamlı olarak iyi ve bazılarını da devamlı olarak kötü görmelerinden doğmuş bir görüş tarzıdır. Toplumsal düzen kuralarının önemli bir kısmını da görgü kuralları denilen birlikte yaşama sanatı oluşturur. Ahlak ilmi ve kurallarıyla da iç içe olan bu kurallar, bireyin benliğine yerleşen iyi huydan ve iyiyi kötüden ayırıp onu iyiye yönlendiren melekelerden beslenir.1382 Toplumsal düzen kurallarından hukuk kuralları ise doğrudan doğruya insanın dış ilişkilerini düzenlemektedir. Hukuk kuralları da toplumu ve sosyal ilişkilerimizi düzenleyen kaide ve kurallardandır. Hukuk, hak kelimesinin çoğuludur. Hukukun asıl amacı, toplumsal yaşamı düzenlemektir. Kur‟an-ı Kerim her şeyden önce bir dini ilkeler ve uyarılar kitabıdır, bir hukuk metni değildir. Bununla birlikte Kur‟an-ı Kerim, vahyinin Medine‟de kurulan toplumun bazı hukuki ihtiyaçlarını karşılamayı da hedeflediği bir gerçektir. Buna bağlı olarak Kur‟an-ı Kerim‟de yer alan hukuki düzenlemeler, o günkü toplumsal yapıyı veri olarak kullanmıştır.1383 Kur‟an-ı Kerim‟in ön1381 1382 1383 Bakara, 2/143; Zehra Alkan Koyuncu, age, s. 54 Necip Bilgi, “Hukuk Başlangıcı”, s. 22 Ömer Özsoy-İlhami Güler, “Konularına Göre Kur’an”, s. 487 İslam’da Ahlak Anlayışı 419 gördüğü kurallar, toplumdaki bireylerin birbirleriyle olan ilişkileri başta olmak üzere, bütün bir toplumun menfaatini koruma gibi evrensel bir amaca yöneliktir. Kuralı koymak kadar, konulan kuralın işlerlik kazanmasını da sağlamak gereklidir. Bu nedenle onların ihlali durumunda, faillerin çeşitli şekillerde cezalandırılması gerekir. Kur‟an-ı Kerim cahiliye ahlakına karşılık savaş açarak, onu rekabet ve küçümseme duygusuyla geçici hazlara düşkünlüğün doğurduğu kaba ve hoyrat gelenekleri yerle bir etmiş ve onun yerine Allah‟ın bütün yaratıklarına karşı merhametli olmak, beşeri ilişkilerde dürüstlük ve güvenilirlik, karşılıksız sevgi ve fedakarlık, samimiyet ve iyi niyetli hareket etmek gibi insan olmanın onuruna yakışan erdemleri yerleştirmiştir.1384 Kur‟an-ı Kerim bütün bu faziletleri insanı ahlaki bakımdan olgunluğa ulaştırmak için öngörmüştür. Çünkü ona göre insanda hem ahlaki doğruları ayırt edebilecek güç ve hem de bu gücü engelleyecek heva ve şehvetler vardır.1385 İnsanın dünyada denenmeye tabi tutulmasının anlamı da esasen onun bu içgüdü ve zaaflarla donatılmış olmasından kaynaklanır.1386 İslam ahlakının amacı, insanın bu zaaflarını yenerek olumlu kabiliyetlerini en üst seviyeye çıkararak, onu olgun bir dereceye yükseltmektir. Bu hedefi gerçekleştirirken İslam, öncelikle insanın Allah‟a karşı ahlaki davranışlarının içeriğini, burada asıl olanın doğru bir inanç ve temiz bir yaşayışla Allah‟ı sevmek ve onun rızasına ulaşmak olduğunu belirtmiştir. Arkasından da yaratılanları sevip onlara karşı şefkatli hareket etmenin gereği üzerinde durarak, insanın toplumun diğer fertleriyle olan ilişkilerindeki ahlaki tutum ve davranışların niteliklerini beyan etmektedir. İnsanın Allah‟a karşı olan ahlaki davranışlarının başında iman gelmektedir. Bunun yanında Allah‟a karşı yerine getirmekle yükümlü olduğu bazı ahlaki davranışları da takva, zikir, şükür, tevekkül olarak örneklendirebileceğimiz gibi çevresine karşı ahlaki davranışlarını da doğruluk-dürüstlük, adaletli olmak, emanete riayet etmek, iyiliği emredip kötülükten sakındırmak ve infak etmek şeklinde örneklendirebiliriz.1387 Bütün bunları yerine getirmek, kamil bir mü‟min olmak için gereklidir ve zorunlu bir görevdir. 1384 1385 1386 1387 Mustafa Çağrıcı, “Ahlak” DİA, c. II, s. 1 Furkan, 25/43; Casiye, 45/23 Şems, 91/9-10 Berrin Çelebi, “Kur’anı Kerim’in Kozmolojik Beyanlarının Allah’ın Varlığına Delalet Boyutu”, Yüksek Lisans Tezi, s. 25 420 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... HIRİSTİYANLIK ----------------------------------------------------------------------“Yahudiler, „Üzeyir Allah‟ın oğludur‟ dediler. Hıristiyanlar ise, “İsa Mesih Allah‟ın oğludur” dediler. Bu onların ağızları ile söyledikleri (gerçeği yansıtmayan) sözlerdir. Onların bu sözleri daha önce inkar etmiş kimselerin söylediklerine benziyor. Allah onları kahretsin! Nasıl da (haktan batıla) döndürülüyorlar!” Tevbe, 9/30 ----------------------------------------------------------------------- -Hıristiyanlık Hıristiyanlık, bugünkü dünya coğrafyasının hemen her bölgesinde inananı bulunan, temelde vahiy ve mukaddes bir kitap ile tek ilah inancına dayanan bir dindir. Hıristiyanlık, bozulan Yahudi toplumuna Allah tarafından gönderilen bir dindir. Önce şahsi menfaatini ve sonra da milli menfaatini her şeyden üstün tutan Yahudi toplumu, yeryüzündeki bütün dinlere adeta düşman kesilmiştir. Bu düşmanlığın bir sonucu olarak Hıristiyanlığı asli kimliğinden uzaklaştırma amacı içinde bulunan Yahudi toplumu, bu çalışmasında başarılı olmuştur. Bu nedenledir ki, Hz. İsa (a.s)‟a gönderilen din ile bu gün, O‟nun adına yerine getirilen din arasında hiçbir benzerlik kalmamıştır. Bu başarılı çalışmanın öncüsü sayılan Aziz Pavlus ve yaptıkları işler ile ilgili bazı bilgileri vermek, Hıristiyanlığın yaşadığı aşamaları anlamamızı kolaylaştıracaktır. Günümüzde Hıristiyanlık, dünyada hemen hemen her bölgede taraftara sahip bir inançtır. Taraftar sayısı bakımından dünyada ilk sıradadır. Özellikle Avrupa, Amerika ve Avustralya kıtası ülkelerinde Hıristiyanlık yaygın bir din konumundadır. Hıristiyan ülkelerdeki mezheplerin yoğunluğu farklılıklar göstermektedir. Rusya, Bulgaristan, Yunanistan gibi ülkelerde Ortodokslar; İtalya, İspanya, Paraguay, Portekiz, Vatikan gibi ülkelerde Katolikler; İsveç, Norveç, Danimarka, Amerika gibi ülkelerde Protestanlar; İngiltere‟de Anglikanlar, diğer Hıristiyan mezheplerine göre çoğunluğu oluşturmaktadırlar. Hıristiyanlıktan kopan bazı akımların, Yehova Şahitleri, Mormonlar, Unitaryenler, Kuveykırlar gibi bağımsız ayrı bir din hüviyetine bürünmesi veya ayrı bir din gibi hareket etmeleri ve farklı kültürlerin ortaya çıkarak yayılması, Hıristiyanlığın önündeki sorunların başında görünmektedir. Günümüzde çoğunluğu Katolik olmak üzere, dünya nüfusunun %32 kadarı ve yaklaşık 2.200.000.000 Hıristiyan yaşamaktadır. Bu gün, dünyanın her tarafında mensupları bulunan ve dünya nüfusunun 1/5’inin dini olan Hıristiyanlık, Filistin bölgesinde doğmuştur. Hıristiyanlıkta Hz. İsa (a.s), merkezi bir öneme sahiptir. Bugünkü Hıristiyanlık, Yahudiliğin inanç, ibadet ve gelenekleriyle Yunan-Roma aleminin kültürlerinin birleştiren bir kurtarıcı Tanrı dinidir. Hıristiyanlık, Nasıralı İsa‟yı merkez alan bir Yahudi Mesihi hareketidir. Hz. İsa (a.s), İsrail‟i gelecek Tanrı‟nın krallığına hazırlamak istemiştir. Ancak bugünkü Hıristiyanlık, Hz. İsa (a.s)‟in Havarileri‟nin arasına sonradan giren Aziz Pavlus‟un yorumlarıyla değişik bir nitelik kazanmıştır. İnciller‟de Allah ile ilgili açıklamalar, Hz. İsa (a.s)‟a nazaran pek azdır. Bununla beraber Allah‟ın “Göğün ve yerin Rabbi” olduğu da, “Bir”olduğu da belirtilir. Hıristiyan kutsal kitabında Teslis, yani üçleme açıkça hiçbir yerde anlatılmamaktadır. Ancak “Ben ve Baba biriz”, “Babanızın ruhu”, “Allah‟ın ruhu” gibi deyimler, zamanla Allah‟ın yanında Hz. İsa (a.s) ve Kutsal Ruh‟un da Tanrı sayılmasına kadar varan yorumlara yol açmıştır. Bu yorumları ilk başlatan, Havarilere sonradan katılan Pavlus olmuştur. “Hz. İsa (a.s)‟in asrının en büyük ilahiyatçısı” diye nitelendirilen Pavlus, bugünkü Hıristiyanlığın kurucusu olarak görülmektedir. Modern bilginlere göre günümüzün Hıristiyanlığı, Hz. İsa (a.s)‟in getirdiği nizamdan çok, Pavlus‟un yorumlarıdır. Hatta denilebilir ki, sonraki yüzyıllarda Hıristiyanlar, dini inançlarını İnciller‟den çok, onun yazılarına dayandırırlar. Pavlus‟un iknaları, Allah‟ı değil, Hz. İsa Mesih‟i ağırlık merkezi olarak almıştır. O‟na göre Hz. İsa (a.s), sadece bir insan değil, Tanrı‟nın kudretiyle diriltilen kimsedir ve Hz. İsa Mesih‟dir. Pavlus, Hz. İsa (a.s)‟in doğumu, hayatı, telkin ve faaliyetleriyle ilgilenmez. O‟nun odak noktası sadece Hz. İsa (a.s)‟in Haç‟a gerilmesi ve tekrar dirilmesidir. Hz. İsa (a.s)‟in üzerinde durmamasına rağmen, Pavlus, “asli suç” hakkındaki düşüncelerinde pek titizdir. O‟na göre insan, katı Tevrat gayretiyle değil, Hz. İsa (a.s)‟in ölümü ve yeniden dirilişiyle kendini 422 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... bütünleştirecek olan Vaftiz yoluyla ancak kurtulabilmektedir.1388 Bugünkü Hıristiyanlık, Pavlus‟un yorumlarına dayanır. Aslında İncillerdeki “Babamdan duyduğum”, “Bana verdiğin sözler”, “İnciller” gibi bir kısım ifadeler değerlendirilirse, bugün Hıristiyanların ellerinde bulunan İnciller‟den önce de bazı İnciller‟in mevcut olduğu anlaşılır. Luka İncili’nin başında bulunan şu cümleler, bu konuya açıklık kazandırır: “Aramızda geçen şeylerin hikayesini, başlangıcından gözleriyle görenlerin ve kelamın hizmetçisi olanların bizlere gönderdiklerine göre, tertip etmeye birçok kimseler giriştiklerinden, ben de, ta başından beri hepsini dikkatle araştırarak ey faziletli Teofilos, olduğu gibi sırasıyla sana yazmayı uygun gördüm; ta ki sana öğretilen kelamın doğruluğunu bilesin”1389 Dikkati çeken diğer bir konu da, en önemli İncil yazarı Luka‟nın, Pavlus‟un öğrencisi olmasıdır. Bundan dolayı kutsal metinler, ilk Kilise, ilk Hıristiyan inançları, kısacası Hıristiyanlık, Pavlus‟un eseridir. Pavlus‟un getirdikleri çıkarılırsa, Hz. İsa (a.s) bir Peygamberdir, Allah birdir, sünnet vardır ve domuz eti yemek yasaktır gibi esasları; aslı korunamamış, değişime uğramış olsa da, İncil Hıristiyanlığında Tevhid izleri bulmak mümkündür. Üçleme gibi inançlar sonradan çıkmıştır. Bu tarz Hıristiyanlığı, Hıristiyanlar kabul etmeseler de Barnaba İncili ve Ebionitlerin kutsal metinlerinde daha açık bir şekilde göze çarpmaktadır. Kur‟an-ı Kerim‟de Hıristiyan için “Nasrani”, Hıristiyanlar için de “Nasara” kelimeleri kullanılmaktadır. Ancak “Ehl-i Kitap” deyiminin yer aldığı ayetlerde Hıristiyanlar da muhatap alınmıştır. Kur‟an-ı Kerim, genellikle Hıristiyanları, Yahudiler ile birlikte ve hitap sırasına göre, Yahudiler‟den sonra yer verir. Kur‟an-ı Kerim‟e göre, Yahudiler gibi, Hıristiyanlar da verdikleri sözde durmadıkları için, kıyamete kadar aralarına düşmanlık ve kin salınmıştır. Hz. Muhammed (s.a.v), onlara da gönderilmiş bir Peygamberdir. O, Ehl-i Kitap‟ın gizledikleri şeylerin