2 çift bağ

KALP-DAMAR HASTALIKLARI
VE
BESLENME
Prof. Dr. Gülay KOÇOĞLU
Cum. Üni. Tıp Fakültesi
Halk Sağlığı Anabilim Dalı
Sağlık Slaytları
http://hastaneciyiz.blogspot.com
Kardiyovasküler hastalıklar için önde gelen
risk faktörleri
Sigara
Hipertansiyon
Alkol
Hiper lipidemi
Obezite
Az meyva-sebze tüke
Fiziksel inaktivite
Uyuşturucu kullanımı
Güvenli olmayan sex
Demir eksikliği
0
2
4
6
8
DALYs* (%)
*DALY = ( Mortalite + Morbidite), Disability-adjusted life years,
Dünya Sağlık Örgütü Raporu 2002:
10
12
14
Kalp krizine yol açan risk faktörleri
Risk Faktörü
Sigara, Yaş ve
cinsiyete göre
düzeltilmiş Odds
Oranı
(99% G.A.)
Bütün değişkenlere
göre düzeltilmiş Odds
oranı
(99% G.A.)
ApoB/ApoA-1
3.87 (3.39-4.42)
3.25 (2.81-3.76)
Sigara Kullanımı
Diyabet
Hipertansiyon
Abdominal Obezite
Stress
Meyva, sebze tüketimi
Egzersiz
Alkol Kullanımı
Tüm Olasılıklar
2.95 (2.72-3.20)
3.08 (2.77-3.42)
2.48 (2.30-2.68)
2.22 (2.03-2.42)
2.51 (2.15-2.93)
0.70 (0.64-0.77)
0.72 (0.65-0.79)
0.79 (0.73-0.86)
129.2 (90.2-185.0)
2.87 (2.58-3.19)
2.37 (2.07-2.71)
1.91 (1.74-2.10)
1.62 (1.45-1.80)
2.67 (2.21-3.22)
0.70 (0.62-0.79)
0.86 (0.76-0.97)
0.91 (0.82-1.02)
129.2 (90.2-185.0)
Yusuf S. Avrupa Kardiyoloji Kongresi 2004; Münih,
Kalp-damar hastalıklarına yol açan
üç büyük risk faktörü;
 Sigara içmek,
 Serum kolesterol düzeyi yüksekliği,
 Hipertansiyon
KOLESTEROL
 Hücrelerde ve vücut sıvılarında bulunur.
 Besinlerle alınır, vücutta karaciğerde de




yapılır.
Barsaktan emilimi için safra gereklidir.
Kanda 180-200 mg civarında bulunur.
Lipoproteinlerle taşınırlar. Bunlar HDL,
LDL ve VLDL olarak üç gruptur.
Kalp-damar hastalığı olanlarda genellikle
LDL (kötü) yüksek, HDL (iyi) düşüktür.
Diyet kolesterolü ve Lipoproteinler arasındaki etkileşim
Serum Kolesterolü mg /dl olarak ;
<200 ise normal
200-240 ise riskli
>240 ise yüksek olarak değerlendirilir.
Serum kolesterolünde % 1’lik düşüş
KKH riskini %2 
LDL+ HDL+ VLDL= Total kolesterol
 A. Keys 1965 yılında geliştirdiği
denklemle diyetin kan kolesterolüne
etkisini belirlemeye çalışmıştır.
s kol= 1.35(2S-P)+1.52 Z
s kol: serum kolesterolünde mg değişim
S: enerjinin doymuş yağ asit oranı
P: enerjinin çoklu doymamış yağ asiti
oranı
Z: eski ve yeni kolesterol alımının
mg/1000 k.kal.üzerinden farklılığı
 Günümüzde bu denklemin geçerliliğinin
genel olarak kabul edilmesine karşın S
yağ asitlerinin serum kolesterolünü
yükseltici etkilerinin farklı olduğu,
bireylerin yanıtlarının genetik yapıdan
farklılık gösterdiği bildirilmektedir.
