Etik ve Etik İlkeler - Personel Daire Başkanlığı
advertisement
Etik Etik İlkeler Ve Kamu Çalışanları Prof. Dr. Ali Murat Vural İstanbul Üniversitesi Etik ve Etik İlkeler Latince Ethos kelimesinden geliyor. Yasalar, din öğretileri, genel ahlakın belirlediği, uyulması zorunlu tutulan davranış kurallarından farklı olarak, insan davranışlarında iyi olanla kötü olanın, insana yakışan ile yakışmayanın, doğru olan ile yanlış olanın, güzel ile çirkin olanın neler olduğunu ortaya koyan önermelerdir. Etik ve Etik İlkeler Kişi bunları yapıp yapmamakta özgürdür. İyi ile kötü olan davranış arasındaki tercihi kendisi yapar. İyi, güzel, doğru, değerli olanı tercih eden ve buna göre davranan insan doğru olanı yapmış olur ve bu davranışı da onu değerli kılar. Yanlış olanı, çirkin olanı, yakışmayanı tercih edip öyle davranmış biri ise bu yaptığından kendisi sorumludur. Vicdanı ile başbaşadır. Etik ve Etik İlkeler Ne var ki insanlar iyi davrananı, güzel ve yakışanı yapan insanları tercih eder, onlara değer verir. Yanlışı tercih eden kısa vadede kişisel çıkarı için bir yarar elde etmiş olsa da o aslında artık yanlış olandır. Sevgi, beğeni ve saygı çemberinin dışında kalır. Etik ve Etik İlkeler Etik ilkelerin oluşturulması keyfi duygulara, düşüncelere bağlı değildir. ve kişisel Bu ilkeler yıllar içinden, tarihsel bir birikimden, olup bitenlere tanık olmuşluktan, yapılan yanlışlardan süzülüp gelir. Artık daha fazla yanlış yapılmasına imkan ve ortam yaratmayıp, kişileri kendi gönüllü katılımları ile doğru davranmaya davet etmek amaçlanır. Etik ve Etik İlkeler Etik, insanlığın kendi tarihi içinden biriktirerek bugüne getirdiği en önemli iki temel davranış, düşünüş, söyleyiş ve iş yapış birikimi olan “kültür ve değerler” ikilisi içinden, değerler kümesinde yer alandır. Bu nedenle daha çok ahlaka dair ilkeler bütününe yöneliktir. Esasen ahlakı, ahlaklı olanı inceler. Dolayısıyla Ahlak Felsefesi ile ilişkilidir. Etik ve Etik İlkeler Öncelik bireyin doğru davranışlarda bulunmasını sağlamak olduğu için, her şeyden öte bir rehber niteliği taşır. Doğru davranışlar için başvurulacak bir rehber, bir kılavuzdur. Yapılan bir işin, karşılaşılan bir sorunun nasıl yapılırsa doğru yapılmış olacağını, bir çelişkili durum ile karşılaşılınca ne yapılırsa iyi, doğru ve güzel olanın yapılmış olacağını bireye gösteren bir kılavuzdur. Etik ve Etik İlkeler İş hayatında, mesleğe kimlik, itibar ve verimlilik sağlayan davranışların ne olduğunu gösteren etik sayesinde, o meslek alanı çok daha güvenilir hale gelir. Etik ilkelerle anlatılmak istenen, aslında ahlaki davranışın, keyfi davranış değil, bireyin yaptığı iş açısından kendisini sıkı biçimde denetim altında tutması ve bu ilkelere göre hareket etmesidir. Etik ve Etik İlkeler Örneğin, bir kamu görevlisinin görevini yaparken kamu yararını kendi kişisel çıkarlarının önünde tutması, yaptığı görevle ilgili olarak kendisini, başkalarına bağımlı kılacak bağlantılara girmemesidir. Etik ve Etik İlkeler Etiğe sahip olmak, • toplumsal boyutta sıradanlaşma, • sığlaşma ve • her iş ya da ilişkiyi çıkarlara dayandırma unsuru olarak görmek gibi pek çok kişisel ve toplumsal hastalığının üstesinden gelinmesi ve aynı zamanda toplumun niteliğinin ve gelişmişliğinin de yükselmesi anlamına gelmektedir. Etik ve Etik İlkeler Etik, insanlara yalnızca kişisel çıkarlarını koruma ve çoğaltma, zenginleşme ya da sınırsız güç sahibi olma davranışlarından öteye geçip, davranışlarında bir de niteliğin ne kadar önemli olduğunu, bu niteliğin insan hayatına değer katan bir unsur olduğunu, doğru davranmanın değerli olmak anlamına geldiğini de hatırlatmaktadır. Etik ve Etik İlkeler Toplumların ve kurumların hızla değer, beğeni ve güven kaybına uğradığı günümüzde, her tür ilişkinin, ürünün ve hizmetin bedeller üzerinden konuşulduğu bugünün koşullarında, ahlaki özelliklerle donanmış niteliksel değerler, diğer deyişle etik, her zamankinden çok daha büyük bir önem ve kıymet taşımaktadır. Etik ve Etik İlkeler Etik, hukuksal bir içerik ve yaptırıma sahip değildir ve hukuktan ayrılan yönü ile kişiyi özgür bırakır. Hukuk keskin biçimde tanımlanmış