avrupa komisyonu tarafından - İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi

AVRUPA KOMİSYONU TARAFINDAN
TÜRKİYE İÇİN HAZIRLANAN
2008 İLERLEME RAPORU
BAKANLIĞIMIZI İLGİLENDİREN
HUSUSLARA YÖNELİK
GAYRI RESMİ TÜRKÇE ÇEVİRİ
Avrupa Birliği Koordinasyon Dairesi Başkanlığı
2. SİYASİ KRİTERLER
2.2 İnsan Hakları ve Azınlıkların Korunması
Ekonomik ve Sosyal Haklar
Türk toplumunda çeşitli alanlarda (İş dünyası, akademisyenlik, kamu kurum ve kuruluşları ve
siyaset) yüksek düzey görevlerde bulunan kadınlar mevcuttur. Parlamento kadın istihdamını
iyileştirmek amacıyla “İstihdam Paketi” olarak bilinen İş Kanununu ve bazı diğer kanunları
değiştiren kanunu kabul etmiştir. (Bkz 19. Fasıl – Sosyal Politika ve İstihdam) ilköğretimde
cinsiyetler arasındaki fark daha da düşerek %2,3 olmuştur (Bkz. Çocuk Hakları).
Yine de cinsiyet eşitliği Türkiye’nin önündeki en büyük meselelerden biridir. Resmi
istatistiklere göre kadınların işgücüne katlım oranları düşüktür (2007’de % 24,8) ve düşme
eğilimindedir. Bu oran tüm AB ve OECD ülkelerinden daha düşüktür.
...............
Bir cinsiyet eşitliği kurumu ve Meclis Komisyonu hala kurulmamıştır. Kadın Sivil Toplum
Kuruluşları tüm siyasal alanlarda önemli rol oynayabilecek kadın sorunlarıyla ilgili deneyimli
bir komitenin kurulmasını talep etmişlerdir.
..................
Hanelerde yoksulluk çeken 15 yaşından küçük çocukların oranı 2005’te % 27,7’den 2006’da
25,2’ye düşmüştür. Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu (SHÇEK) aile içi şiddet ve
çocuk istismarı ile sokakta yaşayan ve çalışan çocuklar hakkında veri toplamıştır ama bu veriler
henüz kamuyla paylaşılmamıştır.
................
Ebeveyn bakımından yoksun çocukların bakımı ve korunmasıyla ilgili asgari standartlar
geliştirilmiş ve ebeveynlik sisteminin güçlendirilmesine ve izlenmesine yönelik çabalar
yoğunlaştırılmıştır. Yeni Sosyal Güvenlik ve Genel Sağlık Sigortası yasası 18 yaşın altındaki
herkesi kapsam altına almaktadır. Meclis, çocukların yasal velilerine dönmesinde
basitleştirilmiş bir prosedür öngören Milletlerarası Evlat Edinmede Çocukların Korunması ve
İşbirliği Hakkında La Haye Sözleşmesini kabul etmiştir.
....................
Sosyal olarak özel itina gösterilmesi gerekene kişiler ve/ve ya engelli kişilerle ilgili olarak,
devlet engellilerin istihdamını teşvik etmek için onların sosyal güvenlik primlerini ödeyecektir.
Engelli kişilere yönelik bakım hizmetlerine ayrılan kaynaklarda bir artış olmuştur. Acilen
bakıma ihtiyaç duyan engelli kişilerin süratle bir bakım kurumuna yerleştirilmesini hedefleyen
bir genelge çıkarılmıştır. Akıl sağlığı ile ilgili olarak, elektrokonvülsif tedavi yöntemlerini
uygulayan hastanelerde tıbbi standartlar ve hasta haklarına ulaşılması konusunda ilerleme
sağlanmıştır.
