12. amino asit sentezi ve karbonlarının metabolizması
advertisement
Tıbbi BİYOKİMYA Sorularla Konu Anlatımlı Editör Prof. Dr. Dildar KONUKOĞLU İstanbulÜniversitesiCerrahpaşaTıpFakültesi TıbbiBiyokimyaAnabilimDalı Yardımcı Editörler Prof. Dr. Z. Gülnur ANDİCAN Prof. Dr. Hafize UZUN İstanbulÜniversitesiCerrahpaşaTıpFakültesi TıbbiBiyokimyaAnabilimDalı NOBEL TIP KİTABEVLERİ © 2017 Nobel Tıp Kitabevleri Tic. Ltd. Şti. Tıbbi BİYOKİMYA Sorularla Konu Anlatımlı Editör: Prof. Dr. Dildar KONUKOĞLU ISBN: 978-605-335-242-6 5846 ve 2936 sa­yı­lı Fi­kir ve Sa­nat Eser­le­ri ya­sa­sı hükümleri ge­re­ğince her­han­gi bir bö­lü­mü, res­mi ve­ya ya­zı­sı, ya­zar­la­rın ve ya­yın­la­yı­cı­sı­nın ya­zı­lı iz­ni alın­ma­dan tek­rar­la­na­maz, ba­sı­la­maz, kop­ya­sı çı­ka­rı­la­maz, fo­to­ko­pi­si alı­na­maz ve­ya kop­ya an­la­mı ta­şı­ya­bi­le­cek hiç­bir iş­lem ya­pı­la­maz. NOBEL TIP KİTABEVLERİ TİC. LTD. ŞTİ. Millet Cad. No: 111 Çapa-İstanbul Tel : (0212) 632 83 33 Faks : (0212) 587 02 17 DAĞITIM Tel : (0212) 771 52 11 - (0212) 771 33 09 Faks: (0212) 771 52 03 - (0212) 771 06 18 Yayımcı: Nobel Tıp Kitabevleri Tic. Ltd. Şti. Millet Cad. No:111 34104 Fatih-İstanbul Yayımcı Sertifika No : 15710 Baskı / Cilt : No-bel Matbaacılık San. Tic. Ltd. Şti. Ömerli mevki İhsangazi Cad. Tunaboyu sk. No. 3 Arnavutköy – Hadımköy – İstanbul Matbaa Sertifika No :12565 Sayfa Tasarımı - Düzenleme : Nobel Tıp Kitabevleri Kapak Tasarım : Nobel Tıp Kitabevleri Baskı Tarihi : Eylül 2016 - İstanbul EDİTÖRDEN EDİTÖRDEN 15 alınmış ‘’ Tıbbi BİYOKİMYA şan kitabımızda her bölümSorularla sonundaKonu “Sıra Anlatımlı’’ sizde” başlığı al15 farklı farklı üniversitemizden üniversitemizden33 33hocamız hocamıztarafından tarafındankaleme kaleme kitabımızı sizlereBİYOKİMYA ulaştırmaktanSorularla son dereceKonu mutluAnlatımlı’’ ve gururluyuz. Umuyor diliyoruz tıbbi biyokimya tında çoktanveşeçmeli ve ki açıklamalı sorularlaalanında bilgilerinizin alınmış “Tıbbi multidisipliner yaklaşımla hazırladığımız kitabımız, kavramları öğrenmenizi ve hastalıklarla ilişkili pekişmesini amaçladık. kitabımızı sizlerebirulaştırmaktan son derece mutlu ve gu- temel laboratuvar testlerine biyokimyasal yaklaşımınızı kolaylaştırır veBubecerilerinizi arttırır. Farklıyazıları bir bakış kitabın hazırlanmasında ile açısıyla destek veren rurluyuz. Umuyor ve diliyoruz ki tıbbi biyokimya alanında hocalarıma ve arkadaşlarıma, şükranlarımı ve teşekmultidisiplinerkitabımızın bir yaklaşımla hazırladığımız kitabımız, te- tüm hazırladığımız en önemli özelliği sorular üzerinden konuları ele almamızdır. Bu soruları sözlü ve yazılıKitabın başlangıcında bana itici güç mel kavramları öğrenmenizi ilişkili lisans, lisansüstü, yurt içi ve ve dışıhastalıklarla tıpta uzmanlık ve laboradoçentlik kürlerimi sınavlarınısunarım. düşünerek titizlikle hazırladık. Soruların veren sonrasında bana destektablo olan yardımcı editörlerim tuvar testlerine biyokimyasal yaklaşımınızı ve de açıklamalarında temel bilgilerin yanı sıra kolaylaştırır güncel bilgilere yer veverdik ve konularımızı ve şekiller ile Prof. Dr. Gülnur ANDİCAN Dr. Hafize UZUN’a, becerilerinizi arttırır. Farklı birdiğer bakışbir açısıyla hazırladığımız zenginleştirdik. Kitabımızın özelliği, temel biyokimya konularının yanı sıra organveveProf. fonksiyon bazında çalışma akademik hayatım boyunca manevi deskitabımızın klinik en önemli özelliği yaklaşımların sorular üzerinden hastalıklara laboratuvar da yerkonuları almasıdır. 9tüm bölüm ve 60ve konudan oluşan kitabımızda her bölüm teğini her zaman yanımda hissettiğim, sabır ele almamızdır. Bu soruları sözlü ve yazılılisans, lisansüssonunda ‘’ Sıra sizde ‘’ başlığı altında çoktan şeçmeli ve açıklamalı sorularla bilgilerinizin pekişmesini amaçladık. ve anlayışla tü, yurt içi ve dışı tıpta uzmanlık ve doçentlik sınavlarını beni destekleyen ve yol gösteren sevgili eşim Dr. M. Metin Bu kitabın hazırlanmasında yazıları ile destek veren tüm hocalarıma ve arkadaşlarıma , sükranlarımı ve düşünerek titizlikle hazırladık. Soruların açıklamalarında KONUKOĞLU’na, beni bugünlere yetiştiren canım annem teşekkürlerimi sunarım. Kitabın başlangıcında bana itici güç veren ve sonrasında bana destek olan yardımcı temel bilgilerin yanı sıra güncel bilgilere de yer verdik ve ve babama, akademik hayatımın gelişiminde destek olan ve editörlerim Prof. Dr. Gülnur ANDICAN ve Prof. Dr. Hafize UZUN’a, tüm çalışma ve akademik hayatım boyunca konularımızı tablo ve şekiller ile zenginleştirdik. Kitabımı- beni yetiştiren tüm hocalarıma ve bu kitabın basılmasında manevi desteğini her zaman yanımda hissettiğim, sabır ve anlayışla beni destekleyen ve yol gösteren sevgili eşim Dr. zın diğer bir özelliği, temel biyokimya konularının yanı sıra desteğini esirgemeyen Ersal BİNGÖL şahsında Nobel Tıp M. Metin KONUKOĞLU’na, beni bugünlere canım Kitabevlerine annem ve babama, akademik teşekkür hayatımınederim. gelişiminde organ ve fonksiyon bazında hastalıklara klinikyetiştiren laboratuvar ve çalışanlarına destek olan ve beni yetiştiren tüm hocalarıma ve bu kitabın basılmasında desteğini esirgemeyen Ersal BİNGÖL yaklaşımların da yer almasıdır. 9 bölüm ve 60 konudan olu- Sevgi ile kalın, şahsında Nobel Kitabevine ve çalışanlarına teşekkür ederim. Sevgi ile kalın, Prof. Dr. Dildar Konukoğlu Prof. Dr. Dildar Konukoğlu Eylül 2016 Cerrahpaşa-İstanbul Eylül 2016 Cerrahpaşa-İstanbul iii GİRİŞ Biyokimya, tüm canlıların yapısında yer alan kimyasal molekülleri ve canlının yaşamı boyunca sürüp giden kimyasal olayları inceleyen, kelime anlamı olarak bio (canlı, yaşam) ve kimya kelimelerinin birleşmesi ile oluşan bir yaşam bilimidir. Biyokimya bilimi, bir taraftan canlı yapıyı meydana getiren molekülleri, iyonları ve bunların canlı sistemdeki dağılışını incelerken; diğer taraftan molekül ve iyonların canlı sistemdeki oluşumunu, uğradıkları kimyasal değişiklikleri ve metabolizma son ürünlerini ve bunların organizmadan uzaklaştırılmasını araştırır. İsveçli bir kimyager olan Karl Scheele’nin 1700’lerin ortalarında bitki ve hayvan dokularının kimyasal bileşimi konusundaki çalışmaları, biyokimyanın ayrı bir disiplin halinde kurulmasına neden olmuş ve biyokimyaya çok önemli katkılarda bulunmuştur. Biyokimya’ya 1800 yılları sonuna kadar fizyolojik kimya, veya patolojik kimya adları da verilmiştir. Biyokimya ifadesi ilk olarak 1903 yılında Alman kimyager Carl Neuberg tarafından kullanılmıştır. Biyokimya tarihinin önemli dönüm noktası, Wohler’in 1820 yıllarında laboratuvar ortamında üreyi sentezlemesi olup, alanda en büyük atılımlar 1820’lerden sonra olmuştur. Louis-Nicolas Vauquelin, Pierre Jean Robiquet ve William Cumming Rose’nin amino asitler konusundaki çalışmaları oldukça önemlidir. Arthur Harden ve William John Young ile Embden Mayerhof’un, karbohidratların ara metabolizmaları ve Hans Adolf Krebs ve Fritz Albert Lipmann’ın trikarboksilik asit (1954 yılında nobel ödülü almıştır) ve üre döngüsü ve glioksalat metabolizmasına ait buluşları biyokimya alanında diğer dönüm noktaları olmuştur. İkinci dünya savaşı sonrasında biyokimya alanında çok hızlı ve yoğun ilerlemeler kaydedilmiş olup; çok hassas ve özgül yöntemlerin geliştirilmesi ile çok küçük miktarlardaki biyolojik moleküllerin saflaştırılmasına ve yapılarının aydınlatılmasına olanak sağlanmıştır. 1953 yılında James Dewey Watson ve Francis Crick, DNA’nın ikili sarmal yapısını aydınlatmış (1962 yılında nobel ödülü almışlardır) ve Allan Maxam ve Walter Gilbert in geliştirdiği yöntemler (kimyasal dizileme) ile DNA’nın yapısı bütün ayrıntıları ile belirlenmiştir. Son olarak ülkemiz bilim adamı Aziz Sancar, DNA’ nın onarılması ile ilgili yaptığı çalışma- lardan dolayı Paul Modrich ve Tomas Lindahl ile birlikte 2015 Nobel Kimya Ödülü ‘ne layık görülmüştür. A.Sancar nükleotid kesim onarımı alanında buluşlar yapmış, Tomas Lindahl ve Paul Modrich ise diğer DNA onarımı mekanizmaları olan baz kesim onarımı ve yanlış eşleşme onarımını keşfetmişlerdir. Hücre bir canlının yapısal ve işlevsel özellikler gösterebilen en küçük birimidir. İlk defa 1665 yılında Robert Hooke tarafından mikroskopla tespit edilen hücrenin yapısı daha sonraları elektromikroskop aracılığıyla daha ayrıntılı olarak belirlenmiştir. Hücreler yapılarını oluşturan, membranenzimler ve organelleri sayesinde canlılıklarını sürdürürler. Canlılığın devamı için enerjiye ihtiyaç vardır. Canlıların ana yapıları başlıca karbonhidratlar (%5), yağlar (%10-20), proteinler (%50-60) ve nükleik asitlerden (%10-20) oluşmuştur. Ayrıca miktar olarak çok az bulunmasına karşı hayati önemi bulunan enzimler ve mineraller bulunur. Hücrenin enerji ihtiyacı karbohidratlar gibi ve lipidlerden karşılanır. Proteinlerin yapısal rol oynar. Temel biyokimya, amino asitlerin, protein ve enzimlerin, karbohidratların ve lipidlerin, pürin ve pirimidinlerin, nükleik asitlerin, vitaminler ve porfirin bileşiklerinin, endokrin, parakrin ve otokrin regülasyonda yer alan moleküllerin, elektrolitler ve eser elementlerin yapı, sentez, yıkım, sindirim, emilim ve atılım metabolizmalarını ve enerji yollarını inceler. Diğer taraftan sağlığın temeli, normal biyokimyasal olaylardır. Klinik biyokimya, sağlık ve hastalıktaki biyokimyasal mekanizmaları, hastalıkların önlenmesi, tanı, ayırıcı tanı, prognoz ve tedavinin izlenmesinde; çeşitli vücut materyallerinin (sıvılar, dokular, hücreler ve vücut salgılarının) çeşitli kimyasal ve moleküler biyolojik yöntemler ve organ fonksiyon testleri aracılığı ile incelenmesini kapsar. Tüm hastalıklar moleküllerin ve kimyasal reaksiyonların anormallikleri sonucunda ortaya çıkar. Bu nedenle her hastalığın bir biyokimyasal temeli bulunmaktadır. Multidisipliner bir bilim olan biyokimya, moleküler biyoloji, toksikoloji, immunoloji, mikrobiyoloji, endokrinoloji, fizyoloji, farmakoloji, epidemiyoloji gibi bilim dalları ile iç içe olup bu alanlara katkı sağlamakta ve aynı zamanda bu alanlardan yararlanmaktadır. v İÇİNDEKİLER BÖLÜM I BİYOKİMYAYA GİRİŞ VE HÜCRE . . . . 1 BÖLÜM II BİYOMOLEKÜLLERİN YAPISI . . . . . 43 1. BİYOMOLEKÜLLER, KİMYASAL BAĞLAR VE REAKSİYONLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 Prof. Dr. Ufuk ÇAKATAY 5. AMİNO ASİTLER: YAPI VE FONKSİYON . . . . 45 Prof. Dr. Eser SÖZMEN 1.1 1.2 1.3 BİYOMOLEKÜLLERİN GENEL VE KİMYASAL ÖZELLİKLERİ . . . . . . . . . . . . . . . 4 ÇÖZELTİLER VE TEMEL HESAPLAMALAR . . . . 10 BİYOKİMYASAL ANALİZ TEKNİKLERİ . . . . . . 12 5.1 5.2 AMİNO ASİT YAPISI . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 AMİNO ASİTLERİN KİMYASAL REAKSİYONLARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 6. PROTEİNLER: YAPI VE İZOLASYON YÖNTEMLERİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 Prof. Dr. N. Sema GENÇ 2. BİYOLOJİK ÖRNEKLER VE LABORATUVAR HATA KAYNAKLARI . . . . . . 15 Doç. Dr. Pınar ATUKEREN 2.1 2.2 7. GLOBULER PROTEİNLER . . . . . . . . . . . . . . 61 Prof. Dr. Fatma TANELİ BİYOLOJİK ÖRNEKLERİN ALINMASI VE TRANSPORTU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 LABORATUVAR HATA KAYNAKLARI . . . . . . . 19 3. HÜCRE, MEMBRAN VE TRANSPORT . . . . . . 25 Doç. Dr. A. Ata ALTURFAN 3.1 3.2 3.3 HÜCRE YAPISI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 MEMBRAN YAPISI VE TRANSPORT . . . . . . . . 29 APOPTOZ VE NEKROZ . . . . . . . . . . . . . . . . 33 4. SU VE pH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 Prof. Dr. İ. Murat BOLAYIRLI 4.1 4.2 SUYUN YAPISI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 pH KAVRAMI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 SIRA-SİZDE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 6.1 6.2 PROTEİNLERİN YAPISI . . . . . . . . . . . . . . . . 54 PROTEİNLERİN İZOLASYON YÖNTEMLERİ . . . 58 7. 1 HEMOGLOBİN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.1.2 HEMOGLOBİN VE OKSİJEN TRANSPORTU . . . . . . . . . . . . . . . . 7.1.3 HEMOGLOBİNOPATİLER . . . . . . . . . 7.2 MİYOGLOBİN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62 63 65 65 8. FİBRÖZ PROTEİNLER . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 Prof. Dr. Z. Günnur DİKMEN 8.1 8.2 KOLLAJEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 ELASTİN VE KERATİN . . . . . . . . . . . . . . . . 72 9. ENZİM YAPISI VE KİNETİĞİ . . . . . . . . . . . . . 75 Prof. Dr. Nevin İLHAN vii viii İÇİNDEKİLER 9.1 9.2 9.3 9.4 9.5 9.6 ENZİMLERİN YAPI, FONKSİYON VE ETKİ MEKANİZMALARI . . . . . . . . . . . . . . . ENZİMATİK MEKANİZMALAR VE İLİŞKİN TERMODİNAMİK KAVRAMLAR . . . . . . . . . . KOENZİMLER, KOSUBSTRATLAR VE KOFAKTÖRLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . KİMYASAL REAKSİYONLARIN KİNETİĞİ . . . . ENZİMATİK REAKSİYONLARIN HIZINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER . . . . . . . . . . . . . . . ENZİM AKTİVİTESİNİN DÜZENLENMESİ . . . . 76 81 84 87 91 97 10. KARBOHİDRATLAR: YAPI VE FONKSİYON . . 105 Prof. Dr. Güler BUĞDAYCI 11. LİPİDLER: YAPI VE FONKSİYON . . . . . . . . . 111 Prof. Dr. Asım ÖREM Prof. Dr. Birgül VANİZOR KURAL Yard. Doç. Dr. Fulya BALABAN YÜCESAN SIRA-SİZDE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121 BÖLÜM III BİYOMOLEKÜLLERİN METABOLİZMASI . . . . . . . . . . . 123 12. AMİNO ASİT SENTEZİ VE KARBONLARININ METABOLİZMASI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125 Prof. Dr. Eser SÖZMEN 12.1 12.2 AMİNO ASİTLERİN SENTEZİ . . . . . . . . . . . 