çoğunu onlara açıklamıştır. Ancak Yahudi ve Hıristiyanlar, kendilerinin “Allah‟ın oğulları ve sevgilileri” olduklarını söyleyerek, Hz. Muhammed (s.a.v)‟e karşı çıkmışlardır. Kur‟an-ı Kerim, Hz. İsa (a.s)‟in da Allah‟ın kulu ve elçisi olduğunu, O‟nun da Tevhid‟i tebliğ ettiğini açıklar. Hz. İsa (a.s)‟in tanrılaştırılmasına karşı çıkar, O‟nun bir Peygamber olduğunu ve kendisine İncil verildiğini belirtir. İncil, bir hidayet ve nur kaynağıdır. Öğüt vericidir ve yol göstericidir. Onda, 1388 1389 Öznur Gider, “Budizm ve Hırıstiyanlığın Ruhbanlık Anlayışı, Karşılaştırmalı Bir Araştırma”, Yüksek Lisans Tezi, s. 109 Öznur Gider, age, s. 112 Hıristiyanlık 423 Hıristiyanların, Allah‟a, ahiret gününe inanmaları ve iyi işler yapmaları emredilmiştir. Meryem oğlu Hz. İsa (a.s)‟ı Tanrı edinen Hıristiyanlar, “Allah üçün üçüncüsüdür” diyerek doğru yoldan sapmışlar ve bu nedenle Tevhid çizgisinden uzaklaşmışlardır.Tevhid‟den uzaklaşan Hıristiyanları Allah, dinlerinin özüne, Tevhid ve İslam yoluna çağırmaktadır. Müslümanlara en yaman düşman, Yahudiler ve müşriklerdir. “Biz Hıristiyanlarız” diyenler, sevgice Müslümanlara daha yakındır. Çünkü onların içinde kibirlenmeyen Keşişler ve Rahipler vardır. Pavlus, önce katı bir Hıristiyan düşmanı iken, M. 32 yılında Şam yolunda Hz. İsa (a.s)‟ı manen gördüğünü iddia ederek Hıristiyan oldu. Daha sonra Hıristiyanlığın, Yahudi olmayanlar arasında yayılmasında büyük rol oynadı. Başta Petrus ve Pavlus, ilk Hıristiyanlar, çeşitli yerlere giderek oralarda cemaatler oluşturdu. Bu cemaatler, dini ayin ve törenleri, ibadet işlerini yürütmek üzere birer idareci seçti. Bu idareciler, Ruhban sınıfının başlangıcı oldu. Petrus ve Pavlus, Roma‟da öldürüldü. Onların mezarının Roma‟da bulunmaması, Roma Kilisesi‟nin bütün Hıristiyanlığı temsil ettiği iddiasına yol açtı. Hıristiyanlığı Kudüs ve civarı dışında yepyeni bir kimlikle yayan Pavlus1390 olmuştur. Yaygın olan Hıristiyan nakillerine göre Pavlus, Hıristiyanlığı ve İncil‟i bir mucize ile Hz. İsa (a.s)‟dan almış, ileride Kilise‟nin talimlerine kendi zihniyetini hakim kılmak için çaba göstermiştir. İngiliz tarihçilerinden Wels’e göre Pavlus, zeki ve zamanının bütün dini cereyanlarını bilen bir insandır. Diğer dinlerden birçok konuları Hıristiyanlığa aktarmıştır. Yahudi bir ailenin çocuğu olan Pavlus‟un esas adı Seul’dur. Hıristiyan olduktan sonra, Hıristiyan gibi göründükten sonra şeklinde görüşler olmakla birlikte ismi Pavlus olmuştur. Önceki hayati ile ilgili geniş bir bilgi olmamakla birlikte, Hıristiyanların çoğalmasına ve Hıristiyanlığın yayılmasına doğrudan engel olamayan Pavlus, Hıristiyan görünmek suretiyle bu dini 1390 Pavlus: İlk adı Saul’dür. Kilisenin kuruluşunun ilk yıllarında Hıristiyanlar kin ve nefret sonucu O’na zulmetmişlerdir. Pavlus dinini, Efes, Galatya, Makedonya ve Korent’te yaymıştır. M.52 yılında Esine’ye gitmiştir. Kudüs’te iki defa hapsedilmiş ve idam edilmek üzere Roma’ya gönderilmiştir. Yanında çeşitli Kiliseler’e yönelik 14 mektup bulunmuştur. Bu mektupların en önemlisi Galatya, Efes, Korent ve Romalılara aittir. 424 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... başka bir görünüme soktuğu şeklinde iddialar olduğu bilinmektedir.1391 Hz. İsa (a.s)‟in dininde olan birçok şeyi çıkararak ve dinde olmayan birçok şeyi de dine sokan, fikirlerini yaymak için birçok ülkeyi dolaşan Pavlus, sonunda Roma‟da büyük bir kargaşaya neden olduğundan dolayı öldürülmüştür. Pavlus, Roma‟nın Kudüs‟teki korkunç zulmünün intikamını, bir Yahudi‟ye yakışır bir şekilde kat kat almış ve Roma topraklarını kana boyadıktan sonra M. 67 tarihinde öldürülmüştür.1392 İsa Mesih merkezli bir din olan Hıristiyanlıkta, her şey Hz. İsa (a.s) ile şekillenmekte ve Tanrı ile ilişkilendirilmektedir.1393 Yeni Ahit‟te metinler arasında bazı farklılıklar vardır. Hıristiyanlar bu durumun tarihi ve toplumsal nedenlerden kaynaklandığını belirtmektedir.1394 “İzah edilmesi zor ama inanılması gereken bir sır” olarak belirtilen Baba, Oğul ve Kutsal Ruh‟tan oluşan Teslis inancına dayalı olan Hıristiyanlık, kendisini monoteist, yani tek Tanrı inancı olan bir din olarak tanımlamaktadır. Bu Tanrı anlayışı Hıristiyanlığı diğer tek Tanrı‟lı dinlerden ayırarak farklı bir din haline getirmektedir.1395Teslis‟e dayalı Tanrı anlayışına sahip Hıristiyanlar, M. 340 tarihinden itibaren devlet desteğini arkasına alan Kiliseleriyle birlikte putlara ve onlara tapınan putperestlere karşı çok sert davranmıştır. Putperestlerin ibadetini hedef alan fermanlar çıkarmıştır. Putperestler M. 360 tarihlerinde İmparator Julian‟ın zamanında kısa süren bir tepki göstermişse de Hıristiyanlar onları tamamen yok etmeyi hedefleyen acımasız ve sistematik bir kampanya ile karşılık vermiştir. Daha sonra gelişim süreci içersinde Hıristiyanlık bir toplum dini olmuştur. Putperestler, Yahudi ve Hıristiyanlara yönelttikleri eleştirilerde, Hıristiyanlığın putperest mitolojiden pek çok şey alarak Hz. İsa (a.s)‟in hayatıyla birleştirmiş olduğunu ileri sürerek, Hıristiyanların inanç ve ibadet yönünden kendilerini taklit ettiklerini iddia etmiştir.1396 Bazı Hıristiyanlar da bu konuda putperestlerle aynı görüşü paylaşmıştır. Onlar Hıristiyanlıkta putperestlik etkilerinin oldukça güçlü olduğunu iddia etmekte ve pek çok Hıris1391 1392 1393 1394 1395 1396 Herbert George Wells, “Cihan Tarihinin Umumi Hatları”, Trc. Heyet, c. 3, s. 19 Ahmet Kahraman, “Dinler Tarihi”, s. 188 Mehmet Aydın, “Hıristiyanlık’ta Din ve Dini Anlayış”, s.68 Şinası Gündüz, age, s. 48-54 Günay Tümer, Abdurrahman Küçük, age, s. 254 Aynur Eryiğit Bader, “Yahudilik Hıristiyanlık ve İslam’ın Putperestliğe Bakışı, Kutsal Kitaplar Açısından Bir Değerlendirme”, Doktora Tezi, s. 102 Hıristiyanlık 425 tiyan doktrinlerinin İsa Mesih kaynaklı değil de putperest kaynaklı olduğuna inanmaktadır. Arthur Weigall adlı araştırmacı yazar bu konuda şöyle demektedir: “Kilise‟ye ait Hıristiyanlığın büyük bir kısmının, putperestliğin yeniden giydirilmiş hali olduğu açıktır ki, bir kimse onun hakkında eski putperest Tanrı‟larının son kalesi dahi diyebilir. Ben bu antik Tanrı‟lara tapınmanın asla ölmediğine ve bugün bile hala onu, bilmeden Hıristiyan ibadet yerlerinde ve dinsel törenlerde anlatılan putperest efsanelerde devam ettirdiğimize inanmaktayım.”1397 Hayız ve nifaslı olan kadınların yıkanıncaya kadar yataklarını ayıran ve o kadının pişirdiği yemeği yemeyen ve hatta imkan dahilinde onunla konuşmaktan kaçınan Yahudiler, Pavlus aracılığı ile Hıristiyanlıkta abdest ve gusül gibi her insanın tabii hakkı olan yıkanmayı da kaldırmıştır. Doğu dinlerin hepsinde var olan yıkanma ve gusül abdestini Hıristiyanlıktan kaldırarak, onları toplumdan uzaklaştırmaya başarılı olmuştur. Ancak bu şekilde Hıristiyan din bilginlerinin insanlarla konuşma ve onlara telkinde bulunmanın önüne geçmiştir. Nitekim orta çağda Hıristiyan sofuları “yıkanmayı” bir günah saymışlardır. Hatta Azize Elizabeth, yıkanma zevkinden öyle kaçınıyordu ki, kokmaya başlamış ve etrafındakiler bu kokuya dayanamaz hale gelince, onu yıkanmaya zorlamışlardı. Bu kadın su ile temas eder etmez fırlayarak kaçmış ve işlediği günahtan dolayı tevbe ve istiğfar etmiştir.1398 İşte bunun için Pavlus, düşmanları olan Hıristiyanları bu şekilde bir silahla toplumdan uzak tutmaya çalışmıştır. Üstelik bunu, dinin bir emri gibi telakki edilmesini sağlamıştır. Sünnet olmayan bir insanın tenasül uzuvlarında taşıyacağı mikropların ne kadar fazla olduğu tıp bilginlerince bilinen bir gerçektir. Bütün şark dinlerinde var olan bu güzel adeti de kaldırarak, Hıristiyanları uzuv bakımından da Yahudilerden ayırmıştır. Pavlus, Tevrat‟a göre Tanrı Yehova ile İsrailoğulları arasındaki bir sözleşmenin esaslı bir nişanesi olan sünnet olmayı kaldırarak, Hıristiyanları bu sözleşmenin dışında bırakmıştır. Pavlus tarafından Hıristiyanlığa sokulan hurafelerden birisi de Hz. Adem (a.s) ve Hz. Havva (a.s)‟in işlediği günah nedeniyle bütün insanlığın “suçlu” olarak kabul edilmesi ve suçun kefareti olarak Allah‟ın biricik oğlu Hz. İsa (a.s)‟ı yeryüzüne göndererek Haç üzerine kurban etmesi iddiasıdır. Hz. Adem (a.s)‟in işlediği suçtan dolayı bütün insanlık günahkar oldu. Bu 1397 1398 Arthur Weigall, “Hıristiyanlığımızdaki Putperestlik”, Trc. Ozan Yayıncılık, s. 11 Ahmet Gürkan, “İslam Kültürünün Garbi Medenileştirmesi”, s. 48 426 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... günahtan kurtulmak, masum bir kimsenin kurban edilmesi ile mümkün oluyor. İşte bu masum insan da Allah‟ın oğlu olan ve sonradan insan şekline girmek suretiyle yeryüzüne inen Hz. İsa (a.s)‟dan başkası değildi. Bir babanın işlediği suçtan dolayı evladını mahkum etmek ve onu idam etmek doğrusu hem merak konusu ve hem de düşündürücüdür. Hz. İsa (a.s), kendisini sadece kendisinden sonra gelenler için feda etmiş, daha öncekiler için böyle bir şey söz konusu olmadığı gibi, Hz. Adem (a.s)‟in evlatları arasında yalnız Aziz Meryemana asli günahtan ari tutulmuştur. Hz. Meryem (a.s)‟den başka bütün insanlar, bu günahı yüklenerek dünyaya gelmişlerdi. Günahsız bir insanın suçlu olarak kabul edilmesi, bu günahı temizlemek için de masum bir insanın öldürülmesi cinayetini izah etmek ve anlamak gerçekten zordur. Tevhid değerlerini merkeze alarak konuşacak olursak deriz ki, insanın günahsız olarak dünyaya gelmiş olması temel bir ahlaki ilkedir. Bu nedenledir ki, Hıristiyan inanışındaki ilk günah fikri İslam‟a bütünüyle yabancı bir fikirdir. Bu nedenledir ki, günahın tevarüs edildiği bu algıyı insaf ehli pek çok batılı düşünürler de eleştirmiştir. Bunlardan birisi olan medeniyet tarihçisi Toynbee, bu sorunlu algıyı şöylece te‟vil etmektedir: “…Bu ilk günah, Ademoğlunun egocentrizm, yani kendini her şeyin merkezi sayma ve hodbinlik hastalığıdır.”1399 Daha önceki örf ve adetlerden Yahudiliğe, oradan da Hıristiyanlığa Pavlus tarafında sokulan “Keçinin Lanetlenmesi” olmuştur. Eti, sütü, kılı ve derisi ile insanlığa faydası olan bir hayvanın lanetli sayılması nasıl bir suç olabilir? Yahudiler sadece yılda bir keçiyi bu şekilde lanetler ve çöle bırakırlar. Ancak Hıristiyanlarda bütün keçi nesli lanetlenmiştir. Onlara göre Hz. İsa (a.s) ikinci defa gelişinde keçiler ile koyunlar birbirine karışmış halde iken, Keçiler’e hitaben: “Gidin benden, siz ey lanetliler, sonsuz ateşe girin.”1400 diyecektir. İlah olarak kabul edilen, Hz. İsa (a.s)‟in emrinin dışında bir şeyin olması mümkün olmadığına göre, sonunda bu hayvanlar sonsuza dek ateşe gireceklerdir. Bu inanç da ciddi anlamda düşündürücüdür. 