Ancak, özürlü kişiler uygun kamu hizmetlerinden faydalanamamaktadırlar. Bunun sebebi ise
genelde var olan hizmetler hakkında farkındalık eksikliği ve özellikle fiziksel engeller
sebebiyle hizmetlere erişimin zor olmasıdır. Engelli kişiler ve zihinsel engelli kişilerin
bakımına dair veri ve araştırma eksikliği sağlam bilgilere dayalı politika üretimini
engellemektedir. Topluluk temelli hizmetler kurumsal hizmetlere alternatif olacak kadar
gelişmiş değildir ve ihtiyaçlara kıyasla kaynaklar yetersiz kalmaktadır. Akıl Sağlığı Hastaneleri
ve Rehabilitasyon Merkezlerinde genellikle yetersiz bakım ve tedavi sorunu devam etmektedir.
İşçi hakları ve sendikalarla ilgili olarak, Sendikalar ve Toplu Sözleşme, Grev ve Lokavt
konularındaki değişiklik tasarıları konusunda temel bir ilerleme yoktur. Türkiye özellikle
örgütlenme, grev ve toplu sözleşme haklarını göz önünde bulundurarak, AB standartlarına ve
ilgili ILO mevzuatına uygun olarak sendikal hakların korunmasını garanti altına almalıdır. Bu
husus katılım ortaklığı açısından bir öncelik teşkil etmektedir. Var olan sendikaların
faaliyetlerinin kısıtlandığına ve sendika üyeliği sebepli işten atılmaların gerçekleştiğine dair
raporlar vardır. Üç taraflı düzey dâhil olmak üzere sosyal diyalog zayıftır. (Bkz. 19. Fasıl,
Sosyal Politika ve İstihdam)
Ayrımcılık karşıtlığı ilkesi anayasaca önemsenmekte ve pek çok yasada yer almaktadır. Kendi
rızaları ile ilişkiye giren yetişkinler için eşcinselliğe izin verilmektedir. Son yıllarda, lezbiyen,
gay, biseksüel ve transseksüel (LGBT) dernekleri yasallaşmıştır ve İçişleri Bakanlığınca
bunların kapatılması talebine rağmen savcılar suçlama yapmayı reddetmişlerdir. Bu durum
onların lezbiyen, gay, biseksüel ve transseksüellerin haklarını savunmalarına imkan tanımıştır.
Fakat yasa, cinsel yönelim gibi tüm ayrımcılık zeminlerini açıkça belirtmemektedir ve Türk
Ceza yasasının kamusal teşhircilik ve genel ahlaka saldırı” gibi maddeleri LGBT’ye karşı
ayrımcı olacak şekilde kullanılmaktadır. Mayıs 2008’de İstanbul Valiliğinin ihbarıyla bir
İstanbul Mahkemesi, Lambda İstanbul’un genel ahlaka aykırılık sebebiyle kapatılmasına karar
vermiştir. Dava Danıştay’da temyiz edilmiştir.
Eşcinsellerin askerlik hizmetinden muafiyet hakları vardır. Eğer muafiyet isterlerse, cinsel
yönelimleri haysiyet kırıcı tıbbi ve psikolojik testlerle ve ya eşcinselliklerinin ispatı istenerek
doğrulanmaktadır.
Transseksüeller bazen polis tarafından olmak üzere sık sık fiziksel saldırılara maruz
kalmaktadırlar. Homofobi kaynaklı fiziksel ve cinsel saldırılar gerçekleşmektedir. Bu tür
iddiaların hızlı ve etkili şekilde soruşturulması gerekmektedir.
..................
Azınlık hakları, kültürel haklar ve azınlıkların korunması
..................
Roman vatandaşlarla ilgili olarak, “İçişleri Bakanlığı’nı Türk kültürüne bağlı olmayan vatansız
ve Türk vatandaşı olmayan Çingeneleri ve yabancıları sınır dışı etme” hususunda yetkilendiren
Yabancıların Dolaşımı ve İkameti Kanunu’nda değişiklik yapılması için hiçbir adım
atılmamıştır. Böylece, Roman vatandaşlara yönelik ayrımcılık teşvik edilmektedir. Bu hükmün
yürürlükten kaldırılması gerekmektedir. Türkiye henüz Roman vatandaşların sorunlarını ele
alan bir strateji oluşturmamıştır. Ayrıca, Türkiye 2005–2015 On Yıllık Roma Kökenlilerin
Sosyal İçermesi Planı’na katılmamaktadır.