126 AMİNO ASİTLERİN KARBON İSKELETLERİNİN METABOLİZMASI VE METABOLIZMA BOZUKLUKLARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130 13. AMİNO ASİTLERDEN SENTEZLENEN ÖZEL ÜRÜNLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139 Prof. Dr. Ferhan GİRGİN SAĞIN 13.1 13.2 13.3 13.4 13.5 13.6 13.7 14.1 AMİNO ASİTLERİN AMİNO GRUPLARININ METABOLİZMASI . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150 14.2 ÜRE SENTEZİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153 TRİPTOFANDAN SENTEZLENEN MOLEKÜLLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140 TİROZİNDEN SENTEZLENEN MOLEKÜLLER . 141 GLUTAMATTAN SENTEZLENEN MOLEKÜLLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143 GLİSİNDEN SENTEZLENEN MOLEKÜLLER . . 144 ARJİNİNDEN SENTEZLENEN MOLEKÜLLER . 145 HİSTİDİNDEN SENTEZLENEN MOLEKÜLLER . 146 BİYOJEN AMİNLER . . . . . . . . . . . . . . . . . 146 14. AMİNO ASİTLERİN AMİNO GRUPLARININ METABOLİZMASI VE ÜRE DÖNGÜSÜ . . . . . 149 Prof. Dr. Tülay AKÇAY 15. GLUKOZ METABOLİZMASI: GLİKOLİZ, GLUKONEOJENEZ VE GLİKOJEN . . . . . . . . 157 Prof. Dr. Remise GELİŞGEN 15.1 GLİKOLİZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158 15.2 GLUKONEOJENEZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168 15.3 GLİKOJEN METABOLİZMASI . . . . . . . . . . . 174 16. GALAKTOZ, FRUKTOZ VE PENTOZ METABOLİZMASI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185 Prof. Dr. Uzay GÖRMÜŞ 16.1 16.2 16.3 16.4 16.5 GALAKTOZ METABOLİZMASI . . . . . . . . . . 186 FRUKTOZ METABOLİZMASI . . . . . . . . . . . 188 PENTOZ FOSFAT YOLU (HEKSOZ MONOFOSFAT YOLU) . . . . . . . . . 189 URONİK ASİT YOLU VE PENTOZÜRİLER . . . . 191 DİĞER KARBOHİDRAT BİLEŞİKLERİ . . . . . . 193 17. LİPİD METABOLİZMASI . . . . . . . . . . . . . . . 195 Prof. Dr. Asım ÖREM Prof. Dr. Birgül VANİZOR KURAL Yard. Doç. Dr. Fulya BALABAN YÜCESAN 17.1 YAĞ ASİDİ METABOLİZMASI . . . . . . . . . . . 196 17.1.1 YAĞ ASİDİ SENTEZİ . . . . . . . . . . . . 196 17.1.2 EİKOSANOİDLER . . . . . . . . . . . . . 199 17.1.3 YAĞ ASİDİ YIKIMI . . . . . . . . . . . . . 200 17.1.4 KETON CİSİMLERİ METABOLİZMASI . 204 17.2 TRİAÇİLGLİSEROL METABOLİZMASI . . . . . . 205 17.3 FOSFOLİPİD VE SFİNGOLİPİD METABOLİZMASI . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207 17.4 KOLESTEROL METABOLİZMASI . . . . . . . . . 210 17.5 SAFRA ASİTLERİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213 17.6 LİPOPROTEİNLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216 17.6.1 LİPOPROTEİN VE APOPROTEİNLERİN YAPI VE ÖZELLİKLERİ . . . . . . . . . . 216 17.6.2 LİPOPROTEİNLERİN METABOLİZMASI219 18. KARACİĞER YAĞLANMASI VE DİSLİPİDEMİLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225 Prof. Dr. Dildar KONUKOĞLU 18.1 KARACİĞER YAĞLANMASI . . . . . . . . . . . . 226 18.2 DİSLİPİDEMİLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230 19. TRİKARBOKSİLİK ASİT (SİTRİK ASİT) DÖNGÜSÜ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235 Prof. Dr. Remise GELİŞGEN İÇİNDEKİLER 20. ELEKTRON TRANSPORT ZİNCİRİ VE OKSİDATİF FOSFORİLASYON . . . . . . . . . . . 243 Prof. Dr. Hafize UZUN 20.1 20.2 20.3 ELEKTRON TRANSPORT ZİNCİRİNİN ÖZELLİKLERİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244 ATP SENTEZİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247 ETZ İNHİBİTÖRLERİ . . . . . . . . . . . . . . . . 249 21. HEM METABOLİZMASI . . . . . . . . . . . . . . . 251 Prof. Dr. Hafize UZUN 21.1 21.2 21.3 21.4 21.5 PORFİRİNLERİN YAPI VE FONKSİYONLARI . . 252 HEM SENTEZİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253 PORFİRİYALAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256 HEM KATABOLİZMASI . . . . . . . . . . . . . . . 260 HİPERBİLİRUBİNEMİLER . . . . . . . . . . . . . 263 22. ENZİMLER VE KLİNİK ÖNEMİ . . . . . . . . . . . 269 Prof. Dr. Necip İLHAN 22.1 22.2 22.3 22.4 22.5 22.6 22.7 KLİNİK TANIDA PLAZMA ENZİMLERİ . . . . . 270 KAS HASTALIKLARI VE ENZİMLER . . . . . . . 272 KARACİĞER HASTALIKLARI VE ENZİMLER . . 275 PANKREAS HASTALIKLARI VE ENZİMLER . . . 279 KEMİK HASTALIKLARI VE ENZİMLER . . . . . 283 KLİNİK TANIDA KULLANILAN DİĞER ENZİMLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284 KLİNİK LABORATUVARLARDA ENZİMLERİN TAYİNİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287 26. DNA: YAPI, REPLİKASYON VE HASAR ONARIMI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321 Prof. Dr. Z. Günnur DİKMEN Doç. Dr. Gülnihal KULAKSIZ ERKMEN 26.1 26.2 26.3 26.4 23.1 SERBEST RADİKALLER . . . . . . . . . . . . . . . 290 23.2 ANTİOKSİDANLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . 292 24. KSENOBİYOTİK BİYOKİMYASI . . . . . . . . . . 295 Prof. Dr. Güler BUĞDAYCI DNA YAPISI VE REPLİKASYON . . . . . . . . . . 322 PROKARYOTLARDA DNA REPLİKASYONU . . 325 ÖKARYOTLARDA DNA REPLİKASYONU . . . . 327 DNA HASARLARI VE ONARIM MEKANİZMALARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329 27. GEN EKSPRESYONU VE GENETİK HASTALIKLARIN MOLEKÜLER TEMELİ . . . . 335 Doç. Dr. İncilay LAY 27.1 27.2 27.3 27.4 RNA - SENTEZİ, İŞLENMESİ VE DÜZENLENMESİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 336 PROTEİN SENTEZİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341 GEN EKSPRESYONUN DÜZENLENMESİ . . . . 344 GENETİK HASTALIKLARIN MOLEKÜLER TEMELİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 346 SIRA-SİZDE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 349 BÖLÜM V HORMON BİYOKİMYASI VE METABOLİZMANIN ENTEGRASYONU . . . . . . . . . . . 351 23. SERBEST RADİKAL BİYOKİMYASI . . . . . . . . 289 Prof. Dr. Elif ÖZEROL ix 28. HORMONLAR: YAPI VE ETKİ MEKANİZMALARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 353 Prof. Dr. Sebahat ÖZDEM 24.1 KSENOBİYOTİK METABOLİZMASI . . . . . . . . 296 24.2 KSENOBİYOTİKLERİN BİYOMEDİKAL ÖNEMİ 298 SIRA-SİZDE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301 28.1 HORMONLARIN YAPISI VE SINIFLANDIRILMASI . . . . . . . . . . . . . . . . 354 28.2 HORMONLARIN SENTEZİ . . . . . . . . . . . . . 357 28.3 HORMON RESEPTÖRLERİ VE HORMON ETKİ MEKANİZMALARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360 BÖLÜM IV MOLEKÜLER GENETİK . . . . . . . . 305 29. HİPOTALAMUS VE HİPOFİZ HORMONLARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 369 Prof. Dr. Sebahat ÖZDEM 25. NÜKLEOTİDLER : YAPI VE METABOLİZMA . 307 Prof. Dr. Tülay AKÇAY 25.1 25.2 25.3 NÜKLEOTİDLERİN YAPISI VE METABOLİK ÖNEMİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308 PÜRİN NÜKLEOTİDLERİNİN METABOLİZMASI . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311 PİRİMİDİN NÜKLEOTİDLERİNİN METABOLİZMASI . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316 29.1 HİPOTALAMUS HORMONLARI . . . . . . . . . 370 29.2 HİPOFİZ HORMONLARI . . . . . . . . . . . . . . 372 30. TİROİD VE PARATİROİD HORMONLARI . . . 379 Prof. Dr. Z. Gülnur ANDİCAN 30.1 TİROİD HORMONLARI . . . . . . . . . . . . . . . 380 30.2 PARATİROİD HORMON . . . . . . . . . . . . . . 386 30.3 KALSİTONİN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 388 x İÇİNDEKİLER 31. ADRENAL BEZ HORMONLARI . . . . . . . . . . 391 Prof. Dr. Z. Gülnur ANDİCAN 31.1 ADRENAL KORTEKS HORMONLARI . . . . . . 392 31.2 ADRENAL MEDULLA HORMONLARI . . . . . . 398 32. GONAD HORMONLARI . . . . . . . . . . . . . . . 403 Prof. Dr. Z. Gülnur ANDİCAN 32.1 ERKEK GONAD HORMONLARI . . . . . . . . . . 404 32.2 KADIN GONAD HORMONLARI . . . . . . . . . 407 33. PANKREAS VE GASTROİNTESTİNAL SİSTEM HORMONLARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 413 Doç. Dr. Savaş GÜZEL 33.1 PANKREAS HORMONLARI . . . . . . . . . . . . 414 33.1.1 İNSULİN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 414 33.1.2 GLUKAGON . . . . . . . . . . . . . . . . . 417 33.1.3 SOMATOSTATİN VE PANKREATİK POLİPEPTİD . . . . . . . . . . . . . . . . . 418 33.2 GASTROİNTESTİNAL SİSTEM HORMONLARI . 418 34. METABOLİZMANIN ENTEGRASYONU . . . . . 423 Prof. Dr. Gülden BURÇAK 34.1 34.2 34.3 TOKLUKTA METABOLİZMA . . . . . . . . . . . . 424 AÇLIKTA METABOLİZMA . . . . . . . . . . . . . 428 STRESTE METABOLİZMA . . . . . . . . . . . . . 432 34.3.1 STRES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 432 34.2.2 STRES ve HORMONLAR . . . . . . . . . . 436 35. DİYABETES MELLİTUS . . . . . . . . . . . . . . . . 439 Prof. Dr. Gülden BURÇAK 35.1 35.2 35.3 35.4 TİP 1 DİYABET . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 440 TİP 2 DİYABET . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 441 İNSÜLİN DİRENCİ VE METABOLİK SENDROM 442 DİYABET KOMPLİKASYONLARI VE DİYABET TANISI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 446 SIRA-SİZDE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 455 BÖLÜM VI VİTAMİN, ELEMENT, SU VE ELEKTROLİT METABOLİZMASI VE BESLENME BİYOKİMYASI . . . . . . . . . . . . . 457 36. VİTAMİN BİYOKİMYASI . . . . . . . . . . . . . . . 459 Prof. Dr. Hafize UZUN 36.1 VİTAMİNLERİN GENEL ÖZELLİKLERİ VE YAPILARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 460 36.2 36.3 36.4 SUDA ERİR VİTAMİNLER . . . . . . . . . . . . . 461 36.2.1 B1 VİTAMİNİ . . . . . . . . . . . . . . . . 461 36.2.2 B2 VİTAMİNİ . . . . . . . . . . . . . . . . 462 36.2.3 B3 VİTAMİNİ . . . . . . . . . . . . . . . . 463 36.2.4 B5 VİTAMİNİ . . . . . . . . . . . . . . . . 464 36.2.5 B6 VİTAMİNİ . . . . . . . . . . . . . . . . 464 36.2.6 BİYOTİN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 465 36.2.7 FOLİK ASİT . . . . . . . . . . . . . . . . . 466 36.2.8 B12 VİTAMİNİ . . . . . . . . . . . . . . . 467 36.2.9 C VİTAMİNİ . . . . . . . . . . . . . . . . . 469 YAĞDA ÇÖZÜNEN VİTAMİNLER . . . . . . . . . 470 36.3.1 A VİTAMİNİ . . . . . . . . . . . . . . . . . 470 36.3.2 D VİTAMİNİ . . . . . . . . . . . . . . . . . 473 36.3.3 K VİTAMİNİ . . . . . . . . . . . . . . . . . 475 36.3.4 E VİTAMİNİ (TOKOFEROL) . . . . . . . 476 VİTAMİN BENZERİ BİLEŞİKLER (VİTAJENLER) . 478 37. ELEMENT BİYOKİMYASI . . . . . . . . . . . . . . . 483 Doç. Dr. Pınar ATUKEREN 37.1 KALSİYUM (Ca) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 484 37.2 FOSFOR (P) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 487 37.3 DEMİR (Fe) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 489 37.4 BAKIR (Cu) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 493 37.5 ÇİNKO (Zn) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 495 37.6 MAGNEZYUM (Mg) . . . . . . . . . . . . . . . . . 497 37.7 SELENYUM (Se) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 498 37.8 KROM (Cr) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 499 37.9 DİĞER ESER ELEMENTLER . . . . . . . . . . . . 500 37.9.1 MOLİBDEN (Mo) . . . . . . . . . . . . . . 500 37.9.2 MANGAN (Mn) . . . . . . . . . . . . . . . 501 37.9.3 KOBALT (Co) VE KÜKÜRT (S) . . . . . . 502 37.9.4 İYOD (I) VE FLOR (F) . . . . . . . . . . . 502 37.10TOKSİK ELEMENTLER . . . . . . . . . . . . . . . 503 37.10.1 ARSENİK (As) . . . . . . . . . . . . . . . . 503 37.10.2 CİVA (Hg) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 504 37.10.3 KURŞUN (Pb) VE KADMİYUM (Cd) . . 504 38. ELEKTROLİT BİYOKİMYASI VE KAN GAZLARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 507 Prof. Dr. İ. Murat BOLAYIRLI 38.1 38.2 38.3 ELEKTROLİTLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 508 38.1.1 SODYUM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 509 38.1.2 POTASYUM . . . . . . . . . . . . . . . . . 510 38.1.3 KLOR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 512 38.1.4 BİKARBONAT . . . . . . . . . . . . . . . . 513 TAMPON SİSTEMLER . . . . . . . . . . . . . . . . 513 KAN GAZLARI VE ÖLÇÜMÜ . . . . . . . . . . . 518 39. MAKROMOLEKÜLLERİN SİNDİRİM VE EMİLİMİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 521 Prof. Dr. Elif ÖZEROL 39.1 39.2 39.3 39.4 KARBOHİDRAT SİNDİRİMİ VE EMİLİMİ . . . . 522 PROTEİN SİNDİRİMİ VE EMİLİMİ . . . . . . . . 523 LİPİD SİNDİRİMİ VE EMİLİMİ . . . . . . . . . . . 523 NÜKLEOPROTEİN SİNDİRİMİ VE EMİLİMİ . . 524 İÇİNDEKİLER xi 40. BESLENME BİYOKİMYASI . . . . . . . . . . . . . . 527 Doç. Dr. E. İlker SAYGILI 47. YAĞ DOKUSU VE OBEZİTE BİYOKİMYASI . . 619 Prof. Dr. Dildar KONUKOĞLU 40.1 SAĞLIKTA BESLENME VE ENERJİ METABOLİZMASI . . . . . . . . . . . . . . . . . . 528 40.2 HASTALIKTA BESLENME . . . . . . . . . . . . . . 531 SIRA-SİZDE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 537 BÖLÜM VII DOKU BİYOKİMYASI . . . . . . . . . 539 41. KAN HÜCRELERİNİN BİYOKİMYASI . . . . . . 541 Prof. Dr. Mine KUCUR 41.1 41.2 41.3 41.4 41.5 KAN HÜCRELERİNİN SENTEZİ . . . . . . . . . . 542 ERİTROSİT BİYOKİMYASI VE ANEMİLER . . . 543 LÖKOSİT BİYOKİMYASI VE ENFLAMASYON . 547 TROMBOSİT BİYOKİMYASI VE HEMOSTAZ . . 549 İMMUN SİSTEM YAPI VE FONKSİYONU . . . . 555 42. PLAZMA PROTEİNLERİ VE KLİNİK ÖNEMİ . . 559 Prof. Dr. N. Sema GENÇ 42.1 42.2 PLAZMA PROTEİNLERİ VE GENEL ÖZELLİKLERİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 560 PLAZMA PROTEİNLERİNİN YAPI VE FONKSİYONLARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . 561 48. NÖROBİYOKİMYA VE NÖRODEJENERATİF HASTALIKLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 627 Prof. Dr. Yıldız DİNÇER 48.1 48.2 48.3 48.4 44.1 BAĞ DOKUSUNUN GENEL ÖZELLİKLERİ . . . 588 44.2 KEMİK VE KIKIRDAK DOKUSU . . . . . . . . . 590 44.3 DİŞ DOKUSU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 593 45. VÜCUT SIVILARININ BİYOKİMYASI . . . . . . 595 Prof. Dr. Dildar KONUKOĞLU 45.1 45.2 45.3 45.4 45.5 BEYİN OMURİLİK SIVISI . . . . . . . . . . . . . . 