Kısa Anatomi Ders Notları Kemikler Hakkında Genel Bilgi K EMİKLER HAKKINDA GENEL BİLGİ Os (latince) Osteon (Gr) Logos (Gr) Osteoloji : kemik : kemik : bilim : kemik bilimi Os femoris : femur (kaval) kemiği Destek ve hareket sistemi: Systema sceletale (Lokomotor Sistem) üç bölümü var; a) Kemikler (Systema Osteologia) b) Eklemler (Systema articulare) c) Kaslar (Systema musculare) GENEL BİLGİ Kemik ve iskelet sisteminin görevleri -vucuda destek fonksiyonu -vucudun şeklini oluşturur -yetişkin erkek 270 kg taşıyabilir, bu antremanla artırılabilir -vucudun hereketinde yardımcı olur -kaslara desteklik yapar kasların tutunduğu yerlerdir (origo-insertio) -hareket esnasında kasların rolü aktif, kemik ve eklemlerin ise pasiftir. -çevrelediği yapıları koruma görevi vardır (göğüs kafesi, beyin ..) -hemopoetik sistemde kan yapıcı ve koruyucu görevi vardır (kemik iliği : myeloid doku) -solunumda rol oynar -pnömotik kemikler kafatası ağırlığını azaltır -kemikler içindeki veya aralarındaki sinusler sesin şekli ve tonu üzerinde etkili -mineral deposudur, kalsiyum tuzlarının %97 si kemiklerde depolanır. -vucudun sert iskeletini oluşturur. Yenidoğanda 270 adet kemik vardır 14 yaşında 256 adet kemik vardır Erişkinde 206 adet kemik vardır 25-30 yaşlarında 70 kg lık bir bireyde toplam 5-6 kg kemik vardır KEMİĞİN SINIFLANDIRILMASI A-Bölgesel sınıflama B-Şekline göre snıflama A-Bölgesel sınıflama 1-Aksiyal iskelet (sceleton axiale) -kafatası -Nörocranium -Splanchnocranium -kulak kemikçikleri -hyoit kemik -vertebralar -costalar -sternum 2-appendiküler iskelet Dr. M. Ali Malas -üst extremite -omuz kavşağı kemikleri 1 Kısa Anatomi Ders Notları Kemikler Hakkında Genel Bilgi (sceleton appendiculare) -kol kemikleri -ön kol kemikleri -el kemikleri -alt extremite -kalça kemikleri -uyluk kemikleri -bacak kemikleri -ayak kemikleri Ayrıca; iskeleti 5 kısma ayıranlarda vardır 1-caput (baş) 2-columna vertebralis (omurga) 3-thorax (göğüs kafesi) 4-ossa membri superior (üst taraf) 5-ossa membri inferior (alt taraf) B-Şekline göre snıflama 1. Uzun kemikler (os longum) 2. Kısa kemikler (os breve) 3. Yassı kemikler (os planum) 4. Düzensiz kemikler (os irreguler) 5. Sesamoid (susamsı) kemikler (os sesomoidea) 6. Pnömotik (havalı) kemikler (os pneumoticum) 7. aksesuar kemikler 1-Uzun kemiklerin genel özellikleri üç bölgesi vardır 1-gövdesi diaphsis 2-ucu epiphsis 3-gövde ile uc arasında metaphsis vardır Metaphsis bölgesinde cartilago epiphsiales (hyalin kıkırdak) bulunur Burada -büyüme zonu, -büyüme kıkırdağı, -büyüme cizgisi -linea epiphsiales bulunur Diaphsis substantia compactada mg 2-Kısa kemikler: El ve ayak bileği kemikleridir Vertebraların kısa çıkıntılı yerleri Kemik iliği içerir Eklem yüzü dışında periostla kaolıdır Esas spongios kemik kısmı bulunur Etrafında kompact kemik mg 3-Yassı kemikler: omuz Pelvis Sternum Kafatası tavanı kemikleridir Üzerindeki bölümler lamina interna Lamina eksterna Dr. M. Ali Malas kompakt tabaka kompakt tabaka 2 Kısa Anatomi Ders Notları