1399 1400 Namık Kemal Okumuş, “İnsan Sorumluluğu Bağlamında Misak Algısına Farklı Bir Bakış Denemesi” adlı makalesi, Kelam Araştırmaları Dergisi, c. 11, Sayı: 2/2013, s. 81, Alıntı: Arnold J. Toynbee, “Tarihçi Açısından Din”, Çev. İbrahim Canan, Kayıhan, s. 150, 360, İncil, Matta, 25/41 Hıristiyanlık 427 Hıristiyanlıkta muska ve tılsımlara inanmak yaygındır. Hıristiyan din adamları muska taşıma adetleri ile çok mücadele etmişlerdir. Hatta M. 366 tarihinde toplanan “Laodice” dini kurultayı, muska ve tılsım taşımayı yasak eden bir karar çıkararak ilan etmiştir. Fakat Hıristiyanlar bunları taşımaktan bir türlü vazgeçememişlerdir. 8.yüzyılda Papa II. Gregoare, bu batıl inançlara şiddetle karşı koydu. Ancak halk bildiğinden ve gördüğünden şaşmadı. Sonuçta Hıristiyan din adamları, bu hurafeye taviz vermeye mecbur kaldılar. Muskanın yerine“Haç”, Hıristiyanlık sembolü olan balık resmi, “Agnus Dei”, yani İsa amblemi olarak kullanılan kuzu şekli, yazılı levhaları taşıma tavsiye edildi. 7. yüzyıla kadar Hıristiyanlar, bir yandan kendi iç sorunları ile uğraşırken, diğer yandan dinlerini yaymak için azami çaba göstermişler ve ulaşabildikleri her yere Kitab-ı Mukaddesi yaymaya çalışmışlardır. Hıristiyanlar bu çalışmalarında oldukça başarılı sonuçlar almışlar ve dinlerini Asya, Avrupa ve Afrika‟da hızla yaymışlardır. Ancak 7. yüzyılın başında Hıristiyanlığı yayma çalışmaları çok ciddi bir engelle karşılaşmıştır. İslam‟ın ortaya çıkışı ile bu hızlı yayılma birdenbire durdu ve kısa süre sonra da Asya ve Afrika‟da gerilemeye başladı. Çünkü İslam‟ın kutsal kitabı Kur‟an-ı Kerim, Kitab-ı Mukaddes‟e karşı ciddi bir rakip olarak ortaya çıkmış ve Tevrat ve İnciller‟de birtakım tahrifat ve değişikliklerin olduğunu belirterek, Kitab-ı Mukaddes‟in kutsallığı ve sıhhati üzerinde insanları düşünmeye davet etmiştir.1401 Yahudi ve Hıristiyanlar, İslam‟ı kabul ederek sahabe arasına dahil olmuşlardır. Hz. Muhammed (s.a.v)‟den sonra Sahabe, Tabiin ve onlardan sonra gelenler, hep onun metodu ile, yani Kur‟an-ı Kerim‟i Tevrat ve İncil ile karşılaştırmak sureti ile İslam‟ı yaymaya devam etmişlerdir. Onların ayet ve Hadislere dayanarak yaptıkları bu çalışmalar, bilhassa Necran, Filistin ve Suriye‟de birçok Hıristiyan‟ın kendi dinlerini terk ederek İslam‟a girmelerine neden olmuştur. Hicri 3. yüzyıla kadar bu şekilde yürütülen çalışmalar, gitgide daha sistemli bir hale gelmiş, bu yüzyılın ortalarından itibaren İslam dünyasında Hıristiyanlık ve Kitab-ı Mukaddes ile ilgili olarak eserler yazılmaya başlanmıştır. Bu yüzyılda daha önce Hıristiyan iken, bilahare Müslüman olan Ali bin Rabban et-Taberi isimli bir müellif, “ed-Din ve‟d-Devle” adlı bir eser yazarak, Kur‟an-ı Kerim‟i Tevrat 1401 www.kutsalkitaplar.net, Şaban Kuzgun, “Kitab-ı Mukaddes kutsallığı üzerine” s. 62 428 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... ve İncil ile karşılaştırmış ve İslam‟ın Hıristiyanlığa karşı üstünlüğünü ortaya koymuştur.1402 İslam dünyasında, Hıristiyan inancının yanlışlığını belirtmek üzere sık sık Hıristiyan din adamları ile diyaloglara girilmiş, Hıristiyan krallar ve diğer ileri gelenler zaman zaman mektuplarla İslam‟a davet edilmişlerdir. Hıristiyanlık ve Kitab-ı Mukaddes üzerinde İslam dünyasında yapılan çalışmalar Kur‟an-ı Kerim ve Hadis ile başlamış, H. 2. yüzyılın sonlarından itibaren, önce reddiye türünden eserler verilmiş ve daha sonra H. 4. yüzyıldan itibaren, bilhassa Tevrat ve İncilleri sistematik bir şekilde inceden inceye tetkik eden eserler ortaya konmuştur.1403 Hıristiyanlık bir din olarak ilk defa Filistin‟de ortaya çıkmasına rağmen, İslam‟ın ortaya çıkmasından kısa bir süre sonra, Asya kıtasındaki etkisini ve ağırlığını kaybetmiş ve Avrupa‟ya yerleşmiştir. Hz. İsa (a.s)‟dan sonraki ilk yüzyıllarda Filistin, Suriye, Anadolu ve çevresinde yaşayan Hıristiyanlık, birçok önemli merhaleleri bu topraklarda geçirmiştir. Asya‟da İslam hakimiyetinin yayılması sonucu, Anadolu‟dan da çıkmak zorunda kalan Hıristiyanlık, önemli bütün çalışmalarını Avrupa‟da yürütmeye başlamıştır. Hıristiyanlık daha birinci yüzyılda Roma‟ya kadar gitmiş, Avrupa‟nın muhtelif ülkelerinde Hıristiyan cemaatler birinci yüzyıldan itibaren varlıklarını hissettirmişlerdir. Bizans-Roma rekabeti neticesinde Roma‟nın, Katolik Hıristiyanlığın merkezi haline gelişinden sonra Batı, Hıristiyan dünyasında ağırlığını hissettirmeye başlamıştır, Roma‟nın, Katolik Hıristiyanlığın merkezi olarak ortaya çıkmasından sonra, Kitab-ı Mukaddes üzerinde yapılan çalışmalar, Batı‟da devam ettirilmiştir.1404 1402 1403 1404 www.kutsalkitaplar.net, Şaban Kuzgun, “Kitab-ı Mukaddes kutsallığı üzerine” s. 62, Alıntı: İbrahim el-Hardlu,” et-Tevrat vel-Yehud fi Fikri İbn-i Hazm, s. 15 www.kutsalkitaplar.net, Şaban Kuzgun, “Kitab-ı Mukaddes kutsallığı üzerine”, s. 62, Alıntı: Mehmet Aydın, “Müslümanların Hıristiyanlığa Karşı Yazdığı Reddiyeler ve Tartışım Konuları”, s. 60-109 www.kutsalkitaplar.net, Şaban Kuzgun, “Kitab-ı Mukaddes kutsallığı üzerine” s. 62, Alıntı: George Every, “Chrisüan Mythology”, s. 19 Hıristiyanlık 429 -Kur‟an-ı Kerim Açısından Hıristiyanlık Kur‟an-ı Kerim açısından Hıristiyanlığı incelerken öncelikle, Kur‟an-ı Kerim‟in Hz. İsa (a.s)1405 ve O‟na verilen İncil‟i nasıl nitelediğine bakmakta yarar vardır. Kur‟an-ı Kerim, Hz. İsa (a.s)‟in iki yönünü özellikle vurgulamıştır. 1- Beşer hayatı, 2- Doğumundaki mucizevi durumu, Hz. İsa (a.s)‟in annesi Hz. Meryem (a.s)‟dır. Hz. Meryem (a.s)‟in annesi bir erkek çocuk doğurursa, O‟nu Beyt-i Mukaddes‟in hizmetine vermeyi 1406 adamıştır. Ancak O, Meryem doğunca da bu vadinden caymamıştır. Hz. Meryem (a.s) Beyt-i Mukaddes‟teki günlerini ibadetle geçirmiştir. Kendisine Allah tarafından bir kelimenin müjdelenmesi, O‟nun adının İsa, lakabının Mesih olacağı da yine burada, yani Beyt-i Mukaddes‟te 1407 olmuştur. Hz. Meryem (a.s)‟in, “...Bana bir beşer dokunmamışken benim nasıl çocuğum olabilir... “1408 diye irkilmesini normal karşılamak lazımdır. O tertemiz bir kadındır ve namus timsali olarak yetişmiştir.1409 Hz. İsa (a.s)‟in babasız olarak yaratılışını hazmedemeyen Yahudi toplumu, O‟na çeşitli iftiralar atmaktan geri kalmamıştır.1410 İlahi vahiy gereği, Hz. Meryem (a.s)‟in durumu Hz. İsa (a.s) tarafından açıklanmış ve O beşikte iken konuşmuş, Allah‟ın kulu olduğunu, kendisine kitap verildiğini ve Peygamber olarak görevlendirildiğini söylemiştir.1411 Kur‟an-ı Kerim, Hz. İsa (a.s)‟in vasıflarıyla ilgili olarak şu noktalar üzerinde özellikle durmaktadır: 1- Allah‟ın Ruhu,1412 2- Allah‟ın Kelimesi,1413 1405 1406 1407 1408 1409 1410 1411 1412 Kur’an-ı Kerim’de İsa kelimesi 11 ayrı surede ve 25 ayette geçmektedir. Al-i İmran, 3/35-36 Al-i İmran, 3/45 Al-i İmran, 3/47 Enbiya, 21/91; Al-i İmran, 3/42-43; Hıristiyanlar her yıl Ağustos ayının 15’ine en yakın Pazar gününü “Meryemana günü” olarak kutlarlar. Böylece O’nun namuslu bir kadın olduğunu anarlar. Meryem, 19/24-28 Meryem, 19/30 Nisa, 4/171 430 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... 3- Ruhu‟l-Kuds ile desteklenmiş olması,1414 Kur‟an-ı Kerim, Hz. İsa (a.s) hakkında “Ruhu‟l-Kuds” ve “Allah‟ın Oğlu” terimlerini asla kullanmamış ve bu, Allah‟ın insan şeklinde tasavvur edilmesi düşüncesini ortadan kaldırmak içindir. Halbuki Hıristiyanlar O‟na Allah‟ın oğlu demek suretiyle, kendilerinden önceki küfredenleri körü körüne taklit etmiş oldular.1415 Bununla da yetinmeyen Hıristiyanlar, “Allah bir oğul edindi” diyecek kadar iftiralarında aşırı gitmişlerdi.1416 Kur‟an-ı Kerim, Hz. İsa (a.s)‟in özelliklerini sayarken özellikle şu noktalara dikkat çeker: 1- Hz. İsa (a.s)‟in beşikte konuşması,1417 2- Hz. İsa (a.s)‟in körleri iyi etmesi, ölüleri diriltmesi ve çamurdan bir kuşa can vermesi,1418 Hz. İsa (a.s)‟in kavmini hak yoluna davetinde on iki Havari 1419 kendisine yardımcı olmuştur. Hz. İsa (a.s) Peygamberliği süresince daima bir olan Allah‟a kulluk tavsiyesinde bulunmuştur.1420 Kur‟an-ı Kerim‟de açıklandığı üzere Hz. İsa (a.s)‟in vasıfları şunlardır: 1- Hz. Meryem (a.s)‟in oğludur.1421 2- Bakire olan Hz. Meryem (a.s)‟den, Allah‟ın kudretiyle doğmuştur.1422 3- Allah‟ın, Hz. Meryem (a.s)‟e ilka ettiği “ol” kelimesi ile var olmuştur.1423 1413 1414 1415 1416 1417 1418 1419 1420 1421 1422 1423 Nisa, 4/171 Bakara, 2/87 Tevbe, 9/30-31 Enbiya, 21/26; Zümer, 39/4 Meryem, 19/23-33 Al-i İmran, 3/49; Maide, 5/110 Havari: Hz. İsa (a.s)’in yardımcıları oldukları ve İncil’in çeşitli nüshalarını zaptederek Hıristiyanlığı yaydıkları rivayet edilen on iki kişidir. Hz. İsa (a.s)’a “İlah” ve “İlah’ın Oğlu” denilemiyeceğini, İncil ve mantıki delillerle en güzel açıklayan eserlerden biri de, Ebu Hamid el-Gazzali’nin, “er-Reddu’l-Cemil li İlahiyyatı İsa” adlı eserdır. Zuhruf, 43/65; Maide, 5/117 Bakara, 2/87-253 Tahrim, 66/12; Enbiya, 21/91 Al-i İmran, 3/47 Hıristiyanlık 431 4- el-Mesih‟dir.1424 5- Hz. İsa (a.s) Peygamberdir.1425 Kur‟an-ı Kerim, Hz. İsa (a.s)‟dan bu şeklide bahsederken iftira eden Yahudiler kin ve düşmanlık sonucu Hz. İsa (a.s)‟a “Esau” adını takmışlar, hatta daha ileri giderek, “Esau”nun ruhunun Hz. İsa (a.s)‟a geçtiğini iddia etmişlerdir.1426 Her Peygamber gibi, Hz. İsa (a.s) da, nübüvvetini pekiştirmek için zaman zaman mucizeler göstermiştir. O‟nun mucizeleri daha çok tıpla ilgili olmuştur.1427 Hıristiyanlığa göre Hz. İsa (a.s)‟ı Yahudiler öldürmeye teşebbüs etmişler, ancak emellerine ulaşamamışlardır.1428 Hıristiyan toplumunda Hz. İsa (a.s)‟in “Haç‟ta can verme” konusunu Kur‟an-ı Kerim açısından değerlendirenler yalnız Modaliste ve Gnostigue’lerdir. Kur‟an-ı Kerim, Ehl-i Kitab‟ın Hz. İsa (a.s)‟a iman edeceklerini de kesinlikle açıklamıştır.1429 Hz. İsa (a.s), kendinden sonra Hz. Peygamber(s.a.v)‟in geleceğini de müjdelemiştir.1430 Bugün Hıristiyan dünyasında okunmakta olan İncil‟in, Hz. İsa (a.s)‟a indirilen ilahi kitap olmadığından şüphe yoktur. Bizans İmparatoru Konstantinos, M. 325 tarihinde yapılan İznik Konsilin‟de, İnciller arasındaki çelişkilerin giderilmesini, sayıları yüzlere ulaşan İncil nüshalarının, dört rakamı ile