596 SERÖZ SIVILAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 601 SİNOVİYAL SIVI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 605 GASTROİNTESTİNAL SİSTEM SIVILARI . . . . 606 DİĞER VÜCUT SIVILARI . . . . . . . . . . . . . . 608 SİNİR SİSTEMİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 628 BEYİN METABOLİZMASI . . . . . . . . . . . . . . 629 SİNİR İLETİMİ VE NÖROTRANSMİTTERLER . . . . . . . . . . . . . 632 NÖRODEJENERATİF HASTALIKLARIN BİYOKİMYASAL TEMELİ . . . . . . . . . . . . . . 637 49. KANSER BİYOKİMYASI VE TÜMÖR BELİRTEÇLERİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 641 Prof. Dr. Yıldız DİNÇER 49.1 HÜCRE DÖNGÜSÜ . . . . . . . . . . . . . . . . . 642 49.2 KARSİNOJENEZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 643 49.3 TÜMÖR BELİRTEÇLERİ . . . . . . . . . . . . . . . 646 SIRA-SİZDE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 649 BÖLÜM VIII DOĞUMDAN ÖLÜME EVRE EVRE BİYOKİMYA . . . . . . . . . . . . . . . 651 43. KAS BİYOKİMYASI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 577 Doç. Dr. Ferruh K. İŞMAN 44. BAĞ DOKUSU BİYOKİMYASI . . . . . . . . . . . 587 Prof. Dr. Fatma TANELİ 47.1 YAĞ DOKUSU VE METABOLİZMASI . . . . . . . 620 47.2 OBEZİTE BİYOKİMYASI . . . . . . . . . . . . . . . 624 50. PEDİYATRİK BİYOKİMYA . . . . . . . . . . . . . . . 653 Prof. Dr. Evin ADEMOĞLU 51. GEBELİK BİYOKİMYASI . . . . . . . . . . . . . . . . 661 Prof. Dr. Evin ADEMOĞLU 52. İNFERTİLİTE BİYOKİMYASI . . . . . . . . . . . . . 667 Doç. Dr. Savaş GÜZEL 52.1 ERKEK İNFERTİLİTESİ . . . . . . . . . . . . . . . 668 52.2 KADIN İNFERTİLİTESİ . . . . . . . . . . . . . . . 669 53. YAŞLANMA BİYOKİMYASI . . . . . . . . . . . . . 673 Doç. Dr. Savaş GÜZEL 46. ENDOTEL BİYOKİMYASI VE ATEROSKLEROZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 611 Prof. Dr. Dildar KONUKOĞLU 53.1 YAŞLANMA TEORİLERİ . . . . . . . . . . . . . . . 674 53.2 YAŞLANMAYA BAĞLI METABOLİK DEĞİŞİKLİKLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 676 46.1 ENDOTEL YAPI VE FONKSİYONLARI . . . . . . 612 46.2 ATEROSKLEROZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 614 SIRA-SİZDE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 681 xii İÇİNDEKİLER BÖLÜM IX KLİNİK BİYOKİMYA . . . . . . . . . . 683 54. KARACİĞER FONKSİYON TESTLERİ . . . . . . . 685 Prof. Dr. Dildar KONUKOĞLU 55. BÖBREK FONKSİYON TESTLERİ . . . . . . . . . 693 Prof. Dr. Dildar KONUKOĞLU 55.1 İDRAR OLUŞUMU VE ANALİZİ . . . . . . . . . . 694 55.2 BÖBREK FONKSİYON TESTLERİ . . . . . . . . . 698 56. GASTROİNTESTİNAL SİSTEM HASTALIKLARININ LABORATUVAR TANISI . 703 Prof. Dr. Mine KUCUR 57. KARDİYOVASKÜLER HASTALIKLARIN BİYOKİMYASAL TANISI . . . . . . . . . . . . . . . . 709 Prof. Dr. İ. Murat BOLAYIRLI 57.1 KARDİYOVASKÜLER SİSTEM . . . . . . . . . . . 710 57.2 KARDİYOVASKÜLER SİSTEM HASTALIKLARI . 711 57.3 KARDİYAK BİYOBELİRTEÇLER . . . . . . . . . . 713 58. YENİDOĞAN METABOLİK HASTALIKLARI VE TARAMA TESTLERİ . . . . . . . . . . . . . . . . 719 Prof. Dr. S. Halide AKBAŞ 59. ENDOKRİN LABORATUVARI VE DİNAMİK TESTLER . . . . . . . . . . . . . . . . . 727 Prof. Dr. Dildar KONUKOĞLU 59.1 TEMEL İLKELER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 728 59.2 DİNAMİK ENDOKRİN TESTLERİ . . . . . . . . . 731 60. KLİNİK TOKSİKOLOJİ . . . . . . . . . . . . . . . . . 739 Prof. Dr. S. Halide AKBAŞ 60.1 60.2 60.3 TEMEL PRENSİPLER VE TOKSİKOLOJİ AÇISINDAN ÖNEMLİ SPESİFİK İLAÇLAR . . . . 740 AĞIR METALLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 742 BAĞIMLILIK YAPAN MADDELER . . . . . . . . . 742 SIRA-SİZDE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 745 BÖLÜM X SIRA SİZDE - YANIT VE AÇIKLAMALAR . . . . . . . . . . . . 747 DİZİN . . . . . . . . . . . . . . . . . . 761 YAZARLAR * Tülay Halide Akbaş Doç. Ata Alturfan Prof. Dr. Evin Ademoğlu Prof.Prof. TülayDr. Akçay Dr. Prof. Halide Prof. Evin Ademoğlu Ademoğlu Dr.A. AtaDr.A. Alturfan Prof. Dr.Dr.Evin Dr.Dr. S.Akbaş Halide AkbaşProf. Dr. Prof. Prof. Dr.Akçay Tülay Doç. Akçay İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Akdeniz Üniversitesi Prof. Dr. Halide Akbaş Prof. Dr. Evin Ademoğluİstanbul Üniversitesi İstanbul Üniversitesi Prof. Dr. T Akdeniz Üniversitesi İstanbul Üniversitesi İstanbulProf. Üniversitesi Dr. Tülay Akçay Prof. Dr.Cerrahpaşa Halide Akbaş Prof. Dr. Evin Ademoğluİstanbul Üniversitesi İstanbul Üniversitesi Akdeniz Üniversitesi İstanbul Üniversitesi Tıp fakültesi Tıp İstanbul Fakültesi Adli Tıp Enstitüsü, İstanbul Tıp Fakültesi İstanbul Ünivers Akdeniz Üniversitesi Üniversitesi Tıp fakültesi Tıp Fakültesi İstanbul Tıp Fakültesi Adli Tıp Enstitüsü, İstanbul Üniversitesi Cerrah Akdeniz Üniversitesi İstanbul Üniversitesi İstanbul TıpBiyokimya Fakültesi Tıpİstanbul Fakültesi Cerrahpaşa TıpDalı fakültesi Tıbbi Biyokimya Anabilim Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı Fen Bilimleri Anabilim Tıbbi Dalı Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı Tıbbi Biyokimya AnabilimAnabilim Dalı Fen Bilimleri Anabilim Dalı Tıp Da fa Tıp Fakültesi Tıp Fakültesi Tıp fakültesi Tıp Fakültesi İstanbul Tıp Fakültesi Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı İSTANBUL ANTALYA İSTANBUL İSTANBUL İSTANBUL ANTALYA İSTANBUL İSTANBUL Tıbbi Biyokimy Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı Tıbbi Biyokimya Anabilim Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı İSTANBUL ANTALYA İSTANBUL ANTALYA İSTANBUL İSTANBULİSTAN ANTALYA İSTANBUL Dr. Bolayırlı İ. Murat Bolayı Yard.Doç.Dr.Fulya Pınar Atukeren Yard.Doç.Dr.Fulya Dr. Z.Andican Gülnur Andican Doç. Dr. Doç. İ. Murat Balaban BalabanProf. Dr. Prof. PınarDr. Atukeren Prof. Dr. Prof. Z. Gülnur İstanbul Üniversitesi Yücesan İstanbul Üniversitesi İstanbul Üniversitesi İstanbul Üniversitesi Yücesan İstanbul Üniversitesi İstanbul Üniversitesi Yard.Doç.Dr.Fulya Balab Doç. Dr. Pınar Atukeren Prof. Dr. Z. Gülnur Andican Dr. Tülay Akçay Doç. AtaAlturfan Alturfan Doç. Dr.Dr.A. A.Cerrahpaşa Ata Prof. Dr. Z.Fakültesi Gülnur Andican Doç. Pınar Yard.Doç.Dr. Doç.Dr. Dr. Pınar Atukeren Atukeren Prof. Dr.Tıp Z. Fakültesi Gülnur Andican Cerrahpaşa Tıp Fakültes Karadeniz Teknik Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Cerrahpaşa Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Karadeniz Teknik Üniversitesi Tıp Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Yücesan İstanbul Üniversitesi İstanbul Üniversitesi Üniversitesi Cerrahpaşa İstanbul Üniversitesi İstanbul Üniversitesi İstanbul Üniversitesi Üniversitesi YücD İstanbul Üniversitesi İstanbul Üniversitesi Tıbbi Biyokimya Anabilim Tip İstanbul Fakültesi Tıbbi Biyokimya Dalı Tıbbi Biyokimya Dalı Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı TipCerrahpaşa Fakültesi Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı Tıbbi Biyokimya AnabilimAnabilim Dalı Karadeniz Teknik Üniversi Tıp Fakültesi Cerrahpaşa TıpAnabilim Fakültesi Tıp fakültesi Adli Tıp Enstitüsü, Karadeniz Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi İSTANBUL Tibbi Biyokimya Anabilim Dalı İSTANBUL İSTANBUL Adli Tıp Enstitüsü, Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Cerrahpaşa Fakültesi İSTANBUL Tibbi Biyokimya AnabilimAnabilim Dalı İSTANBUL İSTANBUL Tip Fakültesi Tek Tıbbi Biyokimya Dalı Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı okimya Anabilim Dalı Fen Bilimleri Anabilim Dalı TRABZON Tip Fa Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı TRABZON Fen Bilimleri Anabilim Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı Tıbbi Biyokimya AnabilimTibbi DalıBiyokimya Anabilim İSTANBUL İSTANBUL İSTANBUL İSTANBUL Dalı Tibbi Biyokimy İSTANBUL İSTANBUL TRABZON İSTANBUL İSTANBUL İSTANBUL TRAB *Yazarlarımız ilk soyadlarına göre alfabetik olarak sıralanmıştır. xiii Prof. Dr. Akçay Tülay Akçay Doç. Dr.A.Doç. Halide Prof. Dr. Akbaş Halide Akbaş Prof. Dr. Tülay Ata Alturfan Dr.A. Ata Alturfan Prof. Dr. Z. Gülnur Andican İstanbul Üniversitesi CerrahpaşaCerrahpaşa Üniversitesi Akdeniz Üniversitesiİstanbul Üniversitesi İstanbul Üniversitesi İstanbul Üniversitesi İstanbul Üniversitesi fakültesi akültesi Tıp Fakültesi Tıp Enstitüsü, Adli Tıp Enstitüsü, Prof.Adli Dr. Tülay Akçay Prof.Tıp Dr. fakültesi HalideTıp Akbaş Dr. Evin Ademoğlu Doç. Dr.A. Ata Alturfan Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Biyokimya Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı Anabilim Dalı ya bi Anabilim Dalı Anabilim Dalı FenAkbaş Bilimleri Fen Anabilim Bilimleri Dalı Anabilim Dalı Akçay Tıbbi Biyokimya Anabilim İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Akdeniz Üniversitesi nbul Üniversitesi Üniversitesi Prof. Dr. Tülay Prof. Akçay Dr. İstanbul Tülay Prof. Dr. Halide Prof. Dr. Akbaş Halide of.Biyokimya Dr. Evin Prof. Ademoğlu Dr. EvinTıbbi Ademoğlu Doç. Dr.A. Doç. Ata Alturfan Dr.A. Ata AlturfanDalı İSTANBUL İSTANBUL ALYA ANTALYA İSTANBUL İSTANBUL xiv YAZARLAR İSTANBUL Tıpİstanbul fakültesiÜniversitesi bul Tıp Fakültesi Adli Tıp Enstitüsü, İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Cerrahpaşa Akdeniz Üniversitesi Akdeniz Üniversitesi İstanbul Üniversitesi İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi İstanbul Üniversitesi İstanbul Üniversitesi Tıbbi Biyokimya Anabilim Tıbbi Biyokimya Anabilim DalıTıp Fakültesi okimya DalıTıp Fakültesi Fen Bilimleri Anabilim Adli Dalı Tıp Enstitüsü, TıpDalı fakültesi Tıp fakültesi Tıp Fakültesi stanbulAnabilim Tıp İstanbul Fakültesi Adli Tıp Enstitüsü, İSTANBUL ANTALYA İSTANBUL İSTANBUL Tıbbi Anabilim Bilimleri Tıbbi BiyokimyaDalı Anabilim Dalı Biyokimya Tıbbi Anabilim BiyokimyaDalı Anabilim Dalı Biyokimya Biyokimya Tıbbi Anabilim BiyokimyaDalı AnabilimTıbbi Dalı Fen Fen Anabilim BilimleriDalı Anabilim Dalı İSTANBULİSTANBUL ANTALYAANTALYA İSTANBULİSTANBUL İSTANBULİSTANBUL İ. Murat Bolayırlı Bolayırlı Prof. Dr. İ.Prof. Murat Yard.Doç.Dr.Fulya Balaban Yard.Doç.Dr.Fulya Doç. Dr. Pınar Atukeren nar Atukeren Yard. Doç. Dr. FulyaBalaban Balaban Prof. Dr.Dr.İ.Bolayırlı Murat Prof. Dr. Güler Buğdaycı Prof.Dr. Güler Buğdaycı İstanbul Üniversitesi İstanbul Üniversitesi Yücesan Yücesan İstanbul Üniversitesi Üniversitesi İstanbul Üniversitesi Abant İzzet Baysal Üniversitesi Yücesan Abant İzzet Baysal Üniversitesi Tıp Fakültesi CerrahpaşaCerrahpaşa Tıp Fakültesi Teknik Üniversitesi Karadeniz Karadeniz Teknik Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Tıp Fakültesi Tıp Fakültesi Karadeniz Teknik Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Tıp Fakültesi Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalıİ.Balaban Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı Tip Fakültesi Fakültesi bi Biyokimya Anabilim Dalı ya Anabilim Dalı Prof. Dr. MuratProf. Bolayırlı Yard.Doç.Dr.Fulya Balaban Doç.Tip Dr.Doç. PınarDr. Atukeren Z. Gülnur Andican Dr. İ.Prof. Murat Dr.Bolayırlı İ. Murat Bolayırlı Yard.Doç.Dr.Fulya Yard.Doç.Dr.Fulya Balaban Pınar Doç. Atukeren Dr. Pınar Atukeren Dr. Z.Prof. Gülnur Dr. Andican Z. Gülnur Andican Tıbbi Biyokimya Anabilim TıpTibbi Fakültesi Tıbbi Biyokimya Anabilim DalıÜniversitesi Tıbbi Biyokimya AnabilimDalıDalı İSTANBUL İSTANBUL Biyokimya Anabilim Dalı Tibbi Biyokimya Anabilim Dalı İSTANBUL NBUL İstanbul Yücesan İstanbul Üniversitesi nbul Üniversitesi İstanbul Üniversitesi İstanbul Üniversitesi Yücesan Yücesan İstanbul Üniversitesi İstanbul Üniversitesi İstanbul Üniversitesi İstanbul Üniversitesi BOLU TRABZON TRABZON Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı İSTANBUL BOLU Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Karadeniz Teknik Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi paşa Tıp Fakültesi CerrahpaşaCerrahpaşa Tıp Fakültesi Tıp Fakültesi Karadeniz Teknik Karadeniz Üniversitesi Teknik Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Fakültesi rrahpaşaCerrahpaşa Tıp Fakültesi Tıp Fakültesi CerrahpaşaCerrahpaşa Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı Tip Fakültesi Tıbbi Biyokimya Anabilim okimya Anabilim Dalı Dalı TRABZON Tıbbi Biyokimya Tıbbi Anabilim BiyokimyaDalı Anabilim Dalı Tip Fakültesi Tıbbi TıbbiDalı Anabilim BiyokimyaDalı Anabilim Dalı Tip Fakültesi Biyokimya Tıbbi Anabilim Biyokimya Anabilim Dalı Biyokimya İSTANBUL Tibbi Biyokimya Anabilim Dalı Anabilim İSTANBUL İSTANBUL Tibbi Biyokimya Tibbi BiyokimyaDalı Anabilim Dalı İSTANBULİSTANBUL İSTANBULİSTANBUL İSTANBULİSTANBUL TRABZON TRABZONTRABZON Doç. Dr. Pınar A İstanbul Üniv Cerrahpaşa Tıp Tıbbi Biyokimya An İSTANBU Prof. Dr. Gülde Okan Üniver Tıp Fakült Tıbbi Biyokimya An İSTANBU Günnur Dr.Z. Dikmen Günnur Dikmen Prof. Çakatay Dr. Ufuk ÇakatayDoç. Dr.Z.Doç. ülden rof. Dr. Burçak Gülden Burçak Prof. Dr. Ufuk Hacettepe Hacettepe ÜniversitesiÜniversitesi İstanbul Üniversitesi CerrahpaşaCerrahpaşa niversitesi Okan Üniversitesi İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Fakültesi Tıp Fakültesi Tıp Fakültesi akültesi Tıp Fakültesi Tıbbi Biyokimya Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı Anabilim Dalı Tıbbi Biyokimya Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı Anabilim Dalı ya bi Biyokimya Anabilim Dalı Anabilim Dalı Doç. Dr.Z. Doç. Günnur Günnur Dikmen Prof.Dr. Dr. Ufuk Ufuk Prof. Çakatay Dr. Ufuk Çakatay Prof. Dr. Gülden Prof. Dr. Burçak Gülden Burçak Prof.Dr. Güler Buğdaycı of.Dr. Güler Buğdaycı Prof. Dr.Dr.Gülden Burçak Prof. Çakatay Prof. Dr.Dr.Z. Z.Dikmen Günnur Dikmen ANKARA ANKARA İSTANBUL NBUL İSTANBUL Doç. Dr.Z.Cerrahpaşa Günnur Dikmen Prof. Dr.