Slayt 1 - KLU - TBMYO Elektrik

advertisement
1
ELEKTRONİK DEVRE ELEMANLARI
ELEKTRONİK DEVRE ELEMANLARI
2
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
3
KONDANSATÖRLER
KONDANSATÖRLER VE KONDANSATÖR ÖLÇÜMÜ – Tanımlar
• Elektronların kutuplanarak elektriksel yükü elektrik alanın içerisinde depolayabilme
özelliklerinden faydalanıldığı iki iletken levha arasına bir yalıtkan malzeme konularak
yapılan temel elektrik ve elektronik devre elemanına kondansatör adı verilir.
• Kullanılan yalıtkan malzemeye di–elektrik, kondansatörü oluşturan iletkene ise
kondansatör plakaları adı verilir.
• Piyasada kapasite, kapasitör, sığaç gibi isimlerle anılan kondansatörler, 18. yüzyılda icat
edilip geliştirilmeye başlanmış ve günümüzde teknolojinin ilerlemesinde büyük önemi
olan elektrik-elektronik dallarının en vazgeçilmez unsurlarından biri olmuştur.
• Elektrik depolama, reaktif güç kontrolü,
bilgi kaybı engelleme, AC-DC arasında
dönüşüm yapmada kullanılırlar ve tüm
entegre
elektronik
vazgeçilmez
elemanıdırlar.
Kondansatör Semboller
4
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
KONDANSATÖRLER VE KONDANSATÖR ÖLÇÜMÜ – Tanımlar
• Kondansatörler elektrik yükü depo eden elemanlardır. Elektrik yükünü, yalıtkan
malzemesinin içerisinde elektrik alanı olarak depolar.
• Kondansatör devrelerde C ile gösterilir, kondansatörlerin kapasite birimi Farad’tır.
• Farad çok büyük bir kapasite birimi olduğundan μF, nF ve pF kullanılır.
• Kapasite C, bir kondansatörün yük depolayabilme yeteneği olarak tanımlanır ve
birimi (Michael Faraday'ın anısına) Farad' olarak (F ile gösterilir) belirlenmiştir.
• Uluslararası MKS birim sisteminde 1Farad, uçları arasına 1Volt gerilim uygulandığında
1coulomb=6,275.1028 tane elektron depolayabilen kondansatörün kapasitesine eşittir.
Farad
Mili Farad
Mikro Farad
Nano Farad
Piko Farad
F
mF
μF
nF
pF
1
10-3 = 0,001 F
10-6 = 0,000001 F
10-9 = 0,000000001 F
10-12= 0,000000000001 F
• Kondansatörler, doğru akımı geçirmeyip, AC akımı geçiren devre elemanlarıdır.
Kondansatörün alternatif akımın geçişine karşı gösterdiği zorluğa “Kapasitif Reaktans”
denir. XC ile gösterilir, birimi Ohm ()’dur.
𝑿𝑪 =
𝟏
𝟐𝝅.𝒇.𝑪
ile hesaplanır. Doğru akımda kapasitif reaktans sonsuzdur.
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
5
KONDANSATÖRLER VE KONDANSATÖR ÖLÇÜMÜ – Tanımlar
Elektrik konusunun gelişmesi 18. Yüzyılda statik (durgun) elektriğin incelenmesiyle
başlamıştır. Statik elektriğin bir ip boyunca iletilebilmesi, elektrik yükünün temasla
paylaşılabilmesi ve depolanabilmesi özellikleri araştırmacı bilim adamları tarafından
keşfedilmeye başlanmıştı. 1745 yılında Ewald Georg von Kleist (1700-1748 Alman RahipBilimadamı) elektriği küçük metal bir şişede depolamayı başarmıştı.
Kondansatörün asıl gelişmesi, Leiden'de elektrik üzerinde deneyler yapan Pieter
van Musschenbroek (1700-1748 Alman Rahip-Bilimadamı)'in çalışmaları sonucu
gerçekleşmişti. Musschenbroek bir rastlantı sonucu Kleist'in çalışmalarını doğrular nitelikte
sonuçlara erişti.
Musschenbroek içi ve dışı metalle kaplı cam bir şişe tasarladı. Şişenin bir kısmı
suyla doldurulmuş ve ağzı hava - sıvı geçirmeyecek şekilde mantarla tıkanmıştı. Mantarın
ortasından geçen iletken, bir ucu şişenin dışında bir ucu suyun içinde olacak şekilde
yerleştirilmişti. İletkene statik elektrik üretici temas ettiğinde Leiden şişesi yük depolamakta,
elektriği ileten başka bir malzeme temas ettiğinde boşalmaktaydı. Bu şişeler aynı zamanda
ilk kondansatörlerdi. Bu nedenle, şu anda Farad olan kapasite birimi ilk zamanlarda jar
(şişe) olarak kabul edilmişti. Bu birim bugün 1nF kapasiteye eşdeğerdir.
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
6
KONDANSATÖRLER VE KONDANSATÖR ÖLÇÜMÜ – Tanımlar
7
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
KONDANSATÖRLER VE KONDANSATÖR ÖLÇÜMÜ – Tanımlar
Hollanda Leiden Boerhaave
müzesindeki dört Leyden Şişesi
Paralel plakalı kondansatörün basit bir
örneği
8
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
KONDANSATÖRLER VE KONDANSATÖR ÖLÇÜMÜ – Tanımlar
9
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
KONDANSATÖRLER VE KONDANSATÖR ÖLÇÜMÜ – Tanımlar
Çok yüksek gerilim üreten makinelerin yalıtım zorlukları ve verimsiz olmaları
nedeniyle elektrostatik generatörler düşük güç değerlerine sahipti ve elektrik gücünün
önemli miktarlarının ticari olarak üretilmesi için asla kullanılmadılar. Wimshurst makinesi ve
Van de Graaff jeneratörü bu makinelerden günümüze ulaşanlarıdır.
İki Leyden şişesi ile
Wimshurst makinesi
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Van der graaff
jeneratörü
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
10
KONDANSATÖRLER VE KONDANSATÖR ÖLÇÜMÜ – Kondansatör Şarj ve Deşarjı
• Kondansatör bir DC kaynağa bağlandığında devreden geçici olarak azalan bir akım
geçer. Akımın kesilmesinden sonra kondansatör plakaları arasında kaynağın
gerilimine eşit bir gerilim oluşur. Bu durumda kondansatör şarj olmuştur denir.
Kondansatörün DC Kaynağa
Bağlanması (Şarj Eğrileri)
Şarj olmuş bir kondansatörün uçları bir direnç ile kısa devre edildiğinde devreden
deşarj akım geçer. Akım, şarj akımının tam tersi yönde ancak büyüklüğü eşittir.