Değişik yağ asitlerinin serum LDL ve
HDL kolesterolüne etkileri
Yağ asiti
Kaynakları
LDL
HDL
Palmitik (S)
Süt, palm, hindistan
cevizi yağı


Stearik(S)
Hayvansal yağlar
Etki-

Oleik (M)
Zeytinyağı, fındık
yağı

Etki-
Linoleik (P- n.6)
Bitkisel sıvı yağlar


-linolenik(P- n.3) Kanola yağı
Etki-

EPA-DHA(P- n.3) Balık yağı
Etki-



Trans yağ asiti
Katı margarinler
LDL’nin yüksek olmasına yol
açabilen diyet faktörleri
 Doymuş yağların fazla alımı(hepsinin değil)
 Diyet enerjisinin fazla olması
 Hayvansal proteinin fazla alınması
 Bitkisel proteinin az alınması
 Kompleks CHO’ların az alımı (<%48)
 Posanın az alımı
 Kolesterolün fazla alımı
 Rafine CHO’ların fazla alımı (> % 10)
HDL’nin düşük olmasına yol açabilen
faktörler
 Şişmanlık
 Sigara içimi
 Hareketsizlik
 Cinsiyet (erkekler),
 Östrojen azlığı,
 Genetik
 Beta blokerler
 Diüretikler
HDL’de % 1’lik artış KKH riskini % 1,5-2 
HDL’yi yükselten faktörler
 Fiziksel aktivite(egzersiz) yapıyor
olmak(hepatik lipaz aktivitesi artar)
 Az miktar alkol (60 mg etanol/gün)
almak
 Uygun ağırlıkta olmak
 Alfa blokerler
 Genetik
 Menopoz öncesi dönem (bayan)
 MUFA (PUFA değil) kullanmak
 n. 3 yağ asitleri?
Şişmanlık
 BKİ’nin <25 olması
 Bel/Kalça oranının E >1.0, K> 0.8 olması
 Bel çevresinin E > 102 (94) cm, K > 88
( 80) cm olması riski arttırmakta
 BKİ’ de 1 birim artış, HDL’yi % 5
düşürüyor,
 Her 1 kg fazlalık endojen kolesterol
sentezini 20 mg/gün arttırıyor.
 Şişmanlarda VLDL sentezi artıyor,
bunun sonucu HDL düşüyor, LDL
artıyor, hipertrigliseridemi oluyor.
Ülkelere göre KKH açısından riskli kabul
edilen bel çevresi ölçümleri (cm)
ÜLKELER
Erkek
Kadın
Kuzey Amerika
>102
> 88
Avrupa
> 94
> 80
Orta ve Latin Amerika,
Orta Doğu, Hindistan, Asya
> 90
> 80
Japonya
> 85
> 90
Diğer Ülkeler
> 94
> 80
Abdominal Obezitenin yaş gruplarına göre
toplumda görülme sıklığı
%
80
70
60
50
Erkek
Kadın
40
30
20
10
0
30-39
40-49
50-59
Yaş Grupları
TEKHARF çalışması 2002
60-69
>70
Relatif ağırlığın % 10 azaltılmasıyla;
 Hastalık insidansı % 20 azaltılabiliyor
 Kan basıncı
 Ürik asit
 Kan şekeri düşürülebiliyor.
 LDL / HDL > 3 ise
veya
Total kolesterol / HDL > 5 ise
DİYET TEDAVİSİ
BAŞLANMALIDIR!
Hipertansiyon olması
 BKİ’nin > 25 olması, abdominal obesite
 Fazla Na alımı (NaCl-tuz)
 Yetersiz K alımı (Na/K oranının büyük
olması)
 Yetersiz Ca alımı
 Yetersiz Mg alımı
 n. 3 yağların alınmaması
 Fazla alkol alımı (> 60 mg etanol/gün)
Diğer faktörler
 Suların sertliği= Çelişkili sonuçlar
 Fazla miktarda kafein alımı= > 9 büyük
fincan/gün
 Chlamydia pneumonia enfeksiyonu
Vitaminlerin Etkisi
 Niacin,
 Riboflavin,
 Pantotenik asit ve
 Biotin
yağ asidi metabolizması ile ilgilidir.
Bunların yeterli alınması önemlidir.
A vitamini:
 Membran dayanıklılığını arttırmakta,
 Lipit-protein oluşumunu sağlamakta ve
 Aterokalsin sentezini inhibe
etmektedir.
Beta karoten
 İskemiyi engellemekte,
 Süperoksit moleküllerini yok etmekte,
 LDL’ye bağlanıp oksidasyonunu
engellemektedir.