İstanbul Ufuk Çakatay Prof. İSTANBUL Gülden Burçak Dr. Güler Buğdaycı Hacettepe Hacettepe Üniversitesi Üniversitesi Üniversitesi İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Okan Üniversitesi Okan Üniversitesi Abant İzzet Baysal Üniversitesi t İzzet Baysal Üniversitesi Okan Üniversitesi İstanbul Üniversitesi Hacettepe Üniversitesi Hacettepe ÜniversitesiTıp Fakültesi İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa zet Baysal Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Fakültesi Tıp Fakültesi Tıp Fakültesi Tıp Fakültesi Tıp Fakültesi Okan Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Fakültesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Tıp Fakültesi Tıp Fakültesi Tıp Fakültesi Tıp Fakültesi Tıp Fakültesi Tıbbi Tıbbi Anabilim BiyokimyaDalı Anabilim Dalı Tıbbi Anabilim BiyokimyaDalı Anabilim DalıBiyokimya Tıbbi Anabilim BiyokimyaDalı AnabilimTıbbi Dalı Biyokimya Tıbbi Anabilim BiyokimyaDalıAnabilimTıbbi Dalı-Biyokimya Biyokimya Tıbbi Anabilim TıbbiAnabilim Biyokimya Dalı Anabilim Dalı Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı Tıbbi Biyokimya Tıbbi Biyokimya Dalı Anabilim Tıbbi Biyokimya Anabilim DalıDalı okimya Anabilim ANKARA ANKARA İSTANBUL İSTANBUL İSTANBUL İSTANBUL BOLU BOLU Dalı Biyokimya ANKARA İSTANBUL İSTANBUL İSTANBUL BOLU İSTANBUL ANKARA Prof. Dr. Ferhan Prof.Sağın Dr.Girgin Ferhan Gir Prof. Dr.Girgin Ferhan Sağın Prof. Dr. Prof. SemaDr. Genç Prof. Genç SemaDr. Dr. Prof. Remise Prof. Dr.Gelişgen Remise Gelişgen Dr.Gelişgen Remise Prof. Dr. Prof. YıldızDr. Dinçer Prof. YıldızProf. Dinçer YıldızDr. Dinçer Prof. Dr. Yıldız Dinçer Prof. Dr. Remise Gelişgen Prof. Dr.Genç N. Sema Sema Genç Ege Üniversitesi Ege Üniversit Ege Üniversitesi İstanbul Üniversitesi İstanbul Üniversitesi İstanbul Üniversitesi İstanbul Üniversitesi İstanbul Cerrahpaşa Üniversitesi Cerrahpaşa İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa İstanbul Üniversitesi İstanbul Üniversitesi İstanbul Üniversitesi İstanbulCerrahpaşa Üniversitesi İstanbul Üniversitesi İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültes Tıp Fakültesi Fakültesi İstanbul Tıp FakültesiTıp Fakültesi İstanbul Tıp Fakültesi Tıp Fakültesi Tıp Fakültesiİstanbul Tıp Tıp Fakültesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Tıp Fakültesi Cerrahpaşa Fakültesi Cerrahpaşa Fakültesi İstanbul Fakültesi Biyokimya Anabilim Tıbbi Biyokimya DalıAna Tıbbi Anabilim Dalı Tıbbi Biyokimya Anabilim Tıbbi Biyokimya Dalı TıpTıbbi Anabilim Dalı Biyokimya Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı Tıbbi Biyokimya Anabilim TıbbiTıp Biyokimya Dalı Anabilim Dalı Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı Tıbbi Biyokimya Anabilim Tıbbi Biyokimya Dalı Anabilim Dalı TıbbiTıp Biyokimya Anabilim Dalı Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı Biyokimya Anabilim Dalı İSTANBUL Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı İZMIR İZMIR İZMIR İSTANBUL İSTANBUL İSTANBUL İSTANBUL İSTANBUL İSTANBUL İSTANBUL Tıbbi İSTANBUL İSTANBUL İSTANBUL İSTANBUL Prof. Dr. Se Prof. Dr.Cerrahpaşa Remise Gelişgen İstanbul Üniversitesi Dr. Yıldız Dinçer İstanbul Üniversitesi İstanbul Prof. Üniversitesi İstanbul Ün İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşaİstanbul Tıp İstanbul Üniversitesi Fakültesi Tıp Fakültesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi İstanbul Tıp Tıp Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Anabilim Tıbbi Biyokimya Anabilim DalıDinçerTıbbi Biyokimya Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı Prof. Dr. Rem Prof. Dr. Fakültesi Yıldız Tıbbi Biyokimya Tıbbiİstanbul Biyokimya Anabilim Dalı Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı İSTANBUL İSTANBUL İSTANBUL İstanbul Üniversit Üniversitesi İSTAN İSTANBUL İSTANBUL Tıp Fakü Cerrahpaşa Tıp Fakültesi YAZARLAR xv Tıbbi Biyokimya A Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı İSTANB İSTANBUL Prof. Dr. Ferhan Girgin Sağın Dr. Sema Genç İlhan Doç. Dr Savaş Güzel Prof. Dr. Uzay Görmüş Prof. Dr. Ferhan Girgin Sağın Prof. Dr. Uzay Görmüş Doç. Dr. Savaş Güzel Prof. Dr. Necip Prof. Dr. Ne Doç. Dr Savaş Güzel Prof. Dr. Uzay Görmüş Namık Kemal Ege Üniversitesi bul Üniversitesi Fırat Üniversitesi Üniversitesi İstanbul Bilim Üniversitesi Ege Üniversitesi İstanbulTıp Bilim Üniversitesi Namık Kemal Fırat Üniv Namık Kemal Üniversitesi Üniversitesi İstanbul Bilim Üniversitesi ul TıpDr. Fakültesi Tıp Fakültesi Tıp fakültesi Fakültesi Prof. Dr. Ferhan Girgin Sağın Prof. Sema Genç Prof. Dr. Ferhan Prof. Remise Gelişgen Prof.Tıp Girgin Sağın Dr.Fakültesi Sema Dr. Genç Remise Gelişgen Tıp Fakültesi Tıp Fakültesi Tıp fakültesi Tıp Tıp fakültesi Tıp Fakültesi Tıbbiİstanbul Biyokimya Anabilim Dalıkimya Anabilim Tıbbi Biyokimya Anabilim Anabili Dalı Biyokimya Anabilim Dalı Prof. Dr. Ferhan Girgin Sağın Prof. Dr. Sema Genç Tıbbi Biyokimya Prof. Dr. Remise Gelişgen Prof. Dr. Dalı Yıldız Dinçer Ege Üniversitesi İstanbul Üniversitesi anbul Üniversitesi Cerrahpaşa Doç. Dr Fak Sav Prof. Dr. Uzay Görmüş EgeTıbbi Üniversitesi Üniversitesi versitesi Cerrahpaşa Tıbbi Biyokimya Tıbbi Biyokimya Anabili Dalı Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı İZMIR STANBUL Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı Tıbbi Biyokimya Anabili Dalı ELAZIĞ TEKİRDAĞ İSTANBUL Tıp Fakültesi İstanbul Tıp Fakültesi Tıp Fakültesi Namık Kemal Ü İstanbul Bilim Üniversitesi Ege Üniversitesi İstanbul Üniversitesi İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi İstanbul Tıp Fakültesi pDr. Fakültesi Prof. Dr. Ferhan Girgin Sağın Prof. Dr. Sema Genç Prof. Dr. Remise Gelişgen Yıldız Dinçer Prof. Dr. Ferhan Girgin Sağın Prof. Dr. Sema Genç Prof. Dr. Remise Gelişgen Prof. Dr. Yıldız Dinçer TEKİRDAĞ İSTANBUL Tıbbi Biyokimya Anabilim Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı Biyokimya bbi Biyokimya Anabilim Dalı TıpELAZ fakü Fakültesi Tıbbi Anabilim DalıTıbbi Biyokimya Anabilim Dalı imya Anabilim Dalı İZMİR İSTANBUL TEKİRDAĞ Tıp Fakültesi İstanbul Tıp DalıFakültesiEge Üniversitesi Tıp Fakültesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi İstanbul Üniversitesi İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa nbul Üniversitesi Ege Üniversitesi İstanbul Üniversitesi İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa İstanbul Üniversitesi İZMIR İSTANBUL İSTANBUL Tıbbi Biyokimya Tıbbi Biyokimya Anabilim Anabilim Dalı TANBUL Fakültesi Tıp Fakültesi Tıp Tıp Fakültesi paşa Tıp Fakültesi Tıbbi Biyokimya DalıTıbbi Biyokimya Anabilim Dalı Tıbbi DalıİZMIR Tıbbi Biyokimya Anabilim DalıİSTANBUL Tıp Fakültesi İstanbul Tıp Fakültesi TıpBiyokimya Fakültesi Anabilimİstanbul Cerrahpaşa Tıp Fakültesi TEKİRD İSTANBUL Tıbbi AnabilimAnabilim DalıTıbbi Biyokimya AnabilimİSTANBUL Dalı Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı okimya Anabilim Dalı İZMIR İSTANBUL İSTANBUL Tıbbi Biyokimya DalıTıbbi Biyokimya Anabilim Dalı Biyokimya Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı İZMIR İSTANBUL İSTANBUL İSTANBUL İZMIR İSTANBUL İSTANBUL İSTANBUL Prof. Dr. Mine Kucur Prof. Dr. Dildar Konukoğlu Doç. Dr. Ferruh İşman Prof. Dr. M Prof. Dr.Cerrahpaşa Dildar Konukoğlu Doç. Dr. Ferruh İşman İstanbul Üniversitesi Cerrah İstanbul Üniversitesi İstanbul Medeniyet Üniversitesi Prof. Dr. Nevin İlhan Dr. Necip İlhan İstanbul Üniversit İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Fakültesi Göztepeİstanbul Eğitim veMedeniyet AraştırmaÜniversitesi Tıp Fırat Üniversitesi at Üniversitesi Tıp Fak Tıp Fakültesi Göztepe Eğitim ve Araştırma Tıbbi Biyokimya Anabilim Tıbbi Biyokimya Anabilim DalıK. Hastanesi, Klinik Biyokimya Prof. Dr. Dildar Dr. Ferruh İşman Prof. Dr. Necip İlhan Prof. Dr. Nevin İlhan Doç.Doç. Dr. Ferruh İşman ıp Fakültesi Dr. Nevin İlhan Prof. Necip İlhan Savaş Güzel Prof. Dr. Prof. NevinİSTANBUL İlhan Prof.Tıp Dr. Fakültesi NecipDr. İlhan r Doç. SavaşDr Güzel Tıbbi Biyokimya Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı Hastanesi, Klinik Biyokimya İSTANBUL İSTANBUL İstanbul Üniversit İstanbul Medeniyet Üniversitesi Fırat Üniversitesi İstanbul Medeniyet Üniversitesi Tıbbi Fırat Biyokimya Anabilim Dalı kimya Anabilim Dalı Fırat Üniversitesi Fırat Üniversitesi Namık Kemal Üniversitesi Fırat Üniversitesi Fırat Üniversitesi Üniversitesi emal Üniversitesi İSTAN İSTANBUL Tıp Fakü Göztepe İSTANBUL Eğitim ve Araştırma ELAZIĞ ELAZIĞ Tıp Fakültesi Tıp Fakültesi Göztepe Eğitim ve Prof. Dr. NevinAraştırma İlhan Prof. Dr. İlhan Necip İlhan Doç. Dr Savaş Prof. Dr. Uzay Görmüş Doç. Fakültesi Tıp Fakültesi Tıp fakültesi Tıp Dr. Fakültesi TıpDr Fakültesi p fakültesi Prof. Dr.Prof. Nevin İlhan Necip İlhan Savaş Güzel Dr. Uzay Görmüş Dr. Nevin İlhan Prof. Dr. Necip Doç. Dr Savaş GüzelGüzelProf. Prof. Dr. Uzay Görmüş Tıbbi Biyokimya A Hastanesi, Klinik Biyokimya TıbbiÜniversitesi Biyokimya Anabilim Dalı Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı Biyokimya Tıbbi Biyokimya Anabili Dalı Fırat Üniversitesi Fırat Üniversitesi Namık İstanbul Bilim Üniversitesi Tıbbi Anabilim Dalı TıbbiNamık Biyokimya Anabilim Dalı kimya Anabili Dalı Fırat Kemal Üniversitesi ul Bilim Üniversitesi Tıbbi Biyokimya Anabilim DalıÜniversitesi Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı Fırat Üniversitesi Hastanesi, Klinik Biyokimya Fırat Üniversitesi Fırat Üniversitesi Namık KemalKemal Üniversitesi İstanbul Bilim Üniversitesi İSTANB İSTANBUL ELAZIĞ ELAZIĞ TEKİRDAĞ ELAZIĞ ELAZIĞ EKİRDAĞ Tıp Fakültesi Tıp Fakültesi Tıp fakültesi Tıp Fakültesi Tıp Fakültesi Tıp Fakültesi Tıp fakültesi Tıp Fakültesi Tıp Fakültesi Tıp Fakültesi Tıp Fakültesi ELAZIĞTıp fakültesi ELAZIĞ İSTANBUL Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı Anabilim Tıbbi Anabili Dalı okimya Anabilim Dalı Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı Tıbbi Biyokimya Dalı Biyokimya Anabili Dalı Tıbbi Biyokimya Anabilim DalıBiyokimya Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı TıbbiTıbbi Biyokimya Anabili Dalı Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı ELAZIĞ ELAZIĞ ELAZIĞ ELAZIĞ ELAZIĞ TEKİRDAĞ İSTANBUL ELAZIĞ TEKİRDAĞ İSTANBUL TEKİRDAĞ İSTANBUL Doç.Dr. Gülnihal Dr. Mine Kucur Kulaksız Erkmen niversitesi Cerrahpaşa Hacettepe Üniversitesi ıp Fakültesi Doç.Dr. Gülnihal Dr. Mine Kucur Prof. Dr. Dildar Konukoğlu Doç.Dr. Gülnihal Prof. Dr. Prof. Mine Kucur Dildar Konukoğlu Tıp Fakültesi kimya Anabilim Dalı Kulaksız Erkmen İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Kulaksız Erkmen anbul Üniversitesi Cerrahpaşa İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa versitesi Cerrahpaşa Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Fakültesi Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi pSTANBUL Fakültesi Doç.Dr. Doç.Dr. GülnihalGülnihal Prof. Dr. MineDr. Kucur Prof. Dr. Dildar Konukoğlu Dr. Ferruh İşman Prof. Mine Kucur Kucur Prof. Dr. Dildar Konukoğlu Doç. Dr. Ferruh İşman Prof. Dr. Dildar Konukoğlu Prof. Dr.Prof. Mine Doç. Dr. Gülnihal ANKARA Dr.Cerrahpaşa Mine KucurKulaksız Kulaksız Prof. Dr. Dalı Dildar Konukoğlu Doç. Dr.Dalı Ferruh İşman Tıp Fakültesi Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı bbi Biyokimya Anabilim Dalı Tıp Fakültesi Tıbbi Biyokimya Anabilim imya Anabilim Erkmen Doç.Dr. İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Medeniyet Üniversitesi Erkmen Gülnihal İstanbul Üniversitesi İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa tanbul Medeniyet Üniversitesi İstanbul Üniversitesi İstanbul Üniversitesi Kulaksız Erkmen Kulaksız Erkmen İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa İstanbul Medeniyet Üniversitesi Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı İSTANBUL İSTANBUL Anabilim Dalı İSTANBUL TANBUL Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Fakültesi Eğitim veEğitim Araştırma Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Fakültesi Tıbbi Biyokimya Göztepe ve Araştırma Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Hacettepe Üniversitesi Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Fakültesi Göztepe Eğitim ve Araştırma ANKARA ANKARA Tıp Fakültesi Tıbbi Biyokimya AnabilimAnabilim Dalı Tıbbi Biyokimya AnabilimAnabilim Dalı si, Klinik Biyokimya Tıp Fakültesi Tıbbi Biyokimya Dalı Tıbbi Biyokimya Dalı Hastanesi, Klinik Biyokimya Tıp Fakültesi Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı Tıbbi Biyokimya Hastanesi, Klinik Biyokimya Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı Anabilim Dalı Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı Biyokimya Tıp Tıbbi AnabilimAnabilim DalıFakültesi İSTANBUL İSTANBUL İSTANBUL Tıbbi Biyokimya Dalı İSTANBUL İSTANBUL İSTANBUL Tıbbi Biyokimya Anabilim İSTANBUL İSTANBUL ANKARA ANKARA İSTANBUL İSTANBUL İSTANBUL Tıbbi Biyokimya AnabilimDalı Dalı ANKARA ANKARA xvi YAZARLAR Doç. Dr. İncilay Doç.Lay Dr. İncilay Lay Özerol Dr. Elif Özerol Prof. Dr. Asim Prof. Örem Dr. Asim Örem Prof. Dr. Sebahat Prof. Dr. Özdem Sebahat Özdem Prof. Dr. ElifProf. Prof. Dr. Elif Öz Prof.