5. Biyotik Faktörler

5. Biyotik Faktörler
Besin ve beslenme faktörleri ile tür içi ve
türler arası ilişkiler dahil edilmiştir.
Bazıları beslenmeyi ayrı incelerler.
Besin, beslenme ve organizmalara etkileri
olarak iki şekilde incelenebilir.
EKOLOJİ DERSİ
1
Canlıların enerji kaynağı olan besinler
bitkisel, hayvansal ve ayrışmış organik
maddelerden oluşur.
Her ortamın besin ve beslenme kapasitesi
farklıdır.
Dolayısıyla ekolojinin önemli bir konusudur.
EKOLOJİ DERSİ
2
Besinin kalitesi ve kantitesi
organizmaların yaşamını önemli ölçüde
etkiler.
Organizmalar beslenme şekillerine göre
morfolojik, fizyolojik ve ekolojik
değişimlere uğramışlardır.
Besin dengesinin bozulması göç olayında
önemlidir.
EKOLOJİ DERSİ
3
Canlılarda beslenme şekilleri
Ototrof
canlı
Beslenme
şekilleri
Fotosentetik
canlı
Güneş enerjsi
Kemosentetik
canlı
Amonyak, hidrosülfür vb.
maddelerin oksidasyonu
Holozoik
form
Heterotrof
canlı
Katı besin
alırlar
Herbivor
Karnivor
Omnivor
Saprofitik
form
Mayalar, küfler, bazı
bakteriler
Parazitik
form
Çeşitli canlılar (konak)
üzerinde beslenme
EKOLOJİ DERSİ
4
Beslenmelerine göre;
 Eurifag
 Stenofag
Bazende; Monofag, Oligofag ve Polifag
olarak ayrılırlar.
Besin kantitesinin etkisi; yumurtlamaya,
gelişme hızına, yaşama süresine etki
eder.
EKOLOJİ DERSİ
5
Populasyon bolluğuna etkisi vardır.
Silpha atrata (Col.) bitkisel besinle
beslenince 39 yumurta hayvansal besinle
beslenince 240 yumurta meydana getirir.
Kuşlar Ca, P ve N’ca zengin besinlerle
beslenirler.
Yumurta vermeleri için gereklidir.
EKOLOJİ DERSİ
6
Sonuç olarak besin kantitesinin
yumurtlamayı sınırlandıran bir faktör
olmamasına karşın, besin kalitesinin
(özellikle birkaç madde) sınırlayıcı bir
faktör olduğu düşünülüyor.
EKOLOJİ DERSİ
7
Besin kalitesinin yaşam süresine ve
gelişme hızına ve mortaliteye etkisi :
Besin kalitesi organizmaların yaşam
süresi üzerinde etkilidir.
EKOLOJİ DERSİ
8
Thirips imeginalis’e ilave besin polen
verilince yaşam süresi uzar ve
yumurtlamada artma görülür.
Ephestia elutella’da besin yapısına bağlı
olarak larvaların gelişme süresi Tablo
5.1’de verilmiştir.
EKOLOJİ DERSİ
9
Besin
%
Yaşayan
Larva ve nymf
devreleri (Gün)
Buğday ( Yeşil )
87
50
Buğday (Tohum )
100
42
Tütün
10
120
Kakao
9
87
Fasulye
6
-
Un
25
137
EKOLOJİ DERSİ
10
Ksilofag olan Cerambicid larvaları amidon’ca
zengin ağaçlarda 1 yılda gelişirler.
Ksilofag olan Cerambicid larvaları amidon’dan
yoksun
ağaçlarda birkaç yılda gelişirler.
Besin yeterli miktarda bulunmadığı hallerde sınırlayıcı
faktördür.
Gerekli besin miktarı küçük boylularda, büyük
boylulardan çok daha önemlidir.
 Hemotermallerde önemlidir.
 Hetuoterm az önemlidir.
EKOLOJİ DERSİ
11
Bazı kuşlarda vücut ağırlıklarına oranla alınan besin miktarı
Türler
Ağırlık (gr)
% Vücut
ağırlığınca besin
miktarı
İskete Kuşu
11
30
Saka Kuşu
16
15
Ardıç Kuşu
90
10
Şahin
200
7.7
Ala Doğan
900
4.5
EKOLOJİ DERSİ
12
Sineklere az besin verildiinde 90 yavru
çok besin verildiğinde ise 240 yavru
vermektedir.
EKOLOJİ DERSİ
13
Tahta kurularının verdiği yumurta
sayısı emilen kan miktarına bağlıdır.
EKOLOJİ DERSİ
14
Kurbağa larvalarıyla beslenen
Böceklerde larval evre süresi yedikleri
tetar sayısına bağlıdır.