D vitamini:
 Kalsiyum bağlayıcı protein sentezini
arttırarak aterosklerozisi
hızlandırabilir
C Vitamini:
 Kolesterolün safra asitlerine
dönüşümünü sağlar,
 Kollajen doku,
 Endotel gelişimi,
 Prostosiklin ve
 DHA için gerekli,
 Serbest radikalleri tutar.
E Vitamini;
 Lipit hidroperoksit oluşumunu
engeller,
 Trombüs oluşumunu engeller,
 Platelet aggregasyonunu önler,
 Prostosiklin aktivitesini önleyen
hidrojen peroksit oluşumunu
engeller.
 Homosistein yüksekliği de risk
faktörü olarak kabul edilmektedir.
Folik asit eksikliği ayrıca B12, B 6
eksiklikleri kanda homosistein
yükselmesine yol açabilir.
K Vitamini;
 Aterokalsin K vitaminine bağımlı, riski
arttırabilir?
Mineraller
Sodyum:
 Tuz tüketimi ile hipertansiyon
arasında doğrusal ilişki var
 Kalıtsal
 Na-Ca değişiminin engellenmesi
Kalsiyum:
 Yetersizliğinde kan basıncı yükselir,
 Hiperkalsemi ise olumsuz etkili
Magnezyum:
 Kalp atımını düzenliyor.
 Yetersizliğinde aritmi, kalsifikasyon
ve MI sık,
 Damar intimasında daralma, incelme,
VLDL, HDL oluyor.
 Serum kolesterol düzeyinde 
olmakta.
Çinko
 MI sonrası plazma Zn ,
 Eklenmesi lipoproteinleri etkilemekte,
VLDL , HDL değişmemekte.
 Egzersizle birlikte orta düzeyde Zn
verildiğinde HDL .
 Glukoz toleransı için gerekli,
 Yetersizliğinde platelet aggregasyonu
artıyor.
Bakır
Yetersizliğinde;
 Renal ve hepatik dokularda bozukluk,
 Kollajen ve elastin sentezinde
yetersizlik,
 Kardiak atrofi,
 Safra-kolesterol metabolizmasında
bozukluk,
 Serum HDL , LDL , serum
kolesterol 
Krom
 Yetersizliğinde aterom plağı oluşumu,
 trigliseritlerde artış görülmekte,
 Eklenmesi serum kolesterolünü
düşürmekte.
Selenyum:
 Elzem yağ asidi metabolizmasını
düzenler,
 Yetersizliğinde peroksit molekülleri
oluşumu ve platelet aggregasyonu
artar.
Önerilen Diyet İlkeleri
 BKİ’nin 25’in altına düşürülmesi
Boy 2 X 25 = Maksimum kilo
 Yağların günlük enerjinin < % 30’ kadar
alınması
 Yağların içeriğinin P / S= 1, M / S1
olacak şekilde düzenlenmesi ( en az S,
en fazla M)
 Kolesterolün önce < 300 mg/gün,
sonuç alınmazsa < 200 mg/ gün olarak
kısıtlanması
.
 Tuzun azaltılması
<3.5 g/gün,
hipertansiyon varsa < 2 g /gün
 Posanın arttırılması
suda çözünür 25 g/gün
Toplam 50 /gün
 Pişirme yöntemine dikkat edilmesi
Diyetsel faktörlerin kolesterol
düşürücü etkileri
Faktörler
SFA enerjinin < %7
LDL-Kolesterolde
düşüş (%)
10
Kolesterol 200 mg/gün
5
Çözünür posa 5-10 g/gün
5
K.Baklagil ceviz,fındık
vb. alımı 25 g/gün
Taze meyve-sebze alımı
700 g/gün
5
5
Kalp Hastalıklarından Korunmak
İçin Nasıl Beslenilmeli?
 Şişmanlamamaya dikkat edilmelidir.
Beden kitle indeksi 25’i geçmemelidir.
 Bebekler dışında düşük yağ içeren süt
ürünleri kullanılmalıdır.
 Kırmızı et yerine tavuk, hindi ve balık
eti daha sık yenmelidir.
 Posa içeren taze meyve, sebze,
kepekli tahıllar ve kurubaklagiller her
gün yeterli miktarda alınmalıdır.
 Yağ alımı fazla olmamalı, özellikle doymuş
yağlar azaltılmalıdır. Çoklu doymamış
yağların da fazla alınması doğru değildir.