Örem Dr. Asim Örem Prof. Sebahat Özdem Doç. Dr. İncilay Lay Prof. Dr. Asım Doç. Dr. İncilay Lay Prof. Dr.Dr. Sebahat İnönüÖzdem Üniversitesi İnönü Üniversitesi Karadeniz Teknik Karadeniz Üniversitesi Teknik Üniversitesi Akdeniz Üniversitesi Akdeniz Üniversitesi Hacettepe Üniversitesi Hacettepe Üniversitesi İnönü Üniversi Karadeniz Teknik Üniversitesi Akdeniz Üniversitesi Hacettepe Üniversitesi Hacettepe Üniversitesi Karadeniz Teknik ÜniversitesiTıp FakültesiTıp Fakültesi Akdeniz Üniversitesi Tıp FakültesiTıp Fakültesi Tip Fakültesi, Tip Fakültesi, Tıp Fakültesi Tıp Fakültesi Tıp Fakültes Tip Fakültesi, TıpDr. Fakültesi Tıp Fakültesi Prof. Dr. Doç. İncilay Lay Tıbbi Biyokimya TıbbiAnabilim Biyokimya Dalı Anabilim Dalı Tibbi TibbiAnabilim Biyokimya Dalı Anabilim DalıBiyokimya Tıbbi TıbbiAnabilim Biyokimya Dalı Anabilim Dalı Tıbbi Biyokimya Anabilim Biyokimya Dalı Anabilim DalıBiyokimya Tıp Tıbbi Fakültesi TıpTibbi Fakültesi Tıp Fakültesi Dr. Prof. Asim Dr.Örem Asim Örem DalıProf.Tıbbi Dr. Prof. Sebahat Dr. Sebahat Özdem Dr. Doç. İncilay Dr. İncilay Lay Anabilim Lay Dalı Prof.Tıbbi Biyokimya Ana Biyokimya Biyokimya Anabilim Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı Doç. Karadeniz Tek Hacettepe Üniversitesi MALATYA MALATYA ANTALYA Tıbbi ANTALYA ANKARA ANKARA TRABZON Tıbbi Biyokimya Anabilim DalıANKARA TRABZON Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı Biyokimya Anabilim Dalı MALATYA TRABZON ANTALYA Karadeniz Karadeniz Teknik Teknik Üniversitesi Üniversitesi Akdeniz Akdeniz Üniversitesi Üniver Hacettepe Hacettepe Üniversitesi Üniversitesi Tip Fa Tıp Fakültesi Tip Fakültesi, TipANTALYA Fakültesi, Tıp Fakültesi Tıp Fakültes Tıp Fakültesi Tıp Fakültesi ANKARA TRABZON Tibbi Biyokimy Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı Tibbi Biyokimya Tibbi Biyokimya Anabilim Anabilim Dalı Dalı Tıbbi Biyokimya Tıbbi Biyokimya Anabilim Ana D Tıbbi Biyokimya Tıbbi Biyokimya Anabilim Anabilim Dalı Dalı TRA ANKARA TRABZON TRABZON ANTALYA ANTALYA ANKARA ANKARA Prof.Uzun Dr. Hafize Uzun Prof.Taneli Dr. Fatma Taneli Prof. Dr. Hafize Prof. Sözmen Dr. Eser Sözmen Prof. Dr. Fatma Doç.Dr. E .İlker Doç.Dr. Saygılı E .İlker Saygılı Prof. Dr. Eser Prof. Dr. Hafize Prof. Dr. Fatma Taneli Prof. Dr. Eser Sözmen Doç.Dr. E .İlker Ege Saygılı İstanbul Üniversitesi İstanbul Üniversitesi Celal Bayar Üniversitesi Celal Bayar Üniversitesi Üniversitesi Ege Üniversitesi SANKO Üniversitesi SANKO Üniversitesi İstanbul Ünivers Celal Bayar Üniversitesi Ege Üniversitesi SANKO Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Cerrahpaşa FakültesiTıp Fakültesi Tıp FakültesiTıp Fakültesi Tıp FakültesiTıp Fakültesi Tıp FakültesiTıp Fakültesi Cerrahpaşa Tıp Fa Tıp Fakültesi TıpTıbbi Fakültesi Tıp Tıbbi Fakültesi Tıbbi Biyokimya TıbbiAnabilim Biyokimya Dalı Anabilim Dalı TıbbiAnabilim Biyokimya Dalı Anabilim Dalı Biyokimya TıbbiAnabilim Biyokimya DalıAnabilim Dalı-Biyokimya Tıbbi Biyokimya TıbbiAnabilim Biyokimya Dalı Anabilim Dalı Prof. Dr. Elif Özerol Sebahat Özdem İSTANBUL MANİSA İZMIR İZMIR GAZİANTEP GAZİANTEP Tıbbi Biyokimya Ana Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı İSTANBUL Biyokimya Anabilim Dalı- MANİSA Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı Dr.Tıbbi Prof. Dr. Elif Özerol Doç. E.İlker Saygılı Prof. Dr. Eser Sözmen İnönü Üniversitesi niz Üniversitesi Prof. Dr. Prof. Fatma Dr. Taneli Fatma T Prof. Dr. Prof. EserDr. Sözmen Eser Sözmen Doç.Dr. Doç.Dr. E .İlkerESaygılı .İlker Saygılı İSTANBUL MANİSA İZMIR GAZİANTEP İnönü SANKO Üniversitesi Ege Üniversitesi TıpÜniversitesi Fakültesi p Fakültesi Celal Üniversitesi Bayar Ege Üniversitesi Ege Üniversitesi SANKO SANKO Üniversitesi Üniversitesi Prof. Ünive Dr. E Doç.Dr. E .İlker Saygılı Celal Bayar Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı kimya Anabilim Dalı Tıp Fakültesi TıpTıp Fakültesi Fakültesi Tıp Fakültesi Tıp Fakültes Tıp Fakültesi Tıp Fakültesi Fakültesi Tıp Fakültesi Ege Ün SANKO Üniversitesi MALATYA NTALYA Elif Prof. Özerol Dr. Elif Özerol Asim Prof. Örem Dr. Asim Örem Prof. Dr. Prof. Sebahat Dr. Özdem Sebahat Özdem Prof. Dr. Tıbbi Biyokimya Tıbbi Biyokimya Anabilim Ana D Tıbbi Biyokimya Tıbbi Biyokimya Anabilim Anabilim Dalı- DalıTıbbi Biyokimya Tıbbi Biyokimya Anabilim Anabilim Dalı Dalı Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı İnönü Üniversitesi İnönü Üniversitesi adeniz knik Üniversitesi Teknik Üniversitesi Akdeniz Üniversitesi Akdeniz Üniversitesi GAZİANTEP GAZİANTEP MALATYA GAZİANTEP Tıp Fakültesi Tıp Fakültesi akültesi, Tip Fakültesi, Tıp Fakültesi Tıp Fakültesi Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı Anabilim Dalı ya i Biyokimya Anabilim Dalı Anabilim Dalı Tıbbi Biyokimya Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı AnabilimTıbbi Dalı Biyokimya MALATYA MALATYA ABZON TRABZON ANTALYA ANTALYA r. Fatma Taneli ayar Üniversitesi p Fakültesi kimya Anabilim Dalı MANİSA Prof.Dr. Birgül Prof.Dr. Vanizor Birgül Kural Vanizor Kural Karadeniz Teknik Karadeniz Üniversitesi Teknik Üniversitesi Prof.Dr. Birgül Vanizor Kural Tip Fakültesi, Tip Fakültesi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Tibbi Biyokimya TibbiAnabilim Biyokimya Dalı Anabilim Dalı Tip Fakültesi, TRABZON Prof. TRABZON Dr. Hafize Uzun Tibbi Biyokimya Anabilim Dalı İstanbul Üniversitesi Prof.Dr. Prof.Dr. Birgül Vanizor Birgül Vanizor Kural Kural TRABZON Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Karadeniz Karadeniz TeknikTeknik Üniversitesi Üniversitesi Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı Tip Tip Fakültesi, • Yazarlarımız • Yazarlarımız ilk soyadlarına ilk göre soyadlarına alfabetik göre olarak alfabetik göreFakültesi, olarak sıralanmıştır göre sıralanmıştır İSTANBUL Tibbi Biyokimya Tibbi Biyokimya Anabilim Anabilim Dalı Dalı Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı Tıp Fakültesi İZMIR İZMIR İZMIR Anabilim Dalı Tıbbi Biyokimya GAZİANTEP Tıp F Tıbbi Biyokimy İZM MANİSA MANİSA Prof.Dr. Birgül Vanizor Kural Taneli Prof. Dr. Hafize Uzun Prof. Dr. Birgül Vanizor Kural • Taneli Yazarlarımız soyadlarına göre alfabetik olarak göre sıralanmıştır Prof.ilkDr. Hafize Uzun Prof. Dr. Hafize Uzun Prof.Dr. Dr.Fatma Fatma Taneli Prof. Dr. Fatma Eser Prof.Sözmen Dr. Eser Sözmen Prof. TRABZON TRABZON Karadeniz Teknik Üniversitesi Celal Üniversitesi İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa KaradenizTip Teknik Üniversitesi Üniversitesi İstanbul Üniversitesi CelalBayar Bayar Üniversitesi Celal Bayar Üniversitesi İstanbul niversitesi Ege Üniversitesi Fakültesi, Tıp Fakültesi Tıp Fakültesi, Cerrahpaşa TıpTıp Fakültesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi TıpFakültesi Fakültesi Tıp Fakültesi akültesi Tıp Fakültesi Tibbi Biyokimya Anabilim Dalı Anabilim Anabilim Dalı TıbbiBiyokimya Biyokimya Tıbbi Biyokimya Anabilim Anabilim Dalı Tıbbi Biyokimya Dalı Biyokimya ya Anabilim Anabilim Dalı- Tıbbi i Biyokimya DalıBiyokimya Anabilim Dalı Tıbbi Tıbbi AnabilimDalı Dalı Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı TRABZON • Yazarlarımız • Yazarlarımız ilk soyadlarına ilk soyadlarına göre alfabetik göre alfabetik olarak olarak göre göre sıralanmıştır İSTANBUL İSTANBUL MANİSA MANİSA MIR İZMIR MANİSA İSTANBUL TRABZONsıralanmıştır • Yazarlarımız ilk soyadlarına göre alfabetik KISALTMALAR 2,3-BPG 2,3-bisfosfogliserat cAMP Siklik adenozin monofosfat AAS Atomik absorbsiyon spektroskopisi CBG Kortikosteroid bağlayıcı globülin ABC ATP bağlayan kaset taşıyıcı cDNA Tamamlayıcı DNA ACAT Açil-KoA kolesterol açil transferaz CDP Sitidin difosfat ACTH Adrenokortikotropik hormon CEA Karsinoembriyonik antijen ADH Antidiüretik hormon CETP Kolesterol ester transfer protein ADP Adenozin difosfat cGMP Siklik guanozin monofosfat AFP a feto protein CK Kreatin Kinaz AFR (APR) Akut faz reaktanı CLIP Kortikotropin benzeri aralop peptidi AGG α1 asit glikoprotein CO Karbon monoksit Ala Alanin COX Siklooksijenaz ALA Aminolevulinik asit CRH Kortikotropin salgılatıcı hormon ALP Alkalen fosfataz CRP C-reaktif protein ALT Alanin aminotransferaz CSF Koloni stimulan faktör AMG a2 makroglobulin CTP Sitidin trifosfat AMP Adenozin monofosfat Cu+ Kuprus bakır ANP Atrial-natriuretik peptid Cu+2 Kuprik bakır Apo Apolipoprotein CYP Sitokrom P Arg Arjinin Cys Sistein AST Aspartat aminotransferaz DAG Diaçilgliserol ATP Adenozin trifosfat DHEA-S Dehidroepiandrosteron sülfat ATT a1 Antitripsin DNA Deoksiribo nükleik asit BAL British antilevizit EDRF Endotel kökenli gevşetici faktör BMG b2-Mikroglobulin EGF Epidermal büyüme faktörü BOS Beyin omurilik sıvısı ELISA Enzim işaretli immunassay BUN Kan üre azotu EPO Eritropoietin * *Konularda yaygın olarak kullanılan kısaltmaların listesidir. Konu içlerinde özel kısaltmalar bulunmaktadır. xvii xviii KISALTMALAR ER Endoplazmik retikulum HRE Hormon cevabından sorumlu kısım ETZ Elektron Transport Zinciri Hsp Isı-şok proteinleri FAD Flavin adenin dinükleotid ICAM Hücreler arası adezyon molekülü FADH2 Flavin adenin dinükleotid indirgenmiş formu ICP-AES İndüktif eşleşmiş plazma atomik emisyon spektrometre Fe+2 Ferröz demir ICP-OES Fe+3 Ferrik demir İndüktif eşleşmiş plazma-optik emisyon spektrometre FGF Fibroblast büyüme faktörü IDL Orta dansiteli lipoprotein FIGLU Formiminoglutamat Ig İmmunoglobülin FMN Flavin mononükleotid IGF İnsülin benzeri büyüme hormonu FSH Folikül stimüle edici hormon IL İnterlökin GABA γ-amino bütirik asit İM İntramüsküler GC-MS Gaz kromatografisi-kütle spektrofotometrisi iNOS Uyarılablir nitrik oksit sentaz IP3 İnozitol trifosfat GDP Guanozin difosfat IRMA İmmunoradiyometrik assay GF-AAS Grafik fırınlı ASS IRS İnsülin Reseptör Substrat GGT γ-Glutamil transferaz ISE İyon Selektif Elektrod GH Büyüme hormonu ISE İyon selektif elektrod GHRH Büyüme hormonu salgılatıcı hormon İV İntravenöz GIP Glukoz bağımlı insülinotropik peptid JAK Janus-activated kinaz GİS Gastrointestinal sistem KBB Kan beyin bariyeri GLP Glukagon benzeri peptid KKH Koroner kalp hastalığı Glu Glutamat KOMT(COMT) Katekol-O-metiltransferaz GLUT Glukoz taşıyıcı KoQ Koenzim Q Gly Glisin LCAT Lesitin kolesterol açil transferaz GnRH Gonadotropin salgılatıcı hormon LDH Laktat dehidrojenaz GSH γ-glutamil-sisteinil-glisin; glutatyon LDL Düşük dansiteli lipoproteinler GSH-Px Glutatyon peroksidaz Leu Lösin GSSG Okside glutatyon LH Luteinizan hormon GST Glutatyon –S- Transferaz lle İzolosin GTP Guanozin trifosfat Lp(a) Lpoprotein (a) Hb Hemoglobin LPH Lipotropin HbF Fetal hemoglobin LPL Lipoprotein lipaz HCG İnsan koryonik gonadotropin Lp-PLA2 Lipoprotein ilişkili fosfolipaz A2 HDL Yüksek dansiteli lipoproteinler LRP LDL reseptörü ilişkili protein HG-ASS Hidrit oluşturan ASS LT Lökotrien HMG KoA Hidroksimetil glutaril KoA LX Lipoksin hnRNA Heterojen nükleer RNA Lys Lizin HOMA-IR Homeostatic model assessment -İnsülin direnci indeksi MALDI-TOFMS Matriks yardımlı lazer iyonizasyon uçuş zamanlı kütle spektrometre Hp Haptoglobin MAO Monoamin oksidaz hPL Plasental laktojen Met Metiyonin HPLC Yüksek basınçlı sıvı kromatografisi miRNA Mikro RNA KISALTMALAR xix MMP Matriks metalloproteinaz PSA Prostat spesifik antijen MPO Miyeloperoksidaz PSS Periferik sinir sistemi mRNA Mesajcı RNA PT Protrombin zamanı MSH Melanosit stimüle edici hormon PTH Paratiroid hormon MSS Merkezi sinir sistemi PUFA Çoklu doymamış yağ asitleri MSUD Akçaağaç şurubu idrar hastalığı RBP Retinol bağlayıcı protein mtDNA Mitokondriyel DNA RDA Diyetle alınması önerilen miktar MTHFR Metilentetrahidrofolat redüktaz RES Retiküloendotelyal sistem NAD+ Nikotinamid adenin dinükleotid RIA Radyoaktif işaretli immün yöntem NADP+ Nikotin adenin dinükleotid fosfat RNA Ribonükleik asit NADPH Nikotin adenindinükleotid fosfat indirgenmiş formu RNS Reaktif nitrojen nDNA Nükleer DNA ROS Reaktif oksijen türleri NMDA N-metil-D-aspartat rRNA Ribozomal RNA NO Nitrik oksit SAA Serum amiloid A-protein NOS Nitrik oksit sentaz SAM S-adenozil metiyonin NT 5’-Nükleotidaz SAM S-adenozil metiyonin Ox-LDL Okside LDL SC Subkütan PABA Para-aminobenzoik asit PAF Trombosit aktifleştirici faktör SELDI-TOFMS Yüzey yardımlı lazer iyonizasyon uçuş zamanlı kütle spektrometre PAI-1 Plazminojen aktivatör inhibitör-1 Ser Serin PBG Porfobilinojen SGLT Sodyum bağımlı glukoz taşıyıcı PCR Polimeraz zincir reaksiyonu SHBG Seks hormonları bağlayıcı globülin PDGF Trombosit kökenli büyüme faktörü SNPs Tek nükleotid polimorfizmleri PDH Pirüvat dehidrojenaz snRNA Küçük nükleer RNA PEP Fosfoenolpiruvat SOD Süperoksit dismutaz PG Prostaglandin SR Sarkolazmik retikülüm PGI Prostasiklin SRE Sterol düzenleyici element Phe Fenil alanin SRP Sinyal tanıma partikülü Pi İnorganik fosfor SSS Santral sinir sistemi Pi İnorganik fosfor SYA (FFA) Serbest yağ asitleri PIF Prolaktin inhibe edici faktörler T3 Tri-iyodotirozin PIH Prolaktin salınımını inhibe edici hormon T4 Tiroksin TAG (TG) Triaçilgliserol (Trigliserid) PKA cAMP-bağımlı protein kinaz TBG Tiroksin bağlayıcı globülin PKU Fenil ketonüri TCA Trikarboksilik asit döngüsü PLP Piridoksal fosfat TDBK Total demir bağlama kapasitesi POMC Proopiyomelanokortin Tg Tiroglobulin PPARs Peroksizom proliferatör-aktive reseptör TGF Transforme edici büyüme faktörü PPi Pirofosfat THF Tetrahidrofolat PPY (PFY) Pentoz fosfat yolu TNF Tümör nekroz faktör PRL Prolaktin Tp Troponin PRPP Fosforibozil pirofosfat TPO Tiroidal peroksidaz xx KISALTMALAR TPP Tiyamin pirofosfat Tyr Tirozin TRF Transferrin UDP Üridin difosfat TRH Tirotropin salgılatıcı hormon UTP Üridin trifosfat tRNA Taşıyıcı (transport)RNA UV Ultraviyole Trp Triptofan Val Valin TSH Tiroid stimülan (uyarıcı) hormon VCAM Vasküler hücre adezyon molekülü TT Trombin Zamanı VIP Vazoaktif intestinal peptid TX Tromboksan VLDL Çok düşük dansiteli lipoproteinler BÖLÜM I BİYOKİMYAYA GİRİŞ VE HÜCRE 1. BİYOMOLEKÜLLER, KİMYASAL BAĞLAR VE REAKSİYONLAR . . . . . . . . . . . . . 