Dom, Lom ve Gezginler gibi diğer benzer fakat farklı etnik grupları da kapsayan Roman
vatandaşlar, eğitime erişimde sosyal dışlanma ve marjinalleşme, sağlık hizmetleri konusunda
ayrımcılık, istihdam olanaklarından dışlanma, kişisel dokümantasyona (verilere) erişimde
güçlüklerle ve kamusal işler ile sosyal hayata katılımdan dışlanma ile karşılaşmaktadır.
Barınma konusunda, Roman vatandaşlar her hangi bir kamu makamına başvurma imkânı
olmadan evlerinin yıkılması, zorunlu tahliyeler, kötü yaşam ve sağlık koşullarına maruz kalma
gibi çeşitli sorunlarla karşılaşmaktadır. Birçok durumda, evlerinin yıkımı sonucu tahliye edilen
Roman vatandaşlar, bu durumun yol açtığı tüm sosyal sorunlarla birlikte yerinden olmuş kişiler
kategorisine (safına) katılmaktadır. 2008 yılının ilkbaharında başlayan İstanbul’un Sulukule
Bölgesindeki Roman mahallesindeki yıkım ve Roman vatandaşların yeniden yerleştirilmesi
konusunda Başbakanlık İnsan Hakları Komisyonu insan haklarının olası ihlali hususunda bir
soruşturma başlatmıştır. Bunun yanı sıra, sivil toplum kuruluşları Sulukule’deki kentsel
dönüşüm projesinin iptali amacıyla bir dava açmıştır.
Genel olarak, Türkiye kültürel haklar konusunda sınırlı bir ilerleme kaydetmiştir, fakat özellikle
radyo televizyon yayıncılığında, siyasi yaşamda ve kamu hizmetlerine erişimde Türkçe
dışındaki dillerin kullanımı hususunda kısıtlamalar devam etmektedir. Bu dilleri devlet veya
özel okul sisteminde öğrenme imkânı bulunmamaktadır. Yeterli barınma, eğitim, sosyal
korunma, sağlık ve istihdama erişimde çoğu kez ayrımcı uygulamalarla karşılaşan Roman
vatandaşların durumunda bir iyileşme olmamıştır. Bazı durumlarda, zorunlu tahliyeleri de
içeren Roman mahallerindeki yıkımlar sürmektedir.
Doğu ve güneydoğudaki durum
............
Kentlerdeki yerinden olmuş kişilerin durumu, sorun olmayı sürdürmektedir. Yerinden olmuş
kişiler, ekonomik ve sosyal marjinalleşme sorunu yaşamaktadır ve sosyal hizmetlere, eğitim ve
sağlık hizmetlerine sınırlı olarak erişebilmektedir veya hiçbir şekilde erişememektedir.
Yerinden olmuş kişilerin dönüşü birkaç etken tarafından engellenmektedir. Bu etkenler,
güvenlik durumu başta olmak üzere temel altyapı ve sermaye eksikliği, sınırlı istihdam
olanakları ve köy koruculuğu sisteminin yol açtığı tehlikedir.
Yerinden olmuş kişilerin durumunu ele alan kapsamlı bir ulusal strateji bulunmamaktadır.
Yerinden olmuş kişilerden sorumlu olan birimlerin yetersiz kurumsal kapasitesi bir sorun
olarak kalmaya devam etmektedir. Yerinden olmuş kişilere yönelik politikaların
geliştirilmesinde sivil toplumun katılımının daha fazla olmasına ihtiyaç vardır.
Köy koruculuğu sisteminin kaldırılması için hiçbir adım atılmamıştır.