Kondansatörün Deşarj
Eğrileri
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
11
KONDANSATÖRLER VE KONDANSATÖR ÖLÇÜMÜ – Kondansatör Şarj ve Deşarjı
12
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
KONDANSATÖRLER VE KONDANSATÖR ÖLÇÜMÜ
Kondansatör Kapasitesi ve Depo Edilen Enerji
• Kondansatörlerin elektrik yükü depolama kapasitesi plakaların alanı ve kullanılan di –
elektrik malzeme ile doğru, aralarındaki mesafe ile ters orantılı olarak değişir.
• Kondansatör kapasitesi
𝑪=
𝟖,𝟖𝟓𝟒.𝟏𝟎−𝟏𝟐 .𝜺𝒓 .𝑺
𝒅
C = Kondansatörün Kapasitesi (F)
εr = Di elektrik katsayısı
S = Plakaların alanı (cm2)
d = Plakalar arası mesafe (cm)
• Kondansatörde depo edilen enerji
𝟏
𝟐
𝑾 = . 𝑪. 𝑼𝟐
• Kondansatörlerde çalışma gerilimi kondansatöre uygulanacak maksimum gerilim değerini
ifade eder.
• Kondansatörlerde çalışma geriliminin üzerine çıkılırsa kondansatörün ömrü azalır, hatta
kondansatör delinir.
• Kondansatörde depo edilen yük
𝒒 = 𝑪. 𝑼
13
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
KONDANSATÖRLER VE KONDANSATÖR ÖLÇÜMÜ – Kondansatör Çeşitleri
Elekrolitik, seramik ve smd kondansatörler
3 fazlı kompanzasyon kondansatörleri, güç faktörü
düzeltilmesi için kullanılır ve fiziksel olarak büyüktürler.
14
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
KONDANSATÖRLER VE KONDANSATÖR ÖLÇÜMÜ – Kondansatör Çeşitleri
15
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
KONDANSATÖRLER VE KONDANSATÖR ÖLÇÜMÜ – Kondansatör Çeşitleri
16
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
KONDANSATÖRLER VE KONDANSATÖR ÖLÇÜMÜ – Kondansatör Çeşitleri
17
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
KONDANSATÖRLER VE KONDANSATÖR ÖLÇÜMÜ – Kondansatör Çeşitleri
(Kapasite Değerlerine Göre)
Kondansatörler elektronik devrelerde değişik tiplerde yapılırlar. Kullanılan yalıtkan
malzemenin cinsine, kapasite değerlerine göre ve kutup durumlarına göre sınıflandırılırlar.
Kapasite değerlerine göre
• Sabit kondansatörler
• Ayarlı kondansatörler
Sabit kondansatörler: Sabit kondansatörlerin üretim aşamasında belli olan
kapasiteleri sonradan kullanıcı eliyle değiştirilemediğinden devreye ince ayar yapma
imkânı yoktur. Kullanıcı önceden ihtiyacı olan çalışma değerlerini belirler, ardından ona
göre uygun bir kondansatör temin eder.
Sabit kondansatör sembolleri
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
18
KONDANSATÖRLER VE KONDANSATÖR ÖLÇÜMÜ – Kondansatör Çeşitleri
(Kapasite Değerlerine Göre)
Ayarlanabilir kondansatörler: Milinin elle ya da tornavida ile çevrilmesi ile
kapasitesi sıfır ile maksimum değer arasında değişen kondansatörlerdir. İki çeşittedirler.
 Varyabıl kondansatörler: İç içe geçmiş levhalar şeklinde yapılan kapasitesi
yüksek kondansatörlerdir.
 Trimer kondansatörler: Kapasitesi tornavida ile ara sıra değiştirilen
kondansatörlerdir.
 Varaktör (Varikap Diyot): Diyot kullanılarak oluşturulmuş bir kondansatör
çeşididir. Gerilim kontrollüdürler, uygulanan gerilim değeri büyüdükçe kapasite
değerleri düşer. Yüksek frekansta çalışabilip telekomünikasyon alanında frekans
kontrolünde kullanılırlar.
19
Ayarlanabilir kondansatör sembolleri
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
KONDANSATÖRLER VE KONDANSATÖR ÖLÇÜMÜ – Kondansatör Çeşitleri
(Kapasite Değerlerine Göre)
Ayarlanabilir kondansatör çeşitleri
Üstteki üç tanesi varyabl, alttaki dört tanesi trimer kondansatör çeşitleridir.
20
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
KONDANSATÖRLER VE KONDANSATÖR ÖLÇÜMÜ – Kondansatör Çeşitleri
(Kutup Durumuna Göre)
Kutup durumuna göre
• Kutupsuz kondansatörler
• Kutuplu kondansatörler
Kutupsuz kondansatör
Üretim aşamasında kutuplanmamış ve devreye bağlanma yönü önem taşımayan
kondansatörlerdir. Seramik ve mika yalıtkanlı kondansatörlerin dahil olduğu bu grup, birkaç
pikoFarad'dan mikroFarad değerlerine kadar bir yelpazede değer alır.
Kutupsuz kondansatör sembolü
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
21
KONDANSATÖRLER VE KONDANSATÖR ÖLÇÜMÜ – Kondansatör Çeşitleri
(Kutup Durumuna Göre)
•
•
•
•
Kutuplu kondansatör
Üretilirken kutuplu olarak tasarlanır.
Kondansatörün bir “+” ve bir “-“ ucu vardır. Bu uçların devreye düzgün şekilde
bağlanması gerekir. Aksi halde ciddi hasarlar oluşur çünkü ters bağlama halinde bu
kondansatörler patlarlar.
Kutuplu kondansatörler grubuna alüminyum elektronik ve tantalum kondansatörler
girerler.
Bu kondansatörlerin kapasiteleri birkaç pikoFarad'dan başlar Farad ve üzerine kadar
uzanan geniş bir yelpazede değer alır.
Kutuplu kondansatör sembolleri
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
22
KONDANSATÖRLER VE KONDANSATÖR ÖLÇÜMÜ – Kondansatör Çeşitleri
(Yalıtkan Cinsine Göre)
Yalıtkan cinsine göre
Kondansatörleri sınıflandırmanın en çok kullanılan yöntemi yalıtkan maddesine göre
sınıflandırmadır. Malzemelerin bağıl yalıtkanlık katsayısı ve delinme gerilimleri yalıtkanlar
arasındaki farklılıkları oluşturur ve bunlar kondansatörlerin özelliklerini belirleyip uygulama
alanlarındaki çeşitliliği genişletir.