kurallar ve cezai yaptırımlar ile çerçevelerken etik; kişiyi kararlarında kendisini doğru, iyi, değerli hissedip hissetmeyeceği tercihlerle, iradesiyle başbaşa bırakır. Hukukta yasalar, etikte ilkeler ve değerler söz konusudur. Etik ve Etik İlkeler Hukuk da Etik de kişileri meslek alanlarındaki işlerde ve topluma yönelik misyonlarında belirli çerçeveler içine çekmeye çalışır. Ancak etik hukuktan farklı olarak uyarmalarda değil önermelerde bulunur. Mesleğinin ve kişinin kendi yaşam serüveninde ona yetkinlik ve değer kazandırıcı kılavuzluk yapar. Etik ve Etik İlkeler Nasıl ki pusula kişiye yalnızca doğru yolu bulmasında yardımcı olur ama onu bu doğru sayılan yolu fiilen izlemeye zorlayamaz ise etik de kişiyi, ahlaki olarak görülen eylemi gerçekten de yapmaya zorlamaksızın sadece eylem yapma iradesini ahlaki açıdan belirlemesinde yardımcı olur. Kişi uygulamada, ahlaki açıdan yapılması gereken davranışı gerçekleştirmeyi reddedebilir, hatta sonuçta ahlaka aykırı olarak davranabilir. Etik ve Etik İlkeler Aynı mesleğin mensupları, mesleklerinin gelişmesi, meslek çıkarlarının korunması gibi nedenlerle biraraya gelerek örgütlenmiş ve kendi etik ilkelerini oluşturmuşlardır. Bu anlamda meslek etiği, o mesleğin mensuplarının kendi aralarında, mesleğin değerlerini ve saygınlığını korumaya yönelik olarak hazırlanan ilke ve değerler bütünüdür. Ahlaki olan davranışların neler olduğunu gösteren referans kurallar olarak kabul edilmektedir. Etik ve Etik İlkeler Günümüzde meslek niteliği taşıyan tüm alanlar, kendi yaptıkları işe uygun mesleki ilke ve değerler metnine sahiptir. Ülkemizdeki kamu kurumları da kendi etik ilkelerini belirlemiş ve bunları kamuoyu ile paylaşmışlardır. Çünkü kamu görevlilerinin de karar alma ve kamu hizmetlerini yürütme aşamalarında uymaları gereken tarafsızlık, dürüstlük, adalet, saydamlık ve hesap verebilirlik gibi ahlaki değerler ve ilkelere ihtiyaç bulunmaktadır Etik ve Etik İlkeler Bugünün katılımcı demokrasi anlayışına sahip tüm ülkelerde, kamu hizmetlerinin vatandaşların vergileriyle yerine getirildiği, vatandaşların düşük maliyetli ancak kaliteli hizmet alma beklentisiyle vergilerini kamu görevlilerine emanet ettiği kabul edilmektedir. Etik ve Etik İlkeler Bu anlamda kamu hizmetinin bir “emanet” olduğu, kamu görevlilerinin de bu emanetin bilinciyle hizmetlerini etkin, verimli ve dürüst şekilde yürütmesi, görevlerini yerine getirirken, takdir yetkilerini kullanırken mesleki etik ilke ve standartlara bağlı kalması tartışmasız bir biçimde kabul görmektedir. Etik ve Etik İlkeler Kamu kurum ve kuruluşlarının mesleki ilke ve değerlerinin temel mantığı şu yaklaşıma dayanmaktadır: “Yasa ile ahlakın birbiriyle örtüşmesi gerekmektedir; ancak ahlaki olan bir şey her zaman yasal değildir, yasal olan bir şey de her zaman ahlaki olmayabilir. Kamu görevlileri, etik ikilem içeren durumlarda, vicdanlarının sesini dinlemeli, problemlere tarafsız, adil ve dikkatli bir şekilde yaklaşmalıdır. Etik ve Etik İlkeler Kamu görevlilerinin, sadece rüşvet, zimmet, kayırmacılık vb. gerçek yolsuzluklardan değil, halkın güven duygusunu zedeleyecek yolsuzluk şüphelerinden de kendilerini korumaları gerekmektedir. Mevcut denetim yöntemleri, yönetim süreci içinde ortaya çıkan kötü yönetim uygulamalarını ve yolsuzlukları önlemede yetersiz kalmaktadır. Etik ve Etik İlkeler Mevcut yöntemlerle yolsuzluklar, ancak ortaya çıktıktan sonra tespit edilebildiğinden, israf olan kamu kaynaklarını geri kazanmak çoğu zaman mümkün olamamaktadır. Bu durumda yolsuzluğu ortaya çıkmadan önlemeye yönelik bir araç olan etik denetimi büyük önem kazanmaktadır.” Etik ve Etik İlkeler Bugün, devlet adına halka hizmet veren kamu kurum ve kuruluşlarımızda çalışanlardan beklenen etik davranışlar: Adalet, Devlete Sadakat, Ehliyet ve Liyakat, Tarafsızlık, Dürüstlük, Nezaket, Saygı, Güven, Halka Hizmet Bilinci, Güler yüzlülük, Yardımseverliktir. Etik ve Etik İlkeler Buna karşılık etik dışı davranışlar ise, Ayrımcılık, Kayırma, Rüşvet, Yolsuzluk, Usulsüzlük, İstismar, Sömürü, İhmal, Savsaklama, İşe Siyaset Karıştırma, Psikolojik Yıldırma ve Baskılar (mobbing), Hakaret