Eğer larvalara günde 25 tetar verilirse
gelişme süresi 15 gün olduğu, eğer 1
tetar verilirse gelişme sürenin 51güne
çıktığı görülür.
Denizlerde bol zooplankton olduğu
mevsimlede uskumru balığı çok
yakalanır.
EKOLOJİ DERSİ
15
Lahana, karnabahar, turp çok ekildiği yıllarda
sinekler çoktur.
EKOLOJİ DERSİ
16
Hayvanlarda beslenme rejimi değişimi
Türlerde yıllık besin rejimi mevsimlere göre
değişir.
Yabani koyun: Sonbahar ve kış mevsimi koca
yemişlerin köklerini yer, yaz mevsiminde de
otsu bitkileri yer.
EKOLOJİ DERSİ
17
Amerikan tilkisi(Vulpes fulva): Yazın ve
sonbaharda böcek + meyva, kış ve ilkbaharda
da kemiricileri yer.
EKOLOJİ DERSİ
18
Rutilus caspius( balık ): Alg ve rotifer gibi
planktonları yer.
İleri safhada ise crustacea + bentik böcek
larvaları yer.
Ergin bireyler Mollusca’larla ile beslenir. Buna
bağlı olarak dişlerde, ağız yapısında ve
sindirim sisteminde değişme olur.
EKOLOJİ DERSİ
19
Sekse bağlı olarak beslenme rejimi değişimi:
Azak denizinde yaşayan çapak balığı dişileri
amphipodlarla beslenir, erkekleri ploychaeta
ile beslenir.
EKOLOJİ DERSİ
20
Biyolojik İlişkiler
Aynı ortamda yaşayan canlıların ilişkilerine
koaksiyon denir.
 Aynı türün bireyleri arasında,
Tür içi = intraseptik = homotipik
 Farklı iki türün arasında,
Türler arası = interspesifik = heterotipik
ilişki vardır.
EKOLOJİ DERSİ
21
EKOLOJİ DERSİ
22
Tür içi ilişkiler
a)
Erkek – Dişi ilişkisi
b)
Koloni ilişkisi
c)
Grup – küme ilişkisi ve rekabet şekilleri
a) Erkek – Dişi ilişkisi: Çiftleşmek, yavru
vermek ve korunmak amacı ile bir ilişki
içindedirler.
b) Koloni ilişkisi: Koloni ilişkisi Şekil 5.2’de
gösterilmiştir.
EKOLOJİ DERSİ
23
EKOLOJİ DERSİ
24
Grup : Aynı tür bireyler besin ve belli bir
amaç için biraraya gelerek grup oluşturur.
Coccinella septempunectata sonbaharda
binlerce birey biraraya gelerek hibernasyon
için kayalıklara giderler.
EKOLOJİ DERSİ
25
Kış gecelerinde kuşlar,
Karabatakların onbinlercesi bir araya gelir.
Afrika filleri 25 birey,
Geyik sürüleri 300 – 400 birey olarak
biraraya gelerek grup oluştururlar.
EKOLOJİ DERSİ
26
Kümeleşme
Aynı ortama aşırı derecede yerleşen hayvanların
oluşturdukları topluluktur.
Hayvan grupları ile hayvan kümeleri arasında
çeşitler vardır.
 Gruplar yararlı sonuçlar doğurur.
 Kümeler zararlı sonuçlar doğurur.
EKOLOJİ DERSİ
27
Hayvanlarda kümeleşmenin neden
olduğu etkilere en iyi örneği Tribolium
Confusun (Col.) oluşturur.
Populasyon optimum olduğunda
yumurtlama maksimumdur.
EKOLOJİ DERSİ
28
Yani bireyler dişilerin yumurta
bırakmasını veya bırakmamasını
etkileyebilirler.
Bırakılan yumurtaların imagolar
tarafından yenmesi populasyon
yoğunluğuna bağlıdır(Tablo 5.3).
EKOLOJİ DERSİ
29
Tablo 5.3 Tribolium confusum’da imagoların populasyon
yoğunluğuna bağlı olarak yedikleri yumurta miktarı
1 gr undaki
imego sayısı
1,25
2,5
5
% olarak yenmiş
yumurta
7,7
17
20 39,7 70,2 99,4
EKOLOJİ DERSİ
10
20
40
30
Dropsophila sp.’de iki birey beslenme
yüzeyi 300 mm2 olan bir kavanoza
konursa, intraspesifik etki başlar.
Buğday biti Silophilus oryzae
maksimum yumurtlama birey sayısının
buğday sayısına oranı 1/200 olduğunda
görülür(Tablo 5.4).