sınırlandırılmasını, geriye kalanların da imha edilmesini emretmiştir. Bu ayıklama ve İncil sayısını “dört” ile sınırlandırma görevini, Konsil‟e katılan ve Hz. İsa (a.s)‟in hanlığına inanan 318 üye yerine getirmiştir. Hıristiyanların da büyük bir çoğunluğu yalnız ilk dört kitaba, yani Matta, Markos, Luka, Yuhanna’ya İncil demektedir. Bunların dışındaki Resullerin İşleri, Pavlus, Petrus, Yahuda vb. mektuplarını ihtiva eden “Dini Mecmua” ya ise Ahd-i Cedid adını vermektedir. Kur‟an-ı Kerim, Hz. İsa 1424 1425 1426 1427 1428 1429 1430 Al-i İmran, 3/45-157; Nisa, 4/171-172; Maide, 5/17-46-72-75; En’am, 6/30; Tevbe, 9/31 Bakara, 2/72-136-253; Al-i İmran, 3/45, 52, 55, 59, 84, 157; Nisa, 4/163-171; Maide, 5/46-78-110-112-114-116; Meryem, 19/34; Ahzab, 33/7; Şura, 42/3, Zuhruf, 43/63; Hadid, 57/27; Saff, 61/6-14 İslam Ansiklopedisi, MEB, 5/1062 Maide, 5/110; Al-i İmran, 3/49 Al-i İmran, 3/54; Nisa, 4/157-158; Matta, 26/1-4; Markos, 24/1-2; Luka, 27/1-4; 28/1-6; Yuhanna, 13/1-3 Nisa, 4/159; Hz. İsa (a.s)in Tevrat, İncil ve Kur’an-ı Kerim’daki gerçek konumunu merak edenler, Abdulkerim el-Hatib’in “el-Mesih fı’l-Kur’an ve’t-Tevrat ve’l-İncili”ne bakabilirler. Saff, 61/6; Yuhanna, 16/7; Dr. Halil Süade, İncil-i Barnaba, s. 126; M. Zerin Akgün, “İlim Bakımından İslamiyet”, s. 176 432 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... (a.s)‟a İncil‟in verildiğini1431 açıklamıştır. Yine Kur‟an-ı Kerim, İncil‟e tabi olanların O‟nun hükümleriyle hareket etmeleri gerektiğine, böyle davranmayanların günahkar sayılacağına işaret etmiştir.1432 Kur‟an-ı Kerim, Hıristiyan‟ı “Nasrani”, Hıristiyanları da “Nasara” terimleriyle ifade etmiştir. Hıristiyanlar Ehl-i Kitap sayıldıkları için, “De ki; Ey kitaplılar” ve “Ey Ehl-i Kitap” diye başlayan ayetlerde 1433 Hıristiyanlar da kastedilmiştir. “İbrahim, ne bir Yahudi, ne de bir Hristiyandı. Fakat O, Allah‟ı bir tanıyan dosdoğru bir Müslümandı. O, müşriklerden de değildi.”1434 ayetinde ise Hz. İbrahim (a.s)‟in “hanif” ve “Müslim” olduğu açıklanmıştır. Kur‟an-ı Kerim, hitapla ilgili ayetlerinde genellikle Yahudiler‟den sonra da Hıristiyanları zikreder. Bu, Hıristiyanlığın Yahudilikten sonra gelen bir din olmasından kaynaklanır. Yahudilik ve Hıristiyanlığın, ancak kendi dinlerinde bulunanların cennete girebilecekleri iddiasını Kur‟an-ı Kerim1435 bir kuruntu olarak nitelendirir. Yine Kur‟an-ı Kerim bu iki din mensuplarının Müslümanlara karşı, “Yahudi ve Hıristiyan olun ki doğru yolu bulasınız...”1436 tarzındaki hitaplarına da gerekli cevabı vererek, Hz. İbrahim (a.s)‟in dininde Allah‟a ortak koşulmadığına dikkat çeker. Kur‟an-ı Kerim‟e göre bütün Peygamberlerin tebliğ ettikleri dinin aslı İslam‟dır.1437Ancak, Hıristiyanlar sözlerinde durmamışlar ve bunun için de kıyamete kadar aralarına kin ve düşmanlık salınmıştır. Son Peygamber Hz. Muhammed (s.a.v) Ehl-i Kitap olmaları açısından onlara da gönderilmiş, O da, gizledikleri şeyleri kendilerine açıklamıştır. Hıristiyanların küfre girmelerine en büyük sebeplerden biri, kendilerinin “Allah‟ın oğulları ve sevgilileri”olduklarını iddia etmeleridir.1438 Kur‟an-ı Kerim onların bu asılsız iddialarını cevaplandırarak, Meryem oğlu İsa‟ya Allah diyenlerin kafir olduklarını, göklerin, yerin ve aralarındaki her şeyin hükümranlığının O‟na ait bulunduğunu açıklamıştır.1439 Hıristiyanlığın gereği gibi kendi ce1431 1432 1433 1434 1435 1436 1437 1438 1439 Maide, 5/46; Meryem, 5/30; Hadid, 57/27 Maide, 5/6-47-66 Al-i İmran, 3/64-65; Bu iki Ayet’in birincisinde, Hıristiyanlığın asli yapısında Tevhid inancının bulunduğu anlaşılmaktadır. Al-i İmran, 3/67 Bakara, 2/11 Bakara, 2/135 Bakara, 2/128-132-140 Maide, 5/18 Maide, 5/17 Hıristiyanlık 433 maatlerine tanıtılamamasında Rabbanilerin de sorumlulukları olmuştur. Halbuki Hz. İsa (a.s) hemen her fırsatta, “Ey İsrailoğulları! Benim de Rabb‟im sizin de Rabb‟iniz olan Allah‟a kulluk edin...”1440 ayetinin ışığında çağrıda bulunmuştur.1441 -Hz. İsa (a.s) Hz. İsa (a.s), İmran ailesinden Hz Meryem‟in oğludur. Babasız dünyaya gelmiştir. Hz. Meryem‟in annesi Beyt-i Maktis‟te kendisini ibadete adayan temiz bir insandır. Eğer bir çocuğu olursa onu mabede adayacağına dair Allah‟a söz verir. Kız doğunca adını Meryem koydu. Oradakilerin her biri Meryem‟i himayesine almak istiyordu. Bu görev Hz. Zekeriya (a.s)‟a nasip oldu. Hz. Zekeriya (a.s) aynı zamanda Meryem‟in teyzesinin kocasıydı. Meryem, Hz. Zekeriya (a.s)‟in himayesinde yetişmeye başladı. “..Zekeriya, Meryem‟in yanına her girdiğinde, onun yanında kendisini hayrete düşürecek yiyecekler buldu ve “Ey Meryem, bunlar sana nereden geliyor? diye sorduğunda, “bunlar bana Allah katındandır diye cevap veriyordu...”1442 Hz. Meryem bir gün karşısında birini gördü. İrkildi ve kim olduğunu sordu. Bu gelen kimse, kendisini Allah‟ın bir elçisi olarak tanıttı. Gelen melek, Allah tarafından gönderildiğini, kendisine zeki bir çocuk vereceğini söyledi. Hz Meryem kendisine hiçbir erkeğin dokunmadığını, bu halde nasıl bir çocuk doğuracağını sorması üzerine görevli melek, “Allah, nezdinde İsa’nın durumu, Adem’in durumu gibidir. Allah onu topraktan yarattı. Sonra ona “ol” dedi ve oluverdi.”1443 Doğumu yaklaşan Hz. Meryem, şehrin dışına kuru bir ağacın altına gitti. Orada Hz. İsa (a.s)‟ı dünyaya getiren Hz. Meryem, insanların kendisini yanlış anlamasından korkarak, “Doğum sancısı onu bir hurma ağacına (dayamaya) sevketti. “Keşke, dedi, bundan önce ölseydim de unutulup gitseydim!”1444 dedi. Bu üzüntüsü esnasında alt tarafından suyun aktığını ve kuru ağacın yeşererek hurma verdiğini gördü. Allah bu esnada, “Ye, iç. Gözün aydın olsun..!”1445 diye nida 1440 1441 1442 1443 1444 1445 Maide, 5/72 www.islamiyasam.com, Osman CİLACI; "Günümüz Dünya Dinleri”, Eylül/2013 Al-i İmran, 3/37 Al-i İmran, 3/59; Mu’minun, 23/50; Meryem, 19/16-34 Meryem, 19/23 Meryem, 19/26 434 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... etti. Hz Meryem bu çocuğu insanlara nasıl anlatacağını düşünürken, Allah ona kendisinin susmasını ve çocuğu işaret etmesini ilham etti. “Meryem, bana değil, çocuğa sorun dercesine çocuğu gösterdi: “Nasıl olur da, dediler, beşikteki bebekle konuşuruz?” “Derken çocuk şöyle dedi: “Ben, Allah’ın kuluyum, dedi. O, bana kitab’ı verdi ve beni Peygamber olarak görevlendirdi.” “Nerede olursam olayım beni kutlu, mübarek kıldı, yaşadığım müddetçe bana namazı ve zekatı emretti.” “Beni anneme saygılı kıldı, hayırlı evlat kılıp, asla zorba, bedbaht ve hayırsız biri eylemedi.” “Doğduğum gün, öleceğim gün de, diri olarak kabirden kalkıp dirilecegim gün de selam (esenlik) üzerime olsun!”1446 Bu mucize karşısında bazılarının imanı artarken bazıları da bunun bir sihir olduğunu söyleyerek küfürde daha da ileri gitti. Hz. İsa (a.s) 30 yaşına geldiğinde Allah onu İsrailogullarına Peygamber olarak gönderdi. Hz. İsa (a.s) insanlara dinini anlatırken birtakım mucizeler gösterdi. Hz. İsa (a.s), İbranice ve Süryanice kökenli “Yesu” kelimesinden Arapça‟ya İsa şeklinde geçmiş olduğu kabul edilir. Batılı yazarlardan Maracci ve Landaruer, bu kelimenin Yahudilikteki Tanrı anlamına gelen “Esau”dan geldiğini ileri sürerler. Yahudilik Esau‟nun ruhunun İsa‟ya geçtiği düşüncesinden hareketle İsa‟yı, Esau şeklinde isimlendirirler.1447 “Yesu” Yunanca‟ya Lesus, Latince‟ye de Jesus olarak geçmiştir.1448 Hıristiyan kelimesi Yunanca “khristianos” kökünden gelir. Hz. İsa (a.s)‟in adı bu dilde Khristos1449olarak geçer. Bu kökten çıkan “khristianos” ve “khristian” kelimeleri de, Hz. İsa (a.s)‟a bağlanan, 1446 1447 1448 1449 Meryem, 19/29-30-31-32-33 Kenan Has, “Hz. İsa ve Tarihsel Yaşamın Bilgi Kaynakları”, s. 194, Alıntı: D.B.Macdonald, “İsa”, c. 5, s. 1064; Zeki Sarıtoprak, “İslam İnancı Açısından Nüzul-i İsa Meselesi”, s. 69-102 Kenan Has, “Hz. İsa ve Tarihsel Yaşamın Bilgi Kaynakları”, s. 194, Alıntı: Felicien Challaye, “Dinler Tarihi”, Çev. Samih Tiryakioğlu, s. 256 Khristos: Kelimenin İbranicesi “Maşiah”tır ve “yağlanmış” anlamına gelir. Hıristiyan ve Hıristiyanlık terimleri İncil’lerde geçmez. Bu terimleri ilk kez Hz. İsa (a.s)’den yaklaşık 20-30 yıl sonra Antakya’da kullanıldığı ileri sürülmektedir. Hıristiyanlık 435 O‟nun yolundan giden anlamına gelmektedir. Hıristiyanlık, Filistin bölgesinde doğmuştur. Nasıra‟lı Hz. İsa (a.s)‟i merkez alan bir Yahudi Mesihi hareketidir. Hz. İsa (a.s), İsrail‟i gelecek Tanrı Krallığına hazırlamak istemiştir. Ancak bugünkü Hıristiyanlık Hz. İsa (a.s)‟in Havarileri‟nin arasına sonradan giren Aziz Pavlus’un yorumlarıyla değişik bir kimlik kazanmıştır. Hz. İsa (a.s) soy itibariyle Yahudi‟dir ve Mesih1450 olduğunu açıklamıştır. Yahudilerin Hz. İsa (a.s)‟a inanmamaları, Mesih‟in Hz. Davud (a.s) soyundan geleceğine dair inançlarından kaynaklanmaktadır. Hz. İsa (a.s), kendisinin bir Peygamber olduğunu ve insanları doğruluk, kardeşlik ve hak yola çağırmak için geldiğini açıklaması Yahudilerin işine gelmemiştir.1451 Hz. İsa (a.s)‟in doğum ve ölüm tarihleri ile ilgili olarak kimi tarihçiler ve araştırmacılar farklı görüşler belirtirler. “Nasıra‟lı İsa” olarak da bilinir ve Hıristiyanlıktaki temel figürdür. Hıristiyanlara, Hz. İsa (a.s)‟ya yardım et1450 1451 Mesih: Bu kelimenin kökeni hakkında farklı bilgiler vardır. İbranice “Meşiha”dan (Kenan Has, “Hz. İsa ve Tarihsel Yaşamın Bilgi Kaynakları”, s. 194, Alıntı: İbn-i Esir, İmam Mecdüddinü’l-Mubarek bin Muhammed el- Cezeri,” en- Nihayetü fi Garib’i-l Hadis ve’l-Eser, Beyrut1997, c. IV, s. 327) veya “Ha-Maşih”den geldiği kabul edilmektedir. (Alıntı: Ahmed Hicazi es-Sega, “el-Mesiyye’l- Muntazar”, Kahire1977, s. 79) Hz. İsa (a.s) için kullanılan bu kelime, Yunanca’ya “Christos” (Alıntı: Chirist kelimesi, özellikle dinsel bir törende, bir ayinde yağ ile kutsanmiş anlamında kullanılmaktadır.) kelimesiyle tercüme edilmiştir. Kutsal kitaplarda genellikle “O’nun Mesihi”, “Rabbin Mesihi” v.b isim tamlaması şeklinde kullanıldığı gibi yüksek dereceli papazlar için de kullanıldığı görülmektedir. Çoğunlukla tekil olarak kullanılan bu kelime sadece iki yerde “Benim Mesihlerim” şeklinde çoğul olarak ifade edilmiştir. (Alıntı: Mezmunlar 105, 15; I. Tarihler 16, 22) Ayrıca Allah tarafından “Peygamber” veya “Melik” olarak gönderildiği kabul edilen kişilere de yine “Mesih” tabiri kullanılmıştır. (Alıntı: Daniel IX 