ve Küfür, Yetkinin Kötüye Kullanımı, Dedikodu ve Zimmettir. Etik ve Etik İlkeler Aslında tüm meslek alanlarında olduğu gibi kamu yönetiminde de etik dışı davranışların nedenlerini büyük oranda şunlar oluşturmaktadır: Hırs, Bilgisizlik, Disiplinsizlik, Denetim Eksikliği, Yetersiz Eğitim, İdeolojik Etkiler ve Psikiyatrik Bozukluklar. Etik ve Etik İlkeler Bu nedenledir ki; kamu hizmetinde etik kültürünü yerleştirmek, kamu görevlilerinin görevlerini yerine getirirken izlemesi gereken etik davranış ilkelerini belirlemek, bu ilkelere göre hareket etmelerine yardımcı olmak ve toplumun kamu idaresine olan güvenini artırmak amacıyla Kamu Kurum ve Kuruluşları Etik Yönetmelikleri yayınlamış ve kamu görevlilerinin görevleri sırasında bu yönetmeliklerde belirtilen etik davranış ilkelerine uymakla yükümlü tutmuşlardır. Etik ve Etik İlkeler Bir toplumun yok olması, bozulması, çürümesi için birden çok tehlike vardır. Bunlardan biri savaş ve istilalar, diğeri salgın hastalıklar ya da doğal afetler, bir diğeri ise yozlaşmadır. Etik ve Etik İlkeler Yozlaşma bir toplum için bir ya da birden çok yerden başlayabilir. Politik anlamda, ahlaki anlamda, mesleki anlamda ve kültürel anlamda yozlaşmalar görülebilir ve bütün bunlar birarada toplumsal yozlaşmaya neden olur. Zira, yozlaşma olgusu, halkın yönetime olan güvenini ortadan kaldırmaktadır. Etik ve Etik İlkeler Yasalar ve din yozlaşmayı engelleyen, sistemin işleyişini sağlayan, bireyler arasında ve devletle birey arasında güven sağlayan önemli birer faktördür. Ama işin icrasında yeterli olmayabildiği görülmektedir. Etik ve Etik İlkeler Bu nedenle meslek etiğine ihtiyaç vardır ve amaçlanan da hatalı davranış ve eğilimlerin engellenmesi, o mesleğin insanlara daha iyi hizmet vermesinin sağlanması ve mesleğin üyelerine, yaptıkları işin icrasında rehberlik sunmaktır. Etik ve Etik İlkeler Mesleki etik ilke ve değerlerine aykırı davranışlarda bulunmanın, görünür olduğundan daha çok görünür olmayan, yozlaşmaya yönelik ağır bedelleri vardır. Bir mesleğin üyesi olan birey, mesleki etik ilke ve değerlere aykırı işler yaptığında işini kaybedebileceği gibi çalıştığı kurumun saygınlık yitirmesine, toplumsal anlamda yozlaşmanın kalıcı hale gelmesine de katkı sağlamış olur. Etik ve Etik İlkeler Kişiyi yanlış davranışıyla kendi saygınlığına zarar verdiği ve çalıştığı yerin maddi manevi kayba uğramasına neden olduğu gibi toplumda etik değerlerin önemini yitirmesine de hizmet etmiş olur. Etik ve Etik İlkeler Yaptığı yanlış ile toplumdan soyutlanırken, çalıştığı yerin algısının bozulmasına ve toplumun da bunları görerek doğru olmayan davranışları tercih etmesini desteklemiş olur. Kişisel güvenirliğini yitirdiği gibi çalıştığı yere de darbe vurmuş, toplumda güvensizlik hissinin büyümesine katkı vermiş olur. Etik ve Etik İlkeler Etik dışı davranış, bireyin kişisel benliğinin zarar görmesine, çalıştığı yerin ahenginin bozulmasına ve bencil davranışların öne çıkmasına neden olur. Mesleki ve örgütsel bağlılıklar zayıflar, kurum içi iletişim zarar görür, toplumda sürekli iş değiştirme eğilimi ve işten duyulan tatminsizlik hissi yükselir. Etik ve Etik İlkeler Bireysel anlamda özsaygının yitirilmesi, çalışma arkadaşlarıyla ilişki ve kişisel itibar algısının bozulması, kurumiçi bağlılığın zayıflaması, verim düşüklüğü ve kurumsal itibar zarar görür. Etik ve Etik İlkeler Tüm bunlar dönüp toplumun saygınlığına, itibarına, ilişkilerine zarar verir. Bunlar mesleki anlamda olduğu kadar toplumsal anlamda da yozlaşmanın birer yol taşlarını oluşturmaktadır. Zira yozlaşma, yasalara ve hizmet standartlarına uymamanın yanında, etik ilkelere uymamayı da içeren bir kavramdır. Etik ve Etik İlkeler Bu anlamda kamu kurumunda yozlaşma: Kamu görevlilerinin kendi inisiyatifleriyle ya da hizmetten yararlananların teşvikiyle etik davranış ilkelerini ve hukuku ihlal edecek şekilde, özel çıkar, özel tercih, kişisel prestij veya belirli bir grubun çıkarı için kamusal gücü kullanarak ortaya koyduğu her türlü davranış ve yöntemdir. Etik ve Etik İlkeler Yozlaşmanın özellikle siyasi partiler, seçilmişler, kamu görevlileri, çıkar ve baskı