EKOLOJİ DERSİ
31
Buğday biti sayısı
4
8
32
128
128
128
Tane sayısı
800
400
400
200
50
25
Bir dişinin günlük
yumurtlama sayısı
6,6
3,5
3,02
1,6
0,9
0,5
Tanedeki yumurta
sayısı
0,08
0,17
0,60
2,56
6,14
7,55
Yumurtadan çıkan
ergin sayısı
---
3,5
2,2
0,7
0,2
0.08
Yumurtasız tane % si
92
84,2
61,0
5,0
2,0
0
EKOLOJİ DERSİ
32
Hayvanlarda Sosyal Yaşantı
Hayvan sosyeteleri kendilerine özgü bir
yapıya ve çok karmaşık olan bir iş
bölümüne sahiptirler. Sosyetenin yapısı
filogenisine bağlılık gösterir.
Bir termit sosyetesi Hymenopter
sosyetesinden farklıdır(Şekil 5.4).
EKOLOJİ DERSİ
33
EKOLOJİ DERSİ
34
EKOLOJİ DERSİ
35
EKOLOJİ DERSİ
36
Yaban arılarında, karıncalarda ve bal arılarında
farklı sosyete mevcuttur.
Eşek arılarında dişi petek yapar, petek
genellikle gridir. Yavrular özel bir besleyici sıvı
ile beslenirler.
Daha sonra böcekler özellikle sineklerle yazın
larvalar cemiyete katılarak, erkek ve dişileri
verirler.
Karıncalarda cemiyet kurulacağı zaman yuvada
erkek ve dişi bireyler oluşur.
EKOLOJİ DERSİ
37
Çiftleşme uçuşuna çıkarlar veya yerde olur.
Yuvada görevi biten erkekler ölür.
Dişiler bir yerde üreme aktivitesine geçer.
Yumurtadan çıkan larvalar dişinin tükürüğü ile
beslenirler.
Bu larvalardan keser dişiler oluşur, kraliçenin
beslenmesini ve yeni neslin yuva bakımını
üstlenirler.
Bazı cemiyetlerde büyük başlı ve küçük boylu
erkekler bulunur. Büyük başlılar asker olarak
yuvayı korur.
Örneğin; Arı cemiyetleri
EKOLOJİ DERSİ
38
TÜR İÇİ REKABET
Hayvanlar arasında tür içi veya türler arası
rekabet vardır.
Tür içi rekabette, bireyler kendi aralarında
üreyebilirler ve populasyondan kalıtsal
özelliklerinin kalıtımını sağlarlar.
Tür içi rekabet karasal hayvanlarda ve kuşlarda
üreme evresinde erkek tarafından sınırlandırılan
bölgeye dişi dışında aynı türe ait bireyler
giremezler.
EKOLOJİ DERSİ
39
Bu konuda pek çok hipotez vardır.
 Besin kaynaklarını kendisi kullanamaz.
 Kalabalıkta avcıların dikkatini çekmemek.
 Böyle özel sahaların varlığı babadan oğula
akrabalığı arttırarak türlerin evulasyonlarını
etkiler.
Genç çiftler yuvalarını babaya ait eski yuvanın
yanına kurarlar.
EKOLOJİ DERSİ
40
 Bir türün yaşlı bireyleriyle genç bireyleri
arasında sosyal hiyerarşinin başlaması tür içi
rekabetin bir örneğini oluşturur.
Mayıs böceklerinde 3 yaşından sonraki bireyler 1
veya 2 yaşındaki bireylerin gelişmesine engel
olmak isterler.
EKOLOJİ DERSİ
41
Bu nedenle 3 yılda bir ergin bireyler daima
kanatladır.
Oysa larval evreleri 3 yıl süren diğer
böceklerin bu evrelerinde bir rekabet
görülmediğinden imagolar yılın her
mevsiminde açılabilirler.
EKOLOJİ DERSİ
42
Serçelerde iki ekolojik ırk:
 Littoralin tuzlu sahasına yerleşen.
 Kurak steplere yerleşen.
Türler arası ilişkiler (Tablo 5.5)
Belli bir yerde ve zamanda 2 türe ait
bireylerin bulunması çeşitli önemli
sonuçlar doğurur.
EKOLOJİ DERSİ
43
5.2.3. Türler Arası İlişkiler
Belli bir yerde ve zamanda farklı 2 türe ait
bireylerin bulunuşu çok çeşitli ve önemli
sonuçlar yaratır. Teorik olarak 2 türe ait
bireylerin beraber yaşamaları
(kohabitasyon) bu türlerden her biri
üzerinde uygun veya uygun olmayan veya
nötr bir etki gösterir.