Diploe aralığı Kemikler Hakkında Genel Bilgi spongios tabaka (ven kanalcıkları içerir, vena diploica lar bulunur) Lacrimal kemikte diploe aralığı yoktur 4-Düzensiz kemikler (os irreguler) Kafatası kemiklerinin bazılarıdır Genel olarak omurga kemikleri düzensiz dir 5-Sesamoid (susamsı) kemikler (os sesomoidea) Elde başparmakta ve ayakta Kasların aralarına yerleşmişlerdir -m. quadriseps femoris içerisinde patella -m. fleksör pollisis brevis -m. fleksör hallusus brevis 6-Pnömotik (havalı) kemikler Kafatasının ağırlığının azaltılamsında, sesin rezonansında görtevleri vardır Kafatası kemiklerinde bulunur, bunlar -etmoidale -sifenoidale -maxilla -frontale -temporaledir 7-İlave yardımcı kemikler (aksesuar kemikler) Her zaman görülmezler Os trigonum kranyumda görülür Kırıklarla karışabilir Os vesalinum Os tibiale eksternum Özellikle alt ekstremitede kaynaşmayan kemikler KEMİKLERİN YAPISI Kemiğin fizik özellikleri: İskelette kemikte üç kısım bulunur 1-pars ossea 2-pars kartilaginea 3-periosteum Makroskopik olarak kemik iki kısımdan oluşur 1-substantia compacta -dıştadır, kirli beyaz sert dokudur -ince havers kanalcıkları vardır -havers kanalları sadece compact dokuda vardır. -havers kanallarında kılcal damarlar ve kapillerler bulunur -walkman kanalarıda hawersler arasında bağlantı kurar. -hawers kanalları sadece kompact dokuda vardır. -hücreler sert matrixteki lacunalarda yer alır -yassı kemiklerde substantia compacta ya lamina denir (lamina interna ve extrena) -iki lamina arasındaki diploe aralığıda substantia spongiosa ya denk gelir 2-substantia spongiosa: -içini dolduran süngerimsi dokudur -trabeculalar var, trabeculalar arasında cavitas (cavum) medullaris var -Cavum medullare diafis içindeki substantia spongiosada bulunur -Substantia spongiosa kemiğin diğer bölümlerine göre epiphsisde daha fazladır Dr. M. Ali Malas 3 Kısa Anatomi Ders Notları Kemikler Hakkında Genel Bilgi -Epiphsisde substantia compacta eklem nedeniyle incedir. -cavitas içerisindede kemik iliği (medulla osseum) bulunur -medulla osseum -yeni doğanda medulla osseum rubra (kırmızı kemik iliği) -Yaşlıda medulla osseum flava (sarı kemik iliği) -7 yaşında itibaren m.o. flava oluşmaya başlar Periosteum: Kemiklerin dış yüzünü (eklem yüzü hariç) kaplar Sedef renginde bağ dokusundan yapılmıştır. İki tabakadan meydana gelir 1. stratum fibrosum Dıştadır, -eklem kapsülündeki fibröz tabaka ile devam eder. 2. stratum osteojenicum (combium) içtedir, -damar ve sinirce zengindir. -kemiğin beslenmesinde ve büyümesinde görev alır -kemik kırılınca osteojenik tabaka kemik yapımına yardımcı olur -kas ve tendonların kemiğe tutunmasını sağlar -tendonun kollagen lifleriyelpaze gibi periost içine dağılır -bazı lifler kemik duvarınıda deler (sharpey lifleri) Kemiğin kimyasal yapısı iki kısımdan mg 1-organik kısım: %30-40 lık kısmını oluşturur (1/3) Fibröz doku ve hücreler kemiğe yumuşaklık verir Mukopolisakkarit yapısında şekilsiz amorf madde içerisine gömülü kollagen liflerden mg 2-İnorganik