Zeytinyağı, fındık yağı, kanola yağı tercih
edilmelidir. Önerilen n.6/n.3 = < 7/1
 Kolesterol içeren besinler azaltılmalıdır.
Aynı öğün ve aynı gün en zengin ürünler
birlikte yenmemelidir.
 Tuz alımına dikkat edilerek işlenmiş,
salamura edilmiş besinlerden uzak
durulmalıdır.
 Rafine şeker tüketimi azaltılmalıdır.
Bunların yanısıra;
 Sigara içilmemelidir, içilen ortamlarda
bulunulmamalıdır.
 Alkol tüketiliyorsa kadınlarda günde 1,
erkeklerde 2 birim olarak
sınırlandırılmalıdır. 1 birim ölçüsü:
Bira 350 mL, Şarap 150 mL,
sert içkiler 45 mL
 Haftada 3-5 gün, yarım-bir saat
tempolu yürüyüş vb. aktivite
yapılmalıdır.
Besinlerin Yağ İçerikleri g/100 g
Besinler
Total S
M
P
Dana eti
Koyun eti
Sığır eti
Yağsız
Yağlı
Tavuk eti
Beyaz derisiz
Beyaz derili
Siyah derisiz
Siyah derili
Karaciğer
12.0 6.0 5.0 Eser
21.3 12.0 8.0 1.0
10.0 5.0 4.0 Eser
25.1 12.0 11.0 Eser
1.6
7.4
4.4
8.8
3.7
0.5
2.0
1.5
2.6
1.0
0.3 0.4
2.8 1.7
0.9 1.3
3.0 2.3
1.0 Eser
Besinler
Total S
İnek sütü
Beyaz peynir
Kaşar peynir
Yoğurt
Yumurta
Tahıllar
Kurubaklagil
Sebze-meyve
Fındık
Ceviz
Çikolata
3.4
21.2
32.2
3.4
11.5
1-2
2-4
1-1.5
62.0
64.0
53.0
2.0
13.3
18.0
2.0
4.0
M
1.0
6.2
11.0
1.0
5.0
x
X
X
18.0 34.0
14.0 10.0
30.0 20.0
P
Eser
0.6
1.0
Eser
1.0
X
X
x
10.0
40.0
3.0
Değişik besinlerin doymuş yağ içeriklerinin
karşılaştırılması
Besin
Ölçü
Doymuş
yağ (g)
Kalori
Normal peynir
Düşük yağlı peynir
30 g
6.0
1.2
114
49
Normal et
Yağsız et
90 g
6.1
2.6
236
148
Normal dondurma
Düşük yağlı yoğurt
(dondurulmuş)
120 g
4.9
2.0
145
110
Tam süt
Düşük yağlı süt (%1)
240 g
4.6
1.5
146
102
ÇEŞİTLİ YAĞLARDAKİ YAĞ ASİTİ TÜRÜ
YAĞ
SFA (%)
MUFA (%)
PUFA (%)
Kuyruk yağı
57
38
5
Tereyağı
66
30
4
Zeytinyağı
14
77
9
Mısırözü yağı
16
32
52
Soya yağı
16
22
62
Ayçiçeği yağı
13
21
66
Palmiye yağı
50
39
11
Balık yağı
29
48
23
Doymamış Yağ Asitlerinin Çift Bağın Pozisyonuna Göre Dizgilenmesi
YAĞ ASİDİ
α-Linolenik asit
18 C:3 çift bağ
OMEGA- Eikosapentaenoik asit
3
(EPA) 20 C:5 çift bağ
(n-3)
Dokosaheksaenoik asit (DHA) 22
C:6 çift bağ
Linoleik asit 18 C :2 çift bağ
OMEGA6
Araşidonik asit 20 C:4 çift bağ
(n-6)
KAYNAKLARI
DOKULARDA
Keten tohumu,
Az miktarda
kolza ve balık yağı
Su ürünleri,
anne sütü
Az miktarda
Su ürünleri,
anne sütü
Beyin ve retina PHL
bileşeni
Bitkisel yağlar ve
bitkiler
Krc, beyin, et
Hücre zarı PHL
bileşeni
Zeytin y, fındık y
Beynin ak maddesi
myelinde
Hayv ve bitki
doku. çok az
Elzem yağ asiti
yetersizliğinde ↑
Miristoleik asit 14 C:1 çift bağ
Süt ve balıkta az
Az miktarda
Palmitoleik asit16 C:1çift bağ
Süt ve balıkta az
Az miktarda
Oleik asit 18 C:1 çift bağ
OMEGA9
Eicosantrienoik 20 C:3 çift bağ
(n-9)
TRANS YAĞ ASİTLERİ
 Hidrojenasyon işlemleri sırasında
oluşur. Ayrıca bazı besinlerde doğal
olarak bulunmakla birlikte diyette yer
alanın büyük bölümü hidrojene
yağlardan gelir.
