kocaeli üniversitesi - Histoloji ve Embriyoloji
advertisement
KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ KOCAELİ SAĞLIK YÜKSEKOKULU Dr. Sibel Köktürk http://histolojiembriyoloji.tripod.com/ HÜCRE • HÜCRE-Canlının tüm yaşamsal fonksiyonlarını (beslenme, çoğalma, büyüme, enerji yapımı) taşıyabilen en küçük yapı birimidir. HÜCRENİN BÖLÜMLERİ • • • • • • • • • • • 1- Sitoplazma 2- Plazma Membranı 3- Mitokondriya 4- Ribozomlar 5- Endoplazma retikulumu 6- Golgi Kompleksi 7- Lizozomlar 8- Peroksizomlar ve Mikrobodiler 9- Sekret Granülleri 10- Hücre İskeleti 11- Nukleus Sitoplazmadaki Yapılar • • • • • • • Organeller(canlı yapılar) Endoplazmik retikulum Ribozom Mitokondri Golgi Kompleksi Lizozom Mikrocisimler İnklüzyonlar (cansız yapılar) Proteinler Yağlar Karbonhidratlar Kristaller Pigment Salgı granülleri Diğer yapılar Sentriol Mikrotubulus Filamentler Hücre Zarı=Plazmalemma=Ünit Membran Plazma Membranı (Sıvı Mozaik Modeli) Sıvı Mozaik Modeli Madde Alış-Verişi • 1- Eksositoz • 2- Endositoz 1-Eksositoz 2-Endositoz • 1- Pinositoz • 2- Fagositoz • 3- Reseptör aracılı • endositozis Pinositoz • Sıvı maddelerin hücre içine alınmasıdır. Fagositoz 3- Reseptör Aracılı Endositozis Hücre Membranında fonksiyona uygun farklılaşmalar • • • • 1- Mikrovillus 2- Silia ve flagellum 3- Stereosilyum 4- Yan yüz bağlantı kompleksleri Mikrovillus Hücre zarında parmak şeklinde çıkıntılardır Mikrovillus-tek Mikrovilli-çoğul Böbrek proksimal tubullerinde İnce barsakta bulunur. Silia ve Flagellum Üst solunum yolu Dişi ve erkek genital organlarında M.S.S boşluklarında Flagellum Spermium’da bulunur Stereosilia • Hareketsiz, uç kısımları dallanma-çatallanma gösteren çıkıntılardır. Örn. Epididim hücreleri. Mitokondri • 2 membranla çevrili yuvarlak yada silindirik yapılar • • Dış membran düzgün yüzeylidir. İç membran krista denen kıvrımlar yapar. Jele benzeyen matriks- protein, lipit, DNA ve RNA içerir. İç membrana yapışık ve matriks içinde birçok enzim içerir. Pekçok kimyasal olay ve aktif transport için gerekli olan enerjiyi (ATP) sağlar. Endoplazmik Retikulum • Ağ yapısındaki sitoplazmik membran sistemidir. • 1- Granüler tip ER: Ribozom bulunur • 2- Agranüler tip ER: • Düz ER. • Ribozom bulunmaz. DER: Steroid sentezleyen hücrelerde KC hücrlerinde:nötralizasyon ve detoksifikasyonda rol oynar Barsak hücrelerinde Mide parietal hücrelerinde Çizgili kasda: sarkoplazmik retikulum Ribozom • Eritrositler dışında her hücrede bulunan protein sentezleyen organellerdir. • 1-Serbest ribozom: Yapısal proteinlerin sentez yeri • 2- ER’a bağlı ribozom: Hücreden salgılanan proteinlerin sentez yeri-sindirim enzimleri, antikor vs. • 1-30 ribozom biraraya gelir daire, spiral yada rozet yapar. • mRNA ile birleşince bu ribozom gruplarına poliribozom (polizom) denir. • Ribozom 2 subunitten yapılıdır. ER membranına büyük subunit ile bağlanır. Küçük subunite bağlanan mRNA 2 subunit arasından geçer Golgi Kompleksi • Çekirdeğe yakın ağ şeklinde yapı. Düzenli aralıklı 3-12 birbirine paralel yassılaşmış tubul. • Yassı kıvrılmış tubullerin uç kısımları kese şeklinde genişler ve sisterna adını alır Golgi kompleksinde protein suyu alınıp yoğunlaştırılır eğer karbonhidrat eklenecekse eklenir ve hücre yüzeyine gönderilir. Lizozomlar da golgiden hücre sitoplazmasına verilirler Lizozom • Tek bir membranla kuşatılmış homojen küçük veziküllerdir. • RNA, DNA, protein, karbonhidratları parçalayan enzimler (asit fosfatazlar, asit hidrolazlar) içerirler. 