ÜNİTE

İÇİNDEKİLER
AŞILAR
• Aşılarla İlgili Önemli Uyarılar
• Aşılama İlke Ve Uygulamaları
• Aktif Bağışıklama
• Aşı Takvimi
• Gebelikte Aşının Önemi
ÇOCUK SAĞLIĞI VE
HASTALIKLARI
HEDEFLER
Doç. Dr. Fatma GÜDÜCÜ
TÜFEKCİ
• Bu üniteyi çalıştıktan sonra;
• Aşılar hakkında bilgi sahibi
olacaksınız.
• Aşı Uygulamaları ve bağışıklama
hakkında bilgi sahibi olacaksınız.
• Aşı takvimini öğreneceksiniz.
• Gebelikte aşının önemini
kavrayacaksınız.
ÜNİTE
13
Aşılar
GİRİŞ
Bir mikroorganizmanın duyarlı konakçı dokusuna girip üremesi, çoğalması ve
koloniler oluşturmasına enfeksiyon, konakçıda hastalık belirtileri ya da doku
travması şeklinde fizyolojik yanıt oluşmasına da enfeksiyon hastalığı denir.
Gelişmekte alan ülkelerin çoğunda enfeksiyon (bulaşıcı) hastalıkları, çocuk
hastalık ve ölümlerinin en önemli nedenidir. Ülkemizde de var olan sağlık sorunları
arasında bulaşıcı hastalıklar önemli bir yer tutmaktadır.
Bulaşıcı hastalıklardan
korumada, en güvenilir
ve en etkili yaklaşım
aşılamadır.
Çocuklar; kreş, anaokulu ve okul gibi kalabalık ortamlarda bulunmaları,
özellikle küçük çocukların temel gereksinimlerinin karşılanmasında erişkinlerle
yakın temasta olmaları, emekleme ile yüzeyde bulunan patojenlere maruz
kalmaları, bilişsel yeteneklerinin gelişmemiş olması nedeniyle ayrı tutma
gerekliliğini anlayamamaları, yaş gruplarına göre anatomik ve fonksiyonel
özelliklerinin farklı olması (solunum yolunun kısa alması solunum yolu
enfeksiyonlarına yatkınlık) sebebiyle enfeksiyon hastalıklarına daha yatkındırlar.
Bulaşıcı hastalıklardan korunmak için alınan önlemler; iki temel ilkeye
dayanmaktadır. Biri hastalık kaynağının çevreden uzaklaştırılması, diğeri kişisel
direncin artırılmasıdır.
Çocuk ve hatta erişkin sağlığını en sık görülen bulaşıcı hastalıklardan
korumada, en güvenilir ve en etkili yaklaşım aşılamadır. Aşılar ile korunmak bütün
çocukların en temel haklarından biridir ve başarısı ülkenin ekonomik düzeyi ile
paralellik göstermektedir.
AŞILARLA İLGİLİ ÖNEMLİ UYARILAR
Aşı Kontrendikasyonları (Yapılmaması Gereken Durumlar)
Aşıların yapılmaması gereken durumlar (kontrendikasyon) çok nadirdir.
Kesin kontrendikasyon durumlarında ilgili aşı uygulanmaz. Kesin kontrendikasyon
ve önlem alınarak aşı yapılacak durumlarda aşı takviminin ne şekilde
tamamlanacağına, takip eden hekim tarafından karar verilir.
Genel Aşı Kontrendikasyonları: Bir aşıya karşı gelişen anafilaktik (alerjik) reaksiyon,
o aşının sonraki dozları için kesin kontrendikasyon oluşturur. Bir aşı bileşenine karşı
gelişen anafilaktik reaksiyon, bu maddeyi içeren tüm aşılar için kesin
kontrendikasyon oluşturur. Ateşli veya ateşsiz ciddi hastalık durumunda, izleyen
hekime danışılmadan aşı uygulanmaz.
Aşılanmaya Engel Oluşturmayan Durumlar: Bu durumlarda aşı uygulaması
ertelenmez, aşı takvimine göre uygulamaya devam edilir. Alerji veya astım
(yukarıda anlatıldığı gibi, aşının belirli bir bileşenine karşı bilinen bir alerji dışında),
38.5°C’nin altında ateş ile seyreden solunum yolu enfeksiyonu veya ishal gibi hafif
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
2
Aşılar
Aşıların yapılmaması
gereken durumlar çok
nadirdir.
hastalıklar sırasında aşı yapılabilir. Ailede aşıyı takiben yan etki görülme öyküsü,
ailede konvülsiyon (havale), felç veya epilepsi (sara hastalığı) bulunma öyküsü,
antibiyotik tedavisi görme, anne sütü alma, kronik kalp, akciğer, böbrek veya
karaciğer hastalıkları gibi kronik hastalıklarda aşılama uygulanabilir. Beyin felci,
down sendromu gibi kalıcı nörolojik durumlar, prematürite (zamanından önce
doğan) ameliyat öncesi ve sonrası, malnütrisyon, yenidoğan sarılığı öyküsü, topikal
(cilt üzerine krem/merhem), solunum yoluyla veya lokalize (intraartiküler,
intrabursal veya tendon içi vb.) steroid kullanımı ya da ağız yolu ile düşük doz
steroid kullanımı (2 mg/kg veya 20 mg/gün dozundan az), konvülsiyon öyküsü
(aşılama sonrası ateş görülebileceğinden, febril konvülsiyon öyküsü olan
çocuklarda ateş çıkması beklenen dönemde ateş düşürücü verilmesi uygundur) aşı
uygulamasına engel değildir. Çocuk antikonvülzan (havaleyi önleyici) tedavi
alıyorsa tedavisine aksatılmadan devam edilmelidir.