Genel olarak, Doğu ve Güneydoğu Anadolu konusunda hükümetin GAP Projesini tamamlama
kararı, bölgenin ekonomik ve sosyal güçlüklerinin ele alınması doğrultusunda atılmış bir
adımdır. Genelde Kürt nüfusunun haklar ve özgürlüklerden tamamıyla yararlanması için gerekli
koşulların oluşturulması için daha çok çaba gerekmektedir. Yerinden olmuş kişilere tazminat
ödeme süreci devam etmektedir. Bununla birlikte, yerinden olmuş kişiler konusunu ele alan
genel bir ulusal strateji bulunmamaktadır. Ayrıca, köy koruculuğu sisteminin aşamalı olarak
kaldırılması gerekmektedir.
3. EKONOMİK KRİTERLER
3.1. İşleyen bir piyasa ekonomisinin varlığı
................
Makroekonomik istikrar
....................
İş gücü piyasası koşulları olumsuz kalmayı sürdürmektedir. Çalışma çağındaki nüfus 2007’de
700 binin üzerinde artmıştır. Bunların 300 binden azı iş gücüne katılmıştır; geri kalanı ise
işgücü piyasasının dışında kalmıştır. Sonuç olarak, 2007–2008 döneminde istihdam oranı %43
civarında gerçekleşmiştir. Özellikle, kadın istihdamı oranı çalışma çağındaki toplam nüfusun
%24’ünden daha azdır. İşsizlik oranı %10 ile %11 arasındadır. İşsizlik gençler arasında daha
yüksektir (%20). İş arayanların yarısından çoğu uzun dönemli işsizdir. Tarım sektörü, pek çok
ücretsiz aile işçisini istihdam etmektedir. Bu durum, istatistiksel olarak düşük oranda işsizliğe
yol açarken, bu sektörde ve ekonomide büyük oranda eksik istihdama neden olmaktadır.
Kısmen iş gücü piyasasının esnek olmaması ( örneğin, yüksek kıdem tazminatları ve büyük
sosyal güvenlik açığı), iş gücü talebi ve arzı arasındaki uyumsuzluk ile işçi kiralama ve işten
çıkarmanın maliyeti gibi nedenlerle yeni iş alanları açma süreci aksamaya devam etmektedir.
Genel olarak, işgücü istihdam üzerinde bir fren olmayı sürdürmektedir.
.................
4. ÜYELİĞİN YÜKÜMLÜLÜKLERİNİ YERİNE GETİRME KABİLİYETİ
..............
4.2. Başlık 2: İşçilerin Serbest Dolaşımı
İşgücü piyasasına erişim konusunda,
yabancıların çalışma izinlerine ilişkin işlemleri
kolaylaştıran ve ulusal-uluslar arası projelerde çalışma dâhil bazı meslek gruplarının çalışma
izni alma zorunluluğunu kaldıran mevzuat veto edildiğinden hala mecliste bekletilmektedir.
Türkiye İş Kurumu’nun (İŞKUR) kapasitesini güçlendirmeye yönelik çalışmalar devam
etmektedir. Söz konusu çalışmalar özellikle Bilgi İletişim Teknolojileri altyapısı ve elektronik
ortamda iş eşleştirme hizmetlerine yönelik eğitimleri içermektedir. EURES (Avrupa İstihdam
hizmetleri) ağına katılım için ise daha fazla çaba gerekmektedir.
Sosyal güvenlik sistemlerinin koordinasyonu konusunda, Sosyal Güvenlik Kurumu’nun idari
kapasitesini oluşturmaya yönelik çalışmalar devam etmektedir. Merkez ve il düzeyinde orta ve
üst düzey yönetici atanması Sosyal Güvenlik Kurumunu güçlendirmeye katkıda bulunmuştur.
Bölgelerde hizmetlerin tek noktadan dağıtıldığı sosyal güvenlik merkezlerinin oluşturulması
çalışmaları devam etmektedir.
Avrupa Sağlık Sigortası Kartı uygulamasının başlatılması hazırlıklarına ilişkin herhangi bir
gelişme kaydedilmemiştir.