kısım (2/3) %60-70 lık kısmını oluşturur (2/3) Kemiğe sertlik verir Radyoopaktır X ışınlarını geçirmez. İnorganik kemik tuzlarıdır -Kalsiyum fosfat (%85) -Kalsiyum karbonat (%10) -Magnezyum fosfat (%1,5) -kalsiyum florid (azca) -kalsiyum klorit (azca) -alkali tuzlar (azca) Decalsifikasyon : asit içerisine atılan kemiğin tuzları çıkar, ve kemik eğilip büğülebilir, sertliği kaybolur Decompozisyon : toprağa gömülen kemik bakteriyel faaliyek ile organik kısmı kaybolur, sertliği bozulmaz, bu işi kemiği yakarakta yapabiliriz. KEMİK DOKUSUNUN TEŞEKKÜLÜ VE GELİŞİMİ: Kemikler Menşeini embriyonal bağ dokusundan alır Kemik dokuda 4 tip hücre vardır 1. Osteoblastlar 2. Osteoklastlar 3. Ostesitler (osteoid) 4. Kemik örtü hücreleri Mesenşimden menşe alan hücrelere osteoblast adı verilir Osteoblastlarda osteoidi meydana getirir Osteoid içindede kollagen lifler mg Lifler arasında iorganik madde toplanır -Hücreler Dr. M. Ali Malas 4 Kısa Anatomi Ders Notları Kemikler Hakkında Genel Bilgi -Lifler -Matrix (extracelüler materyal-üzerinde kalsifikasyon olur, kalsiyum tuzları çöker). 4 yaşından sonra kollagen liflerin yerini lameller ve osteon alır Kemikler kemiklerşme bölgeleri bakımdan üç bölgede incelenir 1. Epiphsis -kemiğin uç kısımlarıdır) 2. Diaphsis -kemiğin orta kısmıdır 3. Metaphsis -kemiğin uç ile orta kısmı arasında kalan bölgedir Kemikleşme türleri ikiye ayrılır A-Yapısal kemikleşme türleri B-Bölgesel kemikleşme türleri A-Yapısal olarak Kemikleşme iki türlü olur -intra membranöz kemikleşme -intrakartialginöz kemikleşme 1-intra membranöz (Desmal) kemikleşme -bağ dokusu kaynaklı kemikler -Desmal kemikleşme de denir -bağ dokusundan direk kemik yapı teşekkül eder -yassı kemikler bu şekilde kemikleşir Clavicula Yüz kemikleri Kafa kemikleri 2-intra kartilaginöz (Kondral) kemikleşme -kıkırdak dokusu (hyalin kıkırdak) kaynaklı kemikler -hyalin kıkırdaktan çokça, mesenşim dokusundan azca mg -yassı kemikler dışındaki kemiklerde görülür -kondral kemikleşme de denir -bağ dokusu kıkırdak dokuya kemik dokusuna döner -iki türlü teşekkül eder a-enkondral kemikleşme b-perikondral kemikleşme kısa kemikler için içten dışa doğru kemikleşme teşekkül eder uzun kemikler için dıştan içe doğru kemikleşme teşekkül eder diaphsis de cavum medullare mg cavum medullare içerisindede -gençte medulla osseum rubra, -yaşlıdada medulla osseum flava dolar, Medulla osseum rubra, kırmızı kemik iliği kan yapımında rol alır medulla osseum flava 7 yaşından sonra yaşla birlikte mg, medulla osseum flava gerektiğinde kırmızı kemik iliği olma olasılığı vardır. Kemik iliği bulunan yerler Kafatasında diploe bölfgesinde Columna vertebraliste Göğüs kafesinde Omuz sentür kemiklerinde (clavicula, scapula) Pelvis kemeri kemiklerinde Humerus ve femur un baş bölümlerinde Kırmızı kemik iliği sternal ponksiyonla incelenir (enjektörle incisura jugularis e girilerek alınır) Kısa kemiklerde bir miktar perikondral kemikleşme olur Uzun kemiklerde epifisde ayrı ayrı kemikleşme odakları mg Epifiz