• Elektrolitik Kondansatörler
• Kağıtlı ve Film Kondansatörler
• Mika Kondansatörler
• Camlı Kondansatör
• Havalı kondansatör
23
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
KONDANSATÖRLER VE KONDANSATÖR ÖLÇÜMÜ – Kondansatör Çeşitleri
(Yalıtkan Cinsine Göre)
•
•
•
•
•
Elektrolitik Kondansatörler:
İnce iki alüminyum levha arasına dielektrik malzeme emdirilerek yapılmış yalıtkan bir
şeridin birlikte sarılması ile elde edilmiş kondansatör çeşididir.
Artı ve eksi uçları vardır. Yapılacak yanlış bir bağlantıda kondansatör kullanılamaz
hale gelir.
Üzerinde yazan gerilimin üzerine çıkıldığında kondansatör patlar.
Avantajları; hacmi küçük, kapasitesi büyüktür ve maliyeti düşüktür.
Dezavantajları; sızıntı akımları büyüktür ve ters bağlandıkları takdirde bozulurlar.
Elektrolitik kondansatörler;
0,1 - 0,47 – 1 - 2,2 - 3,3 - 4,7 – 10 – 22 – 33 – 47 – 100 – 220 – 330
– 470 – 1000 – 2200 – 3300 – 4700 – 10000 – 22000μF‘lık
kapasitelerde yapılırlar.
Çalışma gerilimleri;
3 - 6,3 – 10 – 16 – 25 – 35 – 50 – 63 – 100 – 160 – 250 – 350 –
400 – 450 – 630 – 1000 V ’ tur.
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
24
KONDANSATÖRLER VE KONDANSATÖR ÖLÇÜMÜ – Kondansatör Çeşitleri
(Yalıtkan Cinsine Göre)
Seramik Kondansatörler:
• Küçük kapasitelerde imal edilmiş, kutupsuz kondansatörlerdir.
• Enerji kayıpları az olduğundan yüksek frekanslı devrelerde kullanılırlar.
• İletken malzeme olarak gümüş kullanılır.
25
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
KONDANSATÖRLER VE KONDANSATÖR ÖLÇÜMÜ – Kondansatör Çeşitleri
(Yalıtkan Cinsine Göre)
•
•
•
•
•
Kağıtlı ve Film Kondansatörler:
Di–elektrik olarak parafin emdirilmiş 0,01mm kalınlığında kağıt ve plaka olarak 0,008mm
kalınlığında kalay veya alüminyum yapraklar kullanılarak elde edilmiş kondansatörlere
kağıt kondansatör adı verilir.
Genellikle tek fazlı motorların çalıştırılmasında kullanılırlar.
Kutupsuzdurlar.
Binlerce volt dayanma gerilimleri vardır.
Film kondansatörlerde kağıt kondansatörlerde kağıt yerine plastik bir madde kullanılır.
Lastik madde olarak polistren, polyester, polipropilen, polikarbonat, polipropilin ve yüksek
kalite için polisülfon kullanılabilir.
26
Polyester kondansatör
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Kağıt ve film kondansatör
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
KONDANSATÖRLER VE KONDANSATÖR ÖLÇÜMÜ – Kondansatör Çeşitleri
(Yalıtkan Cinsine Göre)
•
•
•
•
Mika Kondansatörler:
Di – elektrik malzeme olarak mika kullanılan kondansatörlerdir.
Tasarım olarak metal filmli kondansatöre benzeyen mikalı kondansatör, çoğunlukla
yüksek gerilim için kullanılır.
Kapasite değerleri 50pF ile 20nF arasındadır.
Tolerans değerleri yüksektir ve yüksek frekansta çalışabilme özelliği vardır.
Mika kondansatörler
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
27
KONDANSATÖRLER VE KONDANSATÖR ÖLÇÜMÜ – Kondansatör Çeşitleri
(Yalıtkan Cinsine Göre)
Camlı Kondansatör:
• Yüksek gerilimde kullanılır ve pahalıdır.
• Pahalı olmasının sebebi yüksek kararlılıkta çalışması ve kapasite değerinin yüksek
güvenilirliğe sahip olmasıdır.
• Geniş bir sıcaklık aralığında kararlı bir sıcaklık katsayısı vardır.
28
Camlı Kondansatör
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
KONDANSATÖRLER VE KONDANSATÖR ÖLÇÜMÜ – Kondansatör Çeşitleri
(Yalıtkan Cinsine Göre)
•
•
•
•
Havalı kondansatör:
Metal plakaları arasında hava boşluğu bırakılmasıyla oluşturulan bu
kondansatörlerde, plakalar genelde Alüminyum ve gümüş kaplamalı olarak tasarlanır.
Hava yalıtkanının dielektrik kaybı düşüktür.
Hemen hemen tüm hava aralıklı kondansatörler ayarlanabilir olarak imal edilirler ve
radyo frekansı ayarlamada kullanılırlar.
Ayrıca yüksek kapasite değerleri sunarlar.
Havalı kondansatör
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
29
KONDANSATÖRLER VE KONDANSATÖR ÖLÇÜMÜ – Kondansatör Çeşitleri
(Yalıtkan Cinsine Göre)
Belli başlı kondansatör çeşitlerinin aldıkları kapasite değerleri ve
çalışma gerilimleri yelpazesi.
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
30
KONDANSATÖRLER VE KONDANSATÖR ÖLÇÜMÜ – Kondansatör Çeşitleri
(Yalıtkan Cinsine Göre)
31
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
KONDANSATÖRLER VE KONDANSATÖR ÖLÇÜMÜ – Kondansatör Bağlantıları
(Seri Bağlantı)
Kondansatör Bağlantıları
Seri Bağlantı
• Kondansatörlerin birbiri ardına eklenmesi ile elde edilen, devre akımının bütün devre
elemanlarından geçtiği devreye denir.
• Kondansatörler seri bağlandıklarında kapasiteleri azalırken kapasitif reaktansları
artar.
I
C1,XC1
C2,XC2
U1
U2
XN,XCN
UN
U
Eşdeğer kapasite
𝟏
𝑪
Eşdeğer kapasitif reaktans
𝑿𝑪 = 𝑿𝑪𝟏 + 𝑿𝑪𝟐 +. . . + 𝑿𝑪𝒏
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
=
𝟏
𝑪𝟏
+
𝟏
𝑪𝟐
+ ⋯+
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
𝟏
𝑪𝒏
32
KONDANSATÖRLER VE KONDANSATÖR ÖLÇÜMÜ – Kondansatör Bağlantıları
(Paralel Bağlantı)
Paralel Bağlantı
• Kondansatörlerin karşılıklı uçlarının bağlanması ile oluşan devreye denir.