Aşı öncesi genel durumu iyi, sağlıklı çocukların ateşinin ölçülmesine ve fizik
muayene yapılmasına gerek yoktur. Kontrendikasyonlar mutlaka sorgulanmalıdır.
Aşı öncesi çocuğun hasta olup olmadığının sorulması yeterlidir. Önlem alınarak aşı
yapılması gereken durumlarda aşı uygulama kararı, takip eden hekime
bırakılmalıdır/hekim kontrolü sonrası aşı uygulanmalıdır.
Aşı Sonrası İstenmeyen Etki (ASİE): Aşı uygulanan bir kişide, aşı sonrası ortaya
çıkan, bilinen aşı yan etkisi ya da aşıya bağlı olduğu düşünülen herhangi bir
istenmeyen tıbbi olay ASİE olarak tanımlanmaktadır. Aşılar çok güvenilir
maddelerdir. Üretim ve dağıtım aşamalarında çok sıkı kontrolden geçmektedirler.
Ülkemizde kullanılan aşılar Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından önerilen ve
onaylanan İyi Üretim Prosedürleri (GMP) kurallarına uygun üretilmiş ve uluslararası
referans laboratuvarlarında test edilmiş olan aşılardır. Ayrıca kullanılacak aşılar
teslim alınıp sahada kullanıma sunulmadan önce, Ulusal Referans
Laboratuvarlarında da test edilmekte ve uygun olduğu kanıtlanan aşıların kabulü
yapılmaktadır.
Aşılama sonrası sıklıkla hafif, oldukça nadir olarak da yaşamı tehdit edecek
kadar ciddi istenmeyen etkiler gözlenebilir. Unutulmamalıdır ki hemen her
durumda çocuğun aşı ile korunabilir hastalıklara yakalanma ve bu hastalığa bağlı
nedenlerle ölme ya da sakat kalma olasılığı, aşılama ile oluşabilecek istenmeyen
etkilerin görülme olasılığı ile karşılaştırılamayacak kadar fazladır.
Bununla birlikte aşılama sonrası gelişen istenmeyen etkiler, ebeveynleri
çocuklarının daha sonraki aşılarını yaptırmamaya yöneltebilmekte ve eksik aşılı
çocukların aşı ile korunabilir hastalıklara yakalanmasına, ciddi şekilde hasta
olmasına ve hatta ölümüne neden olabilmektedir. Bu nedenle, aşıya bağlı
istenmeyen etki izleme sistemi halkın bağışıklama programına olan güveninin
korunması açısından da önem taşımaktadır.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
3
Aşılar
Aşı sonrası ortaya çıkan
yan etki ASİE olarak
tanımlanmaktadır.
ASİE izleme sisteminin temel amacı aşılama hizmetinin kalitesini iyileştirmek
ve aşılamanın kabul edilebilirliğini artırmaktır. Bu amaca ulaşmada uygulanacak
stratejiler:
•
Meydana gelen istenmeyen olguları düzenli olarak izlemek, analiz etmek
ve yorumlamak,
•
Ciddi istenmeyen etkiler görüldüğünde bunların aşıya bağlı olup olmadığını
ortaya koymak,
•
Program uygulama hatalarına neden olan sorunlara müdahale etmek,
•
Aşı yan etkilerinde beklenenin üzerinde bir yükseliş görülürse müdahale
etmek,
•
Müdahaleler ve uygun iletişim kanalları ile halkın aşılama programına
güvenini sağlamak olarak belirlenmiştir.
ASİE izleme sistemi, Genel Bağışıklama Programı kapsamında uygulanan
aşıların (özel aşılar dahil) uygulanması sonrası gelişen istenmeyen etkilerin
bildirimini kapsamaktadır. Ayrıca rutin uygulamaya çeşitli nedenlerle eklenebilecek
diğer aşıların uygulanması sonrası gelişebilecek istenmeyen etkilerin izlemi de bu
sistem kapsamına alınmalıdır.
İstenmeyen etkiler bazı vakalarda aşının kendisine, bazılarında ise aşının
uygulanması sırasındaki hatalara bağlı olabileceği gibi, aşı ya da uygulama ile ilgisiz
de olabilir. ASİE’ler, aşı yan etkisi, program uygulama hataları (aşının üretim,
dağıtım ve uygulanması sırasında ortaya çıkabilecek hatalar), enjeksiyon
reaksiyonu, rastlantısal, bilinmeyen olmak üzere beş grupta toplanmaktadır.
Ciddi ASİE: Ölüm, sakatlık, konjenital anomali (doğuştan gelen sakatlık) ile
sonuçlanan veya hastanede yatma gerektiren ASİE’dir. ASİE’lerin saptanması ve
bildirimi sağlık personeli, aileler ve toplumun diğer üyeleri tarafından yapılabilir.
Aile veya hekim dışı sağlık personelinin ASİE’den şüphelendiği durumlarda
değerlendirme hekim tarafından yapılır. Hekim dışı personel bu tip bir vaka ile
karşılaştığında birlikte çalıştığı hekime haber verir ve vaka birlikte değerlendirilir.
Tüm sağlık çalışanları ASİE’leri tanıyabilecek şekilde vaka tanımlarını ve ne
yapılması gerektiğini bilmelidir.
