600. YILINDA TÜRKİYE-POLONYA 5 M M a a r r t c h 2 0 1 4 ANKARA TÜRKİYE İLİŞKİLERİ SEMPOZYUMU BİLDİRİLERİ PROCEEDINGS OF THE SYMPOSIUM ON THE 600th YEAR OF POLISH-TURKISH RELATIONS 600. YILINDA PROCEEDINGS TÜRKİYE-POLONYA OF THE SYMPOSIUM İLİŞKİLERİ SEMPOZYUMU ON THE 600th YEAR OF BİLDİRİLERİ 5 POLISH-TURKISH RELATIONS M M a a r r t c h 2 0 1 4 ANKARA TÜRKİYE Editör: Yr. Doç. Dr. Hacer TOPAKTAŞ 22.07.1923 tarihinde Türkiye ile Polonya arasında imzalanan dostluk antlaşmasından bir kare Delegates in the treaty of friendship between Turkey and Poland in July 22, 1923. İÇİNDEKİLER Cemalettin HAŞIMI, Başbakanlık Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürü 6 Yrd. Doç. Dr. Hacer TOPAKTAŞ, Editör 8 Abdullah GÜL, Türkiye Cumhuriyeti, 11. Cumhurbaşkanı 12 Bronislaw KOMOROWSKI, Polonya Cumhuriyeti, 5. Cumhurbaşkanı 18 Prof. Dr. Halil İNALCIK 22 SEMPOZYUM BİLDİRİLE Rİ CONTENTS Cemalettin HAŞİMİ, Director General of Press and Information of Republic of Turkey 7 Asst. Prof.. Hacer TOPAKTAŞ, Editor 10 Abdullah GÜL, The 11th President of Turkey 15 Bronislaw KOMOROWSKI, The 5th President of Poland 20 Prof. Halil İNALCIK 28 Sy m p os i u m Pa p ers Komşuluktan Kardeşliğe: Osmanlı-Polonya ve Türkiye-Polonya Tarihî İlişkilerinden Birkaç Manzara Prof. Dr. Dariusz KOŁODZIEJCZYK 36 A Few Scenes From Polish-Ottoman and Polish-Turkish Historical Relations Prof. Dariusz KOLODZIEJCZYK 43 Osmanlı-Leh İlişkilerinde Realpolitik ve Retorik Bir XVIII. Yüzyıl Değerlendirmesi Yrd. Doç. Dr. Hacer TOPAKTAŞ 50 Realpolitik and Rhetoric in Ottoman-Polish Relations An Evaluation of the 18th Century Asst. Prof. Hacer TOPAKTAŞ 62 Birinci Dünya Harbi Döneminde Polonyalılar ile Türkler Arasındaki Askeri İlişkiler Yrd. Doç. Dr. Piotr NYKIEL 74 Military Relations Between Poland and Turkey During World War I Asst. Prof. Piotr NYKIEL 82 Polonya ve Türkiye: Uluslararası Sistemde Yükselen İki Güç Prof. Dr. Bogdan GÓRALCZYK 90 Poland and Turkey: Two Rising Powers in the International System Prof. Bogdan GORALCZYK 101 Türkiye ve Polonya: İkili Siyasi ve Ekonomik İlişkiler Yrd. Doç. Dr. Karol KUJAWA 112 Turkey and Poland: Political and Economic Interaction Asst. Prof. Karol KUJAWA 121 Avrupa Birliği’ne Tam Üyelik Sürecinde Türkiye-Polonya İlişkileri Yrd. Doç. Dr. Adam SZYMAŃSKI 130 Relations Between Turkey and Poland in the Process of the. European Union Membership Asst. Prof. Adam SZYMANSKI 141 Cumhuriyet Döneminde Türkiye-Polonya İlişkileri: Kültürel ve Sosyal Boyut Yrd. Doç. Dr. Erhan AKDEMIR 153 Turkish-Polish Relations in the Republican Era: The Cultural and Social Aspect Asst. Prof. Erhan AKDEMİR 163 SUNUŞ PREFACE Cemaletti̇n HAŞİMİ Başbakanlık Basın-Yayın ve Enformasyon Genel Müdürü Türkiye Cemaletti̇n HAŞİMİ Director General of Press and Information of Republic of Turkey etkinlik gerçekleştirdi. Directorate gerçekleştirilen “600. Yılında Türkiye-Polonya İlişkileri Sempozyumu” içerik ve katılım organized that year in terms of both content and turn-out. We believe that the symposium ile Polonya arasındaki benzersiz diplomatik ilişkilerin tesisinin 600. yıldönümünü kutlama etkinlikleriyle taçlandırmak için 11. Cumhurbaşkanı Sayın Abdullah GÜL ve 5. Polonya Cumhurbaşkanı Sayın Bronislaw KOMOROWSKI’nin himayelerinde kurulan Ortak Komite’nin bir üyesi olan Genel Müdürlüğümüz de Türkiye-Polonya ilişkilerine atfettiği özel önemle yıl boyunca bir dizi Ankara’da 5 Mart 2014 tarihinde iki ülke cumhurbaşkanlarının himayeleri ve iştirakleriyle bakımından yıl içerisinde organize edilen en önemli etkinliklerden biri oldu. Başta Prof. Dr. Halil İNALCIK olmak üzere çok değerli tarihçi ve bilim insanlarının katılımıyla düzenlenen sempozyumun iki ülke ilişkilerinin güçlendirilmesi açısından önemli referans olacağını düşünüyoruz. Yıldönümü etkinliklerinde özel önem atfedilen sempozyumun gerçekleştirilmesinde verdikleri büyük katkı ve destekleri nedeniyle başta eski Başbakan Yardımcımız Sayın Bülent ARINÇ ve eski Genel Müdürümüz Sayın Murat KARAKAYA olmak üzere emeği geçen herkese Kurumumuz adına teşekkür ediyoruz. Ayrıca Türkiye-Polonya ilişkilerinin 600 yıllık tarihsel seyri kadar günümüzde iki ülke arasında mevcut yakın işbirliğinin tesis edilmesine gösterdikleri hassasiyet ve çaba için Başbakan Yardımcımız Sayın Yalçın AKDOĞAN’a da şükranlarımızı sunuyoruz. Sempozyumda sunulan tebliğlerden oluşan ve Genel Müdürlüğümüz tarafından Türkçe ve İngilizce dillerinde hazırlanan bu yayının, gelecekte daha da geliştirilerek Türkiye ve Polonya halkları arasındaki güçlü dostluğa katkı sağlamasına vesile olmasını diliyoruz. 6 TR SUNUŞ General of Press and Information, a member of the Joint Committee established under the auspices of the eleventh President of Turkey, H.E. Abdullah Gül and President of Poland, H.E. Bronislaw Komorowski, conducted a series of activities throughout 2014 in order to celebrate the 600th anniversary of the establishment of diplomatic relations between Poland and Turkey. “Symposium on the 600th Year of Polish-Turkish Relations”, organized in Ankara on March 5, 2014, with the participation of the Presidents became one of the most important events held with the contribution of invaluable academics, including distinguished Ottoman historian Halil İnalcık will be a significant point of reference to consolidate bilateral relations. We would like to express our appreciation to all of the contributors, especially to the former Deputy Prime Minister Mr. Bülent ARINÇ and the former Director General of Press and Information Mr. Murat KARAKAYA, for their great support and hard work in organizing the symposium as particular part of the anniversary events. Also we are thankful to Deputy Prime Minister Mr. Yalçın AKDOĞAN for his efforts to establish cooperation between two countries today as well as to his sensitivity to the historical course of 600 years TurkishPolish relations. I hope that this publication comprised of the statements presented in the symposium in Turkish and English will become a crucial factor to re-assess the historical progress and the current level of the bilateral relations as well as to further develop the close friendship between Turkish and Polish peoples. PREFACE ENG 7 SUNUŞ Yrd. Doç. Dr. Hacer Topaktaş-Editör İstanbul Üniversitesi Bronisław Komorowski’nin ilişkilerde 600. yıl etkinlikleri çerçevesinde gerçekleştirdiği Türkiye ziyareti vesilesiyle düzenlediği 600. Yılında Türkiye-Polonya İlişkileri Sempozyumu bildirileri, ilişkileri birçok açıdan değerlendiren önemli bir eser olarak sizlere sunulmaktadır. Bildiriler bu sahada hem Türkiye hem Polonya’da araştırmalarda bulunan bilim adamlarınca 2014 yılında Türk-Leh diplomatik ilişkilerinin altıncı asrı tamamlandı. Birçok devletin ve milletin tarihinde münasebetlerin bu kadar eskiye dayanması ender görülen bir durumdur. Polonya kaynaklarının bildirdiği üzere ikili diplomatik ilişkiler 1414’te Çelebi Mehmed’e gelen iki Leh elçisiyle başlamıştır. Vaktiyle komşu olan bu iki devlet, yer yer savaşlar geçirse de 1699 yılında imzalanan Karlofça Antlaşması’ndan bu yana kadim dostluğunu muhafaza etmektedir. Polonya’nın 1772, 1793 ve 1795 yıllarında komşuları Prusya, Avusturya ve Rusya tarafından paylaşımı ve bağımsızlığının elinden alınması, Türk- Leh resmî ilişkilerinin 1918’e kadar kesintiye uğramasına neden olmuştur. Fakat Osmanlı Devleti 1795-1918 yılları arasında bağımsızlık mücadelesi yürüten Polonya’ya, eski tabirle “Lehistan’a” her türlü desteğini verdiği gibi birçok Polonya göçmenine bu süreçte kucak açmıştır. Bu göçmenlerin bir kısmını oluşturan Leh subaylar, Osmanlı ordularında önemli görevler icra etmiştir. Mehmed Sadık Paşa (Michał Czajkowski), Mustafa Celaleddin Paşa, (Konstanty Borzęcki), Murad Paşa, (Józef Bem) bunlardan birkaçıdır. Polonya millî şairi Adam Mickiewicz’in Kırım Savaşı (1853-1856) sırasında İstanbul’a geldiğini ve hatta hastalığı dolayısıyla burada hayatını kaybettiğini de hatırlamak gerekir. Türkiye ve Polonya, I. Dünya Savaşı sonrasında ilişkilerini yeniden tesis etme konusunda da oldukça mahirdirler. Zira, iki devletin temsilcileri Lozan Görüşmeleri esnasında antlaşmalar imzalamak suretiyle resmî temaslarını sağlam bir zemine oturtabilmiştirler. Son dönemde Türkiye-Polonya ilişkilerinin daha da geliştiği müşahede edilmektedir. İki ülkenin devlet başkanlarının ve üst düzey yöneticilerinin sık sık görülen ziyaretleri de bunu teyit eder durumdadır. Bu bağlamda, Türkiye-Polonya ilişkilerinin 600. yılı vesilesiyle Başbakanlık Basın-Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğünün 5 Mart 2014’te Polonya 5. Cumhurbaşkanı Sayın 8 TR SUNUŞ kaleme alınmış, bildirilerde ilişkilerin tarihî boyutunun yanı sıra günümüzdeki görünümü de farklı açılardan değerlendirilmiştir. Bu bakımdan bildirilerde ilişkilerin gerek iki ülke tarihi gerekse Avrupa tarihi için önem taşıyan noktaları da vurgulanmıştır. Sempozyumun iki ülke Cumhurbaşkanlarının himayelerinde gerçekleştirilmesi, açılışında Başbakan Yardımcısı Sayın Bülent Arınç’ın hitapta bulunmaları sempozyumun önemini zirveye taşımaktadır. Ayrıca hocaların hocası Prof. Dr. Halil İnalcık’ın Osmanlı Devleti ile Polonya arasındaki ilişkilere yaptığı önemli değerlendirmeleri içeren açılış bildirisi de sempozyum açısından büyük öneme haizdir. Uzun süredir Türkiye-Polonya tarihî ilişkileri konusunda birçok kıymetli çalışma vücuda getiren Prof. Dr. Dariusz Kołodziejczyk’ın altı asrı manidar örneklerle özetleyen bildirisi, şahsımın XVIII. yüzyılda ikili ilişkilere yaptığı değerlendirmeyi içeren bildirisi, XIX. ve XX. yüzyıl Türkiye-Polonya ilişkileri konusunda birçok çalışması bulunan Piotr Nykiel’in I. Cihan Harbi dönemine odaklanan bildirisi Türkiye-Polonya ilişkilerinin tarihî yönünü vurgulayan çalışmalardır. Deneyimli diplomat ve bilim adamı Prof. Dr. Bogdan Góralczyk’ın günümüz ve gelecekteki Türkiye ve Polonya’yı resmettiği bildirisi, iktisadî münasebetlere ciddi bir analiz getiren Karol Kujawa’nın bildirisi, ilişkileri Avrupa Birliği ekseninde değerlendiren Adam Szymański’nin bildirisi ve Cumhuriyet döneminde Türkiye-Polonya ilişkilerini kültürel ve sosyal boyutta ele alan Erhan Akdemir’in bildirisi ile de yakın dönem ikili ilişkileri farklı bağlamlarda değerlendirmektedir. Bu bakımdan söz konusu bildiriler iki ülke arasındaki yoğun tarihî ilişkilerle ilgili birçok husus için önemli bir referans çalışması özelliği taşıyacaktır. Bu vesileyle bildirileri basım kararı alarak yukarıda zikredilen mühim birçok çalışmanın kalıcı hale gelmesini sağlayan Başbakanlık Basın-Yayın Enformasyon Genel Müdürlüğüne ve bu konudaki teşvik ve yardımları için Türkiye Cumhuriyeti Varşova Büyükelçiliğimize teşekkürlerimi sunarım. 9 PREFACE Asst. Prof. Hacer Topaktaş-Editor Istanbul University The Papers are written up by scholars who did research both in Turkey and Poland. Today’s appearance of the historical dimension of the relationship was evaluated in the papers from sixth century was completed in the Turkish-Poland diplomatic relations in 2014. In the history of many states and nations, it is a rare occasion that relations go back a long way. According to Polish sources, bilateral diplomatic relations started with two Polish diplomats came to Çelebi Mehmed in 1414. Although these two neighbouring countries were at war at times, Turkey and Poland have protected their “old friendship” since the Treaty of Karlowitz, signed in 1699. Turkish-Polish official relations were interrupted when Poland was partited by her neighbours Prussia, Austria and Russia in 1772, 1793 and 1795 lost her independence. Poland, called “Lehistan” by Ottomans, struggled for independence between the years 1795-1918. Within that period The Ottoman Empire gave all kind of support to Poland and welcomed a lot of Polish immigrants, too. Polish officers that were the part of the immigrants had performed important tasks. Mehmed Sadık Pasha (Michal Czajkowski), Mustafa Celaleddin Pasha (Konstanty Borzecki) and Murad Pasha (Jozef Bem) were few of them. Poland’s national poet Adam Mickiewicz came to Istanbul during Crimean War (1853-1856) and lost his life here because of his illness. Turkey and Poland, both were very skilful to establish relations after the World War I because the representatives of the both countries were able to build their official contacts on solid bases by signing agreements. Turkish-Polish relations have been further developed in recent years. Reciprocal visits of the presidents and senior officials also confirm this situation. Directorate General of Press and Information organized the Symposium on the 600th anniversary of Turkish-Polish Relations on March 5th 2014 and within the frame of this occasion of the President of Poland Bronislaw Komorowski’s paid a visit to Turkey on 5-6 March 2014. Submitted papers at this symposium, are presented as important works that 10 evaluate many aspects of the bilateral relations between the two countries in this book. different perspectives. In this regard, the papers also highlighted the important points of the relatiohship for the two countries’ history and also the European history. The Symposium was organized under auspices of the two countries’ Presidents and the Deputy Prime Minister Bülent Arınç also addressed at the opening ceremony of the Summit, these highly increased the importance of the symposium. The opening statement of the grand master Prof. Dr. Halil İnalcık, having significant evaluations about the relations between the Ottoman Empire and Poland, had also of great importance for the symposium. In the Summit, Prof. Dr. Dariusz Kolodziejczyk, who has done precious studies on Turkish-Polish historical relations, gave a significant summary of the six centuries in his paper. I am specialized in the field of Turkish-Poland relations in recent years and in my paper I evaluated the 18th century Ottoman-Polish relations. Having numerous studies on Turkish-Polish relations Piotr Nykiel focused on the First World War in his paper. All these studies emphasize the historical aspects of Turkish-Polish relations. Prof. Dr. Bogdan Goralczyk, a senior diplomat and scientist, gave us a picture of the today and the future of Turkey and Poland, Karol Kujawa presented an in-depth analysis of economic relations, Adam Szymanski evaluated the relations within the framework of the European Union and Erhan Akdemir handled the cultural and social aspects of the Turkish-Polish relations in the republican period , and thus, the bilateral relations were considered in different contexts. In this regard, these papers will have the feature of a reference work about the deep historical ties between the two countries. Hereby I extend my thanks to the authorities of General Directorate of Press and Information for their decision to publish above-mentioned important studies to make them permanent and to the Turkish Embassy in Warsaw for their encouragements and contributions on this matter. PREFACE ENG 11 SUNUŞ Kültür Merkezinde açacağımız sergi bunun işaretleri olmaktadır. Tüm bunların asırlara meydan okuyan dostluğumuzun daha iyi idrak edilmesine vesile olmasını da diliyorum. Abdullah GÜL Cumhurbaşkanı Sayın Cumhurbaşkanı, Değerli Hanımefendi, Değerli Başbakan Yardımcımız, Değerli misafirler, Türkiye üzerine de eminim kafa yorulmaktadır. Esasen bugün Sayın Cumhurbaşkanı ile baş başa ve heyetler arasında yaptığımız görüşmelerde de bu yönde fikir egzersizi yaptık. Şimdi bu çalışmaya sivil toplum ve halkın katılmasından büyük bir memnuniyet duyuyoruz. Hatırdan çıkarılmamalıdır ki Türkiye-Polonya dostluğu tarih boyunca devletlerarası ilişkilerle olduğu kadar insandan insana, gönülden gönüle bağlarla da mevcudiyetini sürdürmektedir. Bu sayededir ki iki halk arasında kültürden sanata siyasetten askeriyeye kadar hayatın birçok alanında karşılıklı yaygın, yoğun etkileşimler olmuştur. Değerli tarihçilerimiz bu konularda sizleri yeterince bilgilendirmişlerdir. ile Polonya arasında diplomatik ilişkilerin tesisinin 600’üncü yıldönümü kutlamaları kapsamında Başbakanlık Basın-Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğünün tertiplediği bu sempozyumda, değerli dostum Sayın Cumhurbaşkanı ile birlikte bulunmaktan büyük bir memnuniyet duyuyorum. Sabahtan başlayan ve gün boyu devam eden bu önemli etkinlikte birçok oturumun yapıldığı bilgisi verildi bana. Önce değerli bilim insanlarının Türkiye-Polonya ilişkilerine dair gözlemlerde bulunduğunu, sonra da ekonomik ilişkilerimizle ilgili iş adamlarının sunumlar yaptığını öğrendim. Temennim, altı yüz yıldır süren bu dostluğun yeni nesillere güçlü bir şekilde taşınmasını temin etmektir. Eminim ki bu toplantının buna da çok büyük katkısı olacaktır. Değerli misafirler, ilişkilerimizin altı asır boyunca kesintisiz sürmesi tek başına, Türkiye ile Polonya arasındaki bağların ne kadar güçlü olduğunu gösteren önemli bir delildir. O zamanlar bu topraklarda Osmanlı Devleti ve Leh Krallığı vardı, bugünse Türkiye Cumhuriyeti ve Polonya Devleti var. İlişkilerimiz bugün de güçlü bir şekilde devam ediyor. Değerli katkılarınızla bu tarihî derinliğe yakışır bir kutlama programı hazırlandığını görmekten de büyük bir memnuniyet duyuyorum. Davetime icabetle Türkiye’yi ziyaret eden değerli dostum Cumhurbaşkanı Sayın Komorowski ile birlikte 600. yıldönümü kutlamalarını başlatıyoruz. Bugün burada beraber katıldığımız sempozyum ve yarın İstanbul’da yine birlikte Sabancı 12 Bu değerli mirası gelecek nesillerimize emanet ederken bundan sonra neler yapılabileceği TR SUNUŞ Toplantıya baktığımda çok değerli, seçkin tarihçilerimizi, ilim adamlarımızı görüyor ve bundan büyük memnuniyet duyuyorum. Onlar gündüz oturumlarında tarihî belgelerle, vesikalarla, hatıralarla bunları dile getirmişlerdir. Ben de birkaç isimden bahsederek kısaca geçmek istiyorum. Bunu vefamızın bir ifadesi olarak da söylemek istiyorum. Çünkü bunlar ortak kahramanlarımızdır. Zira, asıl adları Bobowski, Cxogkowski, Borzecki olan ve hepimizin Ali Ufkî Bey, Sadık Rıfat Paşa ve Mustafa Celalettin Paşa diye bildiğimiz Polonyalı dostlarımız ortak kültürümüzün çok kıymetli hazineleridir. Bu katkılar sayesinde dostluk, dayanışma ve işbirliğimiz günümüze kadar taşınmıştır. Kendilerine şükran ve minnet borçluyuz. Kıymetli misafirler, değerli Profesör İlber Ortaylı’nın veciz ifadesiyle, “19’uncu yüzyıl bizde imparatorluğun en uzun yüzyılıdır”, ancak bizim için olduğu kadar özgürlük mücadelesini sarsılmaz bir azimle sürdüren Polonyalı dostlarımız için de çok uzun bir yüzyıl olmuştur. Bu anlamda iki ülkenin kaderinin benzer olduğunu da söyleyebiliriz. Nitekim 1795-1918 Polonyalılar için, 1774-1923 de Türkler için azim ve mücadele yıllarıdır. Türkiye ile Polonya arasındaki güçlü dostluk, iki ülkenin varlıklarını ilelebet sürdüreceklerini bir kez daha ispat ettikleri on dokuzuncu yüzyılda bugünkü kıvamını bulmuştur. Bu nedenledir ki Polonya’nın milli mücadele kahramanı Czartoryski ve milli şairi Mickiewicz 19.uncu yüzyılda Türkiye’yi kendilerine ikinci vatan edinmişlerdir. Bu nedenledir ki Polonya’yı bölüp parçalayarak tarih sahnesinden silmeye çalışan ve bu azimli halkın iradesini hiçe sayan teşebbüsler Türkler tarafından tanınmamıştır. Ortak kaderin tecellisine bakınız ki Türkiye ve Polonya bugünkü 13 devletlerinin kuruluşlarını da beşer yıl arayla ilan etmişlerdir. Bu noktada Polonya’nın Türkiye’yi Lozan imzalanmadan önce tanıdığını ve iki genç devletin süratle karşılıklı diplomatik temsilci atadıklarını takdirle yâd etmek de bizler için vazifedir. Değerli misafirler, olaylara seyrettiği mecradan ve süreklilik zaviyesinden bakmak gerekir. Böyle yapıldığı takdirde Avrupa’da yaşanan son dönüşüm dalgasında Polonya’nın tekrar Avrupa-Atlantik kurumlarıyla bütünleşmesine Türk halkının neden bu kadar destek PREFACE verdiğini daha kolay anlarız. Zira, 1990’ların başında gerçekleşen bu dönüşüm kadim dostlar olan Türkiye ile Polonya’yı ayrılmaz parçası oldukları Avrupa’nın çatısı altında tekrar buluşturmuştur. Günümüzde bu geniş çatı altında insan hakları, demokrasi, hukukun Abdullah GÜL President of Turkey üstünlüğü ve serbest piyasa gibi müşterek ilkelerin savunuculuğunu hep beraber yapıyoruz. Avrupa ilkeler ve değerler ailesi çerçevesindeki ortaklığımızı parçası olduğumuz bölgelerin yanı sıra dünyanın da barış ve istikrarı bakımından çok değerli görüyoruz. Ayrıca, çok köklü bir maziye dayanan bu dostluğumuzun bu değerler manzumesiyle ilave boyutlar kazanacağına da inanıyoruz. İşte bu anlayışla Polonya’nın NATO üyeliğini destekledik. Polonya da bugün bizim AB müzakere sürecimizi ve üyeliğimiz destekliyor. Memnuniyetle müşahede ediyoruz ki ülkelerimiz arasında ilişkilerin seyri gayet iyidir. İki ülke NATO’da, AGİT’te, Avrupa Konseyi’nde Visegrad Dörtlüsü ile bağlantılı ve diğer birçok platformda yakın işbirliği yapmaktadır. Ülkelerimiz ayrıca genç ve dinamik ekonomileriyle de benzeşmektedir. Türkiye ve Polonya küresel krizden en az etkilenen Avrupa ülkeleri arasındadır. Avrupa’nın ihtiyaç duyduğu imkân ve kabiliyetler, ekonomileri ve demografik yapıları güçlü olan ülkelerimizde ziyadesiyle mevcuttur. Buna güvenerek 5 milyar Dolar olan ticaret hacmini ikiye katlama arzusunu ifade ediyoruz. Kısacası, 2009 yılında stratejik ortaklık seviyesine çıkarılan ilişkilerimizin tüm alanlarda tarihi derinliğin hak ettiği seviyelere taşınabilmesi için şartlar müsaittir. Türkiye-Polonya ilişkilerinin 600. yıldönümü münasebetiyle yıl boyunca her iki ülkede siyasetten kültüre, sanattan tarihe, ekonomiden medyaya farklı alanlarda düzenlenecek kutlama etkinliklerinin halkımızın birbirini daha iyi tanımaları ve aralarındaki etkileşimin güçlenmesi bakımından güzel fırsatlar sunacağına inanıyorum. Bu duygu ve düşüncelerle ilişkilerimizin 600. Yıldönümünün hayırlı ve uğurlu olmasını, Türkiye-Polonya dostluğunun bölgemize barış ve istikrar için emsal teşkil etmesini temenni ediyor ve hepinize sevgi ve muhabbetler sunuyorum. The Honourable Mr. President and Madam, Distinguished Deputy Prime Minister, Esteemed Guests, It is a great pleasure for me to be present at this symposium held by General Directorate of Press and Information on the occasion of the 600th anniversary celebration of Turkey-Poland relations, honoured by the presence of Mr. President, my valuable friend. I have been informed that several sessions are organized at this important event that has started in the morning and continues the whole day. I have learned that first, valuable scientists have shared their observations as to the relations between Turkey and Poland, followed by businesspeople holding presentations on our economic relations. I hope this friendship of 600 years will be strongly passed on to future generations. I am confident that this meeting will have a great contribution to this aim. Distinguished guests, The uninterrupted continuation of our relations for 600 years alone is a strong proof of how strong the ties Turkey and Poland are. At the time, there were the Ottoman Empire and the Kingdom of Poland on the respective territories; today we have the Republic of Turkey and the State of Poland. Our relations continue at full strength today. I take great pleasure to see that a celebration program has been prepared worthy of this historical depth with your precious contributions. We initiate the 600th anniversary celebrations together with my dear friend, President Komorowski, who accepted my invitation to visit Turkey. This symposium, which we have attended together, and the exhibition we will kick start in the Sabanci 14 TR SUNUŞ PREFACE ENG 15 Cultural Centre in Istanbul together are the tokens of this. I hope all these will ensure better Distinguished guests, one should consider events by their course and from the angle of can be done from now on. transformation wave in Europe. This transformation, which occurred in early 1990’s, has acknowledgement of our friendship, which defies centuries. While entrusting this precious heritage to future generations, I am sure serious contemplations are made regarding what Actually, Mr President and I brainstormed in this direction in our bilateral and inter-delegation meetings today. We are pleased with the participation of civil society and the public in these efforts. It should be borne in mind that the friendship between Turkey and Poland exists between individuals with cordial ties as much as they have existed in intergovernmental relations throughout history. Therefore, widespread and intense interactions have been attained between the two societies in a myriad of fields of life, from politics to military. Our distinguished historians must have sufficiently informed you on these issues. When I look around at this meeting, I see our valuable and outstanding historians and scientists, and I take great pleasure in this. They must have voiced these issues by showing you historical documents, records and memories. I would like to mention a couple of figures shortly as well. I would like to mention this also as a token of our fidelity, because these are our common heroes. Our Polish friends, Bobowski, Czajkowski, Borzecki whom we all know as Ali Ufki Bey, Sadık Rıfat Pasha and Mustafa Celalettin Pasha are precious treasures of our shared culture. Thanks to these contributions, our friendship, solidarity and cooperation survive today. We owe them praise and gratitude. Esteemed guests, with the concise expression of the distinguished Professor İlber Ortaylı, “19 century is the longest century of the empire for us,” however, the 19 century was also a th th very long century for our Polish friends, who continued with their struggle for freedom with unshakable enthusiasm. In this respect, we can say that the two countries share a common destiny. Polish people experienced years of enthusiasm and struggle from 1795 to 1918, whereas Turks experienced the same process from 1774 to 1923. The strong Turkish-Polish friendship took its current form in 19th century when the two countries once more proved that they would last forever. The Polish national independence hero Czartoryski and national poet Mickiewicz chose Turkey as their second homeland. Therefore, Turks have never recognised the efforts to divide, disintegrate and erase Poland from history, which totally disregarded the will of this determined nation. As a manifestation continuity. In this way, we can have a clearer understanding of why Turkish people gave such a support to Poland’s reintegration with the Euro-Atlantic institutions during the recent brought together old friends Turkey and Poland under the roof of Europe, of which they are an inseparable part. Today, under this broad roof, we are defending together common principles such as human rights, democracy, rule of law and free market. We consider our partnership within the framework of European principles and values family very valuable both for the regions we are a part of and for the peace and stability in the world. Moreover, we believe that this friendship of ours, based on a deep-rooted history, will take on additional dimensions with this string of values. With such an understanding, we supported NATO membership of Poland. Today, Poland supports our EU negotiation process and membership. We gladly observe that the course of relations between our countries is pretty well. The two countries closely cooperate at NATO, OSCE, with regards to Visegrad Four at the European Council and on many other platforms. Our countries resemble each other in terms of their young and dynamic economies. Turkey and Poland are among the European countries which are least affected by the global crisis. Opportunities and capabilities needed by Europe are by far available in our countries, which have strong economies and demographic structures. Relying on that, we express our aspiration to double the trade volume, which is 5 billion dollars. Shortly, there are favourable conditions for our relations, which were brought up to the level of strategic partnership in 2009, to be raised to levels that the depth of history deserves in all areas. On the occasion of the 600th anniversary of Turkish-Polish relations, there will be celebration events in both countries in different areas ranging from politics to culture, from arts to history and from economy to media. I believe these events will offer good opportunities for our people to know each other better and to strengthen the interaction in-between. With these feelings and thoughts, I wish that the 600th anniversary of our relations will be favourable and auspicious and that the friendship between Turkey and Poland will set an example for peace and stability in our region. I would like to extend my deepest regards to each and every one of you. of common fate, Turkey and Poland have declared the establishment of their current states five years apart. Here we should remember in appreciation that Poland recognised Turkey before the signature of Lausanne Treaty and that the two young countries soon appointed diplomatic representatives mutually. 16 PREFACE ENG 17 SUNUŞ Bizler tarihi, hatırlamak için kullanmalıyız. Kanuni Sultan Süleyman’ın eşi Hürrem, Osmanlı Sultanlarından birisi oldu. Aynı şekilde, İbrahim Paşa Polonya’dan çıkıp Osmanlı İmparatorluğu’na hizmet etmiş önemli karakterlerinden birisiydi. Bütün bu izleri Bronislaw KOMOROWSKI Polonya Cumhurbaşkanı takip ettiğimizde ne kadar yakın olduğumuzu ve ne kadar önemli dönemleri beraber kurduğumuzu, Türkiye ile Polonya’nın geçmişten günümüze iyi ilişkilerinin nasıl her dönemde kendini gösterdiğini tespit edebiliriz. Polonya bildiğiniz gibi, 1918 yılında bağımsızlığını kazandı ve ülkemizin ilk imzaladığı anlaşmalardan bir tanesi de Türkiye ile 1923 yılında imzalanan dostluk anlaşması oldu. Aynı zamanda, Polonya, Türkiye üzerindeki yabancı güçlerin hükümranlıklarını artırmak için Sayın Cumhurbaşkanı Abdullah GÜL, Sayın Eşi ve Türk dostlarım; Öncelikle, Türkiye’ye ziyaretimin iki ülke arasındaki diplomatik ilişkilerin 600. yılına denk gelmesi nedeniyle büyük memnuniyet duymaktayım. Bu sempozyumun düzenlenmesinde emeği geçen herkese teşekkür etmek istiyorum. Bu toplantı, iki ülkenin milleti için de son derece önemlidir. Ayrıca, bu tip toplantılar, iki ülkenin ortak geçmişi üzerinde ortak düşünceler üretme ve ilişkileri bir kere daha gözden geçirme fırsatı veriyor. kullandıkları kapitülasyonlara karşı çıktı. Türkiye ile Polonya arasında paralel pek çok özellik bulunmaktadır. 18. ve 19. yüzyıllar her iki ülke için de zafiyet ve baskı yıllarıydı. I. Dünya Savaşı’ndan sonra ise her iki ülke yeniden doğup, ilişkilerini demokratik toplumlar olarak düzenledi. Bugün bile karşı karşıya kaldığımız güçlükleri milletimizi korumak adına birbirimizi destekleyerek bertaraf etmeye çalışıyoruz. Toplumlarımıza bakacak olursak, modernleşmeye Saygıdeğer Hanımefendiler ve Beyefendiler, Tarih bir disiplin olarak ilgi alanıma girmektedir. Ben tarihten ilham alırım. Tarih bizlere sağlıklı düşünme, iyimser olma, kendi milletimizi ve diğer milletlerle olan ilişkileri daha iyi anlama imkânı verir. İşte o yüzden de diplomatik ilişkilerimizin 600 yıl içindeki gelişimine bakacak olursak her zaman iyi komşuluk ilişkilerinin ilerlediğini görüyoruz. Çünkü bu 600 yılın 575 yılını tamamen işbirliği ve barış içinde geçirmişiz. Türk ve Polonya halklarının inandık, diğer milletlerden daha hızlı gelişen milletler olma gayreti içinde başarılı olduk. Bir kez daha sempozyumda bulunmaktan çok memnun olduğumu vurgulamak istiyorum. Türkiye ve Polonya arasındaki diplomatik ilişkilerin 600. yılını kutluyorum. Ümit ediyorum ki 600. yıl kutlamaları bir sonraki kutlamaların temelini teşkil edecektir. bölgesel çerçevenin dışına taşan güçler geliştirme eğiliminde olduğu dönemler elbette olmuştur. Osmanlı İmparatorluğu, Litvanya ve Polonya Krallıklarının Kırım ve Tuna nehri üzerinde daha fazla güç elde etmeye çalıştığı olmuştur. Bütün bunları anlamak bence çok önemli çünkü bu sayede bugün gözümüzün önünde olanları çok daha iyi anlayabilir, anlamlandırabilir ve geleceğe dair ümitler taşıyabiliriz. Tarihte bugün ne yapmamız gerektiğine dair çok önemli dersler yer alıyor. Biz milletlerimizin ne kadar büyük olduğunu, devletlerimizin nasıl bugünlere geldiğini ancak tarihe bakarak anlayabiliriz. 18 TR SUNUŞ 19 PREFACE Bronislaw KOMOROWSKI President of Poland We should use history to remember. The spouse of Süleyman the Magnificent, Hürrem (Roxelana), became one of the Ottoman Sultans. Similarly, Ibrahim Pasha came out of Poland and became one of the important figures who served for the Ottoman Empire. When we track all these traces, we can find out how close we were, how we built important eras together His Excellency, President Abdullah GÜL, his spouse and Turkish friends; First of all, I feel considerably pleased that my visit to Turkey coincides with the 600th anniversary of the diplomatic relations between the two countries. I would like to thank everyone who contributed to the organization of this symposium. This meeting is of great significance for the people of both countries. Also, such meetings give the opportunity to build common grounds on the common history of the two countries and to and how the good relations between Turkey and Poland manifested themselves from the past to present. Poland, as you know, gained its independence in 1918 and one of the first treaties our country signed was a treaty of amity with Turkey in 1923. As you are well aware, Poland stood up to capitulations used by foreign powers to increase their rules over Turkey. There are many parallel characteristics between Turkey and Poland. The 18th and 19th review the relations once again. centuries were times of infirmity and pressure for both countries. After the World War I; History as a discipline is in my field of interest. I am inspired by history. History gives us an Even today, we try to eliminate the challenges we face by supporting each other in order to Ladies and Gentlemen, opportunity to think clearly, to be optimistic, and to better understand our nation and its relations with other nations. Therefore if we take a look at the development of our diplomatic relations throughout 600 years, we see that good neighbour relations have always been however, both countries were reborn and arranged their relations as democratic societies. protect our people. If we take a look at our societies, we believed in modernization. We were in an attempt to be nations developing more rapidly than the others and we succeeded it. maintained because we spent 575 of these 600 years in full cooperation and peace. For sure, Once again, I would like to underline that I am very glad to be in this symposium. Lithuanian Kingdom tried to obtain more powers over Crimea and Danube River. I think it is and Poland. I hope that the 600th anniversary will be the basis for the upcoming 600th there have been times when Turkish and Polish people had the tendency to develop powers extending out of the regional frame. There were times when the Ottoman Empire, Polish very important to understand all of these because we can, by this means, better understand and make sense of the things happening in front of our eyes and be hopeful for the future. I would like to commemorate the 600th anniversary of diplomatic relations between Turkey anniversary. History contains very important lessons as to what we should be doing today. We can only understand how strong our nations are and how our states reached where they are today by looking into history. 20 PREFACE ENG 21 SUNUŞ dediğimiz bölge Polonya’yla aynı taç altında birleşti. Osmanlı, 1475’te Kırım Hanlığı’yla anlaşarak onu İmparatorluk bünyesine alıp doğrudan doğruya Karadeniz mahalindeki gelişmelerde çok önemli bir faktör olarak kendini gösterdi. Aynı devrede, yani 15. asır Prof. Dr. Halil İNALCIK sonlarında 16. asır başlarında, bu bölgedeki büyük devlet, Doğu Avrupa’yı içine alan büyük imparatorluk, Altın Orda İmparatorluğu, yani Moğol İmparatorluğu idi. Bu imparatorluk çöktükten sonra Kırım’da Kırım Hanlığı yükseldi. Moskova 14. yüzyıl sonlarında bir Knezlikti. Moskova’nın yükselmesinde de -tarihin bir cilvesi- Altın Orda’nın büyük rolü oldu. Çok muhterem Başbakan Yardımcısı, eski dostum Sayın Bülent ARINÇ’ın huzurunda bu konuşmayı bana tevdi eden Sayın Basın-Yayın ve Enformasyon Genel Müdürüne teşekkür ederim. Beni dinlemek için gelmiş olan çok değerli dinleyicilerime de kalbi teşekkürlerimi ifade etmek isterim. Efendim, profesörler not defterlerini çıkarmadan söze başlamazlar. Ben de bu işi ciddiye aldım ve bir haftadır üzerinde çalışıyorum. Biliyorsunuz, Kırım tarihinin belli başlı safhalarını yakında bir kitap olarak neşretmek üzereyim; herhalde bu yaz çıkar. Kırım, Osmanlı ile beraber Doğu Avrupa’daki devletler sisteminin çok önemli bir üyesi idi zamanımıza kadar. Karadeniz’in kuzeyinde bulunan Lehistan, Litvanya, Kazaklar, Altın Orda ve Moskova arasında, bölgedeki devletler arasında ağır basan bir kuvvet olarak Osmanlı İmparatorluğu büyük gelişmeleri idare etmiş, bilfiil büyük seferler tertip etmiş bir imparatorluktu. Tarihi hadiseler tekerrür etmez. Bu inanılmış bir slogandır. Fakat bugünkü hadiseler, şu günlerde gördüğümüz ve hepimizi heyecanlandıran, endişeye sevk eden büyük gelişmeler gösteriyor ki tarih tekerrür eder. Çünkü jeopolitik coğrafya ve devletlerin konumu ne olursa olsun o gelişmeler tarihin konusudur. Fakat coğrafya, kültür ve devletlerin teşekkülü bu bölgede belli bir örgü takip ederek gelişmektedir. Yani, ana yapılar tarihte tekerrür eder. Çünkü bir Moskova vardır, bir Türkiye vardır, bir Polonya vardır ve tarih bu çerçevede tekerrür etmektedir. Tabii failler ve gelişmeler farklıdır. Bu bölgedeki gelişmeler üzerinde çeşitli safhalar tespit ettim. Failler aynıdır. Polonya’da 14. asır sonlarında Jagiellon, Litvanya’daki Jagon hanedanıyla birleşti. Yani, bugün Ukrayna 22 TR SUNUŞ Altın Orda Hanı kendisine en yakın olan Moskova Knezliği’ne on iki kadar Rus prensliğinin haracını, vergilerini toplama vazifesini verdi. İşte Rusya’nın tarih sahnesine çıkışı ve Doğu Avrupa’da büyük bir devlet olma yolundaki ilk adımı atışı, bir Moğol Hanlığı olan Altın Orda Hanlığı’nın bu vazifeyi, bu fonksiyonu Moskova’ya vermesiyle oldu. Diğer Prensler üzerinden haracı toplayıp Han’a götürdüğü için Moskova önemli bir siyasî mevki kazandı. Altın Orda parçalandıktan sonra Kazan Hanlığı, Kırım Hanlığı, Kasım Hanlığı gibi bir takım hanlıklar ortaya çıktı. 1475’te Kırım Hanları ve Kırım’da yükselen Giray Hanedanı, Osmanlı’yla birleşti. Büyük General Gedik Ahmet Paşa 1475’te Kırım’la anlaştı ve Kırım’ın güneyindeki Kefe eyâletini Osmanlı’ya kattı. Bu tarihten itibaren Osmanlı Devleti artık kuzeydeki gelişmelere doğrudan doğruya bir fail, bir faktör olarak girmiş bulunuyordu. 1475’te Kırım Hanları Altın Orda kadar kudretli değildi. Kaldı ki Altın Orda Hanı burayı tekrar elde etmek için saraydan hareket ediyor. Osmanlı, Karadeniz’in kuzeyindeki step bölgesine hâkim olan bu Kırım Hanlığı’nı destekleyerek Doğu Avrupa’da çok faal bir durum kazandı. Osmanlı İmparatorluğu için Karadeniz bir Osmanlı gölü idi. Büyük Fatih Sultan Mehmed, bütün sahillerinden Kefe Cenevizlilerini bertaraf etti. Boğa Dağı’nı kendisine bağladı ve Çerkes sahillerini aldı. Fatih öldüğünde Karadeniz bir Osmanlı, bir Türk gölü idi. Karadeniz’in müdafaası Osmanlı İmparatorluğu’nun çok önemli bir bölgesi olarak Kırım Hanlığı vasıtasıyla devam ettiriliyordu. Osmanlı, Kırım Hanlığı’nı kuzeydeki gelişmelere karşı daima destekleyerek Karadeniz’i korumaya çalışmıştı. Karadeniz’in bu step bölgesinde Kazaklar, yani bugünkü Ukrayna’nın menşei olan Kazaklar saldırıya geçtiklerinde Karadeniz tehlikeye düştü. Orada Doğu Avrupa’nın Hristiyan uç kuvvetleri şöyle teşkilatlandırılmıştı: Dinyeper’de Zaporog Kazakları genellikle Lehistan’a bağlıydı. Don Kazakları Moskova’ya bağlıydı. Kafkasya üzerinde Terek Kazakları, yine Moskova’ya bağlıydı. 23 Moskova Knezliği, III. İvan zamanında bir imparatorluk hayaline kapıldı. Rusya’nın gelişmesi Divan’daki mücadelesi sonunda kuzeye büyük bir sefer hazırlığına başlandı. Çünkü İvan, evlendi ve çar, kayser, imparator unvanını aldı. Bundan itibaren de Moskova, Bizans’ı ihya tehdit ediyor. İşte bu tehditlere, Moskova’nın bu üstünlük iddialarına karşı 1569’da, ve Rus İmparatorluğu’nun bütün bölgeye hâkim bir devlet olarak yükselmesi 1500 tarihine doğru III. İvan’la başlar. III. İvan, son Bizans İmparatoru Konstantin’in yeğeni Prenses Zoe ile etmek, Karadeniz’e hâkim olmak, İstanbul’u almak gibi bir ideoloji benimsedi. Yani Moskov Knezlerinin, çar, kayser veya imparator unvanıyla Bizans imparatorlarına halef olma istekleri o zamandan itibaren, yani 1500’e doğru, bu gelişmeyle karşımızdadır. Moskova bölgede Osmanlı İmparatorluğu için en büyük rakip haline geldi. Fakat bu imparatorluk hayalini asıl gerçekleştiren Büyük İvan oldu. IV. İvan 1533’lerde geldi, 1584’e kadar, elli seneden fazla Moskova Knezi ve imparator olarak Büyük Rusya’nın yapıcısı oldu. Polonya’nın bölgede doğuya doğru genişlemesi, 14. asır sonlarında, 1385’lerde Litvanya Dükalığı ile birleşmesiyle başladı. Lehistan -o zaman Osmanlı literatüründe Lehistan’dı- bu suretle Karadeniz’in kuzeyinde faal ve büyük bir devlet olarak Moskova’nın karşısına çıktı. İvan, Altın Orda İmparatorluğu’nun halefi olma, Bizans’ın varisi bir imparatorluk olarak ihya etme politikasını benimsedi. Bu arada çok enteresan ve çok önemli bir gelişme, Moskov Knezleri daha üçüncü yılından başlayarak batı teknolojisini alarak bölgede çok önemli bir devlet haline geldi. IV. İvan, Doğu Avrupa’yı, yani Altın Orda’nın mirasını Volga Irmağı’ndan Smolensk’e kadar, Lehistan-Litvanya Devleti’ne kadar kendi hükmü altına aldı. Hakikaten çok dikkate değer bir şeydir. III. İvan’dan sonra imparatorluğu ihya eden IV. İvan’dır. İmparator anlamında “tzar”, kayser’den bozma “çar” unvanını benimsedi. Altın Orda Hanlarının varisi olma iddiası ile Kazan’ı aldı, Astrahan’ı aldı. Batı’da Litvanya üzerinden Baltık’a doğru irtifak yaptı. Yani, Doğu Avrupa’da bu coğrafyanın büyük devleti ve çar sıfatıyla Rusya’nın üstünlüğünü tesis etti. Bu tarihi bir gelişmedir. Bugüne kadar Rusya’nın bölgede üstünlük iddiaları ve Putin’in Neo-Avrasyacılık nazariyesiyle benimsediği Doğu Avrupa’da hâkim olma iddiaları IV. Ivan ile başlar. Osmanlı bu yeni kurulan Rus İmparatorluğu’na karşı en büyük rakipti. Bir taraftan tabii Osmanlı İmparatorluğu, Jagiellon Hanedanlığı idaresinde Litvanya, yani bugünkü Ukrayna ve Lehistan birleşmiş oldu. Demek ki sahnede şimdi büyük devletler bulunmaktadır. LitvanyaPolonya bir tarafta batıda, kuzeyde Moskova Rus Çarlığı, öbür tarafta Kırım Hanlığı ile Osmanlı vardır. Bu üç devlet arasında Doğu Avrupa’da üstünlük mücadelesinde Rusya önde gelir. İvan’ın, Rusya’nın üstünlüğü şuradadır: Rusya’nın Batı teknolojisini benimsemesi İvan’la başlar. Kazan’ı muhasara ettiği zaman İvan’ın 150 topu vardı. Bu top ateşi karşısında Step Hanlıkları silip süpürüldü. Burada karşı koyan yegane kuvvet Osmanlı’ydı. Osmanlı, Karadeniz’in kuzeyinde Kırım Hanlığı’nı tehdit eden Moskov Çarlığı’na karşı reaksiyonunu Sokollu’nun veziriazamlığında gösterdi. Kanuni’nin son yıllarında, bilhassa Sokollu’nun 24 TR SUNUŞ Kazan Hanlığı’nı almış, Astrahan’a kadar gelmiş ve burada büyük bir kale kurmuş, Terek Irmağı üzerine Kazaklarını yerleştirmiş ve öbür taraftan Don Kazakları ile Kırım Hanlığı’nı Kanuni’nin ölümünden birkaç sene sonra, Osmanlı büyük bir ordu hazırladı. Moskova’yı yani İvan’ı Kazan’dan, Astrahan’dan atmak ve Doğu Avrupa’da Osmanlı hâkimiyetini Kırım’la beraber tesis etmek için büyük bir sefer hazırladı. Bu büyük sefer de teknoloji bakımından çok enteresan. Osmanlı’nın kendi ordusunun ikmâl hizmetlerini görecek donanmaya ihtiyacı vardı. Hakikaten Kefe Beylerbeyinin teşebbüsü ile bir donanma Don Irmağı’ndan yukarıya çıkacak, Perivoli denen Don Irmağı ile Volga’nın çok yaklaştığı bölgede bir kanal açılacak; donanmamız Volga’ya girecek, Volga’da Kazan’ı kurtaracak; güneye Astrahan’a girecek ve Astrahan’dan Rusları kovacaktı. Osmanlı’nın bu büyük teşebbüsü ve başardığı büyük sefer planı, çok enteresandır. Demek ki, Osmanlı Rus İmparatorluğuna karşı büyük bir reaksiyon gösteriyor ve bölgede kendi hâkimiyetini sağlamlaştırmak istiyor. Bu büyük sefer tarihimizde, 1569 Astrahan Seferi veya Ejderhan Seferi olarak malûmdur. Bunun üzerine uzunca bir İngilizce makalem var. Sokullu’nun, Osmanlı’nın bu büyük teşebbüsü maalesef hezimetle neticelendi. Çünkü seferi hazırlayanlar teknolojik bilgiden mahrumdular. Don-Volga Kanalı kazılmaya başlandı fakat o zamanki teknoloji bu kadar imkân dâhilinde değildi. Rusya ancak Sovyetler zamanında Don ve Volga arasında bu kanalı açmayı başarabildi. O zamanlar yanlış bir inançla donanmamızı Volga’ya yürütmek, oradan Astrahan’a inmek gibi bir plan düşünülmüştü. Büyük bir ordu ve bunun ikmâl işleri, mühimmat ve diğer ihtiyaçları Kazak’ta yapılmıştı. Bizim ordu Astrahan’a donanmasız indi, fakat Astrahan’da mevsim geçmişti. Rus İmparatorluğu’nun kuruluşunda çok enteresan şeyler vardır. Rus İmparatorluğu bir bölgeye girdiği zaman kaleler inşa eder ve kendi uç kuvvetlerini, Kazakları oraya yerleştirirdi. Astrahan’da, nehrin ortasında su içinde çok kuvvetli bir kale kurdular. Keza, Terek’te de Rus İmparatorluğu bir kale kurmuştu. Astrahan/Ejderhan Kuşatması, ordumuzun Kırım Hanlığı ile beraber hezimetiyle neticelendi. Osmanlı, Astrahan ve Kazan’dan Çarlığı atamadı. Çarlık artık Kafkasya’nın üzerinde Terek Irmağı’nda kendi kuvvetlerini yerleştirmişti. Ordumuzda açlık ve isyan vardı. Bu nedenle Kırım’a döndüler. Daha sonra da Azak’ta mühimmat depoları patlatıldı. Belki de bir Rus casusunun işidir çünkü ordumuzda bir Rus casusu vardı ve Moskova’ya sürekli raporlar gönderiyordu. Böylece Kanal Seferi, Osmanlı’nın bu büyük teşebbüsü hezimetle neticelendi. Bundan sonra Doğu Avrupa’da Moskova’nın yükseldiğini ve rakipsiz bir şekilde yerleştiğini görüyoruz. Bundan Litvanya-Polonya Birliği de nasibini aldı. Pek belirtilmez ama Rus Çarı Büyük İsvan, aynı zamanda doğudaki Müslüman Hanlıklarına karşı yazılarında Uluhan unvanını kullanıyordu. Artık Altın Orda İmparatorluğu’nun bir 25 varisi gibi Doğu Avrupa hâkimiyetini tam olarak ele geçirmişti. Bu büyük kuvvet, Polonya- Kırım’ın hadisesini size bir saat daha konuşabilirim. Bugün artık uluslararası diplomasinin Karadeniz kuzeyindeki büyük mukavemet kolunu kıramadı. Ancak, Büyük Katerina yüz bin Kırım Türkünü hayvan vagonlarına koyarak Orta Asya’ya sürgün etmiştir. Yani Kırım, Litvanya’yı da tehdit etti. Beyaz Rusya’ya, daha sonra Kiev’e, Tietter Irmağı’na kadar biz Moskov Çarlarının fütühat yaptığını görüyoruz. Fakat hiçbir zaman Kırım’ı, yani Osmanlı’nın zamanında Rus orduları Karadeniz’e kadar indi. Karadeniz’e ilk inen Büyük Petro oldu. Rusya ilk defa Karadeniz’e indi ve Azak’ı aldı. Karadeniz’de Rus varlığı uzun bir mücadele sonunda olmuştur. Ancak, Büyük Katerina zamanında, Rusya’yla başlayan büyük savaşta ordularımız büyük yenilgiye uğradı. Rus orduları Kırım’ı istila etti. Aynı zamanda, Baltık’tan hareket eden Rus donanması Batı Akdeniz’e geldi. Çeşme’de bizim donanmamızı yaktı. Bundan sonra artık Osmanlı perişan bir durumda ve Doğu Avrupa’daki mücadelesini tamamen kaybetti. Bu arada, belirtmem lâzım: Doğu Avrupa’da Osmanlı kendi gücünü göstermek için Viyana’yı muhasara eden Büyük Merzifonlu Kara Mustafa Paşa’nın muhasaradan altı-yedi sene önce bugünkü Ukrayna’ya bir seferi vardı: Civil Seferi. Osmanlı, Doğu Avrupa’daki gelişmeleri yakından takip ediyordu. Şuraya geleceğim: Tarih tekerrür eder. Bakın neden: Rus İmparatorluğu Lehistan’ı tamamen ortadan kaldırdı. 1795’te Lehistan’ı tamamen işgal etti. Rus çarlığı Orta Asya’ya da el attı. Çin Denizi’ne kadar, Vladivostok’a kadar bütün Sibirya bölgesini aldı. Dünyayı tehdit eden muazzam bir imparatorluk oldu. Bu imparatorluğun tehlikesi, Batı teknolojisini Türklerden ve başka devletlerden daha önce benimsemesindendir ki bu da Büyük Petro’yla olmuştur. Bu İmparatorluk Gorbaçov’la 1991’de parçalandı. Ardından Rus boyunduruğu altına alınan Polonya, Beyaz Rusya ve Orta Asya’daki Hanlıklar, bağımsız devletler olarak ortaya çıktı. Şimdi Rusya kendi kabuğunda, ortada Moskova ve etrafında çıbanı haline gelen Kırım Türkleri nasıl imha edildi ve Kırım Türkleri buradan nasıl sürüldü? Benim babam oradan göçmen olarak gelmiştir. O dönemde orada tek bir Rus yoktu. Stalin üç Rusya stratejisi için Anadolu’ya karşı en önemli üstür. Sivastopol’da bir Rus üssü olduğunu biliyorsunuz. Bugün Rusya oradan hareket etmektedir. Bütün Kırım’ı Ruslaştırma amacındaki muazzam plan bugün tahakkuk etmiştir. Bugün Kırım’da yüzde altmıştan fazla Rus var. O dönemde bir tane bile Rus yoktu. Ben 1994’de Kırım’a gittiğim zaman sürgünden dönmüş bir Kırımlı “sana eski evimi göstereyim” dedi. Gittik, kapıyı çaldık ve bir Rus hanımı çıktı karşımıza. Hemen tanıdı bizi. Kırımlı Türkün evini, Rus hükûmeti bu aileye vermiş. Hemen anladı ve polis çağıracağım diyerek karşı çıktı. Biz kaçtık. Rusya Kırım’da, bu Türk-Müslüman yurdunu sistematik olarak göçe zorlayarak, katlederek yerleşmiştir. Bugün Ukrayna’nın parçalanması bahis konusu olduğunda Kırım’ı bırakmak istemiyor. Yüzde altmış Rus halkı var orada, diyor ve ordusunu naklediyor. İşte onun için sözümün başlangıcında söyledim, tarih tekerrür eder. Osmanlı’nın halefi olan bu Türkiye Cumhuriyeti’ne, Polonya-Litvanya’nın varisi olan bugünkü Polonya’ya büyük vazife düşmektedir. Talihimiz var ki Batı dünyası bizimle beraberdir. Hepinize teşekkür ederim. yeni Rusya bu çarlık imparatorluğunu inşa etme yolundadır. Bunun nazariyesini bizzat Putin bir makale yazarak ortaya koydu ve orada bu imparatorluğu tekrar ihya etmenin yollarını gösterdi. Putin’in bu nazariyesi Neo-Avrasyacılık 19. yüzyılın başında ortaya çıkmıştır. Rusya’nın hem Avrupa’da hem Orta Asya’da büyük bir devlet olması ve buradaki bütün halkların o imparatorluk içine alınması… Avrasyacılık teorisi budur. Rus haricî politikası bu imparatorluğu korumak olarak tayin edilmiştir. Rusya, Avrupa’yla beraber Hitler Almanya’sına karşı zaferden sonra tekrar güçlendi. Bugün de Putin bu imparatorluğu, Çarlık İmparatorluğunu canlandırmak ve bunları kendi kisvesi altında toplamak için gayet ilginç siyasî teoriler geliştirdi. Bağımsız Devletler Topluluğu diye bir şey ortaya atıldı. Sözde bağımsız olan Orta Asya devletlerini -Kazakistan, Türkistan v.s.- kendi himayesi altına almaya çalıştı. Diğer tarafta da Ukrayna vardı. Çünkü Ukrayna’nın doğusu her zaman eski Ortodoks Rus Kazaklarınındı. Don Kazakları oraya kadar gelmişlerdi. 26 TR SUNUŞ 27 PREFACE Prof. Halil İNALCIK I identified various phases over the developments in this region. The perpetrators are the same. At the end of the 14th century, Jagiellon in Poland merged with Jagon dynasty in Lithuania. That is to say, the area called Ukraine today merged with Poland under the same I crown. The Ottomans agreed with the Crimean Khanate in 1475, included it in the empire, would like to thank the Directorate General of Press and Information for giving me the opportunity to make this speech before the esteemed Deputy Prime Minister and my old friend Mr. Bülent ARINÇ. I would also like to extend my heartfelt appreciation to my esteemed audience. Pardon me but professors do not start to speak before taking their notebooks out. I took this serious and have been working on it for a week. You know that I am about to publicise and directly became a very important factor for the developments in the Black Sea region. In the same era, namely by the end of the 15th and at the beginning of the 16th century, the great state in this region, the great empire comprising of Eastern Europe was the Golden Horde, in other words the Mongol Empire. After this empire collapsed, Crimean Khanate rose out of Crimea. Moscow was a Duchy at the end of the 14th century. Golden Horde had a great role in the rise of Moscow, a twist of history. Golden Horde Khan assigned Moscow Duchy, the closest one to itself, to collect the tributes and taxes from as much as twelve Russian princedoms. a book on fundamental phases of Crimean history. I guess it will be published this summer. Only after the Golden Horde, a sector of the Mongol Empire, assigned this duty, this function located in the north of Black Sea, the Ottoman Empire was an empire that handled great collected racket from other Princes and delivered it to the Khan. Upon the dissolution of the Crimea was a very important member of the system of states in Eastern Europe along with the Ottomans up to this era. Among Poland, Lithuania, Kazakhs, Golden Horde and Moscow developments as a predominant power among the states in the region and that actually launched large campaigns. Historical events do not recur. This is a believed slogan, but today’s events and great developments we are seeing nowadays and feeling excited and concerned about show that history recurs, because those developments are the subjects of history no matter what the geopolitical geography and location of states are. However, geography, culture and the constitution of states progress by following a certain pattern. That is to say, main structures recur in history because there is a Moscow, a Turkey and there is a Poland and the history recurs in this framework. Perpetrators and developments are surely different. 