3 Prof.Dr.UfukÇAKATAY 2. BİYOLOJİK ÖRNEKLER VE LABORATUVAR HATA KAYNAKLARI . . . . . . . . . . . 15 Doç.Dr.PınarATUKEREN 3. HÜCRE, MEMBRAN VE TRANSPORT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 Doç.Dr.A.AtaALTURFAN 4. SU VE pH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 Prof.Dr.İ.MuratBOLAYIRLI SIRA-SİZDE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 1 Anahtar kelimeler Amfipatik Atomik absorpsiyon Biyosensör Dilüsyon Diyaliz ELISA Elektroforez Empedans Fonksiyonel grup Hidrofilik- Hidrofobik Homojenizasyon İyon selektif elektrot İzomerizm Kemilüminesans Koordinasyon bağı Konvansiyonel birim sistemi Kromatografi Kütle spektrofotometrisi Liyofilizasyon Nefelometri Nükleer manyetik rezonans Presipitasyon RIA Santrifüjleme Solübilizasyon Spektroflorimetri Spektrofotometri Tampon Tandem MS Türbidimetri Ültrafiltrasyon Uluslararası birim sistemi BİYOMOLEKÜLLER, KİMYASAL BAĞLAR VE REAKSİYONLAR Prof. Dr. Ufuk ÇAKATAY Bağlar,genelkimyasalreaksiyonlar,çözeltiler,biyokimyadatemelhesaplamalarvebiyokimyasalanalizteknikleribaşlıklarıaltındaoluşturulantemelveileridüzeydeki klasik tipteki sorular; bölüm sonunda verilen test sorularının çözümüne yardımcı olacak şekilde genişlemektedir.Bölümler;içindekitemelbilgivekavramlarıiçeren soruların ve problemlerin anlaşılmasına yönelik olarak şekilvetablolarladesteklenmiştir. 3 2 Anahtar kelimeler Antikoagulanlı tüpler Biyolojik değişkenlik Biyolojik örnekler Hemoliz Kan alma tüpleri Plazma Postanalitik hata Preanalitik hata Serum Turnike kullanımı BİYOLOJİK ÖRNEKLER VE LABORATUVAR HATA KAYNAKLARI Doç. Dr. Pınar ATUKEREN Hastalığın teşhisi ve tedavinin takibisinde klinik biyokimyalaboratuvartestleriyleeldeedilensonuçlarınhastayaaitgerçekdeğerlerolduğunainanılır.Aslındarutin laboratuvarlarda her zaman belli oranda hata vardır. Preanalitik,analitikvepostanalitikhatakaynaklarının büyük bir kısmı preanalitiktir. Bu bölümde biyolojik örneklerinalınmasıvetransportvebiyolojikdeğişkenlikler elealınmıştır. 15 3 Anahtar kelimeler Prokaryot Ökaryot Sitozol Mitokondri Golgi Lizozom Çekirdek Transmembran taşınım Membran proteinleri Glukoz transportu Akuaporinler Apoptoz Nekroz Aktif transport Kolaylaştırılmış transport Diffuzyon Ribozom Peroksizom İntegral membran proteini Eksternal membran proteini HÜCRE, MEMBRAN VE TRANSPORT Doç. Dr. A. Ata ALTURFAN Hücre, bir canlının yapısal ve işlevsel özellikler gösterebilen en küçük birimidir. Genel olarak tüm hücreler temeldeaynıyapıyasahiptirler.Fakatbulunduklarıdokuyavedolayısıylafonksiyonlarabağlıolaraközelyapısal özelliklergösterir.Bitkiselvehayvansalherorganizma, butemelyapıtaşlarındanoluşur.Bubölümdehücreiçi organellerin görevlerini, metabolik olaylarla ilişkilerini vetransportolaylarıelealınmıştır. 25 4 Anahtar kelimeler Akuoporin Amfoter Dipol Henderson Haselbach Hidrofilik Hidrofobik Hidrostatik basınç Hipertonik Hipotonik İzotonik Kuvvetli asit Kuvvetli baz Misel Onkotik basınç Osmalarite Osmolalite Osmoz PH SU VE pH Prof. Dr. İ. Murat BOLAYIRLI Su,yaşayancanlıtürlerininkimyasalyapıbileşenlerinin önemlibirbileşenidir.Su;transport,sindirim,emilimgibi farklı çok sayıda hayati fonksiyonların belirli bir düzen içinde sürdürülmesinden sorumludur. Hücre içi ve dışı kompartımanlarında su dağılımı düzenlenebilmekte olupinsanvücudundakanpHdeğerleridarsınırlariçinde tutulmaya çalışılır. Bu bölümde suyun yapısı ve pH kavramıelealınmıştır. 35 BÖLÜM II BİYOMOLEKÜLLERİN YAPISI 5. AMİNO ASİTLER: YAPI VE FONKSİYON . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 Prof.Dr.EserSÖZMEN 6. PROTEİNLER: YAPI VE İZOLASYON YÖNTEMLERİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 Prof.Dr.N.SemaGENÇ 7. GLOBULER PROTEİNLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 Prof.Dr.FatmaTANELİ 8. FİBRÖZ PROTEİNLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 Prof.Dr.Z.GünnurDİKMEN 9. ENZİM YAPISI VE KİNETİĞİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 Prof.Dr.NevinİLHAN 10. KARBOHİDRATLAR: YAPI VE FONKSİYON. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 Prof.Dr.GülerBUĞDAYCI 11. LİPİDLER: YAPI VE FONKSİYON . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111 Prof.Dr.AsımÖREM Prof.Dr.BirgülVANİZORKURAL Yard.Doç.Dr.FulyaBALABANYÜCESAN SIRA-SİZDE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121 5 Anahtar kelimeler Alifatik yan grup Aromatik yan grup Asidik amino asit Asimetrik karbon atomu Bazik amino asit Deaminasyon Dekarboksilasyon D-izomer Esansiyel amino asit İmino asit İzoelektrik nokta Kükürtlü amino asit L-izomer Ninhidrin reaksiyonu Non polar amino asit Nötral amino asit Polar amino asit Titrasyon eğrisi Transaminasyon Zwitterion iyon AMİNO ASİTLER: YAPI VE FONKSİYON Prof. Dr. Eser SÖZMEN Amino asitler proteinlerin yapıtaşıdır. Yapılarında en az bir tane amino ve karboksil grubu bulunur. Nötral, pozitifveyanegatifyüklüolabilirler.Bubölümdeamino asitlerin genel yapısı, fonksiyonel grupları ve bu grupların verdiği kimyasal reaksiyonlar ve amino asitlerin tamponlamaözelliğikonularıelealınmıştır. 45 E.SÖZME 46 E. SÖZMEN Amino asitlerin yap�s�ndaki karboksil ve amin grubunun ba�l� oldu�u karbon atomu alfa (�) karbon olarak isimlendirilir. Bu karbona ba�lanm�� olan yan zincirde bulunan karbonlar ise s�ras�yla 5. AMİNO ASİTLER: YAPI VE FONKSİYON beta (�), gama (�), delta (�), epsilon (�) olarak isimlendirilmektedir (�ekil 5.3). 5.1 AMİNO ASİT YAPISI 1. Amino asit nedir, temel yapısal özellikleri nelerdir? Aminoasit asit yapısındaki yap�s�ndaki karbonlar�n isimlendirilmesi Şekilekil.5.3. 5.3 Amino karbonların isimlendirilmesi 3. Amino asitlerdeki asitlerin özelliklerikarbon hangi gruplara göre belirlemektedir? 2. Amino atomları nasıl Amino asitler ortadaki kiral karbona ba�lanan yan gruplar�n özelli�ine gö Amino asitler, insan vücudundaki temel makromoleküllerisimlendirilir? s�n�fland�r�labilmektedir. Yan gruplar�n özelli�ine göre asidik, bazik veya nötr olabilece�i gibi den biri olan proteinlerin yapıtaşını oluşturan yapılardır. Amino asitlerin yapısındaki karboksil E.SÖZMEN ve amin grubunun gruplar�n özelli�ine göre hidrofilik, hidrofobik amino asitler olarak da grupland�r�labilir. Amino asit Amino asitlerin temel yapısını karbon, oksijen ve azot grup- bağlı olduğu karbon atomu alfa (α) karbon olarak isimlenta��d�klar� yan gruplara göre a�a��daki �ekilde s�n�fland�r�lmaktad�r (Tablo 5.1): E.SÖZMEN ları oluşturmaktadır. Bir karbona bağlanmış olan bir karbok- dirilir. Bu karbona bağlanmış olan yan bulunan kar• Glisin yan grubu yerinde bir hidrojen atomuzincirde ta��maktad�r. sil (-COOH) ve bir amin (NH2) grubu ve bir hidrojen ato- bonlar• ise sırasıyla beta (β), gama (γ), delta (δ), epsilon (ε)iki hidroksi (alkol) gru Yan grubunda hidroksil grubu olan amino asitler: Serin ve treonin mu amino asitlerin temel yapıtaşını oluşturmaktadır (Şekil olarak isimlendirilmektedir ta��maktad�r. (Şekil 5.3). 5.1). Bu yapıda merkezde yer alan karbon atomuna bağlanan • Yan grubunda kükürt olan amino asitler: Sistein yap�s�nda tiyometil ve metyonin yap�s�n yan gruplarda karbon, oksijen, azot ve kükürt de yer alabilir. 3. Amino metil etil tiyoeter ta��maktad�r asitlerin özellikleri hangi gruplara Amino asitler yapısında ortada bulunan karbon kiral karbon • Yanbelirlemektedir? gubu alkil grubu olan amino asitler: Alanin yap�s�nda metil grubu, valin aminoas göre olarak isimlendirilir. Bu karbon 4 bağı ile farklı bağisopropyl grubu, lösin ve izolösin ise isobutyl yan zinciri ta��maktad�r. 1. Amino asit nedir, temel yap�salgrupları özellikleri nelerdir? Amino asitler ortadaki kiral karbona bağlanan yan grupların • Yan grubunda aromatik halka olan amino asitler: Fenilalanin yap�s�nda benzen halkas�, tiroz ladığı için asimetrik karbon atomu olarak da isimlendirilAmino asitler, insan vücudundaki temel makromoleküllerden birisınıflandırılabilmektedir. olan proteinlerin yap�ta��n� göre Yan grupların özel1. Amino asitdiğer nedir, temel yap�salamino özellikleri nelerdir? özelliğine yap�s�nda fenol grubu, triptofan yap�s�nda indol halkas� ve histidin imidazol halkas� ta��maktad�r mektedir. Glisin dışında tüm standart asitlerin liğine göre asidik, bazik veya nötr olabileceği gibi bu gruplaolu�turan yap�lard�r. Amino asitlerin temel temel makromoleküllerden yap�s�n� karbon, oksijen ve azot gruplar� olu�turmaktad�r. Amino asitler, biri grubunda olan proteinlerin • Yan asidik grupyap�ta��n� veya amid olan amino asitler: Aspartik asit ve glutamik asit y α-karbonuna dört farklı grupinsan bağlıvücudundaki olduğu için α-karbonu göre hidrofilik, hidrofobik amino asitler olarak grubu ve bir hidrojen Bir karbona ba�lanm�� bir karboksil (-COOH) verın birözelliğine aminzincirindeki karboksil grubu nedeniyleatomu dikarboksilli amino asit olarak da adland�r�lmaktad yap�lard�r. Aminoolan asitlerin temel yap�s�n� karbon, oksijen ve(NH azot2)gruplar� olu�turmaktad�r. asimetriktir. olu�turan da gruplandırılabilir. Amino asitler taşıdıkları yan gruplara Aspartik asit ve glutamik asidin yan zincirindeki asitlerin temel yap�ta��n� olu�turmaktad�r 5.1).(NH Bu yap�da merkezde yer alan karbon karboksilik aside amin ba�lanmas� ile s�ras�y karbona ba�lanm�� olan bir karboksil (-COOH) ve(�ekil bir amin karbonu olan bileşiklerin 2 tane biri diğeri AsimetrikBirAmino 2) grubu ve bir hidrojen atomu göre aşağıdaki şekilde sınıflandırılmaktadır (Tablo 5.1): asparajin ve glutamin amino asitleri olu�maktad�r. nin ayna görüntüsü olan vetemel enantiomer olarak adlandırılan atomuna ba�lanan yan gruplarda karbon, oksijen, azot Bu ve yap�da kükürt merkezde de yer alabilir. Amino asitler Amino asitlerin yap�ta��n� olu�turmaktad�r (�ekil 5.1). yer alanbir karbon • Glisin yan grubu yerinde hidrojen atomu taşımakta• Yan grubunda bazik grup olan amino asitler: Lizin, histidin ve arjinin yan zincirlerindeki baz izomerleri bulunmaktadır. Kiral olan tümkarbon molekülyap�s�nda ortada bulunan karbon kiral olarak Buyer karbon 4dibazik ba�� ile farkl� gruplar� atomuna ba�lanan yan atomu gruplarda karbon, oksijen, azotisimlendirilir. ve kükürt de alabilir. Amino asitler dır. gruplar nedeniyle monokarboksilik asit olarak adland�r�lmaktad�r. ler aynı zamanda optikçe aktiftir ve polarize ışığın yönünü ba�lad��� için asimetrik karbonkiral atomu olarak da isimlendirilmektedir. Glisin d���nda di�er tüm standart yap�s�nda ortada bulunan karbon karbon olarak isimlendirilir. karbon 4 ba�� ile farkl� gruplar� • YanBugrubunda hidroksil grubu olan amino asitler: Seçevirebilir. Optik aktivitelerine göre polarize ışığı sağa çevirin �-karbonu veGlisin treonin iki hidroksi ba�lad��� asimetrik karbon atomu olarakgrup da isimlendirilmektedir. d���nda di�er tüm(alkol) standartgrubu taşımaktadır. Amino için asitlerin �-karbonuna dört farkl� ba�l� oldu�u için asimetriktir. renlere (+), sola çevirenlere (-) izomerler adı verilmektedir. Yan grubunda kükürt olan amino asitler: Sistein yapı• AminoAsimetrik asitlerin �-karbonuna dört farkl� grup2ba�l� için �-karbonu asimetriktir. karbonu olan bile�iklerin tane biri ayna görüntüsü olan ve enantiomer olarak Amino asitlerin konfigürasyonlarının adlandırılması en oldu�u kü-di�erinin sında tiyometil ve enantiomer metyoninolarak yapısında metil etil tiyoeter Asimetrik karbonu olanbulunmaktad�r. bile�iklerin tane biri di�erinin izomerleri Kiral atomu olanayna tüm görüntüsü moleküllerolan ayn�vezamanda optikçe aktiftir çük asimetrik adland�r�lan karbon olan α-karbon atomuna 2bağlı amino taşımaktadır adland�r�lan izomerleri bulunmaktad�r. Kiral atomu olan tüm moleküller ayn������ zamanda optikçe aktiftir grubunun bulunduğu yere göreyönünü yapılmaktadır. Amin grubu ve polarize �����n çevirebilir. Optik aktivitelerine sa�a çevirenlere (+), sola Yanpolarize gubu alkil grubu olan amino asitler: Alanin yapı• göre solda ise L, sağda ise D�����n amino asit olarak tanımlanmaktadır veçevirenlere polarize yönünü çevirebilir. Optik aktivitelerine göre polarize ����� sa�a çevirenlere (+), sola (-) izomerler ad� verilmektedir. Amino asitlerin konfigürasyonlar�n�n en sında metil grubu, valinadland�r�lmas� aminoasidi isopropyl grubu, lö(Şekil 5.2) çevirenlere (-) izomerler ad� verilmektedir. Amino asitlerin konfigürasyonlar�n�n adland�r�lmas� en ve izolösin ise isobutyl yanyere zinciri taşımaktadır. küçük asimetrik karbon olan �-karbon atomuna ba�l�sin amino grubunun bulundu�u göre küçük asimetrik karbon olan �-karbon atomuna ba�l� amino grubunun bulundu�u yere göre • Yan grubunda aromatik halka olan amino asitler: Feniyap�lmaktad�r. Amin grubu solda ise L, sa�da ise D amino asit olarak tan�mlanmaktad�r (�ekil 5.2) lalanin yapısında benzen tirozin yapısında fenol yap�lmaktad�r. Amin grubu solda ise L, sa�da ise D amino asit olarak tan�mlanmaktad�r (�ekilhalkası, 5.2) grubu, triptofan yapısında indol halkası ve histidin imidazol halkası taşımaktadır. • Yan grubunda asidik grup veya amid olan amino asitler: Aspartik asit ve glutamik asit yan zincirindeki karboksil grubu nedeniyle dikarboksilli amino asit olarak da adlandırılmaktadır. Aspartik asit ve glutamik asidin yan zincirindeki karboksilik aside amin bağlanması ile sıraekil.5.1 Amino asit yap�s� Şekil 5.1 Amino asit yapısı sıyla asparajin ve glutamin amino asitleri oluşmaktadır. ekil.5.1 Amino asit yap�s� • Yan grubunda bazik grup olan amino asitler: Lizin, histidin ve arjinin yan zincirlerindeki bazik gruplar nedeniyle dibazik monokarboksilik asit olarak adlandırılmaktadır. 