GERİLEME DÖNEMİ ( 1699–1792) OSMANLI TARİHİ

ÖBL 10. SINIFLAR TARİH-2 DERSİ
DERS NOTLARI
KONU:GERİLEME DÖNEMİ ( 1699–1792) OSMANLI TARİHİ
18. yüzyılın özellikleri:
DİKKAT: 18. yüzyıl,İngiltere nin denizlerdeki üstünlüğü elde ettiği,2. Dünya savaşı nın sonuna kadar
süper güç olarak Avrupa ve Dünya siyasetine hakim olmaya başladığı, Avrupalı devletlerin sömürge
elde etmek için birbiri ile mücadele ettikleri ve İngiltere nin üstünlüğü elde ettiği yüz yıldır.
Bu yüzyılda
1)Osmanlı Devletinin dış politikadaki hedefi: Karlofça da kaybettiği toprakları geri
almaktır(1699 da Avusturya, Venedik,Polonya ve Rusya ile imzaladığı).
2)Osmanlı Devleti 18. yüzyılda ise en çok RUSYA ile savaşacaktır( Çünkü Rusya sömürgeler
elde etmek, ticaret yapmak açık denizlere,yani Akdeniz ve Büyük Okyanus’a çıkmak
istiyordu, en kısa yol Boğazlar ya da Doğu Anadolu yolu ile olabilirdi)
3) Fransa ile Kanuniden beri iyi giden ilişkiler Fransa ( Napolyon Dönemi) 1798 Mısır'a
saldırınca ilişkiler bozulacak,
4) Osmanlı Devleti'nin toprak kaybı hızlanacak, Avrupa'nın bilim ve tekniği alınmaya
çalışılsa da yeterli olmayacak,
5) Osmanlı Devleti Avrupa'nın kendisinden üstün olduğunu kabul etmek zorunda
kalacaktır.
Osmanlı-Rus İlişkileri
Yukarıda da söylediğimiz gibi Rusya’nın Dış Politikadaki genel amacı sömürgeler
elde etmek için sıcak denizlere açılmaktır. Bu politika ilk kez Rusya’nın başında bulunan Çar
I.Petro(takma adı “ gözü kara “anlamında Deli Petrodur) tarafından
saptanmıştır.Petro,ülkesini Avrupa’nın en güçlü devleti haline getirmek istiyordu.O da
İngiltere gibi denizlerde güçlü olmak, bir çok ülke ile ticaret yapmak,ülkesini
zenginleşti,rmek istiyordu. Bunun yolunun açık denizlere açılmaktan geçtiğini biliyordu.
Rusya’nın Osmanlı İmparatorluğuna karşı uyguladığı politika nedir?
1) Osmanlı topraklarından geçerek “açık denizlere “ulaşmak istemiştir.Bunu gerçekleştirmek
için Osmanlı devletini içerden ve dışardan darbelerle zayıflatmaya,ortadan kaldırmaya
çalışmıştır.
2)Rusya nın etnik(ırksal) kökeni Slav ve dini de Hrsitiyanlığın Ortodox mezhebidir. Rusya
Slav ırkının ve Ortodox mezhebinden olanların en güçlü temsilcisidir.Bu yüzden
Yunan,Bulgar,Sırp gibi Slav kökenli olup ta Osmanlı egemenliği altında olan Balkan
toplumlarını Osmanlıya karşı kışkırtarak Slav Birliği kurmak,Osmanlı devletini yıkmak
istemiştir.(Bu uygulaması Panslavizm/ Slav Birliği olarak adlandırılır).
3)Rusya bu amacını gerçekleştirmek için Osmanlı ya karşı kazandığı başarılar sonunda
imzaladığı Antlaşmalarla Osmanlı topraklarındaki Ortodoksları himaye altına almak çabası
altındadır( Örnek: 1774 te imzalanan Küçükkaynarca Antlaşması,1878 de imzalanan Berlin
Antlaşması ).
SONUÇ:Yukarıdaki sebeplerden ötürü 18. yy. da Osmanlı en çok Rusya ile karşı karşıya
gelmiştir.
PRUT ANTLAŞMASI İLE BİTEN OSMANLI-RUS SAVAŞI
Prut Seferi 1711 ( III. Ahmet Dönemi)
Sebep: Çar Petro, Eflak ve Boğdan beylerini( Moldovalılar) Osmanlıya karşı isyana
kışkırtıyordu.Osmanlı sadrazamı Baltacı Mehmet Paşa,bizzat Çar Petro ve Rus ordusunu Prut
ırmağı kıyısında abluka altına aldı. Rus ordusu çaresiz durumdaydı. Çar barış isteğinde
bulundu. Taraflar arasında Prut Antlaşması (1711) imzalandı.