 Hidrojenle doyurulmuş katı yağların
bileşimindeki yağ asitlerinin yapıları
değişir ve trans yağ asitlerine
dönüşürler.
 Klinik ve epidemiyolojik çalışmalarda, yüksek
miktarlarda alınan trans yağ asitlerinin,
membran akışkanlığına potansiyel etkisi
nedeniyle, LDL’yi artırarak koroner kalp
hastalığı ve kanser vb. kronik hastalık riskini
artırdığı gösterilmiştir.
 Trans yağ asitlerinin aynı zamanda, ALA ve
linoleik asitten daha uzun zincirli elzem yağ
asitlerinin oluşmasına zemin hazırlayan
desaturasyon (çift bağ oluşturma) ve
elongasyon ( yağ asidi zincirlerinin uzatılması)
işlemlerini de inhibe ettiği gösterilmiştir.
 Şu andaki bilgilerimizle uzun zincirli
çoklu doymamış yağ asitlerinin fetal
beyin ve organ gelişimindeki kritik
rolünden dolayı, hidrojene edilmiş
yağların tüketimlerinin azaltılması
önerilmektedir.
 Öneriler, günlük yağ alımının enerjinin
%30’u civarında tutulması ve doymuş
yağ asidi alımına dikkat edilmesi
doğrultusundadır.
Trans yağ asitlerinin alımı
kısıtlanmalı, tereyağı yerine bitkisel
sıvı yağların, yumuşak margarin ve
trans yağ asidi içermeyen yumuşak
margarinin kullanılması teşvik
edilmelidir.
Regan A. Wolbers
Trans yağları hangi besinlerden alıyoruz?
Besin Kaynağı
Diyetteki %
Atıştırmalar: kek, bisküvi, kraker, pay
40
Hayvani ürünler
21
Margarin
17
Kızartılmış patates
8
Patates cipsi, mısır cipsi, popkorn
5
Katı yağ (hamur yapımında kullanılır)
4
Şekerlemeler, kahvaltılık tahıllar,
diğer besinler
5
Diyet Kolesterolü
 Diyet kolesterolü kan
kolesterolünü doymuş yağ
asitlerine göre daha az
yükseltir.
 Doymuş yağ asitleri ile
birlikte kolesterol içeren
besinlerin azaltılması kan
kolesterolünün
düşürülmesinde etkilidir
(sinerjik etki).
 Bireysel farklılıklar
önemlidir.
Bazı yiyeceklerin içerdiği kolesterol
miktarları (mg/100 gram):
Beyin
Böbrek
Karaciğer
Yumurta sarısı
1 adet yumurta (50g)
Sosis
Süt, yoğurt
Peynir
Lor peyniri
Tereyağı
İçyağı
Mayonez
2000
375
300
1602
274
48
14
90
8
219
102
108
Bazı yiyeceklerin içerdiği kolesterol
miktarları (mg/100 gram):
Kırmızı et (dana eti)....... 90
(Doymuş yağı yüksek)
Balık eti
Yağlı ...................... 85
Orta yağlı..................78
Yağsız .....................63
Tavuk
Beyaz et (derisiz) ………...58
Siyah et (derisiz) ........80
Tavuk derisi..............109
Besinlerin Yağ ve kolesterol içerikleri
Yağ(g) Kolesterol(mg)
Beyin
7
2000
Yumurta
11.2
548
Dana eti
8-16
90
Tavuk eti (beyaz,
2
58
derisiz)
Ördek eti
39
76
Karaciğer
4.5
300
Balık
1-11
63-85
Süt
Kaşar peynir
Çedar
Çökelek
Yağlı beyaz peynir
Mayonez
Tereyağı
Kuyruk yağı
Yağ(g)
3.4
27.8
33.1
0.4
21.6
33.4
80-85
98
Kolesterol (mg)
13
89
105
7
90
108
219
102
Besinlerin Posa içerikleri
 Çözünmez posa: Suda erimez, sindirime
yardımcı, tokluk hissi oluşturur (selüloz,
hemiselüloz, lignin). Buğday –mısır kepeği,
meyve kabuğu, kök sebzeler(karnabahar,
patates, taze fasülye ve diğer sebzelerde
boldur.