125,6) Özellikle bu kelimenin Hz. İsa (a.s) için kullanımında, İsa (a.s)’in düztabanlı oluşu, annesinden yağ ile meshedilmiş olarak doğmuş olması, yeryüzünde seyehat etmesi, doğru sözlü olması (Alıntı: İbnu’l- Esir, age, s. 326-327) gibi nedenlerin olduğu ileri sürülür. Kur’an-ı Kerim’de 11 yerde görülen bu kelime tek başına kullanıldığı gibi (Nisa, 4/172; Maide, 5/17-7275; Tevbe, 9/30-31) İsa kelimesiyle birlikte de kullanılmaktadır. (Al-i İmran, 3/45; Nisa, 4/157-171) Terim anlamıyla Mesih, Allah tarafından yer yüzüne gönderilecek ve dünyayı hakimiyeti altına alacak bir Peygamber olarak ifade edilir. (Kenan Has, “Hz. İsa ve Tarihsel Yaşamın Bilgi Kaynakları”, s. 194) Günay Tümer, Abdurrahman Küçük, age, s. 136 436 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... tikleri ve Nasıra köyünde onunla birlikte bulundukları için kendilerine Nasrani denilmiştir. Hz. İsa (a.s)‟in hayatı ile ilgili bilgi veren tarihsel kaynakların sınırlı olduğu belirtilmektedir.1452 Kononik,1453 Apokratif1454 kaynakların dışında Hz. İsa (a.s)‟in hayatı ile ilgili herhangi bir güvenilir kaynak bulmak neredeyse imkansız gibidir.1455 Özellikle Hz. İsa (a.s)‟in çocukluk ve gençlik yıllarına yönelik birinci dereceden kaynakların olmaması, Hıristiyan teolojisinde Hz. İsa (a.s)‟in şahsından çok onun ilahi yönünün üzerinde durulduğuna delil gösterilmektedir.1456 Diğer taraftan Hz. İsa (a.s)‟in tarihi bir şahsiyet olup olmadığı 19. yüzyılda birçok batılı teolog tarafından tartışılmış ve bazı1457 araştırmacılar gerçekte yaşamadığını ileri sürmüşlerdir.1458 İncillere göre Hz. İsa (a.s), Kral Herod günlerinde M.Ö. 4-6 yılarında1459 Beytelehem’de1460Bakire olan Meryem (a.s)‟den dünyaya gelmiştir.1461 Sekizinci gününde ismi konmuş ve sünnet olmuştur.1462 Kırk günlük iken, Tanrı‟ya sunulmak üzere Kudüs‟e götürülmüştür.1463 Daha sonra belli bir dönem Kral Herod tarafından öldürülmek istenmiştir.1464 On iki yaşlarına geldiğinde Fısıh Bayramı için Kudüs‟e götürülmüş1465 ve Yahudiler‟in ileri gelenleriyle sorulu cevaplı münazaralar yaptığı ve herkesi kendisine hayran bıraktığı bildirilmiştir.1466 1452 1453 1454 1455 1456 1457 1458 1459 1460 1461 1462 1463 1464 1465 1466 Şinasi Gündüz, “Pavlus, Hıristiyanlığın Mimarı”, s. 126 Kononik: Kilise tarafından güvenilir ve M. 55 tarihinde Paul tarafından yazıldığı tahmin edilen mektuplar ile M.70-100 yılları arasında yazıldığı sanılan dört İncil ve diğer Yeni Ahid yazılarıdır. Apokratif: Petrus, Mısırlılar, Thomas, Barnaba, Çocukluk İncilleri, Yahudi-Hıristiyan İncileri’dir Şinasi Gündüz, age, s. 136. Ömer Faruk Harman, “İsa”, DİA, 22, s. 446 Şinasi Gündüz, age, s. 129 Şinasi Gündüz, age, s. 126- 127 Mehmet Katar, “Hıristiyanlık’ta Hz. İsa’nın Doğumu ile İlgili Kutlamaların Ortaya Çıkışı”, İslamiyet, III, Sayı: 4, s. 115-131 İncil, Matta 2/1 Günay Tümer, “Hz. Meryem”, DİA, 29, s. 98-134 Şinasi Gündüz, age, s. 154-159 İncil, Luka 2/1-21 İncil, Luka, 2/ 21-40 İncil, Matta, 2/1-23 İncil, Luka, 1/80, 2/52 İncil, Luka, 2/41-52 Hıristiyanlık 437 Hz. İsa (a.s)‟in hayatı konusunda bilgi alabileceğimiz en önemli Hıristiyan kaynak, günümüzdeki mevcut İncillerdir. Muhteva açısından baktığımızda da zaten İnciller, Hz. İsa (a.s)‟in hayatını anlatan biyografik bir eser niteliğini taşımaktadır. Ancak bu konuda İnciller arasında dikkat edilmesi gereken çok önemli farklılıklar vardır. Matta ve Luka İncilleri Hz. İsa (a.s)‟in doğum öncesi yıllarından başlayarak Hz. İsa (a.s)‟in soy kütüğünü vererek doğum olayını anlatırlar. Detaylı olmasa bile çocukluk yıllarından kısaca bahsederler. Buna karşılık Markos ve Yuhanna İncillerin‟de ise Hz. İsa (a.s)‟in doğumu veya çocukluk yılları hakkında en küçük bir bilgiye dahi rastlanmamaktadır. Ancak İncillerin hemen hepsinin ortak yönü, Hz. İsa (a.s)‟in gençlik yıllarından hiç bahsedilmemiş olmasıdır.1467 Hz. İsa (a.s), Yahudilerin yaşadığı topraklarda doğmuş, büyümüş ve tebliğini de Yahudi toplumuna yapmıştır. “Sanmayın ki ben şeriati yahut Peygamberleri yıkmaya geldim; ben yıkmaya değil, fakat tamam etmeye geldim.”1468 demiştir. Hz. İsa (a.s) hayatı boyunca Tevrat‟ı ve İsrail Peygamberlerini kabul ettiğini belirtmiş, amacının bazı şer‟i hükümleri hafifletmek, dini Yahudi din istismarcılarının elinden kurtarmak, o günün toplumunda yaşayan insanları zihni, fikri ve ameli dalaletlerden uzak tutmak olduğunu söylemiştir. O, hayatı boyunca hep bir Yahudi gibi yaşamış ve onlarla beraber mabede devam etmiştir. Hz. İsa (a.s)‟dan sonra Havariler de Hz. İsa (a.s)‟in yolunu takip ederek, kendilerini Yahudi toplumundan farklı görmemişler, onlarla beraber yaşamışlar ve aynı mabedi paylaşmışlardır. Her ne kadar Hıristiyanlık, daha sonraları Pavlus ile beraber mabetten ayrılıp, kendi iman ve ibadet esaslarını oluştursa da Hıristiyanlar, Ahd-i Atik’i kabul etmek ve bir çok Yahudi ahkamını uygulamaktan vazgeçmemişlerdir. Günümüzde de Ahd-i Atik ile Ahd-i Cedid’in beraber basılması bu birlikteliğin en açık örneğidir. İslam açısından ise Müslümanların kıble olarak ilk önce Kudüs‟e1469 yönelmeleri; başta Hz. İbrahim (a.s) olmak üzere, Hz. Davud 1467 1468 1469 Kenan Has, “Hz. İsa ve Tarihsel Yaşamın Bilgi Kaynakları”, s. 194, Alıntı: Şaban Kuzgun, “Dört İncil, Yazılması, Derlenmesi, Muhtevası, Farklılıkları ve Çelişkileri”, s. 175 İncil, Matta, 5/18 Kudüs: İslam dininde büyük bir öneme sahip olan Mesci-i Aksa, Kudüs’te bulunmaktadır. Dünyada yapılan ikinci Mescid’dir. Hz. Süleyman(a.s) tarafından inşa edilmiştir. Mescid-i Haram’a bir aylık uzaklıkta olduğu için ona “çok uzak Mescid” anlamında “Mescid-i Aksa” denilmiştir. “Beyt-i Makdis” de denilir. Mescid-i Aksa, hicre- 438 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... (a.s), Hz. Süleyman (a.s) ve Hz. Musa (a.s) gibi Ulu‟l-Azm Peygamberlerin müşterek olması, Kur‟an-ı Kerim‟de İsrailoğullarının adının çokça zikredilmesi, tarih boyunca zikredilen bu üç din mensuplarının iç içe yaşaması ve İslam‟ın Ehl-i Kitap diyerek onları diğer inançlardan farklı bir konuma oturtması gibi nedenler İslam ve Hırıstiyanlığın yanında, Yahudi teolojisindeki günah kavramını incelemeyi gerekli kılmıştır.1470 Hıristiyanlık, Filistin bölgesinde Yahudiler içinden çıkmış bir davettir. Bu daveti yapan Nasıra’lı Hz. İsa (a.s)‟dır. Nasıra kelimesi, “Allah‟ın mukaddes kıldığı” manasında olduğu gibi, “yardım etme” manasındaki ensar kelimesi ile de aynı kökten gelmiştir. Kimileri ise onu Hz. İsa (a.s)‟in doğduğu farzedilen Nasıra kasabasına isnat etmişlerdir. Nasıra kelimesi ister Allah‟ın mukaddes kıldığı anlamında, ister yardım etme anlamında ve isterse de Hz. İsa (a.s)‟in doğduğu kasabaya mensubiyeti ifade için kullanılmış olsun, sonuçta Hz. İsa (a.s)‟a Nasıra‟lı, şeriatına da Nasara denilmiştir.1471 Hz. İsa (a.s)‟in hayatı hakkında yeterli bilgiye sahip olunamamıştır. Ancak onun hayatı hakkında kesin olmasa da İnciller‟de bir takım bilgiler rivayet edilmektedir. Hz. İsa (a.s) davet hayatının başlangıcında, vaat edilen günün yaklaştığını söyleyerek insanları tövbeye çağırmıştır. Hz. İsa (a.s)‟a tebliğ geldiğinde onun yaşıtı Hz. Yahya (a.s) Peygamberlik yapıyor ve insanları günahlardan temizlemek için Ürdün nehrinde 1470 1471 tin 16. ayına kadar, Kabe kıble ilan edilene kadar (Bakara, 2/150) Müslümanların kıblesi olmuştur. Hz. Peygamber(s.a.v) Mescid-i Haram, Mescid-i Nebevi, Mesci-i Aksa’yı “Ziyaret edilebilir üç Mescid” (Buhari, Fezailu’s-Salat) olarak işaret etmiştir. Ancak ne acıdır ki bu gün, Mescid-i Aksa adeta Yahudi Siyonizminin işgali altındadır. Asırlarca Müslümanların sorumluluğunda olan Mescid-i Aksa, bu gün acılar yaşamaktadır. Müslümanların bu konuda arzulanan düzeyde sorumluluklarını yerine getirdiğini söylemek mümkün değildir. Bu nedenle de kanatimce mahşerde ağır bir hesap verileceği muhakkaktır. Bu konuda yapılan ihanetler ve umursamaz davranışlar, Kudüs ve Mescid-i Aksa sevdası ile sevdalanan Müslümanların da yüreğinde acılara neden olmuştur. Bu acılar, Allah’ın duzuruna götürülecek en büyük belge olacaktır. Ama Mescid-i Aksa’nın işgalden kurtulması, her Müslümanın namus borcudur ve Allah’a karşı sorumluluğudur. Ferruh Kahraman, age, s. 8; Alıntı: İncil, Matta, 5/18 İncil, Luka 1/ 26-27 Hıristiyanlık 439 Vaftiz yaptırıyordu. Hz. Yahya (a.s)‟in vaftizci lakabı buradan gelmiş olup, Hz. İsa (a.s)‟ı da O, Vaftiz etmiştir.1472 İlk “Yahudi-Hıristiyanlar”, diğer Hıristiyanlardan farklı özelliklere sahiptiler. Bunlar, Hıristiyanlığı Yahudiler arasında yaymayı ilke edinmişlerdi. Bu dinin, Yahudilerin dışında yayılmasını istemiyorlardı. Bu nedenle Yahudi dini geleneğinden bazı şeyleri, yeni din ile birlikte yürütüyorlardı. Yahudi geleneğinden korudukları ve devam ettirdikleri şeylerin başında da Tevhid geliyordu. Hıristiyanlık kaynaklarına göre, Allah, Cebrail (a.s)‟i Galile’nin Nasıra şehrinde Davud soyundan Yusuf‟un nişanlısı Hz. Meryem‟e gönderir. Cebrail (a.s), Hz. Meryem‟e, Allah‟ın huzurunda inayet bulacağını, bir oğlan doğuracağını, bu oğlana “Allah‟ın Oğlu” denileceğini, adının İsa konulacağını, Davud‟un tahtının ona verileceğini bildirir. Ayrıca bu doğumun Kutsal Ruh vasıtasıyla olacağı da haber verilir. Hz. Meryem Nasıra‟dan Beytlehem’e gelir. Orada iken Meryem oğlunu doğurur. O civarda bulunan çobanlara Rabb‟ın bir meleği ve bir kurtarıcının doğduğu müjdesini verir. Çobanlar Beytlehem‟e gider ve orada Hz. Meryem ile beraber çocuğu bulurlar. O‟nun bir kurtarıcı olduğuna inanıp Tanrı‟ya hamd ederek geriye dönerler. Çocuk, 8. gün sünnet edilir. Adı İsa konulur. İsa, kırk günlük olunca, Meryem ile Yusuf, O‟nu Tanrı‟ya sunmak üzere Kudüs’e götürürler.1473 Hz. İsa (a.s)‟in babasız olarak meydana gelmesi, Hıristiyanlığın teolojik esaslarını etkileyen ve mensupları arasında asırlardır şiddetli tartışmalara yol açan bir olay olma özelliğini korumuştur. Hz. İsa (a.s)‟in bir insan olduğuna ve ilahi iradenin bu yönde olduğu bilindikten sonra, O‟nun babasız dünyaya gelmesinin yadırganacak bir durum olmaktan çıkması gerektiğine, Hz. Adem (a.s) örneğine değinilerek dikkat çekilmektedir. Hz. İsa (a.s)‟in meydana gelmesi aklen imkansız denebilecek bir durum değildir. Hz. Adem (a.s)‟in babasız meydana gelmesi kabul edildiğinde, Hz. İsa (a.s)‟in da babasız dünyaya gelmesi kolaylıkla kabul edilmelidir. Konu ile ilgili olarak Kur‟an-ı Kerim: “Şüphesiz Allah katında (yaratılışları bakımından) İsa‟nın durumu, Adem‟in durumu gibidir. Allah O‟nu topraktan yarattı, sonra ona “ol” dedi, o da hemen oluverdi.”1474Ayeti‟n başında ve sonunda Allah‟ın bir şeyin olmasını isteme1472 1473 1474 İncil, Luka 3/ 21 Öznur Gider, age, s. 120 Al-i İmran, 3/59 440 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... si halinde, hemen meydana geldiği ve O‟nun kudretini engelleyecek hiçbir güç bulunmadığı, iki olay arasındaki benzerliğe değinilmiş ve ayetin ortasında ayrıca Hz. Adem (a.s)‟in topraktan yaratıldığı belirtilmiştir.1475 Kral Herod, Hz. Yahya (a.s)‟ı hapsettirdikten sonra Peygamberlik Hz. İsa (a.s)‟a kalmıştı.1476 Hz. İsa (a.s), davetinde Hz. Yahya (a.s)‟in ifade ettiği temel unsurları; Allah‟ın melekutunu, ebedi saadeti, alemi şerden ve zulümden kurtaracak büyük inkılabın yakın olduğunu, seçkinler arasında olmak isteyenlerin tövbe etmeleri gerektiğini insanlara tebliğ etmiştir. Hz. İsa (a.s), tebliği sırasında kendisinin ne Mesih ve ne de Tanrı‟nın oğlu olduğunu söylemiştir. Nitekim İnciller‟de de böyle bir kullanım yoktur. Hıristiyanlık tarihinde Tanrı‟nın oğlu lakabını ilk önce İncil yazarlarından Matta,1477 Markos,1478Luka1479 ve sonra da St. Paul kullanmıştır.1480 Hz. İsa (a.s)‟in Tanrı‟nın oğlu olduğu noktasındaki ibare İbranice‟deki “abd” kelimesinin diğer dillere oğul ve çocuk şeklinde çevrilmesinden kaynaklandığı belirtilmektedir.1481 İbranice‟deki “oğul” kelimesi ilk olarak “Mesih” anlamına gelen krallar, seçkinler anlamında1482 ve ikinci olarak İsrail, İsrailoğulları,1483 üçüncü olarak ise melekler için bir ünvan olarak kullanılmıştır.1484 Hz. İsa (a.s) Tevrat‟ı kabul etmekle beraber,1485 bu kabul Yahudi din adamlarının anladığı anlamda değildir. Aksine Hz. İsa (a.s) dine, din adamlarından daha çok sarılmıştır. Hz. İsa (a.s)‟in diğer Yahudi bilginlerinden farklı olan din anlayışı ve tebliğ metodu, Yahudilik üzerinde otorite sahibi olan kişilerin tepkisine sebep olmuştur.1486 Hz. İsa (a.s), Matta‟nın 5/18 ibaresi ve Kur‟an-ı Kerim‟in Saff suresi,7. ayetinde de ifade edildiği 1475 1476 1477 1478 1479 1480 1481 1482 1483 1484 1485 1486 Mehmet Bozkurt, “Bilim ve Kur’an’a Göre Evren ve İnsan!”, s. 104 Mehmet Aydın, age, s. 17-19 İncil, Matta, 11/ 27 İncil, Markos, 12/ 6 İncil, Luka, 20/ 13 Romalılar, 1/3; 5/10 Suat Yıldırım, age, s. 48 II. Samuel, 6/14 Tevrat, Çıkış, 4/22-24; Hoşa,11/1 Eyüp, 1/6; 2/1 Saff, 61/7; İncil, Matta 5/18; Ayrıca Bkz. Muhammed Ataurrahim, “Bir İslam Peygamberi Hz. İsa”, Trc. Kürşat Demirci, s. 22; Şinasi Gündüz, age, s. 159 İncil, Matta, 2/ 1-23 Hıristiyanlık 441 gibi, ne Havra’dan ayrı bir ibadethane kurmayı ve ne de günümüzdeki Hıristiyan mezheplerindeki ibadet şekillerini oluşturmayı düşünmüştür. O, hayatta kaldığı müddetçe Yahudileri Tevhid,1487 ilahi hakimiyete,1488 hak ile batıl arasındaki mücadeleye,1489 hak yolunda imtihanın lüzumlu olduğuna,1490 sabır ve metanete,1491 ahirete yönelik yaşamaya,1492 ilahi hükümranlığa,1493 ve idarecileri halka hizmet etmeye davet etmiştir.1494 Hz. İsa (a.s)‟in muasırları olan Yahudi ve müşrik yazarlardan hiç birinin, Hz. İsa (a.s)‟in hayatı hakkında en ufak bir bilgi bırakmamasının anlamlı olduğu belirtilir.1495 Ancak üç yıl Peygamberlik yapma şansına sahip olan ve bu sürede birçok defa hapsedilen Hz. İsa (a.s)‟a dair bilgileri muasırları olan Yahudi ve müşrik yazarların eserlerinde bulmak da mümkün değildir. Böylece Hz. İsa (a.s)‟in hayatını iyi bir şekilde bilinmediğini öğrendiğimiz gibi, O‟na iman edenlerin ibadet ve itikatları hakkında da kesin bir bilgiye sahip değiliz. Durum böyle olunca Hz. İsa (a.s)‟in hayatı hakkında söylenen ve açıklanan bir takım bilgilerin hiçbir ilmi değeri olamaz. Ayrıca bir takım yabancı yerlerden Hz. İsa (a.s)‟in hayatına aktarılan efsanevi hikayelerin boş bir hayal olduğu söylenebilir. Bu konuda bize en sağlam bilgileri Kur‟an-ı Kerim vermektedir. Allah‟ın Hz. İsa (a.s)‟i babasız olarak yaratması, Hz. Nuh (a.s)‟u tufandan, Hz. İbrahim (a.s)‟i Nemrut‟un ateşinden kurtarması, Hz. Musa (a.s)‟a hitap etmesi gibi Allah‟ın bir lutfudur. Her Peygamberin kendisine has bir özelliği vardır. Fakat onu, yaratılmışların üstüne ve uluhiyet makamına çıkaramaz. Bu mucizeler ve fevkalade olaylar, ancak bir olan Allah‟ın sonsuz kudretine şehadet eder.1496 1487 1488 1489 1490 1491 1492 1493 1494 1495 1496 İncil, Markos, 12/ 28-32 İncil, Matta, 6/ 9-10 İncil, Matta, 10/ 34-37 İncil, Matta, 10/ 38-39 İncil, Matta, 5/ 39-42 İncil, Matta, 6/ 19-20 İncil, Matta, 11/ 28-30 İncil, Luka, 22/ 25-26; Ferruh Kahraman, “İslam Kelamı ve Hıristiyan Teolojisine Göre Günah”, Yüksek Lisans Tezi, s. 31 Mehmet Tablamacıoğlu, “Karşılaştırmalı Dinler Tarihi”, s. 31 Muhammed Hamidullah, “İslam Peygamberi”, c. 1, s. 422 442 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... -Hz. İsa (a.s)‟in Mucizeleri 1- Ruhu‟l-Kudüs ile desteklenmesi: Bu mucize Bakara suresinde, iki ayrı ayette aynı ifadeyle geçmektedir: “...Biz onu Ruhu'lkudüs ile destekledik...”1497 Müfessirlerin çoğunluğunun en doğru görüş olarak tercih ettikleri, Ruhu‟l-Kudüs‟ün Cebrail (a.s)‟e işaret ettiğidir.1498 Hz. İsa (a.s)‟in, Cebrail (a.s) ile teyit edilmesi ifade edilirken, bu ismin tercihi Hz. İsa (a.s)‟in da tıpkı Cebrail gibi babasız olarak ve Cebrail (a.s)‟in bu hayat şifresini Hz. Meryem‟e üflemesiyle rahme düşüp harikulade bir şekilde doğduğunu anlatmak içindir.1499 2- Beşikteyken konuşması: Bu mucize Kur‟an-ı Kerim‟de üç yerde geçmektedir. Al-i İmran suresinde; Meleklerin, Hz. Meryem‟e müjdelediği çocuğun özellikleri sayılırken zikredilmiştir: “Beşiğinde de, yetişkinliğinde de insanlara hitap edip onlarla konuşacak, salih insanlardan olacaktır.”1500 Maide suresinde; Allah, Hz. İsa (a.s)‟a, annesine ihsan buyurduğu, nimetleri hatırlayıp şükretmesini emrediyor. “Düşün ki: Sen beşikte iken de, yetişkin iken de insanlarla konuşmuştun.”1501 Meryem suresinde; Hz. Meryem‟in ilahi emir ve takdir doğrultusunda indinden Ruh‟u, yani Cebrail (a.s)‟i gönderip hayat nefhasını üflemesiyle hamile kalıp, Hz. İsa (a.s)‟ı dünyaya getirmesi, sonrasında karşılaşmış olduğu sıkıntılar ve bu sıkıntılara göstermiş olduğu sabır ve tevekkül, canlı bir üslupla anlatılmıştır. 3- Çamurdan kuş şekline benzer bir şey yapıp onu diriltmesi: Bu mucize konusunda Kur‟an-ı Kerim: “Onu (İsa’yı) İsrailoğullarına Resul olarak gönderecek o da onlara şöyle diyecektir: Size Rabbiniz tarafından bir muci1497 1498 1499 1500 1501 Bakara, 2/87-253 Ali bin Ahmed el-Vahidi, “el-Vasit fi Tefsiri’l-Kur’an”, c. 1, s. 171; Kurtubi, “l-Cami’li Ahkami’l-Kur’an”, c. 1, s. 180; Suyuti, “edDürrü’l-Mensur fi’t-Tefsiri bi’l-Me’sur”, c. 1, s. 212-213; Muhammed Hamdi Yazır, “Hak Dini Kur’an Dili”, c.l s. 342-343 Kurtubi, age, c.I, s. 180 Al-i İmran, 3/46 Maide, 5/110 Hıristiyanlık 443 zeyle gönderildim. Ben size çamurdan kus şekline benzer bir şey yapar içine üflerim, o da Allah'ın izniyle hemen kuş oluverir... Eğer inanmaya niyetiniz varsa, elbette bunlarda sizin için alacak dersler vardır.”1502 4- Ölüleri diriltmesi, anadan doğma amayı ve abraşı iyileştirmesi: Hz. İsa (a.s)‟in elinde zuhur eden mucizelerden olan bu iki harikulade olayı gösteren ifadeler konusunda Kur‟an-ı Kerim: “...Yine sen benim iznimle anadan doğma körü ve alacalıyı iyileştiriyordun. Benim iznimle ölüleri benim iznimle (hayata, kabirden) diri olarak çıkarıyordun...”1503 Bu mucizelerin nasıl ve ne şekilde gerçekleştiğine dair Kur‟an-ı Kerim‟de başka bilgi mevcut değildir. Bu mucizeler, tıp ilminin metotlarının çok ileri seviyede olduğu bir devirde zuhur etmiştir. O dönem insanlığının ileri sahada olduğu tıp ilminde, tedavisi imkansız olan hastaların iyileştirilmesi ve hatta tıp ilminin ulaşmayı hedeflediği en son nokta olan ölülerin diriltilmesi gibi imkansız gördükleri aşamada, Hz. İsa (a.s)‟in elinde meydana gelen bu mucizeler ile, onun Peygamberliğinin doğruluğu ortaya çıkmış oluyor ve getirdiği kitap olan İncil‟in de Allah kelamı olduğu apaçık anlaşılmış oluyordu. 5- İnsanların yediklerini ve sakladıklarını bilmesi: Bu mucize de Kur‟an-ı Kerim‟de, bizzat Hz. İsa (a.s)‟in ifadeleri içinde geçmektedir: “...Evinizde ne yediğinizi ve biriktirip sakladıklarınızı da bilirim.”1504 Hz. İsa (a.s), insanlara dün yediklerini, yarın için ne sakladıklarını haber vermiş, insanların kendilerinden başka hiçbir kimsenin bilmediğini sandıkları konusunda, Hz. İsa (a.s)‟dan haber almaları karşısında, her şeyi işiten ve gören yüce bir kudreti anlama ve tanıma konusunda zihinlerinde bir yol açılmıştır. 6- Semadan sofra indirilmesi: Bu mucize, adının verildiği Maide (sofra) suresinde zikredilmektedir. Havariler‟in Hz. İsa (a.s)‟dan, Allah‟ın gökten bir sofra indirmesini talep etmeleri ve Hz. İsa (a.s)‟in da 1502 1503 1504 Al-i İmran,3/49 Maide, 5/110 Al-i İmran, 3/49 444 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... dua etmesi sonucunda bu sofranın indirileceği bildirilme konusunda Kur‟an-ı Kerim: “Allah: Ben onu yukarıdan size indiririm. Fakat bundan sonra her kim nankörlük edip kafir olursa, onu dünyada hiç kimseye yapmayacağım şiddette cezalandırırım.” 1505 Hz. İsa (a.s), materyalizmin ve her şeyi sebeplere bağlayan düşüncenin gözlerine mil çektiği, kulaklarını duyamaz hale getirdiği ve kalbini çalışamaz duruma soktuğu yarı canlı bir topluma, onların maddi bir takım hastalıklarını tedavi etmek suretiyle esas manevi hastalıklarını iyileştirmek üzere gönderilmiş olan bir Peygamberdir. Basiretli ve firasetli dokunuşlarıyla ama gözleri hakikate açmış, mucize ölçüsünde telkin ve konuşmalarıyla sağır kulakları vahye aşina kılmış ve hayat fışkıran nefhasıyla da ölü kalpleri marifet diriliğine ulaştırmış, daha doğrusu bunlara vesile olmuştur. - Pavlus‟un, Hıristiyanlık İçin Ortaya Koyduğu Prensipler 1- Hıristiyanlık, sadece Yahudilere mahsus din değil, bilakis bütün insanlığa hitap eden bir dindir. 2- Allah‟ın oğlu olan Mesih İsa (a.s), insanlığın günahlarına kefaret olmak üzere Haç‟ta Çarmıh‟a gerilmiş ve can vermiştir. 3- Teslis; Baba, oğul, Kutsal-Ruh inancı gereği olarak Hz. İsa (a.s) ile Ruh‟ul-Kudüs‟ün aynı derecede Tanrı olduklarına inanılır. 