1)Karlofça Antlaşmasına ek olarak imzalanan İstanbul antlaşması ile Ruslara verilen Azak
kalesi geri alınacak( Azak Kalesi’nin önemi:Rusya nın Karadeniz’e,dolayısı ile Boğazlardan
Akdeniz’e inmesini sağlayan bir konuma sahiptir)
2)Ruslar İstanbul’da devamlı elçi bulunduramayacak.
3)Rusya Lehistan’ın( Polonya) iç işlerine karışmayacak.
Pasorofça Antlaşması (1718) ( III. Ahmet Dönemi)
Belgrat’ ı kuşatan Avusturya orduları Sırbistan üzerine yürümeye başladı. Tam bu srada
barış yanlısı Damat İbrahim paşa sadrazam oldu. Avusturya ile Pasorafça Antlaşması yapıldı.
Maddeleri:1)Belgrat Avusturya’ya verildi.2)Mora yarımadası ve Girit iskelesi Osmanlı
devletinde kaldı.
Önemi: Osmanlı devleti Avrupa’ya geçişte çok önemli bir üstü olan Belgrat’ı kaybetti. 24
yıl sürecek bu anlaşma ile Lale Devri başlamıştır.
BELGRAT ANTLAŞMASI İLE BİTEN OSMANLI-AVUSTURYA-RUSYA SAVAŞLARI
Avusturya’nın amacı : Sırbistan’ı alarak Akdeniz’e inmektir. Rusya Prut antlaşmasını
bozarak Azak bölgesini işgal etti. Osmanlı Rus savaşı başladı. Avusturya Osmanlılara savaş
ilan etti. Fransa’nın arabuluculuğu ile Belgrat antlaşması yapıldı.
Avusturya ile Belgrat Antlaşması –1739-Avusturya Pasarofça ant. ile aldığı bölgeleri geri
verecek.
Rusya ile Belgrat Antlaşması –1739Azak kalesi Ruslarda kalacak, fakat Ruslar bu kaleyi yıkacak ve yerine yeni bir kale
yapmayacaklar. Rusya Karadeniz’de savaş ve ticaret gemisi bulundurmayacak.
Önemi: Her iki antlaşmada Osmanlı’nın 18.yy da imzaladığı son şerefli antlaşmadır.
Osmanlı devleti devrin iki büyük devletine karşı koyabileceğini göstermiştir.
DİKKAT:1740 kapitülasyonları (I. Mahmut Dönemi)
Fransa nın Belgrat antlaşmaları sırasında Osmanlı’ya yardımcı olması nedeni ile Kanuni
döneminde Fransa’ya verilen kapitülasyonlar, her yıl yenilenmek yerine sürekli hale getirildi.
KÜÇÜK KAYNARCA ANTLAŞMASI İLE BİTEN OSMANLI-RUS SAVAŞI
1770 yılında İngilizlerin de desteğini alarak Cebeli Tarık Boğazı’ndan geçen Rus donanması
Akdeniz’e girdi. Ruslar Çeşme de bulunan Osmanlı donanmasını yaktı(Çeşme Baskını)
Avusturya ve Prusya nın arabuluculuğu ile barış yapıldı.
Küçük Kaynarca Antlaşması 1774
1-Kırım bağımsız olacak.
2)Halkı Müslüman olan Kırım sadece dini açıdan Osmanlı halifesine bağlı olacak .
3) Rus gemileri Osmanlı limanlarından yararlanabilecek-İngiltere ve Fransa'ya verilmiş olan
kapitülasyonlar Rusya ya da verilecek.
4) Rusya gerekli gördüğü yerlerde konsolosluk açabilecek.
5)Rusya Osm. topraklarındaki Ortodoksların haklarını koruyacak.
6)Osmanlı ilk kez savaş tazminatı verdi.
SONUÇ:Kırım’ ın Durumu: Rusya’nın Kırımdan çıkmasını öngören Aynalıkavak
Tenkihnamesine rağmen Bir oldu bitti ile Kırım Rusya’nın vilayeti haline getirildi.
Osmanlı-Rus Ve Avusturya Savaşları (1787-1792) (I. Abdülhamit -III. Selim
Dönemi)Rusların Kırımı işgal etmesi üzerine Osmanlı Rus savaşları başladı. Avusturya,
Rusya’nın yanında savaşa girdi. Fransız İhtilali’nin ortaya çıkması üzerine Avusturya kendi
ülkesinde de hareketlenmeler başlamsından korktu ve barış istedi.Avusturya ile ile Ziştovi
antlaşması imzalandı (1791). (III. Selim Dönemi)Tek başına kalan Rusya barış istemek
zorunda kaldı.Rusya’yla Yaş antlaşması imzalandı.-1792- (III. Selim Dönemi)
önemi:Kırım’ın Rus toprağı olduğu kabul edilmiştir. Osmanlı devleti kaybettiği toprakları
geri alma ümidini kaybetmiştir. Gerileme dönemi bitmiş dağılma dönemi başlamıştır.