grupları ile seçmenler arasındaki ilişkilerde daha çok ortaya çıktığı ve yine bu unsurlardan destek aldığı sıklıkla görülen bir durumdur. Devlet yönetiminde, kamu kurum ve kuruluşlarında ortaya çıkabilecek yozlaşma biçimlerine örnek vermek gerekirse şöyle sıralamak mümkündür: Etik ve Etik İlkeler Adam kayırmacılığı (akraba, eş dost, hemşehri, siyasal) Hizmet kayırmacılığı Lobicilik Aracılar yoluyla işlerin yürütülmesi Rant kollama ve vurgunculuk Rüşvet /zimmet Hediye alma Verimsizlik, etkinsizlik, israf Yetersiz hazırlanma, Sorumluluktan kaçma/sorumluluğu yayma Değişime gönülsüzlük/direnç Etik ve Etik İlkeler Bu yozlaşma biçimlerine bağlı sonuçlar: Yönetime karşı güven krizi, yabancılaşma sorunu İsraf, hizmetlerin pahalılaşması, gelir dağılımında bozulma Kamu görevlilerin liyakatsizliği Etik değerlerin itibardan düşmesi Sosyal dokunun zayıflaması Yozlaşma, ekonomik gelişmeyi, demokrasiyi, hukuk devletinin zayıflaması. Etik ve Etik İlkeler Mesleki etik davranış ilkeleri ile varılmak istenen sonuç bu yozlaşmayı önlemek, devlette ve toplumda yolsuzluğun önüne geçmek, mümkün olabildiğince ortadan kaldırmak ve dürüstlüğü hakim kılmaktır. Etik ve Etik İlkeler Kamu kurum ve kuruluşlarında, bu yozlaşmanın ve sonuçlarının önüne geçmek için ciddi bir çalışma ile ortaya çıkarılan, ilan edilen, tüm çalışanların bilgisine sunulup okuması ve imzalaması istenen ve sonra da her çalışanın özlük dosyasına konulan Etik Sözleşme bulunmaktadır. Bu sözleşme şöyledir: Etik ve Etik İlkeler Kamu hizmetinin her türlü özel çıkarın üzerinde olduğu ve kamu görevlisinin halkın hizmetinde bulunduğu bilinç ve anlayışıyla; Halkın günlük yaşamını kolaylaştırmak, ihtiyaçlarını en etkin, hızlı ve verimli biçimde karşılamak, hizmet kalitesini yükseltmek ve toplumun memnuniyetini artırmak için çalışmayı, Görevimi insan haklarına saygı, saydamlık, katılımcılık, dürüstlük, hesap verebilirlik, kamu yararını gözetme ve hukukun üstünlüğü ilkeleri doğrultusunda yerine getirmeyi, Etik ve Etik İlkeler Dil, din, felsefi inanç, siyasi düşünce, ırk, yaş, bedensel engelli ve cinsiyet ayrımı yapmadan, fırsat eşitliğini engelleyici davranış ve uygulamalara meydan vermeden tarafsızlık içerisinde hizmet gereklerine uygun davranmayı, Görevimi, görevle ilişkisi bulunan hiçbir gerçek veya tüzel kişiden hediye almadan, maddi ve manevi fayda veya bu nitelikte herhangi bir çıkar sağlamadan, herhangi bir özel menfaat beklentisi içinde olmadan yerine getirmeyi, Kamu malları ve kaynaklarını kamusal amaçlar ve hizmet gerekleri dışında kullanmamayı ve kullandırmamayı, bu mal ve kaynakları israf etmemeyi, Etik ve Etik İlkeler Kişilerin dilekçe, bilgi edinme, şikâyet ve dava açma haklarına saygılı davranmayı, hizmetten yararlananlara, çalışma arkadaşlarıma ve diğer muhataplarıma karşı ilgili, nazik, ölçülü ve saygılı hareket etmeyi, Kamu Görevlileri Etik Kurulu’nca hazırlanan yönetmeliklerle belirlenen etik davranış ilke ve değerlerine bağlı olarak görev yapmayı ve hizmet sunmayı taahhüt ederim. Etik İkilemler Kamu görevlilerinin günlük hayatlarında sıklıkla karşılaştıkları ya da karşılaşabilecekleri pek çok etik ikilem bulunmaktadır. Etik ikilem, iki veya daha fazla yarışan değerin çatışma halinde olmasıdır. Eğer, çatışan bu değerlerden birisi korunursa, diğeri korunamamaktadır ya da bir veya daha fazlasını koruyabilmek için, diğerlerini göz ardı etmek zorunluluğu bulunmaktadır. Etik İkilemler Birinci ikilem türü, seçeneklerin hiç birisinin tam manasıyla tatmin edici olmadığı, onların içinden en az kötü ya da diğerlerine göre daha iyi olan seçeneğin belirlenmesi durumudur. Etik İkilemler Örneğin, yıkılan bir köprünün yenisinin yapılması için açılan ihalede, ihaleye katılmak üzere başvuran firmaların hiç birisi, tam anlamıyla yeterli şartları taşımamaktadır. Ancak, yeni bir ihalenin açılması için gerekli zaman yoktur ve kararın bir an önce verilmesi gerekmektedir. Bu durumda, kamu görevlisi, yeterli şartları taşımayan firmalar içinde, diğerlerine göre en iyisini seçmek durumundadır. Etik İkilemler İkinci ikilem türü, seçeneklerin birden fazlasının ya da tamamının kendi başına