EKOLOJİ DERSİ
44
Bu ilişkiler; Nötralizm, Rekabet,
Mutualizm, Kooperasyon, Komensalizm,
Amensalizm, Parazitizm ve Predasyon
olmak üzere 8 bölümde incelenebilir.
(Şekil 5.5 ve Tablo 5.5)
EKOLOJİ DERSİ
45
EKOLOJİ DERSİ
46
EKOLOJİ DERSİ
47
Rekabet
Ekolojide rekabet, belli bir yaşam
kaynağı için 2 organizma veya 2
populasyon arasında oluşan
mücadeledeki yaşam şeklidir.
İki taraf da zarar görür. Taraflardan biri
ortadan kalkabilir.
EKOLOJİ DERSİ
48
EKOLOJİK NİŞ
İki türün ekolojik yönden benzemesi,
bunların fiziksel, kimyasal ve biyolojik
gereksinimlerinin aynı olduğunu
gösterir.
EKOLOJİ DERSİ
49
Odum(1973)’a göre niş; bir organizmanın
ekolojik görev ve işlevi anlamındadır.
Elton on yıl sonra nişi deneyimini
organizmaların, ekosistemin diğer canlı
ögeleri arasındaki yerini belirtmek için
kullandı.
EKOLOJİ DERSİ
50
 Sonra anlamı genişletildi
 -Organizmaların hem fiziksel anlamda,
işlevi açısından ekosistemdeki yeri
anlamında kullanıldı. En şiddetli rekabet
ekolojik nişleri en yakın türler arasında
oluşur.
EKOLOJİ DERSİ
51
 Dendrocia sp.’de türler ağacın farklı
kısımlarında beslenirler.
 Phalacrocorax türlerinde P. Aristotelis ve P.
Carbo aynı biyotopla yaşarlar ancak
yararlandıkları balık türleri farklı Tab. 5-6
EKOLOJİ DERSİ
52
Sonra anlamı genişletildi.
Organizmaların hem fiziksel anlamda,
işlevi açısından ekosistemdeki yeri
anlamında kullanıldı. En şiddetli rekabet
ekolojik nişleri en yakın türler arasında
oluşur.
EKOLOJİ DERSİ
53
Dendrocia sp.’de türler ağacın farklı
kısımlarından beslenirler.
Phalacrocorax türlerinde P. Aristotelis ve P.
Carbo aynı biyotopla yaşarlar ancak
yararlandıkları balık türleri farklıdır.
P. Carbo derine dalabilir ve dip baliklerindan
yakalar.
P. Aristotelis yüzeyde yaşayan pelajik
balıklarla beslenir.
(Tablo 5.6)
EKOLOJİ DERSİ
54
P. Aristotelis
EKOLOJİ DERSİ
55
P. carbo
EKOLOJİ DERSİ
56
EKOLOJİ DERSİ
57
Tab. 5.6. Karabatak
(Phalacrocorax
EKOLOJİ DERSİ
58
Tab. 5.6. Karabatak
Tab. 5.6. Karabatak (Phalacrocorax) türlerinde beslenme rejimi
(Phalacrocorax )
P. carbo
P.aristotelis
Kum balığı
%33
%0
Clupeidae
%49
%1
Yassı balıklar
%1
%26
Karidesler
%2
%33
Labridae
%7
%5
Gobiidae
%4
%17
EKOLOJİ DERSİ
59
EKOLOJİ DERSİ
60
Simbiyosis veya Mutualizm
Birbirlerine karşılıklı yararlar sağlayan iki organizmanın bir arada
yaşamasıdır.Calliactis, pagurus’u düşmanlarına karşı özel
yakıcı salgısıyla korur ve Pagurus’un besinlerinden yararlanır.
EKOLOJİ DERSİ
61
Komensalizm
Komensalizm ile simbiyosiz arasında
sınır çizmek zordur.
Karşılıklı olarak anlaşmış türlere
komensal türler denir.
EKOLOJİ DERSİ
62
Amensalizm
Genellikle bitkilerde yaygın olan
amensalizm; bir türün salgısı ile diğer bir
türün gelişmesini durdurması
durumudur.
EKOLOJİ DERSİ
63
Hieracium polisella’nın köklerince
salgılanan toksin ortamında bulunan yıllık
bitkilerin ölümüne neden olur. Sulak
ortamda Red-tide (Kırmızı su) olayında
Gonyaulax türleri denizlerde zaman
zaman çoğalırlar ve birçok hayvanı
elimine ederler.
EKOLOJİ DERSİ
64
İki organizmanın düzenli bir şekilde
her zaman yan yana bulunurlar buna
sinesi denir.
Nötralizm: İki organizmanın birbirine
olumsuz bir etkisinin olmamasıdır.
EKOLOJİ DERSİ
65