28 to Moscow then Russia stepped onto the stage of history and took the first step to become a great state in the Eastern Europe. Moscow gained an important political position as it Golden Horde, such khanates as the Khanate of Kazan, the Crimean Khanate and the Qasim Khanate emerged. The Khans of Crimea and the House of Giray united with the Ottoman Empire in 1475. The Grand Admiral Gedik Ahmed Pasha made an agreement with Crimea and made the Eyalet of Kefe which was located in the southern coast of Crimea a part of Ottoman lands. From this date on, the Ottoman Empire became a direct party and factor to the developments occurring in the north. The Khans of Crimea were not as powerful as the Golden Horde in 1475. Besides, the Khan of the Golden Horde was acting in collaboration with the Ottoman Empire to get it back. The Ottoman Empire gained a very active position in the Eastern Europe by supporting this Crimean Khanate which dominated the steppe region on the northern part of the Black Sea. The Black Sea was an Ottoman lake for the Ottoman Empire back then. Grand Fatih Sultan Mehmed, Mehmed the Conqueror, ruled all the Genoese PREFACE ENG 29 of Kefe out from all coasts. He took the Mount of Boga along with the Circassian coasts. When Mehmed the Conqueror passed away, the Black Sea was an Ottoman, a Turkish lake. The Crimean Khanate was assuming the duty of protecting the Black Sea as a very fundamental region of the Ottoman Empire. The Ottoman Empire always made strenuous efforts for protecting Black Sea by supporting the Crimean Khanate against all the developments occurring in the north. The Black Sea fell into jeopardy when the Kazakhs living on this steppe region of Black Sea, ancestors of Kazakhs living in Ukraine today, took the offensive. The Christian border outposts of the Eastern Europe were organized as follows: The Kazakhs of Zaporog in Dnieper were generally under the rule of Poland. The Kazakhs of Don were under the rule of Moscow along with the Kazakhs of Terek over the Caucasia. The Grand Duchy of Moscow was labouring the delusion of becoming an empire during the reign of Ivan III Vasilyevich. The Russian Empire rose as the dominant state in the region around 1500s under the rule of Ivan III Vasilyevich. Ivan III Vasilyevich got married to Princess Zoe, niece of Constantine XI Palaiologos, the last Byzantine emperor, and gained the titles of Tsar, Kaiser and Emperor. After that date, Moscow ideology evolved around the aims of revivifying the Byzantine Empire, ruling the Black Sea and conquering Istanbul. In other words, the Grand Duchy of Moscow was aiming to become the successor of the Byzantine Empire under the titles of Tsar, Kaiser and Emperor since 1500s. Moscow became the archrival for the Ottoman Empire in that region. Nonetheless, it was Ivan IV Vasilyevich who made this imperial dream come true. Ascending the throne in 1533, Ivan IV Vasilyevich became the founder of the Great Russia and ruled the country as the Grand Prince of Moscow and emperor until 1584 for more than 50 years. Poland started to expand towards the East by uniting with the Grand Duchy of Lithuania around 1385. In this wise, Poland rose as an active and great state on the northern part of the Black Sea against Moscow. Ivan IV aimed for becoming the successor of the Golden Horde and reviving the Byzantine Empire as its heir. The Grand Duchy of Moscow turned into a major state in the region by using the Western technology from the third year of its foundation which was a very interesting and important development. Ivan IV, took the Eastern Europe, i.e. the heritage of the Golden Horde, under its domination from Volga River to Smolensk, to the Polish–Lithuanian Commonwealth, which was a noteworthy development. It was Ivan IV who revived the Empire after Ivan III. The title of “Tsar” which was derived from “Kaiser” was adopted to call the emperor. They took Kazan and Astrakhan to become the successor of the Golden Horde. They granted an easement towards the Baltic Sea over Lithuania in the West. In other words, it restored the dominance of Russia under the title of Tsar as the grand 30 state in the Eastern Europe. It was a historic development. Russia’s supremacy claims in the region and Putin’s aims of dominating the Eastern Europe with the Neo-Eurasianism theory started with Ivan IV. The Ottoman Empire was the archrival of this young Russian Empire. On the other hand, the Ottoman Empire united with Lithuania, currently Ukraine and Poland, which was under the reign of the Jagiellonian dynasty. Great states were on the scene now. Lithuania -Poland were on the West, the Tsardom of Russia was on the North and on the other side, there were the Crimean Khanate and the Ottoman Empire. Russia was ahead in the fight for superiority in the Eastern Europe amongst these three states. The superiority of Ivan and Russia can be explained as follows: Russia started to adopt the Western technology during the reign of Ivan. Ivan had 150 cannon balls when they besieged Kazan. The Khanates of steppes were eradicated before this artillery fire. The Ottoman Empire was the only power that could resist it. The Ottoman Empire reacted against the Tsardom of Russia which threatened the Crimean Khanate in the north of the Black Sea when Sokollu Mehmed Pasha took the office as the Grand Vizier of the Ottoman Empire. During the last years of Suleiman the Magnificent, the preparations for a great campaign towards the North were started particularly through the efforts of Sokollu in the Imperial Council. Because Ivan seized the Khanate of Kazan, moved until Astrakhan, built a grand fortress there, placed the Kazaks over the Terek River and it was threatening the Crimean Khanate with the Kazakhs of Don. A few years after the death of Suleiman the Magnificent, the Ottoman Empire prepared a great army to put an end to the menaces and supremacy claims of Moscow in 1569. A great campaign was initiated to throw Ivan out of Kazan, Astrakhan and to restore the domination of the Ottoman Empire in the Eastern Europe along with Crimea. This campaign was also highly interesting from technological perspective. The Ottoman Empire needed a fleet to meet the supply services of its army. With the initiative of the Governor of Kefe, a fleet was going to move up to the Don River, they were going to open a canal between the Don River, also known as Perivoli and the neighbourhood of Volga River, our fleet was going to get into Volga and save Kazan, they were going to go down to Astrakhan on the South and repel the Russians from there. This great initiative and the campaign plan of the Ottoman Empire which proved successful was a very interesting one. It means that the Ottoman Empire vigorously reacted against the Russian Empire and wanted to consolidate its sovereignty on that region. This campaign is known as The Russo–Turkish War (1568–70) or Astrakhan Expedition. I wrote a lengthy article in English on this topic. Ottoman Empire’s, Sokollu Mehmed Pasha’s this great effort; unfortunately, resulted in defeat since those who planned the campaign did PREFACE ENG 31 not have technological knowledge. They started building Volga–Don Canal, yet they lacked Ukraine before six or seven years before the siege: Civil Campaign. Ottoman Empire was down to Astrakhan. A big army with its requirements and supplies were assembled in Kazan. Poland in 1795 completely. Russian Tsardom also turned its hand to Central Asia. It took the technology back-then. Russia was able to complete the canal only when Soviets came to power. Back then, an improper plan was made to ship the fleet to Volga and then reaching Our army reached Astrakhan without a fleet but the favourable season was overdue in Astrakhan. There are very interesting facts regarding Russian Empire’s establishment. When Russian Empire took the control of a region it would build castles and settle its own forces, Cossacks, there. They built a very powerful stronghold in the middle of the river in Astrakhan. In the same manner, Russian Empire built a castle in Terek. Siege of Astrakhan resulted in defeat of our army along with Crimean Khanate. Ottomans were not able to drive out the Tsardom from Astrakhan and Kazan. Tsardom settled its forces over Caucasus in Terek River. Our closely following the developments in Eastern Europe. This is what I want to say: History repeats itself. And this is why: Russian Empire completely eliminated Poland. It invaded the control of Siberia region, reaching China Sea and Vladivostok. It turned into an empire which threatened the whole world. This empire’s threat was about its adoption of Western technology before Turks and any other state, a development which happened during the reign of Peter the Great. This empire fell apart under Gorbachev in 1991. From then on, Poland, Belarus and Central Asian khanates, which had been subdued, emerged as independent states. Now Russia, Moscow being in the middle, is on the path of building a new Tsardom. This theory was postulated by Putin himself in an article and he demonstrated the ways for revivifying this empire again in his article. Putin’s theory, Neo-Eurasianism emerged in early 19th century: Russia becoming a great state in Central Asia and Europe and engulfing all the army returned to Crimea since it was suffering from hunger and mutiny. And then the army’s people in the region... that is what Eurasianism is. Aim of Russian foreign policy is set to Ottomans, Canal Campaign, ended in defeat. After this, we see the constant rise of Moscow Russia, along with Europe, regained its strength after the victory won against the Nazi ammunition depots were set on fire. It might be the work of a Russian spy since there was one among our army who was sending regular reports to Moscow. Thus, this great effort of in Europe and securing its position without a rival. This also affected the Polish–Lithuanian Union. It is not well mentioned, yet Russian Tsar Ivan the Great was using the title of “Great Khan” in his correspondences with Muslim khanates in the east. He took the control of Eastern Europe entirely as a successor to Golden Horde. This great force also threatened the Polish– Lithuanian Union. We see that, Muscovy tsars were conducting campaigns from Belarus to Kiev and Tietter River. Yet, they were not able to break into Crimea -the great resistance of Ottomans in northern Black Sea. Only during the reign of Catherine the Great, Russian armies were able to reach Black Sea. Peter the Great was the first one who reached Black Sea. For the first time, Russia reached Black Sea and took Azov. Russian presence in Black Sea emerged only after a long struggle. However, during the reign of Catherine the Great our armies were defeated heavily. Russian armies invaded Crimea and at the same time, the Russia fleet which was moving from Baltic Sea reached western Mediterranean. They burned down our fleet in Chesma. From then on, Ottoman Empire was in a miserable situation and it lost the fight in Eastern Europe completely. Here, I need to mention that Merzifonlu Kara Mustafa Pasha, who laid a siege to Vienna, – to demonstrate the power of Ottomans in Eastern Europe- also conducted a campaign into 32 protect this empire. Germany. Today, Putin has developed interesting political theories to revivify this Russian Empire. An organization called Commonwealth of Independent States was put forward. He tried to gather these quasi independent Central Asia states -Kazakhstan, Turkestan etc. - under his patronage. On the other side there was Ukraine. Because the Eastern Ukraine always belonged to old Orthodox Russian Cossacks. Don Cossacks had almost reached there. I can talk about the Crimea issue for another hour. How were Crimean Turks, who became the ulcer of international diplomacy today, annihilated and exiled from there? My father came from that region as a migrant. Back-then there was not a single Russian there. Stalin deported three hundred thousand Crimean Turks to Central Asia by putting them into railway wagons that meant for animal transportation. That is to say, for Russian strategy, Crimea is the most important outpost against Anatolia. You know that there is a Russian base in Sevastopol. And currently Russia acts from there. The great Russification plan of Crimea came true today. Currently, more than 60 percent of Crimea is Russian. Back then there was not a single Russian there. When I went to Crimea in 1994, a Crimean, who turned back from exile wanted to show me his old house. We went to his old house, knocked the door and a Russian woman opened the door. She recognized us immediately. This Crimean Turk’s house was given to this family by PREFACE ENG 33 the Russian government. She realized the situation immediately and objected saying that she would call police. We escaped from there. Russia settled in Crimea by forcing this Turkish-Muslim homeland into immigration and killing it. Russia does not want to give up on Crimea when it comes to the partition of Ukraine. It claims that 60 percent of the people living there are Russians and it is sending troops. As I said in the beginning of my speech, the history repeats itself. Republic of Turkey, as the successor to Ottoman Empire, and Poland as the successor to Poland-Lithuania, have great responsibilities. Fortunately, Western World is with us. I would like to thank all of you. SEMPOZYUM BİLDİRİLERİ SYMPOSIUM P A P E R S 34 Katolik Kilisesi yeniden birleşmişti. Bugün, Konstanz Konsili’ni halen dini fanatizm ve hoşgörüsüzlüğün sembolü olarak hatırlıyoruz: büyük Çek lider ve Kilise reformcusu Jan Hus, dini inançlara ters düştüğü gerekçesiyle Konstanz’da yakılarak öldürülmüştü. Dini meseleler bir yana, Konstanz Konsili ayrıca Avrupa ülkeleri arasındaki siyasî anlaşmazlıkların da hüküm sürdüğü bir arenaydı. Bu konsili, sonraki yüzyıllarda yaygın bir şekilde yapılacak olan barış toplantıları ile karşılaştırabiliriz. Konstanz’da, Baltık Denizi kıyılarında bir askeri güç olan Töton Şövalyeleri ile Polonya temsilcileri arasında önemli bir anlaşmazlık ortaya çıktı. Hristiyanların güç kullanarak kâfirlerin inançlarını değiştirme ve topraklarını müsadere etme hakları olup olmadığı konusunda ihtilafa düştüler. Konstanz Konsili’ndeki Leh temsilci Paweł Włodkowic -aynı zamanda Krakov Üniversitesi rektörü(Paulus Vladimiri) Hristiyan olmayanların[1] doğal haklarından söz ettiği Saevientibus başlıklı siyasî bir tez yazdı. Włodkowic, insanî ve ilahî kanunlara aykırı olduğu gerekçesiyle KOMŞULUKTAN KARDEŞLIĞE: Osmanlı-Polonya ve Türkiye-Polonya Tarihî İlişkilerinden Birkaç Manzara insanların kılıçla din değiştirmeye zorlanmalarını sert bir şekilde kınadı. Wlodkowic’in bu görüşü, Baltık Denizi kıyısındaki Prusya ve Samogitya için Töton Şövalyeleri ile ihtilafa düşen Polonya Kralı Ladislaus Jagiełło’nun çıkarları ile de örtüşüyordu. Avrupa’da paganların yaşadığı son topraklar olan bu iki ülke, kâfirleri yenmenin, mal ve mülklerini zapt etmenin meşru olduğunu ileri süren Töton Şövalyeleri tarafından daha önce ele geçirilmişti. Buna karşılık, Leh temsilciler, Hristiyan olmayanların da kanunî korumadan yararlanmaları ve mülkiyet hakkına sahip olmaları gerektiğini düşündüklerinden, söz konusu toprakları zapt etmenin yasal olmadığını ileri sürdüler. Lehler ve Töton Şövalyeleri arasındaki bu anlaşmazlık, Polonya-Litvanya ittifakının Töton Şövalyelerini mağlup ettiği Tannenberg-Grunwald Prof. Dr. Dariusz KOŁODZIEJCZYK* 600 yıllık Türkiye-Polonya ilişkilerinden bir makalede kısaca bahsetmek mümkün değildir. Bu nedenle, bugün kutladığımız bu önemli gün için üzerinde durulmasının anlamlı ve kayda değer olduğuna inandığım bazı olayları seçtim. Elbette, seçimim sübjektif oldu: İlişkilerimizin zengin tarihine göz atmak için 1414, 1542, 1676, 1790, 1913 ve 1939 yılları olmak üzere altı yüzyıl içerisinden altı olayı seçtim. Birçok Avrupalı hükümdar ve diplomat 1414 yılında, Almanya’nın güneyinde Konstanz kentinde bir araya geldi. Konstanz Konsili’nin amacı Katolik Kilisesi’ndeki bölünmeyi sonlandırmaktı. Kilise daha sonra her biri ayrı papa tarafından yönetilen üç fraksiyona bölündü. Konsil, geleceğin Kutsal Roma İmparatoru, Macaristan ve Almanya Kralı Lüksemburglu Sigismund öncülüğünde toplanmıştı. Konsil başarıyla sonuçlanmış ve * 36 Savaşı’yla (1410) yeniden ortaya çıktı. Konstanz’da iki taraf da Avrupalı entelektüel ve siyasî çevrelerin desteğini kazanmayı arzuluyordu. Polonyalılar, saldırı ve işgalin Hristiyanlığın ruhuna aykırı olduğunu öne sürerken, Töton Şövalyeleri’ni savunanlar ise Polonyalıları, “kâfir” Ortodokslar, pagan Litvanyalılar ve hatta Töton Şövalyeleri ile savaşan Müslüman Tatarlarla ittifak kuran sahte Hristiyanlar olarak nitelediler. Esasen, Tannenberg-Grünwald Savaşı sırasında Polonya-Litvanya askerlerine, Altın Ordu Devleti’nin eski hanı Toktamış’ın büyük oğlu Prens Celaleddin komutasındaki Müslüman Tatarlardan oluşan bir birlik destek olmuştu. Celaleddin, Litvanya’da barınmış ve Batılı Hristiyan komşularının yardımıyla babasının tahtını geri almayı ümit etmişti. Osmanlı-Polonya diplomatik ilişkilerinin başlangıcına da yukarıdaki bağlamda dikkate alınarak bakmamız gerekir. 15. yüzyılda yaşayan Polonyalı tarihçi Jan Długosz, Lüksemburglu Sigismund’un 1414 yılında Konstanz Konsili’nden Polonya Kralı Ladislaus Jagiełło’ya gönderdiği ve Türklere karşı askerî yardım konusunda destek istediği bir mektuptan 1 Varşova Üniversitesi, Tarih Enstitüsü, Varşova, Polonya. TR 600. YILINDA TÜRKİYE-POLONYA İLİŞKİLERİ SEMPOZYUMU Ludvik Ehrlich (ed.), Pisma wybrane Pawła Włodkowica (Paul Wladimiri’nin Çalışmaları -bir seçki-), C. 1 Varşova: PAX, 1968, ss. 2-98. 37 SEMPOZYUM BİLDİRİLERİ Dariusz KOŁODZIEJCZYK bahseder. Ancak, Polonya Kralının Türk karşıtı bir haçlı seferine katılma gibi ne bir arzusu ne de ilgisi vardı. Daveti nazik bir şekilde reddedip bunun yerine arabuluculuk önerdi. Kral, Osmanlı-Polonya ilişkilerini de başlatacak olan bir elçiyi Osmanlı Sultanı I. Mehmed’e [2] gönderdi. Elçi, Polonya’nın talebi doğrultusunda , Macaristan ile bir mütarekeye varmayı kabul eden Sultan tarafından samimi bir şekilde karşılandı. 15. ve 16. yüzyıl Leh siyasetini inceleyen Polonyalı tarihçiler, Hristiyan olmayanlara yönelik hoşgörülü tutumun, İtalyan üniversitelerinde öğretilen Roma hukukunun etkisinin yanı sıra İtalyan Rönesansı ruhundan kaynaklandığını öne sürmektedirler. Aslında, yukarıda sözünü ettiğim Paweł Włodkowic, İtalyan Padua Üniversitesi’nde hukuk okumuştu. Włodkowic kimi zaman, Hollandalı bilim adamı Hugo Grotius veya Katolik İspanya’nın zorbalığına karşı Amerikan Kızılderilerini savunan İspanyol hukukçusu Francisco de Vitoria gibi modern uluslararası hukukun öncüleri arasında sayılmıştır. İtalya’nın etkisinin yanı sıra, Litvanya hanedan soyundan gelen ve Litvanya topraklarını da yöneten Polonya krallarının, Müslüman Tatarlarla geçmişe dayanan özgün ve zengin ilişkileri olduğunu da unutmamalıyız. Doğu Avrupa’dan Çin’e uzanan büyük Avrasya bozkırları, Cengiz Han ve halefleri tarafından kurulan insanlık tarihinin en başarılı imparatorluklardan birinin temelini oluşturmaktaydı. Çeşitli halkları ve farklı dinleri kendi yönetimi altında toplayan Moğol ve Tatar hükümdarlar diğer dinlere karşı hoşgörü ve saygı gösterdiler. Amerikalı akademisyen Edward Keenan, Moskovalı grandükler ile Tatar hanları arasındaki ilişkilerde, tarafların barış anlaşmalarını kendi inançlarına göre yemin ederek onayladıkları bir uygulamadan (“herkes kendi inancına göre” gibi bir madde ile; Rusça každyj po svoej vere) bahseder. Moskovalı hükümdarlar, haçı öperek yeminlerini kutsarken, hanlar Kuran’a [3] el basarak yemin ederlerdi. Aynı heterojen siyasî kültür, Polonya kralları ve Litvanya grandükleri tarafından da paylaşıldı. Jagiellonian Hanedanı’ndan olan Polonya kralları açısından, halklarının Katolik ve Ortodoks Hristiyanlar, Ermeniler, Yahudiler, Karaimler ve hatta Müslüman Tatarlar’dan oluşmaları, yani komşularının sadece Hristiyan olmaması son derece doğaldı. O dönem Batı Avrupa dini açıdan oldukça homojen ve dinsel hoşgörüye tam anlamıyla hazır değilken, bu çok kültürlülük deneyimi o zamanlar Doğu Avrupa’ya özgüydü. 15. ve 16. yüzyıllarda Polonya kralları ve Müslüman hükümdarlar (Osmanlı sultanları ve Kırım hanları), arasında varılan anlaşmaların genellikle, biri Hazreti İsa’nın doğum tarihi, diğeri Hazreti Muhammed’in hicreti olmak üzere iki tarihli olması bunun bir göstergesidir. 2 3 38 Ioannis Dlugossii Historiae Polonicae Libri XII, C. 4, Krakov: Drukarnia “Czasu” 1877, ss. 181-183. Edward Keenan, “Muscovy and Kazan: Some Introductory Remarks on the Patterns of Steppe Diplomacy,” Slavic Review. American Quarterly of Soviet and East European Studies, nr. 26, 1967, ss. 548-558. TR 600. YILINDA TÜRKİYE-POLONYA İLİŞKİLERİ SEMPOZYUMU İkinci örneğim, 16. yüzyıla ait. Kanuni Sultan Süleyman ve Polonya Kralı Sigismund, 1533 yılında, daha önce 2, 3 ya da 5 yıl[4] gibi kısa süreli anlaşmaların yerine yaşamlarının sonuna kadar sürecek “ebedi” bir anlaşmaya vardılar. 1533 Osmanlı-Polonya Anlaşması, Süleyman ve Fransa Kralı I. Fransuva arasında varılan ünlü anlaşmadan üç yıl öncedir. 16. yüzyılda, Polonya ve Fransa, özellikle Habsburg Hanedanı’na yönelik Osmanlıların “Avrupa Politikası”nın iki ayağını oluşturmaktaydı. İlginç bir olay, Osmanlı Sultanı ile Polonya ve Fransa krallarının ne kadar yakın bir ilişkide olduğunu gösterir: Süleyman 1539 yılında, oğulları Bayezid ve Cihangir’in sünnet düğünleri ve kızı Mihrimah’ın Rüstem Paşa[5] ile düğününe katılmaları için Polonya ve Fransa krallarına resmi davette bulunmuştu. Üç yıl sonra, 1542 yılında, Polonya Kralı Sigismund, Gniezno Başpiskoposu Piotr Gamrat’a yazdığı mektupta, Polonya’nın müstakbel Kralı Sigismund Augustus’un düğün törenine Sultan Süleyman’ın davet edilmesini önermişti![6]. Davetiyenin gönderilip gönderilmediğini bilmememize rağmen, Kralın bu davet fikrini Polonya Katolik Kilisesi lideri ile görüşmesinin, Polonya Kraliyet Sarayı’nda Süleyman’ın, Türkleri düşman barbar olarak tasvir eden Hristiyan propagandasındaki gibi düşman bir barbar olarak değil “Büyük Avrupa Kraliyet Ailesi”nin bir mensubu olarak kabul edildiğini göstermektedir. Üçüncü örneğim 17. yüzyıldan. Kuşkusuz, bu, Osmanlı-Polonya ilişkilerinin tarihindeki en çetin yüzyıl olmuştur. Ancak, bu yüzyılda dahi bu ilişkiler tamamıyla düşmanca olarak nitelendirilemez. 1676 yılında, Osmanlıların Kamaniçe’yi fethiyle başlayan Osmanlı-Polonya Savaşı sırasında Şeytan İbrahim Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu Livov kentine yaklaşmış ve Žuravno yakınlarındaki bir askerî kampta Kral III. Jan Sobieski liderliğindeki Polonya ordusunu kuşatmıştı. Sonuçsuz kalan kuşatma sonrasında, ateşkes ilan edilmiş ve taraflar barış görüşmelerine başlamıştı. Ateşkesin resmî olarak açıklanmasından önce, her iki tarafın askerleri bulundukları yerleri terk edip askerî kamplar arasındaki alanın büyük bir pazar yerine dönüşmesiyle birbirleriyle dostluk kurmaya başlamışlardı. Bir görgü tanığına göre, Osmanlı ve Polonyalı subaylar, askerleri siperlerine dönmeye zorlayarak disiplin ve düzeni sağlamaya çalışmıştı.[7] Çağdaş bir tarihçiye göre de bu manzara, savaş alanında birbirlerine silah doğrulttuklarında dahi taraflar arasında herhangi bir düşmanlığın olmadığını ortaya koymaktadır. 4 5 6 7 Dariusz Kołodziejczyk, Ottoman-Polish Diplomatic Relations (15th-18th Century). An Annotated Edition of ‘Ahdnames and Other Documents, Leiden-Boston-Köln: Brill, 2000, s. 230-233. Andrzej Dziubiński, Stosunki dyplomatyczne polsko-tureckie w latach 1500-1572 w kontekście międzynarodowym, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2005, s. 129. a.g.e., s. 148. Dariusz Kołodziejczyk, Podole pod panowaniem tureckim. Ejalet Kamieniecki 1672-1699, Varşova: Oficyna POLCZEK, 1994, s. 83. 39 SEMPOZYUM BİLDİRİLERİ Dariusz KOŁODZIEJCZYK Dördüncü örneğim 18. yüzyıla ait. Bu yüzyıl çoğu kez, Polonya devletinin 1795 yılında Asya taraftarlığı garip gelebilir. Lakin yazılarından açık bir Avrupa karşıtı olmadığı, fakat, canlanmaya tanık olmuştur. Polonyalılar 1788 yılında, yabancı hâkimiyetinden kurtulmak kabul edilmemesi halinde Türkiye ve Polonya’nın “Asya Birliği”ni kurarak tarihi dostluklarını çöküşüyle Polonya tarihinin en karanlık dönemi olarak değerlendirilmiştir. Öte yandan, bu yüzyıl, Polonyalı yurtseverler tarafından yürütülen başarılı reform projelerine ve kültürel ve devletin egemenliğini yeniden sağlayabilmek için çaresizce son bir çabaya girdiler. Bu çaba, daha önce Polonya’yı hâkimiyeti altında tutan Rus askerlerinin 1787 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Türklerle savaşmakla meşgul olduklarından mümkün olabilmişti. 1788 yılında toplanan Polonya-Litvanya Meclisi, Avrupa’da ilk yazılı anayasa taslağını hazırlamış ve 3 Mayıs 1791 tarihinde resmen ilan etmişti. Bu belgenin, Türkçeye çevrilmesi talimatını veren Sultan III. Selim’in de ilgisini çektiğini biliyoruz. İç reformların yanı sıra Polonya Meclisi, Rusya’ya karşı yardım talep etmek amacıyla Avrupa’daki saraylara temsilciler gönderdi. Polonya’nın Osmanlı’daki son büyükelçisi Piotr Potocki 1790 yılında, Osmanlı başkentine gitti.[8] Osmanlı Reisülküttabı Mehmed Reşid ve Potocki arasında müzakere edilen bir askeri ittifak projesi kapsamında müttefikler, Rusya’nın orantısız yükselişinin Avrupa’daki dengeye verdiği büyük zararı tersine çevirmeleri (Türkçe versiyonu: Avrupa mevazinesine iras-i halel; Fransızca versiyonu: un agrandissement disproportionné et préjudiciable pour l’équilibre de l’Europe) gerektiğini açıkladılar.[9] Dönemin Osmanlı ve Polonyalı diplomatlarının, bir ortak anlaşmada Avrupa’da dengenin sağlanması üzerinde durmaları, bu iki ülkenin 18. yüzyılda dahi kendilerini kıtanın geleceği ve refahından sorumlu birer üyesi olarak gördüklerini ortaya koymaktadır. Beşinci örneğim de, Polonya’nın bölünmesini takiben Osmanlı topraklarına sığınan çok sayıda Polonyalının yaşadıkları ile ilgili. 19. yüzyılda Polonyalılar Kırım Savaşı’nda Osmanlı ordusuna hizmet ettiler, hatta Genç Osmanlılar’a ve Jön Türkler’e katıldılar. Birçoğu, mühendis, doktor ve subay olarak Osmanlı İmparatorluğu’nun modernizasyonuna katkıda bulundu. 1907 yılında Tadeusz Gasztowtt adındaki genç bir Polonyalı, Paris’ten İstanbul’a emperyalist, hoşgörüsüz ve kültürel dışlayıcı bir Avrupa’dan dolayı hayal kırıklığına uğradığı açıkça görülmektedir. Gasztowtt bugün yaşasaydı, muhtemelen, Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne orada sürdürmelerini önerirdi. Józef Piłsudski’nin yakın çalışma arkadaşı olan Gasztowtt, Birinci Dünya Savaşı sonrasında yeniden canlanan Polonya ve Mustafa Kemal Türkiye’si arasındaki ilk temasların şekillenmesinde büyük rol oynadı. İstanbul’un İtilaf Devletleri tarafından işgalinin sürdüğü 1921 ilkbaharında Gasztowtt, küçük bir tekne kiraladı ve Orta Anadolu’daki Mustafa Kemal’i bulmak için Karadeniz sahilleri boyunca kimliğini gizleyerek seyahat etti.[11] Bu ilk temaslar, Mustafa Kemal Türkiye’si, Batılı Güçler tarafından resmen tanınmadan bir gün önce 23 Temmuz 1923 tarihinde Lozan’da Türkiye-Polonya barış anlaşmasının imzalanması ve Ankara ile Varşova’nın birbirini tanıması şeklinde meyvelerini verdi. Altıncı ve son örneğim ise, Polonya’nın Nazi Almanyası ve Stalin Rusyası tarafından işgal edildiği 1939 yılına ait. İşgal atındaki Polonya’ya karşı soğuk bir tavır alan diğer tarafsız ülkelerin aksine Türkiye, partneri Polonya’ya tümüyle sadık kaldı. 1936-1945 yılları arasında Polonya’nın Ankara Büyükelçisi olarak görev yapan Prof. Michał Sokolnicki, anılarında ve yazılarında, Polonyalı mülteciler ve diplomatik temsilcilere yönelik Türk yetkililer ile Türk toplumunun gösterdiği yardım ve derin anlayışı hatırlatır. Berlin’in siyasî baskısına rağmen Türk hükümeti, Polonya’nın altın rezervlerinin Romanya’dan Fransa işgalindeki Suriye’ye nakledilmesine olanak sağladı. Hatta beyhude bir çaba olmasına rağmen, gözaltına alınan ve daha sonra Katyn ormanında infaz edilen Polonyalı subaylar için Moskova’ya müdahalede bulundu.[12] gelip, İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin hararetli bir üyesi oldu. Gasztowtt, Seyfeddin takma İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra Sokolnicki, komünist Polonya’ya dönmek istemedi ve Ankara olmakla suçlayan, Osmanlıların dini toleransını öven ve dost arayan Polonyalıların, dostlarını rivayetin büyük ölçüde yayılmasına katkı sağlayan da odur. Bu güzel efsane hakkında tarihi adıyla Türk gazetelerinde makaleler yazdı. 1911 yılında Osmanlı ordusuna katılıp İtalya’nın Libya’yı istilasına karşı gönüllü olarak savaştı. 1913 yılında, Avrupalı güçleri ikiyüzlü Avrupa’da değil Asya’da bulabilecekleri yönünde bir sonuç ihtiva eden Türkiye ve Polonya adlı bir kitap yayımladı. Gasztowtt ayrıca, Türkiye, Japonya ve Sun Yat Sen’in Cumhuriyetçi Çin’i arasındaki ilk temaslarda sergilenen Pan-Asya dayanışmasından da övgüyle söz etti.[10] Bugün, Ankara ve Varşova’nın mevcut Avrupa emelleri dikkate alındığında Gasztowtt’un 8 9 Potocki’nin büyükelçiliğine dair yeni, detaylı bir monografi için bkz. Hacer Topaktaş, Osmanlı-Lehistan Diplomatik İlişkileri, Franciszek Piotr Potocki’nin İstanbul Elçiliği (1788-1793), Ankara: TTK, 2014. Kołodziejczyk, Ottoman-Polish Diplomatic Relations, s. 654-659. 10 Tadeusz Gasztowtt, Turcya a Polska, Paris: Drukarnia Polska A. Reiffa, 1913. 40 TR 600. YILINDA TÜRKİYE-POLONYA İLİŞKİLERİ SEMPOZYUMU Üniversitesi’nde profesör olarak Türkiye’de kaldı. 19. yüzyılda Osmanlıların Polonya’nın bölünmesini asla tanımadığı ve “Lehistan büyükelçisinin gelmesini beklediği” yönündeki bir kanıt bulunmamasına karşın, bu efsane Türkiye ve Polonya halkları arasında oldukça benimsendi. Tarihi gerçeklerden yoksun olmasına rağmen bu efsane, Osmanlı devlet adamlarının ruh halini ve 19. yüzyıl Osmanlı diplomasi ruhunu tam manasıyla yansıtmaktadır. 11Danuta Chmielowska, Polsko-tureckie stosunki dyplomatyczne w okresie międzywojennym, Varşova: Wydawnictwo Dialog, 2006, ss. 119-120. 12 Michał Sokolnicki, Dziennik Ankarski 1939-1943, Londra: Gryf, 1965, ss. 69-73. 41 Dariusz KOŁODZIEJCZYK Bu diplomatik ruh hali, İkinci Dünya Savaşı sırasında Türkiye Cumhuriyeti diplomasisinde de kıvançla süregelmiştir. 1989 yılında Polonya komünizmin yıkılmasını takiben bağımsızlığını elde ettiğinde, komünist olmayan ilk Başbakan Tadeusz Mazowiecki, Polonya’nın Avrupa Konseyi’ne girişini teyit etmek amacıyla Strasburg’a gitti. Tamamen farklı siyasî bir ortam olmasına rağmen yine aynı efsaneyi anımsattı. Mazowiecki, Polonya’nın Soğuk Savaş döneminde Avrupa kurumlarına üye olmadığını, yine de beklendiğini ve 40 yıl sonra nihayet “Lehistan Büyükelçisi’nin” geldiğini belirterek Strasburg’daki konuşmasını sürdürdü. Bugün Polonya’da yaz tatillerinde, göl kenarında ateş etrafında oturup, “kurdesz, kurdesz nad kurdeszami!” şeklinde nakaratla şarkı söyleyen öğrenci ve izci grupları ile sık sık karşılaşabilirsiniz. İlginç biçimde, şarkı söyleyenler genelde “kurdesz” tabirinin ne anlama geldiğini bilmezler. Bu kelime, Lehçe sözlüklerde dahi yer almamaktadır. Anlamını bulabilmek için, bu şarkının bestelendiği 18. yüzyıla dönmemiz gerekir. Bu, kardeşlik ve dostluk ile ilgili bir şarkıdır. Lehçe kurdesz tabiri de Türkçe kardaş ya da karındaş kelimelerinden türemektedir. Polonyalı soylular ve Tatar mirzaları arasında varılan ve karşılıklı güvene dayanan kardeşliğe (Lehçe: pobratymstwa) atıfta bulunulmaktadır. Bu ayrıca, önde gelen Osmanlıların Polonyalı mevkidaşlarıyla yazışmalarında kullandıkları bir hitap tarzıdır. Türkiye-Polonya dostluğunun FROM NEIGHBORHOOD TO BROTHERHOOD: A Few Scenes From Polish-Ottoman and Polish-Turkish Historical Relations sağlamlığını gösteren daha ikna edici bir kanıt bulmak zor olacaktır. KAYNAKÇA Prof. Dr. Dariusz KOŁODZIEJCZYK* CHMIELOWSKA, Danuta, Polsko-tureckie stosunki dyplomatyczne w okresie międzywojennym, Varşova: Wydawnictwo Dialog, 2006. DZIUBIŃSKI, Andrzej, Stosunki dyplomatyczne polsko-tureckie w latach 1500-1572 w kontekście międzynarodowym, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2005. EHRLICH, Ludwik (ed.), Pisma wybrane Pawła Włodkowica [Paul Wladimiri’nin Çalışmaları (bir seçki)], C. 1,Varşova: PAX, 1968. GASZTOWTT, Tadeusz, Turcya a Polska, Paris: Drukarnia Polska A. Reiffa, 1913. Ioannis Dlugossii Historiae Polonicae Libri XII, C. 4, Krakov: Drukarnia “Czasu” 1877. KEENAN, Edward, “Muscovy and Kazan: Some Introductory Remarks on the Patterns of Steppe Diplomacy,” Slavic Review. American Quarterly of Soviet and East European Studies, nr. 26, 1967, s. 548-558. KOŁODZIEJCZYK, Dariusz, Podole pod panowaniem tureckim. Ejalet Kamieniecki 1672-1699, Varşova: Oficyna POLCZEK, 1994. KOŁODZIEJCZYK, Dariusz, Ottoman-Polish Diplomatic Relations (15th-18th Century). An Annotated Edition of ‘Ahdnames and Other Documents, Leiden-Boston-Köln: Brill, 2000. SOKOLNICKI, Michał, Dziennik Ankarski 1939-1943, Londra: Gryf, 1965. TOPAKTAŞ, Hacer, Osmanlı-Lehistan Diplomatik İlişkileri, Franciszek Piotr Potocki’nin İstanbul Elçiliği (17881793), Ankara: TTK, 2014. It is impossible to cover 600 years of the Polish-Turkish relations shortly in an article. Therefore, I selected some events which are meaningful and worth mentioning at the solemn occasion that we celebrate today. My selection is, of course, subjective: I have chosen six events for six centuries, namely from the years 1414, 1542, 1676, 1790, 1913, and 1939 - just to give a few glimpses into the rich history of our contacts. In 1414, many European monarchs and diplomats gathered at the town of Constanze in southern Germany. The aim of the Council of Constanze was to end the schism in the Catholic Church. The Church was then divided into three factions, each one headed by its own pope. The initiator of the Council was Sigismund of Luxembourg, the future emperor of the Holy Roman Empire, the king of Hungary and of Germany. The council ended with a success and the Catholic Church was reunited. Today, we also remember the Council of Constanze as a * 42 TR 600. YILINDA TÜRKİYE-POLONYA İLİŞKİLERİ SEMPOZYUMU University of Warsaw, Institute of History, Warsaw, Poland. PROCEEDINGS OF THE SYMPOSIUM ON THE 600th YEAR OF POLISH-TURKISH RELATIONS ENG 43 SYMPOSIUM PAPERS Dariusz KOŁODZIEJCZYK symbol of religious fanaticism and intolerance: the great Czech leader and Church reformer initiating direct Polish-Ottoman contacts. The envoy was warmly received by the sultan who Apart from religious affairs, the Council of Constanze was also the arena of political Polish historians who study the policy of the Polish politics in the 15th and 16th centuries Jan Hus was burned at the stake in Constanze as a religious heretic. agreed to conclude a truce with Hungary on the Polish request.[2] disputes between European states. We can compare this council to peace congresses that argue that its tolerant attitude towards non-Christians was inspired by the spirit of Italian Sea. They disagreed on whether the Christians had right to convert infidels by force and university of Padua. He is sometimes regarded as a precursor of the modern international were typical for later centuries. A major dispute arose in Constanze between the delegates of Poland and of the Teutonic Order, a powerful military state on the shores of the Baltic to confiscate their lands. Paweł Włodkowic (Paulus Vladimiri), a Polish delegate to the Council of Constanze who at the same time was the rector of the University of Krakow, wrote a political treatise entitled Saevientibus, in which he stressed the natural rights of non-Christians. [1] He harshly condemned converting them by sword as contrary to both human and divine law. Włodkowic’s arguments suited the interests of his lord, the Polish king Ladislaus Jagiełło, in his dispute with the Teutonic Order over two lands on the Baltic Sea: Prussia and Samogitia. These two lands –being the last territories in Europe inhabited by pagans- had been previously conquered by the Teutonic knights, who had claimed that it was legitimate to conquer the infidels and dispossess them of their land and property. On the contrary, the Polish delegation claimed that the conquest was illegal as non-Christians should also enjoy property rights and the protection of law. The dispute between the Polish and Teutonic knights was freshly revived by the battle of Tannenberg-Grunwald (1410), in which the Polish-Lithuanian coalition defeated the Teutonic knights. In Constanze, both sides hoped to win the support of the European intellectual and political circles. While the Poles argued that aggression and conquest were contrary to the spirit of the Christian religion, the Renaissance and by the influence of the Roman law that was taught at the Italian universities. Indeed, Paweł Włodkowic, whom I have mentioned above, had studied law at the Italian law, along with such later authorities as the Spanish jurist Francisco de Vitoria, who defended American Indians from the extortions of Catholic Spain, or the Dutch scholar Hugo Grotius. Italian influence aside, we must also keep in mind that the kings of Poland, who at the same time ruled in Lithuania and descended from a Lithuanian dynasty, had their own rich tradition of contacts with Muslim Tatars. The vast Eurasian steppe, extending from Eastern Europe to China, was the basis of one of the most successful empires in human history organized by Genghis Khan and his successors. Having united various peoples, professing different religions, the Mongol and Tatar rulers displayed religious tolerance and respect toward other religions. An American scholar Edward Keenan observes a common practice in the relations between Muscovian grand dukes and Tatar khans, who confirmed their peace treaties with solemn oaths, sworn by each partner according to his own faith (hence a clause: “each one according to his own faith”; Rus. každyj po svoej vere). While the Muscovian rulers confirmed their oaths by kissing a cross, the khans swore on the Koran.[3] The same heterogeneous political propagandists of the Teutonic Order portrayed the Poles as false Christians, who allied with culture was shared by the grand dukes of Lithuania and the kings of Poland. For the Polish were assisted by a Tatar Muslim contingent commanded by Prince Djalaleddin, the eldest son them quite natural in the sense that their neighbors were not exclusively Christians. This Orthodox ‘heretics’, pagan Lithuanians, and even with Muslim Tatars to fight the Teutonic Order. As a matter of fact, in the battle of Tannenberg-Grunwald, the Polish-Lithuanian troops of Tokhtamısh, the former Khan of the Golden Horde. Djalaleddin took refuge in Lithuania and hoped to regain his father’s throne with the help of his western Christian neighbors. It is precisely in the above context that we should look at the beginnings of the Polish- Ottoman diplomatic relations. A Polish fifteenth-century chronicler Jan Długosz records that in 1414, Sigismund of Luxembourg sent a letter from the Council of Constanze, asking the Polish king Ladislaus Jagiełło for military assistance against the Turks. The Polish king had neither wish nor interest to join the anti-Turkish crusade. He kindly declined the invitation and offered his mediation instead. He sent an envoy to the Ottoman Sultan, Mehmed I, thus 1 44 Ludwik Ehrlich (ed.), Pisma wybrane Pawła Włodkowica [Works of Paul Wladimiri (a selection)], vol. 1 Warsaw: PAX, 1968, pp. 2-98. kings from the Jagiellonian dynasty, it was natural that their subjects consisted of Catholic and Orthodox Christians, Armenians, Jews, Karaites, and even Muslim Tatars. It was for experience of multiculturalism was then typical to Eastern Europe, whereas Western Europe was at that time almost religiously homogenous and hence less ready for religious tolerance. It is symptomatic that the treaties concluded between the Polish kings and the Muslim rulers – the Ottoman sultans and the Crimean khans – in the 15th and 16th centuries were usually provided with two dates: a Christian one calculated from the Nativity of Prophet Jesus, and a Muslim one calculated from the Hegira of Prophet Muhammad. 2 3 Ioannis Dlugossii Historiae Polonicae Libri XII, vol. 4, Krakow: Drukarnia “Czasu” 1877, pp. 181-183. Edward Keenan, “Muscovy and Kazan: Some Introductory Remarks on the Patterns of Steppe Diplomacy,” Slavic Review. American Quarterly of Soviet and East European Studies, nr. 26, 1967, pp. 548-558. PROCEEDINGS OF THE SYMPOSIUM ON THE 600th YEAR OF POLISH-TURKISH RELATIONS ENG 45 SYMPOSIUM PAPERS Dariusz KOŁODZIEJCZYK My second example is from the 16th century. It is a widely known fact that in 1533, Sultan My fourth example is from the 18th century. This century has often been considered the Suleyman the Magnificent and King Sigismund of Poland concluded an “eternal” treaty that darkest period of the Polish history as it resulted in the demise of the Polish state in 1795. years before the famous treaty concluded between Suleyman and the French King François off foreign domination and restore the full sovereignty of their state. This effort was made was to last till the end of their lives and thus replaced short term truces, concluded previously and covering merely 2, 3, or 5 years. [4] The Polish-Ottoman treaty of 1533 was signed three I. In the 16 century, Poland and France constituted two pillars of the Ottomans’ “European th policy” that was mainly directed against the Habsburg monarchy. An interesting fact illustrates how close were the relations between the Ottoman Sultan and the Kings of Poland and France: in 1539, Suleyman sent a formal invitation to the kings of France and Poland to attend the circumcision ceremony (sünnet dügünü) of his two sons, Bayezid and Cihangir, and to the wedding of his daughter, Mihrimah, with Rustem Pasha.[5] Three years later, in 1542, the Polish king Sigismund suggested in a letter to Piotr Gamrat, the archbishop of Gniezno, that one should invite Sultan Suleyman for the wedding ceremony of the royal son, the future Polish King Sigismund Augustus. [6] Although we do not know whether the invitation was sent, the very fact that the King discussed this idea with the head of the Catholic Church in Poland demonstrates that at the Polish court Suleyman was regarded as belonging to the “great family of European monarchs” and not as a hostile barbarian, like the Turks were often portrayed in Christian propaganda. My third example is from the 17 century. Admittedly, this century was the most violent in th the history of the Polish-Ottoman relations, but even in this century these relations cannot be described as entirely hostile. In 1676, during the Polish-Ottoman war that began with the Ottoman conquest of Kamianets-Podilskyi, an Ottoman army commanded by Sheytan Yet, on the other hand, this century witnessed cultural recovery and brilliant reform projects undertaken by Polish patriots. In 1788, the Poles undertook the last desperate effort to shake possible by the outbreak of the Russo-Ottoman war in 1787 since the Russian troops which had earlier controlled Poland were busy fighting the Turks. The Polish-Lithuanian Diet, assembled in 1788, drafted the first written constitution in Europe, which was solemnly proclaimed on 3 May 1791. We even know that the document arose the interest of Sultan Selim III, who ordered its Turkish translation. Along with domestic reforms, the Polish Diet sent envoys to European courts in order to ask for help against Russia. In 1790 Piotr Potocki, the last Polish ambassador to the Sublime Porte, entered the Ottoman capital.[8] In a project of military alliance, negotiated between Potocki and the Ottoman re’isü’l-küttab Mehmed Rashid, the two allies declared that they must reverse the great damage inflicted to the European balance by the disproportionate rise of Russia; in the French version: un agrandissement disproportionné et préjudiciable pour l’équilibre de l’Europe; in the Turkish version: Avrupa mevazinesine iras-i halel.[9] The fact that Polish and Ottoman diplomats of the time chose to invoke the European balance in their mutual treaty suggests that already in the 18th century they regarded themselves as members of Europe, responsible for that continent’s future and wellbeing. My fifth example is representative for the experience of numerous Poles who took refuge in Ottoman lands after the partitions of Poland. In the 19th century, many Poles fought in the Ibrahim Pasha approached the city of Lwów and besieged the Polish army headed by King Crimean War, served in the Ottoman army, and even joined the Young Ottoman and Young the soldiers of the two sides left their positions and began fraternizing while the area from Paris to Istanbul and became an enthusiastic member of the Committee of Union and John III Sobieski in a military camp near Žuravno. After a futile siege, a ceasefire was declared and the two sides entered peace negotiations. Even before the formal truce was concluded, between the military camps turned into a great bazaar. According to an eyewitness, Polish and Ottoman officers tried in vain to restore discipline and order by forcing their soldiers to return to trenches. [7] To a modern historian, this scene suggests that there was no mutual hatred between the two sides even at times when they crossed weapons at the battlefield. 4 5 6 7 46 Dariusz Kołodziejczyk, Ottoman-Polish Diplomatic Relations (15th-18th Century). An Annotated Edition of ‘Ahdnames and Other Documents, Leiden-Boston-Köln: Brill, 2000, pp. 230-233. Andrzej Dziubiński, Stosunki dyplomatyczne polsko-tureckie w latach 1500-1572 w kontekście międzynarodowym, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2005, p. 129. Ibidem, p. 148. Dariusz Kołodziejczyk, Podole pod panowaniem tureckim. Ejalet Kamieniecki 1672-1699, Warsaw: Oficyna POLCZEK, 1994, p. 83. Turkish movements. Many of them contributed to the modernization of the Ottoman Empire as engineers, doctors, and military officers. In 1907, a young Pole, Tadeusz Gasztowtt, came Progress. He published articles in Turkish newspapers under the penname Seyfeddin. In 1911, he joined the Ottoman army and fought as a volunteer against the Italian invasion of Libya. In 1913, he published a book entitled Turkey and Poland in which he blamed the duplicity of European powers, extolled the Ottoman religious tolerance, and concluded that if the Poles were looking for friends, they would find them not in Europe but in Asia! He also praised pan-Asiatic solidarity displayed in the first contacts between Turkey, Japan, and Republican China of Sun Yat Sen.[10] Today, given the current European aspirations of Warsaw 8 9 On his embassy, see also the recent detailed monograph by Hacer Topaktaş, Osmanlı-Lehistan Diplomatik İlişkileri, Franciszek Piotr Potocki’nin İstanbul Elçiliği, Ankara: TTK, 2014. Kołodziejczyk, Ottoman-Polish Diplomatic Relations, pp. 654-659. 10 Tadeusz Gasztowtt, Turcya a Polska, Paris: Drukarnia Polska A. Reiffa, 1913. PROCEEDINGS OF THE SYMPOSIUM ON THE 600th YEAR OF POLISH-TURKISH RELATIONS ENG 47 SYMPOSIUM PAPERS Dariusz KOŁODZIEJCZYK and Ankara, the pro-Asiatic enthusiasm of Gasztowtt might seem awkward. Yet, it is clear In 1989, when Poland regained its full sovereignty after the fall of communism, Tadeusz he would have probably proposed that if Turkey is not admitted to the European Union, then in a completely different political context. Mazowiecki resumed his speech in Strasbourg from his writings that he was not plainly anti-European; he was simply disillusioned with the Europe of imperialism, intolerance, and cultural exclusivism. If Gasztowtt were alive today, Poland and Turkey should form an “Asiatic Union” and maintain their ancient friendship there. As a close collaborator of Józef Piłsudski, Gasztowtt played a great role in shaping the first contacts between renascent Poland and Kemalist Turkey after WW I. In the spring of 1921, when Constantinople was still occupied by the Entente, Gasztowtt hired a small boat and travelled incognito along the Black Sea shores to find Mustafa Kemal in Central Anatolia.[11] These early contacts brought fruits in the form of mutual recognition between Ankara and Warsaw and the signing of the Polish-Turkish peace treaty at Lausanne on 23 July 1923, one day before Kemalist Turkey was formally recognized by Western Powers. The sixth and last example is from the year 1939 when Poland was invaded by Nazi Germany and Stalinist Russia. Unlike other neutral states whose attitude towards invaded Poland was rather cool, Turkey remained entirely loyal to its Polish partner. Professor Michał Sokolnicki, who served as the Polish ambassador in Ankara between 1936-1945, recalled in his memoirs and reports the assistance and deep sympathy displayed by Turkish authorities and Turkish society towards the Polish refugees and diplomatic representatives. Notwithstanding the political pressure from Berlin, the Turkish government enabled the transport of Polish golden reserves from Romania to French Syria, and even intervened, although in vain, in Moscow in favor of Polish officers who were detained and later executed in the Katyn forest.[12] After WW II, Sokolnicki did not want to return to communist Poland and remained in Turkey as a Professor at Ankara University. It was him who largely contributed to the popularization of the legend, according to which, in the 19th century, the Ottoman court had never recognized the partitions of Poland and had waited for the arrival of “the ambassador from Lehistan”. Although this beautiful legend lacks historical evidence, it has nonetheless gained great popularity both in Turkey and in Poland. Even if it is not confirmed by historical facts, it certainly reflects the state of mind of Ottoman statesmen and the spirit of the nineteenthcentury Ottoman diplomacy. This spirit continued in the diplomacy of the Turkish Republic Mazowiecki, the first noncommunist Polish prime minister, arrived at Strasbourg to confirm Poland’s entry to the European Council. He then recalled the very same legend, although by pointing to the fact that although Poland had not enjoyed membership in the European institutions in the Cold War era, it was still awaited, and after over 40 years, the “ambassador of Lehistan” finally arrived. Today, during summer holidays in Poland, one often encounters groups of scouts and students, who sit on a lakeshore around a fireplace and sing a song with a refrain “kurdesz, kurdesz nad kurdeszami!”. Curiously, the singers usually do not know what the term kurdesz means. This word does not even figure in ordinary Polish dictionaries. To find its meaning, we must turn back to the 18th century when this song was composed. It is the song about brotherhood and good company, and the Polish term kurdesz derives from Turkish kardaş or karındaş. It refers to brotherhoods (Pol. pobratymstwa), which were concluded in the steppe between the Polish nobles and the Tatar mirzas and based on mutual trust. It is also the term with which Ottoman dignitaries addressed their Polish peers in border correspondence. It would be hard to find a more persuading argument for the longevity of Polish-Turkish friendship. BIBLIOGRAPHY CHMIELOWSKA, Danuta, Polsko-tureckie stosunki dyplomatyczne w okresie międzywojennym, Warsaw: Wydawnictwo Dialog, 2006. DZIUBIŃSKI, Dziubiński, Stosunki dyplomatyczne polsko-tureckie w latach 1500-1572 w kontekście międzynarodowym, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2005. EHRLICH, Ludwik (ed.), Pisma wybrane Pawła Włodkowica [Works of Paul Wladimiri (a selection)], vol. 1 Warsaw: PAX, 1968. GASZTOWTT, Tadeusz, Turcya a Polska, Paris: Drukarnia Polska A. Reiffa, 1913. Ioannis Dlugossii Historiae Polonicae Libri XII, vol. 4, Krakow: Drukarnia “Czasu” 1877. KEENAN, Edward, “Muscovy and Kazan: Some Introductory Remarks on the Patterns of Steppe Diplomacy, ”Slavic Review. American Quarterly of Soviet and East European Studies, nr. 26, 1967, p. 548-558. KOŁODZIEJCZYK, Kołodziejczyk, Podole pod panowaniem tureckim. Ejalet Kamieniecki 1672-1699, Warsaw: Oficyna POLCZEK, 1994. KOŁODZIEJCZYK, Dariusz, Ottoman-Polish Diplomatic Relations (15th-18th Century). An Annotated Edition of ‘Ahdnames and Other Documents, Leiden-Boston-Köln: Brill, 2000. SOKOLNICKI, Michał, Dziennik Ankarski 1939-1943, London: Gryf, 1965. TOPAKTAŞ, Hacer, Osmanlı-Lehistan Diplomatik İlişkileri, Franciszek Piotr Potocki’nin İstanbul Elçiliği, Ankara: TTK, 2014. during the WW II. 11Danuta Chmielowska, Polsko-tureckie stosunki dyplomatyczne w okresie międzywojennym, Warsaw: Wydawnictwo Dialog, 2006, pp. 119-120. 12 Michał Sokolnicki, Dziennik Ankarski 1939-1943, London: Gryf, 1965, pp. 69-73. 48 PROCEEDINGS OF THE SYMPOSIUM ON THE 600th YEAR OF POLISH-TURKISH RELATIONS ENG 49 Karlofça Antlaşması sonrası Osmanlı Devleti, Lehistan’a karşı tavırlarını değiştirmiş ve farklılaşan Avrupa dengelerinin de etkisiyle genel itibarıyla daha ılımlı bir ilişki içerisine girmiştir. Bu durumun belirli sebepleri vardır: İlk olarak artık Babıâli, Doğu Avrupa’da güç dengelerinin korunması gerektiğinin farkındadır. XVIII. yüzyıl başında yaşanan Büyük Kuzey Savaşları’nda (1700-1721) İsveç’i desteklemesinin bir nedeni de bu dengeyi kendi lehine korumaktır. Osmanlı realpolitiğinde değişen güç dengelerini göz önüne alarak siyaset geliştirmeye, Avrupa ile ilişkilerini buna göre şekillendirmeye ve XVIII. yüzyıl boyunca büyüyen Rusya tehlikesine karşı civar diğer devletlerle işbirliği ve ortak hareket etmeye yönelik atılımları özellikle yüzyılın ikinci yarısında ziyadesiyle görmek mümkündür. Yüzyıl başlarında İsveç Kralı XII. Karl’ın 1709’da Rus Çarı Petro karşısında aldığı yenilgi, Rusya’yı Doğu Avrupa’ya biraz daha yaklaştırdığı gibi İsveç’in XVIII. yüzyıl boyunca sürecek olan güç kaybının yolunu açacaktır. XII. Karl’ın Osmanlılara sığınması ise Osmanlı-Leh ilişkilerinde birkaç yıl sürecek olan bir gerginliğe sebep olmuştur. Bu olaylardan sonra kuzeydoğudan Osmanlı-Leh İlişkilerinde Realpolitik ve Retorik BIR XVIII. YÜZYIL DEĞERLENDIRMESI gelen tehlikenin farkına varan Babıâli, Rusya’nın genişleme siyasetine karşı durma ve sınırlarını koruma yolunda politikalar izleyecektir.[1] Hatta Rus tehlikesinin bu ülkenin batısındaki bütün devletler için ortak bir tehlike olduğunun bilinciyle Osmanlılar, Prut Antlaşması’na (1711) Rusya’nın Lehistan işlerine ve kral seçimine karışmaması yönünde bir madde koydurmuştur.[2] Böylece Rusya’nın Lehistan’a yönelik hamlelerine karşı müdahalede bulunmanın zeminini hazırlamayı hedeflemiştir. Fakat bu dönemde Osmanlı Devleti’nin farklı problemleri, Lehistan meselesine eğilmesine engel olmaktadır. İran, Rusya ve Avusturya ile yapılan savaşlar Lehistan’a olan ilgiliyi olumsuz etkilemektedir. Bununla beraber İsveç’in Kuzey Avrupa’da gücü elinde bulundurması dileklerini XVIII. yüzyıl sonlarında yazılan Yrd. Doç. Dr. Hacer TOPAKTAŞ* XV. yüzyıldan beri diplomatik ilişkileri olan Osmanlı Devleti ve Lehistan, yani günümüz deyimiyle Polonya’nın, 600 yıllık münasebetleri için 1699 Karlofça Antlaşması’nın bir dönüm noktası olduğunu söylemek mümkündür. Zira, bu antlaşmayla birlikte iki devlet arasında savaşlar dönemi kapandığı gibi ilişkilerin yapısında değişiklikler meydana gelmiştir. II. Viyana Kuşatması’nda (1683) Lehistan Kralı III. Jan Sobieski’nin Osmanlı karşısında yer alması ve daha sonraki süreçte münasebetleri, Babıâli bağlamında çok ciddi zedelememiştir. Aynı şekilde, Lehistan’ın Babıâli nezdinde sürdürdüğü siyasette de keskin kırılmalar oluşturmamıştır. Gerçi Sobieski’nin halefleri II. August, III. August ve Poniatowski’nin Osmanlı kroniklerinden Vasıf Tarihi’nde dahi görmek mümkündür.[3] Bu da yine tüm XVIII. yüzyıl boyunca Babıâli’nin dış siyasetindeki kesintisiz devam eden realpolitiklerdendir. Osmanlı Devleti’nin Doğu Avrupa’daki dengeler için Lehistan’ın önemsenmesi gerektiğine dair yürüttüğü siyasetin bir diğer işareti de bütün XVIII. yüzyıl boyunca her yeni padişah cülusunda komşu ülkelere bunu resmen bildirmek üzere birer elçinin gönderilmesi geleneğine binaen Lehistan’a da elçiler göndermesidir.[4] Böylece Osmanlı Devleti yeni 1 Osmanlı Devleti’ne sıcak bakmadığı bir gerçektir. XVIII. yüzyılda ise Osmanlı Devleti’nin ve Lehistan’ın realpolitiğinde sınırların muhafazasını barış yoluyla sağlamak temel husustur. Bu çerçevede de ülke için gerekli reformları sürdürmek ve uluslararası arenada kendini göstermek gerekliliği vardır. * 50 İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Slav Dilleri ve Edebiyatları Bölümü, Leh Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, İstanbul, Türkiye. TR 600. YILINDA TÜRKİYE-POLONYA İLİŞKİLERİ SEMPOZYUMU 2 3 4 Akdes Nimet Kurat, İsveç Kralı XII. Karl’ın Türkiye’de Kalışı ve Bu Sırada Osmanlı İmparatorluğu, İstanbul: AÜ DTCF Yayınları, 1943; aynı yazar, İsveç Kralı XII. Karl’ın Türkiye’de Kaldığı Zamana Ait Metinler ve Vesikalar, İstanbul: AÜ DTCF Yayınları, 1943; Józef Feldman, Polska a sprawa Wschodna 1709-1714, Kraków: PAU, Warszawa: Skł. Gł. W Księgarniach Gebethnera i Wolffa, 1926; İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, Cilt IV1, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1995, s. 189. Andrzej Link-Lenczowski, “Wokoł kryzysu wschodniego z lat 1711–1713. Tureccy i tatarscy dyplomaci w Rzeczypospolitej”, Między Zachodem a Wschodem. Studia ku czci profesora Jacka Staszewskiego içinde, T. II., ed. Jarosław Dumanowski vd. 2003, ss. 355–367. Akdes Nimet Kurat, Prut Seferi ve Barışı 1123 (1711), C. I-II, Ankara: AÜ DTCF Yayınları 1951. Ahmed Vâsıf Efendi, Mehâsinü’l-Âsâr ve Hakāikü’l-Ahbâr, yay. haz. Mücteba İlgürel, İstanbul: İÜ Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1978, s. 30. Mehmed Efendi (1731), Hacı Ali Ağa (1755), Mehmed Ağa (1758), Numan Enis Bey (1777) Yalnızca III. Selim’in tahta çıkışı savaş esnasında gerçekleştiği için elçi gönderilmemiştir. 51 SEMPOZYUM BİLDİRİLERİ Hacer TOPAKTAŞ sultanın tahta çıkışını Lehistan’a resmen haber verdiği gibi Lehistan’daki siyasi durumlarla III. August ile Stanisław Leszczyński’nin Lehistan tahtı için mücadelelerine birçok Avrupa Osmanlı Devleti, Lehistan Kralı III. Jan Sobieski’nin 1696’de ölümünün ardından kral seçilen Felemenk devletlerinin aracılığıyla savaşa girmemiş, sadece Rusların Lehistan işlerine ilgili birinci elden bilgi edinmenin de yolunu açmıştır. ve aynı zamanda Saksonya Elektörü olan II. August’a pek sıcak davranmamıştır. Ayrıca, devletinin dahil olmasıyla meydana gelen Lehistan Veraset Savaşları (1733-1738) esnasında Fransa, Osmanlı Devleti’ni Rusya’ya karşı savaş açmaya teşvik etse de Babıâli, İngiltere ve müdahalesini protesto etmiştir.