4. İminoasit nedir? ekil Amino asidlerin D Lveformlar� L formlar� ekil 5.25.2 Amino asidlerin D ve Şekil 5.2 Amino asitlerin D ve L formları Pirolin farklı bir halka yapısına sahiptir ve hafifçe polardır. Pirolinin yan zinciri α-amino grubu ile birleşerek bir halka yapısı oluşur. Bu nedenle pirolin diğer amino asitlerden farklı olarak amino yerine imino grubu taşır. Amino asitlerdeki karbon atomlar� isimlendirilir? 2. 2.Amino asitlerdeki karbon atomlar� nas�lnas�l isimlendirilir? 6 Anahtar kelimeler α heliks β kırmalı Birincil yapı Denatürasyon Diyaliz Dördüncül yapı Edman tepkimesi Elektroforez Hidrojen bağları İkincil yapı İyonik çöktürme Kromatografi Peptid bağı Prion hastalığı Renatürasyon Şaperonlar Sülfit izomeraz Üçüncül yapı Ultrafiltrasyon X-ışınları kristallagrofi PROTEİNLER: YAPI VE İZOLASYON YÖNTEMLERİ Prof. Dr. N. Sema GENÇ Yeni sentezlenen polipeptid zincirinden olgun, biyolojik olarak aktif, fonksiyon gösteren proteinlerin oluşumu polipeptid zincirlerinin katlanarak üç-boyutlu yapılarının düzenlenmesi ile mümkün olur. Post- translasyonalmodifikasyonlaresnasındamolekülebazı kimyasalgruplareklenirkenbazıpeptidgruplarıayrılır. Bubölümdeproteinlerinyapısıvesaflaştırmateknikleri elealınmıştır. 53 7 Anahtar kelimeler 2,3 bisfosfogliserat Fetal hemoglobin Hem Hemoglobin Hemoglobin A1c Hemoglobin C Hemoglobin H Hemoglobin S Hemoglobinopati Hidrops Fetalis Karbondioksit Karbonmonoksit Methemoglobin Miyoglobin Miyoglobinüri p50 değeri Sülfhemoglobin Talesemi GLOBULER PROTEİNLER Prof. Dr. Fatma TANELİ Hemproteinleriyapısındaprostetikgrupolarakhemiçerenproteinlerdir.Hemiçerenproteinlerbaşlıcahemoglobin ve miyoglobindir. Hemoglobin hem ve globinden oluşurveoksijentaşınmasındagörevlibirglobülerproteindir. Miyoglobin çizgili kaslarda oksijen depolayan proteindir. Bu bölümde hemoglobin ve miyoglobinin yapı ve oksijen transportundaki fonksiyonları ve ilişkili klinikfonksiyonbozukluklarelealınacaktır. 61 8 Anahtar kelimeler α-1 antitripsin Alport sendromu Amfizem C vitamin Disülfid izomeraz Ehler Danlos sendromu Elastaz Elastin Hidroksipiridinium Keratin Kollajen Lizil oksidaz Marfan sendromu Osteogenesis Imperfecta Prokollajen Prolin hidroksilaz Tropoelastin Tropokollajen FİBRÖZ PROTEİNLER Prof. Dr. Z. Günnur DİKMEN Kollajen,elastinvekeratinfibrözyapılıhidrofobikproteinlerdir.Kollajensentezi,fibroblast,osteoblastvekondroblastlardahücreiçivehücredışındaçokaşamalısentez basamakları ile gerçekleşir. Elastin, fibroblastlarda tropoelastin öncül molekülünden sentezlenir ve dokularaelastikiyetsağlar.Keratinsaç,tırnak,kuştüylerive pençelerindebulunantemelproteindir. 67 9 Anahtar kelimeler Allosterik düzenleme Apoenzim Denge sabitesi Feedback inhibisyon Hidrolaz Hill grafiği İrreversibil inhibisyon İzoenzim İzomeraz Koenzim Kofaktör Kooperativite Kovalent modifikasyon Ligaz Lineweawer-Burk Liyaz Maksimum hız Metalloenzim Michaelis-Menten sabiti Miks inhibisyon Prokiral merkez Serbest enerji değişimi Transferaz Turnover sayısı Yarışmalı inhibisyon Zimojen ENZİM YAPISI VE KİNETİĞİ Prof. Dr. Nevin İLHAN Enzimler,substratınürünedönüşümhızınıartıraraketki gösterir.Bazıenzimlerinaktivitesiiçinkofaktörveyakoenzimolarakadlandırılanmoleküllereihtiyaçvardır.Enzimlerinaktiviteleriçeşitlişekillerdedüzenlenirveenzim aracılı reaksiyonların olabilmesi için gerekli koşulların oluşmasıgerekir.Bubölümdeenzimlerinyapısı,reaksiyonlarınkinetiközellikleriveenzimaktivitesidüzenlenmeteorilerielealınmıştır. 75 10 Anahtar kelimeler Aldoz Dekstrin Disakkarid D-izomer Enantiomer Epimer Furanoz Glikolipid Glikoprotein Glikozaminoglikan Glikozid İnulin Ketoz Kitin L-izomer Monosakkarid Piranoz Polisakkarid Proteoglikan KARBOHİDRATLAR: YAPI VE FONKSİYON Prof. Dr. Güler BUĞDAYCI Karbohidratlar, canlılarda önemli yapısal ve metabolik rolleriolan,doğadabolbulunanorganikmoleküllerdir. Enerjiamaçlıkullanılırlarveproteinvelipidlerlekompleks yaparlar. En basit birimleri monosakkaridler olup glikozid bağları ile bağlanırlar. Bu bölümde karbohidratların temel yapısal özellikleri, izomerler yapıları ve kimyasalreaksiyonlarıözetlenmiştir. 105 11 Anahtar kelimeler Araşidonik asit Eikosanoidler Esansiyel yağ asitleri Fosfatidil inozitol Fosfatidiletanolamin Fosfatidilgliserol Fosfatidilkolin Fosfatidilserin Gangliozid Glikolipidler Kardiyolipin Leukotrienler Lipoksinler Mumlar N-asetil-nöraminik asit Plazmalojen Prostaglandinler Prostasiklinler Serebrozid Sfingolipidler Steroidler Sülfatid Terpenler Triaçilgliserol Tromboksanlar Trombosit aktifleyici faktör Yağ asitleri LİPİDLER: YAPI VE FONKSİYON Prof. Dr. Asım ÖREM Prof. Dr. Birgül VANİZOR KURAL Yard. Doç. Dr. Fulya BALABAN YÜCESAN Diyetlealdığımızbesinlerinönemlibileşenleridir.Lipidler vücut için ana enerji kaynağıdır, karbohidrat ve proteinleregörelipidlerdenyaklaşıkikikatdahafazlaenerji elde edilir. Lipidler insan vücudunda hücre ve organel membranlarında,triaçilgliseroldamlacıklarışeklindeadipositlerdevedolaşımdalipoproteinyapısındabulunurlar. Bubölümdelipidyapıvefonksiyonlarıelealınmıştır. 111 II. BÖLÜM - SIRA-SİZDE 1. Aşağıda pK değerleri verilen amino asitlerden hangisi fizyolojik pH (pH=hangi) değerinde tamponlama kapasitesine sahiptir? a) b) c) d) e) Glisin pK1=2,4 pK2=9,8 Histidin pK1=1,8 pK2=6,0 pK3=9,2 Aspartik asit pK1=2,1 pK2=3,9 pK3=9,9 Serin pK1=2,2 pK2=9,2 Lizin pK1=2,2 pK2=9,2 pK3=10,8 2. Aşağıdaki reaksiyonlardan hangisi oksidatif deaminasyon için iyi bir örnek olabilir? a) b) c) d) e) Glutamat→heksanoik asit + NH3 Piruvat→Asetil koA + CO2 Aspartat + α ketoglutarat → glutamat + okzaloasetat Glutamat → α keto glutarat + NH3 Alanin + α keto glutarat → glutamat + piruvat 3. Aşağıdaki protein veya enzimlerden hangisi protein katlanmasından sorumlu değildir? a) b) c) d) e) Isı-şok proteinleri Rasemaz Disülfit izomeraz Epimeraz Kalmodulin 4. Aşağıdaki tanımlardan yanlış olanı seçiniz. a) Proteinin primer yapısı amino asitler arasındaki peptid bağları ile sağlanır. b) α-heliks tabaka zincir-içi hidrojen bağları ile korunur. c) Alzheimer hastalığında artan β-amiloid protein yapısında β-kırmalı tabaka hakimdir. d) Proteinin 3-boyutlu konformasyonal yapısını oluşturan sekonder yapısıdır. e) β-dönüşlerde sıklıkla glisin ve prolin amino asitleri bulunur. 5. Proteinlerin hidrolizi sonucunda hangi bağlar yıkılır? a) Hidrojen bağları b) c) d) e) Hidrofobik bağlar Elektrostatik bağlar Peptid bağları Disülfit bağları 6. Aşağıdakilerden hangisi orak hücreli aneminin özelliklerinden birisi değildir? a) Hemoglobinin β zincirinde 6. amino asit glutamat yerine lizin amino asidi geçmiştir. b) Hemoglobin S taşıyıcıları sıtmaya karşı dirençlidir. c) Hipoksik koşullarda eritrositler orak şeklini alır. d) Orak hücreli anemide kapillerde dolaşım bozulduğundan küçük infarktlar meydana gelir. e) Orak hücreli anemi hastalarında egzersiz sonrası kas ağrısı görülür 7. Dağa tırmanan bir kişi nefes almada sıkıntı yaşıyor. Aşağıdaki tedavilerden hangisi hastada hemoglobinin oksijeni daha kolay bırakmasını sağlamak amacıyla tercih edilebilir? a) Metabolik alkalozu sağlayacak ilaç alması b) 2,3 BPG arttıracak bir ilaç alması c) Hiperventilasyon yapıp kandaki karbondioksidi azaltması d) Hemoglobindeki gama subünitelerinin sentezini arttırıcı bir ilaç alması e) Hemoglobinin β subünitelerinin sentezini arttıracak bir ilaç alması 8. Aşağıdakilerden hangisi kollajen sentezinde hücre dışında gerçekleşen post-translasyonel modifikasyonlardan biridir? a) b) c) d) e) Sinyal peptidin uzaklaştırılması Prolin ve lizinin hidroksilasyonu Hidroksilizin glikolizasyonu Zincirler arası disülfit bağlarının oluşumu Aldol çapraz bağlarının oluşumu 121 BÖLÜM III BİYOMOLEKÜLLERİN METABOLİZMASI 12. AMİNO ASİT SENTEZİ VE KARBONLARININ METABOLİZMASI . . . . . . . . . . . . . . . . . 125 Prof.Dr.EserSÖZMEN 13. AMİNO ASİTLERDEN SENTEZLENEN ÖZEL ÜRÜNLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139 Prof.Dr.FerhanGİRGİNSAĞIN 14. AMİNO ASİTLERİN AMİNO GRUPLARININ METABOLİZMASI VE ÜRE DÖNGÜSÜ . . . . . 149 Prof.Dr.TülayAKÇAY 15. GLUKOZ METABOLİZMASI: GLİKOLİZ, GLUKONEOJENEZ VE GLİKOJEN. . . . . . . . . . . 157 Prof.Dr.RemiseGELİŞGEN 16. GALAKTOZ, FRUKTOZ VE PENTOZ METABOLİZMASI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185 Prof.Dr.UzayGÖRMÜŞ 17. LİPİD METABOLİZMASI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195 Prof.Dr.AsımÖREM Prof.Dr.BirgülVANİZORKURAL Yard.Doç.Dr.FulyaBALABANYÜCESAN 18. KARACİĞER YAĞLANMASI VE DİSLİPİDEMİLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225 Prof.Dr.DildarKONUKOĞLU 19. TRİKARBOKSİLİK ASİT (SİTRİK ASİT) DÖNGÜSÜ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235 Prof.Dr.RemiseGELİŞGEN 20. ELEKTRON TRANSPORT ZİNCİRİ VE OKSİDATİF FOSFORİLASYON . . . . . . . . . . . . . . 243 Prof.Dr.HafizeUZUN 21. HEM METABOLİZMASI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251 Prof.Dr.HafizeUZUN 22. ENZİMLER VE KLİNİK ÖNEMİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269 Prof.Dr.NecipİLHAN 23. SERBEST RADİKAL BİYOKİMYASI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289 Prof.Dr.ElifÖZEROL 24. KSENOBİYOTİK BİYOKİMYASI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295 Prof.Dr.GülerBUĞDAYCI SIRA-SİZDE .....................................................301 12 Anahtar kelimeler Akçaağaç surubu hastalığı Albinizm Alkaptanüri Amino asitüri B12 vitamini Biyotin Esansiyel amino asit Fenil Keton üri FIGLU Folik asit Glikojenik amino asit Hartnup hastalığı Hiperglisinemi Hiperprolinemi Hippurik asit Histidinemi Homosistinemi İmino asit üri İndikanüri Ketojenik amino asit Pridoksal fosfat Sistatiyonin Sistinosis Sistinüri Tetrahidrobiyopterin Tirozinemi Yarı esansiyel amino asit AMİNO ASİT SENTEZİ VE KARBONLARININ METABOLİZMASI Prof. Dr. Eser SÖZMEN Protein sentezi yanı sıra bazı amino asitlerin karbon iskeletinden açlıkta glukoz ve spesifik moleküller sentezlenir. Metabolizmalarında yer alan enzimlerin veya emilimdeyeralanproteinlerineksikliğiilemetabolizma bozuklukları meydana gelir. Bazı amino asitler esansiyel özellik gösterir. Bu bölümde amino asitlerin karbon iskeletlerinin yıkımı ve ilişkili metabolik hastalıklar ele alınmıştır. 125 126 E. SÖZMEN 12. AMİNO ASİT SENTEZİ VE KARBONLARININ METABOLİZMASI 12.1 AMİNO ASİTLERİN SENTEZİ Şekil 12.1 1. Esansiyel amino asit ne demektir? Esansiyel, vücutta sentezlenemeyen dışarıdan besinlerle alınması zorunlu maddeleri tanımlamak için kullanılan bir terimdir. Dallı zincirli amino asitler (izolösin, lösin, valin), lizin, metiyonin, histidin, fenilalanin, triptofan, treonin esansiyel amino asitlerdir. Vücutta azot varlığında sentezlenebilen amino asitler nonesansiyel amino asitler olarak adlandırılırken diğer amino asitlerden oluşabilen amino asitler yarı esansiyel veya şartlı esansiyel amino asitler olarak tanımlanır (Tablo 12.1). Fenilalaninden oluşan tirozin bu grupta yer alır. Arjinin vücut tarafından sentezlenebilir ancak bu sentez ihtiyacı karşılamaya yetmez bu nedenle besinlerle alınması gerekmektedir. Sisteini sentezlemek için yüksek miktarda metiyonin alınması gereklidir. 2. Esansiyel olmayan amino asitler nasıl elde edilir? Esansiyel olmayan amino asitlerin sentezinde en önemli yol transaminaz reaksiyonları ve amonyum iyonunun amino asitin α-amino azotunu oluşturduğu sentaz reaksiyonlarıdır. Transaminasyon reaksiyonları ile pirüvattan alanin, α -keto glutarattan glutamik asit ve okzaloasetattan aspartik asit sentezi gerçekleşmektedir. 3. Hangi reaksiyonlar glisin sentezinde yer alan alır ? Glisinin serinden sentezinde, serinin hid­rok­simetil grubu tetrahidrofolata (H4 folat) aktarılarak N5, N10metilentetrahidrofolatı oluş­tururken reaksiyonu Serin hidroksi metil transferaz ka­ta­liz­le­mektedir (Şekil 12.1). Glisinin diğer sentez yolu transaminasyon reaksiyonuna dayanmaktadır. Gisin aminotransferaz tarafından katalizlenen reaksiyonda alaninden amin grubu glioksalata aktarılarak glisin sentezlenmektedir. Tablo 12.1 Besinsel olarak esansiyel olan ve insan vücudunda sentezlenebilen amino asitler Esansiyel amino asitler Esansiyel olmayan amino asitler Yari-esansiyel amino asitler Izolösin Lösin Valin Lizin Metiyonin Fenilalanin Triptofan Treonin Glisin Serin Alanin Glutamik asit Aspartik asit Glutamin Asparagin Pirolin Tirozin Sistein Arjinin Histidin Serinden glisin ve glisinden serin sentezi 4. Glisinin metabolizma için önemi nedir? Kimyasal olarak en basit ve esansiyel ol­ma­yan ami­no asit olan glisinin organizmada önem­li bi­yo­kim­yasal fonksiyonları bu­lun­mak­ta­dır. Glisin çeşitli vücut doku pro­te­in­le­ri­nin, hor­mon­ların ve enzimlerin ya­pı­sı­na katılmaktadır. SüksinilKoA ile birlikte glisin, porfirinlerin ve hem yapısının ön mad­desidir. Pürin iskeletinin 4, 5 ve 7 no­lu atomlarını glisin sağlamaktadır. Glu­kojenik bir ami­no asit olduğu için glisin, glikolitik ara maddeler üzerinden dolaylı olarak lipid, kar­ bonhidrat ve di­ğer amino asidlerin sen­te­zi­ne katılmaktadır. Glisin, kaslarda kreatin oluşumu için ön maddedir. Kas­ lar­da bulunan bir bileşik olan sarkozin (N-metil glisin), gli­ sinin SAM ile me­ti­las­yonu sonucu oluş­mak­ta­dır. Glisinin ka­ raciğerde sırası ile kolik asit ve benzoik asit ile konjugasyonu so­nucu, bir safra asidi olan glikokolik asit ve hippurik asit (benzoil gli­sin) oluşmaktadır. Glisin, glutatyon (γ-glu­tamilsisteinilglisin) tripeptidinin yapısına ka­tıl­maktadır. Glutatyon, ami­no asit taşıyıcısı ola­rak ve hücresel proteinlerdeki SH grup­la­rı­nın indirgenmiş halde tutul­ma­sın­da gö­rev yap­mak­ta ve bu yolla eritrositleri oksidatif ha­sar­dan korumaktadır. 