iyi olduğu ve birisinin seçilmesi durumunda diğerinden vazgeçilmesinin gerektiği bir durumdur. Burada kamu görevlisi, “en iyi”ler arasında bir seçim yapmak durumundadır. Etik İkilemler Örneğin, bir kamu görevine atamada, aynı okuldan ve aynı diploma derecesiyle mezun olan ve yapılan sınavlarda da aynı performansı gösteren iki aday arasından birisinin tercih edilmesi, böyle zor bir seçimi gerektirmektedir. Etik İkilemler Üçüncü ikilem türü, farklı kişi ve gruplar üzerinde farklı etki ve sonuçlar doğurması muhtemel bir kararın verilmesidir. Etik İkilemler Örneğin, bir kamu arazisinin, özel sektöre yatırımı teşvik amacıyla bedelsiz olarak tahsis edilmesi, bazı yerel topluluk üyelerini çevre kirliliği açısından rahatsız edebilecek, bazılarına da yeni iş imkanları temin edebilecektir. Bazıları kararı ekonomik gelişme yönünde olumlu olarak değerlendirirken, bazıları ise kararı yolsuzluk olarak nitelendirebilecektir. Etik İkilemler Görüldüğü gibi, kamu görevlisi, muhtemel etkileri bakımından bir çok farklı değerlendirmeye konu olabilecek bir kararı, almak ya da almamakla karşı karşıya kalabilmektedir. Etik İkilemler Son ikilem türü, verecekleri kararın muhtemel sonucundan, kendilerinin ya da yakınlarının olumlu ya da olumsuz ve/veya dolaylı ya da dolaysız etkilenmeleri durumudur. Böyle bir durumda, “çıkar çatışması” söz konusu olmaktadır. Yani, karar alıcının bireysel çıkarları ile genel anlamda kamu çıkarı çelişmektedir. Bir kimsenin, kendi çıkarı aleyhine bir karar verebilmesi son derece güçtür. Böyle bir davranışı, ancak çok sağlam bir karaktere ve ahlaki yapıya sahip bireyler sergileyebilir. Etik İkilemler Örneğin, bir yöneticinin, kamunun yararına olarak kendi arsasının da bulunduğu bir yerin kamulaştırılmasına karar vermesi, böyle zor bir seçimi gerektiren bir ikilemdir. Böyle durumlarda, karardan olumlu ya da olumsuz ve/veya dolaylı ya da dolaysız olarak etkilenebilecek kamu görevlilerinin, karar verme sürecine katılmamaları gerekmektedir. Etik İkilemler ÖRNEK SORU: Bir ihalede kontrol mühendisi olarak görev yapan Bay (S), firma sahiplerine ait tatil köyünde ailece ücretsiz tatile davet edilmiştir. Bay (S), davete icabet ederek ailece bir hafta ücretsiz tatil yapmıştır. Tatil dönüşünde firmaya ait hakedişleri kontrol ederken imalatlarda eksiklik olduğunu tespit etmiştir. Bay (S)’nin nasıl davranması gerekmektedir? Çıkar Çatışması Çıkar çatışmasının bulunduğu durumlarda, yolsuzluk veya yozlaşma “ihtimal”i bulunmaktadır. Böyle bir durumda yolsuzluk yapılması ihtimali yüksektir; ancak bu ihtimal yolsuzluk yapıldığı anlamına gelmemektedir. Görevi tarafsız ve objektif şekilde yerine getirmeyi etkileme “ihtimal”i vardır. Etkilemese bile dışarıdan bakanlarca etkiliyormuş gibi algılanması söz konusudur. Çıkar Çatışması Çıkar çatışması; kamu görevlilerinin görevlerini tarafsız ve objektif şekilde icra etmelerini etkileyen ya da etkiliyormuş gibi gözüken, kendilerine, yakınlarına, arkadaşlarına ya da ilişkide bulunduğu kişi ya da kuruluşlara sağlanan her türlü menfaati ve onlarla ilgili mali ya da diğer yükümlülükleri ve benzeri şahsi çıkarlara sahip olmaları halini ifade eder. Çıkar Çatışması Hediye = Bubi Tuzağı Kurnazca hazırlanan, şüphe uyandırmayan, tehlikesiz zannedilen ve kurbanı daha rahat çekebilmek için çekici bir cisim kullanılan tuzaklara “bubi tuzağı” denilmektedir. Etik değerlere önem veren bir kamu görevlisi açıkça rüşvet almaz veya kişisel bir menfaat sağlamaz; ancak, kendisine verilen ve ilk anda masum, zararsız ve tehlikesiz olarak görülebilecek hediyeleri kabul edebilir. Çıkar Çatışması İyi niyetli verilen hediyelerde, hediye verenin herhangi bir menfaat beklentisi bulunmamaktadır. Örneğin yılbaşında verilen ajanda ve benzeri hediyeler bu kapsamda değerlendirilebilir. Aldığı kamu hizmetinden memnun kalan bir vatandaş, memnuniyetini ifade etmek için kamu görevlisine içinden gelerek “bahşiş” olarak da adlandırılabilen hediyeler verebilmektedir. Çıkar Çatışması Hastanede yatan bir hastanın kendisine iyi muamele eden hemşirelere taburcu olduktan sonra getirdiği bir pasta buna örnek olarak verilebilir. Bu