ASİE’lerin saptanması
ve bildirimi sağlık
personeli, aileler ve
toplumun diğer üyeleri
tarafından yapılabilir.
Aşı yapan personel, aileler ve toplumun diğer üyelerini aşılama sonrası ne
tür reaksiyonlar görülebileceği ve hangi durumlarda bebek/çocuklarını bir sağlık
kuruluşuna getirmeleri gerektiği konularında bilgilendirmelidir.
AŞILAMA İLKE VE UYGULAMALARI
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
4
Aşılar
Aşı Uygulama İlkeleri: Aşılamanın mümkün olan en erken dönemde ve en kısa
zamanda yapılması önerilmektedir. Aşıların istenilen bağışıklığı oluşturabilmesi,
yüksek derecede korunma sağlaması ve en az yan etki oluşturabilmesi temel
kurallara uygun yapılması ile sağlanabilir. Bu kurallara “aşılama standardizasyon
ilkeleri” denilmektedir.
Aşı uygulaması yapacak olan sağlık elemanı aşılama hatalarından
olabildiğince kaçınmak, tüm sağlık çalışanları arasında doğru uygulamaları
ortaklaştırmak için en iyi ve en doğru olduğu kabul edilen işlemleri bilmelidir.
Enfeksiyonun kontrolü ve steril teknikler hakkında yapması gerekenleri, enjeksiyon
yerinin belirlenmesi, iğne uzunluğunun ayarlanması, uygun enjeksiyon bölgesinin
seçimi, enjeksiyon bölgesine uygun volümün belirlenmesi, aşı uygulanacak çocuğa
pozisyon verilmesi, tüm enjeksiyon çeşitlerinin neler olduğu ve nasıl uygulanması
gerektiğini bilmesi, yan etkilerin önlenmesi konularında standart bilgilere sahip
olması gereklidir.
Aşı Uygulama Yolları: Ülkemizde aşılar ağızdan (oral) ve parenteral (enjeksiyon
şeklinde: Kas içine, derialtına, deri içine ) uygulanmaktadır.
Aşı uygulaması bebek ve çocuklar için ağrılı bir işlemdir. Bu nedenle, sağlık
personelinin aşı yapacağı çocuğu rahatlatması ve daha az ağrı yaşatarak
deneyimleri olumlu hale getirmesi mümkündür. Enjeksiyon ağrısının azaltılması ve
yan etkilerin önlenmesi önemlidir.
AKTİF BAĞIŞIKLAMA
Bağışıklık (immünizasyon): Bağışıklık, bireyin karşılaşabileceği enfeksiyon
etkenlerine karşı immünolojik savunmasının uyarılmasıdır. Bağışıklığı sağlayan
maddelere de antikor adı verilir.
Doğal Bağışıklık: Doğuştan sahip olunan bağışıklıktır. Örneğin kanda bulunan bazı
mikropların üremesini ter, mikropların vücuda gelişini de gözyaşı önler.
Kazanılmış Bağışıklık: Kişinin yaşamı boyunca enfeksiyon etkenine karşı bireysel
olarak geliştirdiği bağışıklıktır.
Pasif bağışıklık: Önceden hazırlanan antikorların hastalığı önlemek için risk
altındaki bireye verilmesini içerir. Anneden plasenta ile bebeğe geçen antikorlar ve
serumlar ile kazanılır. Pasif bağışıklık için kullanılan ürünler insan serum
immünoglobulini (IVIG), hayvan antiserumu ve antitoksinleridir. Bu tip bağışıklığın
süresi kısadır.
Aşıların istenilen
bağışıklığı ve yüksek
derecede korunma
sağlaması temel
kurallara uygun
yapılması ile
sağlanabilir.
Aktif bağışıklık: Etken organizmaya karşı vücudun antikor oluşturması ile kazanılan
bir bağışıklıktır. Bireyin hastalığı geçirmesi ya da aşılama ile kazanılır. Bu tip
bağışıklığın süresi uzundur.
AŞI TAKVİMİ
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
5
Aşılar
Aşılar aktif kazanılmış (edinsel) bağışıklık sağlar. Aşılama, yüzyılın en ucuz, en
etkin, en güvenli ve en akılcı tıbbi yeniliklerinden biridir. Ölü ya da hastalık yapma
yeteneği azaltılmış canlı mikroorganizmaların deri altına ya da kas içine enjekte
edilmesi veya ağız yolu ile verilmesine aşılama denir.
Aşılar ölü ya da zayıflatılmış mikroorganizma içeren biyolojik ürünlerdir.
Aşılar, bireyin bağışıklık (immün) sistemini uyararak mikroorganizmalara karşı
antikor oluşmasını sağlar. Aşılamada temel amaç; aşı ile korunulabilen hastalıkların
oranlarını ve bu hastalıklardan kaynaklanan sakatlık ve ölüm hızlarını azaltmaktır.
Aşı Tipleri
Aşılar aktif kazanılmış
(edinsel) bağışıklık
sağlar.
Ölü Virüs Aşısı: Ölü mikroorganizmaları içerir, ancak insan vücuduna girdiğinde
antikor oluşturma özelliğine sahiptir (inaktif polio aşısı gibi).
Toksoid Aşı: Bazı bakteriler toksin ürettiği için antitoksin antikorları üretilir. Pasif
bağışıklık sağlar (difteri gibi).