4- Ölüler arasından dirilerek kalkmış olan Hz. İsa (a.s), Sema‟ya çıkarak Baba‟sının sağ yanına oturmuştur. Pavlus, Hz. İsa (a.s)‟in ve Ruh‟ul-Kudüs‟ün Tanrı oldukları inancını yerleştirmeğe çalışmıştır. Ayrıca yine Pavlus, Hz. İsa (a.s)‟in va‟zettiği sünnet olma, kurban kesme ve domuz eti yememeyi de kaldırmıştır. Bir bakıma bugünkü Hıristiyanlığa, Pavlus‟un yorumları demek mübalağalı bir ifade sayılmamalıdır. Nitekim gerek mukaddes metinler, gerek ilk Kilise ve gerekse ilk Hıristiyan inançlarının Pavlus‟un eseri olduğunda, Hıristiyan ilahiyatçıları görüş birliği içindedirler. Hıristiyanlığın mukaddes metinlerin1505 Maide, 5/112-115 Hıristiyanlık 445 de ve Kilise‟nin sahih kabul ettiği İncil metinlerinde, Hz. İsa (a.s) için “Tanrı‟nın Oğlu” ve Allah için de “Baba” terimlerinin kullanıldığı görülmektedir. Hıristiyanlığın mukaddes kitabında geçen “Ben ve Baba biriz”, “Babanızın Ruhu”, “Allah‟ın Ruhu” vb. deyimler, “Teslis” olarak yorumlanabilir. Ancak Allah bundan münezzehtir. Hz. İsa (a.s) da asla böyle bir iddiada bulunmamıştır. Hz. İsa (a.s) bir insandır ve Allah tarafından Peygamber olarak görevlendirmiştir. Hz. İsa (a.s) da görevini yaparken kendisini de böyle tanıtmıştır. Bunun dışında bir iddia, Hz. İsa (a.s)‟a iftiradır ve Hz. İsa (a.s)‟ı “Tanrı‟nın oğlu” olarak kabul etmek, İslam inancına göre küfürdür. -Hıristiyanlıkta, Havariler İnanç Sistemi 1- Ben, Tanrı‟ya Kudretli Baba‟ya, 2- Ve O‟nun biricik oğlu Rab İsa‟ya, 3- Hz. İsa (a.s)‟in Bakire Meryem ve Ruhu‟l-Kudüs’ten, yani Kutsal Ruh‟tan doğmuş olduğuna, 4- Pilatus zamanında Çarmıh‟a gerildiğine, öldüğüne ve gömüldüğüne, 5- Üçüncü gün ölüler arasından dirildiğine, 6- Göklere yükseldiğine, 7- Baba‟nın sağında oturduğuna, 8- Oradan ölüleri ve dirileri yargılamak üzere oradan ineceğine, 9- Ve Ruhu‟l-Kudüs‟e (Kutsal Ruh‟a), 10- Mukaddes (Kutsal) Kilise‟ye, 11- Günahların bağışlanacağına, 12- Ölülerin dirileceğine ve sonsuz hayata,1506 inanırım. Yukarıda sıralanan 12 madde, 3 bölüme ayrılabilmektedir. Bunlardan ilki Tanrı, ikincisi İsa ve üçüncüsüde Kutsal Ruh, dolayısıyla Kilise ile ilgilidir. Bundan dolayı Hıristiyanların inançları, Teslis‟in üç maddesi etrafında kümelenmektedir. 1506 Abdullah Tercüman, “Hıristiyanlığa Reddiye”, s. 11 446 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... A- HIRİSTİYANLIKTA İNANÇ ESASLARI 1-Teslis İnancı Teslis;1507 “Üçleme, üçe çıkarma, şarabı üçte biri buharlaşıncaya kadar kaynatmadır.” Hıristiyanlıkta Allah‟ın üç unsurdan meydana geldiğine inanmadır. Hıristiyanlıkta Teslis genel olarak, Allah‟ın tek ve bölünmez bir alemde ayrı, eşit ve tek cevherli üç kişi, yani “Baba, Oğul, Ruhu‟l-Kudüs” olduğu şeklinde tarif edilmektedir. Hıristiyanlığın üç şekilli tek Tanrı anlayışı demek olan bu temel inanç, Tanrı mefhumunu Baba, Oğul, Kutsal Ruh formülü içinde “teklik” olarak açıklamaya çalışmaktadır. Hıristiyanlığın bu temel inancı üç görüntüde tek Tanrı anlayışını anlatmaktadır. Buna göre “Oğul” diye nitelendirilen Hz. İsa (a.s) da Tanrı kabul edilir. Zamanın bilginlerinden ve eski din ve mezhepleri çok iyi bilen Pavlus, eski dinlerden aldığı üçlü ilah sistemini bu dine sokmuştur. Allah‟ın Peygamberlerinden biri olan Hz. İsa (a.s)‟in böyle bir şeyden bahsetmesi asla mümkün değildir. Ayrıca kendisine gerçekten iman eden 12 Havari‟nin1508 de böyle bir şeyi söylemeleri mümkün değildir. Kur‟an-ı Kerim‟in açık beyanına göre kendisine sadece 12 kişi tam anlamı ile iman etmişti. Ancak İncillere göre kendisine önce iman etmiş ve sonra imanından dönen beş yüz kişiye beddua eden Hz. İsa (a.s)‟in onları domuz haline getirmesi ayrıca düşündürücüdür. “İsa‟nın Hayatı” adlı eserinde Ernest Renan: “Hz. İsa (a.s)‟in bir ilah olmadığını ve ilah oğlu da olamayacağını söyler. Bir ilaha bir kadının karnında dokuz ay çömelmek yakışmaz. Mademki O, insanları kurtarmaya gelmişti, ne diye böyle olsun? Doğrudan doğruya bir ilah olarak yeryüzüne inerdi. İşte bütün bunlar M. 325 tarihinde kabul edilen İncillerin yazdığı şeylerdir.”1509 demektedir. Teslis dogmasını belli esaslar dahilinde tespit edebilmek için, Kilise ilk yüzyıllarda bir hayli uzun ve çetin tartışmalara sahne olmuştur. Teslis 1507 1508 1509 Teslis: Hıristiyan kelamcıları, “Teslis”i şöyle açıklarlar: 1- Baba (akıl), 2- Oğul (İsa natuk), 3-Ruhu’l-Kudüs (ilim) Havari: Hz. İsa (a.s)’in öğüt ve inançlarını yayma işiyle görevlendirdiği on iki yardımcısı ve öğrencisinden her birine verilen isimdir. Zamanla Havari sözcüğü, “herhangi bir davayı canla başla savunan kişi” anlamında kullanılmıştır. Habeşçe’den geçmiş olan bu kelimenin aslı “Havarya”dır ve “yardımcı” anlamına gelmektedir. Ernest Renan, “İsa’nın Hayatı”, Çev. Ziya İhsan, s. 183 Hıristiyanlıkta İnanç Esasları 447 inancını yaşatabilmek için her yıl Hamsin’i takip eden ilk pazar “Teslis Yortusu” yapılır.1510 Teslis‟in sembollerle anlatılması konusundaki “Hidayet Tahtı” şeması, bütün Ortaçağ boyunca yaygınlık kazanmıştır. Buna göre Baba, Papalık nişanlarını kuşanmış yaşlı bir adam olarak “Hidayet Tahtı”nda oturur ve kucağında “Oğul”un Çarmıh‟a gerilmiş veya Çarmıh‟tan indirilmiş vücudunu tutar. Güvercin ise ikisinin başı arasında uçmaktadır.1511 Hıristiyanlıkta üç ayrı kişinin tek bir Tanrı‟da birleşmesi inancını sembolize için yapılan Yortu dışındaki faaliyetlere de Teslis denilmektedir. Hıristiyanlar‟dan aşırı derecede Teslis inancına bağlı olanların kurdukları Teslis tarikatına göre Baba, Oğul, Ruhu‟l-Kudüs, tek kişide toplanmış üç kişidir ve aralarında eşitlik vardır. Bu bakımdan birinin diğerine üstünlüğü söz konusu olamaz. “Kutsal Teslis Tarikatı” adlı tarikatın üyeleri, “Teslisciler” diye bilinmektedir. Bu konudaki bir başka Hıristiyanlık inancına göre, Allah bir cevherdir. Bu cevherin üç temel rüknü vardır. a- Baba (Tanrı): Gökleri ve yeryüzünü yaratan ve her şeyi yoktan var eden cihanı elinde tutan bir varlıktır. Bu varlığa inanma imanın ilk şartıdır. “... Göğü, yeryüzünü, denizi ve onlarda bulunan her seyi yaratan O‟dur.”1512 “Allah‟ın olan Rabbe tap, yalnız O‟na kulluk et.”1513 “...Allah‟ımız olan Rab tek Rab‟dir. Allah‟ın olan Rabbi bütün yüreğinle, bütün canınla, bütün aklınla ve bütün gücünle seveceksin...”1514 “... Allah tektir ve O‟ndan baskası yoktur.”1515 İncildeki ayetlerde görüldügü gibi aslında Rab olan Tanrı tektir eşi ve benzeri yoktur. Buradaki Baba kelimesinin Aramice “abba” sözcüğünün peder diye tercüme edilmesinden kaynaklandığı söylenmiştir.1516 1510 Osman Cilacı, İslam Ansiklopedisi,“Teslis Mad.”, Alıntı: A. Bertholet, Wörterbuchder Religionen, Stutgart, 567 1511 Büyük Larousse, 18/11455 1512 Habercilerin İşleri, 14/15 1513 İncil, Matta, 4/10 1514 İncil, Markos, 12/29-30 1515 İncil, Markos, 12/32 448 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... b- Oğul (Hz. İsa): Hiristiyanlıkta ikinci unsur Oğul‟dur. Rab, İsa Mesih‟tir. İsa Mesih, hem insan olarak insanlar arasında bulunmuş ve yine insanlar için kendini feda ederek Çarmıh‟a gerilmiş, Baba Tanrı‟nın yanındaki yerini almıştır. İsa‟nın Rab olup olmadığı tartışılmış ve İznik‟te1517 yapılan ilk konsülde Baba ilk olan Tanrı, Oğul ise onun cevherini taşıyan bir varlıktır fikri kabul edilmiştir. İnciller‟de Allah‟ın oğlu tabiri çeşitli şeklinde geçmektedir. “Sevgili oğlum” 1518 “Hayy olan Allah‟ın oğlu Mesih”1519 “Babanın kucağında biricik oğul.”1520 Hiristiyan ilahiyatında İsa söz ve hareketleriyle Allah olarak davrandı. Allah görünüşüyle de tüm günahları affetti. Kendi ilahi varlığını mucizelerle ispat etti. Ben ve Babam biriz dedi. Yahudiler bunu küfür sayarak onu taşlamak istediler. Platos‟un mahkemesinde kudretle ve açıkça, “Ben Allah‟ın oğluyum” dedi. Bu açık ve doğru söz yüzünden Haç‟a gerdiler. Böylece ölümü ile kendi Allahlığına şahitlik etti.1521 “Ben ve Baba biriz”1522 “Ve baş kahin: Hay olan Allah hakkı için sana ant ettiririm. Eğer Allah‟ın oğlu Mesih isen bize söyle, İsa da ona dedi: Evet ben oyum”1523 İncil‟de Hz İsa (a.s)‟in tabiatüstü doğumu, ölüleri dirilten, körleri gördüren, hastaları iyi eden mucizeleri öldükten sonra dirilişi, onun uluhiyetine ispat için kullanılmıştır. O bedenleşmiş Tanrı‟dır. Hiristiyan inanışa göre ilk insan Adem, yasak meyveyi yediği için günahkar olmuştur. Tanrı ise insanoğlunu adaleti gereği cezasız bırakmamak ve aynı zamanda rahmeti gereği günahlarını bağışlamak istemiş, bunun için de oğlu İsa‟yı kurban etmiştir. “Zira insanoğlu da (İsa) kendisine hizmet etmeğe değil, ancak hizmet etmeğe ve bir çokları için canını fidye vermeye gelmiştir.1524 İncil‟de anlatılan bu durum Peygamberlerin getirdigi tevhid inancına tamamen terstir. Çünkü Kur‟an-ı Kerim‟de konunun geçişi bunun böyle olmadığını gösterdiği gibi, 1516 1517 1518 1519 1520 1521 1522 1523 1524 İslam Ansiklopedisi, “İsa Mad.”, Ömer Faruk Harman, Ekrem, Sarıkçıoğlu, age, s. 338 Sinasi Gündüz, age, “Katolik Kilisesi, Mad.”; Ekrem Sarıkçıoğlu, age, s. 327; Suat Yıldırım, age, s. 100; Mehmet Aydın, age, s. 61 İncil, Matta, 3/17; Markos, 1/11; Luka, 9/35 İncil, Markos, 3/15 İncil, Yuhanna, 1/18 İslam Ansiklopedisi, “İsa Mad.”, Ömer Faruk Harman, Ekrem Sarıkçıoğlu, age, s. 338 İncil, Yuhanna, 10/30 İncil, Matta, 26/63 İslam Ansiklopedisi, “İsa Mad.”, Ömer Faruk Harman, Ekrem Sarıkçıoğlu, age, s. 339; İncil, Markos 10/45 Hıristiyanlıkta İnanç Esasları 449 bunun, dinin evrenselliğine de aykırı olduğunu gösteriyor. Bu olay Kur‟an-ı Kerim‟de: “Allah: "Ey Meryem oğlu İsa! İnsanlara, “Ben ve anamı, Allah’tan başka iki tanrı bilin” diye sen mi dedin, buyurduğu zaman o, “Haşa! Seni tenzih ederim; hakkım olmayan şeyi söylemek bana yakışmaz. Hem ben söyleseydim sen onu şüphesiz bilirdin. Sen benim içimdekini bilirsin, halbuki ben senin zatında olanı bilmem. Gizlilikleri eksiksiz bilen yalnızca sensin.” “Ben onlara, ancak bana emrettiğini söyledim: Benim de Rabb’im, sizin de Rabb’iniz olan Allah’a kulluk edin, dedim. İçlerinde bulunduğum müddetçe onlar üzerine kontrolcü idim. Beni vefat ettirince artık onlar üzerine gözetleyici yalnız sen oldun. Sen her şeyi hakkıyle görensin.” “Eğer kendilerine azap edersen şüphesiz onlar senin kullarındır (dilediğini yaparsın). Eğer onları bağışlarsan şüphesiz sen izzet ve hikmet sahibisin” dedi.”1525 c- Ruhu‟l-Kudüs,1526(Kutsal Ruh): Teslis inancının üçüncü unsurunu “Ruh‟ul-Kudüs” meydana getirmektedir. M. 325 tarihinde yapılan İznik konsülünde Allah‟ın yeryüzüne kendisi vasıtasıyla hükmettigi “Ruh‟ulKudüs” Baba ve Oğul ile aynı cevherden ve aynı seviyede bir ilah olduğu kabul edilmiştir. Ruh‟ul-Kudüs‟ün çıktığı yer konusunda tartışmalar olsa da Kilise tarafından resmen üç ilahtan biri olarak kabul edilmiştir. Batı Roma Kilisesi, Ruh‟ul-Kudüs‟ün çıktığı yer olarak Baba ve Oğul‟u işaret ederken, Doğu Rum Ortodoks Kilisesi, Ruh‟ul-Kudüs‟ün sadece Ba- 1525 1526 Maide, 5/116-117-118 Ruhu’l-Kudüs: Mukaddes ruh, vahiy meleği Ruhu’l-Kudüs, “ruh” ve “Kudüs” kelimelerinin birleşmesinden meydana gelmiştir. Bu kelimelerin ikisi de Arapça’dır. “Ruh”: Hayat, idrak ve hareketin kaynağı, manevi varlık, vahiy, Allah kelamı, Kur’an-ı Kerim, kuvvet, vahiy meleği, Cebrail, his, duygu ve benzeri manalar için kullanılır. (Raşid el-İsfahani,“el-Müfredat, Garib’il-Kur’an,“Ruh” Md.)