• Kondansatörler paralel bağlandıklarında toplam kapasite artarken ve kapasitif
reaktans azalır.
I
U
U1
C1
XC1
Eşdeğer kapasite
Eşdeğer kapasitif reaktans
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
IN
I2
I1
U2
UN
C2
XC2
𝑪 = 𝑪𝟏 + 𝑪𝟐 + ⋯ + 𝑪𝒏
𝟏
𝟏
𝟏
𝟏
=
+
+ ⋯+
𝑿𝑪
𝑿𝑪𝟏
𝑿𝑪𝟐
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
𝑿𝑪𝒏
33
KONDANSATÖRLER VE KONDANSATÖR ÖLÇÜMÜ – Kondansatörların Okunması
•
•
•
•
•
Kondansatör Okuma
Kondansatörlerde temel olarak iki değişken, tüketici için seçme olanağı sunar ve
kondansatörler arasındaki farkları oluşturur. Bunlar, kondansatörün çalışma dayanma gerilim değeri ve depolayabileceği yük miktarıdır ve bunlar her
kondansatörün üzerinde belirtilmiş olmak zorundadır.
Kimi kondansatörlerin üzerinde çalışma değerleri doğrudan yazılı iken kiminde
rakamlar ve renkler kullanılır.
Direk değerleri yazılı olanlar kolay okunmasına karşın, rakam ve renk kodlu olanların
okunması belli standartlara bağlıdır.
Kondansatörün değeri üzerinde rakamla yazılır. (100μF/25 V, 47μF/35 V,10n, 333,
102 gibi)
Kondansatör değeri üzerindeki renk kodları ile belirtilir.
Üstteki iki kondansatörün çalışma değerleri
→ Mavi: 400 Volt - 2.2 mikroFarad = 2.2 µF
→ Sarı: 222J = 2200 pikoFarad± %5 = 2.09 nF < C < 2.31 nF
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
34
KONDANSATÖRLER VE KONDANSATÖR ÖLÇÜMÜ – Kondansatörların Okunması
• Kondansatörün değeri kondansatörün üzerine doğrudan μF, nF, pF olarak veya
kısaltılmış terimler yazılmıştır. Ayrıca seramik ve mikalı kondansatörlerde 103, 303, 333,
8n2, 15p, 12p vb. gibi rakamlarla kondansatörün değeri belirtilir.
• Üç rakamlı olanlarda ilk iki rakam sayı üçüncü rakam ise çarpandır. Çıkan değer ise
pikofarat’tır.
• Ayrıca seramik ve mikalı kondansatörlerin bazılarında çalışma gerilimleri de
belirtilmektedir. 100n 63V gibi.
• Devrelerde kullanılan kondansatörlerin çalışma gerilimleri göz ardı edilmemelidir.
Mikalı ve Seramik Kondansatörlerde Değer Okuma
103 = 10.103 = 10000 pF = 10 nF
303 = 30. 103 = 30000 pF = 30 nF
104 = 10. 104 = 100000 pF = 100 nF
262 = 26. 102 = 2600 pF = 2,6 nF
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
35
KONDANSATÖRLER VE KONDANSATÖR ÖLÇÜMÜ – Kondansatörların Okunması
Kondansatörlerin okunmasında n veya p‘ nin araya girmesi virgül olduğu anlamına gelir.
8n6 = 8,6 nF
5p6 = 5,6 pF
Hiçbir harf (n veya p) yazılı değilse değeri piko farattır.
5 = 5 pF
12 = 12 pF
67 = 67 pF
Bazı kondansatörler ise .01, .1 gibi ifade edilmişlerdir. Burada noktadan önce sıfır var
demektir. Bu şekilde belirtilmiş olan kondansatörlerin değeri mikro faradtır.
.47 = 0,47 μF = 470 nF
.1 = 0,1 μF = 100 nF
0,22 = 0,22 μF = 220 nF
36
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
KONDANSATÖRLER VE KONDANSATÖR ÖLÇÜMÜ – Kondansatörların Okunması
Seramik ve polyester kondansatörler eskiden
renk kodlarına göre yapılırlar ve okunurlardı.
Okunuşları dirençlerde olduğu gibidir. Bazı elektrolitik
kondansatörlerde kapasite ve çalışma gerilim değerleri
aşağıda olduğu gibi yazılır.
470/16=470μF/16V
demektir.
Elektrolitik
kondansatörler eksi uç üzerinde belirtilmiştir. Çizgili uç
eksi ucu, diğer uç ise artı ucu belirtir. Ayrıca uçları
kesilmemiş kondansatörlerde uzun uç artı, kısa uç ise
eksi uçtur.
37
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
KONDANSATÖRLER VE KONDANSATÖR ÖLÇÜMÜ – Kondansatörların Okunması
Renk Kodları
Rakam kodlarından başka, bazı kondansatör çeşitlerinde de renk kodları kullanılır.
Özellikle seramik, tantalum ve polyester kondansatörlerde renk kodları yaygındır.
Renk kodları standardı
Renk
Değer Çarpan
Seramik
Tantalum
Polyester
T
V
T
V
T
V
Siyah
0
100
2 pF
-
% 10
10 V
% 20
-
Kahve
1
101
%1
-
%1
-
-
100 V
Kırmızı
2
102
%2
-
%2
-
-
250 V
Turuncu
3
103
-
-
-
-
-
-
Sarı
4
104
-
-
-
6.3 V
-
400 V
Yeşil
5
105
%5
-
%5
16 V
%5
-
Mavi
6
106
-
-
-
20 V
-
-
Mor
7
107
-
-
-
-
-
-
Gri
8
0.01
-
-
-
25 V
-
-
Beyaz
9
0.1
% 10
-
% 10
3V
% 10
-
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
38
KONDANSATÖRLER VE KONDANSATÖR ÖLÇÜMÜ
Kondansatör Sağlamlık Kontrolü
Kondansatör Arızaları
Kondansatörler kolay bozulmayan ve devrede sağlıklı olarak çalışabilen
elemanlardır. Uygun çalışma ve sıcaklıkta ömürleri oldukça uzundur. Buna rağmen meydana
gelen arızalar şunlardır.
Kısa Devre
Yüksek sıcaklıklarda çalışan kondansatörlerin uzun süreli şarj ve deşarj olması
sonucunda di–elektrik malzeme özelliğini kaybedebilir ve bu durumda kısa devre meydana
gelebilir. Kağıt ve elektrolitik kondansatörlerde böyle durumla daha çok karşılaşılır.