Sonuç
Genel itibarıyla, sınırlı bir gelişme kaydedilmiştir. Uyum başlangıç düzeyindedir. İdari
kapasitenin daha fazla güçlendirilmesi gerekmektedir.
4.3. Başlık 3: Yerleşme Hakkı ve Hizmet Sunumu Serbestîsi
Yerleşme Hakkı ve Hizmet Sunumu serbestîsine ilişkin sınırlı gelişme kaydedilmiştir.
Yerleşme özgürlüğü konusunda, Türkiye Katılım Ortaklığı Belgesinde bu fasla ilişkin
hazırlanması istenen detaylı bir uyumlaştırma stratejisi hala hazırlanmamıştır. Cinsiyet, uyruk
ve ikametgâhın yanı sıra, dil bilme ve örneğin eczacılar için istifa kuralı gibi şartlar
müktesebatla uyumsuzluk oluşturmaya devam etmektedir.
Sınır-ötesi hizmet sunumu sağlama serbestîsine ilişkin kaydedilebilecek yeni bir gelişme
bulunmamaktadır. Tescil, lisans ve ruhsat koşulları bu alandaki AB müktesebatı ile uyumsuzluk
oluşturmaya devam etmektedir. Hali hazırda bir Üye Devlette kaydı bulunan şirketlerin özel
kayıt ve tescil koşullarına tabi tutulması durumu devam etmektedir. Aynı uygulama gerekli
çalışma ve oturma izinlerini almak için belli koşulları tam olarak yerine getirmesi zorunlu olan
hizmet sunucuları için de geçerlidir.
Yerleşme Hakkı ve Hizmet Sunumu Serbestîsinin önündeki engelleri belirlemeye yönelik
çalışmalar hala başlatılmamıştır. Bu amaç doğrultusunda ihtiyaç duyulan yapıyı oluşturacak
adımlar atılmamıştır. Yerleşme Hakkı ve Hizmet Sunumu Serbestîsi alanında uyumlaştırma
başlangıç aşamasındadır.
Posta hizmetleri alanında bir herhangi gelişme bulunmamaktadır. Bu alandaki müktesebata
ilişkin bağımsız bir düzenleyici otorite bulunmamaktadır.
Mesleki Yeterliliklerin karşılıklı tanınması konusunda bazı gelişmeler kaydedilmiştir.
2005/36/AT sayılı direktife uyum sağlamak üzere, düzenlenmiş mesleklere ilişkin (tıp,
hemşirelik, ebelik, dişçilik, tıbbi veterinerlik, hekimlik, eczacılık ve mimarlık gibi) minimum
eğitim şartlarının uyumlaştırılması konulu bir yönetmelik kabul edilmiş ve Resmi Gazetede
yayımlanmıştır. Mesleki Yeterlilik Kurumu daha işlevsel olma yönünde personel alımı,
personel ve çalışma yöntemlerine ilişkin düzenlemelerin kabulü gibi bir takım adımlar atmıştır.
Bu durum ilgili kurumun görev alanına giren mesleklerde standartların kısa sürede
geliştirilmesine olanak sağlamalıdır. Ancak, AB müktesebatında genel kural otomatik tanıma
olmasına karşın karşılıklı tanıma hala bir dizi düzenlenmiş mesleğe uygulanmaktadır. T.C
uyruğundan olma ve dil bilme gibi koşullar hala devam etmektedir. Ebelik alanında cinsiyet
ayrımcılığı sürmektedir. Hemşirelere ilişkin son dönemde kabul edilen kanunda ebelik
mesleğine yönelik bir çapraz başvuru bulunmasına karşın, erkek öğrenciler hala ebelik
okullarına devam edememektedir. Mevcut idari yapıların yabancı ülkelerde edinilen
yeterliliklerin sadece akademik düzeyde tanınmasına izin vermesine karşın belli meslek ve
akademik yeterliliklerin tanınmasına olanak sağlayan süreç başlatılmamıştır. Türkiye’nin
mesleki yeterliliklerin tanınması konulu 2005/36 sayılı Direktifin uygulanmasının bir parçası
olarak bir temas noktası belirlemesi gerekmektedir.