Canlı Virüs Aşısı: Canlı mikroorganizmanın virülansı azaltılarak aktif bağışıklama
sağlanır (kızamık ve su çiçeği gibi).
Rekombinan Aşı: Mikroorganizmanın genetiğinde değişiklik yapılarak
kullanılmasıdır (aselüler bağmaca ve hepatit B gibi).
Konjuge Aşı: Değiştirilen mikroorganizmanın başka bir madde ile bağlanmasıdır.
Çocukluk Dönemindeki Uygulanan Aşılar
Tüberküloz (verem=BCG) Aşısı: Canlı bir aşıdır. Güneş ışığından etkilendiği için koyu
bir ampül içinde bulunur. Aşı intradermal (cilt içine) enjeksiyon ile deltoid (kol)
kasına yapılır. Aşı yerinde iki üç hafta sonra papül (derinin kabarması) gelişir, 3-9
mm’lik sertlik oluşur, 5-8 haftada kabuklaşır, kabuk düştükten sonra ülserleşir ve 810 haftada aşı yapılan doku iyileşir. BCG aşısının 15-20 yıl süreyle koruyucu olduğu
belirlenmiştir. Dünya Sağlık Örgütü tek doz BCG aşılaması önermektedir.
Ülkemizde de 2006 yılından beri tek doz uygulanmaktadır.
Aşı bölgesinde deri enfeksiyonu veya yanık olan, bağışıklık sistemini
baskılayan ilaç kullanan ve 2 kg’ın altındaki olan çocuklara BCG aşısı uygulanmaz.
Ayrıca, canlı aşı olduğu için gebelikte de yapılmaz.
Boğmaca Aşısı: Tam hücreli ölü boğmaca aşısı çok sayıda toksik madde içerdiği için
aşıya bağlı ciddi reaksiyonlar görülebilir. Asellüler boğmaca aşısının yan etkileri
daha azdır. Ülkemizde rutin aşılama programında 2, 4 ve 6. aylarda beşli aşı (DaBTIPA-Hib) ile birlikte yapılır.
Aşılar, bireyin bağışıklık
sistemini uyararak
mikroorganizmalara
karşı antikor oluşmasını
sağlar.
Çocukluk çağında yapılan boğmaca aşısı yaşam boyu koruyucu olmadığı için
adolesanlar ve erişkinler boğmacaya karşı korumasız kalmaktadırlar. Bu nedenle,
adolesan dönemde tetanos toksoidi, azaltılmış difteri toksoidi ve asellüler boğmaca
aşısını (DaBT) içeren tek doz rapel (pekiştirme dozu) aşı birçok ülkede
uygulanmaktadır.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
6
Aşılar
Kısa süre önce konvülsiyon (havale) geçiren ve kanama öyküsü olan
bebeklere boğmaca aşısı yapılmaz.
Difteri Aşısı: Difteri toksoidi tek başına kullanılmaz. Tetanos ve boğmaca aşıları ile
birlikte kullanılır. Difteri toksoidi içeren aşıların (DBT, DaBT) yapılmasından sonra
genellikle kızarıklık, sertlik ve apse gibi lokal reaksiyonlar oluşabilir. Nadir olarak,
yaygın döküntü, anafilaksi ve nörolojik komplikasyonlar gelişebilir.
Difteri toksoidinin oluşturduğu bağışıklık yaşam boyu devam etmediği için ek
dozların yapılması gereklidir. Ülkemizde uygulanan aşı programında, 2,4,6. ve 18.
ayların sonunda DaBT- IPA-Hib ve ilkokul birinci sınıfta DaBT- IPA olarak uygulanır.
Antikor düzeyleri en son uygulanan 10 yıl sonra normalin altına düşmektedir. Bu
nedenle difteri toksoidi tetanos toksoidi ile birlikte (Td) her 10 yılda bir yapılır.
Tetanos Aşısı: Tetanos toksoidi difteri ve boğmaca aşıları ile birlikte uygulanır. Aşı
programında 2,4,6. ayların sonunda ve 18. ayın sonunda yapılan rapel (pekiştirme)
doz ile toplam dört dozdan oluşur. İkinci rapel ilkokul birinci sınıfta dörtlü kombine
aşı (DaBT-IPA) şeklinde ve daha sonra ilkokul sekizinci sınıfta Td olarak uygulanır.
Tetanos geçiren kişilerde kalıcı bağışıklık gelişmemektedir. Bu nedenle, bu
hastaların iyileşme döneminde aktif immünizasyon (bağışıklama) sağlanmalıdır.
Yaralanmalarda Tetanos Aşısı: Eğer yara temiz ise ve son aşıdan sonra 10 yıl
geçmişse tetanos aşısı yapılır. Üçten az tetanos aşısı yapılan kişiler için kirli
yaralanmalarda tetanos aşısı (Td) ve tetanos immünglobulini (TIG) yapılmalıdır.
Gebelikte Tetanos Aşısı: Anne adaylarının antitetanos seviyesinin gebeliğin son iki
ayında yüksek olması yenidoğanı tetanostan korur. Daha önce hiç aşılanmamış
gebelerde 4. aydan itibaren tetanos toksoid aşısı uygulanır.
DBT/DaBT Aşısı: Difteri, asellüler boğmaca ve tetanos aşılarını içeren inaktif
bakteriyel bir aşıdır. Ülkemizde rutin aşı programında IPA (inaktif polio aşısı) ve Hib
ile birlikte beşli kombine aşı olarak 2,4,6. ayların sonunda ve 18. ayın sonunda
rapel uygulanmaktadır. Başlangıçtaki ilk üç doz arasında en az 4 hafta olmalıdır.