ile diafiz arasında kemikleşmemiş darca kıkrdak doku kalır Kıkırdak doku kemikleşene kadar kemikler büyümeye devam eder Bu kıkırdak dokuya büyüme çizgisi denir (linea epifisalis) Büyüme çizgisi 20-25 yaşında kemikleşir Dr. M. Ali Malas 5 Kısa Anatomi Ders Notları Kemikler Hakkında Genel Bilgi Kemiğin kalınlığına büyümesi periostum stratum osteojenicum tabakasında bulunan osteoblastlarca olur B-Bölgesel olarak Kemikleşme iki türlü olur -Tek merkez den -Birden fazla merkez den 1-Tek merkezden kemikleşme; Kısa kemikler tek merkezden kemikleşir Sadece kalakaneus iki merkezden kemikleşir Ayrıca -carpal kemikler -tarsal kemikler -lacrimal kemik -os nasale -zygomaticum İntrauterin hayatın 8. haftasında başlar, 9 yaşına kadar devam eder 2-Birden fazla merkezden kemikleşme; Odaklardamn biri fetal hayatın başında 7-12 haftada belirir Bunlar pirimer ossisfikasyon merkezleridir (kemikleşme taslağında ilk görülen kemik odağıdır) Böyle kemik uçları doğumda kıkırdaktır Bazı kemik uçlarında 13-19 yaşında epifizlerde seconder ossifikasyon merkezleri gelişir Doğumdan önce primer ossifikasyon merkezleri Doğumdan sonrada sekonder ossifikasyon merkerzleri gelişiyor. -Uzun kemikler -Metacarpal ve metatarsal kemikler -Falankslar -Costalar -Clavicula larda kemikleşme böyle olur Diaphsis ile epiphsis arasında kıkırdak tabakasına büyüme çizgisi (linea epiphsialis) denir. 20-25 yaşında difis ile epifiz arasıda kemikleşir, Kırıklarda burası önemlidir KEMİKLERİN KAN DAMARI VE SİNİRLERİ Foramen nutricum: Kemikler üzerindeki Kemikleri besleyen damarların girdiği deliklerdir Kemik dokusunu Kemik iliğini Epifiz kıkırdağını Eklem kıkırdaklarını besler Arterler-venler arteria nutricia kemiği besleyen damar -foramen nutricum dan girer -canalis nutricumda ilerler -sinusoidal ağlar meydana getirir -venöz kanallar oluşturur ve eklem kıkırdağı ile örtülü olmayan yüzünden kemiği terkeder, vena nutricea olur. Epiphsis ve mataphsis arterleri arasında anastomos vardır Enfeksiyon ve kanser metastasları (yayılım) daha çok uçlarda görülür. çok sayıda periostal damar dalları kompact kemiği besler büyük kemikte kan akımı içten dışa doğrudur. Geniş ve uzun kemikler Dr. M. Ali Malas -periosteum dan -yüzeyel damarlardan -a. nutricea lardan beslenir. 6 Kısa Anatomi Ders Notları Kısa kemikler Kemikler Hakkında Genel Bilgi -periosteum dan çok ssayıda ince kan damaralrı alır Kafatası yassı kemikleri -perosteum dan çokça gelen arterlerden beslenir -venleri ise diploe aralığındaki kanallara açılır. Lenf damarları Periosteumda görülür Sinirleri Sinir lifleri AV nutricealara kemik içerisinde eşlik eder Periosteum ve kan damarlarında dağılır. Sinirler içerisinde iki tip lif vardır 1. Vazomotor lifler : damar duvarlarında damarları daraltır veya genişletir 2. Duysal lifler : ağrı lifleri (beyin korteksine) ve derin proprioseptiv duyu (beyinciğe gider) lifleridir Kırıklar son derece ağrılıdır Kemik periostu yırtılmaya ve gerilmeye aşırı duyarlıdır Spongios kemik ağrı yapar Kompact kemik