Kondansatörün kontrolü sırasında ibre sıfır Ω değerine doğru saparak orada kalır. Ancak
büyük kapasiteli kondansatörlerin ohmmetre bataryası ile şarjı uzun süreceğinden dikkatli
ölçme yapılmalıdır.
39
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
KONDANSATÖRLER VE KONDANSATÖR ÖLÇÜMÜ
Kondansatör Sağlamlık Kontrolü
Sızıntı
Kondansatör di–elektriğinin özelliğini kaybetmesi sonucu yalıtım direncinin azalarak
sızıntı şeklinde devamlı akım geçirmesi durumudur. Bu tip arızalı kondansatörlerin dirençleri
okunması gerekenden oldukça küçüktür.
Açık Devre
Daha çok elektrolitik kondansatörlerde meydana gelen arızalardır. Elektrolitiğin
sıcaklık sebebiyle zamanla kuruması veya elektrolit temas direncinin artması neticesinde
açık devre meydana gelebilir. Böyle bir kondansatör ölçülürken şarj olayı meydana gelmez
ve ibre devamlı olarak sonsuz direnç değeri gösterir. Ancak küçük kapasiteli
kondansatörlerin (100pF ve daha küçük) şarj akımı oldukça küçük ve kısa süreli olduğundan
test edilmeleri sırasında ohmmetrenin kontrol momenti sebebiyle ibre sapmayabilir. Bu
nedenle küçük kapasiteli kondansatörlerin testinde dikkatli ölçme yapılmalı ve hemen arızalı
olduğu düşünülmemelidir.
40
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
KONDANSATÖRLER VE KONDANSATÖR ÖLÇÜMÜ
Kondansatör Sağlamlık Kontrolü
Kapasite değeri ölçülmek istenen veya arıza sebebiyle gerçek kapasite değerinde olup
olmadığı bilinmeyen kondansatör kapasiteleri LCR metreler (Endüktans, kapasitans ve
direnç ölçer) ile tam olarak ölçülebilir.
Kondansatörün Sağlamlık Kontrolü
Kondansatör ölçümünde LCR metrelerden yararlanılır. LCR metre kondansatör
kapasitesine uygun C konumuna alınır ve kondansatör LCR metre uçlarına bağlanır. LCR
metre kondansatör üzerindeki yazılı değeri gösteriyorsa kondansatör sağlamdır aksi taktirde
arızalıdır.
41
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
KONDANSATÖRLER VE KONDANSATÖR ÖLÇÜMÜ
Kondansatör Sağlamlık Kontrolü
LCR metrenin bulunmadığı durumlarda kondansatörün sağlamlık kontrolü kabaca
analog ohmmetre ile şu şekilde yapılır. Elektrolitik kondansatör uçları analog ohmmetre
uçlarına bağlandığında ohmmetre hızlıca sağa doğru sapıp geri eski haline yavaş yavaş
geliyorsa kondansatör sağlamdır. İbre sağa saptıktan sonra geri eski haline gelmiyorsa
kondansatör kısa devre, ibre hiç sapmıyorsa kondansatör açık devredir. Küçük kapasiteli
(0,47μF ve daha aşağısı) kondansatörler ohmmetre ile ölçüldüğünde hiçbir kademede
ibrenin sapmaması gerekir.
42
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
BOBİNLER
43
BOBİNLER VE BOBİN ÖLÇÜMÜ – Tanımlar
• Bobin, bir yalıtkan makara (mandren veya karkas) üzerine belirli sayıdaki sarılmış tel
grubudur.
• Kullanım yerine göre, makara içerisi boş kalırsa "havalı bobin", demir bir göbek (nüve)
geçirilirse "nüveli bobin" adını alır.
• Bobinin her bir sarımına "spir" denir.
Bobinin sembolü
Bir iletkenden akım geçirildiğinde, iletken etrafında bir manyetik alan oluşur. Bu alan
kâğıt üzerinde daireler şeklindeki kuvvet çizgileri ile sembolize edilir. Bir bobinden AC akım
geçirildiğinde, bobin sargılarını çevreleyen bir manyetik alan meydana gelir. Akım büyüyüp
küçülüşüne ve yön değiştirmesine bağlı olarak bobinden geçen kuvvet çizgileri çoğalıp azalır
ve yön değiştirir. DC gerilim uygulanırsa, Bobin DC akıma ilk anda direnç gösterir. Bu
nedenle bobine DC akım uygulandığında bobin ilk anda yalıtkan daha sonra iletkendir.
Bobine AC akım uygulandığında ise akımın yönü devamlı değiştiği için bir direnç gösterir.
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
44
BOBİNLER VE BOBİN ÖLÇÜMÜ – Tanımlar
İndüktans;
• Elektromanyetizma ve elektronikte bir bobinin manyetik alan içerisinde enerji
depolama kapasitesidir.
• Bobin, bir devrede akımın değişimiyle orantılı olarak karşı gerilim üretirler. Bu
özelliğe, öz indüksiyon denir.
• Bir devredeki öz indüksiyon L ile gösterilir, SI birimi Henry’dir.
𝑳=
𝝁𝟎 .𝑵𝟐 .𝑨
(𝑯𝒆𝒏𝒓𝒚)
𝒍
Bobinin indüktansı çeşitli faktörlere göre azalmakta ya da artmaktadır.





Sarım sayısı
Nüvenin cinsi
Sarımlar arası aralık
Tel kesiti
Bobinin biçimi




Sargı katı sayısı
Bobinin çapı
Sargı tipi
Uygulanan AC gerilimin
frekansıdır.
45
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
BOBİNLER VE BOBİN ÖLÇÜMÜ – Tanımlar
Zıt Elektro Motor Kuvveti (EMK)
• Bobin içerisindeki kuvvet çizgilerinin değişimi, bobinde zıt elektromotor kuvvet (zıt EMK)
adı verilen bir gerilim endükler.
• Gerilimin yönü, kaynak gerilimine ters yöndedir. Dolayısıyla da zıt EMK, bobinden,
kaynak geriliminin oluşturduğu akıma ters yönde bir akım akıtmaya çalışır. Bu nedenledir
ki, kaynak geriliminin oluşturduğu "I" devre akımı, ancak T/4 periyot zamanı kadar geç
akmaya başlar.
Endüktif Reaktans (XL)
Bobinin, içinden geçen AC akıma karşı gösterdiği dirence ‘Endüktif reaktans' denir.
Endüktif reaktans XL ile gösterilir. Birimi "Ohm" dur.