İlkokul birinci sınıfta yapılan DaBT-IPA ile toplam beş doz aşı uygulanır. Td aşısı 10
yılda bir tekrarlanır.
Aşı, bulaşıcı
hastalıkların sıklığını ve
oluşan sakatlık ve ölüm
hızlarını azaltmaktadır.
Hepatit B Aşısı (Sarılık Aşısı): İnaktif (ölü) bir viral aşıdır. Bebeklerde primer
bağışıklama doğumdan hemen sonra, 1. ve 6. aylarda uygulanan üç dozdan oluşur.
Daha büyük çocuklar ve adolesanlarda benzer şekilde üç doz aşı uygulanır. 2 kg
olmayan prematüre bebeklere hepatit B aşısı bu kiloya ulaşınca yapılır.
Aşıya bağlı olarak, hafif ateş ve enjeksiyon yerinde hassasiyet gelişebilir.
Anafilaksi (allerji) çok nadir görülmektedir.
Kızamık, Kızamıkçık, Kabakulak Aşısı: Aşının ilk dozu 12. ayın sonunda, ikinci doz
ilköğretim birinci sınıfta yapılır. Bağışıklık yaşam boyu sürmektedir.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
7
Aşılar
Önemli bir yan etki bildirilmemiştir. Kombine aşının içerdiği kızamık ve
kızamıkçık aşılarına bağlı olarak, ateş ve döküntü gelişebilir. İmmün sistemi
baskılanmış kişiler, doğuştan immün yetmezliği olanlar ve gebe kadınlara Kızamık,
kızamıkçık, kabakulak aşısı yapılmaz. Kadınlar aşıdan sonra en az üç ay hamile
kalmamalıdır.
Hemophilus İnfluenza Tip B/Hib Aşısı: Hib Aşısı kombine aşı (DaBT-IPA-Hib) ile
birlikte 2,4,6. Ayların sonunda üç doz ve 18. ayın sonunda bir doz rapel olarak
uygulanmaktadır. Aşı yapıldıktan sonra şişlik, ateş, kızarıklık ve ağrı gelişebilir.
Alerjik reaksiyonlar gelişen kişilere yapılmamalıdır.
Polio Aşısı: Çocuk felci aşısıdır. Ülkemizin içinde bulunduğu Dünya Sağlık Örgütü
Avrupa Bölgesi 21 Haziran 2002 yılında poliodan arındırılmış bölge sertifikası
almıştır. Avrupa Bölgesi’nde son yerli vaka (son vahşi polio virüsü) Kasım 1998’ de
Ağrı’da rastlanmıştır. Polionun yok edilmesi için toplumda polio virüsüne karşı
yüksek bağışıklama düzeyi sağlanmalıdır. Rutin aşı takvimine göre inaktif (ölü) polio
virüs aşısı DaBT-IPA-Hib (difteri asellüler boğmaca tetanos-inaktif polio-grip saşısı)
beşli kombine aşı şeklinde 2,4,6. aylarda yapılır ve bu üç doz arasında en az dört
hafta ve 3. doz ve birinci rapel arasında 12 ay olmalıdır. Birinci rapel 18. ayın
sonunda DaBT-IPA-Hib şeklinde, ikinci rapel ise ilköğretim birinci sınıfta DaBT-IPA
dörtlü kombine aşı şeklinde uygulanır.
Türkiye’ de tüm sağlık
ocaklarında ücretsiz
uygulanan çocukluk
dönemi rutin aşı
takvimi bulunmaktadır.
Oral polio (çocuk felci) aşısı canlı aşı olduğu için doğuştan immün yetmezliği
olan (doğuştan) veya immün sistemi baskılanmış çocuklara uygulanmaz. Bu
çocuklara sadece inaktif (ölü) polio aşısı (IPA) yapılır.
Konjuge Pnömokok Aşısı (Zatürre Aşısı): İki yaşın altında hastalık veya ölümle
sonuçlanan streptokokus pnömoni bakterisine karşı uygulanır. Konjuge aşı 2, 4,6.
aylarda ve 12. ayın sonunda bir rapel doz olmak üzere dört kez uygulanır. Daha
önce aşılanmamış 7-11 ay arasındaki çocuklara 6-8 hafta ara ile iki doz primer aşı
ve 12-15. aylara arasında bir rapel uygulanır.
Aşı bölgesinde hassasiyet, kızarıklık, şişlik gibi lokal yan etkiler 38 derecenin
üstünde ateş görülebilir. Yüksek ateşi, orta veya ağır derecede hastalığı olan
çocuklar iyileşinceye kadar aşı ertelenir.
Hepatit A Aşısı (Sarılık Aşısı): Hepatitis A virüs enfeksiyonu genellikle iyi huylu bir
hastalık olmasına rağmen çocuklarda nadir de olsa öldürücü seyredebilir. Hepatit A
≥2 yaş çocuklara 6 ay arayla 2 doz önerilir (2, ve 2.5 yaşlarda). Mümkünse 2. aşı
aynı firmanın aşısıyla yapılmalıdır, ancak farklı firmanın aşıları değişimli olarak
kabul edilir.