ise sızı ve sıkıntı verir Kırık yerine anestezik enjekte edilmesi ağrıyı keser Periosttada derin proprioseptiv duyu (beyinciğe giden) lifleri vardır. Kemik mimarisi (Architecture) Kemiklerde trajektör çizgileri Kemikler ağırlık ve kas çekme kuvveti etkileri çizgilerle gösterilir etki yönlerindeki bu çizgilere trajektör çizgileri denir. Femurun baş ve boynunda -ince kemik bölmeleri ve trabekulalar -kuvvey etkisi yönüne göre sıralanmıştır. Kemiklerde Varyasyonlar Kemik yapılarda ırk, yaş ve cins farklılıkları bulunabilirr kadın kemiği erkeğe göre daha hafif ve küçüktür (çünkü gelişmelerini daha erken tamamlarlar) musküler çıkıntılar (processus, tuberculum vs) erkekte daha fazla belirgindir. çocuk kırığı fidan çubuğu kırığına benzer (yaş ağaç kırığı) erişkin kırığı odun jırığına benzer yaşlı ihtiyarın kırığı ise eski yıpranmış odun kırığı gibidir komşu kemik yoksa bitişikteki kemikte hipertrofi (aşırı büyüme) görülür kemik üzerine olan kas faaliyeti azalırsa kemikte atrofi görülür epifiz kırıklarında büyüme çizgisi etkilenirse kemiğin büyümesi etkilenir ve kemik boyu kısa kalır. Kemik gelişimindeki bazı hastalıklar Raşitizm: çocukalrda kemik gelişiminin yetersizliği (D vit yetresizliği) Osteomalazi: raşitizmin erişkinlerdeki görülüşü Osteoporoz: yaşlılarda kemik gelişimindeki bozukluklar (kemik yıkımı artmış, dansitesi düşmüştür) Beslenme ve hormonların kemik üzerine etkisi Calsiyum ve fosfordan zengin besin maddeleri alınmalı D, A, C vitaminleri önemli D vit. Calsiyumun kemik dokusuna çökmesini sağlar Ergosterol; besinle alınan D vit ultraviole (güneş ışınları) ile kolsiferol haline döner, A vit. Osteoblast ve osteoclast aktivitesi azalır C vit. kemik matrix ve kollagen yapımı inhibisyona uğrar Kemik metabolizmasında etkili hormonlar Paratiroid Calsitonin Growth hormon Dr. M. Ali Malas 7 Kısa Anatomi Ders Notları Kemikler Hakkında Genel Bilgi Tiroid hormon Adrenal kortikoid hormon Testesteron Ostrogen Paratiroid hormon kalsiyumun -böbrekten geri emilimini artırır, -bağırsaktan emilimini artırır Calsitonin ise tam tersi kan calsiyumunu azaltır. Kemik üzerindeki genel yapılar Uzun kemikler üç yüzlüdür Kısa kemikler ise 6 yüzlüdür Collum : boyun Facies : yüz Margo : kenar İncisura : girinti oyuk Eklem çıkıntıları Processus articularis: eklem ucu çıkıntısı Caput : baş Condyl : çıkıntı dirsek, hyalin kıkırdakla kaplıdır, eklem yüzü içerir Epicondyl : çıkıntı dirsek üzeri, eklem yüzü içermez Yuvarlak çıkıntılar Processus : çıkıntı Malleus : çekiç ucu şeklinde çıkıntı Trochanter : belirgin tepe şeklinde Tuberculum : küçük çıkıntı Tuberositas : pürtüklü çıkıntılı alan Protuberntia : çıkıntılı alan Spina : dikensi çıkıntı Açıklılar Foramen : delik Ostium : delik Canalis : kanal Hiatus : geçit Aquaductus : kanal Kenarlar ve yüzey yapılar Arcus : kemer Crista : keskin kenar Linea : çizgi Sulcus : oluk Fovea : çukur Foveola : çukurcuk Kemikler arası Ortak oluşumlar Sinus : boşluk Antrum : giriş kapısı Aditus : giriş sınırı Dr. M. Ali Malas 8