𝑿𝑳 = 𝝎. 𝑳 'dir. 𝝎 = 𝟐. 𝝅. 𝒇 olup yerine konulursa,
𝑿𝑳 = 𝟐. 𝝅. 𝒇. 𝑳 ohm olur.
ω: Açısal hız (Omega)
f: Uygulanan AC gerilimin frekansı, Herzt (Hz)
L: Bobinin endüktansı, Henry (H)
L’nin birimi Henry (H) 'dir.
1mH = 10-3H 1H = 103mH
1µH = 10-6H
1H = 106µH 'dir.
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
46
BOBİNLER VE BOBİN ÖLÇÜMÜ – Bobin Çeşitleri
47
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
BOBİNLER VE BOBİN ÖLÇÜMÜ – Bobinlerin Okunması
Bobinlerin Okunması
Üzerinde yazı olan bobinlerde değer "mikroHenry"’dir. İlk iki rakam sayı üçüncü
değer çarpandır. Eğer sayılar arasındaki R virgülü ifade eder.
101 = 10.101μH = 100μH = 0,1mH
4R7 = 4,7μH
Bazen yazının sonuna F, G, J, K, veya M harfleri kullanılarak bobinin toleransı
yazılabilir.
F = %1 G = %2 J = %5
K = %10
M = %20
48
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
BOBİNLER VE BOBİN ÖLÇÜMÜ – Bobinlerin Okunması
Renk kodu olanlarda dirençlerde olduğu gibi her rengin bir değeri vardır. Okunan
değerler mikroHenry birimindedir.
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Bant
Renkler
Altın (Gold)
Gümüş(Silver)
Siyah(Black)
K.rengi(Brown)
Kırmızı(Red)
1
1.Bant
2
2.Bant
0
1
2
0
1
2
3
Çarpan
x 0.1
x 0.01
x1
x10 (0)
x100 (00)
Turuncu(Orange)
3
3
x1000 (000)
Sarı(Yellow)
Yeşil(Green)
Mavi(Blue)
Mor(Violet)
Gri(Grey)
Beyaz(White)
4
5
6
7
8
9
4
5
6
7
8
9
x10000 (0,000)
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
4
Tolerances %
+/-5%
+/-10%
+/-20%
49
BOBİNLER VE BOBİN ÖLÇÜMÜ – Bobinlerin Bağlantıları
(Seri Bağlantı)
Bobin Bağlantıları
Seri Bağlantı
• Bobinlerin birbiri ardına eklenmesi ile elde edilen, devre akımının bütün devre
elemanlarından geçtiği devreye denir.
• Bobinler seri bağlandıklarında endüktans ve endüktif reaktansları artar.
I
L1,XL1
U1
L2,XL2
U2
LN,XLN
UN
U
Eşdeğer endüktans
𝑳 = 𝑳𝟏 + 𝑳𝟐 +. . . +𝑳𝒏
Eşdeğer endüktif reaktans
𝑿𝑳 = 𝑿𝑳𝟏 + 𝑿𝑳𝟐 +. . . + 𝑿𝑳𝒏
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
50
BOBİNLER VE BOBİN ÖLÇÜMÜ – Bobinlerin Bağlantıları
(Paralel Bağlantı)
Paralel Bağlantı
• Bobinlerin karşılıklı uçlarının bağlanması ile oluşan devreye denir.
• Bobinler paralel bağlandıklarında toplam endüktans ve endüktif reaktans azalır.
I
U
Eşdeğer endüktans
Eşdeğer endüktif reaktans
L1
XL1
IN
I2
I1
U1
L2
XL2
U2
UN
𝟏
𝟏
𝟏
𝟏
= + + ⋯+
𝑳
𝑳𝟏
𝑳𝟐
𝑳𝒏
𝟏
𝟏
𝟏
𝟏
=
+
+ ⋯+
𝑿𝑳
𝑿𝑳𝟏
𝑿𝑳𝟐
𝑿𝑳𝒏
51
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
DİRENÇ, BOBİN VE KONDANSATÖR BAĞLANTILARI – Karşılaştırılması
52
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
DİYOTLAR
53
DİYOT – Tanımlar
•
Diyot, yalnızca bir yönde akım geçiren devre elemanıdır.
•
Bir yöndeki dirençleri ihmal edilebilecek kadar küçük, öbür yöndeki dirençleri ise çok büyük olan
elemanlardır. Bu özelliğinden dolayı en çok kullanım alanlarından biri doğrultmadır. Alternatif
gerilimin doğrultulup doğru akıma dönüştürülmesinde kullanılırlar.
•
Diyotun P tipi tabakasına anot N tipi tabakasına katot denir. Katot tarafı bir çizgi ile işaretlenmiştir.
•
Direncin küçük olduğu yöne doğru yön veya iletim yönü, büyük olduğu yöne ters yön veya tıkama
yönü denir. Diyot sembolü akım geçiş yönünü gösteren bir ok şeklindedir.
•
Diyotun uçları pozitif (+) ve negatif (-) işaretleri ile de belirlenir. + uca anot, - uca katot denir.
•
Diyotun anoduna, gerilim kaynağının pozitif (+) kutbu, katoduna kaynağın negatif (-) kutbu gelecek
şekilde gerilim uygulandığında diyot iletime geçer.
Diyotların yapı malzemeleri Germanyum veya Silisyumdur.
Silisyum diyotlar doğru yönde bağlandığı takdirde 0,6V
civarında iletime geçerler geriye kalan gerilimi doğrudan
üzerinden geçirir. Germanyum diyot’lar ise 0,3V civarında
iletime geçer. AC gerilimi DC gerilime çevirmek için
silisyum diyot kullanılır.
•
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
54
DİYOT – Diyotun Çalışması
Yarı iletkenler P ve N tabakası olarak iki ayrı eklemden
oluşur. N tipinde atomların son elektronlarında 1 fazla elektron
vardır. Elektron verme eğilimindedir. Elektronlarda negatif yük
olduğu için N tabakası denir. P tipinde de Atomların son elektron
sayılarında eksiklik vardır. Yani pozitif kabul ettiğimiz oyuklar vardır.
Doğru polarmalı diyot
Polarlamasız diyot yapısı
Bir diyot N ve P tabakalarının birleşiminden
oluşur. Bilindiği gibi elektrik elektronların hareketidir.
Yarı iletkende elektron hareketi olabilmesi için uygun
ortam olması gereklidir. Yani doğru yönde gerilim
verilmesi gereklidir.