Su Çiçeği Aşısı: Su çiçeği konusunda ülkemizde yeterli veri bulunmamakla birlikte
genel gözlem kanıları bu hastalığın özellikle okul çağı ile birlikte zaman zaman
salgınlar yaptığı ve eğitim ve sağlık sistemi ve çalışan anne-babalar açısından
ekonomik kayba yol açtığı yönündedir. Su çiçeği aşısı 12. ayda ilk doz ve 4-6
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
8
Aşılar
yaşında (veya İÖO 1. sınıfta) pekiştirme/rapel aşısı olmak üzere toplam 2 kez
yapılır. Daha önce aşı yapılmayan >4 yaş çocuklara 1-3 ay arayla 2 doz yapılır.
Pekiştirme/rapel aşıları değişimlidir, yani farklı firmaların aşıları birbirlerinin yerine
pekiştirme/rapel aşı olarak yapılabilir.
Su çiçeği aşısı 12. ayda
ilk doz ve 4-6 yaşında
pekiştirme aşısı olmak
üzere toplam 2 kez
yapılır.
Şekil 1. Su çiçeği döküntüleri
Rutin Aşı Takvimi
Türkiye’ de tüm sağlık ocaklarında ücreti devlet tarafından karşılanarak ve
çocuklara ücretsiz uygulanan Çocukluk Dönemi Rutin Aşı Takvimi bulunmaktadır
(Tablo 1).
Hep B
I
II
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
İlkokul 8. sınıf
İlkokul 1. sınıf
24.Ayın sonu
(2 yaşında)
18.Ayın sonu
(72 haftalık)
12.Ayın sonu
(1 yaşında)
6.Ayın Sonu
(24 haftalık)
4.Ayın Sonu
(16 haftalık)
2.Ayın Sonu
(8 haftalık)
1.Ayın Sonu
(4 haftalık)
Aşılar
(İlk 72 Saat İçinde)
Tablo 1. Sağlık Bakanlığı Çocukluk Dönemi Rutin Aşı Takvimi (Hepatit A ve Su Çiçeği
2012’ de eklenmiştir)
Doğumda
Aşılama, çocuk ve hatta
erişkin sağlığını
korumada en güvenilir,
düşük maliyetli ve etkili
yaklaşımdır.
Aşılama, en sık görülen hastalıklar üzerinde çocuk ve hatta erişkin sağlığını
korumada en güvenilir, düşük maliyetli ve etkili yaklaşımdır. Aşı ile korunabilir
hastalıklara karşı etkili ve güvenilir aşılar ile korunmak bütün çocukların en temel
haklarından sayılmalıdır.
III
9
Aşılar
BCG
I
DaBTIPAHib
I
II
III
KPA
I
II
III
KKK
OPA
R
R
I
I
R
II
R
Td
I
Hep A
Su
Çiçeği
I
Kz.çık
R
II
I
Hep B: Hepatit B Aşısı, BCG: Tüberküloz Aşısı, DaBT-IPA-Hib: Difteri asellüler Boğmaca
Tetanos-İnaktif Polio-Hemofiluz influenza tip b aşısı, KKK: Kızamık Kızamıkçık Kabakulak
Aşısı, OPA: Oral Polio Aşısı, Td: Erişkin tip Tetanos difteri Aşısı, KPA: Konjuge Pnömokok
Aşısı, R: Pekiştirme dozu
Kaynak: T.C. SAGLIK BAKANLIGI Temel Saglık Hizmetleri Genel Müdürlüğü, 25.02.2008 6111
GENELGE 2008 / 14
GEBELİKTE AŞININ ÖNEMİ
Ülkemizde
gebelere ve 15-49 yaş
kadınlara birinci
basamak sağlık
hizmetleri kapsamında
ücretsiz olarak tetanos
aşılaması yapılmaktadır.
Ülkemizde, ücretsiz
olarak sunulmasına
karşın gebelerde
tetanos aşılama
oranlarının çok düşük
olması dikkat çekicidir.
Ülkemizde gebelere ve 15-49 yaş kadınlara birinci basamak sağlık hizmetleri
kapsamında ücretsiz olarak tetanos aşılaması yapılmaktadır (Tablo 2).
Neonatal Tetanos (NNT) doğum öncesi bakım hizmetlerinin sınırlı verildiği,
doğumların kirli ortamlarda, eğitimsiz kişilerce yaptırıldığı ve tetanosa karşı
bağışıklamanın yetersiz olduğu birçok az gelişmiş ülkede önemli bir halk sağlığı
sorunudur. NNT tüm dünyada çocuklar arasında aşıyla korunabilir hastalıklardan
ölümlerin ikinci nedeni olup tüm neonatal ölümlerin %14.0'ından sorumludur.
Dünyada yılda 289,000 NNT olgusu görülmekte ve bunların 214,000'i ölümle
sonuçlanmaktadır. NNT, ülkemiz genelinde hizmet veren tüm sağlık kurumları
tarafından bildirimi zorunlu olan hastalıklardandır. Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık
Hizmetleri Genel Müdürlüğü verilerine göre, 2003 yılında 41 NNT olgusu görülmüş,
bunların 20'si ölüm ile sonuçlanmıştır. Hastalığın saptanmasında ve bildiriminde
diğer az gelişmiş ülkelerde olduğu gibi ülkemizde de sorun bulunmaktadır. Dicle
Üniversitesi'nde 2000 yılında NNT tanısıyla yatırılan ve tedavi gören 16 olgunun
13'ünün, sağlık müdürlüğüne bildirilmesine karşın Sağlık Bakanlığı kayıtlarında
bulunmaması, bildirim sorununu ortaya koymaktadır. NNT, başta gebelerin olmak
üzere, doğurgan çağdaki kadınların tetanosa karşı bağışık hâle getirilmesi, doğum
öncesi bakım hizmetlerinin yeterli, güvenli durumda olması, doğumların sağlıklı
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
10
Aşılar
koşullarda ve eğitilmiş personelle yapılması ile önlenebilir. Annenin aşılanması
dolaylı yolla bebeği NNT'ye karşı korur.