[8] Esasında Prut Antlaşması’na binaen Osmanlı Devleti’nin Lehistan tahtının diğer adayı olan Stanisław Leszczyński’yi desteklemiş ve Rusya’ya karşı bu meseleye daha farklı ve kapsamlı bir şekilde müdahalesi mümkündür. Lakin Babıâli Stanisław Leszczyński’yi destekleyen bir güce karşı Lehistan sarayının İstanbul’a samimi ve konusundaki teşvikleri çok yüksek boyutlara ulaşmıştır. Nitekim Fransa Yediyıl Savaşları’nda Lehistan’ın bağımsızlığına vurgu yapmıştır. Fakat bu yönde yürüttüğü politikalar Rus yanlısı II. August’u tahttan indirmeye yetmemiştir. Diğer taraftan Lehistan realpolitiği bakımından sempatik bakması ve sıcak ilişkiler seyretmesi de pek mümkün değildir. Zira II. August da tahtına destek verdiği için Rusya ile iyi ilişkiler geliştirmektedir. 1733’te II. August’un ölüp yeni Lehistan kralının kim olacağı tartışmalarının sürdüğü bir ortamda daha önce Stokholm Elçiliği yapmış olması nedeniyle Osmanlı elçisi Mehmed Said Efendi’nin Lehistan’da bulunması yerinde olmuştur. Said Efendi bu karmaşa döneminde Varşova’yı gözlemlerken yürüttüğü bazı temaslarla Babıâli’nin seçime ve Lehistan’da olup bitenlere ilgisini ortaya koymuştur. Nitekim elçiliğinin dönüşünde getirdiği, daha önceden Osmanlı Devleti ile iyi ilişkileri olan ve Lehistan’ın önde gelenlerinden Stanisław Poniatowski’nin Sadrazam’a hitaben yazdığı mektupta Rusların, iki güçlü kral adayından III. August’u Kral seçtirmek için antlaşmaya aykırı olarak Lehistan’a asker sokarsa Prut Antlaşması gereği buna Osmanlı Devleti’nin mani olması ve bu hususta Kırım Hanı’na da emir vermesini istediği belirtilmiştir. [5] Babıâli 1736-1739 Osmanlı-Rus ve Avusturya Savaşı’nda Lehistan topraklarını Rusların kullanmasından rahatsızlığını dile getirse de buna mani olamamıştır. Zira savaş yeterince kendisini meşgul etmektedir. 1737 yılında ciddi bir şekilde uyarı için Lehistan’a gönderilen [6] Münif Mustafa Efendi’nin Varşova elçiliği de sonuç getirmemiştir. Osmanlı Sadrazamı Seyyid Mehmed Paşa’nın Lehistan Baş Hatmanı Józef Potocki’ye 5 Temmuz 1736’da gönderdiği namede, Rusların Karlofça Antlaşması’na aykırı davrandığı ve Moskof’un Lehistan’ın içişlerinden tamamen elini çekmesi için ahidnamelere madde konulmasının Osmanlı Devleti’nin Lehistan’ı koruduğunu ispat ettiği özellikle vurgulanmıştır.[7] Bir noktada, bu ifadeler retorik gereği yer bulsa da aslında Rusya’ya karşı Doğu Avrupa’da gücü yerinde bir Lehistan’ın varlığını savunan Osmanlı siyasetinin nişanesidir. Yani Babıâli realpolitiğinin yansımalarından biridir. 5 6 7 52 BOA, NMH: 7, s. 340-343; Uzunçarşılı, a.g.e., Cilt: IV-1, s. 192. Bkz. Joseph von Hammer-Purgstall, Büyük Osmanlı Tarihi, Cilt VII, İstanbul: Üçdal Neşriyat, 1994, s. 497. Bkz. Hacer Topaktaş, “I. Mahmud Döneminde Osmanlı Devleti’nin Kuzey Politikasında Lehistan Faktörü”, XVII. CIEPO Sempozyumu, 18-23 Eylül 2006, Trabzon, Trabzon: KTÜ Yayınları, 2011, s. 379. TR 600. YILINDA TÜRKİYE-POLONYA İLİŞKİLERİ SEMPOZYUMU söz konusu Osmanlı-Rus ve Avusturya Savaşı dolayısıyla siyasetinde önceliği bu meseleye verememiştir. 1760’lı yıllara kadar Fransa’nın Osmanlı Devleti’ni Lehistan’a müdahale (1756-1763) Osmanlı Devleti’ni Rusya ve Avusturya’ya karşı savaşa sokma politikaları gütmüş; ancak başaramamıştır. Bütün bu kargaşalı yılların ardından Lehistan Kralı III. August’un 1763’te vefat etmesiyle yeni bir kral seçimi bütün Avrupa’nın dikkatinin yeniden Varşova’ya çevrilmesine neden olur. Fransa 1764 yılında Poniatowski’nin kral seçimi esnasında Rusya’yı Lehistan’a müdahale etmemesi yönünde uyarsa da Rusya buna kulak asmamıştır.[9] Berlin yolcusu Osmanlı elçisi Ahmed Resmî Efendi, 1763’te Lehistan’dan geçerken Lehlere Babıâli’nin kendilerini “himayesi” konusunda teminatta bulunacaktır.[10] Osmanlı elçisinin bu zamanda Lehistan’da bulunması manidar olmakla birlikte, buradaki temasları talimatnamesinde belirtilenleri gerçekleştirmeye yetmez. Babıâli, Lehistan’daki son kraliyet seçimlerine dış güçlerin müdahale etmemesi, Lehistan’ın hürriyetinin ve bağımsızlığının korunması vurgusunda bulunmuştur.[11] Fakat seçimlere resmî bir müdahalede bulunmamayı yeğlemiştir. Sonuçta, Lehistan tahtına Rusya’nın alenen desteklediği ve seçilmesi için her yolu denediği Stanisław August Poniatowski oturmuştur. Babıâli’nin seçime fiilen müdahale etmeme durumu aslında ileriki dönemlerde Rusya ile siyasî çatışmaların daha da büyümesinde etkili olmuştur. Zira, Lehistan zayıfladıkça Osmanlı Devleti Rusya tehlikesiyle daha fazla karşı karşıya gelmiştir. Söz konusu yüzyıl boyunca Lehistan’ın bağımsızlığının ve serbest seçimlerin yapılmasının önemine Babıâli tarafından sıkça yapılan retoriksel vurgu, esasen Rusya gerçeğiyle alakalıdır. 8 9 Uzunçarşılı, a.g.e., Cilt IV-1, s. 182-183. Johann Wilhelm Zinkeisen, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, Cilt V, çev. Nilüfer Epçeli, İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2011, ss. 631-633. 10 Bkz. Ahmed Refik, Osmanlılar ve Büyük Fredrik 1133-1179, İstanbul: Tarih-i Osmanî Encümeni Külliyâtı, 1333 (h.), s. 6. 11 Bkz. Zofia Zielińska, “Poland between Prussia and Russia in the Eighteenth Century”, Constitution and Reform in the Eightenth Century Poland, The Constitution of 3 May 1791, içinde, ed. Samuel Fiszman, Bloomington and Indianapolis: Indiana University Press, 1997, s. 87-111, s. 104; Hacer Topaktaş, “Avrupa’nın Ortak Derdi Polonya Tahtı: Stanisław August Poniatowski’nin Seçimi”, HÜ Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 28, sy. 1, 2011, ss. 183-196. 53 SEMPOZYUM BİLDİRİLERİ Hacer TOPAKTAŞ Rusya’nın Doğu Avrupa’da adım adım güçlenmesi karşısında Fransa’nın teşvikleri, 1760’lara gelindiğinde Rusya Lehistan’a yerleşirse Osmanlıların çok daha zor durumda kalacağı yönündedir.[12] Ayrıca 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı patlak vereceği zamanlarda Fransa Dışişleri Bakanı Choiseul, tekrardan elçisi Vergennes vasıtasıyla Babıâli’yi Lehistan meselesinde teşvik etmekte, İsveç’i de cesaretlendirmektedir. İngiltere ile yeni kıtada çekişmeler yaşayan Fransa’nın hesabına göre Rusya ve Avusturya, Osmanlı ve İsveç’le meşgul olacağı için İngiltere’ye yardım edemeyeceklerdir.[13] Osmanlı erkânının içerisinde bulunduğu dinamiklerin de etkisiyle Osmanlı Devleti 1768’de Rusya ile savaşa girmiştir. Rus elçisi Obreşkov’la görüşen Sadrazam Silahtar Mahir Hamza Paşa, Osmanlıların isteklerini bildirmiştir: Rusya’nın Lehistan’dan çekilmesi ve içişlerine karışmaması, Osmanlı Devleti ile antlaşmalarına sadık kalması, Danimarka, Prusya, İngiltere ve İsveç’e kefalet ödemesi. Ancak Rus elçisi oyalama taktiklerine girişince Osmanlı Devleti savaş ilan etmiş ve 1769 baharında meşhur Leh Seferi’ne çıkılacağını bildirmiştir.[14] Babıâli’nin yayınladığı savaş beyannamesinde savaşın sebebi olarak Lehistan’da yaşananlar, Bar Konfederasyonu ve Balta hadisesi açıkça belirtilmiştir. Zira, Osmanlı topraklarında yaşanan Balta hadisesi, yani Rusya’nın Osmanlı topraklarına girerek halka zarar vermesi, Rusya’nın önüne geçilmesi gerektiğini mükerreren ortaya koymuştur.[15] Beyannamede Rusya’nın mevcut antlaşmalara uymaması dışında, Karlofça Antlaşması gereği Osmanlı Devleti’nin Lehistan’ı “korumayı taahhüt ettiği” ve Bar konfederatlarından Joachim Potocki ve Michał Hieronim Krasiński’nin ülkelerinin korunması yönünde talepte bulunmaları da harbe sebep olan hadiselerden gösteriliyordur.[16] Fakat Babıâli’nin asıl endişesinin her iki devlet için de büyüyen Rusya tehdidine karşı Doğu Avrupa’nın bekâsı ve kendi çıkarları için bu coğrafyada dengelerin korunması olduğu açıktır. Diğer taraftan, Lehistan Kralı Poniatowski’nin ülkesi için elzem gördüğü reform çalışmaları Katerina engeline takıldığı gibi Osmanlı Devleti’nin Lehistan için savaşa girdiğine dair retoriksel ifadeler kralın gözünde pek de anlam ifade etmemiştir. Zaten krallığını iki yıl geç tanıyan, İstanbul’a gönderdiği elçisi Tomasz Aleksandrowicz’i uzun süre Osmanlı sınırında bekleten Babıâli’ye karşı sempati beslemesi de beklenemezdi. Bu bağlamda, Lehistan realpolitiğinde bütün yüzyıl boyunca olduğu gibi Poniatowski döneminde 12 Zinkeisen, a.g.e., Cilt V, s. 635. 13 Albert Sorel, Avrupa ve Fransız İhtilâli, çev. Nahid Sırrı Örik, Cilt I/2, Ankara: Millî Eğitim Basımevi, 1949, s. 20. 14 Uzunçarşılı, a.g.e., Cilt IV-1, ss. 368-370. 15 Bu esnalarda Lehistan’da oluşturulan Bar konfederasyonun üyeleri ile yerli Ortodoks köylülerden oluşan eşkıya haydamaklar arasında çatışmalar çıkmıştır. Ardından Bar konfederatlarına Rus askerlerinin saldırısı ve aradaki mücadelelerin Kırım Hanlığı toprağı olan Balta kasabasına sirayet etmesi Osmanlı Devleti için kabul edilmez bir durumdur ve Leh Seferi’nin görünen sebebi olur. Bar Konfederasyonu ile ilgili olarak bkz. Władysław Konopczyński, Konfederacja Barska, T. I-II, Warszawa: Oficyna Wydawnicza VOLUMEN, 1991. Kiev Voyvodası’na Hitaben Babıali Tarafından Yazılan Mektup (1764) (BOA, CH: 7687) 54 TR 600. YILINDA TÜRKİYE-POLONYA İLİŞKİLERİ SEMPOZYUMU 16 TSMA, E. 2380/158. Ayrıca bkz. Jerzy Michalski, “Dyplomacja Polska w latach 1764-1795”, Historia Dyplomacji Polskiej içinde, T. II, red. Zbigniew Wójcik, Warszawa: PWN, 1982, s. 518; aynı yazar, “Polish Diplomatic Service in 1763-1794”, The History of Polish Diplomacy X-XX c. içinde, ed. Gerald Labuda, Waldemar Michowicz, Warsaw: Sejm Publishing Office, 2005, s. 278. 55 SEMPOZYUM BİLDİRİLERİ Hacer TOPAKTAŞ de Osmanlı Devleti ile işbirliği pek gözükmeyecektir. Babıâli’nin bu süreçteki çıkarları ve Lehistan’la ilgili tasarrufları, Lehistan’ın bu dönemde krallarından mütevellit Rus yanlısı siyasetle uyuşmamaktadır. Lehistan da Osmanlıların olmasını istediği Lehistan değildir, bu yüzyılda reel zeminde krallarının istediği gibi bir Lehistan’dır. 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı esnasında Avusturya ile Rusya arasında görülen anlaşmazlık 1771’de Avusturya’nın Osmanlı Devleti’ni desteklemesi durumunu doğurmuştur. 6 Temmuz 1771’de imzalanan gizli bir antlaşma ile Eflâk’ın bir bölümünün Avusturya’ya verilmesi ve para ödenmesi karşılığında Viyana sarayı, Rusya tarafından ele geçirilen bütün Osmanlı topraklarının iadesi ve Lehistan’ın bağımsızlığını kazanmasının sağlanmasını kabul etmiştir. Ancak, Avusturya’nın 1772’de Lehistan’ı paylaşmak konusunda Rusya ve Prusya ile antlaşması nihayetinde bu antlaşma geçersiz hale gelmiştir.[17] Savaşmakta olan Osmanlı Devleti 1772’de gerçekleşen Lehistan’ın ilk taksimine karşı bir müdahalede bulunamamış fakat ilk tepki veren devletlerden olmuştur. XVIII. yüzyıl boyunca Lehistan’ın Osmanlı Devleti tarafından himaye edildiği retoriksel olarak gündemde kalmıştır. Bu konuda Lehistan’daki Fransız nüfuzunu güçlendirmek adına Fransa’nın ve onun İstanbul’daki elçilerinin büyük çabaları olmuştur. Örneğin; 1733 yılında İstanbul’daki Fransız elçisi, Lehlerin diğer devletlerden ziyade Osmanlı Devleti’nin himayesini istediğini beyan eden bir mektup vermiştir.[18] Keza, Lehistan’daki bir kısım asilzade Rusya’nın Lehistan içerisindeki etkinliklerinden ve nüfuzunu artırmasından rahatsız olarak Babıâli’ye gönderdikleri mektuplarla Lehistan’ın paylaşımına karşı destek ve Osmanlı Devleti’nin “himayesini/ianetini” dilemişlerdir. Son Lehistan Kral seçimleri esnasında Rus ve Poniatowski aleyhtarı bir kısım soylu İstanbul’a yazdıkları mektupla Babıâli’nin seçime Lehistan’ın Taksimi ve Avrupa (1772) Krasiński, Lehistan içerisindeki Rus baskısı ve askerleriyle ilgili Hotin Paşası’na bilgi vererek Rusya tehlikesine karşı Babıâli’nin dikkatini çekmek istemiştir.[22] müdahalesini ve Osmanlı Devleti’nin muavenetini istemişlerdir.[19] Bu mektuba imza atanlar 1768-1774 Savaşı ve Lehistan’ın birinci taksimi sıralarında da İstanbul’a, halkı ve itibarlı Osmanlı Devleti’nin doğrudan müdahalesine yönelik bir talep gelmediği için, Babıâli sadece yardım istemiştir.[23] Ancak zaten Balta’daki Rus saldırısı yüzünden başlayan savaşta Babıâli, arasında Baş Hatman Jan Klemens Branicki, Stanisław Lubomirski, Mareşal Franciszek Bieliński ve Kiev Voyvodası Franciszek Salezy Potocki bulunmaktadır. Buna karşı Lehistan’dan kimseleri temsilen gelen ve adı bilinmeyen bir temsilci, Leh Kralı’nın “Rus Çariçesi’nin çırağı” olduğu ve Rusya’nın Lehistan’a asker soktuğunu beyanla Osmanlı Devleti’nden bu mektuplara karşı diğer devletlerin müdahale etmediği serbest bir kral seçimi istediğini Rusya ile ciddi bir savaşa girişmiştir. Rusya’nın genişleme planlarının hem Lehistan hem de mektupta, Lehistan tarafından gelen “himaye/koruma” isteğine Lehistan’ın da aynı şekilde gelip Lehistan’ın paylaşımı meselesinden bahsederek buna bazı Leh boyarlarının rıza belirten ve birlik beraberlik tavsiyesi içeren bir mektup göndermekle yetinmiştir.[20] Ayrıca, 1764’te Kiev Voyvodası Franciszek Salezy Potocki’ye hitaben kaleme alınan müsvedde karşılık vermesi gerektiği uzun uzun anlatılmıştır.[21] Yine 1767’de Kamaniçe Piskoposu 17 İsmail Hami Danişmend, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, Cilt 4/2, İstanbul: Türkiye Yayınevi, 1961, s.53. 18 BOA, HAT: 1427/58447. 19 BOA, A.DVN.DVE (8): 168/48. Karol Radziwiłł ve Podczaszy Litewski Michał Potocki, Bender Muhafızı Ebubekir Paşa’ya gösterdiklerini ama kendilerinin razı olmadığını, Lehistan’ın Osmanlı Devleti himayesinde olduğunu ve bu himayeden çıkarılmak istemediklerini belirtmişlerdir.[24] Osmanlı Devleti XVIII. yüzyıl boyunca kendi politikaları açısından Lehistan’ın varlığının korunmasının 22 BOA, CH: 184/9177. 23 BOA, CH: 139/6903. 20 B. Czart. rkps, 617: 417. 24 BOA, HAT: 11/353. 21 BOA, CH: 154/7687. 56 Osmanlı Devleti için tehlike yarattığının farkındadır. 6 Ağustos 1783’te Wileński Voyvodası TR 600. YILINDA TÜRKİYE-POLONYA İLİŞKİLERİ SEMPOZYUMU 57 SEMPOZYUM BİLDİRİLERİ Hacer TOPAKTAŞ gerekliliğini bilerek Rus aleyhtarı bu gibi kişilere destek vermiştir. Lehistan realpolitikaları Osmanlı Devleti toprak kayıplarını sürdürürken Lehistan ikinci (1793) ve üçüncü (1795) kez Lehistan devlet adamlarınca hiçbir zaman makul görülmemiştir. Osmanlı Devleti ile savaşmak hatta yerleşmesi sonucunu doğururken mezkur bölgedeki dengeleri hem Lehistan hem bakımından ise bu gibi kişiler “muarızandan” başka bir şey değildir ve birlik ve beraberliğe zarar veren kimselerdir. “Türklerle” birlikte hareket etmek, idareyi elinde bulunduran ise XVIII. yüzyıl Lehistan idarî kadrosunda, ataları III. Jan Sobieski gibi ciddi boyutta fiilî bir hamle olarak kendini göstermemiştir. Küçük Kaynarca Antlaşması (1774) sonrasında Rusya’ya karşı Lehistan’la ilişkilerini daha da geliştirmek için Babıâli, 1777’de elçi Numan Enis Bey’i Varşova’ya gönderecektir. Numan Enis Bey Lehistan’da Rusya aleyhine bir işbirliği arayışına girse de bu, Leh hükümetinde pek ilgi uyandırmayacaktır. Fakat Küçük Kaynarca sonrası Osmanlı Devleti’nin izlediği realpolitikalar gereği Türkistan Hanlıkları’ndan, Hindistan’a, Fas Hakimi’ne, Kafkasya’daki politik güçlerden, Prusya, İsveç ve Lehistan’la birlikte birer ittifak kurulması çalışmaları yüzyıl sonuna kadar sürdürülecektir. taksime uğrayacak ve bağımsızlığını kaybedecektir. Bu ise daha yüzyıl başından beri Osmanlı Devleti’nin istemediği bir durum olan Rusya’nın Doğu Avrupa’da çok daha fazla güçlenmesi, Osmanlı Devleti aleyhine altüst edecektir. Söz konusu ittifak hususunda, Lehistan iktidar sahiplerinin politik hafızasında yer alan Osmanlı/Türkiye imajının “Türklerle işbirliğini” olumsuz etkilediği söylenebilir. Bu öngörüsü dolayısıyla Babıâli bütün XVIII. yüzyıl boyunca Lehistan’ın hürriyetini, serbest kral seçimlerinin yapılmasını ve buna diğer ülkelerin müdahale etmemesini savunmuştur. Diğer taraftan, eskiden yer yer savaşların komşusu Lehistan’la dahi ittifakı gündeme taşımıştır. Ancak Leh krallarının Osmanlı Devleti’ne olan soğuk tavırları, Lehistan’da Rus nüfuzunun artması gibi Osmanlı Devleti ile işbirliği ihtimalini de azaltmıştır. Rusya’nın adayı olduğu gerekçesiyle Poniatowski’yi kraliyet seçimlerinde desteklemeyen Babıâli, Stanisław August’u seçiminden iki yıl sonra tanıyarak mesafeli bir duruş sergilemiştir.[28] Poniatowski Nitekim Lehistan’ın atadığı Franciszek Piotr Potocki’nin İstanbul elçiliği 1787-1792 de zaten bütün hükümdarlığı boyunca Türkiye’ye karşı soğuk tavırlar göstermiş, hatta 1787 Czteroletni)” olarak tarihe geçen meclis toplantısının Lehistan’ın hür ve bağımsız kimliğini Ignacy Potocki gibi Rusya karşıtı bir kısım asilzade Türkiye’nin ittifak teklifine sıcak baksa Osmanlı-Rus ve Avusturya Savaşı esnasında Babıâli’nin yoğun ittifak arayışları içerisinde yerini bulacaktır. Lehistan’da toplanan ve dört yıl sürdüğü için “Dört Yıllık Sejm (Sejm ortaya koymak için atadığı elçiler arasında yer alan Potocki, İstanbul’la ticarî ve diplomatik ilişkileri düzenlemek üzere uzun yolculuğu sonrasında ancak 1790 baharında Osmanlı başkentine gelmiştir. [25] Gelir gelmez de kendisini Babıâli’den Rusya aleyhine ittifak isteği içerisinde bulmuştur. Henüz 1790 başında Prusya ile müttefik olan Osmanlı Devleti, bu ittifakı Lehistan ve İsveç’in de katılımıyla genişleterek Rusya’ya topyekûn bir saldırıyı planlamaktadır.[26] 1789’da İsveç’le de ittifak yapmış olan Osmanlılar, Lehistan’ı da bu ittifak sistemine dahil etmek istemiştir. Fakat bu büyük ittifak projesi ileride görüleceği üzere hayata geçirilememiştir. Babıâli perspektifine göre, Rusya birinci paylaşımdan sonra özellikle Lehistan için de büyük bir tehdittir. Bu yüzden her iki devletin ortak hareketi iki devletin istikbâli açısından kaçınılmazdır. Böylece Lehistan da Osmanlı Devleti de Rusya’nın bu tehditlerini bertaraf edebilir ve Doğu Avrupa’nın dengelerinin Rusya lehine değişiminin önüne geçilebilirdi. Bu amaçla tam 18 kere Haziran 1790’dan Eylül 1792’ye kadar sürdürülen görüşmeler neticesiz kaldığı gibi, durum ne Babıâli ne de Leh hükûmeti için istenildiği gibi sonuçlanacaktır.[27] Savaş sonunda imzalanan Yaş Antlaşması’yla (1792) 25 B. Czart., rkps. 846: 347-348. AGAD, AR, AORMP: 175: CXXXIV/115-13, 176: CXXXIV/116-13, 178: CXXXV 1/18-172-177. Kazimierz Waliszewski, Ostatni poseł polski do Porty Ottomańskiej, akta legacji stambułskiej Franciszka Piotra Potockiego, T. I, Paris: Impremiere Veune Victor Goupy, 1894, ss. 119-121. 26 BOA, HAT: 187/8852; 227/12623-A. Enverî Sadullah, Enverî Tarihi, Cilt III, Millet Kütüphanesi, Ali Emirî, Tarih: 67/1, kronik 5-6-7, s. 269a. 27 Bkz. Hacer Topaktaş, Osmanlı-Lehistan Diplomatik İlişkileri Franciszek Piotr Potocki’nin İstanbul Elçiliği (17881793), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014. 58 TR 600. YILINDA TÜRKİYE-POLONYA İLİŞKİLERİ SEMPOZYUMU Kaniów buluşmasında Rus Çariçesi II. Katerina’ya Osmanlı Devleti’ne karşı bir ittifak dahi teklif etmiştir.[29] Fakat bu teklif ittifaka dönüşmemiştir. Mareşal Stanisław Małachowski ve da bu, Osmanlı-Leh ittifak projesinin hayat bulmasına yetmemiştir. Osmanlı-Leh ilişkilerinin bütün uzun tarihi boyunca en ciddi ittifak girişimlerinden birisi bu olmuştur. Osmanlı Devleti aslında her iki devlet için de ortak payda olarak gördüğü Rusya’ya karşı ortak hareketi teklif ederek realpolitiğine uygun davranmıştır. Lehistan’ın ikinci ve üçüncü taksimi döneminde İstanbul’da bu işgale karşı koyulması için bir kısım çalışmalar yürütülmüştür. İhtilal Fransası’nın temsilcisi Descorches da Lehistan’dan gelen temsilcilerle birlikte Babıâli’yi paylaşıma karşı koyması için teşvik etmiştir. Osmanlı Devleti henüz Rusya ile savaşı sonlandırmışken yeni bir savaşa girmeyi istemese de ihtilalcilere ve Leh göçmenlere desteğini esirgememiştir. Lehistan’ın paylaşımını tanımadığı, 28 B. Czart., Rkps 617, s. 413-414. Hammer-Purgstall, a.g.e., Cilt VII, s. 358, Kemal Beydilli, Büyük Friedrich ve Osmanlılar –XVIII. Yüzyılda Osmanlı-Prusya Münasebetleri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1985, s. 93; Topaktaş, “I. Mahmud Dönemi”, ss. 188-192. 29 Walerian Kalinka, Sejm Czteroletni, T. I, Warszawa: Oficyjna Wydawnicza Volumen, 1991, ss. 58-60; Bronisław Zaleski, “Korespondencya krajowa Stanisława Augusta z lat 1784 do 1792”, Rocznik Towarzystwa HistorycznoLiterackiego w Paryżu, R. 1870-1872, T. V, 1872, ss. 212-215; Robert H. Lord, The Second Partition of Poland, London: Harvard University Press, 1915, ss. 83-84, 510-511; Józef Dutkiewicz, Polska a Turcja w czasie Sejmu Czteroletniego 1787-1792, Warszawa: nakł. Przeglądu Historycznego, 1934, s. 14-15; Zofia Zielińska, “Stanisław August i Otto Stackelberg u progu wojny rosyjsko-tureckiej (marzec-październik 1787)”, Kwartalnik Historyczny, T. CVII/4, 2000, ss. 3-5. 59 SEMPOZYUM BİLDİRİLERİ Hacer TOPAKTAŞ retorik bir ifade olarak uzun süre uluslararası arenada dolaştığı gibi Babıâli, XIX. yüzyılda Lehistan’ın bağımsızlığını geri kazanması yönündeki faaliyetlere destek verecektir. Sonuç olarak yukarıda bahsedilenler, XVIII. yüzyılda sadece dinî duygularla hareket eden ve siyaset geliştiren bir Osmanlı Devleti değil, akılcı ve mantıklı bir siyaset güden bir Osmanlı Devleti’ni bizlere göstermektedir. Bu durum Lehistan’ın varlığının ortadan kalkmasıyla dengelerdeki değişimin ne gibi kötü sonuçlar doğuracağını gören bir siyasete işaret etmektedir. Bu yüzdendir ki Osmanlı Devleti bütün XVIII. yüzyıl boyunca Lehistan’ın bağımsızlığını destekleyen siyasetler gütmüştür. Zira, Lehistan’dan sonra Rusya’nın Osmanlı toprakları üzerindeki emelleri XIX. yüzyıl boyunca Osmanlı Devleti’ni defalarca yaralayacaktır. Bu bakımdan esasında Osmanlı Devleti kendi bekâsı için Lehistan’ın Doğu Avrupa’daki varlığını şart olarak görmüştür. Lehistan’ın Osmanlı Devleti’nin bu politikalarına bakışı tamamen farklı olduğu için bu yüzyılda Osmanlı-Leh ikilisi ortak paydada buluşamayan iki devlet tablosu çizmektedir: Savaşsız ama işbirliksiz bir yüzyıl. Lehistan kralları geliştirdikleri politikalarda kendi çapında haklı gerekçelere sahiptirler. Lehistan tarafından bakıldığında Osmanlı Devleti ile işbirliği ülkenin geleceği bakımından faydalı bir adım olmayacaktır. Ancak Poniatowski’nin Rusya’nın Lehistan’la ilgili tasarruflarını görmekte gecikmesi, bu gerçeği daha evvel gören Osmanlı Devleti’nin haklılığını taksimlerle tescillemiştir. XVIII. yüzyıl sonunda Avrupa’daki dengeleri göz önüne aldığımızda tam da Fransız İhtilali dönemine tekabülünden ötürü Lehistan’ın taksiminin periferik bir hadise olarak kaldığını da belirtmek gerekir. KAYNAKÇA Arşivler Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) - İstanbul Hatt-ı Hümayun (HAT) 11/353, 187/8852; 227/12623-A, 1427/58447. Düvel-i Ecnebiye Belgeleri (A.DVN.DVE) (8): 168/48. Cevdet Hariciye (CH) 139/6903, 154/7687, 184/9177. Name-I Hümayun Defterleri (NMH) 7, s. 340-343. Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi (TSMA) - İstanbul E. 2380/158. Biblioteka Czartoryskich (B. Czart.) Krakov Rękopis (rkps) 617: s. 413-414, 417. 846: 347-348. 176: CXXXIV/116-13. 178: CXXXV 1/18-172-177. Diğer Kaynaklar AHMED REFİK, Osmanlılar ve Büyük Fredrik 1133-1179, İstanbul: Tarih-i Osmanî Encümeni Külliyâtı, 1333 (h.). AHMED VÂSIF EFENDİ, Mehâsinü’l-Âsâr ve Hakāikü’l-Ahbâr, yay. haz. Mücteba İlgürel, İstanbul: İÜ Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1978. BEYDİLLİ, Kemal, Büyük Friedrich ve Osmanlılar –XVIII. Yüzyılda Osmanlı-Prusya Münasebetleri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1985. DANİŞMEND, İsmail Hami, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, Cilt 4/2, İstanbul: Türkiye Yayınevi, 1961. DUTKIEWICZ, Józef, Polska a Turcja w czasie Sejmu Czteroletniego 1787-1792, Warszawa: nakł. Przeglądu Historycznego, 1934. ENVERÎ SADULLAH, Enverî Tarihi, Cilt III, Millet Kütüphanesi, Ali Emirî, Tarih: 67/1, kronik 5-6-7. FELDMAN, Józef, Polska a sprawa Wschodna 1709-1714, Kraków: PAU, Warszawa: Skł. Gł. W Księgarniach Gebethnera i Wolffa, 1926. HAMMER-PURGSTALL, Joseph von, Büyük Osmanlı Tarihi, Cilt VII, İstanbul: Üçdal Neşriyat, 1994. KALINKA, Walerian, Sejm Czteroletni, T. I, Warszawa: Oficyjna Wydawnicza Volumen, 1991. KONOPCZYŃSKI, Władysław, Konfederacja Barska, T. I-II, Warszawa: Oficyna Wydawnicza VOLUMEN, 1991. KURAT, Akdes Nimet, İsveç Kralı XII. Karl’ın Türkiye’de Kalışı ve Bu Sırada Osmanlı İmparatorluğu, İstanbul: AÜ DTCF Yayınları, 1943. KURAT, Akdes Nimet, İsveç Kralı XII. Karl’ın Türkiye’de Kaldığı Zamana Ait Metinler ve Vesikalar, İstanbul: AÜ DTCF Yayınları, 1943. KURAT, Akdes Nimet, Prut Seferi ve Barışı 1123 (1711), C. I-II, Ankara: AÜ DTCF Yayınları 1951. LINK-LENCZOWSKI, Andrzej, “Wokoł kryzysu wschodniego z lat 1711–1713. Tureccy i tatarscy dyplomaci w Rzeczypospolitej”, Między Zachodem a Wschodem. Studia ku czci profesora Jacka Staszewskiego içinde, T. II., ed. Jarosław Dumanowski vd. 2003, s. 355–367. LORD, Robert H., The Second Partition of Poland, London: Harvard University Press, 1915. MICHALSKI, Jerzy, “Dyplomacja Polska w latach 1764-1795”, Historia Dyplomacji Polskiej içinde, T. II, red. Zbigniew Wójcik, Warszawa: PWN, 1982, s. 483-697. MICHALSKI, Jerzy, “Polish Diplomatic Service in 1763-1794”, The History of Polish Diplomacy X-XX c. içinde, ed. Gerald Labuda, Waldemar Michowicz, Warsaw: Sejm Publishing Office, 2005, s. 268-319. SOREL, Albert, Avrupa ve Fransız İhtilâli, çev. Nahid Sırrı Örik, Cilt I/2, Ankara: Millî Eğitim Basımevi, 1949. TOPAKTAŞ, Hacer, “I. Mahmud Döneminde Osmanlı Devleti’nin Kuzey Politikasında Lehistan Faktörü”, XVII. CIEPO Sempozyumu, 18-23 Eylül 2006, Trabzon, Trabzon: KTÜ Yayınları, 2011, s. 377-389. TOPAKTAŞ, Hacer, “Avrupa’nın Ortak Derdi Polonya Tahtı: Stanisław August Poniatowski’nin Seçimi”, HÜ Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 28, sy. 1, 2011, s. 183-196. TOPAKTAŞ, Hacer, Osmanlı-Lehistan Diplomatik İlişkileri Franciszek Piotr Potocki’nin İstanbul Elçiliği (17881793), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014. UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, Cilt IV-1, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1995. WALISZEWSKI, Kazimierz, Ostatni poseł polski do Porty Ottomańskiej, akta legacji stambułskiej Franciszka Piotra Potockiego, T. I, Paris: Impremiere Veune Victor Goupy, 1894. ZALESKI, Bronisław, “Korespondencya krajowa Stanisława Augusta z lat 1784 do 1792”, Rocznik Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu, R. 1870-1872, T. V, 1872, s. 147-402. ZIELIŃSKA, Zofia, “Poland between Prussia and Russia in the Eighteenth Century”, Constitution and Reform in the Eightenth Century Poland, The Constitution of 3 May 1791, içinde, ed. Samuel Fiszman, Bloomington and Indianapolis: Indiana University Press, 1997, s. 87-111. ZIELIŃSKA, Zofia, “Stanisław August i Otto Stackelberg u progu wojny rosyjsko-tureckiej (marzec-październik 1787)”, Kwartalnik Historyczny, T. CVII/4, 2000, s. 3-20. ZINKEISEN, Johann Wilhelm, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, Cilt V, çev. Nilüfer Epçeli, İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2011. Archiwum Główne Akt Dawnych (AGAD) - Varşova Archiwum Roskie (AR) Akta Osobisto-Rodzinne I Majątkowe-Prawne (AORMP) 175: CXXXIV/115-13. 60 TR 600. YILINDA TÜRKİYE-POLONYA İLİŞKİLERİ SEMPOZYUMU 61 REALPOLITIK AND RHETORIC IN OTTOMAN-POLISH RELATIONS An Evaluation of the 18th Century Asst. Prof. Hacer TOPAKTAŞ* It is possible to say that the Treaty of Karlowitz dated 1699 was a turning point in terms of the 600 years of relationship between Ottoman Empire and Lehistan (a term commonly used by Ottoman historians to indicate Poland) having had diplomatic relations since the 15th century, because this Treaty caused the structure of relations between the two countries to undergo changes as well as ended the war period. The fact that Polish King John III Sobieski was on the side of the opponent troops against the Ottoman Empire in the Battle of Vienna (1683) did not damage the relations in the following period in terms of the Sublime Porte. Similarly, it did not cause sharp breakups in the politics carried out by Poland in the presence of Sublime Porte. However, it is a fact that the successors of Sobieski - August II, August III and Poniatowski – have not leaned towards the Ottoman Empire. In the 18 century, protecting th The Ottoman Empire changed its attitudes towards Poland and generally established a more moderate relation as a result of the changing balances in Europe after the Treaty of Karlowitz. This situation derived from some reasons: Firstly, the Sublime Porte was aware of the fact that the balance of power in Eastern Europe should be protected. One of the reasons of its support for Sweden during the Great Northern War (1700-1721) which took place at the beginning of the 18th century was to protect this balance in its favor. It is likely to see in the Ottoman realpolitik the moves towards developing policies by considering the changes in the balance of power, shaping its relations with Europe accordingly and cooperating and coordinating with other countries due to growing Russian threat during the 18th century, especially during the second half of the century. While the defeat of Swedish King Karl XII by the Russian Tsar Petro at the beginning of the century created further rapprochement between Russia and Eastern Europe, it led Sweden to lose its power throughout the 18th century. However, when Karl XII took shelter in the Ottoman Empire, this situation created a tension in Ottoman-Polish relations to continue for a couple of years. Having realized the threat from the northeast, the Sublime Porte followed certain policies aimed at resisting the expansionist policies of Russia and protecting its borders.[1] Moreover, knowing that this is a common threat against all countries located on the west of the country, the Ottomans ensured that an article was included in the Treaty of the Pruth (1711) which prevented Russia from intervening in the internal affairs of Poland and its royal elections.[2] As a result, the Ottoman Empire aimed at paving the way for intervening in Russia’s moves towards Poland. However, other problems of the Ottoman Empire prevented it from paying attention to the Poland issue in this period. The wars with Iran, Russia and Austria created negative impacts in terms of the interest in Poland. Moreover, it is possible to observe Sweden’s desire to maintain its power in Northern Europe in “Vasıf Tarihi” (History of Qualification), one of the Ottoman chronicles written in the late 18th century.[3] It was the realpolitik which continued without interruption throughout 18th century in foreign policies of the Sublime Porte. Another sign of the policies conducted by the Ottoman Empire with regard to the fact that it should take Poland into consideration for the balance of power in Eastern Europe was that it sent ambassadors to Poland, based on the tradition of appointing an ambassador to each neighboring country in order to officially inform them on each enthronement of a Sultan 1 the borders by means of peace was the main subject of realpolitik of the Ottoman Empire and Poland. As a result, they were obliged to maintain necessary reforms for the country and appear in the international area. * 62 University of Istanbul, Faculty of Literature, Slavic Languages and Literatures Department/Polish Language and Literature Division Istanbul, Turkey. 2 3 Akdes Nimet Kurat, İsveç Kralı XII. Karl’ın Türkiye’de Kalışı ve Bu Sırada Osmanlı İmparatorluğu, Istanbul: AU DTCF Yayınları, 1943; İsveç Kralı XII. Karl’ın Türkiye’de Kaldığı Zamana Ait Metinler ve Vesikalar, Istanbul: AÜ DTCF Yayınları, 1943; Jozef Feldman; Polska a sprawa Wschodna 1709-1714, Ktrakow: PAU, Warszawa: Skl. Gl. W Ksiergarniach Gebethnera I Wolffa, 1926; İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, Volume IV-1, Ankara; TTK Yayınları, 1995, pg. 189. Andrzej Link-Lenczowski, “Wokol kryzysu wschodniego z lat 1711-1713. Tureccy I tatarscy dyplomaci w Rzeczypospolitej“, Miedzy Zachodem a Wschodem. Studia ku czci profesora Jacka Staszewskiego”, T. II., ed. Jaroslaw Dumanowski vd. 2003, pp. 355-367. Akdes Nimet Kurat, Prut Seferi ve Barışı 1123 (1711), V. I-II, Ankara: A.U. DTCF Yayınları 1951. Ahmet Vasıf Efendi, Mehasinü’l-Asar ve Hakaikü’l-Ahbar,published and prepared Mücteba İlgürel, Istanbul; IU Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1978, p. 30. PROCEEDINGS OF THE SYMPOSIUM ON THE 600th YEAR OF POLISH-TURKISH RELATIONS ENG 63 SYMPOSIUM PAPERS Hacer TOPAKTAŞ during the 18th century.[4] As a result, the Ottoman Empire did not only officially inform Poland on new sultan’s accession to the throne, but also paved the way for obtaining information on political situations in Poland from the first hand. actually signs of the Ottoman policies defending the presence of a strong Poland in Eastern Europe against Russia. In other words, they were one of the reflections of realpolitik of the Sublime Porte. independence of Poland against Russia. However, the politics that it carried out towards this end could not topple August II, a supporter of Russia. On the other hand, it was not possible for the Polish to consider Istanbul sincerely and sympathetically and conduct warm relations with it against a force supporting Stanislaw Leszezynski in terms of the realpolitik of Poland. Nevertheless, August II developed good relations with Russia, as it supported his regency. Polish throne, the Sublime Porte did not join the war despite the intentions of the British and the Dutch, but protested the intervention of Russia in the internal affairs of Poland.[8] Actually, it was possible for the Ottoman Empire to intervene in this event in a more different and comprehensive manner in accordance with the Treaty of the Pruth. However, the Sublime Porte did not give priority to this issue in its politics due to the aforesaid Ottoman-Russian and Austrian War. The encouragement of France for the intervention of the Ottoman Empire in Poland reached a great size until 1760s. As a result, France pursued a policy aimed at ensuring the Ottoman Empire’s involvement in a war against Russia and Austria during the Seven Years’ War (1756-1763), but it failed. The Ottoman Empire did not warmly welcome August II, who was elected King after the death of Polish King John III Sobieski in 1696 and who was also the Elector of Saxony. Furthermore, it supported Stanislaw Leszcynski, the other candidate for the Polish throne and stressed the It was appropriate that Mehmed Said Efendi was present in Poland as the Ottoman ambassador to Stockholm in 1733, in a period when August II passed away and there were ongoing discussions about the name of the new king of Poland. Said Efendi did not only observe Warsaw, but also revealed Sublime Porte’s interest in the election and what was happening in Poland with the help of some contacts he performed in a period of chaos. Thus, when he came back after fulfilling his duty as an ambassador, he brought a letter written by Stainslaw Poniatowski, one of the prominent figures in Poland who maintained good relations with the Ottoman Empire, to the Grand Vizier, stating that in accordance with the Treaty of the Pruth he wanted the Ottoman Empire to prevent Russia from landing troops in Poland in order to make August III, one of the two strong king candidates, elected contrary to the Treaty and to order the Crimean Khanate in this way.[5] Although the Sublime Porte mentioned its grievance about it, it could not prevent Russia from using the Polish lands in Ottoman-Russian and Austro-Ottoman Wars of 1736-1739, as the war was occupying the attention of the Sublime Porte. The Warsaw ambassadorship of Münif Mustafa Efendi who was sent to Poland in 1737 as a serious warning did not yield any result.[6] Seyyid Mehmed Pasha, the Grand Vizier of the Ottoman Empire, sent a letter to Jozef Potocki, Great Hetman of Poland, on July 5, 1736 especially stressing that the Treaty of Karlowitz was being violated and imposing an Article in the Treaty in order to prevent and withdraw Moscow from interfering in the internal affairs of Poland “proved that the Ottoman Empire protected Poland.”[7] Although these statements were rhetorically situated, they were 4 5 6 7 64 Mehmet Efendi (1731), Hacı Ali Ağa (1758), Numan Enis Bey (1777) As III. Selim ascended the throne during the war, no envoy was sent to the region. BOA, NMH: 7, pg. 340-343; Uzunçarşı ibid, Volume IV-1, p.192 Also see: Joseph von Hammer-Purgstall, Büyük Osmanlı Tarihi Volume VII, Istanbul: Üçdal Neşriyat, 1994, p. 497 Also see: Hacer Topaktaş, “I. Mahmud Döneminde Osmanlı Devleti’nin Kuzey Politikasında Lehistan Faktörü”, Although France encouraged the Ottoman Empire to declare war against Russia during the War of the Polish Succession (1733-1738) which resulted from the involvement of many European countries in the struggle between August III and Stainslaw Leszczynski for the After all these turbulent years and as a result of the death of Polish King August III in 1763, a new royal election caused Europe to direct all its attention once again to Warsaw. Although France warned Russia not to intervene in Poland during the election of Ponitowski as the new king in 1764, Russia did not pay attention to it.[9] When the Ottoman ambassador Ahmed Resmi Efendi was passing through Poland on his way to Berlin in 1763, he guaranteed the Poles with regard to the Sublime Porte’s “guardianship” for them.[10] The presence of the Ottoman Empire in Poland in that time was meaningful, but his contacts were not sufficient to realize what was written on his letter of instruction. The Sublime Porte stressed during the last royal election in Poland that foreign countries should not intervene in Poland and Poland should protect its independence and freedom.[11] Nevertheless, it preferred not to intervene in the elections officially. As a result, August Poniatowski, who was clearly supported by Russia which made every effort towards this end, ascended the Polish throne. The Sublime Porte’s lack of actual intervention in the election indeed caused further escalation of political 8 9 XVII. CIEPO Sempozyumu, September 13-23, 2006, Trabzon, Trabzon: KTÜ Yayınları, 2011, p. 379. Uzunçarşılı, ibid, Volume IV-1, pp: 182-183. Johann Wilhelm Zinkeisen, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, Volume: V, translation: Nilüfer Epçeli, Istanbul: Yeditepe Yayınları, 2011, pp. 631-633. 10 Also see: Ahmed Refik, Osmanlılar ve Büyük Fredrik 1133-1179, Istanbul: Tarih-i Osmani Encümeni Külliyatı, 1333 (h.), p. 6. 11 Also See: Zofia Zielinska, “Poland Between Prussia and Russia in the Eighteenth Century”, Constitution and Reform in the Eighteenth Century Poland, The Constitution of May 3, 1791, Samuel Fiszman, Bloomington and the Indiana University Press, 1997, pp. 87-111, p. 104; Hacer Topaktaş, “Avrupa’nın Ortak Derdi Polonya Tahtı: Stanislaw August Poniatowski’nin Seçimi”, HÜ Edebiyat Fakültesi Dergisi, Volume 28, issue: 1, 2011, pp. 183196. PROCEEDINGS OF THE SYMPOSIUM ON THE 600th YEAR OF POLISH-TURKISH RELATIONS ENG 65 SYMPOSIUM PAPERS Hacer TOPAKTAŞ conflicts with Russia in the future, because the Ottoman Empire faced more Russian threat, while Poland got weaker. The importance of Polish independence and free elections which was rhetorically stressed by the Sublime Porte was basically related to the reality of Russia. In 1760s, the encouragement carried out by France against Russia in the face of a stronger Russia in Eastern Europe emphasized that the Ottoman Empire would be put in a more difficult position, in case Russia settled in Poland.[12] Moreover, when the Ottoman-Russian War was about to break out in 1768-1774, French Foreign Minister Choiseul was encouraging the Sublime Porte with regard to the Polish issue and also urging Sweden through his ambassador Vergennes. According to the calculations made by France which had conflicts with Britain on the new continent, Russia and Austria could not help Britain because they were busy with the Ottoman Empire and Sweden.[13] The Ottoman Empire went to war with Russia in 1768 as a result of the dynamics in which senior officers of the Ottoman Empire were involved. Armorer Mahir Hamza Pasha, Grand Vizier of the Ottoman Empire, met the Russian Ambassador Obreshkov and conveyed Ottomans’ requests to him: Russia should withdraw from Poland, avoid intervening in the internal affairs of Poland, adhere to the Treaties signed with the Ottoman Empire and pay the bail for Denmark, Prussia, Britain and Sweden. However, the Ottoman Empire declared war against Russia, when the Russian Ambassador initiated the delaying tactics and announced that it would carry out the famous Polish Expedition in the spring of 1769.[14] The declaration of war issued by the Sublime Porte clearly stated the events in Poland, Bar Confederation and also the Balta incident were the causes of war, because the Balta incident, namely, Russia’s entrance in the Ottoman territory to hurt people, repeatedly showed the fact that the Sublime Porte should prevent Russia. [15] Except from Russia’s violations of current treaties, the fact that the Ottoman Empire “made a commitment to protect” Poland in accordance with the Treaty of Karlowitz and the requests of Joachim Potocki and Michal Hieronim Krasinski, who were Bar confederates on the protection of their country, were the reasons which were stated in the declaration.[16] Nevertheless, it is obvious that the main worry of the Sublime Porte was the survival of 12 Zinkeisen, ibid, Volume: V, p. 635. 13 Albert Sorel, (Europe and French Revolution) Avrupa ve Fransız İhtilali, Translation: Nahid Sırrı Örik, Volume I/2, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınevi, 1949, p. 20. 14 Uzunçarşılı, ibid, Volume: IV-1, pp. 368-370. The letter written by the Sublime Porte to the Kiev Voivode (1764) (BOA, CH: 7687) 66 15 In the mean time, there were conflicts between the members of the Bar association formed in Poland and the bandits called haydamak consisting of indigenous Orthodox peasants. The attacks of the Russian troops against Bar confederates and the spread of conflicts to the town of Balta which was a Crimean Khanate territory was an unacceptable situation for the Ottoman Empire and it was also the apparent reason of Polish expedition. For more about the Bar Confederation, see: Wladyslaw Konopczynski, Konfederacja Barska, T. I-II, Warszawa: Oficyna Wydawnicza VOLUMEN, 1991. 16 TSMA, E. 2380/158. Also see Jerzy Michalski, “Dyplomacja Polska w. latach 1764-1795”, Historia Dyplomacji Polskiej, T. II, red. Zbigniew Woljcik, Warszawa: PWN, 1982, pg: 518; same writer, “Polish Diplomatic Service in 1763-1794”, The History of Polish Diplomacy X-XX c. ed. Gerald Labuda, Waldemar Michowicz, Warsaw: Sejm Publishing Office, 2005, p. 278. PROCEEDINGS OF THE SYMPOSIUM ON THE 600th YEAR OF POLISH-TURKISH RELATIONS ENG 67 SYMPOSIUM PAPERS Hacer TOPAKTAŞ Eastern Europe against the growing Russian threat and protection of interests of these two countries on this geography. On the other hand, the reform studies which were considered crucial by the Polish King Paniatowski for his country were prevented by Catherine and the rhetorical statements that the Ottoman Empire went into war for Poland made no sense to the King. As a matter of fact, no one could expect him to lean towards the Sublime Porte which recognized him two years later and kept his ambassador Tomasz Aleksandrowicz whom he appointed to Istanbul waiting on the Ottoman border for a long time. In this regard, it is not likely to see any cooperation with the Ottoman Empire during the era of Poniatowski in terms of Polish realpolitik, as it did not happen during the entire century. The Sublime Porte’s interest in this process and its dispositions about Poland did not comply with Poland’s proRussian policies resulting from the kings in this period. Poland was not the Poland that the Ottoman Empire wanted it to be, but Poland was the Poland that the kings actually wanted it to be in this century. The conflict between Austria and Russia during the Ottoman-Russian War of 1768-1774 led Austria to support the Ottoman Empire in 1771. The Vienna Palace accepted the return of all Ottoman lands captured by Russia and the independence of Poland in return for providing Austria with some part of Wallachia and some money with a secret treaty which was signed on July 6, 1771. However, the abovementioned treaty was annulled, when Austria concluded a treaty with Russia and Prussia in 1772 for the division of Poland.[17] The Ottoman Empire could not prevent the first attempt towards dividing Poland in 1772 as it was involved in a war, but it was one of the countries which criticized it in the first place. During the 18th century, the Ottoman Empire’s guardianship for Poland rhetorically remained on the agenda. France and its ambassadors in Istanbul exerted great efforts in order to strengthen the French influence in Poland. For example, the French ambassador in Istanbul issued a letter in 1773, stating that the Polish wanted the guardianship of the Ottoman Empire rather than other countries.[18] Moreover, some aristocrats in Poland who were disturbed by the activities and the growing influence of Russia in Poland asked for the support of the Ottoman Empire against the division of Poland through the letters they sent to the Sublime Porte and requested the “guardianship/help” of the Ottoman Empire. Some aristocrats who were against Russia and Poniatowski wanted the Sublime Porte to intervene in the elections and requested the help of the Ottoman Empire through the letters addressing Istanbul during the last royal election.[19] The Great Hetman Jan Klemes Branicki, Stanislaw Lubomirski, Marshall Franciszek Bielinski and Kiev Voivode Franciszek Salezy Potocki were among the signatories of this letter. However, as a response to these letters, the Sublime Porte sent a 17 İsmail Hami Danişmend, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, Volume4/2, Istanbul: Türkiye Yayınevi, 1961, p. 53. 18 BOA, HAT: 1427/58447. 19 BOA, A.DVN. DVE (8):168/4. 68 Poland’s partition and Europe (1772) letter, stating its request for a free royal election not to be intervened by other countries and advising solidarity and unity, as Poland did not request any direct intervention from the Ottoman Empire.[20] In addition, it was mentioned in detail in a draft letter addressed to Franciszek Salezy Potocki, Kiev Voivode, in 1764 that Poland should respond to the request of “guardianship/protection” in a similar manner.[21] Besides, the Kamyanets-Podilsky Bishop Krasinski tried to attract the attention of the Sublime Porte against the Russian threat by informing the Khotyn Pasha on the Russian oppression and the soldiers in Poland.[22] An anonymous representative who came to Istanbul to represent the public and esteemed individuals during the 1768-1774 War and the first division of Poland requested help from the Ottoman Empire, declaring that the Polish King was “the apprentice of Russian Tsar” and Russia had landed troops in Poland.[23] Nevertheless, the Sublime Porte had already gone to a serious war with Russia due to the Russian attack in Balta. The Sublime Porte was aware of the fact that the expansionist plans of Russia were posing a threat both against Poland 20 B.Czart. rkps, 167:417. 21 BOA, CH: 154/7687. 22 BOA, CH: 184/9177. 23 BOA, CH:139/6903. PROCEEDINGS OF THE SYMPOSIUM ON THE 600th YEAR OF POLISH-TURKISH RELATIONS ENG 69 SYMPOSIUM PAPERS Hacer TOPAKTAŞ and Ottomans. On August 6, 1783, Wilenski VoivodeKarol Radziwill, Podczaszy Litewski and Michal Potocki mentioned the issue of division of Poland and told the Bender Guard Ebubekir Pasha that some Polish feudal lords gave consent to this division; however, they did not agree with him and Poland came under the guardianship of Ottomans and they did not want to be removed from this guardianship.[24] The Ottoman Empire supported such persons who were against Russia during the 18th century, knowing that the presence of Poland should be protected in terms of its policies. However, such persons were nobody except from being “opponents” and they were damaging the unity and solidarity regarding the Polish realpolitik. Cooperating with the “Turks” was never considered reasonable by the Polish statesmen. Fighting the Ottoman Empire was not seriously a practical move for the Polish authority of the 18th century, contrary to their ancestor John III Sobieski. The Sublime Porte sent the ambassador Numan Enis Bey to Warsaw in 1777 in order to further develop the relations with Poland against Russia after the Treaty of Küçük Kaynarca (1774). Although Numan Enis Bey tried to create cooperation in Poland against Russia, his attempts did not arouse the interest of the Polish government. However, the efforts aimed at forming alliances with some countries from Turkestan Khanates to India, and Moroccan Ruler and from the Caucasian political powers to Prussia, Sweden and Poland continued until the end of the century. Consequently, the Istanbul ambassadorship of Franciszek Piotr Potocki assigned by Poland took its place among the intense alliance pursuit of the Sublime Porte during the OttomanRussian and Austrian War of 1787-1792. Potocki, who was among the ambassadors assigned in order to present the free and independent identity of Poland by the assembly meeting convened in Poland and known as “Four-year Sejm (Sejm Czteroletni)” due to its period of four years came to the Ottoman capital, Istanbul, in order to organize commercial and diplomatic relations with Istanbul only in the spring of 1790 after his long travel.[25] Immediately after his arrival, he was requested an alliance by the Sublime Porte against Russia. The Ottoman Empire which created an alliance with Prussia in the early 1790 was planning a total attack against Russia by enlarging the alliance with the involvement of Poland and Sweden.[26] The Ottoman made an alliance with Sweden in 1789 and wanted to incorporate Poland into this alliance system. However, this great alliance project could not be performed as it would be seen in the future. From the perspective of the Sublime Porte, Russia was a great threat especially against Poland after the first division. As a result, cooperation between these two countries was indispensable. By doing so, both the Ottoman Empire and Poland could 24 BOA, HAT: 11/353. 25 B. Czart., rkps. 846: 347-348. AGAD, AR, AORMP: 175: CXXXIV/115-13, 176:CXXXIV/116-13, 178: CXXXV 1/18-172-177. Kazimier Waliszewski, Ostatni posel polski do Porty ottomanskiej, akta legacji stambulskej Franciszka Piotra Potockiego, T.I, Paris: Impremiere Veune Victor Goupy, 1894, pp. 119-121. 26 BOA, HAT : 187/8852; 227/12623-A. Enveri Sadullah, Enveri Tarihi,Volume III, Millet Kütüphanesi, Ali Emiri, Date: 67/1, cronic 5-6-7, p. 269a. 70 eliminate the threats from Russia and prevent the balance of Eastern Europe from changing in favor of Russia. 18 negotiations which were conducted from June 1790 to September 1792 towards this end remained totally inconclusive [27] and this situation terminated in a way unwanted both for the Sublime Porte and Polish government. With the Treaty of Jassy (1792) signed at the end of the war, the Ottoman Empire continued to lose lands and Poland was divided for a second (1793) and third time (1795) and lost its independence. This situation caused Russia to get much stronger, even settle down in Eastern Europe which was a situation that the Ottoman Empire had not wanted since the beginning of the century and turned the balances in the aforesaid regions upside-down both against the Ottoman Empire and Poland. It can be said with regard to the alliance issue that the Ottoman/Turkey image on the political memory of Polish authorities negatively affected the “cooperation with Turks”. As a result of this vision, the Sublime Porte defended the independence of Poland, free royal elections and non-intervention of other countries in the elections during the 18th century. On the other hand, it brought up an alliance even with the neighboring Poland, where the wars were sometimes an ongoing process in the past. However, the frosty attitudes of Polish kings towards the Ottoman Empire caused an increase in the Russian influence in Poland, and decreased the possibility of cooperation with the Ottoman Empire. The Sublime Porte which did not support Poniatowski for the royal election on the grounds that he was the candidate of Russia kept Poland at a distance, as Stanislaw August was recognized two years after he was elected.[28] Poniatowski did not lean towards Turkey during his regency and he even suggested Russian Tsar Catherine II that an alliance against Ottomans was established during the Kaniow meeting in 1787.[29] However, this suggestion did not turn into an alliance. Although some aristocrats such as Marshall Stainslaw Malachowski and Ignacy Potocki who were against Russia leaned towards the alliance offer of Turkey, this fact was not sufficient to realize the Ottoman-Polish alliance project. It was also one of the most serious alliance attempts during the long Ottoman-Polish history. The Ottoman Empire acted according to its realpolitik by offering cooperation against Russia that it saw as a common ground for both countries. 27 Also See: Hacer Topaktaş, Osmanlı-Lehistan Diplomatik İlişkileri Franciszek Piotr Potocki’nin Istanbul Elçiliği (1788-1793), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014. 28 B. Czart., Rkps 617, pg: 413-414. Hammer-Purgstall, ibid, Volume VII, pg: 358, Kemal Beydili, Büyük Friedrich ve Osmanlılar – XVIII. Yüzyılda Osmanlı-Prusya Münasebetleri, Istanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1985, p. 93; Topaktaş, “I. Mahmud Dönemi”, pp. 188-192 29 Walerin Kalinka, Sejm Czteroletni, T. I, Warszawa: Oficyjna Wydawnicza Volumen, 1991, pp: 58-60; Bronislaw Zaleski, Korespondencya krajowa Stanislawa August z lat 1784 do 1792”, Rocznik Towarzystwa HistorycznoLiterackiego w Paryzu, R. 1870-1872, T. V, 1872, pp. 212-215; Robert H. Lord, The Second Partition of Poland, London: Harvard University Press, 1915, pp. 83-84, 510-511; Jozef Dutkiewicz, Polska a Turcja w czasie Sejmu Czteroletniego 1787-1792, Warszawa: nakl. Przegladu Historycznego, 1934, pg: 14-15; Zolfia Zielinska, “Stanislaw August I Otto Stackelberg u progu wojny rosyjsko-tureckiej (marzec-pazdziernik 1787)”, Kwartalnik Historyczny, T. CVII/4, 2000, pp. 3-4 PROCEEDINGS OF THE SYMPOSIUM ON THE 600th YEAR OF POLISH-TURKISH RELATIONS ENG 71 SYMPOSIUM PAPERS Hacer TOPAKTAŞ Some studies were conducted in Istanbul in order to resist invasion during the second and third periods of division in Poland. Marie Louis Descorches, the representative of revolutionist France, encouraged the Sublime Porte to resist the division with representatives coming from Poland. Although Ottomans did not want to go to a new war with Russia as soon as it ended the last one, it did not refrain from supporting the revolutionists and Polish immigrants. The fact that the Ottoman Empire did not recognize the division of Poland was in the international arena as a rhetorical statement and in the 19th century, the Sublime Porte supported the activities which aim to ensure that Poland could regain its independence. Consequently, all of the above-mentioned issues show us that in the 18th century, the Ottoman Empire conducted reasonable and logical policies instead of implementing policies in accordance with religious feelings. This situation indicates a policy which foresaw how badly the changes in the balance of power deriving from the disappearance of Poland would result in. For this reason, it implemented policies supporting the independence of Poland during the 18th century. Furthermore, the aims of Russia regarding Ottoman lands after the collapse of Poland damaged the Ottoman Empire many times during the 19th century. For this reason, the Ottoman Empire actually considered the presence of Poland in Eastern Europe as a condition for its own survival. However, as Poland totally misunderstood the policies of Ottomans in that century, these two countries, namely, the Ottoman Empire and Poland, were like a couple that could not come together in that century; a warless, but noncooperative century. The Polish kings had their own reasons in the policies they developed. From the perspective of Poland, making cooperation with the Ottoman Empire would not be beneficial in terms of the future of the country. However, Poniatowski was too late to realize Russia’s real thoughts about Poland and this situation proved the rightfulness of the Ottoman State which previously saw this fact with divisions. Considering the balances in the late 18th century, it should be emphasized that the division of Poland remained as a peripheral event due to the French Revolution. SOURCES Archives Office of the Prime Minister, Ottoman Archives (BOA) – Istanbul Hatt-ı Humayun (HAT) 11/353, 187/8852; 227/12623-A, 1427/58447. Düvel-I Ecnebiye Certifactes (Düvel-I Ecnebiye Belgeleri) (A.DVN.DVE) (8): 168/48. Cevdet Hariciye (CH) 139/6903, 154/7687, 184/9177. Name-i Humayun’s Books (Name-I Hümayun Defterleri) (NMH) 7, pp. 340-343. Topkapı Palace Museum Archive (TSMA) – Istanbul E. 2380/158. 