55
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
DİYOT – Diyotun Çalışması
Eğer doğru yönde elektrik verilirse yani P tabakasına pozitif
N tabakasına negatif. Zıt kutuplar bir birini çeker aynı kutuplar bir
birini iter. N tabakasındaki elektronlar negatif kutup tarafından itilir
ve pozitif kutup tarafından çekilir. Eklemin arasındaki direnç bölgesi
azalır ve elektronlar pozitif kabul ettiğimiz oyuklara atlamaya başlar
ve elektrik hareketi başlar. Eğer ters gerilim verilirse, N
tabakasındaki elektronlar pozitif yük tarafından çekilir. Eklemin
arasındaki direnç bölgesi büyür ve hiç bir elektron hareketi olmaz.
Ters polarmalı diyot
56
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
DİYOT – Diyotun Çalışması
57
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
DİYOT – Diyotun Çalışması
Bir diyot kullanan yarım dalga doğrultucu
Orta uçlu trafo ve iki diyot kullanılan tam dalga doğrultucu
Dört diyot kullanan tam dalga doğrultucu
58
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
DİYOT – Diyot Çeşitleri
59
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
DİYOT – Diyot Çeşitleri
LED (Işık Yayan Diyot)
LED (Işık Yayan)
• Işık yayan diyotlar, doğru yönde gerilim uygulandığı zaman ışıyan, diğer bir deyimle
elektriksel enerjiyi ışık enerjisi haline dönüştüren özel katkı maddeli PN diyotlardır.
• Bu diyotlara, aşağıda yazılmış olduğu gibi, İngilizce adındaki kelimelerin ilk harfleri bir
araya getirilerek LED (Light Emitting Diode; Işık yayan diyot) veya SSL (Solid State
Lamps; Katı hal lambası) denir.
LED diyot sembolü
60
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
DİYOT – Diyot Çeşitleri
LED (Işık Yayan Diyot)
61
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
DİYOT – Diyot Çeşitleri
LED (Işık Yayan Diyot)
•
•
•
•
•
•
•
•
Özellikleri
Çalışma gerilimi 1,5-2,5V arasındadır. (Kataloğunda belirtilmiştir.)
Çalışma akımı 10-20mA arasındadır. (Kataloğunda belirtilmiştir.)
Uzun ömürlüdür. (ortalama 100.000 - 200.000 saat)
Darbeye ve titreşime karşı dayanıklıdır.
Kullanılacağı yere göre çubuk şeklinde veya dairesel yapılabilir.
Çalışma zamanı çok kısadır. (nanosaniye)
Diğer diyotlara göre doğru yöndeki direnci çok daha küçüktür.
Işık yayan diyotların gövdeleri tamamen plastikten yapıldığı gibi, ışık çıkan kısmı
optik mercek, diğer kısımları metal olarak da yapılır.
62
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
DİYOT – Diyot Çeşitleri
LED (Işık Yayan Diyot)
63
Organic light emitting diode (OLED)
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
DİYOT – Diyot Çeşitleri
LED (Işık Yayan Diyot)
Bir LED 'in üretimi sırasında kullanılan değişik katkı maddesine göre verdiği ışığın
rengi değişmektedir. Katkı maddesinin cinsine göre şu ışıklar oluşur:
• GaAs (Galliyum Arsenid): Kırmızı ötesi (görülmeyen ışık)
• GaAsP (Galliyum Arsenid Fosfat): Kırmızıdan - yeşile kadar (görülür)
• GaP (Galliyum Fosfat): Kırmızı (görülür)
• GaP (Nitrojenli): Yeşil ve sarı (görülür)
Diyot kristali, iki parçalı yapıldığında uygulanacak gerilimin büyüklüğüne göre
kırmızı, yeşil veya sarı renklerden birini vermektedir.
64
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
DİYOT – Diyot Çeşitleri
LED (Işık Yayan Diyot)
Işık yayan diyot ısındıkça, ışık yayma özelliği azalmaktadır. Bu hal etkinlik eğrisi
olarak gösterilmiştir. Bazı hallerde fazla ısınmayı önlemek için bir soğutucu üzerine monte
edilir. Ayrıca LED’in aşırı ısınmasına yol açmamak için kataloğunda belirtilen akımı
aşmamak gerekir. Bunun için gösterilmiş olduğu gibi devresine seri olarak bir R direnci
konur. Bu direncin büyüklüğü LED’in dayanma gerilimi ile besleme kaynağı gerilimine göre
hesaplanır.
LED Diyot Ön Direnç Değerinin Bulunması
Ö𝒏 𝒅𝒊𝒓𝒆𝒏ç 𝒅𝒆ğ𝒆𝒓𝒊 =
𝑼𝒚𝒈𝒖𝒍𝒂𝒎𝒂 𝒈𝒆𝒓𝒊𝒍𝒊𝒎𝒊−𝑳𝑬𝑫 ç𝒂𝒍ış𝒎𝒂 𝒈𝒆𝒓𝒊𝒍𝒊𝒎𝒊
Ç𝒂𝒍ış𝒎𝒂 𝒂𝒌ı𝒎ı
Örnek: 9V’luk bir pil ile kırmızı LED için gerekli olan ön direncin değerini
hesaplayınız. Çalışma gerilimini 2V ve akımı 20mA alınız.
𝟗−𝟐
Ö𝒏 𝒅𝒊𝒓𝒆𝒏ç 𝒅𝒆ğ𝒆𝒓𝒊 =
= 𝟑𝟓𝟎𝛀
𝟎, 𝟎𝟐
LED’in uzun bacağı daima anottur. Devreden sökülmüş LED’in içindeki büyük
boyutlu olanına katot ucu bağlıdır. LED’in içi gözükmüyorsa kılıfın kenarındaki düz tarafın
olduğu bacak katot ucudur.