...............
4.19. Başlık 19: Sosyal Politika ve İstihdam
İş Kanunu alanında rapor edilecek bir ilerleme bulunmamaktadır. Birçok direktifin iç hukuka
aktarılmasında yaşanan eksiklikler hala sürmektedir; bunlar İş Kanunun uygulama alanının
sınırlı olmasını da içermektedir. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının ve onun bağlı
kuruluşlarının idari kapasitesi henüz yeteri kadar geliştirilememiştir. Sokakta çalışan çocuklar
dahil çocuk işçiliği problem olarak devam etmektedir. Türkiye’nin 2007 ilerleme Raporunda
özetlendiği gibi çocuk işçiliği hakkındaki yasada bulunan eksiklikler sürmektedir. İş Kanunu
alanında Türkiye henüz yeteri kadar hazırlanamamıştır.
Türkiye’nin AB Mevzuatı ile iyi derecede bir uyumlaştırma elde ettiği iş sağlığı ve güvenliği
alanında bazı ilerlemeler mevcuttur. İş Kanunu işçilerin ağır ve riskli işlerde ilgili mesleki
eğitimi olmadan çalıştırılmasını yasaklayacak şekilde revize edilmiştir. Kimyasal ajanlarla ilgili
risklere ilişkin iş sağlığı güvenliği tedbirleri hakkındaki uygulama tüzüğü değiştirilmiş ve Mart
2008’de yürürlüğe girmiştir. İş Teftiş Kurulu denetleme uygulamalarını düzenli hale getirmiş
ve dahası kapasitesini geliştirmiştir. Ancak hala büyük eksiklikler bulunmaktadır. Özellikle,
Çerçeve Direktif’in iç hukuka aktarılması için düzenlenen yasa henüz kabul edilmemiştir.
Mevcut yasa özel sektördeki bütün işçileri kapsamamakta ve kamu sektöründeki işçileri
dışarıda bırakmaktadır. İstatistikler özellikle Tuzla tersanelerinde ölümcül iş kazalarında önemli
bir artış olduğunu göstermektedir. Bilinç arttırma, eğitim ve denetleme kurumlarının
kapasitelerinin arttırılması yoluyla yasaların uygulanması konusunda ilave çabaya gereksinim
duyulmaktadır. Bu konudaki çalışmalar başlatılmıştır.
Sosyal diyalog hakkında, sınırlı bir ilerleme mevcuttur. Üçlü sosyal diyalog toplantıları
raporlama döneminde daha sık yapılmış, ancak Ekonomik ve Sosyal Konsey kanunda
öngörüldüğü şekilde düzenli olarak toplanmamıştır. Belirli sektörlerde çift taraflı diyalog
konusunda biraz ilerleme sağlanmış; ancak, her düzeyde özerk ve çift taraflı sosyal diyalog
yapılanmasının kurulması hala tamamlanmamış ve toplu sözleşmelerin kapsadığı işçi sayısı
hala düşük düzeyde kalmıştır. Türkiye’de tam sendikal haklar henüz yerleşmemiştir.
Hâlihazırda uygulanmakta olan Sendika ve Toplu Görüşme, Grev ve Lokavt Kanunlarının ILO
ve AB standartları ile uyumlu hale getirilmesini amaçlayan yasa tasarısı hala beklemede
bulunmaktadır.