Tablo 2. Sağlık Bakanlığı Doğurganlık Çağı (15-49 yaş)/Gebe Kadınlara Uygulanan
Tetanos Difteri Aşı Takvimi
Doz Sayısı
Uygulama Zamanı
Koruma Süresi
Td I
Gebeliğin 4. ayında ilk karşılaşmada
Yok
Td II
Td 1'den en az 4 hafta sonra
1-3 Yıl
Td III
Td 2'den en az 6 ay sonra
5 Yıl
Td IV
Td 3'den en az 1 yıl sonra veya bir sonraki
gebelikte
10 Yıl
Td V
Td 4'den en az 1 yıl sonra veya bir sonraki
gebelikte
Doğurganlık Çağı
Boyunca
Kaynak: T.C. SAGLIK BAKANLIGI Temel Saglık Hizmetleri Genel Müdürlüğü, 25.02.2008 6111
GENELGE 2008 / 14
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
11
Aşılar
Özet
•Bulaşıcı (enfeksiyon) hastalılardan korunmak için alınan önlemlerden biri
kişisel direncin artırılmasıdır. Çocuk ve hatta erişkin sağlığını en sık görülen
bulaşıcı hastalıklardan korumada, en güvenilir ve en etkili yaklaşım
aşılamadır. Aşılar ile korunmak bütün çocukların en temel haklarından biridir
ve başarısı ülkenin ekonomik düzeyi ile paralellik göstermektedir.
•Aşıların yapılmaması gereken durumlar (kontrendikasyon) çok nadirdir. Kesin
kontrendikasyon durumlarında ilgili aşı uygulanmaz.
•Aşılama sonrası sıklıkla hafif, oldukça nadir olarak da yaşamı tehdit edecek
kadar ciddi istenmeyen etkiler gözlenebilir.
•Aşıların istenilen immün yanıtı oluşturabilmesi, yüksek derecede korunma
sağlaması ve en az yan etki oluşturabilmesi temel kurallara uygun yapılması
ile sağlanabilir.
•Etken organizmaya karşı vücudun antikor oluşturması ile kazanılan
bağışıklığa aktif bağışıklık denir. Bireyin hastalığı geçirmesi ya da aşılama ile
kazanılır. Bu tip bağışıklığın süresi uzundur.
•Aşılar aktif kazanılmış (edinsel) bağışıklık sağlar.
•Çocukluk döneminde uygulanan aşılar; tüberküloz, boğmaca, difteri, tetanoz,
hepatit B, kızamık, kızamıkçık, kabakulak, hib, polio, pnömokok, hepatit A
ve su çiçeği aşısıdır.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
12
Aşılar
DEĞERLENDİRME SORULARI
1. Aşağıdakilerden hangisinde aşı uygulaması ertelenir?
Değerlendirme
sorularını sistemde ilgili
ünite başlığı altında yer
alan “bölüm sonu testi”
bölümünde etkileşimli
olarak
cevaplayabilirsiniz.
a) Alerji veya astım (aşının belirli bir bileşenine karşı bilinen bir alerji dışında)
b) 38.5°C’den yüksek ateşle seyreden enfeksiyon hastalıkları
c) Ailede aşıyı takiben yan etki görülme öyküsü
d) Ailede havale, felç veya epilepsi bulunma öyküsü
e) Kalp, akciğer, böbrek veya karaciğer hastalıkları gibi kronik hastalıklar
2. Aşağıdakilerden hangisi ASİE izleme sisteminin temel amacı değildir?
a) Aşılama hizmetinin kalitesini iyileştirmek
b) Aşılamanın kabul edilebilirliğini arttırmak
c) İstenmeyen etkilerin aşı ile ilişkisini araştırmak
d) Aşı uygulama hataları ile ilgili sorunları çözmek
e) Aşılama programını değiştirmek
3. Aşağıdakilerden hangisi ülkemizde uygulanan çocukluk çağı rutin aşı takviminde
uygulanan aşıların uygulama şekli değildir?
a) Ağızdan
b) Buruna püskürtme
c) Kas içine enjeksiyon
d) Derialtına enjeksiyon
e) Deri içine enjeksiyon
4. Aşağıdakilerden hangisi aktif bağışıklıktır?
a) Doğuştan sahip olunan bağışıklık
b) Kişinin yaşamı boyunca geliştirdiği bağışıklık
c) Antikorların risk altındaki bireye verilmesi
d) İnsan serum immünoglobulini ile bağışıklık
e) Etkene karşı vücudun antikor oluşturması ile bağışıklık
5. Aşağıdakilerden hangisi rekombinan aşıdır?
a) Aşı ölü mikroorganizmaları içerir (inaktif polio aşısı gibi)
b) Aşı genetiğinde değişiklik yapılmış mikroorganizmaları içerir (hepatit B gibi)
c) Aşı bazı bakterilere karşı antitoksin antikorları içerir (difteri gibi)
d) Aşı virülansı azaltılmış canlı mikroorganizma içerir (kızamık gibi)
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
13
Aşılar
e) Aşı değiştirilmiş ve başka bir madde ile bağlanmış mikroorganizma içerir
(pnömokok aşısı gibi)
6. Aşağıdakilerden aşılardan hangisi ülkemizde uygulanan çocukluk çağı rutin aşı
takviminde yer almaz?