72 Biblioteka Czartoryskich (B. Czart.) Krakov Rekipos (rkps) 617:p. 413-141, 417. 846: 347-348. Archiwum Glowne Akt Dawnych (AGAD) – Warsaw Archiwum Roskie (AR) Akta Osobisto-Rodzinne I Majatkowe-Prawne (AORMP) 175: CXXXIV/115-13. 176: CXXXIV/116-13. 178:CXXXV 1/18-172-177. Other Sources AHMED REFİK, Osmanlılar ve Büyük Fredrik 1133-1179 – Ottomans and Great Frederic 1133-1179, Istanbul: Tarih-I Osmani Encümeni Külliyatı, 1333 (h.). AHMED VASIF EFENDI, Mehasinu’l-Ahbar, yay. Haz. Mücteba İlgürel , Istanbul: İÜ Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1985. BEYDİLLİ, Büyük Frederic ve Osmanlılar –XVIII. Yüzyılda Osmanlı-Prusya Münasebetleri – Great Frederic and Ottomans-Ottoman-Prussian Relations in the XVIIIth Century, Istanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1985. DANİŞMEND, İsmail Hami, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, Volume 4/2, Istanbul: Türkiye Yayınevi, 1961. DUTKIEWICZ, Jozef, Polska a Turcja w czasie Sejmu Czteroletniego 1787-1792, Wrasszawa: nakl. Przegladu Historycznego, 1934. ENVERİ SADULLAH, Enveri Tarihi, Volume III, Millet Kütüphanesi, Ali Emiri, Date: 67/1, chronic 5-6-7 FELDMAN, Jozef, Polska a sprawa Wschodna 1709-1214, Krakow: PAU, Warszawa: Skl. Gl. W Ksiegarniach Gebethnera I Wolffa, 1926. HAMMER-PURGSTALL, Joseph von, Büyük Osmanlı Tarihi, Volme VII, Istanbul: Üçdal Publications, 1994. KALINKA, Walerian, Sejm Czteroletni, T. I, Warszawa: Oficyjna Wydawnicza Volumen, 1991. KONOPCZYNSKI, Wladyslaw, Konfederacja Barska, T. I-II, Warszawa: Oficyna Wydawnicza VOLUMEN, 1991. KURAT, Akdes Nimet, İsveç Kralı XII. Kral’ın Türkiye’de Kalışı ve Bu Sırada Osmanlı İmparatorluğu, Istanbul: AU DTCF Yayınları, 1943 KURAT, Akdes Nimet, Prut Seferi ve Barışı – Pruth Expedition and Peace, 1123 (1711), C. I-II, Ankara: AU DTCF Yayınları 1951. LINK-LENCZOWSKI, Andrej, “Wokol kryzysu wschodniego z lat 1711-1713. Tureccy I tatarscy dyplomaci w Rzeczypospolitej”, Miedzy Zachodem a Wschodem. Studia ku czci profesora Jacka Staszewskiego içinde, T.II., ed. Jaroslaw Dumanowski vd. 2033, pp. 355-367. LORD, Robert H., The Second Partition of Poland, London: Harvard University Press, 1915. MICHALSKI , Jerzy, “Dyplomacja Polska w latach 1764-1795, Historia Diplomacji Polskiej içinde, T.II. red. Zbigniew Wojcik, Warszawa: PWN, 1982, pp.483-697. MICHALSKI , Jerzy, “Polish Diplomatic Service in 1763-1794”, The History of Polish Diplomacy X-XX, ed. Gerald Labuda, Waldemar Michowicz, Warsaw: Sejm Publishing Office, 2005, pp. 268-319. SOREL, Albert, Avrupa ve Fransız İhtilali – Europe and French Revolution, Translation: Nahid Sırrı Örik, Volume I/2, Ankara, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınevi , 1949. TOPAKTAŞ, Hacer, “I. Mahmud Döneminde Osmanlı Devleti’nin Kuzey Politikasında Lehistan Faktörü” – “Lehistan Factor in Ottoman Empire’s North Politics in the Period of I. Mahmud, XVII. CIEPO Sempozyumu, 18-23 Eylül 2006, Trabzon, Trabzon: KTU Yayınları, 2011, pp. 377-389. TOPAKTAŞ, HACER, “Avrupa’nın Ortak Derdi Polonya Tahtı: Stanislaw August Poniatowski’nin Seçimi” – Europe’s Common Concern Poland Throne: Stanislaw August Poniatowski’s Choice”, HU Edebiyat Fakültesi Dergisi, Volume 28, no. 1, 2011, pp.183-196. TOPAKTAŞ, Hacer, Osmanlı –Lehistan Diplomatik İlişkileri Franciszek Piotr Potocki’nin Istanbul Elçiliği (17881793) – Ottoman-Lehistan Diplomatic Relations Franciszek Piotr Potocki’s Ambassadorship in Istanbul, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014. UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, Volume IV-I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1995. WALISZEWSKI, Kazimierz, Ostatni posel polski do Porty Ottomanskiej, akta legacji stambulskiej Franciszka Piotra Potockiego, T.I.Paris: Impremiere Veune Victory Goupy, 1894. ZALESKI, Bronislaw, “Korespondency krajowa Stanislawa August z lat 1784 do 1792”, Rocznik Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryzu, R. 1870-1872, T. V, 1872, pp. 147-402. ZIELINSKA, Zofia, “Poland between Prussia and Russia in the Eighteenth Century”, Constitution and Reform in the Eightenth Century Poland, The Constitution of 3 May 1791, ed. Samuel Fiszman, Bloomington and Indianapolis: Indiana University Press, 1997, pp. 87-111. ZIELINSKA, Zofia, “Stanislaw August i Otto Stackelberg u progu wojny rosyjko –tureckiej (marzec-pazdziernik 1787)”, Kwartalnik Historyczny, T. CVII/4, 2000, pp. 3-20. ZINKEISEN, Johann Wilhelm, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, Volume V, translation. Nilüfer Epeçli, Istanbul: Yeditepe Yayınları, 2011. PROCEEDINGS OF THE SYMPOSIUM ON THE 600th YEAR OF POLISH-TURKISH RELATIONS ENG 73 Bu konuya Polonya açısından baktığımızda, Polonyalıların en kalabalık savaştıkları Osmanlı cephesinin şüphesiz Çanakkale Cephesi olduğunu belirtmeliyiz. Burada da başka cephelerde olduğu gibi, Polonyalılar siperlerin her iki tarafında bulundu. Osmanlı üniformalarını giyen çoğu, 19. yüzyılda Polonezköy’e yerleşen sığınmacıların torunlarıydı. Sayılarını tam olarak bilmediğimiz halde, birkaçının kimliklerini burada anımsayabiliriz. Alfons ve Józef Wrzostek kardeşler Gelibolu Yarımadası’nda vurulup Osmanlı Müslümanı silah arkadaşlarıyla beraber şu an yerlerini bilmediğimiz mezarlara koyulmuş. Diğer ikisi Marek Gazewicz ve Józef Dohoda savaş bittikten sonra Polonezköy’e sağ dönmüşler. Maalesef, ailelerinin ellerinde herhangi bir belge bulunmadığı için bu dördünün hangi birliklerde savaştıklarını ve ilk ikisinin tam olarak ne zaman ve nerede öldüklerini tespit etmek mümkün değildir. 1915 yılından 1918’e kadar Çanakkale’de Osmanlı ordusunda çeşitli askeri görevler üstlenen en meşhur Polonyalı ise Ludomił Rayski (1892-1977) idi. Babası Teodor, 1863 ayaklanmasından sonra Osmanlı topraklarına sığındı. 93 Harbi’ne (1877-1878) katılmış ve 1889’da emekli olup Polonya topraklarına dönmüştü. Birinci Dünya Harbi başladığında, Birinci Dünya Harbi Döneminde Polonyalılar ile Türkler Arasındaki oğlu Ludomił Rayski 22 yaşındaydı. Harbin ilk haftalarında Avusturya-Macaristan ordusu bünyesinde bulunan Polonya birliklerinde savaştı. Fakat babası sayesinde çifte vatandaşlığa ASKERÎ İLIŞKILER sahip olduğu için, Osmanlı ordusundan da kendisine çağrı gelmişti. Komutanından izin alıp Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun müttefiği olan Türkiye’de görev yapmak üzere 1 Mart 1915’te Çanakkale’ye gelmişti. Şüphesiz Almanca ve Türkçe bilen ve ehliyeti olan Rayski, ilk aylarda Çanakkale Müstahkem Mevkiinde şoförlük yaptı[1]. Bu dönemde Çanakkale Cephesi’nde sadece iki otomobil bulunduğuna göre muhtemelen 3. Kolordu’nun ve daha Yrd. Doç. Dr. Piotr NYKIEL* Dünyanın her köşesinde patlak veren savaşlara en az birkaç Polonyalının katıldığını söyleyenler abartmış sayılmazlar. Polonya’nın 1772 ile 1795 yılları arasında bağımsızlığını yitirip onu ancak 1918’de yeniden kazandığı dönem için de bu sözlerin geçerli olduğunu söyleyebiliriz. 19. asırda kâh kendi topraklarında, kâh Avrupa’nın başka yerlerinde işgalci devletler, üstelik Rusya ve Avusturya-Macaristan’a karşı başka milletlerle kol kola savaşan Polonyalı ayaklanmacılar Birinci Dünya Savaşı’nın başlamasıyla çok zor bir duruma düştüler. Zira Polonya’yı işgal eden Alman, Rus ve Avusturya-Macaristan ordularına zorunlu asker olarak katılıp Büyük Harb’in çeşitli cephelerinde ve çoğu zaman habersiz birbirlerine ateş etmek durumunda kaldılar. Söz konusu üç büyük orduda Polonya kökenli subaylar da bulundu. Bazıları atalarından feragat edip yeni vatanlarına sadık oldu, ama büyük bir kısmı savaş bittikten sonra ülkelerinin dirileceğini umut ederek, cephede kazanacakları tecrübeleri yeniden kurulacak Polonya ordusunda kullanabileceklerini düşündü. * 74 Jagiellon Üniversitesi, Şarkiyat Enstitüsü, Türkoloji Bölümü. Krakov, Polonya. TR 600. YILINDA TÜRKİYE-POLONYA İLİŞKİLERİ SEMPOZYUMU sonra 5. Ordu’nun karargâhlarında en yüksek rütbeli Türk ve Alman komutanları arabayla cephede gezdirmişti. 1915 Eylül’ünde Maltepe Hava Okulu’nu bitirip Çanakkale’ye rasıt olarak döndü. İki kere hafif yaralanmış ve hastaneden taburcu olduktan sonra Çanakkale Savaşları’nın son aşamasında pilotluk kursuna katılmıştı. Birinci Dünya Harbi sonuna kadar teğmen rütbesinde 5. Hava Bölüğü pilotu olarak görevine İzmir ve Çanakkale bölgelerinde devam etmişti[2]. 1918 Ocak’ında İmroz Akını’ndan dönerek Çanakkale Boğazı’ndaki Nara Burnu önünde karaya oturup altı gün boyunca İngiliz bombardıman uçaklarının saldırılarına maruz kalan Yavuz Sultan Selim kruvazörünü bu saldırılardan koruyan Osmanlı pilotlar arasında Rayski’nin de olduğunu biliyoruz[3]. 1 2 3 Jerzy S. Łątka, Lot ku gorzkiej sławie. Gen. Ludomił Rayski, Kraków: Społeczny Instytut Historii i Kultury Turcji, 1994, s. 32. A.g.e., s. 37-47 ve 101-111. A.g.e., s. 102. 75 SEMPOZYUM BİLDİRİLERİ Piotr NYKIEL yılları arasında tuğamiral rütbesinde Polonya Deniz Kuvvetleri’nin başkomutanıydı[5]. Steyer, 1930’lu yıllarda “Brunon Dzimicz” takma adını kullanarak yayımladığı Birinci Dünya Harbi hatıratında, Askold kruvazörünün mürettebatında birçok Polonyalı denizci bulunduğunu yazar[6]. Hatta Askold’un desteklediği Kumkale çıkarmalarını anlatırken Adam Puszka adlı bir Polonyalı denizcinin Fransız askerlerini karaya götürdüğü şilebinden – yasaklanmasına rağmen – karaya inip Kumkale köyü etrafında vurulduğundan bahseder[7]. ANZAC birliklerinde savaşan şu ana kadar rastladığımız yegâne Polonyalı William Frederick Wrobleske idi. Babası Polonya topraklarından Yeni Zelanda’ya göç etmiş olan bu asker Auckland Piyade Alayı’nda savaşıp 27 yaşındayken 8 Ağustos 1915’te Conkbayırı’nda öldü[8]. Krakow Türkolojisinin Kurucusu Prof. Tadeusz Kowalski ve yaralı Osmanlı askerlerine bakan eşi Zofia Kowalska (Ursula Rajewska’nın arşivinden) En az üç Polonyalı’nın da Çanakkale Savaşları’na katılan Fransız birliklerinde bulunduğunu biliyoruz. André Lubinsky, Louis Alousky ve sadece soyadını bildiğimiz Glodkowsky’nin mezarları Seddülbahir Fransız Askeri Mezarlığında bulunmaktadır. Yukarıda söz ettiğimiz kişiler dışında, Goeben ve Breslau (yani Yavuz Sultan Selim ile Midilli) Kariyerinin Türkiye’deki dönemine ait Polonya’da çok az belge kaldığı için, Mecidiye Nişanı, Liyâkat Madalyası ve Harp Madalyası’nı ne gibi hizmetler için aldığını bilmiyoruz. 19191921 yılları arasında Polonya-Bolşevik Rusya savaşına pilot ve avcı bölüğü komutanı olarak katılan Rayski, uçağının gövdesine kendi eliyle ay-yıldız amblemini yapmıştı. İki dünya savaşı arasında ise Polonya uçak sanayinin kurucusu ve 1930’lu yıllarının sonuna doğru Polonya Hava Kuvvetleri’nin başkomutanı olarak ün kazandı[4]. Cephenin diğer tarafında Çanakkale Savaşları’na katılan bir başka meşhur Polonyalı Rus Askold kruvazörü subaylarından Włodzimierz Steyer (1892-1957) idi. Gemisi hem bu harekâtın 18 Mart’a kadar devam eden deniz safhası, hem de sonraki çıkarmalarda faaliyet gösterdi. Steyer, 1919 yılından itibaren parlak denizcilik kariyerine Polonya Deniz Kuvvetleri’nde devam etti. 1937 yılında Baltık Denizi kenarındaki, çok büyük stratejik önemi olan Hel Yarımadası Müstahkem Mevkii’nin komutanı oldu. İkinci Dünya Harbi başladığında bir ay boyunca Polonya savunmasından çok üstün olan Alman deniz ve hava saldırılarına kahramanca direndikten sonra esir olmuş ve savaşın sonuna kadar esir kampında kalmıştı. 1947 ile 1950 4 76 A.g.e., s. 54-66; Polski Słownik Biograficzny [bundan böyle PSB olarak geçecektir], Tom XXX, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź: Polska Akademia Nauk, Instytut Historii, Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1987, s. 273-276; http://en.wikipedia.org/ Wiki/ Ludomi%C5%82_Rayski (28.03.2014). TR 600. YILINDA TÜRKİYE-POLONYA İLİŞKİLERİ SEMPOZYUMU mürettebatlarında ve Alman Askeri Heyeti bünyesinde de birçok Polonyalı bulunduğunu unutmamalıyız. 1914 ile 1918 yılları arasında Osmanlı İmparatorluğu’nda ölen Alman subay ve asker listelerinde 29 Polonya soyadı bulunur[9]. Bunlar dışında kaç kişinin sağ kalıp 1918 yılında Türkiye’den ayrıldığını bilmiyoruz. Alman üniformalı Polonyalılardan bahsederken Paweł Ziółkowski (1878-1938)’den de söz etmeliyiz. Prusya ordusundan emekli olduktan sonra 1902 yılında Polonezköy’e gelip öğretmen olarak çalışmıştır. Birinci Dünya Harbi yıllarında Almanlar tarafından askeri danışman olarak Yavuz Sultan Selim kruvazöründe görevlendirilmiştir. Bu döneme ait Alman üniforması Polonezköy’deki “Zosia Teyze Evi”nde sergilenmektedir. Cihan Harbi’nden sonra ise Ziółkowski 12 sene Türk firmalarında muhasebecilik yapmış. 1932 ile 1938 yılları arasında da Polonya Cumhuriyeti Ankara Büyükelçiliği’nin iaşe memuru olarak görev almıştır. 1922’de Fransızca, 1929’da ise Lehçe yayımlanmış Polonezköy hakkındaki ilk kitabın yazarı olduğundan da söz etmekte fayda var[10]. 5 6 7 8 9 Janusz Królikowski, Generałowie i admirałowie Wojska Polskiego 1943-1990 t. III: M-S, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2010, s. 526-530; http://en.wikipedia.org/wiki/ W%C5%82odzimierz_Steyer (28.03.2014). Brunon Dzimicz, „Samotny krążownik”, Przegląd Morski, Rok 6, nr. 49, Toruń 1933, s. 3210. A.g.e., Rok 6, nr 58, Toruń (1933), s. 52. Yazar, Wrobleske’ye dair bilgiler edinmekte yardımcı olan Sn. Prof. Dr. John Crawford (Yeni Zelanda) ve Sn. Dean Hunter (Fez Travel Office, İstanbul)’e şükranlarını sunar. Hafize Kasar, Birinci Dünya Savaşında ölen Alman askerlerin kayıp listesi (http://www. geliboluyuanlamak. com/200_Birinci-Dunya-Savasinda-Olen-Alman-Askerlerin-Kayip-Listesi-%28-Hafize-Kasar-%29.html) (28.03.2014). 10 Jerzy S. Łątka, Słownik Polaków w Imperium Osmańskim i Republice Turcji, Kraków: Księgarnia Akademicka, 2005, s. 366. 77 SEMPOZYUM BİLDİRİLERİ Piotr NYKIEL Birinci Dünya Savaşı döneminde Osmanlı İmparatorluğu’nda bulunan ve bu vesileyle anmak Şarkiyat Profesörü olan eşi Prof. Tadeusz Kowalski’den yardım istemişti[15]. Profesör ise bu arasında İstanbul’da Avusturya-Macaristan Askeri Ataşe görevini üstlenip 1916 yılında gibi materyal toplamıştır[16]. O zamana dek daha ağırlıklı olarak Arapça üzerine çalışan Prof. istediğimiz son Polonyalı, Józef Jan Klemens Pomiankowski’dir (1866-1929). Polonya’nın Jarosław şehri doğumlu bu Avusturya-Macaristan ordusu subayı, 1909 ile 1918 yılları Galiçya Cephesi’ni ziyaret eden Enver Paşa’ya eşlik etmiştir. 1917’de mareşal rütbesine yükselmiş ve savaş bittikten sonra yeni kurulan Polonya Silahlı Kuvvetleri’nde general olarak silah ve donatım ikmalinden sorumlu olmuştur[11]. Osmanlı İmparatorluğu’nun Çöküşü başlığı ile Türkiye’de yayımlanan kitabın yazarıdır[12]. Türkiye açısından Cihan Harbi döneminde Türkler ile Polonyalılar arasındaki askeri temaslarda en önemli vaka kuşkusuz Osmanlı 15. Kolordusu’nun 1916-1917 tarihleri arasında Galiçya Cephesi’nde savaşmasıdır. Ne yazık ki, bu hadise Türk tarihçileri tarafından hep vatanlarına hiçbir menfaat getirmeyen ve gereksiz insan kaybına neden olan bir siyasi karar olarak değerlendirilir. Brusilov ile Kerenski taarruzları sırasında cephedeki durumun çok büyük oranda Osmanlı askerleri sayesinde kurtulmuş olduğundan bahseden hemen hemen yoktur[13]. Doğu ve Orta Avrupa’da Türkler hakkında asırlardan beri yaşayan önyargıların yıkılmasındaki katkısından da kimse söz etmemektedir[14]. Bu durumda, 15. Kolordu’nun Galiçya Cephesi’ndeki çatışmalarının Polonyalılar için ne gibi pratik ve sembolik kazançlar getirdiğinden çoğu Türklerin haberdar olmamaları şaşırtıcı değildir. İlkin, pratik kazançlardan bahsedelim. Uzun süreli tedavi isteyen yaralı Türk askerleri cephe gerisindeki hastanelere gönderildi. Bir kısmı ki sayılarının 50’den fazla olduğunu biliriz, Batı Galiçya’nın en büyük şehri ve Polonya’nın eski başkenti olan Krakov’a ulaştı. Buranın bir hastanesinde 15. Kolordu askerlerinin tedavilerine bakan doktorlar arasında Zofia Kowalska (kızlık soyadı Medwecka) da bulunuyordu. Hastalarıyla anlaşmakta zorluk çektiği için 11 PSB, Tom XXVII, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź: Polska Akademia Nauk, Instytut Historii, Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1983, ss. 382-383. 12 Josef Pomiankowiski [Pomiankowski], Osmanlı İmparatorluğu’nun Çöküşü. 1914-1918 1. Dünya Savaşı, çev. Kemal Turan, İstanbul: Kayıhan Yayınevi, 1990. 13 15. Kolordu’nun katıldığı çatışmalarına dair daha ayrıntılı bilgiler için Birinci Dünya Harbi, VII nci Cilt, Avrupa Cepheleri, 1 nci Kısım (Galiçya Cephesi), T.C. Genelkurmay Başkanlığı Garp Tarihi Dairesi Resmi Yayınları, Seri No: 3, Ankara: Gnkur. Basımevi, 1967 ve Oya Dağlar, “Birinci Dünya Savaşında Osmanlı Ordularının Galiçya Cephesi’ne Gönderilmesi ve Cephe Gerisinde Yaşananlar”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, sy. 10, y. 5/2006, s. 45-71’e bkz. İşbu metnin yazarının yazdığı “The 15th Corps of the Imperial Ottoman Army on the Eastern Galician Front (1916-1917)” başlıklı makale de “Belleten” Dergisince baskıya kabul edilmiştir. 14 15. Kolordu 20. Tümenin teğmeni Mehmet Şevki Yazman’ın bıraktığı çok renkli Doğu Galiçya Cephesi hatıratı (Kumandanım Galiçya ne yana düşer?Mehmetçik Avrupa’da, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2011) ve işbu metnin yazarının The 15th Corps of the Ottoman Army on the Galician Front in the Light of the “Harp Mecmuası” Biweekly Magazine, “Discussions on Turkology. Questions and Developments of Modern Turkology Studies / Türkoloji Tartışmaları. Başarı ve Zaaflarıyla Çağdaş Türkoloji, (edit. Öztürk Emiroğlu, Marzena Godzińska, Filip Majkowski), Warsaw: Department of Turkish Studies and Inner Asian Peoples, Faculty of Oriental Studies, University of Warsaw, 2014, ss. 128-134 makalesine bkz. 78 TR 600. YILINDA TÜRKİYE-POLONYA İLİŞKİLERİ SEMPOZYUMU fırsatı değerlendirerek sadece tercümanlık yapmakla yetinmemiş, yaralı Osmanlı askerleriyle konuşurken daha sonra diyalektoloji çalışmalarında karşılaştıracağı şarkı, hikâye, bilmece Kowalski, Krakov’da tanıştığı 15. Kolordu askerleri sayesinde Türkoloji’ye yöneldi. Neticede 1919 yılında Krakov Jagiellon Üniversitesi’nde Polonya’nın en eski ve halen faal olan Türkoloji Bölümü açılmıştı. Galiçya Cephesi’nde Türk askerlerinin bulunmasının sembolik yönüne gelince, Ukraynalı kahin Wernyhora’nın kehanetini hatırlatmak gerekir. Bağımsızlıklarını yitirmiş Polonyalılar bütün 19. asır boyunca bu kehanetten umut alırdı. Wernyhora’nın sözlerine göre “Türk Vistül Nehri’nden atını suladığı zaman Polonya dirilecekti”. Dolayısıyla, Galiçya’da yaşayan Polonya halkı, 17. asır Polonya-Osmanlı savaşlarını ve o zamanki düşmanlığı unutup, 1916 yılında cephe gerisindeki evlerine yerleşen Türk subay ve askerleri, onları Rus işgalinden kurtaracak dostları olarak karşılıyordu. Hakikaten, 15. Kolordu’nun son birlikleri Galiçya topraklarını terk ettikten 14 ay sonra Polonya’nın bağımsızlığı ilan edildi[17]. Lakin, bütün bunları anlatırken “sembolik” kelimesini çok net vurgulamak gerekir, çünkü Krakov’da medfun 13 Türk askerin mezarları başında son yıllarda düzenlenen Şehitler Bayramı törenleri sırasında Türk konuşmacıları ağızlarından Osmanlı 15. Kolordusu’nun “Polonya’nın bağımsızlığı için” savaştığını duyarız. Diplomasi açısından bu sözler mutlaka anlayış ve memnuniyetle karşılanmalı, fakat objektif araştırmaları sürdüren tarihçiler bu tür basitleştirmelere kapılmamalıdır. Zira Türk birliklerinin Galiçya Cephesi’ne gelmesinin temel amacı, Ruslara karşı büyük zorluklar çekerek savaşan Alman ve Avusturya-Macaristan müttefiklerine yardım etmekti. Belki de Enver Paşa Sarıkamış’taki başarısızlığından sonra Rusya’ya başka bir istikametten saldırıp bu şekilde “Büyük Turan” hayalini yerine getirmek istemişti. Ama o zaman birkaç cephede savaşan Osmanlı İmparatorluğu’nda, Polonezköylüler hariç, hiç kimse Polonyalıların 15 Tadeusz Jan Kowalski (1889-1948) – şarkiyat profösörü, Polonya Yetenek Akademisi’nin Genel Sekreteri. Bilimsel kariyerinin ilk döneminde ağırlıklı olarak Arapça ve Arap edebiyatı üzerine çalışmış. 1917 yılında Krakov hastanelerinde yatan Osmanlı askerleriyle irtibat kurup makalenin ilerideki sayfalarında bahsedilecek Türkoloji çalışmalarına yönelmiş. Birçok uzman tarafından sadece Krakov değil, Polonya Türkoloji’sinin kurucusu olarak algılanmaktadır. Hayatıyla ilgili daha ayrıntılı bilgi için (derleme: Polska Akademia Umiejętności, Instytut Historii), Polski Słownik Biograficzny [Polonya Biyografi Sözlüğü], Wrocław-Warszawa-Kraków: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1968-1969, Tom XIV, ss. 569570’e bkz. 16 “Materiały dialektologiczne tureckie, przeważnie niewydane” [Çoğunluğu Yayımlanmamış Türk Diyalektoloji Materyali]’ne bkz. Krakov Archiwum Nauki PAN i PAU [Polonya Bilim Akademisi ve Polonya Yetenek Akademisi Bilim Arşivi], Dosya No: K III-4, 110. 17 Piotr Nykiel, Słów kilka o tym, co łączy Wernyhorę z krakowską turkologią, “Od Anatolii po Syberię. Świat turecki w oczach badaczy”, derleme: E. Siemieniec-Gołaś i J. Georgiewa-Okoń, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2010, ss. 143-148. 79 SEMPOZYUM BİLDİRİLERİ Piotr NYKIEL savaşan ve sağ kalmış Polonyalılar bu çatışmalarda kazandıkları tecrübelerden faydalanarak 1918 yılından sonra yeniden kurulan devletleri için üstün hizmetler vermişler. Türklerin ise Galiçya topraklarına gelmeleri sembolik olarak Wernyhora kehanetinin gerçekleşmesine sebep olmakla bu bölgede en azından 17. asırdan beri yaşayan ve dostluk ilişkilerimizi bozan önyargıların yıkılmasını sağladı. Yaralı Osmanlı askerleri de Krakov hastanelerine gelmeseydi, Türkoloji tarihinde önemli bir yere sahip olan Prof. Tadeusz Kowalski belki de bilimsel kariyerine Arapça alanında devam edecekti ve şu anda bu sözleri söyleyen kişi de bambaşka bir meslekle uğraşıyor olacaktı. Kaynakça Osmanlı askerlerinin defnedildiği Krakow Rakowice Mezarlığında anılarına dikilmiş sembolik mezar taşı (18.03.2014 Şehitleri Anma Günü Etkinliğinden) yazgısını düşünmemiş ve Türklerin bu harpteki durumunu bilen her Polonyalı da buna mutlaka anlayışla yaklaşmış. 15. Kolordu’nun savaştığı bölgenin eski Polonya toprakları olmasını da tesadüf olarak kabul etmeliyiz. Bu işin acı yönü de var. Alman ve AvusturyaMacaristan ordularında görev yapan Polonyalılarla kol kola savaşan Osmanlı askerlerinin ister istemez ve büyük ihtimalle hiç haberleri olmadan Rus ordusundaki Polonyalılara ateş etmiş olmalarıdır. Yukarıda göründüğü gibi, Birinci Dünya Harbi dönemindeki ikili askeri temaslar, Polonya’nın bağımsız bir devlet olarak Avrupa haritasından silinmiş olmasından dolayı büyük ordular seviyesinde değil, bireysel olarak subay ve askerler tarafından kurulmaktaydı. Ludomił Rayski gibi bazı Polonyalılar, doğduğu Polonya topraklarını ve savaştıkları Polonya birliklerini terk edip Osmanlı ordusunda görev yapmaya koştular veya ittifak ordularının subay, asker ve uzmanları olarak Türkiye’ye gelip Türklerle beraber ortak düşmanlara karşı savaştılar. Bazıları da 19. yüzyıldan beri Polonyalıların Türklere karşı duydukları büyük sempatiye rağmen, doğup yaşadıkları ülkelerin üniformalarını ister istemez giyip Osmanlı İmparatorluğu’na saldırmak zorundaydı. Lakin hem Türklerle beraber hem de Türklere karşı 80 TR 600. YILINDA TÜRKİYE-POLONYA İLİŞKİLERİ SEMPOZYUMU Archiwum Nauki PAN i PAU w Krakowie [Krakov Polonya Bilim Akademisi ve Polonya Yetenek Akademisi Bilim Arşivi], Dosya No: K III-4, 110. (“Materiały dialektologiczne tureckie, przeważnie niewydane” [Çoğunluğu Yayımlanmamış Türk Diyalektoloji Materyali]), Birinci Dünya Harbi, VII nci Cilt, Avrupa Cepheleri, 1 nci Kısım (Galiçya Cephesi), T.C. Genelkurmay Başkanlığı Garp Tarihi Dairesi Resmi Yayınları, Seri No: 3, Ankara: Gnkur. Basımevi, 1967. DAĞLAR, Oya, “Birinci Dünya Savaşında Osmanlı Ordularının Galiçya Cephesi’ne Gönderilmesi ve Cephe Gerisinde Yaşananlar”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, sy. 10, y. 5/2006, s. 45-71. DZIMICZ, Brunon, “Samotny krążownik”, Przegląd Morski, Rok 6, nr 49-57, Toruń (1933), s. 3204-3216, 33133330, 3402-3411, 3485-3498, 3572-3584, 3658-3669, 3745-3755, 3827-3837; Rok 7, nr 58-69 Toruń (1934), s. 44-60, 129-138, 215-224, 286-294. KRÓLIKOWSKI, Janusz, Generałowie i admirałowie Wojska Polskiego 1943-1990, t. III: M-S, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2010. ŁĄTKA, Jerzy S., Lot ku gorzkiej sławie. Gen. Ludomił Rayski, Kraków: Społeczny Instytut Historii i Kultury Turcji, 1994. ŁĄTKA, Jerzy, S., Słownik Polaków w Imperium Osmańskim i Republice Turcji, Kraków: Księgarnia Akademicka, 2005. MACHALIŃSKI, Zbigniew, Admirałowie polscy 1919-1950, Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1993. NYKIEL Piotr, Słów kilka o tym, co łączy Wernyhorę z krakowską turkologią, „Od Anatolii po Syberię. Świat turecki w oczach badaczy”, derleme: E. Siemieniec-Gołaś i J. Georgiewa-Okoń, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2010, s. 143-148. NYKIEL, Piotr, The 15th Corps of the Ottoman Army on the Galician Front in the Light of the “Harp Mecmuası” Biweekly Magazine, “Discussions on Turkology. Questions and Developments of Modern Turkology Studies / Türkoloji Tartışmaları. Başarı ve Zaaflarıyla Çağdaş Türkoloji, (edit. Öztürk Emiroğlu, Marzena Godzińska, Filip Majkowski), Department of Turkish Studies and Inner Asian Peoples, Faculty of Oriental Studies, University of Warsaw, Warsaw 2014, s. 128-134. Polski Słownik Biograficzny, Tom XIV, Wrocław-Warszawa-Kraków: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, , 1968-1969. Polski Słownik Biograficzny, Tom XXVII, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź: Polska Akademia Nauk, Instytut Historii, Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1983. Polski Słownik Biograficzny, Tom XXX, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź: Polska Akademia Nauk, Instytut Historii, Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1987. POMIANKOWISKI [Pomiankowski], Josef, Osmanlı İmparatorluğu’nun Çöküşü. 1914-1918 1. Dünya Savaşı, çev. Kemal Turan, İstanbul: Kayıhan Yayınevi, 1990. YAZMAN, Mehmet Ş., Kumandanım Galiçya ne yana düşer? Mehmetçik Avrupa’da, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2011. İnternet Kaynakları KASAR, Hafize, Birinci Dünya Savaşında ölen Alman askerlerin kayıp listesi (http://www.geliboluyuanlamak. com/200_Birinci-Dunya-Savasinda-Olen-Alman-Askerlerin-Kayip-Listesi-%28-Hafize-Kasar-%29. html) (28.03.2014), http://en.wikipedia.org/ Wiki/ Ludomi%C5%82_Rayski (28.03.2014), http://en.wikipedia.org/wiki/W%C5%82odzimierz_Steyer (28.03.2014). 81 Considering the issue from the Polish side, we should point out that the Ottoman front where the highest number of Polish soldiers fought was undoubtedly the Dardanelles. Here, as in other fronts, the Polish soldiers fought on both sides. Those who wore Ottoman uniforms were the grandchildren of the refugees at Adampol who settled there in the 19th century. Although we may not know their exact number, we can name some of them here. Alfons and Józef Wrzostek brothers were shot dead on Gallipoli Peninsula and put to eternal rest along with their Ottoman Muslim fellow soldiers in unknown graves. Another two, Marek Gazewicz and Józef Dohoda, returned to Adampol alive at the end of the war. Their families unfortunately do not have any documents to confirm the troops they served for. It is also impossible to determine where and when the first two lost their lives. The most famous Pole who undertook various military missions for the Ottoman army in Dardanelles between 1915 and 1918 was Ludomił Rayski (1892 – 1977). His father Teodor MILITARY RELATIONS Between Poland and Turkey During World War I took refuge in the Ottoman land after the uprising of 1863. He participated in the Russo- Turkish War of 1877-1878, retired in 1889 and moved back to the Polish land. When WWI started, his son Ludomił Rayski was 22 years old. During initial weeks of the war, he served for Polish units within the Austro-Hungarian army. But he had dual nationality due to his father, and thus he was called up by the Ottoman army. He gained his commander’s permission to serve in Turkey, an allied of the Austro-Hungarian Empire, and moved to Dardanelles on March 15, 1915. As he could speak both German and Turkish and had a driving license, Asst. Prof. Piotr NYKIEL* It would not be an exaggeration to argue that at least several Polish persons participated in any war that has broken out in any corner of the world. Same goes true for the period between 1772 and 1795, when Poland lost its independence to regain it in 1918. During the 19th century, Polish insurgents who were fighting in their homeland and in other European lands, particularly against Russia and Austro-Hungary, and hand in hand with other nations, had even harder times with the beginning of WWI, because they were forced to join German, Russian and Austro-Hungarian armies, which invaded Poland, and they had to fight at several fronts of the Great War, sometimes even shooting each other unknowingly. The officers of Polish origin also served in those three large armies. Some of them renounced their ancestors and became loyal to their new countries, but most of them believed that their own country would resurge one day and hoped that in the newly established Polish army they could make use of the experiences they gained at the frontline. * 82 Jagiellon University, Institute for Oriental Studies, Department of Turcology, Krakow, Poland. during the initial months Rayski worked as a driver at the Dardanelles Fortified Area Command.[1] As there were only two automobiles at the Dardanelles front at the time, he probably drove the highest-ranking German and Turkish officers from the 3rd Corps and the 5th Army headquarters. Graduating from the Maltepe Air Force Academy in September 1915, he returned to Dardanelles as an observer. He was slightly wounded twice and after being discharged from hospital, he took courses to become an airplane pilot. He served as a lieutenant pilot at the 5th Air Force Squadron in Izmir and Dardanelles until the end of WWI.[2] We also know that he was among the Ottoman pilots who defended the battle cruiser Yavuz Sultan Selim from the British air attacks for six days in January 1918, after the ship ran aground in front of Cape Nara inside the Dardanelles, while returning from the Imroz Raid.[3] 1 2 3 Jerzy S. Łątka, Lot ku gorzkiej sławie. Gen. Ludomił Rayski, Kraków: Społeczny Instytut Historii i Kultury Turcji, 1994, p. 32. Ibidem, pp. 37-47 and 101-111. Ibidem, p. 102. PROCEEDINGS OF THE SYMPOSIUM ON THE 600th YEAR OF POLISH-TURKISH RELATIONS ENG 83 SYMPOSIUM PAPERS Piotr NYKIEL As there are only few documents remained with regard to his career in Turkey, we do not Other than the above-mentioned persons, we should keep in mind that there were many commander and carved the crescent and star emblem in fuselage of his plane between 1919 in the list of German soldiers who were killed or died on the lands of the Ottoman Empire know for which services he was granted the Order of Mecidiye, the Legion of Merit and the War Medal. He joined the Russia War of Polish-Bolshevik as a pilot and fighter squadron and 1921. Between the two world wars, he became famous as the founder of Polish aircraft [4] other Polish sailors among the crews of Goeben and Breslau (Yavuz Sultan Selim and Midilli) and among members of the German Military Mission. There are 29 Polish surnames recorded between 1914 and 1918.[9] We do not know how many others remained alive and left Turkey industry and by the end of 1930s as the commander in chief of the Polish Air Force. in 1918. the frontline was Włodzimierz Steyer, an officer of the Russian Askold cruiser (1892 – 1957). (1878 – 1938). He came to Adampol and worked as a teacher in 1902 after he retired Another famous Pole who participated in the Gallipoli Campaign, but on the other side of His ship took part in the naval stage of this operation, which lasted until March 18 and afterwards in Gallipoli landings. Steyer maintained his brilliant naval career in the Polish Navy from 1919 onwards. In 1937, he became the commander of the strategically important Hel Peninsula Fortified Zone at the Baltic Sea. As the World War II started, he resisted for one month the naval and aerial attacks of German forces which were much stronger than the Polish defense. Then as a prisoner of war he stayed in a prisoner camp until the very end of the war. He served as the commander of Polish Navy in rank of a rear admiral between 1947 and 1950.[5] In his memoires published with the nickname “Brunon Dzimicz” in 1930s, Steyer wrote about the presence of many other Polish sailors among the crew of the Askold cruiser.[6] In the chapter on Kumkale landings supported by Askold, he also mentioned a Polish sailor Adam Puszka who carried the French soldiers to the land in his launch and was shot to death in the vicinity of Kumkale village where he was strolling around, although he was not allowed to go ashore.[7] The only Pole whom we had ever run into among the ANZAC forces was William Frederick Wrobleske. This soldier, whose father migrated to New Zealand from Poland, fought in the Auckland Infantry Regiment and died in Conkbayırı on August 8, 1915 at the age of 27.[8] While talking about Polish soldiers in German uniforms, we should bring up Paweł Ziółkowski from the Prussian army. During the World War I, the Germans recruited him as a military consultant on board the Yavuz Sultan Selim cruiser. His German uniform from this period is on display in Aunt Zosia’s Home in Adampol. After the war, Ziółkowski worked for 12 years as an accountant in Turkish firms and served as a purchasing manager in the Polish Embassy in Ankara between 1932 and 1938. We should also mention that he was the author of the first book on Adampol, published in French in 1922 and in Polish in 1929.[10] The last Polish soldier who was in the Ottoman Empire during the World War I and whom we want to mention here is Józef Jan Klemens Pomiankowski (1866 – 1929). Born in the Jarosław city of Poland, he served as the military attaché of the Austro-Hungarian Empire in Istanbul between 1909 and 1918, and accompanied Enver Pasha during his visit to the Galician front in 1916. He was promoted to the rank of marshal in 1917 and served for the Polish Armed Forces being responsible for arms and ordinance supply in the rank of a general after WWI.[11] He is also the author of the book entitled Osmanlı İmparatorluğu’nun Çöküşü (Decline of the Ottoman Empire), which was published in Turkey”.[12] From the Turkish point of view, the most important of all military contacts between Turks and Poles during the World War I were, without any doubt, the clashes of the Ottoman 15th We know that there were at least three other Polish soldiers among French forces, which Corps on the Galician front in 1916 – 1917. Cemetery. not bring any benefit to the country and was paid with unnecessary humanitarian losses. participated in the Gallipoli Campaign. The graves of Andre Lubinsky, Louis Alousky and Glodkowsky, whose surname is known to us are all in the Seddülbahir French Military 4 5 6 7 8 84 Ibidem, pp. 54-66; Polski Słownik Biograficzny [henceforth quoted as PSB], Tom XXX, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź: Polska Akademia Nauk, Instytut Historii, Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1987, pp. 273-276; http://en.wikipedia.org/ Wiki/ Ludomi%C5%82_ Rayski (28.03.2014). Janusz Królikowski, Generałowie i admirałowie Wojska Polskiego 1943-1990, t. III: M-S, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2010, pp. 526-530; http://en.wikipedia.org/wiki/W%C5%82odzimierz_Steyer (28.03.2014) Brunon Dzimicz, “Samotny krążownik”, Przegląd Morski, Rok 6, nr. 49, Toruń 1933, p. 3210. Ibidem, Rok 6, nr 58, Toruń (1933), p. 52. The author acknowledges the help of Prof. John Crawford (from New Zealand) and Dean Hunter (Fez Travel Office, Istanbul) on providing him with the information about Wrobleske. Unfortunately in Turkey, this episode has always been seen as a political decision, which did 9 Hafize Kasar, Birinci Dünya Savaşında Ölen Alman Askerlerin Kayıp Listesi (The Lost List of the German Soldiers who died in the World War I) http://www/geliboluyuanlamak.com/200_Birinci-Dunya-SavasindaOlen-Alman-Askerlerin-Kayip-Listesi-%28-Hafize-Kasar-%29.html) (28.03.2014) 10 Jerzy S. Łątka, Słownik Polaków w Imperium Osmańskim i Republice Turcji, Kraków: Księgarnia Akademicka, 2005, p. 366. 11 PSB, Tom XXVII, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź: Polska Akademia Nauk, Instytut Historii, Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1983, pp. 382 – 383. 12 Josef Pomiankowiski (Pomiankowski), Osmanlı İmparatorluğu’nun Çöküşü. 1914-1918 1. Dünya Savaşı, trns. Kemal Turan, İstanbul: Kayıhan Yayınevi, 1990. PROCEEDINGS OF THE SYMPOSIUM ON THE 600th YEAR OF POLISH-TURKISH RELATIONS ENG 85 SYMPOSIUM PAPERS Piotr NYKIEL of Oriental Studies, for help in communicating with soldiers.[15] The professor made good use of this opportunity and did not only helped the injured Ottoman soldiers in translation but also collected materials like songs, stories, riddles and the like in their conversations for his future dialectology studies.[16] Professor Kowalski, who mostly worked on Arabic, developed an interest in Turcology because of the soldiers of the 15th Corps whom he met. Finally, the Department of Turcology was opened in the Krakow Jagiellonian University, the oldest one in Poland which is still active. When it comes to the symbolic aspect of Turkish presence on the Galician front, we should recall the prophesy made by Ukrainian soothsayer Wernyhora. The Poles, who lost their Founder of Krakow Turkology Tadeusz Kowalski, and his wife Zofia Kowalska, who took care of the wounded Ottoman soldiers, from the archive of Ursula Rajewska independence, set their hopes on this prophesy during the entire 19th century. According to Wernyhora, Poland would regain its independence “when Turks water their horses in the Vistula River”. Therefore Polish people in Galicia forgot about the hostility that arose as a result of the Polish – Ottoman wars of the 17th century and took the Turkish soldiers, who settled in their houses behind the frontline, as their saviors from the Russian occupation. Actually, 14 months after the last troops of the 15th Corps left the lands of Galicia, Poland indeed declared its independence.[17] However, while mentioning all of these, we should Almost no one mentions that during the Brusilov and Kerenski attacks the Ottoman soldiers clearly emphasize the word “symbolic,” because we hear from the Turkish speakers attending Europe.[14] Thus it is not surprising that not many Turks are aware of how much benefit, both should be appreciated and tolerated in terms of diplomacy, but the historians who conduct saved the severe situation on the whole eastern front. [13] Likewise no one ever mentions the role of the 15th Corps in terms of breaking the prejudices on Turks in the eastern and central practical and symbolic, the Poles derived from the 15th Corps’ presence on the Galician front. Let us talk about firstly the practical benefits. The injured Turkish soldiers, who would need a long-term treatment, were taken to hospitals behind the frontline. We know that over 50 of them reached Krakow, the biggest city of the west Galicia and the former capital of Poland. Zofia Kowalska (maiden surname Medwecka) was among the doctors treating the 15th Corps soldiers in one of the hospitals there. She asked her husband, who was a professor 13 For detailed information on the 15th Corps’ presence on the Galician front see: Birinci Dünya Harbi, Vol. 5, Avrupa Cepheleri, Part 1 (Galicya Cephesi), T.C. Genelkurmay Başkanlığı Garp Tarihi Dairesi Resmi Yayınları nr.3, Ankara: Gnkur Yay., 1967; Oya Daglar, “Birinci Dünya Savaşında Osmanlı Ordularının Batı cephesine Gönderilmesi ve Cephe Gerisinde Yaşananlar”, Yakın Dönem Türkiyat Araştırmaları, No. 10, year 5/2006, pp. 45 – 71 and Piotr Nykiel’s article “The 15th Corps of the Imperial Ottoman Army on the Eastern Galician Front (1916 – 1917)” which has been accepted for being published in the Belleten journal. 14 See: the highly interesting memoirs from the east Galician Front left by the liteutant of the 20th division of the 15th Corps Mehmet Şevki Yazman (Mehmet Ş. Yazman, Kumandanım Galiçya ne yana düşer? Mehmetçik Avrupa’da, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2011) and article by P. Nykiel titled, “The 15th Coprs of the Ottoman Army on the Galician Front in the Light of the “Harp Mecmuası” Biweekly Magazine” at: Discussions on Turcology, Questions and Developments of Modern Turcology Studies / Türkoloji Tartışmaları, Başarı ve Zaaflarıyla Çağdaş Türkoloji, (ed. Özturk Emiroglu, Marzena Godzinska, Filip Majkowski), Warsaw: Department of Turkish Studies and Inner Asian Peoples, Faculty of Oriental Studies, University of Warsaw, 2014, pp. 128134. 86 the Martyrs’ Ceremony which is organized on the gravesides of 13 Turkish soldiers buried in Krakow that the 15th Ottoman Corps fought for “the independence of Poland”. These words objective researches should avoid such simplifications. Likewise, the main purpose of Turkish units’ arrival in the Galician front was to help out their German and Austro-Hungarian allies, who had serious difficulties in repulsing the Russian offensive. Enver Pasha probably wanted to realize his dream of the “great Turan” by attacking Russia through a different direction after he was defeated in Sarıkamış. But at that time, when the Ottoman Empire was fighting on many fronts, no one in this country but those from Adampol attached importance to the fate of Poles. Those Poles who knew about the situation 15 Tadeusz Jan Kowalski (1889-1948) - professor of Oriental Studies, secretary general of the Polish Academy of Learning. During the first period of his academic career he had worked on Arabic and Arabic literature. After getting in touch with the Ottoman soldiers in Krakow hospitals in 1917, he started his Turcology research, which will be mentioned later on in this article. Many specialists consider him as the founder of Turcology studies not only in Krakow but in the entire Poland. For detailed information on his life, see: PSB, Tom XIV, Wrocław-Warszawa-Kraków: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1968-1969, pp. 569 -570). 16 Materialy dialektologiczne tureckie, przewaznie niewydane (Turkish Dialectology Materials - mainly unpublished). Archiwum Nauki PAN i PAU in Krakow, File nr. K III-4, 110. 17 Piotr Nykiel, Słów kilka o tym, co łączy Wernyhorę z krakowską turkologią, „Od Anatolii po Syberię. Świat turecki w oczach badaczy”, editors: E. Siemieniec-Gołaś i J. Georgiewa-Okoń, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2010, pp. 143-148. PROCEEDINGS OF THE SYMPOSIUM ON THE 600th YEAR OF POLISH-TURKISH RELATIONS ENG 87 SYMPOSIUM PAPERS Piotr NYKIEL in Krakow, the prominent Turcology professor Tadeusz Kowalski would have probably continued his academic career in Arabic and the author of these lines would have been dealing with another profession by now. BIBLIOGRAPHY Martyrs’ Day in the Memorial Tombstone for the Ottoman soldiers buried in Krakow Rakowice Cemetery, 03.18.2014 of Turks in this war, understood this very well. We should also take as a mere coincidence the fact that the lands where the 15th Corps was fighting covered the former Polish territory. The sad element here is that the Ottomans, who fought hand in hand with Poles who wore the uniforms of German and Austro-Hungarian armies, might have shot the Polish soldiers in the Russian army, either on purpose or not. Since Poland had been wiped off the map of Europe as an independent state, the bilateral military contacts between Poles and Turks were established during the World War I not on the level of big armies, but individually by soldiers and officers. Some Poles left the lands where they were born and the Polish national forces where they fought to join the army of the Ottoman Empire or its allies and came to Turkey to fight against the common enemies hand in hand with the Turks. Some of them couldn’t help but wearing the uniforms of the states where they lived in and attacking the Ottoman Empire despite the sympathy that Poles had for Turks since the 19th century. However, the Polish soldiers who fought for or against the Turks and then survived made use of the experiences they gained from those conflicts and Archiwum Nauki PAN i PAU w Krakowie (Archive of Polish Academy of Sciences and Polish Academy of Learning in Krakow) File Number K III-4, 110 “Materiały dialektologiczne tureckie, przeważnie niewydane (Turkish Dialectology Materials – mainly unpublished). Birinci Dünya Harbi, Volume 5, Avrupa Cepheleri, Part 1 (Galiçya Cephesi), T.C. Genelkurmay Başkanlığı Harp Tarihi Dairesi Resmi Yayınları, Issue 3, Ankara: Gnkur Yay. 1967. DAĞLAR, Oya, “Birinci Dünya Savaşında Osmanlı Ordularının Galiçya Cephesi’ne Gönderilmesi ve Cephe Gerisinde Yaşananlar”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, nr. 10, year. 5/2006, pp. 45-71. DZIMICZ, Brunon, “Samotny krążownik”, Przegląd Morski, Rok 6, nr 49-57, Toruń (1933), pp. 3204-3216, 33133330, 3402-3411, 3485-3498, 3572-3584, 3658-3669, 3745-3755, 3827-3837; Rok 7, nr 58-69 Toruń (1934), pp. 44-60, 129-138, 215-224, 286-294. KRÓLIKOWSKI, Janusz, Generałowie i admirałowie Wojska Polskiego 1943-1990, Vol. III: M-S, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2010. ŁĄTKA, Jerzy S., Lot ku gorzkiej sławie. Gen. Ludomił Rayski, Kraków: Społeczny Instytut Historii i Kultury Turcji, 1994. ŁĄTKA, Jerzy, S., Słownik Polaków w Imperium Osmańskim i Republice Turcji, Kraków: Księgarnia Akademicka, 2005. MACHALIŃSKI, Zbigniew, Admirałowie polscy 1919-1950, Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1993. NYKIEL Piotr, Słów kilka o tym, co łączy Wernyhorę z krakowską turkologią, „Od Anatolii po Syberię. Świat turecki w oczach badaczy”, editors: E. Siemieniec-Gołaś i J. Georgiewa-Okoń, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2010, pp. 143-148. NYKIEL, Piotr, The 15th Corps of the Ottoman Army on the Galician Front in the Light of the “Harp Mecmuası” Biweekly Magazine, “Discussions on Turkology. Questions and Developments of Modern Turcology Studies / Türkoloji Tartışmaları. Başarı ve Zaaflarıyla Çağdaş Türkoloji”, (edit. Öztürk Emiroğlu, Marzena Godzińska, Filip Majkowski), Department of Turkish Studies and Inner Asian Peoples, Faculty of Oriental Studies, University of Warsaw, Warsaw 2014, pp. 128-134. Polski Słownik Biograficzny, Tom XIV, Wrocław-Warszawa-Kraków: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1968-1969. Polski Słownik Biograficzny, Tom XXVII, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź: Polska Akademia Nauk, Instytut Historii, Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1983. Polski Słownik Biograficzny, Tom XXX, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź: Polska Akademia Nauk, Instytut Historii, Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1987. POMIANKOWISKI [Pomiankowski], Josef, Osmanlı İmparatorluğu’nun Çöküşü. 1914-1918 1. Dünya Savaşı, trns. Kemal Turan, Istanbul: Kayıhan Yayınevi, 1990. YAZMAN, Mehmet Ş., Kumandanım Galiçya ne yana düşer? Mehmetçik Avrupa’da, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2011. INTERNET SOURCES KASAR, Hafize, Birinci Dünya Savaşında ölen Alman askerlerin kayıp listesi (http://www.geliboluyuanlamak. com/200_Birinci-Dunya-Savasinda-Olen-Alman-Askerlerin-Kayip-Listesi-%28-Hafize-Kasar-%29. html) (28.03.2014), http://en.wikipedia.org/ Wiki/ Ludomi%C5%82_Rayski (28.03.2014), http://en.wikipedia.org/wiki/W%C5%82odzimierz_Steyer (28.03.2014). served for their own states after 1918. Turks, who came to Galicia and made Wernyhora’s prophesy come true, broke the prejudices which had been distorting the friendly relations in the region since the 17th century. If the injured Ottoman soldiers hadn’t come to hospitals 88 PROCEEDINGS OF THE SYMPOSIUM ON THE 600th YEAR OF POLISH-TURKISH RELATIONS ENG 89 2008’de küresel pazarlarda başgösteren kriz, küresel tarihin son ana fay hattıdır ki bu süreçte dünya haritası yeniden dizayn edildiği gibi birçok kavram ve fikir de yeniden tanımlanmıştır. Batı’nın küresel arena üzerindeki yüzlerce yıllık hâkimiyeti ağır hasar almıştır. Soğuk Savaş Düzeni sonrasının (1945-1991) tek süper gücü ABD en azından ekonomi ve finans alanındaki hâkim konumunu yitirmiştir. “Tek kutuplu devir”[1] artık kapanmış ve tarihin sonu düşleri, yani liberal (veya neo-liberal) sistemin mutlak hakimiyeti de sarsılmıştır. Tek egemen güç ile küresel çapta tek bir politik ve ekonomik modelin yerini alacak olan çok rotalı, çatışan değerlerle yüklü bir dünyaya hazırlanmamız gerekmektedir. Batının hakimiyeti öncesinde nasılsa aynı şekilde Asya ve Orta Doğu ön plana çıkmaya başlamıştır. Dünyamız, Washington Uzlaşması[2] hükümlerine, yani liberal demokrasinin kurallarına göre oynamayan aktörlerin yarattığı yeni dinamizm gerçekliğinin etkisiyle derinden yaralanmıştır. Soğuk Savaş sonrası dönemin başlarındaki ideolojik determinizm sona ermiş[3] ve dünya yeniden çok kutuplu ve çok merkezli halini almıştır. Artık tek bir süper güç yerine pek çok büyük güç var. Batının değerleri de ideolojik hâkimiyeti de evrenselleşmemiştir.[4] Polonya ve Türkiye: ULUSLARARASI SISTEMDE YÜKSELEN İKI GÜÇ Soğuk Savaş sonrası dönemin ilk ideolojik determinizmi sona ererken[3], dünyamız yeniden çok kutuplu ve çok merkezli duruma gelmiştir. Tek bir süper güç yerine, kesin ifadeyle söylemesek bile, birçok büyük devlet ortaya çıkmıştır. Batının değerleri ve ideolojik hegemonyası evrenselleşmemiştir.[5] Üstelik, yerel ve Çin veya Hindistan gibi küresel önemde pek çok yeni gücün dirilişi söz konusudur. Bu yeni durum, Kasım 2008’de G-07’den G-20 geçiş ile BRIC’in (daha sonra BRICS Prof. Dr. Bogdan GORALCZYK* oldu) kuruluşunda ifadesini bulan yeni kurumsal çerçevenin kurulmasıyla da teyit edilmiştir. İkincisi, önceleri çoğunlukla “gelişmekte olan ülkeler” veya “Üçüncü Dünya Ülkeleri” diye Özet Polonya ve Türkiye, “Soğuk Savaş Düzeni”nin çöküşünü takiben, yani 1991’den sonra, konum ve rolünü değiştirip dönüştüren iki ülkedir. 21. yüzyılın başlarında iki ülkenin de rolü yeniden tanımlanmıştır: Türkiye’de Recep Tayyip Erdoğan liderliğindeki AKP’nin iktidara geldiği 2001, Polonya’da da ülkenin Avrupa Birliğine (AB) üye olduğu 2004 itibarıyla. İki ülkenin de küresel ekonomik krizi başarıyla atlattıkları 2008 sonrasında rolleri bir kez daha tanımlanmıştır. Türkiye, muhteşem tarihine ve geleneğine geri dönüşü ve ülkenin jeostratejik değerlerinden hakkıyla yararlanılmasını amaçlayan “stratejik derinlik” kavramını başarıyla anlatırken anılırken bugün bizim yükselen pazarlar diye adlandırdığımız ülkelerden oluşmuştur. Dolayısıyla yeni bir küresel düzen, yeni bir geometri ve ekonomik güç bölüşümü de ortaya çıkmıştır. Tabiatıyla yeni güç merkezlerinin, yeni bir politik ve ideolojik çeşitlilik getireceğine, dolayısıyla da yeni bir ağırlık merkezi veya küresel gardiyanı[5] olmadan karşılıklı bağımlılıkla örülü bir dünyamız olup olmayacağına dair kuşkular vardır. Bununla birlikte yükselen 1 Charles Krauthammer bu terimi ”The Unipolar Moment”ta (Foreign Affairs, Special Issue 1990) kullanmıştır. 3 Robert Kagan, The Return of History and the End of Dreams, New York: Alfred A. Knopf, 2008, s.3,2. 2 Polonya da, AB’nin sorunlu bölgelerinde bir “yeşil ada” rolü oynamaya çalışmıştır. 4 * 90 Varşova Üniversitesi, Avrupa Araştırmları Merkezi, Emekli Büyükelçi, Varşova, Polonya TR 600. YILINDA TÜRKİYE-POLONYA İLİŞKİLERİ SEMPOZYUMU 5 İlk kez İktisatçı John Williamson tarafından ortaya konulan, Soğuk Savaş sonrasında değişim geçiren ülkeler için bir tür reçete ve model olmuş, fazlasıyla piyasa odaklı, zaman zaman da neo-liberalizm diye ifade edilen yaklaşım. Polonya bu yaklaşımın vaka çalışmalarından bir tanesidir. Eleştirel bakış için Bkz: Dani Rodrick, Goodbye Washington Consensus, Hello Washington Confusion?, Harvard: Harvard University Press, January 2006, ss. 3-4. Charles A. Kupchan, “Reordering Order: Global Change and the Need for a New Normative Consensus”, Liberal Order in Post-Western World, içinde, ed. Trine Flockhart, Charles A. Kupchan vd, Washington: Transatlantic Academy, 2014, s. 3. Charles A. Kupchan, No One’s World. The West, The Rising Rest, and the Coming Global Turn, Oxford: Oxford University Press, 2012, s. 3 91 SEMPOZYUM BİLDİRİLERİ Bogdan GÓRALCZYK pazarların (güç merkezlerinin de) tırmanışı apaçık görülmektedir. ABD’nin (ve Batının) küresel yönetim ve küresel kurumsal yapıdaki payları azalırken yeni güç merkezleri bu yeni küresel karşılıklı bağımlılık döneminde paylarını artırmaktadırlar.[6] Türkiye kesinlikle, 2008’den sonra yaygın biçimde “yükselen pazarlar”, genellikle de Batılı olmayan [7] hatta Batı karşıtı diye tabir edilen yeni devletler grubundadır. Polonya ise, Komünizm sonrasında Batılı kurumsal yapılara -1991’de Avrupa Konseyi’ne, 1996’da OECD’ye, 1999’da NATO’ya ve 2004’te AB’ye üye olmasıyla- dahil olmuş, birçok yönden dinamik bir yükselen pazar olarak tanımlanabilir. Bugün eldeki verilere göre, AB’nin 9. büyük ekonomisi konumunda ve dünyanın da en büyük ekonomileri arasında 23. sırada yer almaktadır.[8] Pek çok açıdan farklı olsalar da her iki ülke de bölgesel güç merkezleri veya orta ölçekli devlet gibi davranmaktadır. Polonya ve Türkiye’de son yıllarda görülen değişimin dinamiği malûm nedenlerle farklıdır. Polonya için ilk dönüm noktası kendi içinde, “Dördüncü Cumhuriyet” bayrağı altında, daha milliyetçi, AB’den ve başta Rusya ve Almanya olmak üzere komşularından bağımsız politik ve ekonomik tebaa yaratma girişiminin suya düştüğü 2007 yılıdır. [9] Ancak 2008’den, özellikle de AB ülkelerinde küresel krizin etkilerinin hissedilir olduğu 2010’dan sonra Polonya, -2014’te ticaret hacminin 1/3’nden fazlası Almanya ile, ihracatının %77,3’ü, ithalatınınsa %58,1’i AB üyesi ülkelerledir[10] derin krizin küresel pazarlarda, esas olarak da Batı pazarlarındaki etkisini sezmiştir. Aslında bazı sorunlar çıkmış çıkmasına ama bunların da üstesinden çabucak gelinmiştir. 2011 sonrasında ise ülke yeniden hızlı büyüme yoluna girmiş, hatta Avrupa’nın en hızlı büyüyen ülkesi olmuştur.[11] Türkiye’de ise tam tersi bir durum söz konusudur. İlk “dönüm noktası” içeride değil uluslararası alanda vuku bulmuştur. Herkes için sürpriz bir gelişme olan “Arap Baharı”nın 6 7 8 9 sorun” politikası yerini, Türkiye’nin, komşusu olmayan İsrail ve Mısır gibi ülkelerden başlayarak Irak, Suriye, Kafkasya bölgesine, oradan da Akdeniz’e, AB’ye ve hatta ABD’ye dek uzanan dış dünya ile sorunları olduğu yönünde bir algıya bırakmıştır. Uluslararası sahnede ülke yeniden bir dönüm noktasına gelmiş durumdadır.