İstihdam politikası alanında da bazı ilerlemeler bulunmaktadır. Özellikle kadınlar, gençler ve
özürlüler için iş fırsatlarının desteklenmesi konularına odaklanmak suretiyle işsizliğin
azaltılmasını amaçlayan İstihdam Paketi Mayıs 2008 tarihinde kabul edilmiştir. Örneğin,
değişiklikler, diğer şeyler yanında, ilk yılda %100’den başlamak ve beşinci yılda %20 ile
bitmek suretiyle beş yıl boyunca yeni işe alınan kadın işçilerin işverene düşen sosyal güvenlik
primlerinin İşsizlik Sigorta Fonundan karşılanmasını taahhüt etmektedir. Türkiye İş Kurumu’na
(İŞKUR) kayıtlı işsizler de İşsizlik Sigorta Fonundan fonlanmak üzere iş eşleştirmesi, rehberlik
ve mesleki eğitim hizmetlerinden yararlanacaktır. İŞKUR kurumsal kapasitesini ve iş arayanlar
için sunduğu hizmetleri geliştirme gayretlerine devam etmektedir. Türkiye ayrıca 2008 yılını
kayıt dışı ile mücadele yılı olarak ilan etmiştir.
Ancak, bazı problemler bulunmaktadır. 2007 yılında, işsizlik oranı 9,9’da sabit kalmış, fakat
genel istihdam oranı 2006 yılına kıyasla yine biraz düşmüştür. İşgücü piyasası düşük işgücü
katılımı (2007 yılında %47.8) ve özellikle kadınlar için (2007 yılında %22.2) düşük istihdam
oranları ve yüksek seviyede genç işsizliği (2007 yılında %19.6) ile nitelenmektedir. Kayıt dışı
ekonominin büyük olması (bunların istihdamda bulunanların yarıdan biraz azı hiçbir sosyal
güvenlik kuruluşuna kayıtlı değildir) ve işgücü piyasasında kırsal/kentsel ayırımının belirgin
olması temel sorunlardır. İstihdam Politika Önceliklerine ilişkin Ortak Değerlendirme
Belgesinin (JAP) bitirilmesi konusunda ilave bir ilerleme sağlanmamıştır: Özel ihtimam
gösterilmesi gereken kişileri etkileyen istihdam meselelerinin nasıl çözüleceğine ilişkin bir
anlaşmaya varılamamıştır. İstihdam alanında Türkiye henüz yeterli ölçüde hazırlanamamıştır.
Katılım Öncesi Mali Yardım Aracı’nın (IPA) İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi bileşeninin
uygulanması yoluyla Avrupa Sosyal Fonu (ESF) hazırlıkları konusunda oldukça iyi düzeyde
bir gelişme rapor edilmiştir. Aralık 2007 tarihinde, Komisyon İnsan Kaynaklarının
Geliştirilmesi Operasyonel Programı’nı kabul etmiştir. Bu program istihdam, eğitim-öğretim ve
sosyal içerme alanındaki faaliyetleri desteklemeyi amaçlamaktadır. Çalışma ve Sosyal
Güvenlik Bakanlığı Operasyonel Programın yönetilmesi için gerekli iç yapılanmaları kurmuş,
personel atanmış ve personelin eğitimi sağlanmıştır. Türk Otoriteleri IPA’nın merkezi olmayan
düzeyde uygulanması için yönetim ve kontrol sistemini akredite etmiş ve yönetim yetkilerinin
devri talebinde bulunmuştur. Ancak, ileride Avrupa Sosyal Fonu türündeki tedbirlerin
yönetimi, uygulanması, izlenmesi, denetimi ve kontrolü amacıyla yeterli kurumsal kapasitenin
kurulması için idari yapıların ve yasaların çıkarılması henüz gerçekleşmemiştir. Bu alandaki
çalışmalar devam etmektedir.