tür hediyeler daha çok sembolik niteliktedir. Çıkar Çatışması Çıkar sağlama amacıyla verilen hediyelerde ise hediyeyi verenin bir menfaat elde etme ya da hizmetin kolayca ve süratle görülmesi yönünde bir beklentisi bulunmaktadır. Bu durumda hediyeyi veren, ayrıcalıklı işlem yapmasını beklediği kamu görevlisine, önceden meşruiyet kazandırılmış çıkarlar sağlama yoluna gitmekte, böylece doğrudan rüşvet vermenin risklerini en aza indirmeye çalışmaktadır. Çıkar Çatışması Araba ya da ev tahsis etmek, tuttuğu takımın kombine maç biletlerini hediye etmek, konferans verdirmek, inceleme amaçlı gezilere davet etmek, tatil masraflarını karşılamak vb. Bu kapsamdaki hediyeler genellikle sembolik olmanın ötesinde kamu görevlisine belli bir çıkar sağlamayı hedeflemektedir. Çıkar Çatışması İkinci durumda, hediyeyi veren başlangıçta niyetini açıkça belli etmemektedir. Çoğu zaman hediyenin verildiği anda kamu görevlisi ile hediyeyi veren arasında hizmetle ilgili bir bağlantı da bulunmamaktadır. Böyle durumlarda kamu görevlisi hediyeyi verenin uzun dönemdeki niyetini sezememekte ve durumdan şüphelenmeyerek hediyeyi kabul etmektedir. Çıkar Çatışması Ancak bazı durumlarda da hediyeyi verenin niyeti açıkça belli olmaktadır. Örneğin, bazı firmalar promosyon adı altında hediye ve numune ilaç dağıtmakta ve hekimlerin kendi ilaçlarını yazmalarını sağlamak amacıyla, tıp kongrelerinde onların konaklama, ulaşım ve kongre kayıt ücretlerini karşılamaktadır. Yine kamu hizmetlerini ihale yoluyla yürüten yüklenici firmalar, hak edişlerde kolaylık sağlaması amacıyla kontrol mühendislerine araç tahsis etmekte ve çeşitli hediyeler vermektedir. Çıkar Çatışması Kamu görevlisinin tarafsızlığını, performansını, kararını veya görevini yapmasını etkileyen veya etkileme ihtimali bulunan, ekonomik değeri olan ya da olmayan, doğrudan ya da dolaylı olarak kabul edilen her türlü eşya ve menfaat hediye kapsamında değerlendirilmektedir. Çıkar Çatışması Kamu görevlilerinin kamu kaynaklarını kullanarak hediye vermeleri, resmi gün, tören ve bayramlar dışında, gerçek veya tüzel kişilere çelenk veya çiçek göndermeleri, görev ve hizmetle ilgisi olmayan kutlama, duyuru ve anma ilanları vermeleri yasaklanmıştır. Çıkar Çatışması Kamu görevlilerinin, yürüttükleri görevle ilgili bir iş, hizmet veya menfaat ilişkisi olan gerçek veya tüzel kişilerden kendileri, yakınları veya üçüncü kişi veya kuruluşlar için doğrudan doğruya veya aracı eliyle herhangi bir hediye almaları ve menfaat sağlamaları yasaklanmıştır. Çıkar Çatışması Alınabilecek Hediyeler: Görev yapılan kuruma katkı anlamına gelen, kurum hizmetlerinin hukuka uygun yürütülmesini etkilemeyecek olan ve kamu hizmetine tahsis edilmek, kurumun demirbaş listesine kaydedilmek ve kamuoyuna açıklanmak koşuluyla alınanlar (makam aracı ve belli bir kamu görevlisinin hizmetine tahsis edilmek üzere alınan diğer hediyeler hariç) ile kurum ve kuruluşlara yapılan bağışlar, Kitap, dergi, makale, kaset, takvim, cd vb., Halka açık yarışmalarda, kampanyalarda etkinliklerde kazanılan ödül veya hediyeler, veya Çıkar Çatışması Alınabilecek Hediyeler: Herkese açık konferans, sempozyum, forum, panel, yemek, resepsiyon veya buna benzer etkinliklerde verilen hatıra niteliğindeki hediyeler, Tanıtım amacına yönelik, herkese dağıtılan ve sembolik değeri bulunan reklam ve el sanatları ürünleri, Finans kurumlarından piyasa koşullarına göre alınan krediler. Çıkar Çatışması Alınması Yasak Hediyeler: Görev yapılan kurumla iş, hizmet veya çıkar ilişkisi içinde bulunanlardan alınan karşılama, veda ve kutlama hediyeleri, burs, seyahat, ücretsiz konaklama ve hediye çekleri, Taşınır veya taşınmaz mal veya hizmet satın alırken, satarken veya kiralarken piyasa fiyatına göre makul olmayan bedeller üzerinden yapılan işlemler, Hizmetten yararlananların vereceği her türlü eşya, giysi, takı veya gıda türü hediyeler, Görev yapılan kurumla iş veya hizmet ilişkisi içinde olanlardan alınan borç ve krediler. Çıkar Çatışması Hediye alırken kamu görevlisinin kendisine sorabileceği anahtar soru: “Ben kamu görevlisi olmasaydım ya da bu makam ve mevkide olmasaydım, bu