[12] İstanbul ve Taksim Meydanı’ndaki halk gösterileriyle başlayan sorunlar daha sonradır. Bununla beraber iki ülke de iç ve dış engellere rağmen 2008-2014 yılları arasında ekonomik olarak çok başarılı olarak yükselen pazarlar kategorisinde kalabilmiştir. Peki bu nasıl olmuştur? İki ülkenin başarı hikayelerinin ardındaki ana nedenler nelerdir? Bölgesel güç değilse bile bölgesel merkez olma iddiaları dolayısıyla bu soruların cevapları son derece önemlidir. Bu bağlamda tabiatıyla, Orta Doğu, Rusya, Kafkasya, Akdeniz ve Avrupa’nın eşiğinde stratejik konumuyla Türkiye’nin rolü çok daha önemlidir. Elbette Polonya’nın Avrupa’nın ortasında ve Rusya ile Almanya’nın arasında konumlanmış olması da -ki bir zamanların talihsizliği iken şimdi ülkenin ana değerlerinden biridir- anlamlıdır. Soğuk Savaş sonrası dönemin Türkiyesi için nasılsa Polonya için de coğrafya sıkıntı olmaktan çıkmış bir değere dönüşmüştür.[13] Bir “Yeşil Ada” Olarak Polonya - Ama Ne Zamana Kadar? Eldeki bütün veriler Polonya’nın son yıllarda dinamik bir büyüme içinde olduğunu göstermektedir. Eurostat’a göre, 2008 küresel krizi sonrasında, 2009-2013 yılları arasında %15’lik GSYİH ile AB içinde en hızlı büyüyen ekonomi olmuştur. Slovakya aynı dönemde %8 büyüme hızıyla ikinci olmuştur. Kalkınma düzeyi ve yaşam standartının düşüklüğü ile yarışa daha geriden girdiğini düşünürsek Polonya için bu oldukça büyük bir başarıdır. AB’de kişi başına düşen ortalama GSYİH %100 iken, Polonya %62’den %68’e yükselişle Macaristan’ı (%67) geçmiş, Slovakya’ya (%76 ) ve Çek Cumhuriyeti’ne (%81) yaklaşmıştır.[14] Daha fazla bilgi için bkz: Zbigniew Brzezinski, The Strategic Vision: America and the Crisis of Global Power, New York: Basic Books, 2013. Bu durumda Avrupa’nın en büyük inşaat sahalarından biri olarak -son on yılda ülkeye 40 Bkz: http://www.msp.gov.pl/en/polish-economy/macroeconomic-analysis/5313,Macroeconomic-Analysisof-Polish-economy.html (19 Haziran, 2014). birçok olumlu değerlendirmelere mazhar olmuş bir ülkedir. Örneğin, Dünya Bankası’nın bir R. Kagan, “Yeni Dünya’nın” önemli unsurlarından olan Şangay İşbirliği Organizasyonu’nu “anti-NATO” veya “Varşova Paktı 2” olarak tanımlar. R. Kagan, The Return..., s. 74. Daha fazla bilgi için bkz: Poland’s Foreign Policy in the 21st Century ,ed. Stanisław Bieleń, Varşova: Diffin, 2011. Bu yayının yazarlarından Ryszard Zięba’ya göre: “2005 yılındaki Parlamento ve Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde korku ve şüphelerin istismarı ile ve Polonya’nın komşuları ve AB ile olan olan ilişkilerindeki yanlış anlamaları net bir şekilde gördük. – Rusya ve Almanya (“historical-hysterical politics”). Önümüzdeki iki yılda, Polonya agresif bir politika yürüttü.”, s. 79. 10 Bkz:http://stat.gov.pl/en/topics/prices-trade/trade/foreign-trade-turnover-in-total-and-by-countriesjanuary-march-2014,1,15.html (19 Haziran, 2014). 11 http://www.thenews.pl/9/7/Artykul/91164,Polish-economy-fastest-growing-in-EU (20 Haziran, 2014). 92 patlak verdiği 2011 başlarıydı. Çok geçmeden de, daha önce ilan edilen “komşularla sıfır TR 600. YILINDA TÜRKİYE-POLONYA İLİŞKİLERİ SEMPOZYUMU milyar Euro’nun üzerinde- doğrudan yabancı yatırım yapılması ve yabancı sermayenin gözde ülkesi olmasına fazla da hayret edilmemelidir. Aynı şekilde, Polonya yurtdışında da raporunda ve daha sonra prestijli Foreign Affairs dergisinde yer alan bir haberde, Polonya’nın 12 Turkey and Europe. Challenges and Opportunities, ed. Adam Szymański, Varşova: Polonya Uluslararası İlişkiler Enstitüsü, 2012, s. 281. 13 Jakub Wódka, Polityka zagraniczna Turcji. Uwarunkowania wewnętrzne oraz podmioty decyzyjne (Turkish Foreign Policy. Domestic conditions and decision-makers), Varşova: Instytut Studiów Politycznych PAN – TRIO, 2012, s. 281. 14 http://en.wikipedia.org/wiki/Economy_of_the_European_Union (20 Haziran, 2014). 93 SEMPOZYUM BİLDİRİLERİ Bogdan GÓRALCZYK bin yıllık tarihinde belki de en iyi 20 yılını yaşadığı iddia edilmiştir.[15] Polonya hakkında 2014 başlarındaki OECD özel raporunda da şu ifadelere yer verilmiştir: “Polonya’nın son on yıldaki topyekün ekonomik performansı etkileyici olup yaşam standardları düzenli bir şekilde AB ortalamasına doğru yükselmektedir.” [16] Prestijli The Economist dergisi de özel raporunda ülkenin 500 yıllık yüksek notuna dikkat çekmiş ve Polonya’nın 2004’te AB’ye üye olmasıyla başarı çizgisinin yükseldiğini iddia etmiştir.[17] Polonyalıların daha zengin ve Polonya’nın da bölgedeki en açık ekonomilerden biri olduğu Polonya politik, ekonomik veya turistik açıdan hâlâ cazip bir seçenektir. Ancak, içeride derin bölünme hatları da belirgindir ve “yeşil ada” sloganı son zamanlarda çekiciliğini bir hayli kaybetmiş bulunmaktadır. Şurası neredeyse kesindir ki giderek artan Avrupa septisizminin de etkisiyle Polonya’nın gelecek yıllarda kaderini belirleyecek olan ülke içindeki tablodur. Türkiye Bir Bölgesel Güç mü Yoksa Sadece Bir Yükselen Pazar mı? artık bir vakıadır. Bununla beraber, özellikle genç nüfusta yüksek işsizlik oranı (şu anda Türkiye de Polonya gibi iç ve dış etkenlerin mükemmel bir karışımını oluşturmaktadır. Her paranın düşük oranda olması (AB’de GSYİH’nin ortalama %2’si iken Polonya’da GSYİH’nin arenadan ziyade iç dinamiklerle belirlenecektir. Ne tesadüftür ki, yüksek düzeyde şahısların %13 civarında) ve giderek artan ve toplumda hoşnutsuzluık yaratan toplumsal (ve bölgesel) tabakalaşma bazı yapısal sorunlar da vardır. Bunlara bir de Ar-ge çalışmalarına ayrılan sadece %0,7’si), artan kamu borcu veya kamusal harcamaların çok yüksek oranda olması gibi başkaları da eklenince, ülkenin geleceği ve modernleşmesi konusunda içeride hararetli bir tartışma yaşanmaktadır. Dördüncü Cumhuriyet projesinin ortadan kalktığı 2007’den bugüne kadar iktidarda bulunan ve 2008’den buyana da gelen ülkeyi Avrupa kıtasında bir “yeşil iki ülkenin dinamiği de benzeşmektedir. Türkiye’de bu dinamik, 2001’de Adalet ve Kalkınma Partisi’nin (AKP)’nin iktidara gelmesiyle başlamış olup ülkenin geleceği yine uluslararası telefonlarının izinsiz dinlenmesi ve tape skandallarının sonuçları düşünüldüğünde iki ülke başbakanının da ülkelerinde aynı temel sorunlarla karşı karşıya oldukları görülecektir. Her iki siyasetçi de söz konusu skandallar öncesine göre daha zayıf bir konumdadır. ada” imajını gayet başarılı biçimde yansıtan Donald Tusk Hükûmeti (ikinci kabine) muhalefet Öte yandan bu noktada en önemli husus da, 2002’den bugüne AKP döneminde Türkiye’nin bölünmüşlük arz eden bir tablo hâkim ve de Polonya’nın, AB’de son zamanlarda gözlemlenen bir iç tartışma konusu olarak kalmış, dünyanın 22. ekonomisi olarak bu gruba girmeyi tarafından sürekli olarak bir “bağımlı pazar ekonomisi” daha yaratmak, yani ulusal çıkarlar ve egemenlik hakları için hakkıyla mücadele edememekle suçlanmaktadır. İçeride fazlasıyla ve de Mayıs 2013 Avrupa Parlamentosu seçimlerinde de hayli görünürlük kazanan “yeniden ulusallaştırma” [18] dalgasından etkilenmemesi düşünülemez. Diğer bir ifadeyle Polonya kesinlikle bir başarı hikayesi, komünist rejim sonrası sürekli sıkıntıda olan diğer ülkeler arasında iyi bir yükselen pazar örneği olmakla beraber içeride dalgalı sularda seyretmektedir. Ne şans ki, Ukrayna’da ve çevresinde patlak veren ve Rusya’nın Kırım’ı ilhakı yol açan beklenmedik olaylar zinciri, Polonya’nın merkezî konumunu pekiştirmiştir. Bu durum, küresel arenada bir diğer büyük başarı hikayesi oluşudur. Türkiye’nin bölgede saygın bir yükselen pazar olarak G-20’ye katılması tesadüf değildir. Polonya’da ise bu, sadece başaramamıştır. Mevcut istatistikler, Türkiye’nin 2008 küresel krizinden doğrudan etkilenmediğini göstermektedir. Bunun sonucunda Türkiye, GSYİH ve nominal faiz oranları itibarıyla dünya ekonomileri arasında, Dünya Bankası’na göre 17., IMF’ye göre 18., Satın Alma Gücü Paritesine (SAGP) göre de Dünya Bankası’na göre 15., IMF’ye göre 16. sırada yer almıştır. Üstelik, Ankara’daki kimi hırslı liderler zaman zaman Türkiye’nin dünyanın en büyük ilk 10 ekonomisi arasına sokma niyetini açık açık beyan etmektedir. ülkede Komünist sistemin çöküşünün 25. yıldönümü vesilesiyle Polonya’yı ziyaret eden ABD Sonuç ne olursa olsun AKP yönetimi döneminde, yani 2001-2012 yılları arasında, yıllık göreceğimiz” başarılı bir “özgürlükler ülkesi” olarak da övgüye değer bulunmaktadır.[19] dinamik yükselen pazar pazar olarak görülmektedir. Eldeki Eurostat verileri de özellikle Başkanı Barack Obama’nın kişisel tavrıyla da net olarak teyit edilmiştir. Dolayısıyla, Polonya sadece hızlı büyüyen, yükselen bir pazar olarak değil, aynı zamanda “demokrasinin gücünü 15 Mitchell A. Orenstein, “Poland. From Tragedy to Triumph”, Foreign Affairs, Ocak-Şubat 2014, C. 93, nr. 1, s. 23. 16 OECD Economic Surveys. Poland, Paris: OECD, Mart 2014, s.10. 17 “Poland - The Special Report”, The Economist, 28 Haziran, 2014. Dergi Polonya’yı ““Avrupa’nın İhtimal Dışı Yıldızı”, ve “ikinci Jagiellon dönemini” yaşayan bir ülke olarak tanımlıyor. 18 Daha fazla bilgi için bkz. ASPEN Review. Central Europe, nr. 1/2013, Prague 2013. 19 Tüm konuşma için bkz. http://www.youtube.com/watch?v=x25oBZzVRIQ (25 Haziran, 2014). Konuşmanın metni için bkz.http://www.whitehouse.gov/the-press-office/2014/06/04/remarks-president-obama25th-anniversary-freedom-day (25 Haziran, 2014). 94 TR 600. YILINDA TÜRKİYE-POLONYA İLİŞKİLERİ SEMPOZYUMU ortalama GSYİH büyüme oranını %5’e çıkararak ülkeyi küresel liderler arasına sokmayı başarmıştır. Nitekim, Türkiye, BRICS üyesi Şili, Güney Kore ve Meksika’nın yanında en GDP, dış ticaret ve altyapı yatırımlarındaki büyümenin 2008 öncesinde değil sonrasında kaydedildiğini teyit etmektedir. Böylece küresel kriz, Türkiye’yi pek etkilememiştir. Sadece ekonomik alanda değil diplomasi, yabancılarla angajmanlar vb. alanlarda da daha büyük sıkıntı yaratabilecek olansa hâlâ süren “Arap Baharı” sürecidir. Giderek artan rolüyle Türkiye’nin jeo-stratejik görevleri belirginlik kazanmaktadır. Türkiye, Soğuk Savaş döneminde en çok NATO ve ABD ittifakına bağımlı bir ülke konumunda iken, 21. 95 SEMPOZYUM BİLDİRİLERİ Bogdan GÓRALCZYK yüzyılın başlarında ilk önce ekonomik daha sonra da politik açıdan daha güçlü hale gelmiş demekte ve daha da kötüsü ülkenin, “bugüne kadarki ilerleyen demokrasi ve model uluslararası, hatta küresel sahnede sergilediği daha iddialı duruşu belirleyen Türkiye’nin sürmektedir.[22] ve sonuçta, karar, yargı ve davranışlarında daha bağımsız olmuştur. Önceleri uluslararası arenada Türkiye’nin konumunu belirleyen uluslararası durumken, son zamanlarda iç dinamiği olmaktadır.[20] Türkiye, başta ABD olmak üzere artık büyük güçlerin beklentileri doğrultusunda hareket etmeyi bırakmış, muhteşem Osmanlı İmparatorluğu dönemimdeki gibi bir bölgesel güç olarak davranmaya başlamıştır. Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu tarafından önerilen “stratejik derinlik” projesi çerçevesinde, ülke, şimdi artık dış dünya ile olan ilişkilerini yeniden tanımlamıştır. Bu kavram, Türkiye’nin ABD, AB, Rusya ve benzeri büyük güçler ile ilişkilerini uzun vadede ve Türkiye’nin oynadığı güçlü siyasi, ekonomik ve kültürel rolü vurgulayan bir tarzda şekillendirmiştir. Aynı zamanda bu ülke, Osmanlı İmparatorluğu’nun zengin kültürel mirasını gün ışığına çıkararak sadece orta ölçekte bir güç olmak yerine coğrafi konumuyla önemli bir “Müslüman süper güç” olma kalkınmanın parlak bir örneği iken bugün kendi potansiyeli ile mevcut fırsatlar arasındaki açıklık sebebiyledir ki yalnızlaştırılma ve dışlanma tehlikesiyle karşı karşıya” olduğunu ileri Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu’nun, 15 Mart 2013’te, Diyarbakır’da (nüfusunun çoğunluğu Kürt olması itibarıyla ayrıca anlamlıdır)[23] Dicle Üniversitesi’nde yaptığı bir konuşmada da açıkça ifade ettiği üzere Türkiye’de Büyük Restorasyon ve Rönesans düşleri, hem İstanbul Taksim Meydanı’nda yaşanan dramatik olaylardan sonra çok daha karmaşıklaşan ülke içi tablo hem de zorlu bölgesel ve uluslararası tablo yüzünden öyle kolayca gerçekleşmeyecektir. Ukrayna’da 2014 ve sonrasındaki durum -Rusya’nın Kırım’ı ilhakı da dahil-zaman zaman Soğuk Savaş dönemini andıran yeni bir jeo-stratejik tablo yaratmışken küresel ekonomik krizin uluslararası ve küresel arenalardaki etkileri de hâlâ gözlemlenmektedir.[24] niyetindedir. Türkiye için Ukrayna zorlu olmakla beraber kesinlikle öncelikli bir mesele değildir. Çok daha Avrasya’ın merkezinde, hatta Akdeniz’i Pasifik’e ulaştıran Rimland’in ortasında kapalı bir komşuluk ilişkileri tamamen ortadan kalkmıştır. Böylece, ülke, “komşularla sıfır sorun”dan Davutoğlu,“Türkiye, Balkanlar, Orta Doğu ve Kafkaslar’ın dışmerkezinde, genel olarak ülkedir.” demektedir. Davutoğlu’na göre, Türkiye bir çevre ülkesi veya ABD, AB, NATO veya Asya’nın kenar ülkesi olmak istememektedir.[21] Tarihteki ihtişamına yakışır şekilde bağımsız bir ülke rolü oynama arzusundadır ve oynamaya da başlamıştır. Ülke, merkezî konumuyla uluslararası arenada, özellikle de Orta Doğu, Kafkaslar ve Kuzey Afrika’nın zorlu sularında yeniden bir merkezî rol üstlenmektedir. AKP liderlerinin ikinci stratejik kavramı “komşularla sıfır sorun” iddiası, beklenmedik ve çoğunlukla da kestirilemeyen Arap Baharı olayları sonucunda sorgulanmaya başlanmıştır. Başlarda Türkiye, kargaşa, çalkantı ve hatta iç savaşlarla kaynayan bölgede en sorumlu ve en güvenilir devlet rolü, yapıcı bir rol oynayarak sürecin kazananı olmuştu. Ancak, İsrail’e karşı son derece olumsuz tavrının takdir gördüğü Arap Dünyası Tükiye’nin, bugün başı dertte olan bölgenin eksen ülkesi Mısır’ın yerini alma iddiasını hiç de hoş karşılamamıştır. Dışarıda, Türkiye’nin yeni rolü ve niyetlerini sorgulayan siyasetçi ve gözlemci sayısı da giderek artmaktadır. Türk uzman Abdullah Bozkurt, “Ankara, gerçekten de ‘Türk diktası’ olmanın eşiğine gelmiş katı tutumunu inatla sürdürürse, Körfez bölgesindeki mevcut müttefiklerini de kaybedebilir” 20 Wódka, Polityka zagraniczna..., s.288. 21 Joshua W. Walker, “Understanding Turkish Foreign Policy Through Strategic Depth”, Washington: Transatlantic Academy, 2013. Daha fazla bilgi için bkz. www.transatlanticacademy.org (25 Haziran, 2014). 96 TR 600. YILINDA TÜRKİYE-POLONYA İLİŞKİLERİ SEMPOZYUMU önemlisi, aslında bir iç savaşın yaşandığı komşu ülkeler Irak ve Suriye’de olup bitenlerdir. Artık, özellikle de Türkiye için daima kritik önem taşıyan Kürt meselesinin eşliğinde eski “tüm komşularla sorunlu” bir durumun ortasında kalmıştır. Kafkasya daha sakin, ama henüz istikrarlı değilken, Türkiye’nin Ermenistan ile anlaşmazlıkları ciddiyetini korumaktadır. Diğer yandan, AB ile Yunanistan ve Kıbrıs gibi Akdeniz ülkelerinin de birtakım ekonomik sıkıntıları vardır. Dolayısıyla Türkiye’nin çözmesi gereken bazı stratejik sorunlar bulunmaktadır. Amerikan Foreign Policy dergisinin[25] belki de biraz abartılı gelecek ama, “Türkiye’nin dış politikası ‘sıfır sorun’dan ‘sıfır dost’a kaymıştır” fakat, bütün bu karmaşık sorunlara çözüm bulmak o kadar kolay olmayacaktır. Türkiye taraflı bir aktör mü yoksa tarafsız bir sorun çözücü müdür? Şimdi gündemdeki mesele budur ve bir süre daha gündemde kalacağa benzemektedir. Ancak tek bir koşulla, daha fazla ekonomik etkinlikle, stratejik planlardan ve stratejik derinlik kavramından en az iki amaç gerçekleştirilebilir. Başka bir ifadeyle, Türkiye’nin Müslüman dünyadaki rolünü ve bir yandan hem Orta Doğu’daki ülkelerle hem de Afganistan ve Pakistan ile tarihsel ilişkilerini vurgularken bir yandan da Davutoğlu’nun, misafir öğretim üyesi olarak 22 Abdullah Bozkurt, “5 percent rule in Turkish Foreign Policy”, Today’s Zaman, 19 Temmuz, 2013. 23 http://www.mfa.gov.tr/foreign-minister-davutoglu-delivers-a-lecture-at-dicle-university-in-diyarbakir. en.mfa (25 Haziran, 2014). 24 Excellent Russian perspective, ayrıntı için bkz. Sergei Prozorov, “Five Theses Aftermath the Ukrainian Revolution”, http://www.politiikasta.fi/artikkeli/five-theses-aftermath-ukrainian-revolution (20 Haziran, 2014). Western Perspective by Carnegie Endowment for International Peace http://carnegieendowment. org/2014/03/27/what-are-global-implications-of-ukraine-crisis/h5z7 (22 Haziran, 2014) 25 http://www.foreignpolicy.com/articles/2013/08/21/how_turkey_foreign_policy_went_from_zero_problems_ to_zero_friends (25 Haziran, 2014). 97 SEMPOZYUM BİLDİRİLERİ Bogdan GÓRALCZYK hizmet verdiği için kişisel bir yakınlık duyduğu Malezya ve Endonezya gibi uzak ülkelerle Sonuç Orta Asya’da daha fazla varlık gösterilmesidir. Elbette Ankara’nın, Batı’da, bir NATO üyesi Grubu, Baltık Denizi veya Ukrayna’daki son olaylarda bölgesel bir lider rolü oynamayı, hem daha güçlü bağlar kurmakla olabilir bu da. Bu bağlamda bir başka önemli boyutsa, Türk iş, inşaat, eğitim sektörleri ve STK’leri kanalyla bir ekonomik kalkınma modeli önerilmesi ve Orta ölçekli bir devlet olarak Polonya, demokratik geçiş sürecinin öncüsü ve lideri, Visegrad İslamî davalardan yana tavır almaya hazır bir ülke olarak görünmemek konusunda dikkatli ziyade sadece siyasî ve askerî değil ekonomik, kültürel ve dinî, yani çok yönlü ve Orta Doğu, olması hasebiyle, yüzünü Batı’dan Doğu’ya dönmüş ve bazı uzmanlarca[26] iddia edildiği üzere olması gerekmektedir. Türkiye’nin yapması gereken ilk şey, içeride siyasî istikrarı yeniden sağlamak ve makro ekonomik dengeyi yeniden kazanmaktır. İçeride demokratikleşme süreci tehlikededir ve Ankara ile başlıca Batılı başkentler arasındaki karşılıklı kuşku tekrar canlanmış durumda. ABD’nin hem de AB’nin sadık bir müttefiki olmayı arzu etmektedir. Türkiye’nin rolü ise daha Kafkaslar, Akdeniz, Balkanlar ve Karadeniz’i içeren çok bölgeli bir yapı arz etmektedir. Her iki ülke de dinamik ve uluslararası arenada söz sahibi olma iddiasındadır. Türkiye Artan özgüvenleriyle iki ülke de -Türkiye’nin özgüveni daha fazladır muhtemelen- dış politika sahasına yeni bir ayanarak dış politikalarına yeni bir hareketlilik katmak istemektedir. Bazı uzmanların da iddia ettiği gibi Türkiye’nin AB’ye üyelik şansı “en aza” mı inmiştir? Bu Batılı güçlerin, yeni güç merkezlerinin yeni jeo-stratejik rolüyle görece gerileyişini tespit Transatlantik Topluluk, AB, İslam dünyası veya başta iki dev Çin ve Hindistan olmak üzere pek çok ilişkisi birkaç yıl önce beklenenden daha karmaşıktır. Bugün Ankara veya Varşova’nın aslında özellikle de ekonomik alanda, her iki tarafa da bağlı bir mesele. Şayet Türkiye, 2008 krizi dahil olmak üzere son yıllardaki başarılı performansını devam ettirirse, herkes için, hızla büyüyen Asya için giderek daha çekici bir ortak olacaktır. Tersinden bakacak olursak, AB çok boyutlu mevcut krizlerle baş edebilirse Türkiye, tüm komşu ülkeler için giderek daha cazip bir ortak durumuna gelecektir. Türkiye’nin kendi içinde, Orta Doğu bölgesinde, son zamanlarda hayli çalkalanan ettiğimiz günümüz küresel arenasındaki sürekli ve hızlı değişim çağında bu politikanın sürekliliği ve etkinliği tehlikededir. Polonya’nın Rusya ile veya Türkiye’nin Irak veya Suriye ile önündeki gündem, komşulardan gelecek tehlikelere karşı önleyici diplomasiyi başarıyla uygulamaktır. Daha iddialı ve aktif dış politika yapıcıları olarak oynamak istediğimiz yeni roller için büyük bir sorumluluk bilincine sahip miyiz? Bu da ancak tarihin cevap vereceği bir sorudur. sınır komşularında veya geleceğiyle ilgili birçok belirsizlik bulunan AB içinde yaşanan Bu küresel stratejik değişim döneminde Atlantik’den Pasifik’e ve Batı’dan Doğu’ya (kısmen şekilde yükselen bir pazar olarak iyi işler başarıyor, Kürt sorunu kötüye gitmiyorsa da Batılı olmayan gelişmekteki pazarların ayrılmaz bir parçası olduğu bir ortamda Türkiye’nin istikrarsızlık [27] ancak mevcut durumu karmaşık bir hale sokar ve Türkiye’nin AB’ye girişini durma noktasına getirir. Umarım, bu karamsar senaryo gerçekleşmez. Türkiye, etkileyici Irak ve Suriye’deki mevcut durum nedeniyle giderek daha hassas bir hâl almaktadır. Öyle görünüyor ki Ankara’da hiç kimse, Türkiye için yeni fırsatlar ve ümitlerle dolu stratejik derinlik döneminden herhangi bir gerilemeye mukabele etmeye hazır değil. İçerde ve uluslararası arenada sorumluluğun bedeli giderek artmaktadır. Umalım ki Ankara, İstanbul ve tüm Türkiye’deki elitler bu tehlikenin farkında olsunlar. Şu çetin stratejik soru hâlâ cevaba muhtaç: Türkiye sadece yükselen pazarlardan biri mi, yoksa Ankara’daki yetkililerce sıklıkla iddia edildiği gibi yeni bir güç merkezi midir? Bunu bize söyleyecek, gereken cevabı verecek olan yalnızca tarihtir. 26 Svante E. Cornell, “What Drives Turkish Foreign Policy?”, Middle East Quarterly, Kış 2012, ss. 13, 17. 27 Bu teliğin yazarı bu hususlarla ilgili Lehçe bir yayın hazırladı. Yayının İngilizcesi buradan temin edilebilir: Bogdan Góralczyk, “The 2008 Crisis and the New Role of the European Union in the Global Arena”, Yearbook of Polish European Studies, C. 16/2013, s. 15-40. Buna gore, AB hali hazırda çok katmanlı krizlerle karşı karşıya: 1) Liderlik ve stratejik vizyon; 2) Ekonomik kriz, “Eurozone” ve büyük borçlar (PIGS denen ülkelere yönelik) 3) Kurumlar (“demokratik zarar”) 4) Axiology, çoğu üye ülkenin çeşitli politik güçler aracılığıyla sıkça ve açıkça mücadele ettikleri değerlerin ortak sistemleri. 98 TR 600. YILINDA TÜRKİYE-POLONYA İLİŞKİLERİ SEMPOZYUMU de Güney’e) nasıl etik, şeffaf ve güvenilir olunacaktır? Batı ittifakının bir parçası olarak bu konuda Polonya’nın rolü biraz daha kolaydır. Türkiye ve Polonya’nın NATO üyesi olmaları ve durumu çok daha karmaşıktır. Bu durumda nasıl istikrarlı olunacak ve eksen kayması nasıl önlenecektir? Hem İİT hem NATO’nun daha aktif üyesi olarak sorumluluklar ve hatta görevler nasıl paylaşılacaktır? Gelecekte ne yöne gidilecektir? AB’ye mi, BRISC’e mi yoksa Sangay İşbirliği Örgütüne mi yaklaşılacaktır? Oluşacak yeni şartlarda “stratejik derinlik” nasıl düzenlenecektir? Tüm bunlar, Türkiye’nin kendisi ve dünya için bir an önce cevap vermesi gereken çok kritik sorulardır. Muhtemelen, Arap Baharı serüveniyle de görüldüğü gibi, daha bağımsız ve hırslı bir Türkiye, Polonya’yı da içine alan Batı ile ortak değerlerden ziyade çıkarlara dayalı bir işbirliği yapıyor olacaktır. Bu da işbirliğinin başarılı olmayacağı anlamına gelmez. Karşılıklı işbirliği ve anlayış geleneğiyle ikili ilişkilerinde hiçbir sorun yaşamayan iki ülke, hatta bölgelerinde etkili ülkeler olarak, ilişkilerimizi kolaylıkla bir kazan-kazan sistemine oturtabiliriz. İkili ilişkilerinde Polonya ve Türkiye’nin önünde bir fırsat penceresi açılmıştır. Her ikisi de ekonomik olarak daha güçlü ve uluslararası açıdan daha önemli bir konumdadır. Dileyelim de, Türkiye ve 99 Bogdan GÓRALCZYK Polonya bu şekilde kendi bölgeleri, dünya ve de karşılıklı verimli ilişkileri için daha fazlasını vadedebilsin. KAYNAKÇA BRZEZINSKI, Zbigniew, The Strategic Vision: America and the Crisis of Global Power, New York: Basic Books, 2013. CORNELL, Swante E., “What Drives Turkish Foreign Policy?”, Middle East Quarterly, Kış 2012, s. 13-24. DAVUTOGLU, Ahmet, “Turkey’s Zero Problems Foreign Policy”, http://www.eurodialogue.eu/Turkey%27s%20ZeroProblems%20Foreign%20Policy GÓRALCZYK, Bogdan, “The Role of Turkey in the International Arena: Emerging Regional Power or Just an Emerging Market?”, in: Poland and Turkey in Europe - Social, Economic and Political Experiences and Challenges, ed. Artur Adamczyk, Przemysław Dubel, Varşova: Centre for Europe, Varşova Üniversitesi, 2014, ss. 331-352. GÓRALCZYK, Bogdan, ”The Search for a New Global Order”, Yearbook of Polish European Studies, C. 14/2011, ss. 81-107. GÓRALCZYK, Bogdan, “The 2008 Crisis and the New Role of the European Union in the Global Arena”, Yearbook of Polish European Studies, C. 16/2013, ss. 15-40. KAGAN, Robert, The Return of History and the End of Dreams, New York: Alfred A. Knopf, 2008. Liberal Order in a Post-Western World, Washington: Transatlantic Academy, 2014. KUPCHAN, Charles A., No One’s World. The West, The Rising Rest, and the Coming Global Turn, Oxford: Oxford University Press, 2012. OECD Economic Surveys. Poland, Paris, Mart 2014. ORENSTEIN, Mitchell A., “Poland. From Tragedy to Triumph”, Foreign Affairs, January-February 2014, C. 93, nr. 1. Poland’s Foreign Policy in the 21st Century, ed. Stanisław Bieleń, Warsaw: Diffin, 2011. “Renationalization”, ASPEN Review. Central Europe, nr. 1/2013, Prag 2013. BOZKURT, Abdullah, “5 percent rule in Turkish Foreign Policy”, Today’s Zaman, 19 Temmuz 2013. SZYMAŃSKI, Adam (ed.), Turkey and Europe. Challenges and Opportunities, Warsaw: The Polish Institute of International Affairs, 2012. WALKER, Joshua W., “Understanding Turkish Foreign Policy Through Strategic Depth”, Washington: Transatlantic Academy, 2013. WÓDKA, Jakub, Polityka zagraniczna Turcji. Uwarunkowania wewnętrzne oraz podmioty decyzyjne (Turkey’s Foreign Policy. Domestic Conditions and Decision-makers),Warsaw: Instytut Studiów Politycznych PAN - TRIO, 2012. ZALEWSKI, Piotr, “How Turkey Foreign Policy went from “zero problems” to zero friends”, Foreign Policy, 23 Ağustos 2013. Poland and Turkey as TWO RISING POWERS IN THE INTERNATIONAL SYSTEM Prof. Bogdan GÓRALCZYK* Abstract Both Poland and Turkey converted and transformed their positions and roles after the collapse of the Cold War order, i.e. after 1991. Their role in the early years of the 21st century was redefined; in Turkey after 2001, when the AKP of Prime Minister Recep Tayyip Erdoğan came to power and in Poland after 2004, when the country joined the European Union (EU). Their role was defined once again after 2008, when both countries, were doing perfectly well amidst the global economic crisis. Poland is trying to play the role of a green island on the troubled territories of the EU, while Turkey was successfully promoting the concept of ‘strategic depth’, which was nothing but a return to its magnificent tradition and history, and a proper exploitation of the geostrategic assets of the country. Both countries became known as emerging markets - and potential regional powers. * 100 TR 600. YILINDA TÜRKİYE-POLONYA İLİŞKİLERİ SEMPOZYUMU The Center for Europe, University of Warsaw, Warsaw, Poland. Former Ambassador to some Asian states. PROCEEDINGS OF THE SYMPOSIUM ON THE 600th YEAR OF POLISH-TURKISH RELATIONS ENG 101 SYMPOSIUM PAPERS Bogdan GÓRALCZYK The crisis in the global markets, which started in 2008, was the last major fault-line in global history and redefined many concepts and ideas, as well as the map of the world. The position of the West, dominating global arena for many decades and centuries has been strongly undermined. The United States, the only superpower after the end of the Cold War Order (1945-1991) lost its dominant position, at least in the economic and financial sphere. The ‘unipolar moment’ [1] came to an end, and the dreams of the end of history, i.e. Turkey is definitely among this new group of states, widely described after 2008 as emerging markets, usually non-Western, or even anti-Western.[7] Whereas Poland, a post-Communist country, which is anchored in Western institutional framework (membership in Council of Europe in 1991, OECD in 1996, NATO in 1999 and the EU in 2004), by many features can also be described as an energetic emerging market. Now, according to available data, the country is the 9th biggest economy in the EU and 23rd amongst the biggest economies of the absolute domination of the liberal (or neo-liberal) system was also undermined. Instead of world.[8]Though different by nature and other reasons, both countries pretend to be the epoch, Asia and the Middle East are coming to the fore. The world was hit hard by the reality For obvious reasons, the dynamic of change in both Poland and Turkey in recent years was one dominion and global political and economic blueprint again we need to be prepared for a world of conflicting values and multiple paths. Like in the era prior to Western domination of new dynamism by the actors playing not according to the rules of Washington Consensus[2] or liberal democracy conscripts. Earlier ideological determinism of post-Cold War era was over,[3] and the world became multipolar and polycentric once again. And instead of one superpower we have many (more or less) great powers. Western values and ideological hegemony have not been universalized.[4] What is more, a visible reinvigoration of many new powers (local and some, like China, or India of global significance) took place. The new situation was confirmed to some extent by the new institutional framework created after 2008, symbolized by the shift from G7 to G20 in November 2008 and the creation of BRIC (later BRICS). The last one consisted of major regional power centers or middle-ranking states. different. For Poland, the initial defining moment was domestic and came in 2007, when an attempt to create a more nationalist and independent (from the EU, and the neighbors, starting from Russia and Germany) political and economic subject under the banner of so- called Fourth Republic was rejected.[9] Only later, after 2008 and especially 2010, when the impact of global crisis was already visible on the EU territories, Poland - having more that 1/3 of its trade volume with Germany alone, and 77,3% of its exports and 58,1 of its imports in 2014 with the EU member states[10] - detected the impact of deep crisis on global and (mainly) Western markets. Some problems did come, but they were prevailed soon. And after 2011, the country is on the quick growth road again, actually the quickest in Europe.[11] emerging markets, as we started to call them, which were previously described mostly as In Turkey it was the opposite. The initial ‘moment of truth’ was not domestic, but new power centers will bring about a new political and ideological diversity and thus we will earlier declared, one had the impression that Turkey has only problems with the outside developing or even Third World Countries. Thus, an era of new global order, new geometry and new division of economic power have also emerged. Of course, there are some doubts if the have an interdependent world, without any center of gravity or global guardian.[5] However, the ascent of the emerging markets (and power centers) is obvious. While the US (and the West) scaled down their share in global governance and global institutional framework, the new power centers are rising stakeholders in this new era of (global) interdependence.[6] 1 2 3 4 5 6 102 The term used by Charles Krauthammer, in: “The Unipolar Moment”, Foreign Affairs, Special Issue, 1990. Invented by John Williamson strongly market-based approach (sometimes described as neo-liberalism) which became a kind of blueprint and prescription for the countries transforming themselves after the collapse of the Cold War Order, the post-Communist included. Poland is one of the case studies of this approach. Critical approach see: Dani Rodrick, Goodbye Washington Consensus, Hello Washington Confusion?, Harvard: Harvard University Press, January 2006, pp.3-4. Robert Kagan, The Return of History and the End of Dreams, New York: Alfred A. Knopf, 2008, p.3,2. Charles A. Kupchan, “Reordering Order: Global Change and the Need for a New Normative Consensus”, in Liberal Order in Post-Western World, ed. Trine Flockhart, Charles A. Kupchan et al., Transatlantic Academy, Washington 2014, p. 3. Charles A. Kupchan, No One’s World. The West, The Rising Rest, and the Coming Global Turn, Oxford: Oxford University Press, 2012, p. 3. See more: Zbigniew Brzezinski, The Strategic Vision: America and the Crisis of Global Power, New York: Basic Books 2013. international, when – surprisingly for everybody – the unexpected eruption of Arab Spring took place in early 2011. Pretty soon, instead of ‘zero problems with the neighbors’, as was world, starting from non-neighbors like Israel or Egypt, through Iraq, Syria, the Caucasian region, up to the Mediterranean, the EU and even the USA. Looking from the perspective of 7 One of the pillars of this ‘new world’, the Shanghai Cooperation Organization is defined by R. Kagan simply as ‘anti-NATO’ or ‘Warsaw Pact 2’. R. Kagan, The Return..., p. 74. 9 More in: Poland’s Foreign Policy in the 21stCentury, ed. Stanisław Bieleń, Warsaw: Diffin, 2011. According to one of the Authors of this volume, Ryszard Zięba: “In the 2005 parliamentary and presidential elections we clearly saw the exploitation of fears and suspicions, as well as misunderstanding of Poland’s relations with its neighbors – Russia and Germany (“historical-hysterical politics”) as well as the EU. For the next two years, Poland pursued a neurotic policy”, p. 79. 8 Form official macroeconomic data of Ministry of Treasure, Republic of Poland. Available at: http:// www.msp.gov.pl/en/polish-economy/macroeconomic-analysis/5313,Macroeconomic-Analysis -of-Polish-economy.html (Date of access: June 19, 2014). 10 From official data provided by Central Statistical Office of Poland. Available at: http://stat.gov.pl/en/topics/ prices-trade/trade/foreign-trade-turnover-in-total-and-by-countries-january-march-2014,1,15.html (Date of access: June 19, 2014). 11 http://www.thenews.pl/9/7/Artykul/91164,Polish-economy-fastest-growing-in-EU (Date of access: June 20, 2014). PROCEEDINGS OF THE SYMPOSIUM ON THE 600th YEAR OF POLISH-TURKISH RELATIONS ENG 103 SYMPOSIUM PAPERS Bogdan GÓRALCZYK the international scene, the country is once again at the crossroads.[12] The series of domestic allowing living standards to converge steadily towards the EU average”.[16] Recently, another However, domestic or international impediments notwithstanding, both countries were came when Poland joined the European Union in 2004.[17] problems, starting from public demonstrations in Istanbul and Taksim Square, came later. doing well economically between 2008-2014, thus remaining in the category of emerging prestigious Western magazine, “The Economist”, has followed suit in a special report on Poland claiming that the country has “a 500-year high point”, and a particular success story markets. How did that happen? And what were the main reasons behind their respectful There can be no question as to the fact that Poles are richer and have one of the most located on the verge of Europe, Middle East, Russia, the Caucasus and Mediterranean is much social (and regional) stratification, which leads to public dissatisfaction, and sometimes even success stories? All answers for these questions are crucial, as both countries pretend to be regional centers, or hubs, if not regional powers. Of course, the role of Turkey, strategically more important in this respect. Poland’s location, however, in the center of Europe, and ‘between Russia and Germany’ (which once was a curse, now recaptured as one of the major assets of the country), is also meaningful. As in the case of Turkey in the post-Cold War era, geography ceases to be a burden and in fact becomes an asset. [13] Poland as the Green Island - For How Long? All available data confirm the dynamic growth of Poland in recent years. According to Eurostat, after the global crisis of 2008 Poland was the fastest growing economy within the EU, with some 15% of GDP growth in the years 2009-2013 (neighboring Slovakia with an 8% growth rate in the same period came in as second). Quite a success, even if we take into consideration a lower starting point, i.e. lower level of development and standard of life. Polish GDP per capita, with the EU average as 100%, grew from 62 to 68%, and surpassed Hungary (67%) and neared Slovakia (76%) and the Czech Republic (81%).[14] Thus, it comes as no surprise that Poland become the favorite country for foreign capital and FDI entering the country (more than 40 bln euros in the recent decade), becoming one of Europe’s biggest construction sites. It comes as no surprise either that the country has also received many positive assessment from abroad. For instance, in one study for the World Bank, which was later repeated by the prestigious “Foreign Affairs” magazine, it was claimed that Poland “has just had probably the best 20 years in more than one thousand years of its history”.[15] While in a special report on Poland from the OECD in early 2014 it was stated: “Poland’s overall economic performance has been impressive over the last decade, 12 Turkey and Europe. Challenges and Opportunities, ed. Adam Szymański, Warsaw: The Polish Institute of International Affairs, 2012, p. 281. 13 Jakub Wódka, Polityka zagraniczna Turcji. Uwarunkowania wewnętrzne oraz podmioty decyzyjne (Turkish Foreign Policy. Domestic conditions and decision-makers), Warsaw: Instytut Studiów Politycznych PAN – TRIO, 2012, p. 281. 14 http://en.wikipedia.org/wiki/Economy_of_the_European_Union (Date of access: June 20, 2014). 15 Mitchell A. Orenstein, “Poland. From Tragedy to Triumph”, Foreign Affairs, January-February 2014, Vol. 93, nr. 1, p. 23. 104 open economies in the region. However, there are some structural problems, such as high unemployment (currently of some 13%), especially among the young generation and growing anger, which are sources of concern. Combined with some other impediments, like the low level of money spent for R&D (only some 0,7% of GDP, compared to the EU 2% average), growing public debt or the very high rate of social spending, these lead to a lively domestic debate on the future of the country and the road of further modernization. The government (second cabinet) of Donald Tusk, in power since the fall of the Fourth Republic project in 2007, which was quite successfully promoting the image of the country as a ‘’green island” on the European continent after 2008, was constantly attacked by the opposition as one creating another “dependent market economy”, i.e. is not fighting properly for national interests or sovereignty rights. The domestic scene is highly divided, and Poland is not immune to the”re- nationalization” wave recently detected in the EU[18] - and confirmed so visibly in the recent elections to the European Parliament in May 2014. In other words, Poland is definitely a success story, a good example of an emerging market on constantly troubled post-Communist territories, but domestically it is sailing through troubled waters. Coincidentally but fortunately, the unexpected series of events in Ukraine and around her, which led, among others, to the Russian annexation of the Crimea, has once again undermined Poland’s central position. That was confirmed in a spectacular way personally by American President Barack Obama during his visit to Poland on the occasion of the 25th anniversary of the collapse of the Communist system in the country. Thus, Poland is not only praised as a fast growing, emerging market but also as a successful “country of freedom” where “we see the strength of democracy”.[19] Poland still remains an attractive choice, in the political, economic or touristic sense. However, deep division lines are also 16 OECD Economic Surveys. Poland., Paris: OECD, March 2014, p.10. 17 “Poland - The Special Report”, The Economist, June 28, 2014. The magazine described Poland as “Europe’s unlikely star”, a country thriving and experiencing “the second Jagiellonian age”, another golden era of growing international impact “for the first time in half a millennium”. 18 See more on this issue in the special issue of ASPEN Review. Central Europe, nr. 1/2013, Prague 2013. 19 Whole speech available at: http://www.youtube.com/watch?v=x25oBZzVRIQ (Date of access: June 25, 2014). The text of this speech: http://www.whitehouse.gov/the-press-office/2014/06/04/remarks-presidentobama-25th-anniversary-freedom-day (Date of access: June 25, 2014). PROCEEDINGS OF THE SYMPOSIUM ON THE 600th YEAR OF POLISH-TURKISH RELATIONS ENG 105 SYMPOSIUM PAPERS Bogdan GÓRALCZYK visible on the domestic scene and the slogan of “green island” has lost much of its glamour The geostrategic tasks of Turkey, resulting from the growing role of the country, seem to come. country became more powerful (first in the economic, later in the political sense) and in recently. And almost for sure it will be the domestic scene, combined with the visible growing wave of euroscepticism, which will decide the fate of the nation and the country in the years Turkey - Regional Power or Just an Emerging Market? Turkey, like Poland, is also a perfect mixture of domestic and international factors. The dynamic here was comparable to the Polish one, which has started (in 2001, with the triumph of the Justice and Development Party, i.e. AKP) on the domestic scene, and the future of the country will be once again decided on the domestic rather than international scene. By coincidence, this parallel went so far that the prime ministers of both countries, Recep Tayyip Erdoğan and Donald Tusk, have the same major problem on the domestic scene - the results of high-level people’s talk overheard and a tapping scandal. Thus, the position of both of them is weaker than prior to those scandals. However, the most important thing in this respect is the fact that during the AKP era, from 2002 until now, Turkey has been another big success story on the global arena. It is not a coincidence that Turkey joined the G20 group, included as a respected emerging market in the region (Poland has only had domestic discussion on the issue, but as the 22nd economy on the globe, it did not manage to join the club). The statistics available prove that Turkey was not directly affected by the 2008 global crisis. As a result, in 2013 Turkey ranked 17th according to the World Bank or 18th according to the International Monetary Fund among the world economies in terms of GDP and nominal rate, and 15th and 16th respectively in terms of Purchasing Power Parity (PPP). What is more, sometimes the ambitious leaders in Ankara overtly admit an intent to get to the top ten of world’s largest economies. Whatever the final result, the average annual GDP growth under the AKP rule, which in the years 2002 - 2012 reached 5%, ranks the country among the leaders on the global scene and it is treated as such, as one of the most dynamic emerging markets, along the BRICS member states or Chile, South Korea and Mexico. Available Eurostat data confirms that growth - of GDP, foreign trade or investment in infrastructure - came after 2008 and not prior to it. Thus, the global crisis was not painful for Turkey. What could be more painful though, is the Arab Spring process, still far from over, and not only in the economic sphere, but also in diplomacy, foreign engagement, etc. obvious. Their interpretation sounds like that. In the Cold War era, Turkey was a dependent country, mostly on NATO and the US alliance, so in the early years of the 21st century the consequence more independent in its judgment, decisions and behavior. While previously it was the international situation which defined Turkey’s position on the international arena, so recently it is the Turkish domestic dynamic which mostly defined its more and more assertive stance on the international and even global scene.[20] The country is not following anymore the expectations of the major powers, starting from the US, it is behaving as a regional power, like in its previous glorious Ottoman Empire past. Under the project of “strategic depth” (Stratejik Derinlik), proposed by the long-standing head of Turkish diplomacy Ahmed Davutoğlu, the country redefined its relations with the world. The concept sketched Turkey’s relations with the great powers - USA, the EU, Russia and others - in the long run and in a manner emphasizing the strengthened political, economic and cultural role played by Turkey. Simultaneously, the country started to use its rich cultural background rooted in the Ottoman Empire intend to be something more than just a mid-size power, but rather a significant “Muslim superpower” due to its geographical location. To quote Davutoğlu himself: “Turkey is a state having closed territory, situated in the epicentre of the Balkan, Middle East and Caucasus, in the centre of Eurasia in general as well as in the centre of a Rimland communicating the Mediterranean with the Pacific”. According to Davutoğlu, Turkey does not want to be peripheral or stay on a sideline of the US, the EU, NATO or Asia. [21] Turkey wants to play an independent role and the country has really started to play that role again, like in previous, glorious centuries. Being centrally positioned, once again the country is playing a central role on the international scene, especially on the troubled waters of the Middle East, Caucasus and North Africa. The second strategic concept of the AKP leaders, the claim to have “zero problems with the neighbors”, was put into question by an unexpected and mostly unpredictable events of the Arab Spring. Initially, Turkey emerged as the winner, playing a consistent role of the most responsible and reliable state, a constructive role in the region of turbulence, upheaval and frequently even civil wars. However, trading places with Egypt, a pivotal country in the region which is now in trouble, was not received well by the Arab World, prizing on the other hand the radically negative attitude of Turkey towards Israel. More and more politicians and observers abroad started to put into question both Turkey’s new role and its intent. 20 Wódka, Polityka zagraniczna..., p.288. 21 From: Joshua W. Walker, “Understanding Turkish Foreign Policy Through Strategic Depth”, Washington: Transatlantic Academy, 2013. Available at: www.transatlanticacademy.org (Date of access, June 25, 2014). 106 PROCEEDINGS OF THE SYMPOSIUM ON THE 600th YEAR OF POLISH-TURKISH RELATIONS ENG 107 SYMPOSIUM PAPERS Bogdan GÓRALCZYK To quote Turkish expert Abdullah Bozkurt, “If Ankara is going to firmly persist on its unyielding At least two goals can be achieved from the strategic plans and the concept of “strategic democracy and model development, now risks alienation and isolation” in consequence of Afghanistan and Pakistan while building stronger connections with places as far away as attitude - indeed verging on a kind of ‘Turkish dictate’ - it may lose its present allies in the region of the Gulf”. What is worse, the country, “until now the bright example of unfolding the visible “hiatus occurring between its potential and actual opportunities”.[22] The dreams of Great Restoration and Renaissance, openly expressed by foreign minister Ahmet Davutoğlu, in his speech presented on March 15, 2013 in Dicle University in (mostly Kurdish by population, which was also meaningful) Diyarbakir,[23] cannot be so easily achieved due to both a much more complicated domestic scene since the dramatic events on Taksim Square in Istanbul, and an also much more complicated - and challenging - international and regional situation. On the international and global arena, the effects of the global economic crisis are still visible, while in 2014 the situation in the Ukraine and its aftermath - the Russian annexation of Crimea included - brought about a new geostrategic landscape, resembling from time to time the Cold War era.[24] For Turkey, Ukraine is also a challenge, but definitely not the first priority. What is much more important is the situation in neighboring Iraq and Syria, which are, in effect, in civil war. The former equidistance almost disappeared, especially since the situation there is combined with - always crucial for Turkey - Kurdish issue. Thus, from “zero problems with the neighbors” the country is midst of many problems with practically all its neighbors. While Caucasus is calmer, but not stable yet, the differences with Armenia remain in place. On the other hand, the whole of the EU and its Mediterranean member states, including Greece and Cyprus, have economic troubles. So in both cases Turkey has some strategic problems to resolve. Maybe it is a small exaggeration to claim, like the American “Foreign Policy:” magazine did, [25] that “Turkey’s foreign policy went from ‘zero problems’ to zero friends”, but it is more than obvious that it will not be easy to find a proper solution in all these complicated issues. Is Turkey a partisan actor, or a neutral problem-solver? This is the issue on the agenda now, and it will remain there at least for some time. 22 Abdullah Bozkurt, “5 percent rule in Turkish Foreign Policy”, Today’s Zaman, July 19, 2013. 23 http://www.mfa.gov.tr/foreign-minister-davutoglu-delivers-a-lecture-at-dicle-university-in-diyarbakir. en.mfa (Date of access: June 25, 2014). 24 Excellent Russian perspective, see: Sergei Prozorov, “Five Theses Aftermath the Ukrainian Revolution”, Available at: http://www.politiikasta.fi/artikkeli/five-theses-aftermath-ukrainian-revolution (Date of access: June 20, 2014). Western Perspective by Carnegie Endowment for International Peace see: http://carnegieendowment. org/2014/03/27/what-are-global-implications-of-ukraine-crisis/h5z7 (Date of Access: June 22, 2014). 25 http://www.foreignpolicy.com/articles/2013/08/21/how_turkey_foreign_policy_went_from_zero_problems_ to_zero_friends (Date of access: June 25, 2014). 108 depth”, under one condition: further economic effectiveness. Namely, emphasizing Turkey’s role in the Muslim world and its historic relations not only in the Middle East, but also with Malaysia (Davutoğlu has a personal affinity given his tenure as a visiting professor there) and Indonesia. Another important dimension is further engagement in Central Asia and offering an economic model of development through Turkish businesses, construction, education, and NGOs. Of course, Ankara needs to be careful in this respect, so as not to be seen in the West, and as the NATO member state, as the country which has shifted and changed focus from the West to the East and is ready to side with the Islamist causes, as is already claimed by some experts.[26] What the country needs to do first is to return to domestic political stability, and to regain macroeconomic balance. On the domestic scene, the process of democratization is at stake, and mutual suspicions between Ankara and major Western capitals emerged again. Have Turkey’s chances to become an EU member state “shrank to a minimum”, as some experts already claim? Well, it depends on both sides, and especially in the economic sphere. If Turkey will perform so well as it has in recent years, those after the 2008 crisis included, then it will be a more and more attractive partner for everyone, in the Transatlantic Community, in the EU, the Muslim World or rapidly growing Asia, starting from the giants: China and India. And vice versa, if the EU prevails with the current multidimensional crises, then it will be a more and more attractive partner for all countries in the neighborhood. Only destabilization, being it in Turkey domestically, in the Middle East region or Turkish neighborhood, so volatile recently, or within the EU with so many open questions concerning its future,[27]can complicate the case and the Turkish accession process to the EU will grind to a halt. Hopefully, this kind of pessimistic scenario will not happen. Turkey is doing well as an impressive emerging market, the Kurdish problem is not escalating, but is more and more sensitive, due to the current situation in Iraq and Syria, and other issues on the agenda seem to be less volatile. It seems that no one is ready in Ankara to trigger a response in the form of any decline in the era of - still - strategic depth of new opportunities and prospects for 26 Svante E. Cornell, “What Drives Turkish Foreign Policy?”, Middle East Quarterly, Winter 2012, pp. 13, 17. 27 The Author of this study has published recently a special volume in Polish on those issues. His findings from this volume are also available in English in: Bogdan Góralczyk, “The 2008 Crisis and the New Role of the European Union in the Global Arena”, Yearbook of Polish European Studies, vol. 16/2013, pp. 15-40. According to it: the EU is currently challenged by a multilayer crisis, namely has problems with: 1) Leadership and strategic vision; 2) Economic crisis and Eurozone, together with overwhelming domestic debts, especially in the so-called PIGS countries, mainly in the Mediterranean region; 3) Institutions (the “democratic deficit’) and even 4) Axiology, i.e. a common system of values, which are being frequently and openly challenged in many member states by various political forces. PROCEEDINGS OF THE SYMPOSIUM ON THE 600th YEAR OF POLISH-TURKISH RELATIONS ENG 109 SYMPOSIUM PAPERS Bogdan GÓRALCZYK Turkey. The price of responsibility, both on the domestic and international scene, is growing. Probably, as the odyssey of Arab Spring has shown, a more independent and assertive Turkey already a new power center as frequently claimed by authorities in Ankara? Only history will with no problems in bilateral relations, with the great heritage of mutual cooperation and Let’s hope that the elites in Ankara, Istanbul and the whole of Turkey realize what is at stake. As the crucial strategic question is still open: Is Turkey just another emerging market or tell, and give as a proper answer. Conclusions Poland as a middle-ranking state aspires to play a role of an initiator and leader of democratic transition, a regional leader (in Visegrad Group, Baltic Sea, or vis à vis the recent events in the Ukraine), a staunch ally of the US on the one hand and of the EU on the other. Turkey’s role is rather multi-dimensional (economic, cultural, even religious, not only political or military) and multi-regional (Middle East, Caucasus, Mediterranean, also Balkans and Black Sea area). Both countries are dynamic and claim that they have a great deal to say on the international arena. With growing self-confidence, probably bigger in the case of Turkey than Poland, they want to inject a new activism into the foreign policy realm. What is at stake is the consistency and effectiveness of this policy in the era of constant and rapid change on the contemporary global arena, when we detect a relative decline of the Western powers mixed with the new geostrategic role of the new power centers. Many relationships, those of Poland with Russia, or Turkey with Iraq or Syria, are more complicated than expected just a few years (or months) ago. How to successfully implement a pre-emptive diplomacy towards the challenges coming out from the neighborhood is another crucial issue ahead of the officials in Ankara or Warsaw. Do we have a great sense of responsibility in the new roles we intend to play as more ambitious and active foreign policy makers? This is still a question to be answered by history. How to be ethical, transparent and credible in this era of global strategic shift, from the Atlantic to Pacific and from the West to the East (partly to the South)? Poland in this perspective has a different and less challenging role, as part of the Western alliance. While Turkey is in a much more complicated position, as both a NATO member state and an integral part of – mainly non-Western – emerging markets. How to be consistent and not shift the will be cooperating with the West, Poland included, based more on interests than on shared values. This doesn’t mean, however, that the cooperation cannot be a fruitful one. As countries understanding we can easily arrange a win-win scenario for the future, now – again – as countries of regional influence and impact. In their bilateral relations both Poland and Turkey see a window of opportunity in the years to come. Both are economically stronger and more important internationally. Let’s hope that as such they can propose more for their regions, for the world and for their fruitful and mutually significant bilateral relations as well. BIBLIOGRAPHY BRZEZINSKI, Zbigniew, The Strategic Vision: America and the Crisis of Global Power, New York: Basic Books, 2013. CORNELL, Swante E., “What Drives Turkish Foreign Policy?”, Middle East Quarterly, Winter 2012, pp. 13-24. DAVUTOGLU, Ahmet, “Turkey’s Zero Problems Foreign Policy”, Available at: http://www.eurodialogue.eu/ Turkey%27s%20Zero-Problems%20Foreign%20Policy GÓRALCZYK, Bogdan, “The Role of Turkey in the International Arena: Emerging Regional Power or Just an Emerging market?”, in: Poland and Turkey in Europe - Social, Economic and Political Experiences and Challenges, eds. Artur Adamczyk, Przemysław Dubel,Warsaw: Centre for Europe, University of Warsaw, 2014, pp. 331-352. GÓRALCZYK, Bogdan,”The Search for a New Global Order”, Yearbook of Polish European Studies, vol. 14/2011, pp.81-107. GÓRALCZYK, Bogdan, “The 2008 Crisis and the New Role of the European Union in the Global Arena”, Yearbook of Polish European Studies, vol. 16/2013, pp. 15-40. KAGAN, Robert. The Return of History and the End of Dreams, New York: Alfred A. Knopf, 2008. Liberal Order in a Post-Western World, Washington: Transatlantic Academy, 2014. KUPCHAN, Charles A., No One’s World. The West, The Rising Rest, and the Coming Global Turn, Oxford: Oxford University Press, 2012. OECD Economic Surveys. Poland, Paris, March 2014. ORENSTEIN, Mitchell A., “Poland. From Tragedy to Triumph”, Foreign Affairs, January-February 2014, vol. 93, nr. 1. Poland’s Foreign Policy in the 21st Century, ed. Stanisław Bieleń, Warsaw: Diffin, 2011. “Renationalization”, ASPEN Review. Central Europe, nr. 1/2013, Prague 2013. BOZKURT, Abdullah, “5 percent rule in Turkish Foreign Policy”, Today’s Zaman, July 19, 2013. SZYMAŃSKI, Adam (Ed.),Turkey and Europe. Challenges and Opportunities, Warsaw: The Polish Institute of International Affairs, 2012. WALKER, Joshua W., “Understanding Turkish Foreign Policy Through Strategic Depth”, Washington: Transatlantic Academy, 2013. WÓDKA, Jakub, Polityka zagraniczna Turcji. Uwarunkowania wewnętrzne oraz podmioty decyzyjne (Turkey’s Foreign Policy. Domestic Conditions and Decision-makers),Warsaw: Instytut Studiów Politycznych PAN - TRIO, 2012. ZALEWSKI, Piotr, “How Turkey Foreign Policy went from “zero problems” to zero friends”, Foreign Policy, August 23, 2013. axis? How to share growing responsibilities – and even duties – being a more active member of the OIC and NATO simultaneously? Where to go in the future – closer to the EU or closer to BRICS or Shanghai Cooperation Organization? How to arrange a “strategic depth” in the new circumstances? Those are crucial questions which Turkey needs to answer soon, for herself and for the world. 