1-Primer lizozom:yeni sentez edilmiş 2-Sekonder lizozom: hücre içi ve ya dışında gelen cisimlerle birleşmesi sonucu oluşur Rezidüel cisim=artık cisim: lizozomal etkiden sonra Bir miktar eritilmeden sitoplazmada kalan maddedir Peroksizom=mikrocisim • Lizozom’a benzer fakat hidrolaz içermez. • Matriks’de katalaz,oksidatif enzimler (ürat oksidaz) ile protein içerir. Hidrojen peroksidi su ve oksijene indirger. • K.C ve böbrek hücrelerinde yaygındır Sentriol • Nukleusa yakın yer alır. Çekirdekte çöküntü var ise içine yerleşmiştir. • Sentriolü taşıyan sitoplazma bölümüne sentrozom (9+3) denir. 2 sentriole diplozom denir. Hücre İskeleti • Hücrenin şekil ve biçimini korur; sitoplazma ve hücre hareketinde rol oynar. • 1- Mikrotübüller • 2- Mikroflamentler • 3- İntermediet filamentler (ara filamanlar) Mikrotübüller • Sitoplazma içinde dağınık ya da • Sentriol, sil ve flagellum yapısında bulunurlar. • Tubulin A ve B denen 2 proteinden oluşur • • • • • • • 1- Mitoz bölünmede 2- Yeni sil ve flagellum yapımı: Bazal cisimleri yapar 3- İletim: Madde iletimi 4- Hücre iskeleti görevi 5- Hareket: Silya ve flagellum hareketi 6- Salgılama ve intrasellüler organel taşınması Örn. Kromozomlar, taşıyıcı veziküller Mikrofilamentler • Kontraktil protein iplikçiklerdir. • Kas hücrelerinde mikroflamentler aktin ve myozin proteinlerinden yapılıdır. İntermediet Filament • Kontraktil olmayan, hücreye destek fonksiyonu yapan filamentler. • • • • • 1- Sitokeratinler- epidermisde (tırnak) 2- Vimentin-mezenkimal, embriyonik hücrelerde 3- Desmin-düz kas, kalp kasında (Z çizgisinde) 4- Glial fibriller asidik protein-astrositlerde 5- Nöroflamanlar-nöronlarda Nukleus • Olgun eritrosit ve trombosit dışında tüm hücrelerde bulunur. • Genelde tek bazen 2 (KC, kalp kası) bazen çok sayıdadır [multi nükleer (osteoklast, myoblast)]. Yapısal Elemanları • • • • 1- Çekirdek zarı=nukleolemma=karyolemma 2- Çekirdek sıvısı=nukleoplazma 3- Kromatin 4- Nukleolus=çekirdekçik Nukleolemma • Çift katlı plazma membranı (iç ve dış membran) • 2 membran arasında perinüklear aralık bulunur. • Dış membrana ribozomlar bağlanmıştır. ER membranları ile devam eder • İç membrana kromatin kitleler halinde tutunmaktadır. • Nukleolemmada poruslar bulunur • Poruslarda dış ve iç membran • Kaynaşır. Kromozom ve Kromatin • Kromozomlar genetik materyal olan DNA ve bazik proteinleri (histonlar) az miktarda RNA ve enzim içeren ipliksi yapılardır. • Dinlenme durumunda çekirdekte kromozomlar seçilemez düzensiz, iplik, granül vs şeklinde görülen kromozom bölümlerine kromatin denir. • DNA, Watson-Crick modeline göre çift heliks yapan birbirine paralel 2 molekül zinciridir • DNA zinciri nukleozom denen histon gövde üzerine heliks şeklinde sarılmıştır. • Kromatinin 2 tipi vardır • 1- Heterokromatin-koyu boyanır • 2- Eukromatin-soluk boyanır Nukleolus • Çekirdek içinde eksentrik yerleşik RNA içeren yumağımsı yapılardır. • Protein salgılayan hücrelerde büyür • Hücre bölünmesi sırasında kaybolur. • 3 bölümden oluşur. • 1- Pars amorfa-p.fibrosa: Ribonükleoprotein flamentleri içerir. İç kısım. • 2- P. Granulosa- nükleolonema: Hem fibriller hem granüler ribonükleoprotein içerir. Dış kısım. • 3- Kromozamal bölüm: Proteinsiz saf DNA filamentleri içerir. • Görevi rRNA sentezi yapılır. rRNA p. fibrosada ve p. granülosa birikir. Sitoplazmaya gönderilene kadar burada depolanır.