hediye yine de bana verilecek miydi?” Cevap kesinlikle EVET ise hediye alınabilir. Cevap HAYIR ise ya da tereddüt varsa hediye reddedilmelidir. Görev ve Yetkilerin Menfaat Sağlamak Amacıyla Kullanılmaması İlkesi… Kamu görevlileri, görevlerinin ifası sırasında ya da bu görevlerin sonucu olarak elde ettikleri resmi veya gizli nitelikteki bilgileri, kendilerine, yakınlarına veya üçüncü kişilere doğrudan veya dolaylı olarak ekonomik, siyasal veya sosyal nitelikte bir kullanamazlar, menfaat elde etmek için Görev ve Yetkilerin Menfaat Sağlamak Amacıyla Kullanılmaması İlkesi… Görevdeyken ve görevden ayrıldıktan sonra yetkili makamlar dışında hiçbir kurum, kuruluş veya kişiye açıklayamazlar. Kamu görevlileri, seçim kampanyalarında görev yaptığı kurumun kaynaklarını doğrudan veya dolaylı olarak kullanamaz ve kullandıramazlar. Örneğin… Bakan, milletvekili, belediye başkanı, her türden üst yönetici ya da yöneticiler, sözlü talimat ya da emir ya da rica ederek etik olmayan bir talepte bulunur. Delil ve şahit yoktur. Sorumluluk emri-ricayı yerine getirenin üzerine kalır. Yerine getirmeme durumunda kurum içinde yaptırımlarla karşılaşılır. Görevden azil, tayin, terfi edememe, dışlanma gibi… Çıkar Çatışması Örnekleri İmar Müdürünün eşinin parselinin bulunduğu bir adada imar düzenlemesi yaparak, arazinin değerini artırması. Yemek ihalesinin kurumun üst yöneticisinin kayınbiraderinin şirketine verilmesi. Kamu bankası yöneticisinin okul arkadaşının şirketine kredi çıkartması. Vergi denetmeninin aile dostuna ait şirketi denetleyerek bazı usulsüzlükleri görmezden gelmesi. Çıkar Çatışması Örnekleri Gümrük rejimini değiştiren bir karar alan bürokratın eşinin ithalat-ihracat şirketinin bulunması. Kamulaştırma veya yıkım kararı verecek kurulun bir üyesinin kamulaştırılacak veya yıkım yapılacak alanda arsasının veya evinin bulunması. Bir öğretmenin yeğeninin dersine girmesi. Görevi gereği köye aşı yapmaya gelen veterinerin köylüden belirlenen yasal tarifenin üzerinde ücret alması. Hastanede yapılan ameliyat için para alınması. Çıkar Çatışması Örnekleri Arazi ölçümüne giden teknisyenin iş sahibinden para alması. Din görevlilerinin görevleri gereği yaptığı cenaze işleri, mevlit, hatim, devir ve benzeri işlerden para almaları. Tapuda, işin hızlı görülmesi sonucunda iş sahibinin görevliye para, baklava, pasta vb. vermesi. Evlendirme memuruna nikah sonrası para verilmesi. Çıkar Çatışması Örnekleri Hizmet aracının benzininin müteahhit firma tarafından karşılanması, Kuruma ait faturaların hizmetten yararlanan aracılara (iş takipçisi, emlakçı vb.) ödettirilmesi. Sarf malzemelerinin hizmetten yararlananlarca satın alınması. Okulun yakacak ihtiyacını velilerin temin etmesi. Denetim görevlilerinin yazdıkları mevzuat kitaplarının, denetlenen kurumlarca satın alınması. Çıkar Çatışması Örnekleri Kurumla iş yapan müteahhitten ev alınması ya da evin dekore ettirilmesi. Büyük ölçüde kurum çalışanlarının yararlandığı bir vakfa bağış yapılmasının istenmesi. Bir valinin oğlunun şirketinin alacağı ruhsat için belediyede daire başkanını arayarak aracı olması. Kurumla iş ilişkisi içinde olan bir firmanın, kurum yöneticisinin çocuğuna burs vermesi. Müsteşarın bir akrabasının işe alınması için referans olması. Çıkar Çatışması Örnekleri İl Milli Eğitim Müdürünün yeğenini, okulun kayıt sınırları içinde olmamasına rağmen, şehrin en meşhur ilkokuluna kaydettirmesi. Merkez Bankası Başkanının devalüasyon olacağını yakınlarına haber vermesi. Yatırımlarını dövize çevirmesi. İmar müdürünün yapılacak imar değişikliği ile yeşil alanın ticaret alanına dönüştürüleceğini bir yakınına haber vermesi. Çıkar Çatışması Örnekleri Sana bir yakınımı gönderiyorum, işini hallediver. İhaleyi filan firmaya verilecek şekilde ayarla. Filan öğrenciyi dersten geçiriver. Komutanın oğluna gece nöbeti yazma. Kamudaki Kimi Etik İlkeler… Kamu kurum ve kuruluşlarının yöneticileri ve diğer personeli, kamu hizmetlerini belirlenen standartlara ve süreçlere uygun şekilde yürütürler, hizmetten yararlananlara iş ve işlemlerle ilgili gerekli açıklayıcı bilgileri vererek onları hizmet süreci boyunca