110 PROCEEDINGS OF THE SYMPOSIUM ON THE 600th YEAR OF POLISH-TURKISH RELATIONS ENG 111 Polonya ve Türkiye’nin AB’ye katılımı Türkiye yarım yüzyıldır AB üyesi olmaya çalışıyor. Avrupa Ekonomik Topluluğuna (AET) üyelik başvurusu yapan ilk Türk Başbakanı bir muhafazakâr siyasetçi olmuştur: Adnan Menderes. Ancak, Türkiye’yi AET’ye yaklaştırabilecek demokratik reformlar için uygun zemini hazırlayan Turgut Özal’dır. Özal, başbakanlık (1983-1989) ve cumhurbaşkanlığı (1989-1993) yıllarında Türkiye’yi Batı’ya daha da yaklaştıran neoliberal ekonomik reformlar gerçekleştirmiştir. Yine onun başbakanlığı döneminde (1987) Türkiye, AET üyeliği için başvuruda bulunmuştur. Türkiye, Batı’nın dış siyaset vektörlerini benimsemişse de Özal, ülkenin İslami kökeninden kopmak istememiş, gelenek ve değerlerden ödün vermeden de AET ile entegre olunabileceğine inanmıştır. İçeride serbest seçimden ve parlamenter sistemden yana olan Özal, demokratik reformlar konusunda erteleme yoluna gitmeyi tercih etmiştir. Türkiye’nin AET’ye yaklaştırılması konusunda belirgin oranda ilerleme, merkez solu temsil Türkiye ve Polonya: İKİLİ SİYASÎ VE EKONOMİK İLİŞKİLER eden Başbakan Bülent Ecevit (1999-2002) döneminde kaydedilmiştir. 1999’daki bu çabalar sayesindedir ki AB, Türkiye’nin üye adaylığını kabul etmiştir. Bu çerçevede Türkiye, insan hakları alanında hukuk sistemini AB üyelik kriterlerine uyumlu hale getirmekle yükümlüdür ve en tartışmalı husus da Kürt sorunudur. Ecevit, Kürt halkının ulusal azınlık olduğunu iddia ederek Kürt dilinin okullarda öğretilmesi, Kürt dilinde TV ve radyo yayını yapılması fikrine karşı çıkmıştır. Ecevit’e göre, bu yöndeki adımlar ayrılıkçılığa ve çatışmaların patlak vermesine yol açabilecektir. Yrd. Doç. Dr. Karol KUJAWA* Son on yıl, Türkiye için bir başarı dönemidir. Ülke bu dönemde dünyanın büyük ekonomileri Şu var ki Türkiye’nin AB’ye katılım için kendisinden beklenen ciddî demokratik reformları geliştirmeye dönük tutumuyla uluslararası önemi de artmıştır. Öte yandan, Polonya’da da son koymuştur. Diğerlerine ilaveten bu reformlar sayesinde özel Kürtçe kursları açılmış, hatta Kürt arasında 17’inci sıraya yerleşmiş ve G-20 üyesi olmuştur. Yine bu dönemde izlediği dinamik bir Orta Doğu politikası, Balkanlar’da üstlendiği arabuluculuk rolü ve komşularıyla ilişkilerini yirmi yıl, bir ekonomik dönüşümle birlikte rejim değişikliğine sahne olmuş; bu da ülkeyi, 1999’da NATO, 2004 yılında da Avrupa Birliği (AB) üyeliğine taşımıştır. Bugün Polonya komünizm sonrası dönemin en başarılı ülkeleri arasında yerini almıştır. Ayrıca, Polonya’nın Avrupa forumunda oynadığı rol ve gösterdiği etkinlik de büyük oranda artmıştır. Ülke, AB’nin yeni yüzünün yaratılmasında ve bu siyasî inisiyatifin başarıya ulaşmasına katkıda bulunmuştur. Polonya ve Türkiye’nin giderek artan önemleri ve başarıları bizi, daha yoğun bir ekonomik ve siyasî işbirliğinin başarılması meselesine odaklanmaya yöneltmektedir. İkili ortaklıkla kazanılabilecek avantajlar nelerdir ve bu konuda başka neler yapılabilir? Polonya Türkiye’ye neler sunabilir ve buna mukabil Türkiye Polonya’ya neler sunabilir? * 112 Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Çanakkale, Türkiye. TR 600. YILINDA TÜRKİYE-POLONYA İLİŞKİLERİ SEMPOZYUMU hayata geçiren, ılımlı İslamcı Başbakan Recep Tayyip Erdoğan olmuştur. Özellikle başbakanlık döneminin (2002-2007) ilk yıllarında AB’nin de baskısıyla çok sayıda reformu yürürlüğe TV ve radyo yayınları başlatılmıştır. Erdoğan döneminde Türkiye, komşularıyla ilişkilerinde de açılıma yönelmiştir. 20. yüzyılın başlarına rastlayan Ermeni soykırımı meselesi yavaş yavaş kamuoyu önünde tartışılır hale gelmiştir. Ancak, son yıllarda demokratik reform süreci giderek zayıflamıştır.[1] 1 Bkz. Heather Grabbe, Sinan Ülgen, “The Way for Turkey and EU: A Strategic Dialogue on Foreign Policy”, Policy Outlook, Carnegie Endowment for International Peace, December 2010; Ersin Kalaycıoğlu, “Turkey’s Views of the European Union in 2011”, Analysis: The German Marshall Fund of the United States, 2011, http://www. gmfus.org/wp-cpntent/blogs.dir/1/files_mf/kalaycioglu_tt2011results­_sept111.pdf. [9 Kasım 2013]; Cizre Ümit, Secular and Islamic politics in Turkey: the making of the Justice and Development Party, Londra ve New York: Routledge, 2008. 113 SEMPOZYUM BİLDİRİLERİ Karol KUJAWA Polonya resmî makamları, Türkiye’nin AB üyeliğini, iki ülke ortaklığının daha da gelişmesiyle Turizm vurgu yapmaktadırlar. Ancak, Polonya’nın girişimleri büyük oranda etkisiz kalmıştır. Bu, 30 milyonun üzerindedir. Türk yetkilileri, 2023 için 50 milyon ziyaretçi çekmeyi ve 50 milyar doğacak avantajlara da işaret ederek en güçlü desteği verenler arasında yer almışlardır.[2] Güvenlik ve savunma bağlamında, enerji güvenliği ve Avrupa kimliği gibi konulara da Turizm Türkiye’de ana endüstri dallarından biridir. Ülkeyi 2013’te ziyaret eden turist sayısı Polonya, Türkiye’ye yönelik yükümlülükler üzerinde düşünülmesi gerektiğine işaret etmiştir. tatillerinde çokça harcama yapabilir ve sıklıkla “her şey dâhil” konseptli tatil köyleri veya lüks üyeleri arasına katma konusunda siyasî uzlaşı sağlanamaması, bir taraftan da Fransa’nın açık bağlamda ülkeye ilginin arttığını, yalnızca Türkiye Kültür Bakanlığı’nın istatistikî verilerinden Polonya’nın 2011’de üstlendiği altı aylık AB Başkanlığı döneminde açıkça görülebilir. Ne var ki tüm bu çabalara karşın Türkiye’nin AB’ye katılım yol haritasında tek bir aşama dahi kaydedilememiştir. Bu bir taraftan, Birlik içinde sonraki genişleme dalgasında Türkiye’yi muhalefeti ile Almanya’nın da benzer bir duruş sergilemesinden kaynaklanmıştır. Ayrıca Türk resmî makamları, Türkiye’nin üye adaylığının AB tarafından ciddiye alınmadığı kanaatiyle katılım amaçlı reform sürecini yavaşlatmıştır. Türkiye ile AB arasındaki ilişkilere daha fazla ivme kazandırmak ancak, Türkiye’nin mutabık kalınan kriterleri karşılaması durumunda AB’ye davet edileceğini teyit eden yeni ABD doları tutarında turizm geliri elde etmeyi hedeflemektedir.[3] Böylesi iddialı planlar, artık otellerde kalmaya hevesli Polonyalı turistler ile mümkün olabilir.[4] Türkiye uzun zamandır bu tür turist gruplarının en popüler turizm destinasyonları arasında yer almaktadır. Bu değil Polonyalı tur operatörlerinin iş trafiğinden de görebiliriz. 2012 tatil sezonunda Türkiye, Mısır ve Yunanistan’ın hemen ardından üçüncü en popüler turizm destinasyonu konumuna gelmiştir. Polonyalı turistlerin Türkiye’deki gözdesi ise öteden beri iki popüler turizm bölgesi olmuştur: Akdeniz ve Ege bölgeleri. Ancak son zamanlarda Erzurum’daki kayak merkezleri de popülerlik kazanmaya başlamıştır. bir açıklamayla mümkündür. AB’den böylesi bir açıklamanın gelmesini sağlayacak belirgin Yeni turistik merkezlerin açılması da düşünmeye değer bir husustur. Polonyalı turistleri genişlemesinin geleneksel destekçileri 1990’ların Weimar Üçgeni’ne benzer bir siyasi Dünya Savaşı sırasında Mersin’e gelen Polonyalı göçmenlerce yapıldığı iddia edilen Siyah bir siyasî momentum, Türkiye’nin üyeliğini destekleyen bir grup AB üyesi devlet tarafından yaratılabilir. Polonya, İngiltere, İtalya ve diğer Orta ve Doğu Avrupa devletleri gibi AB’nin platform kurmalıdır. Bu platformun amacı, Türkiye’ye hem katılım kriterlerini karşılama çabalarını teşvik etmek hem de AB’ye katılım girişimine siyasî destek vermek olmalıdır. Diplomatik çabalara ek olarak toplumsal düzeyde de harekete geçilerek AB toplumlarının unutulmuş gibi görünen genişleme fikri teşvik edilmelidir. Türkiye’nin AB’ye katılımının avantajları lanse edilirken, Avrupa’daki mali kriz ile Türkiye’nin ekonomik büyümesi, Avrupa’daki demografik yapı ve refah modeli gibi parametreleri de içeren mevcut durum referans alınmalı; kültürel farklılıklara ilişkin toplumsal endişeler izah edilmeli ve nihayetinde ortadan kaldırılmalıdır. Ayrıca Polonya, Türk resmî makamlarını, AB’ye katılım kriterlerini karşılamak için gerekli reformlar üzerinde çalışmaya teşvik edebilir; AB üyeliğinin sağlayacağı ekonomik ve toplumsal kazanımlar konusunda bilgilendirebilir veya AB yardımlarını elde etme konusundaki deneyimlerini Türkiye ile paylaşabilir. 2 114 Polonya’daki Türk yanlısı yönelim Polonya toplumu içinde de gözlemlenir. Eurobarometer’in 2008’de yaptığı bir kamuoyu araştırmasında, araştırma katılımcılarının yüzde 70’inin gelecek yıllarda yeni ülkelerine katılarak AB’nin daha da genişlemesinden yana görüş bildirdikleri görülmüştür. (Eurobarometer 70. Opinia publiczna w Unii Europejskiej, Jesien 2008, s: 58, http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/eb/eb70/eb70_pl_nat.pdf. [9 Kasım 2013]) TR 600. YILINDA TÜRKİYE-POLONYA İLİŞKİLERİ SEMPOZYUMU çekebilecek lokasyonlardan bazıları, örneğin, Polonya kültürel mirasının Türkiye’deki izlerini taşıyan yerler olabilir: Başta Polonyalı göçmenlerin yerleştiği Polonezköy, İkinci Meryem Ana ve Bebek İsa ikonasının bulunduğu kilise ve yine Polonya’dan gelen “Kasım Ayaklanması” isyancılarının mezarlığı gibi. Bu listeye alınması gereken bir diğer lokasyon da yerel topçu birliğinin, 1915’te kendisinden üstün ve çok daha donanımlı ittifak güçlerinden gelen bir saldırıyı püskürttüğü Çanakkale’dedir. Pek çok Polonyalı o savaşta Türklerin yanında savaşmıştır. Bu projenin bir parçası olarak Polonya ile ilgili lokasyonlar ile kişilerin görsellerinin yer aldığı bir webportalı ve gezi rehberi hazırlanabilir. Gayrimenkul Polonyalı yurttaşların Türkiye’de ilgisini çekebilecek bir diğer alan da gayrimenkul olabilir. “Domy.pl” adlı web sitesinde yer alan bir analize göre Türkiye’nin sahil yörelerindeki gayrimenkul fiyatları oldukça uygun. Söz konusu web sitesinde, Antalya’da 50 metrelik bir dairenin 100 bin Polonya Zlotisine satın alınabileceği belirtilmekte. Öte yandan, yine 3 4 “Target for turism at 50 billion dollars”, Sabah, 2012, http://english.sabah.com.tr/Travel/2012/05/07/ target-for-tourism-at-50-billion-dollars. [9 Kasım 2013]; Tourism Strategy of Turkey-2023 and Avtivity Plan for Tourism Strategy of Turkey 2007-2013, Ankara: T.R. Ministry of Culture and Tourism, 2007, http:// www. kulturturizm.gov.tr/genel /text/eng/TST2023.pdf. [9 Kasım 2013]. Polacy wydają więcej na wakacje”, Gazeta Wyborcza, 2012, http://wyborcza.biz/biznes/1,100896,12399650, Polacy _wiecej_wydaja_na_wakacje__Wzrost_blisko_o_jedna.html. [9 Kasım 2013]. 115 SEMPOZYUM BİLDİRİLERİ Karol KUJAWA Antalya’da geniş, lüks bir daire almak için daha fazla yatırım gerekiyor. Ferah, möbleli ve Bu ülkeler arasındaki işbirliği potansiyeli elbette bundan ibaret değildir. Türk piyasası şu Fiyat, lokasyon ve iklimin uygunluğu, Türkiye’de gayrimenkul almak isteyecek çok sayıda Üçüncü olarak da Türkiye dünyada en hızlı gelişen ülkeler arasındadır; dünyanın 17. büyük anahtar teslim 117 metrekarelik 3 odalı bir daire için istenen fiyat ise 400 bin zloti. [5] yabancı demektir. Bugünlerde Almanlar Türkiye’de gayrimenkul satın alan yabancılar arasında ilk sıradadır. Gayrimenkul, İngiliz, Hollandalı, Danimarkalı, Norveçli, Yunan, İsveçli ve Belçikalılar arasında da çok popüler. Yabancı müşterinin gözdeleri ise Kapadokya’da Ürgüp’ün yanı sıra sahil boyunca Alanya, Fethiye, Didim, Bodrum, Kuşadası’dır. [6] Gayrimenkul sektöründe yabancı yatırımı canlandırmak için Türk hükûmeti 2012’de yeni bir düzenleme getirmiştir. Bu düzenlemeye göre, Türkiye’de gayrimenkul satın alan yabancılara azamî bir yıllık oturma izni verilmektedir. Önceki mevzuata göre yabancılar turist vizesiyle en çok üç ay kalabiliyor ve bu zaman dolduktan sonra da ülkeden çıkış yapıp ancak üç ay sonra geri dönebiliyorlardı. Yine bu düzenlemeye göre, gayrimenkul adedinde bir sınırlama olmamakla birlikte satın alınan toplam gayrimenkulün, bulunduğu şehrin yüzölçümünün yüzde 10’unu aşmaması şartı getirilmiştir. [7] Polonya Mallarının İhracatında Artış Polonya-Türkiye ilişkilerinde ana faktör, uzun vadeli siyasî ve diplomatik ilişkilerin sürdürülmesine hizmet eden ticarettir. Türkiye ile Polonya arasındaki ticaret hacmi, 2004’te 2 milyar ABD doları iken 2012’de 5,3 milyar ABD dolarına çıkarak son dönemde üçe katlanmıştır. 2011’de Polonyalı şirketler, Polonya’nın ithalattaki yüzde 8,6’lık orta ölçekli bir büyüme eşliğinde ihracatta da 978 milyar ABD doları ile görülmemiş bir fazla kaydettiği yüzde 32,6’lık büyük bir ihracat artışı gözlemlemişlerdir.[8] Polonya’dan Türkiye’ye ihraç edilen mallar çoğunlukla elektronik ve mekanik ekipman ile araba, hazır gıda ve kimyasallardan oluşmaktadır. Türkiye’deki Polonyalı yatırımcılardan bazılarını sayacak olursak; Selena sermaye grubu, IT Asseco, Smyk (giyim ve çocuk ürünleri), X-Broker (ekonomik ve finansal danışmanlık) ve 2011’de Türk Cenovapharma’nın çoğunluk hissesine sahip olan Polpharma’dır.[9] 5 Marcin Drogomirecki, “M5 na Majorce za kawalerke w Polsce”, Reczpospolita, 2012, http://www.ekonomia. rp.pl/ artykul/927531.html?print=tak&p=0%2024-08-2012. [9 Kasım 2013]. 7 “Foreign house buyers to earn one-year residence in Turkey”, Hürriyet, 13 Nisan 2013; “Property prices fall with cancellation of law on property sales to foreigners”, Today’s Zaman, 1 Mayıs 2008. 6 8 9 116 “The hot spots: where will we buy next?”, The Guardian, 26 Kasım 2006, http://www.theguardian.com/ travel/2006/n ov/26/cheapflights.holidayhomes.escape. [9 Kasım 2013]. “Turcja-Informator Ekonomiczny MSZ”, 2012, www.informatorekonomiczny.msz.gov.pl. [9 Kasım 2013]. “Biznes ulokowany w Turcji”, 2014, http://firma.pb.pl/3529637,12211,biznes-ulokowany-w-turcji. [9 Şubat 2014]. TR 600. YILINDA TÜRKİYE-POLONYA İLİŞKİLERİ SEMPOZYUMU üç sebeple Polonya malları için cazip bir hedef ülke olmaya adaydır: İlk olarak, Türkiye’nin nüfusu 2013’te 76,6 milyondur; ikincisi, Türkiye, Kuzey Afrika ve Yakın Doğu’ya geçiş kapısıdır. ekonomisi ve G-20 üyesidir. 2010 ve 2011’de GSYİH’de büyüme oranları sırasıyla yüzde 9 ve yüzde 8’dir. Son on yılda Türkiye’de kişi başına GSYİH de yıllık 3 bin ABD dolarından 10 bin ABD dolarına çıkarak üçe katlanmıştır. Hızla büyüyen Türkiye, Polonya’nın pek çok endüstri dalında mal ve hizmetleri için iyi bir hedef pazar olabilir. Polonyalı şirketler özellikle de ulaşım ve iletişim sektörlerinde elverişli piyasa fırsatlarına bakmalıdırlar. Yolların yenilenmesi ve bir motor yolu ağının yapımından sonra Türk yetkilileri, 2017’ye kadar 10 bin kilometrelik bir yüksek hızlı tren yolu ile 4 bin kilometrelik normal tren yolu yaparak ülkedeki toplam demiryolu uzunluğunu 26 bin kilometreye çıkarmayı planlamaktadırlar. Türkiye gelecek on yılda bu projeye 30 milyar dolar yatırım yapmayı öngörmektedir. Yeni demiryollarına yatırım, yeni bağlantı hatlarının kurulmasının yanı sıra mevcut olanların yenilenmesini, yeni trenler satın alınması ve demiryolu endüstrisi ve teknolojisini geliştirmeyi de içermektedir. Yeni demiryolları ağı, ülkenin 10 şehri arasında daha randımanlı ulaşım sağlamak içindir. Polonyalı şirketler bu çok iddialı proje için açılacak ihaleye katılabilir. Polonyalılar yabancı nakliye şirketlerine çok cazip gelecek trenler tasarlayıp imal edebildiklerini kanıtlamışlardır. Pesa veya alt şirketi ZNLE ile birlikte Newag bunun için biçilmiş kaftandır. Öte yandan PKP Cargo gibi Polonyalı şirketler, Türk tren yollarının modernizasyonuna ilişkin ihalelere katılabilirler. Polonyalı şirketler, Türk şehirlerinin gelişmesinden de yararlanabilirler. Son birkaç yıl Türkiye’de hızlı bir kentleşmeye tanık olunmuştur. İstanbul 1980’lerden sonra hızlı büyüme ile göç alan bir metropole dönüşmüş; 80’lerin başında 3 milyon civarında olan şehir nüfusu, 2011’de yaklaşık 14 milyon olarak tahmin edilmektedir. Türkiye’nin başkenti Ankara’da nüfus yaklaşık 5 milyonken İzmir’de 3 milyonun üzerindedir. En büyük ve en önemli şehirler ülkenin nüfus bakımından neredeyse üçte birine tekabül etmektedir. Türkiye nüfusunun yaklaşık yüzde 75,5’i kent merkezlerinde yaşamaktadır. Türkiye’de bazı şehirler hızla büyümekte, günbegün zenginleşmektedir. Türkiye’de Bursa, Konya, Antalya ve Gaziantep gibi kimi şehirler çok önemli birer endüstri ve ticaret kenti olma yolundadır.[10] Artan kent nüfusu ve ekonomik kalkınma, gelişkin bir toplu taşımacılık gerektirir. Bu bağlamda, Polonyalı otobüs ve tramvay imalatçıları için bir fırsat söz konusudur ki bu şirketler Eski Kıta’da güvenilirlikleri ve her şeyden evvel de rakiplerinden daha düşük ücret 10 “Cities in Modern Turkey”, http://Isecities.net/media/objects/articles/cities-in*modern-turket/en-gb. [9 Kasım 2013]. 117 SEMPOZYUM BİLDİRİLERİ Karol KUJAWA talep etmeleri ile kabul görmüşlerdir. İlgilenecek şirketler, Solec Kujawski’den otobüs firması Solbus veya Solaris Bus&Coach, yalnız otobüs değil troleybüs ve tramvay da imal eden Solaris olabilir. Polonya ile Türkiye arasında ticarette büyük bir yükseliş sağlayabilmek için devlet kurumlarının, Polonyalı şirketlere biraz daha destek vermesi gerekmektedir. Bu anlamda 2013’te Polonya ve Türkiye tarafından bazı adımlar atılmıştır. Polonya Enformasyon ve Dış Yatırım Destek Ajansı ile Türkiye Dış Yatırım Destek ve Tanıtım Ajansı arasında bir mutabakat zaptı imzalanmıştır. Ayrıca, Polonya Ulusal Ticaret Odası, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği ile bir Ortak İşbirliği Anlaşması’na girmiştir. Resmî programının parçası olarak desteklenecek olan sanayi sektörleri şunları içermektedir: ulaşım ve iletişim, yiyecek, inşaat, maden, sağlık turizmi ve bilgi teknolojileri.[11] Türkiye’den göçmen akışı yavaş yavaş demografik krizi hissetmeye başlayan Polonya üniversiteleri için bir nimet olabilir. 2025’e gelindiğinde Polonya’daki 350 özel okuldan en çok en iyi 50’si varlığını sürdürecektir. Polonya üniversiteleri Türk gençlerine dil, ekonomi, tıp eğitimi vermede uzmanlaşarak onları, kendi iç pazarları ve Avrupa işgücü pazarına giriş için hazırlayabilirler. Polonya, Türk gençleri için çeşitli nedenlerle çok cazip bir yer olabilir. Öncelikle, Polonya’da eğitim görmenin maliyeti çok düşüktür; ikincisi, Polonya zaten Erasmus değişim programı ile seyahat eden Türk öğrencileri için çoktandır popüler bir ülke. Sonuç Polonya ile Türkiye’nin birbirine ihtiyacı olduğu kuşku götürmez. Türkiye, Polonya’nın enerji güvenliğine katkı sağlayabilir, karşılığında da Polonya, Türkiye’nin AB’deki ulusal İnsan Kaynakları çıkarını savunabilir. Bununla birlikte henüz işbirliği potansiyelinin tamamı kullanılmamış Polonya’nın en önemli sorunlarından biri demografik krizdir. Polonya için demografik dalında sunduğu mal ve hizmet için iyi bir hedef pazar olabilir. Türk piyasası Polonya malları tahminler çok olumsuz ve yüzde 1,27 gibi, Almanya’da olduğundan daha düşük bir doğum oranı söz konusudur. Nüfus artış oranı her yıl pozitiften negatife gidip gelmektedir. Ayrıca, Polonya’nın AB’ye katıldığı tarihten beri yaklaşık 2 milyon Polonyalı yurt dışında çalışmaktadır. Varşova Üniversitesi Göç Araştırmaları Merkezi, Polonya’da göçe bağlı toplam nüfus düşüşünü yüzde 6-7 oranında olarak hesaplamıştır. 2035 yılına kadar Polonya’da 1564 yaş arası çalışan nüfusta yüzde 14 azalma olacağı yönünde tahminler de var. [12] Demografi kesinlikle tüm ülkenin ekonomisindeki işleyişi belirleyecektir. Buna göre pek çok demografi uzmanı, nüfustaki bu boşluğu doldurmak için ne yapılması gerektiği sorusuna cevap aramaktadır. Göçmenlerin Polonya’ya hangi ülkeden ulaşacaklarına dair süre giden bir tartışma söz konusudur. Görünen o ki Polonya, bu problemin çözümü konusunda komşu ülkelere güvenmemektedir, zira komşuları da aynı problemden muzdarip. Doğu’da demografik kriz çok daha derinlere kök salmış durumda. Oysa Türkiye’nin yaşlanan toplum gibi bir problemi yok görünmekte, hatta Avrupa’daki en büyük üçüncü nüfus olmakla övünmektedir. 2013 yılı sonunda nüfusu 76 milyonun üzerinde olan Türkiye, BM’ye göre 2050’de 100 milyon insanın yaşadığı bir ülkeye dönüşebilir. Türk toplumu genç ve farklı bir demografik gelişim evresinde –Türkiye nüfusunun yarısı 30 yaşın altında ve 70 yaşın üzerindeki kesim, nüfusun yüzde 7 kadarını oluşturmasına karşın 20 yaşın altındaki nüfus üçte birin de üzerinde. 11 Janusz Piechocinski, “Wykorzystajmy potencjal biznesu z Polski i Turcji”, 2013, http://www.mg.gov.pl/ node/19427. [9 Şubat 2014]. 12 Polska w demograficznym klinczu. Nie pomoga nawet imigranci”, Gazeta Wyborcza, 2012, http://wyborcza.biz/ bizn es/1,100896,11361103,Polska_w_demograficznym_klinczu Nie_pomoga_nawet.html#ixzz2Jec4Ztxu. [9 Şubat 2014]. 118 TR 600. YILINDA TÜRKİYE-POLONYA İLİŞKİLERİ SEMPOZYUMU görünmekte. Türk yetkililer, Polonyalı turistleri Türkiye’yi ziyarete ve gayrimenkule yatırım yapmaya teşvik edebilir. Öte yandan, hızla büyüyen Türkiye, Polonya’nın pek çok endüstri için şu üç nedenle cazibe merkezi olmaya adaydır: Öncelikle 76 milyon nüfusa sahiptir; ikincisi, Kuzey Afrika ve Orta Doğu’ya geçiş kapısıdır. Ancak, Polonya ile Türkiye arasındaki ticarette büyük bir yükseliş sağlamak için devlet kurumlarının biraz daha destek vermeleri gerekmektedir. Ayrıca, dış politikada merkezî bir rol oynamaya başlamış olan kültürel diplomasi de ikili işbirliğini artıracaktır. Bu nedenledir ki yaklaşan yıldönümü ekonomik ve politik ortaklığı derinleştirmeye hizmet edecek ortak kültürel girişimlerde bulunmak için mükemmel bir fırsat olabilir. KAYNAKÇA “Biznes ulokowany w Turcji”, 2014, http://firma.pb.pl/3529637,12211,biznes-ulokowany-w-turcji. [9 Şubat 2014]. “Cities in Modern Turkey”, http://lsecities.net/media/objects/articles/cities-in-modern-turkey/en-gb/. [9 Şubat 2014]. DROGOMIRECKI, Marcin, “M5 na Majorce za kawalerkę w Polsce”, Rzeczpospolita, 2012, http:// www.ekonomia.rp.pl/ artykul/927531.html?print=tak&p=0%2024-08-2012. [9 Şubat 2014]. “Foreign house buyers to earn oneyear residency in Turkey”, Hurriyet, 13 April 2013, www.hurriyetdailynews.com/foreign-house-buyers-toearn-one-year-residency-in-turkey.aspx?pageID=238&nID=44818&NewsCatID=349. [9 Şubat 2014]. GRABBE, Heather, ÜLGEN, Sinan, “The Way Forward for Turkey and the EU A Strategic Dialogue on Foreign Policy”, Policy Outlook, Carnegie Endowment for International Peace, December 2010. KALAYCIOĞLU, Ersin, “Turkey’s Views of the European Union in 2011”, Analysis, The German Marshall Fund of the United States, 2011, http://www.gmfus.org/wp-content/blogs.dir/1/files_mf/kalaycioglu_tt2011results_sept111. pdf. [9 Şubat 2014]. PIECHOCIŃSKI, Janusz, “Wykorzystajmy potencjał biznesu z Polski i Turcji”, 2013, http://www. mg.gov.pl/node/19427. [9 Şubat 2014]. “Polacy wydają więcej na wakacje”, Gazeta Wyborcza, 2012, http://wyborcza.biz/biznes/1,100896, 12399650,Polacy_ wiecej_wydaja_na_wakacje__Wzrost_blisko_o_jedna.html. [9 Kasım 2013]. “Polska w demograficznym klinczu. Nie pomogą nawet imigranci”, Gazeta Wyborcza, 2012, http://wyborcza.biz/ biznes/1,100896,11361103,Polska_w_demograficznym_klinczu__Nie_pomoga_nawet.html#ixzz2Jec4Ztxu. [9 Şubat 2014]. 119 Karol KUJAWA “Property prices fall with cancellation of law on property sales to foreigners”, Today’s Zaman, 1 Mayıs 2008,http://www.todayszaman.com/newsDetail.action;jsessionid=qx+S-+QsNPJM-VgTZwSdoKi?newsId=140578&columnistId=0. [9 Şubat 2014]. “Target for tourism at 50 billion dollars”, Sabah, 2012, http://english.sabah.com.tr/Travel/2012/05/07/target-fortourism-at-50-billion-dollars. [9 Şubat 2014]. “The hot spots: where will we buy next?”, The Guardian, 26 November 2006, http://www.theguardian.com/travel/2006/ nov/26/cheapflights.holidayhomes.escape. [9 Şubat 2014]. “Tourism Strategy of Turkey - 2023 and Activity Plan for Tourism Strategy of Turkey 2007-2013”, Ankara: T.R. Ministry of Culture & Tourism, 2007, http://www.kulturturizm. gov.tr/genel/text/eng/TST2023.pdf. [9 Şubat 2014]. “Turcja - Informator Ekonomiczny MSZ”, 2012, www.informatorekonomiczny.msz.gov.pl/pl /azja/turcja/.[9 Şubat 2014]. ÜMİT, Cizre, Secular and Islamic politics in Turkey: the making of the Justice and Development Party, London and New York: Routledge, 2008. Turkey and Poland: POLITICAL AND ECONOMIC INTERACTION Asst. Prof. Karol KUJAWA* The last decade marks a time of success for Turkey. It has become the world’s 17th economy and the member of G20. Turkey’s international importance has also been on the rise as the country is pursuing a dynamic Middle East policy, acting as a mediator in the Balkans and opening up to its neighbours. On the other hand, the last 20 years in Poland mark a time of economic transformation and a change in the system of government. This has led the country to become a member state of NATO (1999) and the European Union (2004). It is now one of the most successful post-communist states. Moreover, the role played by Poland in the European forum has increased a great deal. The country became responsible for shaping the new face of the European Union and leading this political initiative to success. The growing importance and success of Poland and Turkey inclines us to ponder the issue of achieving a more intensive economic and political collaboration. What advantages can be gained by bilateral partnership and what else can be done in this matter? What does Poland has to offer for Turkey, and what can Turkey possibly offer Poland in return? * 120 TR 600. YILINDA TÜRKİYE-POLONYA İLİŞKİLERİ SEMPOZYUMU Çanakkale Onsekiz Mart University, Faculty of Economics and Administrative Sciences, Çanakkale, Turkey. PROCEEDINGS OF THE SYMPOSIUM ON THE 600th YEAR OF POLISH-TURKISH RELATIONS ENG 121 SYMPOSIUM PAPERS Karol KUJAWA Poland and the accession of Turkey to the EU For over half a century Turkey has been striving to become an EU member. The first Turkish Prime Minister, who applied for membership to the European Economic Community, was a conservative – Adnan Menderes. However, the ground suitable for democratic reforms, which could bring Turkey closer to the European Economic Community was prepared by Turgut Özal. While he was Prime Minister (1983–1989) and President (1989–1993), he introduced a number of neoliberal economic reforms, which brought Turkey closer to the West. Furthermore, during his term of office, Turkey applied for membership to the European Economic Community. Despite the fact that Turkey had adopted Western foreign policy vectors, Özal did not want to stand out from its Islamic roots and he deeply believed that Turkey is able to integrate with the EEC without losing its traditions and values. When it came to internal issues, he was an adherent of free elections and parliamentary system; as for democratic reforms, Özal preferred to postpone them. Considerable progress in bringing Turkey closer to the EEC was made during the term of the center-left Prime Minister Bülent Ecevit (1999-2002). Thanks to his efforts in 1999 European Union (EU) accepted Turkey’s candidacy for membership. Moreover, Turkey was obliged to adjust its legal system in the area of human rights to the European Union’s requirements. The biggest moot point was the Kurdish issue. Ecevit claimed that Kurdish people are the national minority and he opposed the idea of introducing Kurdish language into schools, as well as broadcasting TV and radio in Kurdish. In his opinion, these steps could lead to separatism. Nonetheless, the attempt to introduce serious democratic reforms, which Turkey was obliged to put into effect before joining the EU, was made by moderate Islamic Prime Minister Recep Tayyip Erdoğan. Especially in the first years of his rule (2002-2007) numerous reforms went into effect under the pressure of EU. Thanks to these reforms inter alia, private Kurdish language courses were opened. What is more, Kurdish TV and radio broadcasts appeared. During the term of Erdoğan, Turkey started to open up to its neighbours. The Armenian genocide issue, dated to the beginning of the 20th century, gradually became the focus of public debate. However, in the last years, democratic reform process progressively weakened[1]. 1 122 See: Heather Grabbe, Sinan Ülgen, “The Way Forward for Turkey and the EU A Strategic Dialogue on Foreign Policy”, Policy Outlook, Carnegie Endowment for International Peace, December 2010; Ersin Kalaycıoğlu, “Turkey’s Views of the European Union in 2011”, Analysis, The German Marshall Fund of the United States, 2011, http://www.gmfus.org/wp-content/blogs.dir/1/files_mf/kalaycioglu_tt2011results_sept111.pdf (accessed: November 9, 2013); Cizre Ümit, Secular and Islamic politics in Turkey: the making of the Justice and Development Party, London and New York: Routledge, 2008. The Polish authorities have been one of the biggest proponents of Turkey’s accession to the EU, pointing out the possible advantages of a more developed bilateral partnership[2]. At the same time, they emphasize matters such as energy security and European identity in the context of safety and defense. However, the efforts made by Poland are largely ineffectual. This became evident in the 6-month term of Presidency of Poland in the EU Council in 2011. Poland pointed out the need to stand on the obligations made towards Turkey. However, despite these efforts not one milestone on the roadmap of Turkish accession to the EU had been resolved. It was a direct result of, on the one hand, the lack of political consensus towards future expansion of the Union to include Turkey among its member states. France, on the other hand, has been an open opponent to Turkey’s accession to the EU, and a similar stance has been taken by Germany. Moreover, Turkish authorities slow down accession-oriented reforms, since they believe the EU is not serious regarding its candidacy for the EU. It is possible to increase the momentum of international relations between Turkey and the EU by a new explicit statement reaffirming that if Turkey fulfils the agreed criteria it will be invited to join the EU. The significant political momentum in the EU that would allow such a statement to be made can be created by a group of those EU member states that support Turkish membership. Traditional promoters of EU enlargement, such as Poland, UK, Italy, and other Central and Eastern European members, should set up a political platform similar to what the Weimar Triangle was in the 1990s. The aim of the platform should be to give political backing to Turkey’s EU accession bid as well as aid Turkey in its efforts to fulfill the accession criteria. In addition to diplomatic efforts, action should also be taken at the societal level, with the aim of promoting the idea of EU enlargement, which seems to have been somewhat forgotten among the societies of the Union. The advantages of Turkey’s accession to the EU should be presented within the present context (e.g., the financial crisis in Europe and Turkey’s economic growth, European demographics and European welfare model, etc.). Societal concerns regarding cultural differences should be explained and ultimately dismissed as well. Moreover, Poland may encourage Turkish authorities to work on reforms in order to fulfill the EU’s accession criteria; can present information on the benefits for the economy and society resulting from the EU membership, or share with Turkey its experience in obtaining EU grants. 2 A pro-Turkish orientation in Poland is also visible in the Polish society. According to a survey conducted by Eurobarometer in 2008, seven out of ten Polish respondents (70%) support the further enlargement of the European Union by incorporating other countries in the coming years (Eurobarometr 70. Opinia publiczna w Unii Europejskiej, Jesień 2008, p. 58, http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/eb/eb70/eb70_pl_nat.pdf (accessed: November 9, 2013). PROCEEDINGS OF THE SYMPOSIUM ON THE 600th YEAR OF POLISH-TURKISH RELATIONS ENG 123 SYMPOSIUM PAPERS Karol KUJAWA Tourism Tourism is one of the main branches of industry in Turkey. In 2013, more than 30 million tourists visited the country. Turkish authorities plan to attract 50 million visitors and to generate 50 billion USD of tourism revenue by the year 2023[3]. Such ambitious plans may be realized with, among others, tourists from Poland who are now able to spend more on their holidays and are very often inclined to stay at luxurious all inclusive resorts and hotels[4]. Turkey has long been among the most popular destination for such groups of tourists. The growing interest in visiting this country is reflected in the statistics by the Turkish Ministry of Tourism, but also in the offers by Polish tour-operators. In the 2012 holiday season, Turkey came out as the third most popular destination, right after Egypt and Greece. Polish tourists are traditionally most interested in the two popular destinations - the Turkish Riviera and the Aegean Region of Turkey. However recently, the skiing resorts in Erzurum are also growing in popularity. It is also worth to consider opening new tourist destinations. Some of the locations which may be attractive to Polish tourists are, for example, the trail of Polish cultural heritage in Turkey. It should definitely include Polonezköy, which was settled by Polish emigrants, the cemetery of the November Uprising insurgents and the church in Mersin, which houses the painting of the Black Madonna holding Baby Jesus with golden crowns, made by Polish expatriates during World War II. Another location which should be included is Çanakkale, in which the local artillery unit repelled an attack by a superior and much better armed allied force in 1915. Many Poles fought alongside the Turks at that time. As a part of this project, a guidebook and a webportal with visualizations of the locations and persons related with Poland could be prepared. Real estate Another point of interest for Polish citizens in Turkey may be the real estate. The analysis by the domy.pl website indicates that real estate prices in seaside locations in Turkey are quite affordable. As stated by the website, a 50-meter apartment in Antalya can be bought for about 100000 PLN. This amount pays for a furnished apartment building from 2006. On the other hand, more investment is required to purchase a large, luxurious apartment in Antalya. The asking price for a spacious, furnished and finished 117 square meter, 3-room apartment is approximately 400000PLN[5]. 3 4 5 124 “Target for tourism at 50 billion dollars”, Sabah, 2012, http://english.sabah.com.tr/Travel/2012/05/07/ target-for-tourism-at-50-billion-dollars (accessed: November 9, 2013); Tourism Strategy of Turkey - 2023 and Activity Plan for Tourism Strategy of Turkey 2007-2013, Ankara: T.R. Ministry of Culture & Tourism, 2007, http://www.kulturturizm.gov.tr/genel/text/eng/TST2023.pdf (accessed: November 9, 2013). “Polacy wydają więcej na wakacje”, Gazeta Wyborcza, 2012, http://wyborcza.biz/biznes/1,100896,12399650, Polacy_wiecej_wydaja_na_wakacje__Wzrost_blisko_o_jedna.html (accessed: November 9, 2013). Marcin Drogomirecki, M5 na Majorce za kawalerkę w Polsce, “Reczpospolita”, 2012, http://www.ekonomia. rp.pl/artykul/927531.html?print=tak&p=0%2024-08-2012 (accessed: November 9, 2013). The prices, good location and guaranteed good weather means that many foreigners are inclined to buy real estate in Turkey. Currently, Germans ranked first among foreign citizens purchasing real estate in Turkey. Properties are also very popular among British, Dutch, Danes, Norwegians, Greeks, Swedes and Belgians. The districts most favoured by foreign buyers are Alanya, Fethiye, Didim, Bodrum, Kuşadası along the coastline, as well as Ürgüp in Cappadocia[6]. In order to boost foreign investments in the real estate sector, Turkish government implement a new regulation. Foreigners who buy real estate in Turkey are allowed to obtain residence permits for one year at most. According to previous regulations, foreigners can stay in the country for a maximum of three months on a tourist visa, after which they must leave the country for another three months before returning. Moreover, there are no restrictions on the number of units, but due to the limited real rights of foreigners, the total acreage of the properties cannot be more than 10% of a town’s total acreage, or 30 hectares throughout the country[7]. An increase in the export of Polish products The key to Polish-Turkish relations is trade, which serves to maintain long term political and diplomatic relationships. In recent years, the Turkish and Polish trade exchange has tripled - increasing from 2 billion USD in 2004 to 5,3 billion USD in 2012. In 2011, Polish traders observed a major increase in exports (32,6%), accompanied by a moderate growth of imports (8,6%) which has led to an unprecedented surplus of the Polish export sales at 978 million USD[8]. The composition of the Polish exports to Turkey is mostly electronics and mechanical equipment, vehicles, convenience food products and chemicals. Polish investors in Turkey include, among others: Selena capital group, IT Asseco, Smyk (clothing and products for children), X-Broker (economic and financial consulting) and Polpharma (pharmaceutical industry), which has acquired a majority shareholding of the Turkish Cenovapharma in 2011[9]. 6 “The hot spots: where will we buy next?”, The Guardian, November 26, 2006, http://www.theguardian.com/ travel/2006/nov/26/cheapflights.holidayhomes.escape (accessed: November 9, 2013). 8 “Turcja - Informator Ekonomiczny MSZ”, 2012, www.informatorekonomiczny.msz.gov.pl/pl/azja/turcja/ (accessed: November 9, 2013). 7 9 “Foreign house buyers to earn one-year residency in Turkey”, Hurriyet, April 13, 2013, www. h u r r i y e t d a i l y n e w s . c o m / f o r e i g n - h o u s e - b u y e r s - t o - e a r n - o n e - y e a r - r e s i d e n c y - i n - t u r k e y. aspx?pageID=238&nID=44818&NewsCatID=349, (accessed: November 9, 2013); “Property prices fall with cancellation of law on property sales to foreigners”, Today’s Zaman, May 1, 2008, http://www.todayszaman. com/newsDetail.action;jsessionid=qx+S-+QsNPJM-VgTZwSdo-Ki?newsId=140578&columnistId=0 (accessed: November 9, 2013). “Biznes ulokowany w Turcji”, 2014, http://firma.pb.pl/3529637,12211,biznes-ulokowany-w-turcji (accessed: February 9, 2014). PROCEEDINGS OF THE SYMPOSIUM ON THE 600th YEAR OF POLISH-TURKISH RELATIONS ENG 125 SYMPOSIUM PAPERS Karol KUJAWA This is by no means the full potential for collaboration between the countries. The Turkish The growing urban population and economic development requires an expanded public gateway to North Africa and the Near East. Third of all, Turkey is one of the fastest developing of all, lower price than the competitors. Companies which may be interested include the market makes for an attractive target base for Polish products for three reasons: First of all, the population of Turkey increased to 76,6 million in 2013, Second of all, Turkey is a countries in the world. It has become the world’s 17th economy and the member of G20. The GDP growth in 2010 was 9% and 8% in 2011. In the last decade, the GDP per capita in Turkey has tripled – from 3000 USD to 10000 USD per annum. The rapidly growing Turkey may be a good target market for Polish goods and services in many industry branches. Polish companies should look for favorable market opportunities, especially in the transportation and communications industries. After modernizing the roads and constructing a network of motorways, Turkish authorities plan to build 10000 kilometers of high-speed rail tracks and 4000 kilometers of regular railways by 2017, bringing the total length of the railways in Turkey to 26000 kilometers. Turkey plans to invest 30 billion USD within the next 10 years in this project. The investment into the new railways also includes establishing new connections, but also modernizing existing ones, purchasing new train sets and to develop the railroad industry and technology. The new railroads network is to facilitate more efficient transportation between 10 Turkish cities. Polish companies could take part in the tender for this highly ambitious project. The Poles have proven that they are able to design and build trains which would be very attractive to foreign carriers. Pesa or Newag including its child company ZNLE would be great for this purpose. On the other hand, Polish companies such as PKP Cargo could take part in tenders to modernize Turkish railroads. Polish companies can also take advantage on the development of Turkish cities. The last few years brought about an increase in urbanization in Turkey. Istanbul became an immigrant- receiving metropolis with rapid growth after 1980s. Population of the city is estimated approximately 14 millions in 2011 which was around 3 million in the beginning of the 1980s. Ankara, which is the capital city of Turkey, has nearly 5 million population, and Izmir more than 3 milion. The three largest and well-known cities consist of almost 1/3 of country in terms of population. An estimated 75,5% of Turkey’s population live in urban centers. Some cities in Turkey are mushrooming, growing and getting richer and richer. Some cities of Turkey like Bursa, Konya, Antalya and Gaziantep are becoming very important industrial and business cities[10]. 10 “Cities in Modern Turkey”, http://lsecities.net/media/objects/articles/cities-in-modern-turkey/en-gb/ (accessed: February 9, 2014). 126 transportation. There is an opportunity in this regard for Polish manufacturers of buses and trams, which are well received in the Old Continent due to their reliability and, most bus manufacturer Solbus from Solec Kujawski or Solaris Bus &Coach, Solaris manufactures buses, but also trolley buses and trams. To bring about a major escalation in the commerce between Poland and Turkey, a degree of additional support for the Polish business by the government institutions is required. Some steps in this regard were already taken by the Polish and Turkish authorities in 2013. The Polish Information and Foreign Support Agency and the Turkish Investment Support and Promotion Agency have signed a Memorandum of Understanding. Moreover, the National Chamber of Commerce in Poland has entered into a Joint Cooperation Agreement with the Union of Chambers and Commodity Exchange of Turkey. Industry branches which are to be supported as part of the ministerial program include: transportation and communications, manufacturing of comestibles, construction industry, mining industry, medical tourism and IT[11]. Human resources One of the major problems for Poland is the crisis in demographics. The demographic forecasts for Poland are very unfavorable and the fertility rate is lower than Germany, as low as 1,27. Population growth rate swings back and forth from positive to negative values every year. Moreover, since the accession of Poland to the EU, nearly 2 million Poles have been working abroad. As calculated by the Warsaw University Centre of Migration Research, the total population decline in Poland due to migration was 6-7%. According to some of the forecasts, by 2035 the working-age population that is between 15-64 years of age, in Poland will decline by as much as 14%[12]. The demographics will, by all means, determine the functioning on the economy of the entire country. Hence, many experts in demographics wonder what is to be done to fill that niche. It appears that Poland is not to rely the neighboring countries to solve this problem, as the neighbors have the same problem on their own end. In the East, the crisis in demographics is even more deeply rooted. On the other hand, Turkey does not seem to have a problem 11 Janusz Piechociński, “Wykorzystajmy potencjał biznesu z Polski i Turcji”, 2013, http://www.mg.gov.pl/ node/19427 (accessed: February 9, 2014). 12 “Polska w demograficznym klinczu. Nie pomogą nawet imigranci”, Gazeta Wyborcza, 2012, http://wyborcza.biz/ biznes/1,100896,11361103,Polska_w_demograficznym_klinczu__Nie_pomoga_nawet.html#ixzz2Jec4Ztxu (accessed: February 9, 2014). PROCEEDINGS OF THE SYMPOSIUM ON THE 600th YEAR OF POLISH-TURKISH RELATIONS ENG 127 SYMPOSIUM PAPERS Karol KUJAWA with ageing society. It boasts the third largest population in Europe. By the end of 2013, the population was more than 76 million, and UN estimates that by 2050 it may reach 100 million. The Turkish society is young and is on a different stage of demographical development - half of Turkey’s population is under 30 years of age, more than a third is younger than 20 years whereas people aged 70+ constitute about 7% of the entire population. The influx of immigrants from Turkey might be a boon for Polish universities which slowly begin to feel the demographic crisis. By 2025, less than 50 best ones out of 350 private schools in Poland will survive on the market. Polish universities could even specialize in educating the Turkish youth in languages, economy, medicine, so as to prepare them to enter the domestic and European labor markets. Poland could become a very attractive destination for Turkish youth for several reasons. First of all, the cost of studying in Poland is very low. Second of all, Poland is already popular with Turkish students travelling on the Erasmus exchange program. Conclusion It leaves little doubt that Poland and Turkey need one another. Turkey can improve the energy security of Poland which in turn can be the advocate of its national interest in the EU. However, the full potential for collaboration does not seem to have been reached. The Turkish authorities can attract tourists from Poland to visit Turkey and invest in properties. On the other hand, rapidly growing Turkey may be a good target market for Polish goods and services in many industry branches. The Turkish market makes for an attractive target base for Polish products for three reasons: first of all, due to the 76 million population; second of BIBLIOGRAPHY “Biznes ulokowany w Turcji”, 2014, http://firma.pb.pl/3529637,12211,biznes-ulokowany-w-turcji (accessed: February 9, 2014). “Cities in Modern Turkey”, http://lsecities.net/media/objects/articles/cities-in-modern-turkey/en-gb/ (accessed: February 9, 2014). DROGOMIRECKI, Marcin, “M5 na Majorce za kawalerkę w Polsce”, Rzeczpospolita, 2012, http://www.ekonomia.rp.pl/ artykul/927531.html?print=tak&p=0%2024-08-2012 (accessed: February 9, 2014). “Foreign house buyers to earn one-year residency in Turkey”, Hurriyet, 13 April 2013, www.hurriyetdailynews.com/foreignhouse-buyers-to-earn-one-year-residency-in-turkey.aspx?pageID=238&nID=44818&NewsCatID=349 (accessed: February 9, 2014). GRABBE, Heather, ÜLGEN, Sinan, “The Way Forward for Turkey and the EU A Strategic Dialogue on Foreign Policy”, Policy Outlook, Carnegie Endowment for International Peace, December 2010. KALAYCIOĞLU, Ersin, “Turkey’s Views of the European Union in 2011”, Analysis, The German Marshall Fund of the United States, 2011, http://www.gmfus.org/wp-content/blogs.dir/1/files_mf/kalaycioglu_tt2011results_sept111. pdf (accessed: February 9, 2014). PIECHOCIŃSKI, Janusz, “Wykorzystajmy potencjał biznesu z Polski i Turcji”, 2013, http://www.mg.gov.pl/node/19427 (accessed: February 9, 2014). “Polacy wydają więcej na wakacje”, Gazeta Wyborcza, 2012, http://wyborcza.biz/biznes/1,100896,12399650,Polacy_ wiecej_wydaja_na_wakacje__Wzrost_blisko_o_jedna.html, 02.11.2013 (accessed: February 9, 2014). “Polska w demograficznym klinczu. Nie pomogą nawet imigranci”, Gazeta Wyborcza, 2012,http://wyborcza.biz/ biznes/1,100896,11361103,Polska_w_demograficznym_klinczu__Nie_pomoga_nawet.html#ixzz2Jec4Ztxu (accessed: February 9, 2014). “Target for tourism at 50 billion dollars”, Sabah, 2012, http://english.sabah.com.tr/Travel/2012/05/07/target-fortourism-at-50-billion-dollars (accessed: February 9, 2014). “Tourism Strategy of Turkey - 2023 and Activity Plan for Tourism Strategy of Turkey 2007-2013”, Ankara: T.R. Ministry of Culture & Tourism, 2007, http://www.kulturturizm.gov.tr/genel/text/eng/TST2023.pdf (accessed: February 9, 2014). “The hot spots: where will we buy next?”, The Guardian, 26 November 2006, http://www.theguardian.com/travel/2006/ nov/26/cheapflights.holidayhomes.escape (accessed: February 9, 2014). “Turcja - Informator Ekonomiczny MSZ”, 2012, www.informatorekonomiczny.msz.gov.pl/pl/azja/turcja/(accessed: February 9, 2014). ÜMİT, Cizre, Secular and Islamic politics in Turkey: the making of the Justice and Development Party, London and New York: Routledge, 2008. “Property prices fall with cancellation of law on property sales to foreigners”, Today’s Zaman, 1 May 2008, http://www.todayszaman.com/newsDetail.action;jsessionid=qx+S-+QsNPJM-VgTZwSdoKi?newsId=140578&columnistId=0, 20.11.2013 (accessed: February 9, 2014). all, Turkey is a gateway to North Africa and the Middle East. However, to bring about a major escalation in the commerce between Poland and Turkey, a degree of additional support for business the government institutions is required. Moreover, cultural diplomacy, which has started to play a central role in foreign policy, may intensify bilateral collaboration. For this reason, the coming anniversary may serve as the perfect opportunity to undertake joint cultural endeavors which would serve to deepen the economic and political partnership. 128 PROCEEDINGS OF THE SYMPOSIUM ON THE 600th YEAR OF POLISH-TURKISH RELATIONS ENG 129 turizm (1997), askeriye ve teknik (1994,1997) ve kültür ve bilim (1990) alanlarında çeşitli olarak antlaşmalar da 1994 ile kurumsallaştığı yılında İstişare bir Komitesi dönem yaşanmıştır. Antlaşması (1994) Bunlardan ayrı imzalanmıştır.[2] Ancak, asıl “fırsat pencereleri”, Polonya’nın NATO’ya (1999) ve Avrupa Birliği’ne üye (2004) olmasıyla ilişkilerin çok taraflı boyutunun pekiştirilmesi sayesinde yaratılmıştır. Bu dönemde yeni işbirliği kanalları da açılmıştır. Karşılıklı resmi ziyaretlerin artması (iki ülke cumhurbaşkanlarının, 2004-2007 arası, dışişleri bakanlarının 2006-2008 arası, Polonya Başbakanının 2005 ziyaretleri), yargı kurumları arasında ve parlamentolar arasında daha yakın işbirliği kurulması (parlamentolar arası dostluk grubunun kurulması dahil) ile siyasette; yatırım seviyesinin((Nurol, Mesa, Reform Şirketi ve Yenigün Grubu gibi firmaların iştirakiyle ağırlıklı olarak Türk tarafında) ve AB ile Türkiye arasındaki gümrük birliği sayesinde ticaret hacminin artmasıyla ekonomide; 2005’te Mickiewicz Müzesi yeniden AVRUPA BIRLIĞI’NE TAM ÜYELIK SÜRECINDE TÜRKIYE-POLONYA İLIŞKILERI Polonya-Türkiye Dostluk Anlaşması (23 Temmuz 1923), Ticaret Anlaşması (23 Nisan 1974), Ekonomik ve Teknik İşbirliği Anlaşması (31 Ocak 1980) ve nihayet Konsolosluk Anlaşması (5 Haziran 1987) gibi en önemlileri başta olmak üzere bir dizi anlaşmaya dayanır.[1] Bununla beraber, iki ülkenin farklı bloklarda yer alması işbirliğini çok zorlaştırmıştır. Soğuk Savaş dönemi sonrasında daha elverişli belirleyiciler ortaya çıkmıştır. “Demir perde”nin çöküşü ikili temasların yoğunlaşmasına imkân sunmuştur. 1989-1999 yılları arasında ikili ilişkilerin, Dostluk ve İşbirliği Antlaşması (1993) dâhil, ekonomi (1991,1993,1999), 130 2009’dan sonra her iki ülkenin uluslararası konumlarının güçlenmesi sonucu, ikili temaslar daha da yoğunlaşmaya başlamıştır. Polonya, büyük bir bölgesel güç olan Türk partneri tarafından önemli bir AB üyesi olarak görülmeye başlanmıştır. En üst düzeyde resmi ziyaret sayısı artmıştır. Başbakan Recep Tayyip Erdoğan’ın 2009’da Polonya’yı ziyareti sırasında Cumhurbaşkanı Abdullah Gül, 2011’de Polonya’da resmi ziyaret için bulunmuştur. Polonya Türkiye ile Polonya arasındaki ilişkiler Soğuk Savaş döneminde oldukça sınırlıydı. Bu ilişkiler, 1 olmak üzere ilişkilerdeki gelişmenin seyri gözlemlenebilir.[3] Türkiye-Polonya Stratejik Ortaklık Anlaşması imzalanmış, 2013’te bu ziyaret tekrarlanmıştır. Yrd. Doç. Dr. Adam SZYMAŃSKI* * açılması ve kitap çevirilerinin artmasıyla kültürde ve başta Erasmus programıyla eğitimde Varşova Üniversitesi, Siyasal Bilimler Enstitüsü, Varşova, Polonya. Współpraca dwustronna – Baza prawna (İkili İlişkiler – Yasal Gerekçeler), Polonya Büyükelçiliği/Ankara, http://www.ankara.msz.gov.pl/pl/stosunki_polskotureckie/baza_prawna/?printMode=true. TR 600. YILINDA TÜRKİYE-POLONYA İLİŞKİLERİ SEMPOZYUMU Başbakanı Donald Tusk 2010’da, Polonya Cumhurbaşkanı Bronislaw Komorowski de 2014’te Türkiye’ye birer resmi ziyarette bulunmuşlardır. Ekonomik kriz sebebiyle ikili ilişkilerde bazı sıkıntılar yaşanmış ise de iki ülke hızla toparlanıp kaldıkları yerden gelişme seyrini yeniden yakalayabilmişlerdir. 2009’da ticaret hacmi 3 milyar Doların biraz üzerinde iken, 2013’te 5 milyar Doların üzerine çıkmıştır.[4]2012’de Selena, MPN EE, Smyk and X-Trade brokers, Assesco, Polpharma, yatırım tutarı 200 milyon Euro ‘yu bulan Maspex Wadowice dahil 90’ı aşkın Polonya şirketi Türkiye’de faaliyet gösterirken, Dallas International, Beko Ploska S.A, Mesa Mesken A.Ş., Niff Rubber Ind.ss. z.o.o ve yatırım tutarı 49,5 milyon Euro olan Yenigün Şirketler Grubu gibi 190’ın üzerinde Türk firması da Polonya’da iş yapmıştır. İki ülke akademisyenleri ve öğrencileri arasındaki temasların da bu süreçte yoğunlaştığını gözlemleyebiliriz: Örneğin, 2011/2012 akademik yılında 2000 Türk öğrencisi Polonya’da 2A.g.e. 3 4 Daha fazla bilgi için bkz. Justyna Głogowska, Poland-Turkey Relations: Friendship at a Distance, BILGESAM, Istanbul, 17 Aralık 2011, www.bilgesam.org/en/incele/411/-poland-turkey-relations--friendship-at-adistance/#.U7XLg0CFmm4. Data: Turkiye İstatistik Enstitüsü, www.turkstat.gov.pl. 131 SEMPOZYUM BİLDİRİLERİ Adam SZYMAŃSKI kısa ve uzun dönemli öğrenim görmüş; 2012’de Türkiye-Polonya İş Konseyi kurulmuş, 2007’de Türkiye’yi sadece 100 bin Polonyalı turist ziyaret ederken 2012’de bu sayı 424 bine ulaşmıştır.[5] Öte yandan, ulaştırma, enerji, savunma ve uzay sanayi, gıda ve eczacılık sanayi, turizm, bilim ve eğitim gibi alanlarda ikili ilişkilerin daha da geliştirilmesi için büyük bir potansiyel olduğu ortadadır.[6] Bu iki ülke arasındaki işbirliğini ilgilendiren bir alandır. Bu makalenin yazarının arzusu, söz konusu potansiyelin, Türkiye’nin AB’ye üyeliği çerçevesinde, AB düzeyinde de geçerli olduğu, bu şekilde iki ülkenin de Avrupa’nın işleyişine büyük oranda katkıda bulunabileceği hipotezini desteklemektir. Bu makale üç ana bölümden oluşmaktadır; Birinci bölüm “Niçin Türkiye ve Polonya? – Belirleyiciler ve çıkarlar”. Bu bölümde, AB düzeyinde Türkiye ve Polonya’nın işbirliğini daha da geliştirmeleri gerekliliğine yer verilmektedir. İkinci bölüm “AB üyesi olarak Polonya’nın Başarısı”. Bu bölümde, Türkiye’nin beklentilerini destekleme yönünde Polonya’nın taşıdığı yapmaktadır.