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
65
DİYOT – Diyot Çeşitleri
LED Çalışma Gerilimleri
66
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
DİYOT – Diyot Çeşitleri
LED Çalışma Gerilimleri
Renk
Infrared (Kızıl
ötesi)
Wavelength
(Dalga Genliği) Voltage (Gerilim) (V)
(nm)
λ > 760
Red (Kırmızı) 610 < λ < 760
ΔV < 1.9
1.63 < ΔV < 2.03
Orange
(Turuncu)
590 < λ < 610
2.03 < ΔV < 2.10
Yellow (Sarı)
570 < λ < 590
2.10 < ΔV < 2.18
Green (Yeşil) 500 < λ < 570
1.9< ΔV < 4.0
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Semiconductor Material
(Yarı iİetken Malzeme)
Gallium arsenide (GaAs)
Aluminium gallium arsenide (AlGaAs)
Aluminium gallium arsenide (AlGaAs)
Gallium arsenide phosphide (GaAsP)
Aluminium gallium indium phosphide (AlGaInP)
Gallium(III) phosphide (GaP)
Gallium arsenide phosphide (GaAsP)
Aluminium gallium indium phosphide (AlGaInP)
Gallium(III) phosphide (GaP)
Gallium arsenide phosphide (GaAsP)
Aluminium gallium indium phosphide (AlGaInP)
Gallium(III) phosphide (GaP)
Indium gallium nitride (InGaN) / Gallium(III) nitride (GaN)
Gallium(III) phosphide (GaP)
Aluminium gallium indium phosphide (AlGaInP)
Aluminium gallium phosphide (AlGaP)
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
67
DİYOT – Diyot Çeşitleri
LED Çalışma Gerilimleri
Blue (Mavi)
450 < λ < 500
Violet (Menekşe)
400 < λ < 450
Purple (Mor)
multiple types
Ultraviolet
(Ultraviyole)
λ < 400
White (Beyaz)
Broad spectrum
Zinc selenide (ZnSe)
Indium gallium nitride (InGaN)
2.48 < ΔV < 3.7
Silicon carbide (SiC) as substrate
Silicon (Si) as substrate — (under development)
2.76 < ΔV < 4.0 Indium gallium nitride (InGaN)
Dual blue/red LEDs, blue with red phosphor, or white with purple
2.48 < ΔV < 3.7
plastic
diamond (235 nm)
Boron nitride (215 nm)
3.1 < ΔV < 4.4 Aluminium nitride (AlN) (210 nm)
Aluminium gallium nitride (AlGaN)
Aluminium gallium indium nitride (AlGaInN) — (down to 210 nm)
ΔV = 3.5
Blue/UV diode with yellow phosphor
68
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
DİYOT – Diyot Çeşitleri
Zener Diyot
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Zener Diyotlar
Doğru yönde polarmalandığında normal bir diyot gibi çalışan; ters yönde
polarmalandığı zaman ise kırılma(zener) gerilimine kadar iletime geçmeyen, kırılma
geriliminden sonra çığ etkisi şeklinde akım geçiren diyotlardır.
Zener belirli bir gerilimden sonra iletime geçer.
Uygulamada, gerilimin sabitlenmesi, sinyal kırpma, elektronik eleman koruma v.b.
İçin kullanılıırlar.
Piyasada değişik gerilim değerlerine sahip zener diyotlar bulunmaktadır.
Zener diyotu yüksek akıma karşı korumak için direnç ile seri bağlamak gerekir.
Ters gerilim kalkınca, zener diyot da normal haline döner.
Devrelerde, ters yönde çalışacak şekilde kullanılır.
Bir zener diyot zener gerilimi ile anılır.
Silikon yapılıdır.
Zener diyot sembolü
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
69
DİYOT – Diyot Çeşitleri
Zener Diyot
Zener Diyodunun Özellikleri:
• Doğru polarmalı halde normal bir diyot gibi çalışır.
• Ters polarmalı halde, belirli bir gerilimden sonra iletime geçer. Bu gerilime Zener Dizi
Gerilimi veya daha kısa olarak Zener Gerilimi denir. Ters gerilim kalkınca, zener
diyotta normal haline döner.
• Devrelerde, ters yönde çalışacak şekilde kullanılır.
• Bir zener diyot zener gerilimi ile anılır. Örn: "30V'luk zener" denildiğinde, 30V 'luk ters
gerilimde çalışmaya başlayan zener diyot demektir.
70
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
DİYOT – Diyot Çeşitleri
Zener Diyot
• Diyot’ların değerleri doğrudan üzerlerine yazılır.
• Zener diyot’larda sabit voltaj değeri yazılırken diğer diyot’larda diyot’un modeli yazılır.
Mesela bir zener diod üzerinde 2v7 yazıyorsa bu 2.7V bir zener diyot anlamına gelir.
Diğer diyot’larda ise 1N4001, 1N4148 gibi diyot’un modeli yazılır.
• Genellikle katot ucuna yakın tarafa bir çizgi konularak anot katot uçlarının kolay
bulunması sağlanır.
71
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
DİYOT – Diyotun Sağlamlık Kontrolü
Diyotun sağlamlık kontrolü
Diyotlar, elektrik akımına karşı bir yönde küçük direnç gösterirken diğer yönde büyük
direnç gösterirler. Analog bir avometre ile diyot kontrolünde ölçü aleti X1 kademesine alınıp
iki yönde de diyot uçlarına temas ettirilir. Bu ölçümlerde ölçü aleti bir yönde sapıyor diğer
yönde sapmıyorsa diyot sağlam demektir. Ohmmetrede küçük direnç okunduğu sırada
ohmmetrenin siyah renkli probu (- ucu) diyotun anotunu, kırmızı renkli probu (+ ucu) diyotun
katodunu gösterir. Çünkü analog ölçü aletlerinde aletin + ucu (kırmızı prob) içindeki
bataryanın – ucu ve aletin – ucu (siyah prob) içindeki bataryanın + ucudur.
Dijital ölçü aletlerinde ise ölçü aletinin kademe anahtarı buzzerli diyot ölçme kısmına
getirilir. Bir yönde alet 500 – 600 arasında bir değer gösterir diğer yönde değer göstermez
ise diyot sağlamdır. Eğer alet 500 ‘ den küçük bir değer gösterip ses ile sürekli uyarıyorsa
diyot kısa devre olmuş demektir. Dijital ölçü aletlerinde prob uçları pil ile aynı polariteli
olduğundan değer gösterdiği andaki uçlar anot (kırmızı prob) ve katot (siyah prob) uçlarıdır.
72
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
DİYOT – Diyotun Sağlamlık Kontrolü
Ters polarmada (katot + uca, anot – uca bağlı) iken ekranda yüksek direnç değeri; doğru
polarmada (anot + uca, katot – uca bağlı) iken ekranda düşük direnç değeri görülmelidir.
73
ELP-13103 Elektrik Ölçme Tekniği
Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
KAYNAKLAR
1. NACAR, A. Mahmut; Elektrik-Elektronik Ölçmeleri ve İş Güvenliği
2. ANASIZ, Kadir; Elektrik Ölçü Aletleri ve Elektriksel Ölçmeler; MEB Yayınları
3. MEGEP; Fiziksel Büyüklüklerin Ölçülmesi; Ankara 2011
4. MEGEP; Elektriksel Büyüklüklerin Ölçülmesi; Ankara 2011
5. www.transcat.com
New International Safety Standards for Digital Multimeters
6. www.wikipedia.org
7. http://320volt.com/
74
Download