aydınlatırlar. Kamudaki Kimi Etik İlkeler… Kamu görevlileri; tüm eylem ve işlemlerinde yasallık, adalet, eşitlik ve dürüstlük ilkeleri doğrultusunda hareket ederler, görevlerini yerine getirirken ve hizmetlerden yararlandırmada dil, din, felsefi inanç, siyasi düşünce, ırk, cinsiyet ve benzeri sebeplerle ayrım yapamazlar, insan hak ve özgürlüklerine aykırı veya kısıtlayıcı muamelede ve fırsat eşitliğini engelleyici davranış ve uygulamalarda bulunamazlar. Kamudaki Kimi Etik İlkeler… Kamu görevlileri, takdir yetkilerini, kamu yararı ve hizmet gerekleri doğrultusunda, her türlü keyfilikten uzak, tarafsızlık ve eşitlik ilkelerine uygun olarak kullanırlar. Kamudaki Kimi Etik İlkeler… Kamu görevlileri, gerçek veya tüzel kişilere öncelikli, ayrıcalıklı, taraflı ve eşitlik ilkesine aykırı muamele ve uygulama yapamazlar, herhangi bir siyasi parti, kişi veya zümrenin yararını veya zararını hedef alan bir davranışta bulunamazlar, kamu makamlarının mevzuata uygun politikalarını, kararlarını ve eylemlerini engelleyemezler. Kamudaki Kimi Etik İlkeler… Kamu görevlileri, kamu yönetimine güveni sağlayacak şekilde davranırlar ve görevin gerektirdiği itibar ve güvene layık olduklarını davranışlarıyla gösterirler. Halkın kamu hizmetine güven duygusunu zedeleyen, şüphe yaratan ve adalet ilkesine zarar veren davranışlarda bulunmaktan kaçınırlar. Kamudaki Kimi Etik İlkeler… Kamu görevlileri, halka hizmetin kişisel veya özel her türlü menfaatin üzerinde bir görev olduğu bilinciyle hizmet gereklerine uygun hareket eder, hizmetten yararlananlara kötü davranamaz, işi savsaklayamaz, çifte standart uygulayamaz ve taraf tutamazlar. Yönetici veya denetleyici konumunda bulunan kamu görevlileri, keyfi davranışlarda, baskı, hakaret ve tehdit edici uygulamalarda bulunamaz, açık ve kesin kanıtlara dayanmayan rapor düzenleyemez, mevzuata aykırı olarak kendileri için hizmet, imkan veya benzeri çıkarlar talep edemez ve talep olmasa dahi sunulanı kabul edemezler. Kamudaki Kimi Etik İlkeler… Kamu görevlileri, üstleri, meslektaşları, astları, diğer personel ile hizmetten yararlananlara karşı nazik ve saygılı davranırlar ve gerekli ilgiyi gösterirler, konu yetkilerinin dışındaysa ilgili birime veya yetkiliye yönlendirirler. Kamu görevlileri, yönetmelikte belirlenen etik davranış ilkeleriyle bağdaşmayan veya yasadışı iş ve eylemlerde bulunmalarının talep edilmesi halinde veya hizmetlerini yürütürken bu tür bir eylem veya işlemden haberdar olduklarında ya da gördüklerinde durumu yetkili makamlara bildirirler. Kurum ve kuruluş amirleri, ihbarda bulunan kamu görevlilerinin kimliğini gizli tutar ve kendilerine herhangi bir zarar gelmemesi için gerekli tedbirleri alırlar. Kamudaki Kimi Etik İlkeler… Kamu görevlileri, yönetmelikte belirlenen etik davranış ilkeleriyle bağdaşmayan veya yasadışı iş ve eylemlerde bulunmalarının talep edilmesi halinde veya hizmetlerini yürütürken bu tür bir eylem veya işlemden haberdar olduklarında ya da gördüklerinde durumu yetkili makamlara bildirirler. Kurum ve kuruluş amirleri, ihbarda bulunan kamu görevlilerinin kimliğini gizli tutar ve kendilerine herhangi bir zarar gelmemesi için gerekli tedbirleri alırlar. Kamu görevlileri, kamu bina ve taşıtları ile diğer kamu malları ve kaynaklarını kamusal amaçlar ve hizmet gerekleri dışında kullanamaz ve kullandıramazlar, bunları korur ve her an hizmete hazır halde bulundurmak için gerekli tedbirleri alırlar. Kamudaki Kimi Etik İlkeler… Kamu görevlileri, kamu bina ve taşıtları ile diğer kamu malları ve kaynaklarının kullanımında israf ve savurganlıktan kaçınır; mesai süresini, kamu mallarını, kaynaklarını, işgücünü ve imkanlarını kullanırken etkin, verimli ve tutumlu davranırlar. Kamu görevlileri, görevlerini yerine getirirken yetkilerini aşarak çalıştıkları kurumlarını bağlayıcı açıklama, taahhüt, vaat veya girişimlerde bulunamazlar, aldatıcı ve gerçek dışı beyanat veremezler. Sonuç Olarak… Belki her doğruyu söylemek için gerekli ortamı, koşulları, zamanı bulamayabilirsiniz ancak söylediğiniz her söz doğru olsun. Ve unutmamak gerekiyor ki vicdanı her işin önüne koymak önemli bir çözümdür.