[7] Sonuç olarak, benzer ekonomik yapıya sahip olmaları ve örneğin enerji sektöründe aynı amaçlara yönelik belirli ekonomik politikalar benimsemeleri sayesinde iki ülke arasında ekonomik temaslar kuvvetlendirilebilir.[8] Elbette zaman zaman benzerliklerin, Avrupa’ya entegrasyon sürecinde bir engel oluşturması gibi orak sorunlar anlamına geldiği de olmaktadır. Örneğin, devletin ekonomideki yerinin büyüklüğü, rekabet politikası kriterlerinin yerine getirilmesi açısından bazı sorunlar yaratmaktadır. Farklı sorunlara yaklaşımlarda pek çok benzerlik bulunması, çok taraflı düzeyde iyi bir işbirliğine imkân sağlar. NATO konusuna gelince, Türkiye ve Polonya, ittifakın geleneksel rolüne ve Washington Uzlaşması’nın 5. maddesine büyük önem vermekle birlikte terörizmle mücadele gibi yeni görevlerin geliştirilmesi ihtiyacını da göz ardı etmemektedir. Doğal olarak, NATO’nun genişletilmesi ve Rusya ile ilişkileri gibi konularda kimi görüş ayrılıkları varsa da bu durum, NATO üyeleri arasındaki işbirliğini olumsuz etkilememektedir.[9] özel rol anlatılmaktadır. “AB Düzeyinde İşbirliği Alanları” başlıklı bölümde ise, Polonya ile Aynı şeyler AB için de söylenebilir. Türkiye hâlâ ortak üye statüsünde, ama iki ülke arasında Niçin Türkiye ve Polonya? Belirleyiciler ve Çıkarlar bir unsur olarak Ortak Dış ve Güvenlik Politika’nın geliştirilmesine yönelik olumlu tutum) Türkiye arasında AB düzeyinde işbirliği için kimi somut alan önerilerine yer verilmektedir. Türkiye ve Polonya pek çok açıdan, hem iç hem de dış meselelerinden farklılık arz eden iki ülkedir. Kültürleri, dinleri, sosyal yapıları ve İkinci Dünya Savaşı sonrası tarihleri farklıdır. İki ülkenin siyasî sistemlerindeki farklılıklar da görmezden gelinemez. Dış politikalarında da önceliklerindeki farklılıkları gözlemleyebiliriz. Bununla beraber, bu ülkeler arasında ikili ilişkilerin gelişimini kolaylaştıracak çokça benzerlik olduğu da bir vakıadır. Polonya ve Türkiye, ulusal egemenliklerine büyük önem atfederler. Milliyetçi duygularından ayrı olarak din ve muhafazakâr değerler de bu ülkelerin yurttaşlarının hayatında önemli bir yer tutar. Bu da, Lehler ve Türklerin birbirini daha iyi anlaması, dolayısıyla da toplumsal ilişkilerin kuvvetlenebilmesi yönünde olumlu etki 5 6 132 Daha fazla bilgi için bkz. Małgorzata Bonikowska, Paweł Rabiej, Andrzej Turkowski, “A Land of Opportunity at the Heart of Europe”, THINKTANK Dossier Polonya – Türkiye, Warszawa: THINKTANK, 2014, ss. 10-17; Przewodnik rynkowy dla przedsiębiorców. Turcja (Market Guidebook for Entrepreneurs. Turkey), Warszawa: Polsko-Turecka Izba Gospodarcza, 2013, ss. 98-104. Daha fazla bilgi için bkz. Bonikowska, Rabiej, Turkowski, “A Land of Opportunity”, s. 17-19; Przewodnik rynkowy dla przedsiębiorców, s. 105-126; Pınar Elman, “A Partnership between Poland and Turkey: Filling the EU Gap?”, Bulletin PISM, no. 54, 21 Mayıs 2013, s.2, http://www.pism.pl/files/?id_plik=13682; Canan Uslu, Murad Cinoğlu, “Potential for Cooperation Between Turkey and Poland in Aerospace and Defense Industry”, Polish-Turkish Relations from National Security Perspective, ed. Meftun Dallı, Ankara: Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliği, 2014, s. 63-71. TR 600. YILINDA TÜRKİYE-POLONYA İLİŞKİLERİ SEMPOZYUMU AB düzeyinde işbirliğini geliştirmeyi sağlayacak olumlu belirleyiciler mevcut. Her iki ülke de, açık (genişlemeye kesin destek), güçlü (NATO ile mevcut güvenlik boyutuna tamamlayıcı ve uluslararası arenada rekabetçi AB vizyonunu paylaşıyor görünmektedir. Yine görünen o ki, her iki ülke de AB’nin, demokrasi ilkeleri, hukukun üstünlüğü ve insan haklarına dayalı, çok-kültürlülüğün daha da zenginleşmiş bir yapıda olması gerektiğinde mutabık. Ayrıca, yüzölçümleri, yukarıda sözü edilen benzer ekonomik yapıları ve ihtiyaçları nedeniyle de Türkiye’nin AB’ye üye olması halinde tarım, bölge veya enerji politikası gibi alanlarda önemli ekonomik politikalarda benzer yaklaşımlar sergileyeceklerdir.[10] Bu durum, AB düzeyinde iki ülke arasındaki ilişkilerin geliştirilmesi için müsait bir zemin oluşturmaktadır. Türkiye’nin AB’ye üyeliği çerçevesinde Avrupa düzeyinde işbirliğine gitmelerinin hem Polonya hem de Türkiye açısından kendi çıkarlarına olduğunun altı çizilmelidir. Polonya’nın, 2011 yılının ikinci yarısında AB Konseyi Başkanlığı sırasında güçlenen pozisyonunu güçlendirmesi mümkündür. Türkiye’nin AB’ye üyeliğini veya Birlik 7 8 9 Daha fazla bilgi için bkz. Adam Szymański, “Faces of Conservatism in Turkey and Poland: The Case of the AKP and PiS”, Poland and Turkey in Europe – Social, Economic and Political Experiences and Challenges” içinde, ed. Artur Adamczyk, Przemysław Dubel, Varşova: Varşova Üniversitesi, Avrupa Merkezi, 2014, ss.48-49 Tadeusz Dulian, “Poland-Turkey: Macroeconomic indicators vs. Polish CFO’s prognosis”, Türkiye-Polonya İlişkilerinin 600. Yılı Sempozyumu’nda sunulan bildiri, 5 Mart 2014 Ankara. Beata Górka-Winter, Marek Madej (ed.), NATO Member States and the New Strategic Concept. An Overview, Warszawa: PISM, 2010, s. 79-84 and 107-112, www.pism.pl/zalaczniki/PISM_Report_NATO_ENG.pdf. 10 Adam Szymański, “Turkey’s Future Membership of the European Union and its Consequences for Poland”, The Polish Quarterly of International Affairs, nr. 4, 2006, ss. 64-82. 133 SEMPOZYUM BİLDİRİLERİ Adam SZYMAŃSKI üyeleriyle çeşitli alanlarda işbirliğinde bulunmasını daha aktif biçimde desteklemesi de geliştirilmesinde bir tür “kolaylaştırıcı” rolü oynayabilir. Bu, Polonya’nın yalnızca reaktif AB çıkarlarından yana bir tutum olduğunu ortaya koyacaktır. Türkiye’nin dostları veya inisiyatifin başarı şansını artırmak için İsviçre ile birlikte ortaya Polonya’nın, Doğu komşularıyla bağlantılı dar çıkar ilişkilerinin ötesine geçebileceğini ve Türkiye’ye arka çıkmasının da, Ukrayna gibi ülkelerin Avrupa’ya yönelik arzularından ziyade Polonya’nın doğuya odaklanması, ülkenin AB’nin genişleme alanındaki etkinliğini olumsuz etkilemiştir. Geçmişte, Polonya’nın AB’nin doğu ülkelerine odaklanması dışarıdan olumsuz algılanmış, bu da, AB ülkelerinin gönlünü kazanmasını engellemiştir. Örneğin, Avrupa Parlamentosundaki Polonyalı parlamenterler zaman zaman, Polonya’nın sadece AB’nin Doğu komşularını aktif şekilde desteklemesi sebebiyle Birlik’in genişleme alanındaki girişimlerinde müttefik kaybetmişlerdir. Polonya, Balkan ülkeleri ve Türkiye’nin Birlik’e alınması yönünde destek verirken Doğu Avrupa dışındaki diğer ülkeler lehinde hareket edildiği süreçlerde Avrupa Parlamentosu’nun diğer parlamenterleriyle işbirliği yapmamışlardır. Bu anlamda Polonyalı parlamenterler güven telkin etmemektedir. Türkiye, AB düzeyinde Polonya ve diğer AB üyesi ülkelerle daha fazla işbirliğine giderek AB yolunda ilerleme şansına her zaman sahip. Türkiye, AB’nin, adaylık sürecinden bağımsız olarak işbirliği geliştirme önerilerine kuşkucu yaklaşmakta bir yere kadar haklıdır. Ancak, böylesi bir işbirliğini, Avrupa’ya entegrasyon sürecine katkıda bulunma potansiyeline sahip olduğunu kanıtlamanın bir yolu olarak düşünmelidir. Bu, AB’nin genişlemesi ile derinleşmesi arasındaki dengenin korunmasında yarar vardır. Türkiye, AB’ye üyeliğinin, entegrasyon sürecine zarar vermeyeceğini, hatta ekonomik sorunların ötesine geçen mevcut krizde süreci rayında tutmaya katkıda bulunacağını göstermelidir. [11] AB Üyesi Olarak Polonya’nın Aktifliği Aday ülke Türkiye ile işbirliğinin başlatılması konusunda AB üyesi olarak Polonya’ya daha fazla sorumluluk düşmektedir. Bu üye ülke, Türkiye ile temasların geliştirilmesi yönündeki eğilimi ve yukarıda bahsi geçen çıkarları akılda tutarak Türkiye ve AB’ye üyeliği için destek verici deklarasyonların ötesinde bir şeyler yapmalıdır. Bu, Ukrayna örneğinde olduğu gibi Türkiye’nin avukatlığını üstlenmek ve “Türkiye’nin dostları” arasında liderliğe soyunmak şeklinde olmamalıdır.[12] Polonya, AB düzeyinde analiz edilen bu aday ülke ile işbirliğini 11 Adam Szymański, “Rola polskich posłów do PE w kształtowaniu polityki rozszerzania UE” (Role of Polish MEPs in Shaping the EU Enlargement Policy), Rola polskich posłów do Parlamentu Europejskiego w kształtowaniu wybranych polityk 2004-2009 içinde, (Role of the Polish MEPs in Shapig the Selected EU Policies 2004-2009), ed. Franciszek Gołembski, Warszawa: ASPRA –JR, 2010, ss. 159-160. 12 Daha fazla bilgi için bkz. Adam Szymański, “Polska jako adwokat wschodnich sąsiadów na drodze do UE - przypadek Ukrainy” (Poland as an Advocate of the Eastern Neighbors on the Way to the EU – Ukrainian Case), Polityczno-gospodarczy rozwój Polski w strukturach Unii Europejskiej içinde, (Political and Economic Development of Poland in the European Union Structures), ed. Bogusław Jagusiak, Warszawa: WAT, 2007, ss. 115-126. 134 TR 600. YILINDA TÜRKİYE-POLONYA İLİŞKİLERİ SEMPOZYUMU değil aktif olmasını; yani, diğer inisiyatifleri desteklemekle kalmayıp kendi inisiyatiflerini de, ya tek başına ya da ekonomik krizden yeni çıkmış olan Birleşik Krallık veya İspanya gibi koymasını gerektirir. Bu çerçevede iki tür inisiyatif mümkün. Birincisi, Polonya’nın, Türkiye’ye ve Türkiye’nin AB üyeliğine yönelik eylemlerini içerir. Bu meyanda, Polonya ya tek başına ya da Orta ve Doğu Avrupa’den AB üyesi ülkelerle birlikte hareket edebilir. Üyelik öncesi süreçteki bazı deneyimlerin paylaşılması öncelik arz etmektedir. Bölgesel Ortaklık çerçevesinde Batı Balkan ülkelerine yardım inisiyatifi Türkiye için de tekrarlanabilir. Altı ülke -Avusturya, Çek Cumhuriyeti, Macaristan, Polonya, Slovakya ve Slovenya- Batı Balkan ülkelerine farklı alanlarda Avrupa standartlarına uyum sağlamada yardımcı olmuştur. Bir iş bölümü vardı ve Polonya, AB fonları alanında sorumluluk üstlenmişti. [13] Türkiye için de örneğin, Visegrad Grubu içinde (Bu Bölgesel Ortaklık artık işlerliğini yitirmiş durumda ve Türkiye söz konusu olduğunda Avusturya bu örneği izlemeyecektir muhtemelen) bu şekilde hareket edilememesi hiçbir neden yok. Polonya özellikle üyelik öncesinde benzer birçok sorunlarda kendi geçmiş deneyimlerini de Türkiye ile paylaşması mümkündür. Örneğin, AB’nin bölgesel politikası böyle bir alan olabilir. Türkiye’nin üyelik öncesi stratejisine başka bazı etkenler de eklenebilir. Örneğin, Polonya, Türkiye ile eş projeler yürütebilir. Bu projeler, Türk devletinin merkezî sistemi çok dar bir alan bıraksa da özerk idarî yapıları kadar iki merkezi yönetimleri arasında da organize edilebilir. Polonya danışmanlık firmaları, Katılım Öncesi Yardım (IPA) Fonu çerçevesinde teknik yardım projelerini uygulamak isteyen konsorsiyumların bir parçası olarak açılacak ihalelere katılabilirler.[14] Türkiye ve onun AB üyeliğiyle ilgili olarak Polonya’nın ikinci girişimi de AB ve üyelerine yönelik olabilir. İlk yapılacak iş, üyelik müzakerelerinin bizatihi kendisidir. Polonya, gerekmesi halinde, kesin olarak tanımlanmış ölçütleri (müzakere fasıllarının açılış ve kapanış şartları vb.) desteklemelidir. Türk yetkililer prosedürün yavaş işlediği ve ölçütlerin açıkça belirtilmediğine dair şikayetleri dile getirmektedirler. Bunun böyle olduğuna ittifakla karar verilmesi gerekir. Türkiye’nin 13 Benita Ferrero-Waldner, “Die Regionale Partnerschaft. Österreichs Nachbarschaftspolitik als Baustein der Europäischen Integration,” Österreichisches Jahrbuch für Politik 2004, Wien 2005, www.ena.lu/benita_ferrerowaldner_regionale_partnerschaft_2004-030006648.html. 14 Bonikowska, Rabiej, Turkowski, “A Land of Opportunity”, s. 18. 135 SEMPOZYUM BİLDİRİLERİ Adam SZYMAŃSKI üyeliğine şüpheyle yaklaşan bazı AB ülkeleri ölçütleri kullanarak muhalefet etmektedirler.[15] ve AB Konseyinden yetkililer ve hatta üye devletlerin temsilcilerine, Birlik ile Türkiye bu tür hareketlere karşı koymak için AB içindeki Türkiye’nin dostu diğer ülkeler ve Avrupa kanalları vasıtasıyla Türk ve AB yetkilileri arasındaki işbirliğinin etkinliğini artıracaktır. Ölçüt konulduğu takdirde bu, müzakere başlangıcını bloke etmek amacıyla kullanılacaktır, örneğin geçmişte Fransa’nın Kıbrıs konusundaki blokajı gibi.[16] Dolayısıyla, Polonya’nın Komisyonu yetkilileriyle aktif çalışma yapması gereklidir. Etkili olması pek mümkün görünmese de müzakereleri bloke eden AB üyesi ülkelere baskı uygulanması bu çerçevede mümkün olabilir. Kıbrıs için, öncelikle Türkiye tarafından tanınmasıyla bağlantılı çıkarların korunması, AB içinde iyi bir konuma ve diğer üye devletlerle düzgün ilişkilere sahip olmaktan daha önemlidir. Fransa’nın Cumhurbaşkanı François Holland’ın seçilmesinden sonra kimi müzakere başlıklarını bloke etmeyi bırakmaya hazır olduğu zaman -2014 sonbaharında bölgesel politika başlığının açılmasında da görüldüğü üzere- yeni başlıkların açılmasını da desteklemelidir. [17] Polonya aynı zamanda, Olumlu Gündem içindeki tüm girişimleri de desteklemelidir. Bu gündem; ana üyelik müzakereleri dışında kalan ortak dış ve güvenlik politikaları, özgürlük alanı, güvenlik ve yargı veya enerji politikası gibi alanlarda Türkiye-AB ilişkilerinin sağlamlaştırılması yönündeki Avrupa Komisyonu insiyatifini içermektedir.[18] Polonya, vizelerin serbest bırakılmasına dair diyalog gibi halihazırda alınmış olan insiyatiflere de destek vermelidir. Nitekim, Polonya Doğu komşuları söz konusu olduğunda bu tür taahütlerin sıkı bir savunucusu olmuştur. Ayrıca, “Olumlu Gündem”in diğer alanlarında da Polonya daha aktif hareket etmelidir. Herşeyden önce, bu, AB’nin ortak dış ve güvenlik politikalarıyla ilgili bir husustur. Daha önce belirtildiği üzere, Türkiye, AB üyeliğine alternatif bir statüye izin vermek anlamına geleceği inancıyla AB ile bu alanda daha fazla işbirliğinde bulunmaya fazla istekli görünmemektedir. Ancak, daha başkaca nedenler de bulunmaktadır. Örneğin, işbirliğinin yeterli kurumsal çerçeveden yoksun olması, Türkiye’yi Birlik’e almaya hazır olunmaması ve AB tarafında somut işbirliği önerilerinin bulunmaması bunlardan bazılarıdır. Polonya, bu sorunların çözümüne AB ortaklarıyla birlikte katkıda bulunabilir. Birlikte Orta Dış ve Güvenlik Politikası’nda Türkiye ile ilişkileri geliştirmek istemeyen üye devletlere daha fazla baskı yapabilir ve Türkiye’yi bu alandaki farklı AB girişimlerine dahil edebilirler. Birleşik Krallık, İspanya veya İsveç gibi kimi ortaklarıyla Polonya, Avrupa Komisyonu 15 AB Bakanlığı’ndan Burak ERDENİR ile yapılan röportajdan, Ankara, Haziran 2013. 16 Adam Szymański, Rozszerzanie Unii Europejskiej – współczesne uwarunkowania i perspektywy kontynuacji procesu/European Union Enlargement – Contemporary Determinants and Prospects for the Continuation of the Process, Warsaw: ASPRA-JR, 2012, s. 112. 17 Marc Pierini, “President François Holland on the Foreign Policy Front”, Turkish Policy Quarterly, vol. 11. nr. 1, s. 77-83. 18 Commission Staff Working Document, Turkey 2011 Progress Report, Brussels, 12.10.2011, SEC (2011) 1201 final, http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2011/package/tr_rapport_2011_en.pdf. 136 TR 600. YILINDA TÜRKİYE-POLONYA İLİŞKİLERİ SEMPOZYUMU arasında, Ukrayna’daki ihtilafta ve Kırım meselesinde gerekliliği ortaya çıkan bir istişare mekanizması oluşturulmasını önerebilir. Bu istişare mekanizmaları, hızlı iletişim ve diyalog Ayrıca, beklentilerin açıkça belirtilmemesi nedeniyle AB ve Türkiye’nin yeterince işbirliğine gidemediği bir süreçte, bu mekanizmaların geçmişteki deneyimlerden kaçınmak için Türkiye’nin beklentilerini dinleme amacıyla kullanılması da pekâlâ mümkündür. Türkiye’nin beklentilerinin bilincinde olarak Polonya, Ortak Dış ve Güvenlik Politikası alanında Türkiye ile AB arasındaki işbirliği projeleri için somut öneriler getirmelidir. Bu durum AB’nin Doğu komşularını endişeye sevkedebilir. Polonya, (belki de bazı Orta ve Doğu Avrupa ülkeleri ve Litvanya gibi AB üyesi ile birlikte) Doğu Doğu Ortaklığına Türkiye’nin de katılması konusunda somut proje önerileri sunmalıdır. Ayrıca, AB’nin genişleme sürecinde genel havanın yumuşatılmasına yönelik olarak Türkiye’ye yardımcı da olunabilir. AB’deki en Avrupa-sever ülkelerden biri olarak Polonya, genişleme sürecinin devam etmesini daha da zora sokan AB karşıtlığının yükselişine karşı bir şeyler yapabilir.[19] AB Düzeyinde İşbirliği Alanları AB üyesi ülkeler ile Türkiye arasında işbirliği için yeterli kurumsal çerçevenin bulunması ve iki tarafın da beklentilerinin net olarak tanımlanması halinde Polonya Türkiye ile AB düzeyinde işbirliğinin geliştirmek için (bu makalenin ilk bölümünde sözü edilen konular dışında) elverişli bir zemin bulacaktır. Elbette bu işbirliği tüm alanları kapsayamaz. Daha ziyade, AB’ye önerilebilecek ortak çıkar ve değerlerin söz konusu olduğu alanlara odaklanılacaktır.[20] Enerji politikası ve daha önce vurgulandığı şekilde Ortak Dış ve Güvenlik Politikası özellikle önem taşımaktadır. AB’nin Türkiye gibi ülkelerle işbirliğinde temel çıkarları bulunmaktadır. Zira, Türkiye, komşu bölgeler ve o bölge ülkelerinin kültürleriyle birlikte siyasî, ekonomik ve sosyal temaslarını geliştirmiş durumdadır. Bu şekilde, Türkiye, örneğin, anlaşmazlıkların çözümü için AB’nin bu bölgelere nüfuzunda yardımcı olabilir.[21] Polonya ve bazı AB üyesi ülkeler, öncelikle Güney Kafkasya ve geniş tanımıyla da Karadeniz bölgesine ilişkin 19 Elman, “A Partnership between Poland and Turkey’, s. 2. 20 Pınar Elman, Roderick Parkes, “Can Poland and Turkey Revamp Europe?,” Carnegie Europe, 8 Kasım 2013, http://carnegieeurope.eu/strategiceurope/?fa=53533. 21 Daha fazla bilgi için bkz. Adam Szymański, “Turkey’s Potential Added Value to the EU: Resolution of Regional Conflicts”, Turkish Policy Quarterly, vol. 8, nr.3, Sonbahar 2009, ss.125-138. 137 SEMPOZYUM BİLDİRİLERİ Adam SZYMAŃSKI konularda Türkiye ile işbirliğini geliştirebilirler. Her iki ülke de Ukrayna, Gürcistan ve Yukarıda bahsedilen alanlar, öncelikle, hükûmetlerce atılacak adımlarla ilgilidir. Bununla yardımın üstlenilmesiyle mümkündür. Böyle ortak projeler sayesinde Türkiye’nin komşuluk Türkiye’ye de yer verilmesi sayesinde oynayacakları bir rol vardır. Farklı projelerde Horizon Azerbaycan gibi bölge ülkeleriyle temaslara büyük önem atfetmektedir. Bu ülkelerin AB ile ilişkilerini güçlendirmeleri Türkiye ve Polonya’nın çıkarınadır. Bu da siyasî ve ekonomik politikasının uygulanmasında önemli bir partner olduğu gösterilebilir. Bu tür işbirliğini etkili kılmak için bazı şartlar vardır. Öncelikle, Türkiye’nin çıkarlarına saygı gösterilmelidir. Bu da, Karadeniz bölgesiyle bağlantılı olarak ilişkilerin geliştirilmesi için Türk ortak için önemli yapı ve mekanizmaların kullanılması demektir. Bu itibarla, KEİ (Karadeniz Ekonomik İşbirliğ Teşkilatı) ile AB arasında işbirliğinin geliştirimesi tavsiye olunur. birlikte, iki ülke toplumları arasında işbirliği için de bir alan vardır. İş adamları dışında, akademisyenler ve öğrencilerin de, AB eğitim ve araştırma politikası dahilindeki programlara 2020 programı çerçevesinde büyük bir işbirliği potansiyeli mevcuttur. Sosyal bilimler alanında Türkiye ve Polonya, iki ülkenin çok da farklı olmadıklarını gösterebilecek karşılaştırmalı analiz çalışmaları yürüterek kültürler arası diyalogun geliştirilmesi ve önyargılarla mücadele fırsatını değerlendirebilir. Sonuç Bu makalenin yazarı, Orta Doğu ülkeleri ve Rusya bağlamında bu tür bir işbirliğine çeşitli İkili ilişkilerin ötesinde, Türkiye ile Polonya arasında işbirliğini geliştirmek için büyük bir dönüşüm ve demokratikleşmeye yardımdır.[22] Bununla beraber, kültürel farklılık nedeniyle ilgilendirmektdir. Türkiye ve Polonya, değişik tutum sergileseler de bu tür işbirliğinin nedenlerle kuşkuyla bakmaktadır. Orta Doğu’yla ilgili olarak, Arap Baharı’nın yaşandığı ülkelere yardım etmekten bahsedilip durulmaktadır. Burada sözü edilen öncelikle siyasî Polonya’nın bun dahil olması çok zordur. Örneğin, Tunus gibi ülkelere bir tür model olmak Türkiye için bile sorunlu bir durumdur. Kültürel açıdan Türkiye ve Tunus’un yakınlıklarına rağmen, Türk demokratikleşme sürecinin tarihsel ve sistemik belirleyicileri (uzun demokratikleşme süreci, sömürge geçmişi olmaması laik devlet modeli).[23] Türkiye ve Polonya’nın Rusya ile temaslarında benzer deneyimleri olmasına rağmen, AB çerçevesinde bu iki ülke arasındaki işbirliği, Türkiye’nin Rusya’ya daha uzlaşmacı yaklaşımı nedeniyle kolay görünmemektedir. Türkiye ile Polonya’nın AB düzeyinde işbirliği Ortak Güvenlik ve Savunma Politikası (NATO içindeki taahhütlerin tamamlayıcısı olması koşuluyla) ve enerji politikası çerçevesinde de mümkündür. Özellikle, enerji politikası alanında Türkiye ile Polonya arasındaki işbirliği, Türkiye’nin bazı değerler getirebileceğini gösterecektir. İki ülkenin işbirliği aynı zamanda Enerji kaynaklarının sağlanacağı rotalar kadar türlerini de kapsayan çeşitlilik politikasının uygulanmasında Türkiye’nin faydalı bir ortak olabileceğini kanıtlayacaktır. potansiyel vardır. Avrupa düzeyinde AB çerçevesinde işbirliğinin geliştirilmesi için de bir potansiyel mevcuttur. Bu durum, her iki ülke hükûmetlerini ve ülkelerin toplumlarını geliştirilmesine yardımcı olacak AB vizyonunu paylaşmaktadırlar. AB düzeyinde işbirliği girişiminde bulunması gereken öncelikle AB üyesi olarak Polonya’dır. Elbette, bu işbirliğinin geliştirilmesi için makul ve gerçekçi yaklaşımlar sergilenmesi lazımdır. Bu da ancak bazı koşullarda mümkündür: Birincisi, AB düzeyinde işbirliğine gidilebilmesi için yeterli kurumsal çerçevenin oluşması ve iki tarafın beklentilerinin tanımlanmasından sonra Türk tarafına somut önerilerin yapılması gerekir. Bunlar, Ortak Dış ve Güvenlik Politikası konularında olduğu kadar “Olumlu Gündem” adı altındaki bazı AB politikalarını içermelidir. İkincisi, bu işbirliği önerileri Türkiye’nin AB üyeliğini destekler ölçütte olmalıdır. Bu olmadığı takdirde, aday ülke Türkiye, AB’nin niyetlerinden kuşku duyacak ve işbirliğine isteksiz kalacaktır. Her iki durumda da Polonya’ya düşen, Türkiye’ye ve AB üyesi ülkelere karşı farklı hareket edebileceği bir rol oynamak olmalıdır. Üçüncüsü, AB üyesi olarak Polonya’nın, AB ve kurumlarının nasıl çalıştığını dikkate alarak farklı girişimler için öncelikle “Türkiye’nin Dostları” grubu içinde ortaklar bulmalıdır. Dördüncüsü, işbirliğinin her alanı kapsaması mümkün olmayıp işe, her iki ülkenin ortak çıkarlarını gözeten alanlardan başlanmasında yarar vardır. Bunun, aynı zamanda, tüm AB çıkar alanlarını da kapsaması gerekir. En çok umut vadeden alanlar ise, bir yanda enerji politikası ve Ortak Dış ve Güvenlik Politikası, diğer yanda da eğitim ve araştırma gibi AB eylem alanlarıdır. 22 Daha fazla bilgi için bkz. Elman, “A Partnership between Poland and Turkey”, s. 2. 23 Daha fazla bilgi için bkz. Emad Y. Kaddorah, “The Turkish Model: Acceptability and Apprehension”, Insight Turkey, vol. 12, nr. 4, 2010, ss. 119-123. 138 TR 600. YILINDA TÜRKİYE-POLONYA İLİŞKİLERİ SEMPOZYUMU 139 Adam SZYMAŃSKI Sonuç itibarıyla, Türkiye ile Polonya arasında AB düzeyinde işbirliğinin geliştirilmesi kimi elverişli belirleyicilere rağmen zor bir meseledir. Ancak, AB kadar iki ülkenin çıkarına da olduğundan bu işbirliğini başlatmaya çalışmaya değer. Bu, Türkiye için üyelik umudunun yeniden kazanılması, Polonya için AB’deki konumunun güçlendirilmesi; AB için de ekonomik meselelerin ötesine geçen krizden çıkış yolunun bulunması anlamına gelebilir. KAYNAKÇA BONIKOWSKA, Małgorzata, RABIEJ, Paweł, TURKOWSKI, Andrzej, “A Land of Opportunity at the Heart of Europe”, THINKTANK Dossier Poland – Turkey içinde, Warszawa: THINKTANK, 2014, s. 10-19. Commission Staff Working Document, Turkey 2011 Progress Report, Brussels, 12.10.2011, SEC (2011) 1201 final, http:// ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2011/package/tr_rapport_2011_en.pdf. ELMAN, Pınar, “A Partnership between Poland and Turkey: Filling the EU Gap?”, Bulletin PISM, no. 54, 21 Mayıs 2013, http://www.pism.pl/files/?id_plik=13682. ELMAN, Pınar, PARKES, Roderick, Can Poland and Turkey Revamp Europe?, Carnegie Europe, 8 Kasım 2013, http:// carnegieeurope.eu/strategiceurope/?fa=53533. FERRERO-WALDNER, Benita, “Die Regionale Partnerschaft. Österreichs Nachbarschaftspolitik als Baustein der Europäischen Integration,” Österreichisches Jahrbuch für Politik 2004, Viyana 2005, www.ena.lu/benita_ ferrero-waldner_regionale_partnerschaft_2004-030006648.html. GŁOGOWSKA, Justyna, Poland-Turkey Relations: Friendship at a Distance, BILGESAM, Istanbul, 17 Aralık 2011, www. bilgesam.org/en/incele/411/-poland-turkey-relations--friendship-at-a-distance/#.U7XLg0CFmm4. GÓRKA-WINTER, Beata, MADEJ, Marek (ed.), NATO Member States and the New Strategic Concept. An Overview, Warszawa: PISM, 2010, www.pism.pl/zalaczniki/PISM_Report_NATO_ENG.pdf. KADDORAH, Emad Y., “The Turkish Model: Acceptability and Apprehension”, Insight Turkey, vol. 12, nr. 4, 2010, ss. 113129. PIERINI, Marc, “President François Holland on the Foreign Policy Front”, Turkish Policy Quarterly, vol. 11. nr. 1, ss. 77-83. Przewodnik rynkowy dla przedsiębiorców. Turcja (Market Guidebook for Entrepreneurs. Turkey), Warszawa: PolskoTurecka Izba Gospodarcza, 2013. SZYMAŃSKI, Adam, “Faces of Conservatism in Turkey and Poland: The Case of the AKP and PiS”, Poland and Turkey in Europe – Social, Economic and Political Experiences and Challenges, ed. Artur Adamczyk, Przemysław Dubel, Warsaw: Varşova Üniversitesi, Avrupa Merkezi, 2014, ss. 37-51. SZYMAŃSKI, Adam, “Polska jako adwokat wschodnich sąsiadów na drodze do UE - przypadek Ukrainy” (Poland as an Advocate of the Eastern Neighbors on the Way to the EU – Ukrainian Case), Polityczno-gospodarczy rozwój Polski w strukturach Unii Europejskiej (Political and Economic Development of Poland in the European Union Structures) içinde, ed. Bogusław Jagusiak, Warszawa: WAT, 2007, ss. 115-126. SZYMAŃSKI, Adam, “Rola polskich posłów do PE w kształtowaniu polityki rozszerzania UE” (Role of Polish MEPs in Shaping the EU Enlargement Policy), Rola polskich posłów do Parlamentu Europejskiego w kształtowaniu wybranych polityk 2004-2009 içinde (Role of the Polish MEPs in Shapig the Selected EU Policies 2004-2009), ed. Franciszek Gołembski, Warszawa: ASPRA –JR, 2010, ss. 127-163. SZYMAŃSKI, Adam, Rozszerzanie Unii Europejskiej – współczesne uwarunkowania i perspektywy kontynuacji procesu/ European Union Enlargement – Contemporary Determinants and Prospects for the Continuation of the Process, Warsaw: ASPRA-JR, 2012. SZYMAŃSKI, Adam, “Turkey’s Future Membership of the European Union and its Consequences for Poland”, The Polish Quarterly of International Affairs, nr. 4, 2006, ss. 64-82. SZYMAŃSKI, Adam, “Turkey’s Potential Added Value to the EU: Resolution of Regional Conflicts”, Turkish Policy Quarterly, vol. 8, nr.3, Sonbahar 2009, ss.125-138. USLU, Canan, CİNOĞLU, Murad, “Potential for Cooperation Between Turkey and Poland in Aerospace and Defense Industry”, Polish-Turkish Relations from National Security Perspective içinde, ed. Meftun Dallı, Ankara: Secretariat General of the National Security Council, 2014, ss.63-71. Ek Kaynaklar: DULIAN, Tadeusz, “Poland-Turkey: Macroeconomic indicators vs. Polish CFO’s prognosis”, Türkiye-Polonya Diplomatik İlişkilerinin 600 Yıldönümü Sempozyumu’ndan Ankara, 5 Mart 2014. AB Bakanlığı’ndan Burak ERDENİR röportajı, Ankara, Haziran 2013.Türkiye İstatistik Enstitüsü, www.turkstat.gov.pl. Współpraca dwustronna – Baza prawna (İkili İlişkiler – Yasal Dayanaklar), Polonya Büyükelçiliği Ankara, http://www ankara.msz.gov.pl/pl/ stosunki_polskotureckie/baza_prawna/?printMode=true. 140 TR 600. YILINDA TÜRKİYE-POLONYA İLİŞKİLERİ SEMPOZYUMU RELATIONS BETWEEN TURKEY AND POLAND IN THE PROCESS OF THE EUROPEAN UNION MEMBERSHIP Asst. Prof. Adam SZYMAŃSKI* The relations between Turkey and Poland were considerably limited during the Cold War period. They were based on agreements such as the Treaty of Friendship between Poland and Turkey of July 23, 1923 as well as the Trade Agreement of April 23, 1974, the Agreement on Economic and Technical Cooperation of January 31, 1980 and the Consular Convention of June 5, 1987, to mention only the most important ones.[1] However, the presence of both countries in different blocks made the cooperation very difficult. More favourable determinants were created after the end of the Cold War. The fall of “iron curtain” enabled the intensification of contacts. Between 1989 and 1999, a period of institutionalization of bilateral relations took effect with many important agreements * 1 University of Warsaw, The Institute of Political Science, Warsaw, Poland Współpraca dwustronna – Baza prawna (Bilateral Relations – Legal Basis), Embassy of the Republic of Poland in Ankara, http://www.ankara.msz.gov.pl/pl/stosunki_polskotureckie/baza_prawna/?printMode=true. PROCEEDINGS OF THE SYMPOSIUM ON THE 600th YEAR OF POLISH-TURKISH RELATIONS ENG 141 SYMPOSIUM PAPERS Adam SZYMAŃSKI signed by both states, including Treaty on Friendship and Cooperation (1993), agreements in the areas of economy (1991, 1993, 1999), tourism (1997), military and technical area (1994,1997) as well as culture and science (1990). Apart from it the Permanent Consultation Committee was established (1994). [2] However, the real “windows of opportunity” were created through the enhancement of the multilateral dimension of relations as a result of Poland’s membership to NATO (1999) and to the European Union (2004). At that time the new channels of cooperation were opened. The development of relations in the following fields could be observed: politics – increasing number of official visits (Presidents of both countries – 2004 and 2007; Ministers of Foreign Affairs – 2006 and 2008; Polish Prime Minister - 2005), a closer cooperation of parliaments (including an establishment of the parliamentary group) and judiciary institutions; economy – increasing trade volume thanks to the customs union between the EU and Turkey and level of investment (mainly on the Turkish side – by such firms as: Nurol, Mesa; Reform Company or Yenigün Group), culture (e.g. the Mickiewicz Museum was reopened in 2005; an advancement of book translations took place) and education (first of all within the Erasmus programme).[3] After 2009, contacts were intensified due to strengthened international positions of both states. Poland started to be treated by its Turkish partner as an important EU member while Turkey as a strong regional power. The number of official visits on the highest level increased. Prime Minister Recep Tayyip Erdoğan visited Poland in 2009 - when Turkey-Poland Strategic Partnership Agreement was signed and again in 2013. President Abdullah Gül was in this country in 2011. The Polish Prime Minister Donald Tusk paid an official visit to Turkey in 2010 and the Polish President Bronisław Komorowski in 2014. Although economic relations experienced difficulties as a result of the economic crisis, they quickly reached their previous level and started to develop rapidly. While in 2009 the trade volume was only a little more than 3 billion dollars, in 2013 it was more than 5 billion dollars.[4] In 2012, more than 90 Polish companies operated in Turkey, including Selena, MPN EE, Smyk and X-Trade brokers, Asseco, Polpharma, Maspex Wadowice (investments amounted to 200 million euros), while in Poland there were more than 190 Turkish firms, e.g. Dallas International, Beko Polska S.A., Mesa Mesken A.S., Niff Rubber Industry sp. z.o.o. and Yenigün Group of Companies (49,5 million EUR). We can observe the intensification of contacts between scholars and students, 2Ibid. 3 4 142 For more, see e.g., Justyna Głogowska, Poland-Turkey Relations: Friendship at a Distance, BILGESAM, Istanbul, 17 December 2011, www.bilgesam.org/en/incele/411/-poland-turkey-relations--friendship-at-a-distance/#. U7XLg0CFmm4. Data: Turkish Statistical Office, www.turkstat.gov.pl. e.g. in the academic year 2011/2012 about 2,000 Turkish students studied within short and long term studies, as well as businessmen (the Turkish-Polish Business Council was established in 2012) and tourists – 424,000 Polish tourists visited Turkey in 2012 (in 2007 only 100,000).[5] However, there is still a big potential for the further development of relations, e.g. in the fields of transport, energy, defence and aerospace industry, food and pharmaceutical industry as well as tourism, science and education.[6] This concerns the bilateral cooperation. The author of this article would like to confirm the hypothesis that the potential is also on the EU level, in the context EU membership of Turkey - both countries can contribute substantially to the European affairs. The article consists of three main sections. The first chapter – Why Turkey and Poland? – Determinants and Interests – includes the answer to the question why Turkey and Poland should develop further cooperation on the EU level. The second section, Activeness of Poland as the EU Member is about the particular role of Poland in supporting the European aspirations of Turkey. The last section – Areas of Cooperation on the EU Level - is about the proposals of some concrete fields and areas of cooperation between Poland and Turkey on the European Union level. Why Turkey and Poland? – Determinants and Interests Turkey and Poland are different countries in many ways – both in terms of domestic and external affairs. They have different cultures, religion, social structures and history after World War II. The differences in their political systems are not to be ignored. They have also different priorities in foreign policy. However, there are also many similarities between these states, which make the development of their relations easier. When it comes to internal issues, both Poland and Turkey attach great significance to the national sovereignty which has in both cases historical roots. Apart from the nationalistic feelings, religion (although different) and conservative values play 5 6 For more, see e.g. Małgorzata Bonikowska, Paweł Rabiej, Andrzej Turkowski, “A Land of Opportunity at the Heart of Europe”, in THINKTANK Dossier Poland – Turkey, Warszawa: THINKTANK, 2014, pp. 10-17; Przewodnik rynkowy dla przedsiębiorców. Turcja (Market Guidebook for Entrepreneurs. Turkey), Warszawa: Polsko-Turecka Izba Gospodarcza, 2013, pp. 98-104. For more, see Bonikowska, Rabiej, Turkowski, “A Land of Opportunity”, pp. 17-19; Przewodnik rynkowy dla przedsiębiorców, pp. 105-126; Pınar Elman, “A Partnership between Poland and Turkey: Filling the EU Gap?”, Bulletin PISM, no. 54, 21 May 2013, p.2, http://www.pism.pl/files/?id_plik=13682; Canan Uslu, Murad Cinoğlu, “Potential for Cooperation Between Turkey and Poland in Aerospace and Defense Industry”, in Polish-Turkish Relations from National Security Perspective, ed. Meftun Dallı, Ankara: Secretariat General of the National Security Council, 2014, pp.63-71. PROCEEDINGS OF THE SYMPOSIUM ON THE 600th YEAR OF POLISH-TURKISH RELATIONS ENG 143 SYMPOSIUM PAPERS Adam SZYMAŃSKI a substantial role in the life of citizens.[7] This factor leads to the situation that Poles and This creates a favourable basis for the development of relations on the EU level. It should be economic structures of the countries (with the increasing role of services in GDP), and the EU taken during the Polish presidency in the Council of the EU in the second half of 2011. Turks understand each other better, which has a positive impact on the tightening of social relations. The economic contacts in turn can be strengthened among others due to similar same goals of certain economic policies, e.g. in energy sector - in both countries the policy of diversification has been implemented, with different results. [8] Of course, sometimes the similarities mean sharing the same problems, being an obstacle in the process of European integration. For instance, a relatively big role of the state in economy creates problems with reference to the fulfilment of criteria in the competition policy. Many similarities of approaches to different issues enable a good cooperation on a multilateral level. When it comes to the NATO, Turkey and Poland pay great attention to the underlined that it is in the interest of both Poland and Turkey to cooperate on the European level, within Turkey’s EU membership context. Poland can strengthen its position in the Supporting more actively the EU membership of Turkey or the cooperation of this state with the Union members in different areas would prove that Poland is able to go beyond the narrow interests connected with the Eastern neighbourhood and the support for Turkey does not mean just a measure to support the European aspirations of such countries as Ukraine but protection of the EU interests. The “specialisation” on the part of Poland has unfavourable impact on the effectiveness of this state in the EU enlargement area. The external perception of Poland’s focus on EU eastern neighbours was often negative in the past, which hampered winning over EU countries. For instance, the Polish deputies to the European Parliament (EP) traditional role of the Alliance and Article 5 of the Washington Treaty but at the same time sometimes lost allies for Polish initiatives in the EU enlargement area in connection with this organization and Russia but they do not have a negative impact on the cooperation other MEPs at the moment of implementation of initiatives in favour of other countries than see a necessity of developing new tasks such as fight against terrorism. Of course, there are some divergences, e.g. with reference to the NATO enlargement and the relations between between the NATO partners. [9] The same may be said about the European Union. Although Turkey is still only an associate member, there are positive determinants for the development of cooperation between this state and Poland on the EU level. Both countries seem to share the vision of the Union which is open (clear support for further enlargement), strong (positive attitude towards the enhancement of the Common Foreign and Security Policy, which would be complementary in the security dimension with the working of the NATO) and competitive on the international arena. It seems that both countries share the opinion that the Union should be rather multicultural and based on the principles of democracy, rule of law and human rights (at least when it comes to the position of the governments in 2014). Moreover, because of the size of countries, the aforementioned similar economic structures and needs, they would have a similar approach to the key economic policies such as the agriculture, regional or energy policy if Turkey joins the EU.[10] 7 8 9 For more, see: Adam Szymański, “Faces of Conservatism in Turkey and Poland: The Case of the AKP and PiS”, in Poland and Turkey in Europe – Social, Economic and Political Experiences and Challenges, eds. Artur Adamczyk, Przemysław Dubel, Warsaw: Centre for Europe, University of Warsaw, 2014, pp. 48-49. Tadeusz Dulian, Poland-Turkey: Macroeconomic indicators vs. Polish CFO’s prognosis, note from the paper at the Symposium on the 600 Years of Polish-Turkish Diplomatic Relations, Ankara, 5 March 2014. Beata Górka-Winter, Marek Madej (eds.), NATO Member States and the New Strategic Concept. An Overview, Warszawa: PISM, 2010, pp. 79-84 and 107-112, www.pism.pl/zalaczniki/PISM_Report_NATO_ENG.pdf. 10 Adam Szymański, “Turkey’s Future Membership of the European Union and its Consequences for Poland”, The Polish Quarterly of International Affairs, nr. 4, 2006, pp. 64-82. 144 their active support for only eastern EU neighbours. Although Poles voted in accordance with the supporters of accession of the Balkan countries and Turkey, they did not cooperate with those in Eastern Europe. Hence, they could not count on favourable attitude of these MEPs in their own undertakings.[11] Turkey, cooperating more on the EU level with Poland (and other EU member states) would have a chance to make progress on the way to the EU. A suspicious attitude of Turkey towards the Union’s proposals of development of cooperation apart from the pre-accession process is justified only to a certain extent. Turkey should consider such a cooperation with the aim to prove that it has a potential to contribute to the process of the European integration. It would be helpful to maintain the balance between the widening and deepening of the EU. Turkey could show that its admission would not necessarily be harmful for the process of European integration but would help keep the process on track in the current situation of crisis going beyond the economic issues. Activeness of Poland as an EU Member Poland as an EU member has more responsibility than Turkey to initiate the cooperation with this candidate state. Having in mind the aforementioned interests and predisposition towards the development of contacts with Turkey, this member state should go beyond the declarations of support for Turkey and its EU membership. It is not about playing the role of 11 Adam Szymański, “Rola polskich posłów do PE w kształtowaniu polityki rozszerzania UE” (Role of Polish MEPs in Shaping the EU Enlargement Policy), in Rola polskich posłów do Parlamentu Europejskiego w kształtowaniu wybranych polityk 2004-2009 (Role of the Polish MEPs in Shapig the Selected EU Policies 2004-2009), ed. Franciszek Gołembski, Warszawa: ASPRA –JR, 2010, pp. 159-160. PROCEEDINGS OF THE SYMPOSIUM ON THE 600th YEAR OF POLISH-TURKISH RELATIONS ENG 145 SYMPOSIUM PAPERS Adam SZYMAŃSKI advocate as in the case of Ukraine[12] and not necessarily about taking a leadership among The second kind of possible Polish activities related to Turkey and its EU membership position of Poland; not only about the support for other initiatives but also presenting its (initial conditions of opening and closing the negotiating chapters) if they are needed. The “friends of Turkey”. Poland can be a kind of “facilitator” of development of cooperation with the analysed candidate state on the EU level. It is about more active, not only reactive own initiatives – alone or with some other “friends of Turkey” such as the United Kingdom or Spain which has just come out of the economic crisis (which is a favourable determinant for Turkey) or Sweden to increase the chances of success of the initiative. bid can be directed towards the EU and its member states. First, it is about the accession negotiations themselves. Poland should support the setting of clearly defined benchmarks Turkish authorities complain that there is often a tendency to slow down this procedure, the benchmarks are not clearly defined or not set at all. There is a requirement of unanimous decision about it and some EU states which are sceptical about the Turkish accession to the EU sometimes oppose the setting of benchmarks.[15] When there are benchmarks, they are Two kinds of initiatives are possible in this context. The first one concerns the Polish actions used to block the opening of negotiating chapters – first of all by Cyprus, in the past also by experiences from the pre-accession process. It is possible that the initiative of assistance for through putting pressure on EU members that block the chapters to stop it, although it is not directed towards Turkey and its EU membership. Here, it can act alone or with some other EU states, particularly from the Central and Eastern Europe. It is primarily about sharing some the Western Balkan states within the Regional Partnership can be repeated in the case of Turkey. Six countries - Austria, the Czech Republic, Hungary, Poland, Slovakia and Slovenia - helped the Western Balkan states adjust to the European standards in different areas. There was a division of tasks - Poland was responsible for the area of European Union funds. [13] There are no reasons why this initiative cannot be repeated in the case of Turkey, e.g. within the Visegrad Group (the Regional Partnership has not worked anymore and probably Austria would not like to follow the pattern if it concerns Turkey). Poland can share some experiences with Turkey from the pre-accession process particularly in the situation that the latter has many similar problems with the ones that the Polish government used to have. It may be for example the regional policy of the EU. France.[16] Thus, Poland should be active with other “friends of Turkey” within the EU as well as with the European Commission officials to counteract this kind of actions. It can be done certain that it will be effective. For Cyprus, the protection of its interests connected first of all with the recognition of this state by Turkey is more important than having good position in the EU and proper relations with other member states. Poland should also support the opening of new chapters in the situation when France is after the election of President François Holland ready to stop blocking some chapters, which was reflected in opening of the chapter about the regional policy in autumn 2014.[17] Poland should also support all undertakings within Positive Agenda. It is about the initiative of the European Commission on tightening of Turkey-EU relations in such areas as Common Foreign and Security Policy, the Area of Freedom, Security and Justice or energy policy, outside the main track of membership negotiations.[18] Poland should support the initiatives Another possibility is given by the instruments of the pre-accession strategy of Turkey. which have already been taken, such as the visa liberalization dialogue (this state is the main system of the Turkish state leaves a little space for the working of the self-governmental all, the Common Foreign and Security Policy of the EU. As it was mentioned before, Turkey Poland can carry out twin projects with Turkey. They can be organized between the central administration of both countries as well as the self-governments (although the centralized structures). The Polish consulting firms can participate in tenders becoming parts of consortia which want to implement the projects of technical assistance within the pre-accession fund IPA. [14] 12 For more, see Adam Szymański, “Polska jako adwokat wschodnich sąsiadów na drodze do UE - przypadek Ukrainy” (Poland as an Advocate of the Eastern Neighbors on the Way to the EU – Ukrainian Case), in Polityczno-gospodarczy rozwój Polski w strukturach Unii Europejskiej (Political and Economic Development of Poland in the European Union Structures), ed. Bogusław Jagusiak, Warszawa: WAT, 2007, pp. 115-126. 13 Benita Ferrero-Waldner, “Die Regionale Partnerschaft. Österreichs Nachbarschaftspolitik als Baustein der Europäischen Integration,” Österreichisches Jahrbuch für Politik 2004, Wien 2005, www.ena.lu/benita_ferrerowaldner_regionale_partnerschaft_2004-030006648.html. 14 Bonikowska, Rabiej, Turkowski, “A Land of Opportunity”, p. 18. 146 advocate of such undertakings in the case of the Eastern neighbours). Moreover, it should be more active in other fields that are included in the Positive Agenda. It concerns, first of is reluctant to cooperate more with the Union in this field because of the conviction that it would mean a kind of consent to an alternative concept to the EU membership. However, there are more reasons for this. It is also about the lack of sufficient institutional framework of cooperation and the lack of readiness to include Turkey as well as the lack of concrete 15 Note from the interview with Burak Erdenir from the Turkish Ministry for EU Affairs, Ankara, June 2013. 16 Adam Szymański, Rozszerzanie Unii Europejskiej – współczesne uwarunkowania i perspektywy kontynuacji procesu/European Union Enlargement – Contemporary Determinants and Prospects for the Continuation of the Process, Warsaw: ASPRA-JR, 2012, p. 112. 17 Marc Pierini, “President François Holland on the Foreign Policy Front”, Turkish Policy Quarterly, vol. 11. nr. 1, pp. 77-83. 18 Commission Staff Working Document, Turkey 2011 Progress Report, Brussels, 12.10.2011, SEC (2011) 1201 final, http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2011/package/tr_rapport_2011_en.pdf. PROCEEDINGS OF THE SYMPOSIUM ON THE 600th YEAR OF POLISH-TURKISH RELATIONS ENG 147 SYMPOSIUM PAPERS Adam SZYMAŃSKI proposals of cooperation on the EU side. Poland can contribute to solving these problems cannot include all possible areas. It should rather focus on the fields where there are common and include it to different EU undertakings in this area. Together with some partners such as It concerns particularly the energy policy and the already underlined Common Foreign and together with its EU partners. They could put more pressure on the member states which do not want to develop relations with Turkey in the Common Foreign and Security Policy United Kingdom, Spain or Sweden, Poland can also propose the officials from the European Commission and Council of the EU as well as the representatives of member states the development of consultation mechanism between the Union and Turkey, whose necessity was shown among others by the conflict in Ukraine and the Crimean case. These consultation interests and common assets which could be brought to the EU.[20] Security Policy. The EU has substantial interests in cooperating with such countries as Turkey within the latter policy due to its developed political, economic and social contacts with the neighbouring regions and very often cultural proximity with their countries. It could help the EU to be more involved in the regions, e.g. in the field of conflict resolution.[21] Poland and some mechanisms would increase the effectiveness of the cooperation between the Turkish and other EU members can develop the cooperation with Turkey primarily with reference to the the past experiences, when the EU and Turkey could not cooperate efficiently because the is in the interest of Turkey and Poland to help these countries to tighten the relations with EU authorities through the existence of channels of quick communication and dialogue. Moreover, these mechanisms could be used to listen to the Turkish expectations to avoid expectations were not clearly defined. Having learned about the Turkish expectations Poland would be able to put forward concrete proposals of projects of cooperation between Turkey and the EU in the Common Foreign and Security Policy field. It can concern the Eastern neighbours of the EU. Poland should propose (probably with some other Central and East European states – members of the EU, such as Lithuania) drafts of concrete projects of involvement of Turkey in the Eastern Partnership undertakings. It refers to a multilateral project within the Partnership in such fields as energy or transport, particularly with the participation of the South Caucasian partners of the EU. Turkey is interested in this kind of involvement being a member of the group of friends of the Eastern Partnership. Moreover, Poland can help Turkey trying to improve the atmosphere over the EU enlargement process. As one of the most Euroenthusiastic countries in the European Union it can act against the rising Euroscepticism, which makes the continuation of the enlargement process more difficult.[19] Areas of Cooperation on the EU Level When there are sufficient institutional frameworks of cooperation between the EU member states and Turkey and the expectations of both sides are clearly defined, Poland would have a favourable basis (apart from the issues mentioned in the earlier part of this article) for the development of cooperation with Turkey on the EU level. Of course, this cooperation 19 Elman, “A Partnership between Poland and Turkey’, p. 2. 148 South Caucasus or broadly defined the Black Sea region. Both countries pay great attention to the contacts with the countries of the region such as Ukraine, Georgia and Azerbaijan. It the EU. It can be done through involvement in political and economic assistance. Thanks to common projects it can be proved that Turkey is an important partner for the EU in the implementation of the neighbourhood policy. There are some conditions to make this kind of cooperation effective. First of all, the Turkish interests must be respected. In this case, it means the development of relations with reference to the Black Sea region with the use of mechanisms and structures important for the Turkish partner. Because of this, it is advisable to develop the cooperation between the BSEC (Black Sea Economic Cooperation) and the EU. The author of this article is sceptical about this kind of cooperation with reference to the Middle Eastern countries and Russia, for different reasons. In the case of the Middle East there is much talking about the assistance for countries going through Arab Spring. It is, first of all, about the help in the political transformation and democratization.[22] However, Poland’s involvement is very difficult due to cultural difference. Even in the case of Turkey, it is problematic to be a kind of model for such countries as Tunisia. Although they are close in cultural terms, the Turkish democratization process has different historical and systemic determinants (long process of democratization, lack of colonial past, secular model of the state).[23] Although Turkey and Poland have similar experiences in contacts with Russia, the cooperation between these two states within the EU framework would be difficult because of more conciliatory Turkish approach towards the Russian state. 20 Pınar Elman, Roderick Parkes, Can Poland and Turkey Revamp Europe?, Carnegie Europe, 8 November 2013, http://carnegieeurope.eu/strategiceurope/?fa=53533. 21 For more, see Adam Szymański, “Turkey’s Potential Added Value to the EU: Resolution of Regional Conflicts”, Turkish Policy Quarterly, vol. 8, nr.3, Fall 2009, pp.125-138. 22 See e.g. Elman, “A Partnership between Poland and Turkey”, p.2. 