OSMANLI FRANSIZ İLİŞKİLERİ
Napolyon’un Mısır Seferi (1798)
Sebepleri:1- Fransa’nın İngiltere’yi zor durumu düşürmek amacıyla sömürge yolunu
kapatmak istemesi-Yeni sömürgeler elde etmek istemesi- Akdeniz’i kontrol altına almak
istemesi.
Bu sebeplerle Napolyon 38.000 kişilik bir ordu ile Mısır’a çıkarma yaptı.Osmanlı devleti
bölgeyi tek başına koruyamadı, İngiltere ve Rusya Osmanlının yanında yer aldı. Cezzar
Ahmet Paşa komutasındaki Nizam-ı Cedid askerleri Fransızları yenilgiye uğrattı. Fransızlarla
El Ariş antlaşması imzalandı.
Sonuçları: Fransa’nın Akdeniz’deki gücü sona erdi. Akdeniz’deki güç İngiltere’ye geçti.
Osmanlı toprakları ve denizleri İngiltere, Fransa gibi devletlerin de katıldığı bir mesele
haline geldi. (özellikle boğazlar).
OSMANLILARDA XVIII. YY ISLAHATLARI/DÜZELTME,İYİLEŞTİRME
ÇALIŞMALARI
XVIII yy Islahatlarının Genel Özellikleri
1-Avrupa nın ileride olduğu kabullenilmiş, Avrupa kurumları,mimarisi, teknoloji ve bilimi
örnek alınmıştır.
2-savaşlarda başarılı olma endişesi hissedilir. Bu nedenle özellikle askeri alanda ılahatlar
yapılmıştır(Ordunun teknik donanımı,eğtimi,silah, vb. iyileştirilmiş).
3-Yurt dışından Mühendisler,askerler davet edilerek ülke hizmetine alınmıştır.
4-Islahatlar tam olarak başarılı olamasa da çöküşü geciktirmiştir.
ÖNEMLİ NOT: Düzeltme çalışmalarına en çok Yeniçeri Ocağı karşı çıkmıştır.
LALE DEVRİ(1718–1730) OSMANLI NIN
BATIYA AÇILAN İLK PENCERESİ
Pasarofça Antlaşması ile başlayıp Patrona Halil
isyanı ile sona eren dönemdir. Devrin padişahı
III.Ahmet sadrazamı ise Nevşehirli Damat
İbrahim Paşadır.
Lale devrinde Osmanlı tarihinde ilk kez Avrupa
usulünde yenilikler yapıldı.
1-Avrupa’ya ilk kez geçici elçiler gönderildi.
2–Matbaa Türkiye ye getirildi.Şeyh ül İslamın
fetvası sonrasında.(1727 yılında,İbrahim
Müteferrika tarafından)
DİKKAT:İstanbul daki Ermeni ve Rum tüccarlar
matbaayı kullanmakta idiler. İlk basılan kitap,
Van kulu Lügatıdır. İlk Türk matbaası Sait Mehmet Efendi ve İbrahim Müteferrika tarafından
açılmıştır.
3-Yalova’da kâğıt fabrikası kuruldu.
4-Yeniçerilerden oluşan itfaiye teşkilatı/Tulumbacılar.kuruldu 1720.
5-İstanbul’da kumaş ve çini fabrikası kuruldu.
6-Doğu/İran klasikleri Türkçeye çevrildi.
7-ilk kez çiçek aşısı uygulandı.
8-Kütüphaneler açıldı. (Topkapı da Enderun kütüphanesi ile Yeni cami kütüphanesidir.)
9-Avrupa mimarisinin Rokoko ve Barok tazları,İran cam ve minyatür sanatlarının kullanıldığı
sanat eserleri, binalar,köşkler,bahçeler yaptırıldı.
SONUÇ: Padişah ve devlet adamlarının eğlence ve barış havasından çıkamaması,İran’a
yapılması beklenen seferin gerçekleşmemesi, Batıdan gelen yeniliklerin muhafazakar
çevrelerce benimsenmemesi gibi nedenlerle İstanbul’da Patrona Halil İsyanı oldu;bu
dönem sona erdi. (1730) III. Ahmet tahtan indirildi. I. Mahmut tahta çıktı.Sadrazam
Nevşehirli damat İbrahim Paşa öldürüldü, saraylar ,güzelim mimari eserler tahrip edildi.
I. Mahmut zamanını bekleyip,daha sonra Patrona ve bir çok kişiyi idam ettirecektir.