Sosyal içerme alanında sınırlı bir ilerleme sağlanmıştır. Sosyal Sigorta ve Genel Sağlık
Sigortası Kanunu Ekim 2008 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Bu kanun 18 yaşının altındaki
herkesi genel sağlık sigortası kapsamına almaktadır. Kanun, bir yıldan uzun bir sürede
Türkiye’de ikamet eden ve ülkesinde hiçbir sosyal sigortası olmayan yabancı uyrukluları da
kapsamaktadır. Bunlardan sağlık primleri ödemeye gücü yetmeyenlerin primlerini devlet
karşılamaktadır. İstihdam Paketinin bir parçası olarak, özürlülerin istihdamını teşvik etmek
amacıyla özürlülerin sosyal güvenlik primleri devlet tarafından karşılanmaktadır. Ancak,
çalışan insanlar ve çocuklar arasında olduğu kadar kırsal alanda yaşayanlar arasında yüksek
yoksulluk durumu sürmektedir. Sosyal İçerme Belgesinin (JIM) bitirilmesi konusunda da ilave
bir ilerleme sağlanamamıştır: özel ihtimam gösterilmesi gereken kişilerin sosyal açıdan topluma
dâhil edilmeleri ile ilgili meselelerinin nasıl çözüleceğine ilişkin bir anlaşmaya varılamamıştır.
İlerlemenin ölçülmesi için, sosyal içerme politikalarının uygulanması yanında, yoksulluk ve
sosyal içermenin izlenmesi konusundaki etkili mekanizmalar hala tamamlanmamıştır. Bu
alandaki hazırlıklar başlangıç düzeyindedir.
Sosyal koruma alanında bazı ilerlemeler gerçekleştirilmiştir. Sosyal güvenlik reformunun en
önemli ayaklarından biri olan Sosyal Sigorta ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu Ekim 2008
tarihinde yürürlüğe girmiştir. Bu kanunun amacı, diğer şeylerle birlikte, yeterli ve sürdürülebilir
aylık sağlamak amacıyla genel sağlık sigortası sistemini ve aylık parametrelerini
düzenlemektir. Sosyal Güvenlik Kurumu dezavantajlı kişiler için merkezi olmayan tek elden
hizmet dağıtmak amacıyla kapasitesini güçlendirmektedir. Ancak, sosyal yardım ve hizmetler
hakkındaki yeni yasa konusunda bir gelişme bulunmamaktadır. Bu alandaki hazırlıklar
başlatılmıştır.
Ayrımcılıkla mücadele ve eşit fırsatlar hakkında sınırlı bir ilerleme elde edilmiştir. Kadınların
istihdam oranları ve eğitime erişimleri AB üyesi ülkeler ve OECD ülkeleri arasında en düşük
seviyededir. Önemli genel ilke ve tanımlar, doğrudan ve dolaylı ayrımcılık gibi, ulusal
mevzuatta eksik bulunmaktadır. Irksal veya etnik, dinsel veya inanca dayalı, özürlülük, yaş ve
cinsiyet temelli ayrımcılıkla ilgili AB mevzuatı henüz iç hukuka aktarılmamıştır. Ayrımcılıkla
mücadeleyi ve eşit muameleyi desteklemek için etkili ve bağımsız bir “Eşitlik Kurumu”nun
kurulması hala gerekmektedir. Ayrımcılıkla mücadele alanındaki hazırlıklar henüz başlangıç
aşamasındadır.
Sonuç
Genel olarak, Türkiye İstihdam Paketinin ve Sosyal Sigorta ve Genel Sağlık Sigortası
Kanununun kabul edilmesi vasıtasıyla sosyal politika ve istihdam alanında bazı ilerlemeler
kaydetmiştir. Ancak, tam sendikal hakların sağlanması ve kayıt dışı ile mücadele özel bir önem
gerektirmektedir. JAP ve JIM belgelerinin güncelleştirilmesi ve son haline kavuşturulması
yanında çocuk işçiliği ile mücadele etmek için ilave çaba gerekmektedir. Sosyal içermeyi
desteklemek amaçlı politikalar ile birlikte ekonomik ve sosyal hayatta cinsiyet eşitliği
geliştirilmelidir. Avrupa Sosyal Fonu hazırlıkları açısından, IPA’nın İnsan Kaynaklarının
Geliştirilmesi bileşeninin etkili bir şekilde uygulanması için yapılan hazırlıkların
hızlandırılması gerekmektedir. Genelde, AB mevzuatının etkili bir biçimde uygulanması için
idari kapasitenin arttırılması gerekmektedir.