23 For more, see Emad Y. Kaddorah, “The Turkish Model: Acceptability and Apprehension”, Insight Turkey, vol. 12, nr. 4, 2010, pp. 119-123. PROCEEDINGS OF THE SYMPOSIUM ON THE 600th YEAR OF POLISH-TURKISH RELATIONS ENG 149 SYMPOSIUM PAPERS Adam SZYMAŃSKI The cooperation between Poland and Turkey on the EU level is also possible within the cannot include all possible areas but can be started in the fields in which both countries have cooperation between Turkey and Poland would prove that the former can bring some assets as the energy policy, on the other hand, such areas of EU actions as education and research. Common Security and Defence Policy (under the condition that it will be complementary to the undertakings within the NATO) and the energy policy. Particularly, in the latter field the being the EU member. The cooperation between these countries would show that Turkey can be a helpful partner in the implementation of the policy of diversification – when it comes to the kinds of energy resources as well as directions from which they are provided. The aforementioned areas concern, first of all, the actions to be taken by governments. However, there is also some space for the cooperation of societies of both countries. Apart from businessmen, there is a role to be played by scholars and students, using the opportunity that Turkey is included in the programmes within the EU education and research policy. There is a big potential to cooperate within the framework of the programme Horizon 2020 on different projects. In the field of social sciences, there is an opportunity for Turkey and Poland to develop an intercultural dialogue and fight against stereotypes through conducting comparative analyses that can show that both countries do not differ much. Conclusion The article proves that there is a big potential to develop the cooperation between Turkey and Poland, which goes beyond the bilateral level. There is a possibility to cooperate also within the EU framework on the European level. This concerns both the governments and societies of the countries. Turkey and Poland share the same vision of the EU (although their attitude towards it is different), which helps develop this kind of cooperation. The initiatives of cooperation on the EU level should come, first of all, from Poland as an EU member. Of course, a reasonable and realistic approach must be taken to develop this cooperation. It is possible under a few important conditions. First, there must be a sufficient institutional framework for the cooperation on the EU level and concrete proposals should be presented to the Turkish partner after defining the expectations of both sides. It concerns the Common Foreign and Security Policy but also some other EU policies within the so- called Positive Agenda. Second, these proposals of cooperation must be combined with the measures to support the EU membership of Turkey. Without it, the candidate state would be suspicious about the EU intentions and would be reluctant to begin the cooperation. In both cases, there is a role to be played by Poland, which can take different actions towards Turkey and EU member states, described in the article. Third, this EU member must take into consideration how the EU and its institutions are working and find partners – first of common interests. They must be at the same time the areas of interest of the whole EU. The most promising fields are, on the one hand, the Common Foreign and Security Policy as well Thus, the development of cooperation between Turkey and Poland on the EU level is a difficult task in spite of some favourable determinants. However, it is worth trying to initiate it because it is in interest of both states as well as the EU. For Turkey, it may mean the regaining of the membership prospect, for Poland – the strengthening of the position in the EU and for the Union – finding the way out of the crisis going beyond the economic issues. BIBLIOGRAPHY BONIKOWSKA, Małgorzata, RABIEJ, Paweł, TURKOWSKI, Andrzej, “A Land of Opportunity at the Heart of Europe”, in THINKTANK Dossier Poland – Turkey, Warszawa: THINKTANK, 2014, pp. 10-19. Commission Staff Working Document, Turkey 2011 Progress Report, Brussels, 12.10.2011, SEC (2011) 1201 final, http:// ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2011/package/tr_rapport_2011_en.pdf. ELMAN, Pınar, “A Partnership between Poland and Turkey: Filling the EU Gap?”, Bulletin PISM, no. 54, 21 May 2013, http://www.pism.pl/files/?id_plik=13682. ELMAN, Pınar, PARKES, Roderick, Can Poland and Turkey Revamp Europe?, Carnegie Europe, 8 November 2013, http:// carnegieeurope.eu/strategiceurope/?fa=53533. FERRERO-WALDNER, Benita, “Die Regionale Partnerschaft. Österreichs Nachbarschaftspolitik als Baustein der Europäischen Integration,” Österreichisches Jahrbuch für Politik 2004, Wien 2005, www.ena.lu/benita_ferrerowaldner_regionale_partnerschaft_2004-030006648.html. GŁOGOWSKA, Justyna, Poland-Turkey Relations: Friendship at a Distance, BILGESAM, Istanbul, 17 December 2011, www. bilgesam.org/en/incele/411/-poland-turkey-relations--friendship-at-a-distance/#.U7XLg0CFmm4. GÓRKA-WINTER, Beata, MADEJ, Marek (eds.), NATO Member States and the New Strategic Concept. An Overview, Warszawa: PISM, 2010, www.pism.pl/zalaczniki/PISM_Report_NATO_ENG.pdf. KADDORAH, Emad Y., “The Turkish Model: Acceptability and Apprehension”, Insight Turkey, vol. 12, nr. 4, 2010, pp. 113-129. PIERINI, Marc, “President François Holland on the Foreign Policy Front”, Turkish Policy Quarterly, vol. 11. nr. 1, pp. 77-83. Przewodnik rynkowy dla przedsiębiorców. Turcja (Market Guidebook for Entrepreneurs. Turkey), Warszawa: PolskoTurecka Izba Gospodarcza, 2013. SZYMAŃSKI, Adam, “Faces of Conservatism in Turkey and Poland: The Case of the AKP and PiS”, in Poland and Turkey in Europe – Social, Economic and Political Experiences and Challenges, eds. Artur Adamczyk, Przemysław Dubel, Warsaw: Centre for Europe, University of Warsaw, 2014, pp. 37-51. SZYMAŃSKI, Adam, “Polska jako adwokat wschodnich sąsiadów na drodze do UE - przypadek Ukrainy” (Poland as an Advocate of the Eastern Neighbors on the Way to the EU – Ukrainian Case), in Polityczno-gospodarczy rozwój Polski w strukturach Unii Europejskiej (Political and Economic Development of Poland in the European Union Structures), ed. Bogusław Jagusiak, Warszawa: WAT, 2007, pp. 115-126. SZYMAŃSKI, Adam, “Rola polskich posłów do PE w kształtowaniu polityki rozszerzania UE” (Role of Polish MEPs in Shaping the EU Enlargement Policy), in Rola polskich posłów do Parlamentu Europejskiego w kształtowaniu wybranych polityk 2004-2009 (Role of the Polish MEPs in Shapig the Selected EU Policies 2004-2009), ed. Franciszek Gołembski, Warszawa: ASPRA –JR, 2010, pp. 127-163. SZYMAŃSKI, Adam, Rozszerzanie Unii Europejskiej – współczesne uwarunkowania i perspektywy kontynuacji procesu/ European Union Enlargement – Contemporary Determinants and Prospects for the Continuation of the Process, Warsaw: ASPRA-JR, 2012. SZYMAŃSKI, Adam, “Turkey’s Future Membership of the European Union and its Consequences for Poland”, The Polish Quarterly of International Affairs, nr. 4, 2006, pp. 64-82. SZYMAŃSKI, Adam, “Turkey’s Potential Added Value to the EU: Resolution of Regional Conflicts”, Turkish Policy Quarterly, vol. 8, nr.3, Fall 2009, pp.125-138. all within the group of “friends of Turkey” for different initiatives. Fourth, the cooperation 150 PROCEEDINGS OF THE SYMPOSIUM ON THE 600th YEAR OF POLISH-TURKISH RELATIONS ENG 151 Adam SZYMAŃSKI USLU, Canan, CİNOĞLU, Murad, “Potential for Cooperation Between Turkey and Poland in Aerospace and Defense Industry”, in Polish-Turkish Relations from National Security Perspective, ed. Meftun Dallı, Ankara: Secretariat General of the National Security Council, 2014, pp.63-71. Additional sources: DULIAN, Tadeusz, Poland-Turkey: Macroeconomic indicators vs. Polish CFO’s prognosis, note from the paper at the Symposium on the 600 Years of Polish-Turkish Diplomatic Relations, Ankara, 5 March 2014. Note from the interview with Burak Erdenir from the Turkish Ministry for EU Affairs, Ankara, June 2013. Turkish Statistical Office, www.turkstat.gov.pl. Współpraca dwustronna – Baza prawna (Bilateral Relations – Legal Basis), Embassy of the Republic of Poland in Ankara, http://www.ankara.msz.gov.pl/pl/ stosunki_polskotureckie/baza_prawna/?printMode=true. Cumhuriyet Döneminde Türkiye-Polonya İlişkileri: KÜLTÜREL VE SOSYAL BOYUT Yrd. Doç. Dr. Erhan AKDEMİR* “Türkiye-Polonya İlişkilerinin 600. Yılı Sempozyumu” kapsamında hazırlanan bu kitapta ve sempozyum sunumlarında Türkiye-Polonya ilişkilerinin siyasî, tarihî ve iktisadî boyutu, diplomatik ilişkilerin resmi başlangıç tarihi olan 1414 yılından günümüze kadar oldukça detaylı bir şekilde incelenmiştir. Bu çerçevede bu çalışma ise söz konusu iki ülke arasındaki ilişkilerin yakın dönemdeki kültürel ve sosyal boyutuna değinecektir. Bu kapsamda çalışma gerek bizzat yazar tarafından yapılan birebir mülakatlarda ortaya çıkan gerekse ikincil elden kaynaklarda ortaya konan Polonya’daki Türkiye algısına odaklanacaktır. Türkiye-Polonya ilişkilerinin kamuoyları nezdindeki algısı, kültürel, sosyal ve eğitim odaklı değerlendirmeler çalışmanın içeriğini oluşturacaktır. * 152 Anadolu Üniversitesi, İktisat Fakültesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü, Eskişehir, Türkiye 153 SEMPOZYUM BİLDİRİLERİ Erhan AKDEMİR Giriş Türkiye ile Polonya arasındaki diplomatik ve resmî ilişkilerin başlangıç tarihi 1414 yılıdır. Bu tarihte dönemin Polonya Kralı Wladyslaw Jagiello, Goralı Skarbek ve Ermeni Gregor adlı iki elçiyi ilk defa Osmanlı Padişahı I. Mehmed’e, Bursa’ya, göndermiştir.[1] 22 Mart kuşatıldığında Polonya-Avusturya ittifakı gereğince yardıma giden müttefik ordularının başında Polonya Kralı III. Jan Sobieski bulunmuş ve 75.000 Polonyalı asker Osmanlı ordusuna karşı savaşmıştır.[10] Netice itibariyle Türklerle Polonyalılar arasında, yukarıda anlatılanlar dışında ilişkilerde mücadeleli zamanlar yaşanmamıştır. Buna karşılık özellikle 18. yüzyıl itibariyle örnek dostluk ilişkileri de geliştirilmiştir. 1489 tarihinde ise Polonya’ya ilk resmi ahidnâme verilmiştir.[2] 1552 yılında Kanuni Sultan Süleyman döneminde yazılan name-i hümayun ile Polonya’ya dostluk teminatı verilmiştir.[3] İlişkilerde Cumhuriyet Dönemi: 1918-1939 Arası Dönem 17. yüzyılda İstanbul’da Lehistan-Ermeni ticaret evleri kurulmuştur. Yine bu yüzyılın son çeyreğinde 1683’te Osmanlılar tarafından başlatılan II. Viyana Kuşatması ertesinde 26 I. Dünya Savaşı Polonya’ya bağımsızlık verirken Osmanlı Devleti’nin yerini Türkiye dostluğun sağlanması konusunda anlaşma yapılmış, yani Karlofça Antlaşması imza Cumhuriyeti almıştır. I. Dünya Savaşı’nın ardından 1918 yılında kurulan Polonya Cumhuriyeti, sürecini de oldukça yakından takip etmiştir.[11] Lozan Antlaşması’nın imzalanmasından bir 16. yüzyılda Polonya’da Osmanlı vesikalarının tercümesini yapan Leh uzmanlar yetişmiş,[4] Ocak 1699’da Osmanlı Devleti ile Polonya, Avusturya, Venedik ve Rusya arasında yeniden edilmiştir.[5] 1703’de Osmanlı tahtına geçen III. Ahmed döneminde ise Osmanlılar, Rusya’nın [6] yayılmacı politikalarına tepki olarak Polonya’nın bağımsızlığını desteklemiştir. Bu minvalde Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin kuruluş antlaşması olan Lozan Antlaşması’nın imzalanması gün önce 23 Temmuz 1923’te Lozan’da Polonya Heyeti ikametgâhında, Polonya ile Türkiye arasında dostluk, ikâmet ve ticaret konularını içeren antlaşmalar imzalanmıştır.[12] İmzalanan Osmanlılar 1711 tarihli Prut Antlaşması’na ısrarla Rusya’nın Polonya içişlerine karışmaması antlaşmalarla birlikte yeni kurulan iki devlet arasındaki ilişkiler de resmi anlamda başlamıştır. yetişmiştir.[8] Polonyalılar 1831, 1848 ve 1863 yıllarında bağımsızlıklarını yeniden elde Polonya Büyükelçisi de Ankara’ya atanmıştır. 1924 yılında İstanbul’da Polonya Sanayi Sergisi yönünde bir hüküm koydurmuştur. [7] 18. yüzyılda ayrıca İstanbul’da bir Polonya Dil Okulu da açılmıştır. 19. yüzyılda ise Türk dili ve tarihi ile ilgili ciddi analizler yapan Leh uzmanlar etmek için başkaldırmışlar, ancak başarılı olamamışlardır. Bu çerçevede birçok vatansever Polonyalı Osmanlı Devleti’ne gelmek zorunda kalmıştır. Osmanlı Devleti’nde birçok sahada hizmet etmiştir. [9] Bu göçmenler aynı zamanda Yukarıda dile getirilen hususlar, iki devlet arasında birçok iyi niyet göstergesi olduğunu gösterse de taraflar arasında belirli zamanlarda askeri çarpışmaların da olduğu gözlerden kaçmamalıdır. Örneğin, 1683 tarihinde Merzifonlu Kara Mustafa Paşa tarafından Viyana 1 Akdes Nimet Kurat, “Türk Diplomasisi ve Polonya Merkez Arşivindeki Türkçe Vesikalara Ait Lehçe İki Eser”, Belleten, 1966, C. XXX, sy. 119, s. 444. 3 İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, C. II, Ankara: Türk Tarih Kurumları Yayınları, 1988, s. 481. 2 4 5 6 7 8 9 154 Dariusz Kołodziejczyk, Ottoman-Polish Diplomatic Relations (15th–18th Century): An Annotated Edition of ‘Ahdnames and Other Documents, Leiden: Brill 2000, s. 110. Kurat, “Türk Diplomasisi”, s. 440. Hacer Topaktaş, “XVIII. Yüzyıl Ortalarında Türk-Leh İlişkilerinden Bir Kesit: Kapıcıbaşı Mehmed Ağa’nın Lehistan (Polonya) Elçiliği (1757-1758)”, Osmanlı Araştırmaları, sy. 29, 2007, s. 206. Hacer Topaktaş, Osmanlı – Lehistan Diplomatik İlişkileri: Franciszek Piotr Potocki’nin İstanbul Elçiliği (1788 – 1793), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014, s. 20. Jan Reychman, “1974 Polonya İsyanı ve Türkiye”, Belleten, 1967, C. XXXI, sy. 121, ss. 85 – 91. Hacer Topaktaş, “Lehistan’dan Polonya’ya: Polonya Tarihyazımında Türkler ve Türkiye”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 2010, (2011) C. 8, sy. 15, s. 540. 1848 yılında Osmanlı Devleti’ne sığınan Polonyalıların durumunu incelemek ve 1853 yılında başlayan Kırım Savaşı’nda onların Türkiye safında aldıkları yeri güçlendirmek gayesiyle Polonyalı şair Adam Mickiewicz de 1855 yılında İstanbul’a gelmiştir. Bkz. Bayram Nazır, Ottoman Hospitality and Its Impact On Europe, İstanbul: Istanbul Chamber of Commerce, 2008, ss. 77 – 79. TR 600. YILINDA TÜRKİYE-POLONYA İLİŞKİLERİ SEMPOZYUMU Söz konusu antlaşmaların 6 Aralık 1923’te Polonya tarafından, 12 Aralık 1923’te de Türkiye tarafından onaylanmasının[13] ardından ise ilk Türkiye Cumhuriyeti Elçisi Varşova’ya, ilk düzenlenmiştir. Osmanlı-Türk kültürü uzun tarihî ilişkiler boyunca hem Polonya’ya, hem de Polonya aracılığı ile Avrupa’ya yansımıştır. Bununla birlikte, Osmanlı döneminde saraya ve devlet hizmetine giren Polonyalılar gibi, Cumhuriyet döneminde de birçok Polonyalı, Türkiye’nin eğitim ve teknik kurumlarında görev yapmıştır. Benzer şekilde, birçok Türk de Polonya’da çeşitli eğitim ve teknik kurumlarda çalışmıştır. Polonyalı Mühendis Wilhelm Gibalka’nın Kayseri uçak fabrikasında çalıştırılması ve Türk Milli Savunma Bakanlığı adına dört kişinin Polonya’da staj yapmak üzere gönderilmesi bu noktada önemli örneklerdir. 1945-1989 Arası Dönem Hitler Polonya’yı işgal etme konusunda 23 Ağustos 1939’da Sovyetlerle bir antlaşma imzaladıktan sonra 1 Eylül 1939’da Polonya’ya saldırı başlatmış ve böylece II. Dünya 10 Sabire Arık, “Polonya Kralı III. Jan Sobieski Hükümdarlık Dönemi (1674-1696)”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, 2005, sy. 38, s. 224. 11 Danuta Chmielowska, “The Stand of Polish Government Towards the Stabilization of Turkey After the Versailles Treaty, Lausanne Conference in 1923”, Beşinci Uluslararası Atatürk Kongresi, Bildiriler, 8-12 Aralık 2003, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi, 2005, ss.705-709. 12 Mehmet Sait Dilek, “TMBB Hükümeti ile Polonya Cumhuriyeti (Lehistan) Arasında 23 Temmuz 1923 Tarihinde İmzalanan Antlaşmalar ve Tarafları Dış Politika Yaklaşımları”, Turkish Studies, 2013, C. 9, sy. 8, s. 1138. 13 Jan Reychman, Polonya ile Türkiye Arasındaki Diplomatik Münasebetlerin 550. Yıldönümü, Ankara: Ankara Polonya Büyükelçiliği Yayınları, 1964, s. 19. 155 SEMPOZYUM BİLDİRİLERİ Erhan AKDEMİR Savaşı’nın da başlamasına yol açmıştır. Eylül ayı sonuna doğru da Polonya, Alman ve Sovyet soru yöneltilmiştir. Toplam 16 sorudan bu makalenin içeriği göz önünde bulundurularak, 5 karşıya kalış deneyiminden hareketle ülkeyi yeni bir büyük savaşın dışında tutmayı ana hedef Söz konusu mülakatların değerlendirilmesine geçilecek olursa, mülakata katılanların %71’i birlikleri tarafından paylaşılmıştır. Bu esnada Türkiye’de karar alıcılar, Birinci Dünya Savaşı’na sürüklenen Osmanlı Devleti’nin ortadan kalkış ve Türk ulusunun yok olma tehlikesiyle karşı olarak benimsemişlerdir. Bu çerçevede de Türkiye II. Dünya Savaşı’na dahil olmamıştır.[14] II. Dünya Savaşı sonrasında, Polonya 1947-1989 yılları arasında Sosyalist yönetim altında yaşamıştır. Savaş sonunda Sovyet kuvvetlerince işgal edilen Polonya, Varşova Paktı ve Comecon gibi örgütler içerisinde sıkı işbirliğinde bulunduğu Sovyetler Birliği’nin bulunduğu ideolojik grupta yer almıştır. Bu dönemde Türkiye ise tamamen Batı Bloğu’nun önemli bir müttefiki rolünü üstlenerek, bu çerçevede de gerek Avrupa’daki Avrupa Konseyi, Avrupa Ekonomik Topluluğu ve Avrupa Ekonomik İşbirliği Örgütü gibi siyasal ve ekonomik bütünleşmeler gerekse de NATO gibi transatlantik merkezli askeri örgütlenmelerde yerini almıştır. Daha önce ifade edildiği gibi Polonya, II. Dünya Savaşı sırasında Nazi Almanya’sı tarafından büyük sıkıntılara maruz bırakılmıştır. Bu sıkıntıdan kaçmak isteyen birçok Polonyalı mülteci bir kez daha Türkiye’ye sığınmıştır. [15] 1989’da Polonya’da komünist rejimin son bulmasını takiben Türkiye ile Polonya arasındaki ilişkiler de olumlu bir seyir izlemeye başlamış ve Polonya’nın 1999 yılında NATO’ya girmesiyle birlikte iki ülke müttefik olmuşlardır. 2004 yılında AB üyesi olan Polonya, Türkiye’nin Birliğe üyelik sürecini destekleyen ülkeler arasında da yer almaktadır. soru makale kapsamına alınmıştır. (249 kişi) “Daha önce Türkiye’de hiç bulundunuz mu?” sorusuna ‘hayır’ cevabı vermiştir. Mülakata katılanların %28’i (100 kişi) ise ‘evet’ yanıtı vermiştir (Grafik 1). Mülakatlara katılan katılımcıların Türkiye hakkında zihinlerinde oluşan ilk imajlar genelde olumlu ise de ülkeyi egzotik olarak değerlendirme ve ilginç kültüre sahip olarak görme gibi cevaplar aslında bir bilinmezliğe de işaret etmektedir. Bunun yanı sıra tatil yeri, güneş ve yemek gibi cevaplar da aslında Türkiye hakkında ankete katılanların yüzeysel bir bilgiye sahip olduklarını ortaya koymaktadır. Bu durumun en net göstergesi ise ilerideki grafiklerde ortaya konan sonuçlardır (Grafik 2). Mülakata katılanların %58’i (205 kişi) “Türkiye’nin Avrupa kimliğinin ve kültürünün bir parçası olduğunu düşünüyor musunuz?” sorusuna (Soru 5) %58,23’’ü (205 kişi) ‘hayır’ şeklinde yanıt verirken, %39,77’si (140 kişi) ise ‘evet’ şeklinde cevap vermiştir. (Grafik 3)[17] “Size göre Türkiye bir ‘Avrupa’ ülkesi midir?” sorusuna (Soru 9) mülakata katılanların %45,45’i (160 kişi) ‘evet’, %46,53’u (164 kişi) ise ‘hayır’ cevabını vermiştir (Grafik 4).[18] İlişkilerde Kültürel ve Sosyal Boyut: Algı Makalenin bu bölümünde ise, yukarıda da dile getirilen uzun ve barışçıl diplomatik, kültürel ve siyasal ilişkilere ve temaslara rağmen iki toplumun, halkların birbirlerini derinlemesine analiz edebilecek ya da birbirlerine karşı kimi önyargılarını ortadan kaldırabilecek bilgi birikimine sahip olmadıkları ortaya konmaya çalışılacaktır. Bu sırada günümüzde Polonya’daki Türkiye algısı üzerinde durulacaktır. Bu kapsamda ise iki farklı düzeydeki araştırmalar incelenecektir. Öncelikle yazar tarafından 26 Ocak-25 Şubat 2011 tarihleri arasında Varşova’da rastgele 71 Hayır 28 Evet 1 seçilen 352 kişi ile yapılan birebir mülakatların sonuçları değerlendirilecektir.[16] Daha sonra Cevap Yok ise ikincil kaynaklardan elde edilen veriler üzerinde durulacaktır. Makalede, Türkiye’deki Polonya algısına değinilmek istense de Türkiye’de bu konuda yapılmış herhangi bir yayına ulaşılamadığından bu konu değerlendirmeye tabi tutulamayacaktır. Katılımcılara toplam 16 14 Kemal Yakut ve Esra Yakut, “İkinci Dünya Savaşı (1939 – 1945)”, Siyasi Tarih II, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2013, ss. 33 – 34. 15 Boleslaw Gebert, “Five Hundred and Fifty Years of Diplomatic Relations Betvıeen Turkey and Poland”, The Turkish Yearbook of International Relations, 1963, C. 4, s. 108. 16 Genel bir mülakat uygulaması yönteminin takip edildiği bu araştırma, yazarın doktora çalışmasının da bir parçasını oluşturmuştur. Bkz. Erhan Akdemir, Avrupa Birliği’nde Kimlik, Kültür Tartışmaları ve Türkiye, Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım, 2013. 156 TR 600. YILINDA TÜRKİYE-POLONYA İLİŞKİLERİ SEMPOZYUMU Grafik 1: Daha önce Türkiye’de hiç bulundunuz mu? 17 Akdemir, “Avrupa Birliği’nde Kimlik, Kültür”, s. 184. 18 Akdemir, “Avrupa Birliği’nde Kimlik, Kültür”, s. 184 – 185. 157 SEMPOZYUM BİLDİRİLERİ Erhan AKDEMİR 75 Tatil 30 Kebab, yemek 34 Egzotik ülke İlginç Kültür 63 Asyalı, Müslüman, Doğu 103 9 38 46,53 Hayır 45,45 Evet Fikrim yok Atatürk Boş Bırakılmış Grafik 2: Türkiye size neyi ifade ediyor? Grafik 4: Mülakata katılanların “Size Göre Türkiye bir “Avrupa” Ülkesi midir? sorusu ile ilgili yanıtları 58,23 Hayır 39,77 Evet 59,94% Grafik 3: Mülakata katılanların “Türkiye’nin Avrupa Kimliğinin ve Kültürünün Bir Parçası Olduğunu Düşünüyor musunuz?” sorusu ile ilgili yanıtları (Soru 5) “Sizce Türkiye ile AB arasındaki en büyük sorun nedir?” sorusuna mülakata katılanların %59,94’ü (211 kişi) ‘din, kimlik ve kültür farklılığı’ cevabını vermiştir. Soruya katılımcıların %9,94’ü (35 kişi) ‘demokrasi, kadın hakları ve insan hakları ihlalleri ve özgürlükler’ cevabını vermiştir. Mülakata katılanların %2,84’ü (10 kişi) ‘nüfus’, %2,55’i (9 kişi) ise ‘coğrafi büyüklük’ü, Türkiye ile AB arasındaki en büyük sorun olarak nitelendirmiştir. Bu soruya ayrıca, din, kimlik ve kültür farklılığı 9,94% demokrasi, kadın hakları ve insan hakları ihlalleri ve özgürlükler 2,84% nüfus 2,55% coğrafi büyüklük 5, 11% siyasi meseleler (Kıbrıs, Ermeni konusu vb.) 4,26% ekonomik sorunlar 3,40% yanlış algılamalar Grafik 5: Mülakata katılanların “Sizce Türkiye ile AB arasındaki en büyük sorun nedir?” sorusu ile ilgili yanıtları (Soru 4) %5,11’i (18 kişi) ‘siyasî meseleler’ (Kıbrıs, Ermeni konusu vb.), %4,26’sı (15 kişi) ‘ekonomik sorunlar’, %3,40’ı (12 kişi) ise ‘yanlış algılamalar’ şeklinde cevap vermiştir (Grafik 5). 158 TR 600. YILINDA TÜRKİYE-POLONYA İLİŞKİLERİ SEMPOZYUMU 159 SEMPOZYUM BİLDİRİLERİ Erhan AKDEMİR Toplam 352 katılımcıdan %40,90’ı (144 kişi), Avrupa kimliğinin ve kültürünün temel bağlanan bir köprü ve misafirperver bir ülke olarak değerlendirilmesi, Polonyalı Erasmus değerlendirmiştir. Bu soruyu %6,81’i (24 kişi) ‘tarih’, %4,82’si (17 kişi) ise ‘bilim, edebiyat, arz etmektedir. Bu sebeplerden dolayı birçok Polonyalı öğrencinin Türkiye’yi tercih ettiğini değerlerini (Soru 6) ‘temel insan hakları, demokrasi ve özgürlükler’ çerçevesinde değerlendirirken, %21,30’u (75 kişi) Hristiyanlık dini ve kültürü çerçevesinde felsefe ve sanat’ biçiminde yanıtlamıştır.[19] İkinci elden kamuoyu yoklamalarının değerlendirilmesine geçecek olursak, AB’nin kamuoyu öğrencilerinin Türk üniversitelerini tercih etmelerindeki en önemli etkenler olarak görülmektedir.[21] Aslında bu veriler yukarıda Grafik 2’de ortaya konan verilerle paralellik görüyoruz. Örneğin Anadolu Üniversitesi’ne 2005-2006 akademik yılı ile 2012-2013 akademik yılları arasında Erasmus programı kapsamında gelen toplam 1093 öğrencinin 339’unu Polanyalı öğrenciler oluşturmuştur.[22] Polonya’yı 145 öğrenci ile Litvanya, 118 araştırma birimi Eurobarometer’in Bahar 2005 anketi sonuçlarına göre, AB-25 içerisinde öğrenci ile İspanya ve 94 öğrenci ile de Almanya takip etmiştir. Benzer şekilde, Türkiye’den Görüşmecilerin %54’üne göre, Türkiye ile AB üyesi ülkeler arasındaki kültürel farklılıklar, etmiştir.[23] Türkiye’nin coğrafi olarak Avrupa’ya kısmen ait olduğunu değerlendirenlerin oranı %55’tir. Türkiye’nin tarihî olarak Avrupa’ya kısmen ait olduğunu değerlendirenlerin oranı ise %42’dir. Türkiye’nin AB’ye üyeliği konusunda oldukça önemli bir faktöre sahiptir. Araştırma sonucuna göre bu görüşü savunanların oranı, AB-25’de %54’tür. Eurobarometer’in Bahar 2005 anketinin sonuçlarını ülke bazlı incelediğimizde, örneğin Türkiye’nin coğrafi olarak Avrupa’ya kısmen ait olduğunu değerlendirenlerin oranı Polonya’da %74’tür. Yine Polonya’da, Türkiye’nin tarihi olarak Avrupa’ya kısmen ait olduğunu değerlendirenlerin oranı ise %68’dir. Polonya’da, “Türkiye ile AB ülkeleri arasındaki kültürel farklılıkların Türkiye’nin AB’ye katılımı bakımdan önemli bir faktördür” görüşünü kabul edenlerin oranı ise %43’tür.[20] Bununla birlikte, son yıllarda küreselleşen dünyada, bilimi temsil eden ve evrensel kurumlar olan üniversitelerde uluslararası öğrenci hareketliliği artmıştır. Öğrenciler gelecekle ilgili kariyer planları ve dil öğrenmek için farklı ülkelerde eğitimi tercih etmektedir. Uluslararası öğrenci hareketliliğine yeni bir boyut katan programlardan biri de Avrupa Birliği’nin Erasmus Öğrenci Değişim Programı’dır. Türkiye bu programa 2004 yılında katılmaya giden toplam 2306 Erasmus öğrencisinin 503’ü de Polonya’yı tercih etmiştir. Polonya’yı 334 öğrenci ile Çek Cumhuriyeti, 294 öğrenci ile Almanya ve 234 öğrenci ile de İspanya takip Sonuç Netice itibariyle, Türkiye ile Polonya arasındaki ilişkilerin genel niteliğini, tarihî süreç içindeki askerî çatışmalar değil, uzun barış içinde yan yana yaşama dönemleri, ilişkilerin en başından beri mevcut olan ticaret, karşılıklı kültürel ve toplumsal etkiler ve Türkler tarafından Polonya’nın bağımsızlığına verilen destek tayin etmiştir. Böyle bir tarihî geçmiş, Türkiye ile Polonya arasında bir dostluk ortamı ve iki millet arasında karşılıklı sempati yaratmıştır. Fakat taraflar arasında özellikle diplomasi alanında böyle derin ve uzun bir ilişkiye sahip olunsa da toplumlar arasında bilgi eksiklerinin de olduğu aşikârdır. Bu bağlamda Polonya ile Türkiye arasında kültürel ve sosyal alanlar başta olmak üzere sayıca daha çok karşılaştırmalı çalışmalara yoğunluk verilmesi gerekmektedir. başlamıştır. Bu değişim hareketliliği kapsamında Türkiye’ye gelen Polonyalı öğrencilerin sayısı ve Türkiye’den Polonya’ya giden öğrenci sayılarıyla Türkiye’den diğer AB ülkelerine giden ve program kapsamındaki diğer ülkelerden Türkiye’ye gelen öğrencilerin sayılarını karşılaştırdığımızda sonuçlar oldukça dikkat çekicidir. AB Üniversiteleri Erasmus koordinatörlerine yönelik çalışmanın da ortaya koyduğu gibi Türkiye’nin coğrafi ve kültürel özelliklerinin çekiciliği, Erasmus öğrencilerinin Türkiye’yi seçme tercihlerinin altında yatan en önemli neden olarak karşımıza çıkmaktadır. Mutlu’nun araştırmasına göre, Polonyalı Erasmus koordinatörlerine göre, Türkiye’nin doğa güzelliği, ikliminin ılıman olması, üç tarafının denizle çevrili olması ve turistik açıdan popüler bir ülke olması; Avrupa’dan farklı bir kültüre ve geleneğe sahip olması; egzotik, Asya kültürüne 19 Akdemir, “Avrupa Birliği’nde Kimlik, Kültür”, s. 186. 20 Standard Eurobarometer 63 http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/eb/eb63/eb63_en.pdf (27.06.2014). 160 TR 600. YILINDA TÜRKİYE-POLONYA İLİŞKİLERİ SEMPOZYUMU 21 Sevda Mutlu, “AB Üniversiteleri Erasmus Koordinatörlerinin Türk Üniversitelerinin Erasmus Öğrenci Değişim Programına Katılımı ve Türk Erasmus Öğrencileri Algısı”, e-International Journal of Educational Research, C. 4, sy. 3, 2013, ss. 114 – 120. 22 http://www.uib.anadolu.edu.tr/index.php?option=com_content&view=article&id=32&Itemid=48&lang=en (07.07.2014). 23 http://uib.anadolu.edu.tr/index.php?option=com_content&view=article&id=44%3Agiden-oerenci-listeleri& catid=21%3Aoerenim&Itemid=49&lang=tr (07.07.2014). 161 Erhan AKDEMİR KAYNAKÇA AKDEMİR, Erhan, Avrupa Birliği’nde Kimlik, Kültür Tartışmaları ve Türkiye, Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım, 2013. ARIK, Sabire, “Polonya Kralı III. Jan Sobieski Hükümdarlık Dönemi (1674-1696)”, Ankara Üniversitesi Dil ve TarihCoğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, sy. 38, 2005, ss. 213-238. CHMIELOWSKA, Danuta, “The Stand of Polish Government Towards the Stabilization of Turkey After the Versailles Treaty, Lausanne Conference in 1923”, Beşinci Uluslararası Atatürk Kongresi, Bildiriler, 8-12 Aralık 2003, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi, 2005, ss.705-709. DİLEK, Sait Mehmet, “TMBB Hükümeti ile Polonya Cumhuriyeti (Lehistan) Arasında 23 Temmuz 1923 Tarihinde İmzalanan Antlaşmalar ve Tarafları Dış Politika Yaklaşımları”, Turkish Studies, 2013, C. 9, sy. 8, ss. 1127 – 1147. GEBERT, Boleslaw, “Five Hundred and Fifty Years of Diplomatic Relations Betvıeen Turkey and Poland”, The Turkish Yearbook of International Relations, 1963, C. 4, ss. 103-110. KOŁODZIEJCZYK, Dariusz, Ottoman-Polish Diplomatic Relations (15th–18th Century): An Annotated Edition of ‘Ahdnames and Other Documents, Leiden: Brill, 2000. KURAT, Nimet Akdes, “Türk Diplomasisi ve Polonya Merkez Arşivindeki Türkçe Vesikalara Ait Lehçe İki Eser”, Belleten, 1966, C. XXX, sy. 119, ss. 439 – 457. MUTLU, Sevda, “AB Üniversiteleri Erasmus Koordinatörlerinin Türk Üniversitelerinin Erasmus Öğrenci Değişim Programına Katılımı ve Türk Erasmus Öğrencileri Algısı”, e-International Journal of Educational Research, C. 4, sy. 3, 2013, ss. 95 – 127. NAZIR, Bayram, Ottoman Hospitality and Its Impact On Europe, İstanbul: Istanbul Chamber of Commerce, 2008. REYCHMAN, Jan, Polonya ile Türkiye Arasındaki Diplomatik Münasebetlerin 550. Yıldönümü, Ankara: Ankara Polonya Büyükelçiliği Yayınları, 1964. REYCHMAN, Jan, “1974 Polonya İsyanı ve Türkiye”, Belleten, 1967, C. XXXI, sy. 121, ss. 85 – 91. TOPAKTAŞ, Hacer, “XVIII. Yüzyıl Ortalarında Türk-Leh İlişkilerinden Bir Kesit: Kapıcıbaşı Mehmed Aga’nın Lehistan (Polonya) Elçiliği (1757-1758)”, Osmanlı Araştırmaları, 2007, sy. 29, ss. 203 – 225. TOPAKTAŞ, Hacer, “Lehistan’dan Polonya’ya: Polonya Tarihyazımında Türkler ve Türkiye”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 2010, (2011) C. 8, sy. 15, ss. 537-590. TOPAKTAŞ, Hacer, Osmanlı – Lehistan Diplomatik İlişkileri: Franciszek Piotr Potocki’nin İstanbul Elçiliği (1788 – 1793), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014. YAKUT, Kemal ve YAKUT, Esra, “İkinci Dünya Savaşı (1939 – 1945)”, Siyasi Tarih II, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2013, ss. 32 – 63. UZUNÇARŞILI, Hakkı İsmail, Osmanlı Tarihi, C. II, Ankara: Türk Tarih Kurumları Yayınları, 1988. Standard Eurobarometer 63 http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/eb/eb63/eb63_en.pdf (27.06.2014). http://www.uib.anadolu.edu.tr/index.php?option=com_content&view=article&id=32&Itemid=48&lang=en (07.07.2014). http://uib.anadolu.edu.tr/index.php?option=com_content&view=article&id=44%3Agiden-oerenci-listeleri&catid=21 %3Aoerenim&Itemid=49&lang=tr (07.07.2014). Turkish-Polish Relations in the Republican Era: THE CULTURAL AND SOCIAL ASPECTS Asst. Prof. Erhan AKDEMİR* In this book prepared within the scope of ‘’The Symposium on the 600th anniversary of Turkish-Polish Relations;’’ the political, historical and financial aspects of Turkish-Polish relations from the year 1414, which is the official beginning of the diplomatic relations, to the present have been examined quite in detail. Thus, this study will refer to the cultural and social aspects of the recent relations between two countries. It will focus on the perception of Turkey in Poland, which was outlined both in the direct interviews carried out by the author and in the second hand sources. The perception on the Turkish-Polish relations by public opinions and cultural, social and education-oriented evaluations will form the context of the study. * 162 TR 600. YILINDA TÜRKİYE-POLONYA İLİŞKİLERİ SEMPOZYUMU Anadolu University, Faculty of Economics, Department of International Relations, Eskişehir, Turkey. PROCEEDINGS OF THE SYMPOSIUM ON THE 600th YEAR OF POLISH-TURKISH RELATIONS ENG 163 SYMPOSIUM PAPERS Erhan AKDEMİR Introduction The year 1414 is the beginning year of the diplomatic and official relations between Turkey and Poland. The Polish king of the era, Władysław Jagiełło, sent two ambassadors, named Skarbek of Góra and Gregor of Armenian origin, to the Ottoman Sultan Mehmed I, to Bursa for the first time.[1] On March 22nd, 1489, Poland was given the first ahidname (official treaty).[2] in the specific periods. For example, when Vienna was besieged by Kara Mustafa Pasha of Merzifon in 1683, the Polish King Jan Sobieski III, as the chief of confederate armies, came to help in accordance with Polish- Austrian alliance and 75.000 Polish soldiers fought against the Ottoman army.[10] But, this was the only time when the two parties turn against each other and an example of amity between them developed starting from the 18th century. An assurance of amity was granted to Poland upon name-i hümayun (letter of sultan) written in the era of the Sultan Süleyman I in 1552.[3] Polish experts translating Ottoman documents Relations in the Republican Era: 1918-1939 Period the 17th century in Istanbul. Following the 2nd Siege of Vienna started by Ottomans again in the last quarter of this century in 1683, it was agreed on the issue of forming an amity that independence to Poland. Following the war, the Republic of Poland established in the year 1918 and it followed up closely the process of Treaty of Lausanne, which was the treaty Polish-Armenian commercial houses were established in Republic of Turkey superseded the Ottoman Empire after the World War I, which gave would help to rebuild the friendship between Ottoman Empire and Poland, Austria, Venice establishing the Republic of Turkey, to be signed.[11] On the day before the Treaty of Lausanne were trained in the 16 century. th [4] and Russia on the 26th January, 1699; namely, Treaty of Karlowitz was signed.[5] By the era of Ahmed III inheriting the Ottoman throne in 1703, Ottomans supported the independence of Poland as a reaction to the expanding policies of Russia. [6] In this manner, the Ottomans insisted on a provision that refrains Russia from interfering in the domestic affairs of Poland in the Treaty of Prut dated 1711. [7] Furthermore, a School of Poland to be signed on the 23th of July 1923, the treaties on the issues of amity, establishment and trade were singed in the residence of the Polish committee in Lausanne.[12] The relations between two young states officially started with these treaties signed. The approvals of the treaties by Poland on the 6th of December 1923 and by Turkey on the 12th of December 1923, the first ambassador of the Turkish Republic was appointed to Warsaw and the first ambassador of Poland was appointed to Ankara.[13] In 1924, a Polish industrial exhibition was Language was opened in Istanbul in 18th century. By the 19th century, Polish experts making organized in Istanbul. patriots had to come to the Ottoman Empire. At the same time, these immigrants served in recognition in Poland and it was reflected in Europe through Poland. As the Poles serving in critical analyses about Turkish language and history were trained. The Poles rebelled to get [8] their independence again in 1831, 1848 and 1863 but they failed. In this frame, many Polish a lot of fields. [9] Although the matters mentioned above show that there are a lot of signs of goodwill between the two states, it should be noticed that there were military conflicts between the parties 1 2 3 4 5 6 7 8 9 164 Akdes Nimet Kurat, “Türk Diplomasisi ve Polonya Merkez Arşivindeki Türkçe Vesikalara Ait Lehçe İki Eser”, Belleten, 1966, Vol. XXX, nr. 199, p. 444. Dariusz Kołodziejczyk, Ottoman-Polish Diplomatic Relations (15th-18th Century): An Annotated Edition of Ahdnames and Other Documents, Leiden: Brill, 2000, p. 110. Over the course of the long historical relations, the Ottoman-Turkish culture gained the Ottoman palace and government, many Poles also worked in educational and technical institutions in the republic period. Similarly, many Turks worked in various educational and technical institutions in Poland. The fact that the Polish Engineer Wilhelm Gibalka was employed in the aircraft factory of Kayseri and that four Turkish officials were sent to Poland to intern on behalf of the Ministry of National Defense of Turkey are significant examples in this regard. İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, Vol. II, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1998, p. 481. Kurat, “Türk Diplomasisi”, p. 440. Hacer Topaktaş, “XVIII. Yüzyıl Ortalarında Türk-Leh İlişkilerinden Bir Kesit: Kapıcıbaşı Mehmed Ağa’nın Lehistan (Polonya) Elçiliği (1757-1758)” Osmanlı Araştırmaları, nr. 29, 2007, p. 206. Hacer Topaktaş, Osmanlı – Lehistan Diplomatik İlişkileri: Franciszek Piotr Potocki’nin İstanbul Elçiliği (17881793), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014, p.20. Jan Reychman, “1794 Polonya İsyanı ve Türkiye”, Belleten, 1967, Vol. XXXVI, nr. 121, pp. 85-91. Hacer Topaktaş, “Lehistan’dan Polonya’ya: Polonya Tarih yazımında Türkler ve Türkiye” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 2010, (2011) Vol. 8, nr.15, p. 540. With the aim of examining the status of Poles took refuge in the Ottoman Empire in 1848 and with the aim of strengthening their place with Turkey in the Crimean War started in 1843, the Polish poet Adam Mickiewicz came to Istanbul in 1855. Also see Bayram Nazır, Ottoman Hospitality and Its Impact on Europe, Istanbul: Istanbul Chamber of Commerce, 2008, pp. 77-79. 10 Sabire Arık, “Polonya Kralı III. Jan Sobieski Hükümdarlık Dönemi (1674-1696)”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 2005, Vol. 28, p. 224. 11 Danuta Chmielowska, “The Stand of Polish Government Towards the Stabilization of Turkey after the Versailles Treaty, Lausanne Conference in 1923”, Beşinci Uluslararası Atatürk Kongresi, Bildiriler, 8-12 Aralık 2003, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi, 2005, pp. 705-709. 12 Mehmet Sait Dilek, “TMBB Hükümeti ile Polonya Cumhuriyeti (Lehistan) Arasında 23 Temmuz 1923 Tarihinde İmzalanan Antlaşmalar ve Tarafları Dış Politika Yaklaşımları”, Turkish Studies, 2013, Vol. 9, nr. 8, p. 1138. 13 Jan Reychman, Polonya ile Türkiye Arasındaki Diplomatik Münasebetlerin 550. Yıldönümü, Ankara: Ankara Polonya Büyükelçiliği Yayınları, 1964, p. 19. PROCEEDINGS OF THE SYMPOSIUM ON THE 600th YEAR OF POLISH-TURKISH RELATIONS ENG 165 SYMPOSIUM PAPERS Erhan AKDEMİR 1945-1989 Period Hitler launched an attack on Poland on the first day of September in 1939 after he concluded a treaty with the Soviets on the 23th of August of the same year to invade Poland. He, thus, led the World War II to start. Poland was shared by the German and Soviet troupes towards the end of September. In the meantime, the decision makers in Turkey mainly aimed at keeping the state out of another great war by remembering the experience of how the Ottoman Empire was drifted to the World War I and the Turkish nation came up against extinction. In 71 No 28 Yes 1 No Answer this frame, Turkey did not get involved in the World War II.[14] After the World War II, Poland existed under a socialist government between the years of 1947-1989. Poland, which was occupied by the Soviet forces only at the end of the war, took place in the ideological group led by the Soviet Union with which Poland cooperated within such organizations as Warsaw Treaty Organization and Comecon. In this period, Turkey acted as an important ally of the Western Bloc completely, and it gained a place in both political and economic organizations such as the European Council, the European Economic Community and Organization for European Economic Cooperation as well as transatlantic-centered military organizations like NATO. As mentioned before, Poland was exposed to tribulations by the Third Reich in the course of the World War II. Many Polish refugees willing to escape from this tribulation took refuge in Turkey one more time.[15] Following the end of communist regime in Poland in 1989, the relations between Turkey and Poland began to follow a positive course and two countries became allies with Poland’s joining to NATO in 1999. Becoming a member of the EU in 2004 Poland is among the countries supporting Turkey’s accession to the EU. Cultural and Social Aspects in Relations: The Perception In this section of the article, there will be an attempt to prove that the two societies do not have enough knowledge to analyze each other profoundly or to remove some stereotyped bias, which still continues to exist for each other in spite of the long and amicable diplomatic, cultural and political relations and intercourses mentioned above. Meanwhile, the perception of Turkey in Poland will be emphasized. In this scope, the studies in both different levels will be examined. Firstly, the results of one-to-one interviews, which were performed by the writer with 352 people selected randomly in Warsaw, Poland between the dates of 26th of 14 Kemal Yakut and Esra Yakut, “İkinci Dünya Savaşı (1939 – 1945)”, Siyasi Tarih II, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2013, pp. 33 – 34. 15 166 Boleslaw Gebert, “Five Hundred and Fifty Years of Diplomatic Relations Betvıeen Turkey and Poland”, The Turkish Yearbook of International Relations, 1963, Vol. 4, p. 108. Chart 1: Have you ever been to Turkey? January and 25th of February in 2011, will be reviewed. [16] And then, data obtained from the second hand sources will be emphasized. Although there is a demand for referring to the perception of Poland in Turkey in the essay, this issue cannot be subjected to review because no publication about this issue can be reached. Sixteen questions in total were directed to attendees. Regarding the context of the essay, five out of the fifteen questions were taken into consideration. As for reviewing the said interviews, 71 percent of those attending the interview (249 people) has given the answer ‘’No’’ to the question ‘’Have you ever been to Turkey?’’ 28 percent of the attendees (100 people) has given the answer ‘’Yes’’ (see Chart 1). Although first ideas in the minds of the attendees about Turkey generally show the positive situation, the answers such as regarding the country as exotic and thinking it to have an interesting culture, in fact, refer to an obscurity. Besides; the answers like Turkey is a holiday spot, sunny with good food present the fact that the attendees to the interview about Turkey have sciolism about it. The clearest sign of this situation is the results presented in the further charts (see Chart 2). As 58,23 percent of the attendees (205 people) has given the answer “no” to the question “Do you think that Turkey is a part of the European identity and culture?’’ (Question 5), 39.77 percent of them (140 people) has given the answer “yes’’ (see Chart 3).[17] 16 A general interview method was followed in this research which was also a part of author’s doctoral study. Also see Erhan Akdemir, Avrupa Birliği’nde Kimlik, Kültür Tartışmaları ve Türkiye, Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım, 2013. 17 Akdemir, “Avrupa Birliği’nde Kimlik, Kültür”, p. 184. PROCEEDINGS OF THE SYMPOSIUM ON THE 600th YEAR OF POLISH-TURKISH RELATIONS ENG 167 SYMPOSIUM PAPERS Erhan AKDEMİR 75 Vacation 30 Food 34 Exotic and Interesting Culture 63 Asian, Muslim and Eastern 103 9 38 46,53 No 45,45 Yes No Answer Ataturk Left Empty Chart 4: Answers of the attendees to the question “Do you think that Turkey is a European country?’’ Chart 2: What does Turkey mean for you? 59,94% 58,23 No 39,77 Yes Chart 3: Answers of the attendees to the question “Do you think that differences of religion, identity and culture 9,94% democracy, violation of women’s rights and human rights, and freedoms 2,84% population 2,55% geographical size 5,11% political problems (Cyprus and Armenian problems etc.) 4,26% economic problems 3,40% percent ‘misperceptions’ Turkey is a part of the European identity and culture?’’(Question 5). Chart 5: Answers of the attendees to the question “What do you think is the major problem between Turkey and the EU?” 168 PROCEEDINGS OF THE SYMPOSIUM ON THE 600th YEAR OF POLISH-TURKISH RELATIONS ENG 169 SYMPOSIUM PAPERS Erhan AKDEMİR 45,45 percent (160 people) of the attendees has given the answer “yes’’ to the question “Do you think that Turkey is a European country?’’ while 46,53 percent (164 people) has given the answer “no” (see Chart 4).[18] To the question “What do you think is the major problem between Turkey and EU?,’’ 59,94 percent of the attendees (211 people) has given the answer “differences of religion, identity and culture”. 9,94 percent of the attendees (35 people) has given the answer “democracy, violation of women’s rights and human rights, and freedoms.’’ 2,84 percent of the attendees (10 people) has described “population” and 2,55 percent (9 people) has described “geographical size” as the major problem between Turkey and the EU. Additionally, 5,11 percent (18 people) has given the answer “political problems” ( Cyprus and Armenian problems etc.), 4,26 percent (15 people) has answered the question as “economic problems” and 3,40 percent (12 people) as ‘misperceptions’ (Chart 5). While 40,90 percent out of 352 attendees (144 people) has regarded the core values of the European identity and culture as “fundamental human rights, democracy and freedoms” (Question 6), 21,30 percent (75 people) has regarded it as “religion and culture of Christianity”. On the other hand, in the recent years of the globalizing world, international student activities have increased among the universities. Students prefer education in different countries to learn a new language and, thus, for their future career plans. One of programs adding a new aspect to the international student mobility is Erasmus Student Exchange Program. In 2004, Turkey began to join to this program. In the scope of this exchange activity, the results are quite remarkable when compared the number of Polish students coming to Turkey with the number of students going to Poland from Turkey, and the number of students going to the other EU countries from Turkey with the number of students coming to Turkey from the other countries in Europe. As the research conducted on the Erasmus coordinators of the EU universities has revealed, we see that the appeal of Turkey’s geographical and cultural features are the most significant reason lying beneath Erasmus students’ preference to choose Turkey. According to the research of Mutlu, the Polish Erasmus coordinators see that Turkey’s natural beauty with a temperate climate, its different culture and tradition from Europe, its geographic location linking to the Asian culture and hospitality are the most significant factors for the Erasmus students’ preference of Turkish universities.[21] In fact, these data present parallelism with 6,81 percent (24 people) has answered it as “history” as 4,82 percent (17 people) as “science, the data revealed in Chart 2. This is why, we see that many Polish students prefer Turkey. As for the second hand public opinion polls, the rate of those reviewing that Turkey partly academic years.[22] Lithuania followed Poland with 145 students and so did Spain with 118 literature, philosophy and art”. [19] belongs to Europe geographically in the EU-25 is 55 percent according to results of the EU’s polling organization Eurobarometer’s poll in Spring 2005. And the rate of those reviewing that Turkey partly belongs to Europe historically is 42 percent. According to 54 percent of the attendees to the survey, the cultural differences between Turkey and the EU countries To illustrate, Polish students formed 339 out of 1093 students in total coming to Anatolian University in the scope of Erasmus program between the 2005 - 2006 and 2012-2013 students and Germany with 94 students. Similarly, 503 out of 2306 students going from Turkey preferred Poland. In the Turkish students’ preferences, the Czech Republic followed Poland with 334 students, and so did Germany with 294 students and Spain with 234 students.[23] are a crucial factor about Turkey’s membership of the EU. The rate of those who defend this Conclusion geographically is 74 percent in Poland. Again in Poland, the rate of those reviewing that determined not by military conflicts but by the long term peaceful co-existence and trade, opinion is 54 percent in the EU-25 according to the results. But, when the results examined in country-base, for example, the rate of those reviewing that Turkey partly belongs to Europe Turkey partly belongs to Europe historically is 68 percent as the rate of those accepting the idea “cultural differences between the EU countries are the significant factor for Turkey’s joining to the EU’’ is 43 percent.[20] 18 Akdemir, “Avrupa Birliği’nde Kimlik, Kültür”, pp. 184-185. 19 Akdemir, “Avrupa Birliği’nde Kimlik, Kültür”, p. 186. 20 Standard Eurobarometer 63 http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/eb/eb63/eb63_en.pdf (27.06.2014). 170 Consequently, the general nature of the relations between Turkey and Poland has been 21 Sevda Mutlu, “AB Üniversiteleri Erasmus Koordinatörlerinin Türk Üniversitelerinin Erasmus Öğrenci Değişim Programına Katılımı ve Türk Erasmus Öğrencileri Algısı”, e-International Journal of Educational Research, Vol. 4, nr. 3, 2013, pp. 114 – 120. 22 http://www.uib.anadolu.edu.tr/index.php?option=com_content&view=article&id=32&Itemid=48&lang=en (07.07.2014). 23 http://uib.anadolu.edu.tr/index.php?option=com_content&view=article&id=44%3Agiden-oerenci-listeleri&c atid=21%3Aoerenim&Itemid=49&lang=tr (07.07.2014). PROCEEDINGS OF THE SYMPOSIUM ON THE 600th YEAR OF POLISH-TURKISH RELATIONS ENG 171 Erhan AKDEMİR which existed since the beginning of relations, mutual cultural and social effects and thesupport for the independence of Poland by Turks. Such a historical background has crated an environment of amity between Poland and Turkey and mutual sympathy between the two states. However, it is clear that there is a lack of knowledge between the societies although they have such a deep and long relationship especially in diplomacy. In this regard, there is a necessity to increase the number of comparative studies between Poland an Turkey, especially on the cultural and social fields. 600. YILINDA TÜRKİYE-POLONYA İLİŞKİLERİ SEMPOZYUMU (5 Mart 2014) BIBLIOGRAPHY AKDEMİR, Erhan, Avrupa Birliği’nde Kimlik, Kültür Tartışmaları ve Türkiye, Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım, 2013. ARIK, Sabire, “Polonya Kralı III. Jan Sobieski Hükümdarlık Dönemi (1674-1696)”, Ankara Üniversitesi Dil ve TarihCoğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, nr. 38, 2005, pp. 213-238. CHMIELOWSKA, Danuta, “The Stand of Polish Government Towards the Stabilization of Turkey After the Versailles Treaty, Lausanne Conference in 1923”, Beşinci Uluslararası Atatürk Kongresi, Bildiriler, 8-12 Aralık 2003, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi, 2005, pp.705-709. DİLEK, Sait Mehmet, “TMBB Hükümeti ile Polonya Cumhuriyeti (Lehistan) Arasında 23 Temmuz 1923 Tarihinde İmzalanan Antlaşmalar ve Tarafları Dış Politika Yaklaşımları”, Turkish Studies, 2013, Vol. 9, nr. 8, pp. 1127 – 1147. GEBERT, Boleslaw, “Five Hundred and Fifty Years of Diplomatic Relations Between Turkey and Poland”, The Turkish Yearbook of International Relations, 1963, Vol. 4, pp. 103-110. 09:00-09:30 Kayıt 09:30-10:00 Açılış Konuşmaları - BYEGM Genel Müdürü Murat KARAKAYA - Başbakan Yardımcısı Bülent ARINÇ 10:30 – 10:50 Keynote Speech: Prof. Dr. Halil İNALCIK Osmanlı İmparatorluğu-Polonya İlişkilerine Dair Genel Bir Değerlendirme 10:50– 12:00 I.Oturum: Tarihte Türkiye-Polonya İlişkileri KOŁODZIEJCZYK, Dariusz, Ottoman-Polish Diplomatic Relations (15th–18th Century): An Annotated Edition of ‘Ahdnames and Other Documents, Leiden: Brill, 2000. Oturum Başkanı: Prof. Dr. Feridun EMECEN KURAT, Nimet Akdes, “Türk Diplomasisi ve Polonya Merkez Arşivindeki Türkçe Vesikalara Ait Lehçe İki Eser”, Belleten, 1966, Vol. XXX, nr. 119, pp. 439 – 457. Dariusz KOLODZIEJCZYK MUTLU, Sevda, “AB Üniversiteleri Erasmus Koordinatörlerinin Türk Üniversitelerinin Erasmus Öğrenci Değişim Programına Katılımı ve Türk Erasmus Öğrencileri Algısı”, e-International Journal of Educational Research, Vol. 4, nr. 3, 2013, pp. 95 – 127. Komşuluktan Kardeşliğe: Polonya-Türkiye Tarihsel İlişkilerine Dair Bir Perspektif NAZIR, Bayram, Ottoman Hospitality and Its Impact On Europe, İstanbul: Istanbul Chamber of Commerce, 2008. REYCHMAN, Jan, Polonya ile Türkiye Arasındaki Diplomatik Münasebetlerin 550. Yıldönümü, Ankara: Ankara Polonya Büyükelçiliği Yayınları, 1964. REYCHMAN, Jan, “1974 Polonya İsyanı ve Türkiye”, Belleten, 1967, Vol. XXXI, nr. 121, pp. 85 – 91. TOPAKTAŞ, Hacer, “XVIII. Yüzyıl Ortalarında Türk-Leh İlişkilerinden Bir Kesit: Kapıcıbaşı Mehmed Ağa’nın Lehistan (Polonya) Elçiliği (1757-1758)”, Osmanlı Araştırmaları, 2007, nr. 29, pp. 203 – 225. Hacer TOPAKTAŞ Osmanlı-Leh İlişkilerinde Realpolitik ve Retorik -Bir XVIII. Yüzyıl Değerlendirmesi Piotr NYKIEL Birinci Dünya Harbi Döneminde Polonyalılar ile Türkler Arasındaki Askeri İlişkiler TOPAKTAŞ, Hacer, “Lehistan’dan Polonya’ya: Polonya Tarihyazımında Türkler ve Türkiye”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 2010, (2011) Vol. 8, nr. 15, pp. 537-590. 12:00-12:15 Soru ve Cevaplar YAKUT, Kemal and YAKUT, Esra, “İkinci Dünya Savaşı (1939 - 1945)”, Siyasi Tarih II, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2013, pp. 32 – 63. 12:15 -13:15 Öğle Yemeği 13:20-13:40 Keynote Speech: Ekonomi Bakanı Sn. Nihat ZEYBEKCİ “Türkiye-Polonya İktisadi İlişkileri” 13:45 – 14:45 II.Oturum: Türkiye-Polonya İktisadi İlişkileri Oturum Başkanı: Prof. Dr. Ahmet KESİK TOPAKTAŞ, Hacer, Osmanlı – Lehistan Diplomatik İlişkileri: Franciszek Piotr Potocki’nin İstanbul Elçiliği (1788 – 1793), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014. UZUNÇARŞILI, Hakkı İsmail, Osmanlı Tarihi, Vol. II, Ankara: Türk Tarih Kurumları Yayınları, 1988. Standard Eurobarometer 63 http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/eb/eb63/eb63_en.pdf (27.06.2014). http://www.uib.anadolu.edu.tr/index.php?option=com_content&view=article&id=32&Itemid=48&lang=en (07.07.2014). http://uib.anadolu.edu.tr/index.php?option=com_content&view=article&id=44%3Agiden-oerenci-listeleri&catid=21 %3Aoerenim&Itemid=49&lang=tr (07.07.2014). 172 Karol KUJAWA Gelişmekte Olan Türkiye ve Polonya ‘nın İktisadi İlişkileri Kemal GÜLERYÜZ Türkiye-Polonya İş Dünyası Temsilcilerinin Pazar ve İş İmkânları www.byegm.gov.tr 173 Tadeusz DULIAN Polonya-Türkiye: Makroekonomik Göstergeler Polonyalı Finans Yöneticilerinin Tahminleri 14:45-15:00 Soru ve Cevaplar 15:00– 15:15 Kahve Arası 15:15 – 15:35 Keynote Speech: Avrupa Birliği Bakan Yardımcısı Sn. Dr. Alaattin BÜYÜKKAYA “Avrupa Birliği Ekseninde Türkiye-Polonya Siyasi İlişkileri” 15:40 – 16:50 III. Oturum: Yakın Dönem Türkiye-Polonya İlişkileri Oturum Başkanı: Prof. Dr. Çağrı ERHAN Erhan AKDEMİR Cumhuriyet Döneminde Türkiye-Polonya İlişkileri Bogdan GORALCZYK Uluslararası Sistemde Yükselen İki Güç Olarak Polonya ve Türkiye Adam SYZMANSKI Avrupa Birliği’ne Üyelik Sürecinde TürkiyePolonya İlişkileri 16:50- 17:00 Soru ve Cevaplar 17:00 - ….. Kapanış: Türkiye-Polonya İlişkilerinin Geleceği - Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Sayın Abdullah GÜL - Polonya Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Sayın Bronislaw KOMOROWSKI SYMPOSIUM ON THE 600 YEARS OF POLISH-TURKISH DIPLOMATIC RELATIONS (5 March 2014-ANKARA) 09:00-09:30 Registration 09:30-10:00 Opening Remarks - General Director of DGPI Murat KARAKAYA - Deputy Prime Minister Bülent ARINÇ 10:30 – 10:50 Keynote Speech: Prof. Dr. Halil İNALCIK A General Framework of the Relations Between Ottoman Empire and Poland 10:50 – 12:00 I.Session: Relations Between Turkey and Poland in History Moderator: Prof. Feridun EMECEN Dariusz KOŁODZIEJCZYK From Neighborhood to Brotherhood: A Perspective on the Historical Relations Between Poland and Turkey Hacer TOPAKTAŞ Realpolitik and Rhetoric in Ottoman-Polish Relations – An Assessment of the 18th Century Piotr NYKIEL Military Relations Between Poland and Turkey During the First World War 12:00 -12:15 Questions and Answers 12:15- 13:15 Lunch 13:20-13:40 Keynote Speech: Minister of Economy Mr. Nihat ZEYBEKCİ “Economic Relations Between Turkey and Poland ” 13:45 – 14:45 II. Session: Economic Relations between Turkey and Poland Moderator: Prof. Dr. Ahmet KESİK Karol KUJAWA Turkish-Polish Economic Relations As Developing Countries 174 175 www.byegm.gov.tr www.byegm.gov.tr Kemal GÜLERYÜZ Market and Business Opportunities for the Business Represantatives of Turkey and Poland Tadeusz DULIAN Poland-Turkey: Macroeconomic indicators vs. Polish CFOs’ prognosis 14:45 – 15:00 Questions and Answers 15:00 – 15:15 Coffee Break 15:15 – 15:35 Keynote Speech: Deputy Minister for EU Affairs Mr. Dr. Alaattin BÜYÜKKAYA “Political Relations between Turkey and Poland in the Context of the EU ” 15:40 – 16:50 III. Session: Turkey – Poland Relations in Recent Period Moderator: Prof. Dr. Çağrı ERHAN Erhan AKDEMİR Turkey-Poland Relations in the Republican Period BOGDAN GÓRALCZYK Turkey and Poland as Two Rising Powers in the International System Adam SYZMANSKI Questions and Answers 16:50 – 17:00 17:00 – … Relations between Turkey and Poland: in the Process of European Union Full Membership Closing Session: The Future of Turkish-Polish Relations - President of the Republic of Turkey H.E. Mr. President Abdullah GÜL President of the Republic of Poland H.E. Mr. Bronisław KOMOROWSKI 176 www.byegm.gov.tr Baskı: Özel Matbaa / 0132 395 06 08 T.C. Başbakanlık Basın - Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü // www.byegm.gov.tr Ceyhun Atıf Kansu Caddesi No:122 06520 Balgat / Ankara / TÜRKİYE Tel: +90 312 583 60 00 ISBN: 978-975-19-6468-7