 Çözünür posa:Suda erir,(zamk, müsilaj,
pektin vb.). LDL kolesterolü ve kan şekerini
düşürür. Kurubaklagiller, yulaf kepeği,
bezelye, elma-portakal gibi meyvelerde,
avuç vb bazı sebzelerde boldur.
MEYVELER
ÖLÇÜSÜ
Armut
Elma(kabuklu)
Çilek
Muz
Portakal
Şeftali(kabuklu)
Üzüm
Kuru erik
Kuru incir
1 orta boy
1 orta boy
1 su bardağı
1 orta boy
1 orta boy
1 orta boy
½ su bardağı
3 adet
2 adet
Posa Enerji
(g) (k.kal)
4
100
3
80
4
45
2
105
3
60
1
40
1
30
2
60
4
95
SEBZELER
(Pişmiş)
ÖLÇÜSÜ
Posa
(g)
Enerji
(k.kal)
Brokoli
Bezelye
Lahana
Ispanak
Kabak
Patates fırın
(kabuklu)
K. BAKLAGİLLER
½ su bardağı
½ su bardağı
½ su bardağı
½ su bardağı
½ su bardağı
1 orta boy
2
2
3
2
1
4
25
65
30
20
20
200
Kuru fasulye
Mercimek
½ su bardağı
½ su bardağı
3
4
115
115
TAHILLAR
Beyaz ekmek
Buğday kepeği
Çavdar ekmeği
Galeta
Beyaz pirinç
Kepekli buğday
ekmeği
Esmer pirinç
Spagetti
Yulaf ezmesi
ÖLÇÜSÜ
Posa Enerji
(g) (k.kal)
1 dilim
<1
60
1 yemek kaşığı
2
10
1 dilim
3
80
1 adet
½ su bardağı
1 dilim
<1
1
2
115
115
60
½ su bardağı
½ su bardağı
¾ kupa
2
1
3
110
100
95
DİĞERLERİ
ÖLÇÜSÜ
Domates
Havuç
Ispanak
Kereviz
Marul
Salatalık
Ay çekirdeği
Ceviz
Fıstık
Pat. Mısır
1 orta boy
1 orta boy
1 su bardağı
1 sap
1 su bardağı
½ su bardağı
¼ su bardağı
¼ su bardağı
¼ su bardağı
1 su bardağı
Posa
(g)
Enerji
(k.kal)
2
2
1
<1
1
<1
2
1
3
1
30
30
10
5
10
5
210
95
215
30
Az kolesterollü, az yağlı diyet örneği:
Sabah: ½ greyfurt veya 1 domates, 2 YK
çökelek, 5 zeytin, 1 dilim esmer ekmek, açık
çay
Kuşluk: 1 meyve
Öğlen: 1 porsiyon etli sebze yemeği, ½
porsiyon pilav, 1 tabak salata (1TK zy), 1
bardak az yağlı ayran
Akşam: 1 kepçe mercimek çorba, 1 tabak zy.
sebze yemeği, 1 kase az yağlı yoğurt, 1 dilim
esmer ekmek
Gece: 1 meyve
1600 .kalori, 167 mg kolesterol, 2224 mg Na,
% 10 doymuş yağ, % 55 CHO, %20 protein
Ailevi Hiperlipemilerde Önerilen
Diyetler:
 Tip I- Düşük enerji, düşük yağ (% 25), alkol




sınırlı
Tip II- Düşük enerji, düşük kolesterol,
doymuş yağ sınırlı
Tip III- Düşük enerji, düşük kolesterol ve
doymuş yağ, alkol sınırlı
Tip IV- Düşük enerji, orta düzeyde
kolesterol ve CHO, alkol ve doymuş yağ
sınırlı
Tip V- Düşük enerji, alkol sınırlı, düşük yağ
(% 20), doymuş yağ sınırlı
Sağlık Slaytları
http://hastaneciyiz.blogspot.com