“Kudüs” kelimesinin aslı ise, “Kudüs”dür ve mukaddes, mübarek ve her türlü fenalıktan arınmak demektir. Bu iki kelimenin birleşmesinden meydana gelen “Ruhu’l-Kudüs”, herhangi bir şaibe ile lekelenme ihtimali olmayan, mukaddes ve temiz ruh, vahiy meleği, Cebrail demektir. (Muhammed Hamdi Yazır, “Hak Dini Kur’an Dili”, V, 3125) 450 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... ba‟dan çıktığını söylemişlerdir.1527 Böylece Baba, Oğul ve Ruh‟ul-Kudüs, tek cevherde toplanmış üç ilahtır. Hepsi de ebedidir. Tanrılıkta eşittir. Bu inanç, düşündürücüdür ve aklen cevabı olmayan, Kur‟an-ı Kerim‟e göre batıldır. Hz. Meryem (a.s)‟e Allah tarafından ilka edilen, yani getiren ve kavuşturan ruhtur. İnançlarına göre bunların üçü de aynı ilahtır. Hıristiyanların bu ilah anlayışlarını Hz. İsa (a.s) bizzat Kur‟an-ı Kerim‟in diliyle şöyle cevaplandırmıştır: “...Ey İsrailoğulları, benim ve sizin Rabbiniz olan Allah’a ibadet edin...” 1528 Kur‟an-ı Kerim, Hıristiyanların Teslis ve Teslis‟e benzer inançlarını kesinlikle reddeder ve böyle diyenlerin kafir olduklarını açıklar: “Andolsun, Allah üçün üçüncüsüdür.” diyenler elbette kafir olmuşlardır. Halbuki bir tek Allah‟tan başka hiçbir İlah yoktur. Eğer dediklerinden vazgeçmezlerse, andolsun onlardan inkar edenlere elbette elem dolu bir azap dokunacaktır.”1529 Hıristiyan Mukaddes Kitabı‟nda “Teslis” kelimesi veya O‟na iman etmeye çağıran açık bir ifade mevcut değilse de Hz. İsa (a.s)‟in,1530 “Baba, Oğul ve Ruhu‟l-Kudüs” ismiyle Vaftiz eyleyin1531 şeklinde Havariler‟e emir verdiği Hıristiyanlar tarafından kabul edilmektedir. Ancak ilk Konsil‟de bu konu tartışılmış ve M. 325 tarihinde yapılan İznik Konsil’inde Ruhu‟l-Kudüs‟ün Tanrılığı karara bağlanmıştır. Daha sonraki dönemlerde birtakım ifadelerle açıklanmaya çalışılan Teslis‟in üç unsuru, yani “Baba, Oğul, Ruhu‟l-Kudüs” bir uluhiyetin üç ayrı görüntüsü olan bugünkü formülün benimsenmesiyle noktalanmıştır. Hıristiyanlara göre Teslis öyle büyük ve gizemli bir kavramdır ki, sırf insan aklı onu derinliği ve şümulü ile kavrayamaz. Bu bakımdan, mahiyet ve köklerini araştırmaya girişmeksizin, insanın O‟na inanması gerekir şeklinde bir kabul esastır. Hz. İsa (a.s)‟in Havarilere; “Baba, Oğul ve Kutsal Ruh ismiyle vaftiz eyleyin” şeklinde emir verdiğine inanılır. Ancak ilk konsillerde bu konu tartışılmış, İznik Konsili‟nde Baba ve Oğul‟un, İstanbul Konsili‟nde de Kutsal Ruh‟un Tanrılığı karara bağlanmıştır. Teslis, “izah edilmesi zor, fakat inanılması gerekli bir sır” olarak formül1527 1528 1529 1530 1531 Ekrem Sarıkçıoğlu, age, s. 342; Mehmet Aydın, age, s. 116 Maide, 5/72 Maide, 5/73 Günay Tümer, Abdurrahman Küçük, age, s. 149 İncil, “Matta”, 28/19 Hıristiyanlıkta İnanç Esasları 451 leştirilmiştir. Ancak belirtilmelidir ki Teslis, Hıristiyanların ilk defa buldukları bir doktrin de değildir. Diğer bazı dinlerde ve felsefi-teolojik cereyanlarda, Hıristiyanlıktan önce Teslis‟e rastlanmaktadır. İlahi-beşeri iki tabiata sahip bir insan ve Baba ile aynı cevherden kabul edilmiştir. Kadıköy Konsili‟nde ise İsa da bir şahısta ayrı iki tabiatın bulunduğu, bakire Meryem‟in, Baba‟sı tarafından ilahi, anası bakımından beşeri İsa‟yı doğurduğu karar altına alınmıştır. Ancak bu karara İsa‟da tek tabiat bulunduğunu, yani onda ilahi tabiatla beşeri tabiatın birleştiğini savunanlar itirazda bulunmuş ve daha sonra bu görüş tarafları Monofizit, yani Hz. İsa (a.s)‟in hem insan ve hem de Tanrı olması inancı olarak adlandırılmıştır. Pavlus, Hıristiyanlığı, merkezi Hz. İsa (a.s)‟in insanı kurtaran, eski Yunan‟daki gibi, ölümü olan bir sır dini haline gelmiştir. Bu yeni görüşte Hz. İsa (a.s), ilk şakirtlerinin gördüğü gibi, yalnız tarihi bir insan olarak değil, ölen, dirilen ve göklere yükselen Rab, yani Kyrios 1532 olarak tasvir edilmiştir.1533 Hıristiyanlıkta Hz. İsa (a.s), “insan şeklinde bir ilah”tır. Allah, Hz. İsa (a.s)‟da bedenleşmiştir. Baba Allah, insanlara, sevgi ve merhametini göstermek için İsa Mesih suretinde yaklaşmış ve aralarında yaşamıştır. Böylece Allah‟ın inayeti, insanlara İsa Mesih vasıtasıyla erişmiştir. Hz. İsa (a.s)‟a tapınmak, ona kul olmak, Baba Allah ile temas kurmaktır. Çünkü o, Baba ile aynı cevherdendir ve Baba gibi mükemmeldir. O, gerçek Allah‟tır. Çünkü O, çeşitli mucizeleriyle, ölmesi ve sonra dirilmesiyle “Tanrı” olduğunu göstermiştir. Allah‟ın oğludur. O, aynı zamanda gerçek insandır. Bütün bunlarda Allah‟a sığınırım. Ayrıca bütün bunlardan Hz. İsa (a.s)‟ı tenzih ederim. Ancak yazar olarak Hıristiyanlığı anlamak ve anlatmak için yazmak zorunda kaldım. Doğrusu bu kadar araştırmanın sonunda çok iyi anladığımı söylemek mümkün değildir. Akıl ve mantık ile de izahı zordur. Katoliklere göre Kutsal Ruh, hem Baba ve hem de Oğul‟dan çıkar. Ortodokslar ise Kutsal Ruh‟un, Oğul yoluyla Baba‟dan çıktığına inanır1532 1533 Kyrios: Hıristiyan teolojisine göre hem muallim, hem ilahi Rab ve hem de kral anlamlarını içinde bulunduran bütün şeref ünvanlarını ifade eder. “Kyrios” lakabı, Hz. İsa (a.s)’a yöneltilen dualarda büyük önem taşır. Dolayısıyla eskiden beri Hıristiyanlar, İlahi Rab olarak kabul ettikleri İsa Mesih’e dua veya onun adıyla Tanrı’ya niyaz ettiler. Öznur Gider, age, s. 128 452 İslam Hıristiyanlık Yahudilik... lar. Kutsal Ruh, Baba ile aynı cevherden, fakat ayrı bir mahiyet olarak kabul edilmektedir. Baba‟nın bütün kudret ve iradesini kendinde taşımaktadır. Baba, Oğul ve Kutsal Ruh, tek bir cevherde toplanmış üç ayrı şahıstır ve hepsi de ebedidir. Hıristiyanlıkta Baba Allah‟tır. Yaratıcı, İsa Mesih‟tir. Kurtarıcı ve Kutsal Ruh da takdis edicidir. Hıristiyanlığın temel ilkelerinden biri olarak kabul edilen Teslis, yani Baba-Oğul-Ruh‟ul-Kudüs, Kur‟an-ı Kerim‟de şiddetle reddedilmiştir. Kur‟an-ı Kerim,Hz. İsa (a.s)‟in kul Peygamber olduğunu,1534 İsrailoğullarına gönderilmiş olduğunu1535 ve Hz. İsa (a.s)‟in da kendisini daima Allah‟ın kulu olarak tanıttığını belirtmiştir.1536 Kur‟an-ı Kerim‟de Hz. İsa (a.s)‟in uluhiyeti reddedilmiş ve “Allah, ancak Meryemoğlu Mesih‟tir.” diyenlerin kafir oldukları,1537 Allah‟ın güç ve kudretini yeterince tanımadıkları belirtilmiştir.1538 Diğer yandan Kur‟an-ı Kerim: “Ey Ehl-i Kitap dininiz husussunda haddi aşmayın. Allah‟a karşı hak olandan başkasını söylemeyin. Meryemoğlu Mesih, yalnızca Allah‟ın Peygamberi ve kelimesidir ki, O‟nu Meryem‟e bırakmıştır. O, Allah tarafından gelen bir ruhtur. Artık Allah‟a ve Peygamberlerine inanın da Allah üçtür demeyin...”1539 “Andolsun „Allah, üçün üçüncüsüdür‟ diyenler de kafir olmuşlardır. Halbuki bir tek Allah‟tan başka hiçbir ilah yoktur. Eğer dediklerinden vazgeçmezlerse, içlerinde kafir olanlara acı bir azap dokunacaktır.”1540 Ayetleri ile Hıristiyanların yanlış inançta olduklarını bildirmektedir. Hz. Peygamber(s.a.v)‟in Necran Hıristiyanlarını tebliğ için Muğire bin Şu‟be’yi Yemen‟e gönderdiğinde, onlar bu davete icabet etmişler ve altmış kişilik bir heyetle Medine‟ye gelmişlerdir. Hz. Peygamber(s.a.v) onları İslam‟a davet ettiğinde, onlar: “Biz senden evvel Müslüman olduk” demeleri üzerine Hz. Peygamber(s.a.v) onlara şöyle dedi: “Yalan söy1534 1535 1536 1537 1538 1539 1540 Meryem, 17/30 Maide, 5/72 Maide, 5/72-110-111; Al-i İmran, 2/44-48; Şura, 42/13; Sad, 38/6; Meryem, 17/32 Maide, 5/72 Maide, 5/17 Nisa, 4/171 Maide, 5/73 Hıristiyanlıkta İnanç Esasları 453 lüyorsunuz, sizi İslam‟ı kabulden üç şey alıkoymaktadır. Bunlar; domuz eti yemeniz, Haç‟a tapmanız ve Allah‟ın oğlunun bulunduğuna inanmanızdır.”1541 İmam-ı Azam Ebu Hanife ise, Hıristiyanların üçlü bir Tanrı anlayışına sahip olmalarının bir sonucu olarak tek ilah olan Allah‟ı inkar ettiklerini ve bu durumda onların iman etmiş olmadıklarını belirtmiştir.1542 İslam kelamcıları da Hıristiyanlığa yazdıkları reddiyelerde Teslis‟i eleştirmişlerdir. İmam Maturidi, Hıristiyanların, Hz. İsa (a.s)‟in ilahi tabiatlara sahip olduğuna inanmaları sonucu ortaya çıkan “Baba-Oğul-Ruh‟ul-Kudüs” inancını reddetmiştir ve onların Mesih hakkındaki görüşlerinden dolayı farklı guruplara ayrıldıklarını belirtmiştir.1543 Bunun yanında Hz. İsa (a.s)‟in tabiatı konusunda bazı Hıristiyanlar, Mesih‟teki ruhu Allah kabul edip, ruhun bedende tasarrufta bulunması şeklinde düşünmüşler, bazıları da Allah‟tan bir cüz Mesih‟e ulaşır, diğer bir cüz de Mesih‟ten ayrılır, düşüncesine sahip olduklarını ifade etmiş, bu görüşleri, kutsal kitaplar ve akıl bağlamında kabul etmenin mümkün olmadığını belirtmiştir. O, mantıki reddiyelerini şu şekilde ifade etmiştir: “…mesihteki ruh kendisinin bir parçası iken, kadim olduğuna göre, ruh bedenin diğer parçalarına sirayet etmeden Mesih nasıl oğul olabilmiştir? Eğer ruh bedenin küçük bir parçası olduğu için denilirse tabiatın bütün küçük parçalarının büyüklerinin oğulları olarak kabul edilmesi gerekir. Yine bu iddiayı ileri sürene Mesih‟ten geride kalan her bir parçayı da aynı şekilde oğul konumuna getirmesi lazım gelir ki, bu durumda, onun bedeninin tamamı oğullar haline gelir. Bilindiği üzere oğul babadan küçük olur, şu halde ikisi de nasıl kadim olabilmiştir? Ruhun tamamını bedende kabul ediyorsa kendisine sorulur: Bedenin hangi parçası oğuldur? Eğer “tamamı” derse, bütünü hem Oğul, hem de Baba konumuna getirmiş olur. Bu anlayışta aynı zamanda Baba‟yı yine kendisine Oğul yapmak gibi bir çelişki vardır.”1544 İbn-i Hazm da Teslis‟te niçin illa üçün seçildiği üzerinde durmuş ve üçten sonraki sayıların çift çift artı bir daha büyük olduklarını söyleyerek bu görüşü ironik bir şekilde eleştirmiş1541 1542 1543 1544 İ