a) Tüberküloz aşısı
b) Konjuge pnömokok aşısı
c) Rotavirüs aşısı
d) Hepatit A aşısı
e) Polio aşısı
7. Aşağıdaki bulaşıcı hastalıklardan hangisi en son 1998 yılında Ağrı’da
görülmüştür?
a) Hepatit B
b) Suçiçeği
c) Boğmaca
d) Polio
e) Difteri
8. Aşağıdakilerden aşılardan hangisi 2., 4., 6. ve 18. aylarda olmak üzere dört doz
olarak uygulanır?
a) DaBT-IPA-Hib Aşısı
b) Kızamık Kızamıkçık Kabakulak Aşısı,
c) Oral Polio Aşısı
d) Konjuge Pnömokok Aşısı
e) Hepatit B Aşısı
9. Ülkemizde 15-49 yaş/gebe kadınlara uygulanan tetanos difteri aşısının ilk dozu
gebeliğin kaçıncı ayında uygulanır?
a) Gebeliğin 4. ayında
b) Gebeliğin 5. ayında
c) Gebeliğin 6. ayında
d) Gebeliğin 7. ayında
e) Gebeliğin 8. Ayında
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
14
Aşılar
10. Ülkemizde 15-49 yaş/gebe kadınlara uygulanan tetanos difteri aşısının ikinci
dozu birinci dozdan ne kadar süre sonra uygulanır?
a) 2 hafta sonra
b) 3 hafta sonra
c) 4 hafta sonra
d) 5 hafta sonra
e) 6 hafta sonra
Cevap Anahtarı
1.B, 2.E, 3.B, 4.E, 5.B, 6.C, 7.D, 8.A, 9.A, 10.C.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
15
Aşılar
YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK DİĞER
KAYNAKLAR
Aksoray, N. (2004). Türkiye’de Uygulanan Aşı Takvimi, Türkiye Klinikleri Pediatri
Özel Dergisi, 2(3):340-342.
Alparslan, Ö. (2008). Çocukluk Dönemi Aşı Uygulama Teknikleri Ve İlgili Standartlar.
C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 12(2).
Arvas, A. (2004). Aşılamada Yapılan Hatalar. Türk Pediatri Arşivi, 39;9-13.
Chiodini, J. (2000). Vaccine Administration. Nursing Standard, 14:( 43); 38–42.
Chiodini, J. (2001a). Best Practice İn Vaccine Administration. Nursing Standard,
16(7);35-38
Chiodini, J. (2001b). Injections, Practice Nurse, 21(7); 38-42.
Chin, J. (2000). Control of Communicable Disease Manual. American Public Health
Assosiation 17th Edition.
Çavuşoğlu, H. (2013). Çocuk Sağlığı Hemşireliği. Cilt 2, Ankara, 434-439.
Çocuk Enfeksiyon Hastalıkları Derneği Aşı Çalışma Grubu (2009) Çocuk Enfeksiyon
Hastalıkları Derneği Aşı Takvimi Önerileri; J Pediatr Inf 2008; 2(Özel Sayı 2):
101-6.
Evliyaoğlu, N. (2002). Bağışıklama, M Kümi, Güler Özer, S G Kadirli ve ark.(Ed),
Bölüm Sosyal Pediatri, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Ders Notları, Cilt 1,3.
Baskı,Ç.Ü.Tıp Fak. No:27 Adana, s:120–143.
Hacımustafaoğlu, M. (2011). Türkiye’de Rutin Aşı Takvimleri; Genişletilmiş Aşı
Takvimi. J Pediatr Inf, 5 (Suppl 1): 244-51.
Maternal and Neonatal Tetanus Elimination by 2005 Strategies for Achieving and
Maintaning Elimination. UNICEF,WHO,UNFPA,2000. Erişim Adresi:
http://www.who.int/vaccinesdocuments/DocsPDF02/www692.pdf, Erişim
Tarihi:(05.09.2005).
Millî eğitim bakanlığı, (2007). Megep (mesleki eğitim ve öğretim sisteminin
Güçlendirilmesi projesi) Çocuk gelişimi ve eğitimi, çocuk hastalıkları,
Ankara.
Paulson, P.R., Hammer, A.L. (2002). Pediatric immunization update 2002. Pediatric
Nursing, 28: (2);173-181
Sönmez, Y., Aksakoğlu, G. (2005). Gebelikte Tetanos Aşılanma Durumu ve Etkileyen
Etmenler. Sted, 14 (9): 212-216.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
16
Aşılar
TC. Sağlık Bakanlığı, Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü. Temel Sağlık
Hizmetleri Genel Müdürlüğü Çalışma Yıllığı 2003. Erişim Adresi:
http://www.saglik.gov.tr/extras/istatistikler/temel2003/calismayilligi2003.
htm Erişim Tarihi: 24.09.2005.
Tezcan, S., Yiğit, E.K. (2004). ,Aşılanma ve Çocuk Sağlığı, TNSA 2003, HNE Enst. ve
SB. AÇS -AP. GM. Ankara s:133-140. British Medical Journal, 321
(18),1237–8
Torunoğlu, M.A. (2011). Ulusal Aşı Takvimi. J Pediatr Inf., 5 (Suppl 1): 239-43.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
17