5. Transaminasyon reaksiyonu ile piruvattan oluşan amino asit nedir? Alanin, Piruvattan Serum Glutamat Pirüvat Transaminaz (SGPT) - Alanin Amino Transferaz (ALT) enzimi tarafından katalizlenen transaminasyon reaksiyonu ile olmaktadır (Şekil 12.2.). Serin, hidroksi metil transferazın ka­ta­liz­le­diği reaksiyonda glisinden sentezlenebilmektedir (Şekil 12.1). D-3fos­fogliserattan serin sentezi üç aşamada gerçekleş­mek­te­dir. D-3-Fosfogliserat oksitlenerek 3-fosfopirüvata dönüştükten sonra, transaminasyonla 3-fos­fo­se­rin oluşmaktadır. Son aşamada 3-fos­fo­se­rin, serine hidroliz olmaktadır (Şekil 12.3). 6. Serin amino asidinin fonksiyonel önemi nedir? Serin, enzimlerin aktif bölgelerinde substrat bağlanmasında rol oynamaktadır, ayrıca sistein, triptofan ve etanolamin Şekil 12.2 Alanin sentezi 60 Anahtar kelimeler Ağır metaller Akut toksisite Anti depresanlar Arsenik Asetaminofen Civa Eroin Etil alkol Etilen glikol Kadmiyum Kronik toksisite Kurşun Morfin Opiat Organik fosfor bileşikleri Toksikoloji KLİNİK TOKSİKOLOJİ Prof. Dr. S. Halide AKBAŞ İlaç ve toksik madde analizleri klinik biyokimyanın önemli konularındandır. Bu bölümde tıpta sık karşılaşılan ilaç ve ağır metal toksisitelerinin yanı sıra bağımlılık yapan ilaçlar ve ilgili analizler yer almaktadır. Klinik toksikoloji zehirlenmeye neden olan kimyasal maddelerin analizi ve tedavisi ile ilgilenir. Bu bölümde toksikolojinin temel prensipleri, ile bu maddelerin analiz teknikleri ve prensipleri de ele alınmıştır. 739 740 S. H. AKBAŞ 60. TOKSİKOLOJİ 60.1 TEMEL PRENSİPLER VE TOKSİKOLOJİ AÇISINDAN ÖNEMLİ SPESİFİK İLAÇLAR 1. Toksikoloji nedir ? 16. yüzyılda Paracelsus’un (1503-1541) zehiri tanımlarken kullandığı “Her madde zehirdir. Zehir olmayan madde yoktur; zehir ile ilacı ayıran dozdur” şeklindeki ifade, bugünkü modern toksikolojinin de çıkış noktasıdır. Toksikoloji; kimyasal ajanların biyolojik sistemler üzerindeki zararlı etkilerini inceleyen multidisipliner bir bilim dalıdır. Tüm canlılar yaşadıkları çevrede kimyasal maddelerin zararlı etkilerine değişen derecelerde maruz kalmaktadır. Maruziyet sonucu oluşan toksik yanıt, ajanın fiziksel ve kimyasal özelliklerine, vücuda giriş yoluna ve kişinin duyarlılık düzeyine bağlı olmasının yanı sıra toksik maddenin hedef dokularda yeterli konsantrasyonda olması ile de ilgilidir. 2. Toksikolojinin alt dalları nelerdir? Klinik toksikoloji, zehirlenmeye neden olan ilaçlar, ağır metaller ve diğer kimyasal maddelerin analizi ve tedavisi ile ilgilenen toksikoloji alt dalıdır. Adli toksikoloji kimyasal ve ilaçlara maruziyeti adli tıp kapsamında ele alır. Çevresel toksikoloji ise çevresel kimyasal ajanların insan sağlığına etkilerini araştırır. Ayrıca endüstriyel toksikoloji, analitik toksikoloji gibi alt dallar da mevcuttur. Toksik ajanlar ağız, deri ve solunum yolları aracılığı ile vücuda girebilirler. 3. Akut ve kronik toksisite nedir? Maddelerin patolojik etki yaratma potansiyelleri farklıdır. Belirli dozda verilen her madde, toksik bir etki yaratabilir. Doz-yanıt ilişkileri kişisel veya toplumsal olarak değişebilir. Akut toksisite, ani toksik etkiler yaratan tek ve kısa süreli madde maruziyetini tanımlarken, kronik toksisite 3 ay veya daha uzun süren dozlarla tekrarlanan ve birikim oluşturan bir maruziyeti tanımlamaktadır. 4. Toksik ajanlar ve toksikoloji açısından önemli spesifik ilaçlar nelerdir? Bazı toksik ajanlar ve spesifik ilaçlar Tablo 60.1 de verilmiştir. Hücresel hipoksi oluşturan ajanlar, alkoller, etilen glikol, ağır metaller, organofosfat bileşikleri, bazı trisiklik antidepresanlar, antipiretikler toksikolojinin ilgi alanına girmektedir. 5. Hücresel hipoksi oluşturan ajanların toksik etkileri nelerdir ve analizleri nasıl yapılır? Karbon monoksit (CO) ve methemoglobinemiye neden olan ajanlar dokulara oksijen akımını düşürürken, siyanür oksi- Tablo 60.1 Toksik ajanlar ve toksikoloji açısından önemli spesifik ilaçlar Hücresel hipoksi oluşturan ajanlar · Karbon monoksit, siyanür · Methemoglobinemiye neden olan ilaçlar Alkoller · Etanol, metanol Antipiretik/ analjezikler · Asetoaminofen, asetil salisilik asit Trisiklik antidepresanlar ve fenotiazinler · İmipramin, amitriptilin, desipramin · Nortriptilin, doksepin, fluoksetin Etilen glikol Organik fosfor ve karbamat içeren insektisidler Ağır metaller · Alüminyum, arsenik, kadmiyum · Civa, krom, kurşun · Kobalt, demir, manganez jen kullanımını engeller. CO ’din ekzojen kaynakları gaz ile çalışan motorlar, sigara dumanı, ısıtma amaçlı konutlarda kullanılan yakıtlardır. CO reverzibl olarak hemoglobinle birleşerek karboksihemoglobin oluşturur. Hemoglobinin CO’e bağlanma afinitesi oksijene olandan 250 kat daha fazladır. Karbon monoksit hem kanın oksijen içeriğini azaltır hem de belirgin doku hipoksisine neden olur. Kan ve beyin gibi organlar hipoksiden çok çabuk etkilenirler. CO analizi gaz kromatografisi (GC) ile veya karboksihemoglobin üzerinden spektrofotometrik olarak yapılır. Spektrofotometrik yöntemlerde hemoglobin ve türevlerinin görünür ışık bölgesindeki karakteristik absorbsiyonu kullanılır. Ko-oksimetre adı verilen otomatize cihazlar, kan örneklerinde çeşitli dalga boylarında ölçümler yaparak karboksihemoglobin, oksihemoglobin, deoksihemoglobin ve methemoglobin konsantrasyonlarını belirlerler. Siyanür inhalasyonla alveollerden kana geçer ve hemoglobine bağlanır. Tüm biyolojik membranları kolay aştığından mitokondrideki solunum zincirini etkiler ve oksidatif fosforilasyonu bozar. Solunum baskılanması ve kalp bloğuna yol açabilir. Tam kanda fotometrik analiz veya iyon seçici elektrotlarla ölçüm yapılabilir. 6. Alkollerin toksik etkileri nelerdir ? Etanol en sık kullanılan kimyasal ve toksik maddedir. Temel etkisi santral sinir sistemi (SSS) baskılanmasıdır. SSS etkileri kan etanol düzeyine göre öforiden komaya giden bir yelpazede değişebilir. Kan etanol düzeyleri, 50 mg/dL iken inhibisyon azalması, 100-300 mg/dL iken oryantasyon ve koordinasyon bozukluğu, >400 mg/dL’ de ise koma ve ölüm ortaya çıkabilir. Ülkemizde motorlu taşıt kullanımında sınır 0,5 promil (50 mg/dL) dir. Eliminasyon hızı bireyler arasında değişiklik gösterebilir, karaciğerde alkol dehidrojenaz ve aldehit dehidrojenaz tarafından metabolize olur. Kan, tük- BÖLÜM X SIRA SİZDE - YANIT VE AÇIKLAMALAR 748 SIRA SİZDE - YANIT VE AÇIKLAMALAR BÖLÜM I. BİYOKİMYAYA GİRİŞ VE HÜCRE SORU 1. Klasik tetrahedron yapısında (metan da (CH4) olduğu gibi) hidrojen atomları arasında 109.5o açı bulunur. Su molekülündeki iki hidrojen atomu arasındaki 105o ‘lik açı molekülün bükülmüş tetrahedron yapısı göstererek dipol karakter kazanmasını sağlar. Oksijen atomunun en dış yörüngesinde bulunan ve elektron ortaklaşmasına katılmayan iki çift elektron bükülmüş tetrahedron yapısına bağlı olarak nükleofilik özellik taşır. YANIT-D SORU 2. İmidazol halkası üç karbon ve iki hetero atomdan (azot atomundan) oluşan beş üyeli heterosiklik halka yapısındaki fonksiyonel gruptur. Biyomolekül yapısında benzen halkasından bir hidrojen atomunun çıkmasıyla oluşan aromatik/halkalı yapıda bir fonksiyonel grup olan fenil grubu görülmektedir. YANIT-E SORU 3. ELISA yöntemi özgül antijen (analit)-antikor kompleks oluşumunun antikorlara alkalen fosfataz veya horseradish peroksidaz gibi bir enzimin kovalent bağlanması ve bu enzim substratının renkli ürünlere dönüştürülmesi suretiyle gösterilmesi esasına dayalı immunokimyasal-kolorimetrik ölçüm tekniğidir. YANIT-A SORU 4. Aktif taşımada taşıyıcı protein bir substratın kendi konsantrasyon gradiyentine karşı (yüksek konsantrasyona doğru) hareketini ATP hidrolizi ile eşleştirir. Hücredeki enerjinin ortalama %35 kadarı aktif transportta kullanılır. Örneğin Na+/K+ ATPaz sisteminin aktivitesi için ATP gereklidir. Sodyum ve potasyum ATPaz pompasını aktive eder. Böylece hücre içi potasyum yüksek, sodyum düşük tutulur. Ekstrasellüler oubain Na+/K+ ATPaz’ı inhibe eder. Bu inhibisyonu potasyum antagonize etmektedir. YANIT-A SORU 5. İnsandaki kas ve sinir bozukluklarının temelinde mitokondriyal DNA mutasyonları yatmaktadır. Hasta hücrelerinde genelde yabanıl tip ve mutant mitokondriyal DNA karışımı bulunur. Mutant mitokondriyal DNA oranı ne kadar fazla ise mutant fenotip de o kadar şiddetlidir. YANIT-E SORU 6. Apoptoz organizmanın yararına olacak şekilde hücrelerin ölmesini ve organizmanın hücredeki moleküler bileşenleri korumasını sağlayan programlı hücre ölümüdür. Apoptoz plazma zarı reseptörü olarak etki eden bir sinyal veya DNA hasarı, oksidatif stres, viral enfeksiyon ve ısı şoku gibi iç olaylarca tetiklenebilir. YANIT-E SORU 7. Sodyum iyon gradyenti, sodyum bağımlı amino asit simporteri aracılığı ile amino asitlerin konsantrasyon gradiyentine karşı taşınmasını yürütür. ATP sekonder aktif taşımada görev almasından dolayı simport proteinlerince hidrolize uğrayamaz. Simport, sekonder aktif taşıma şeklidir. YANIT-D SORU 8. Bir sulu çözeltide hidrojen ve hidroksil iyonlarının toplamı [H+]. [OH-] = 1.10-14 olmalıdır. [H+]. (2.10-3) =1.10-14 [H+]= 1.10-14 / 2.10-3 → [H+] =0,5.10-11= 5. 10-12 pH=-log [H+]= -log (5.10-12) pH= - (log 5+ log 10-12) → (log 5=0,7) pH= - (0,7+ (-12)) = - (-11.3)= 11,3 YANIT-D SORU 9. H+ molar konsantrasyonunun negatif logaritması, pH olarak tanımlanır. pH = log [ H+]. Kuvvetli asitler sulu çözeltilerde tamamen iyonlaşırlar ve hidrojen iyon konsantransyonunun negatif logaritması doğrudan pH değerini verir. Çünkü asit tamamen iyonlaştığı için, iyonlaşan asidin konsantrasyonu H+ iyon konsantrasyonuna eşittir. Kuvvetli bazlarda ise, ortamdaki OH- konsantrasyonu bazın konsantrasyonuna eşittir. HA ⇔H+ + A- YANIT-A SORU 10. pH= - log[H+] → 4= - log [H+] → - 4= log [H+] → [H+] =1.10-4 mol/L olacaktır. YANIT-C SORU 11. Palpasyon bölgesinin üst kısmına en fazla 1 dakika süreyle turnike (staz) uygulanır. Turnike uygulanma süresi uzadıkça; plazma proteinlerinin ve proteinlere bağlı bileşenlerin konsantrasyonları yükselmeye başlar, dolayısı ile damara girilir girilmez turnike çözülmelidir. YANIT-D SORU 12. Kan örneği alımı sırasında dezenfektan olarak kullanılan alkol hemolize yol açarak preanalitik hataya sebep olmaktadır, derinin üzerinde alkol kalmamalıdır, bu nedenle enjektörle kan örneği alınmadan önce kurumasını beklemek doğru olacaktır. YANIT-C SORU 13. Kırmızı kapak rengine sahip tüp, düz tüptür; antikoagülan içermez, dolayısı ile serum eldesinde kullanılır. YANIT-A SORU 14. Golgi kompleksi: Makromoleküllerin intrasellüler hareketleri açısından önemli bir yönlendiricidir. Yeni sentezlenen proteinleri içeren küçük membran vezikülleri endoplazmik retikulumdan tomurcuklanarak cis golgi’ye ulaşır ve trans yüze ilerlerken modifiye edilir. O-bağlı glikoprotein oluşumu golgide gerçekleşirken, N-bağlı glikoproteinler, ER ve golgide sentezlenir. Lizozomlara yönlendirilecek poteinlerin oligosakkaritlerindeki mannoz rezidüvleri golgide fosforillenir. Hücre dışına salgılananacak proteinler, trans golgiden vezikül içine alınarak eksositoz ile hücreden salınır. YANIT- E SORU 15. Hücre organellerinin, diferansiyel santrifugasyon ile ayrımlanması: Homojenize edilmiş (hücre membranları bozulur) doku düşük hızda (600g’de 10 dakika) santrifüj edildiğinde; nükleer fraksiyon (hem nukleusları hem de rüptüre olmamış hücreleri içerir) ve sitozol ayrımlanır. 15000gx5 dakika; mitokondriyal fraksiyon mitokondri, lizozom ve peroksizom) ve supernatant elde edilir. 105000gx60 dakika; mikrozomal fraksiyon ve supernatant (sitozol) elde edilir. YANIT-A DİZİN 2, 3 bifosfogliserat, 61, 162 3-metoksi-4- hidroksi mandelik asit, 399 18-hidroksilaz, 395 21-hidroksilaz, 398 5’-deiyodinaz, 379, 380-381 5′-nükleotidaz, 269, 278 7α-hidroksilaz, 297 17α-hidroksilaz, 404 α-1 antitripsin, 67, 73, 552, 559 α1-asit glikoprotein, 569 α2-makroglobulin, 552-553, 559 α-amilaz, 279 α-anomer, 107 α-fetoprotein, 559, 641, 657, 666 α-1, 4-glikozid bağı, 175 α-1, 6-glikozid bağı, 175 α-heliks, 53, 55, 69 α-keratin, 74 α-ketoglutarat dehidrojenaz, 235-236 α-lipoproteinler, 217 α-spektrin, 546 α- Talasemi, 65 α-tokoferol, 459 β-alanil dipeptid, 146 β-amiloid peptid, 57 β-anomer, 107 β dönüşleri, 55 β-glukronidaz, 263 β-h­idroksi­büti­rat, 204 β-keratin, 74 β-kırmalı tabaka, 55 β2-mikroglobulin, 559, 572, 641, 693 β-oksidasyon, 201 β-spektrin, 546 β-Talasemi, 65 δ-aminolevulinat dehidrataz, 504 d- bi­li­rubi­n, 261 γ-am­inobüti­ri­k asi­t (GABA), 49, 128, 143, 156, 743 ω karbonu, 112 ω-oksidasyon, 203 A Abetalipoproteinemi, 233 ABCA1 gen mutasyonu, 233 ACTH, 355, 356, 374, 394 ACTH stimülasyon testi, 735 Açil karnitin, 201 Açil KoA dehidrojenaz, 202 Açil-KoA oksidaz, 203 Açil-KoA sentetaz, 201 Açil kolin açil hidrolaz, 285 Adanmışlık basamak, 97 Addison hastalığı, 397 Adenil kinaz, 584 Adenilat siklaz, 310, Adenin, 308 Aden­in nükleot­id tasıyıcısı, 248 Adenoz­in, 613 Adenozin deaminaz, 316 Adipokin, 443, 623 Adiponektin, 227, 623 Adolesan dönem, 658 Adrenal korteks hormonları, 392 Adrenal medulla hormonları, 356, 398-400 Adrenokortikotropik hormon (ACTH), 355, 356, 374, 394 Aerobik glikoliz, 158, 165 Affinite kromatografisi, 59 Aflatoksi­n, 325 Ağır zincir hastalığı, 576 Ai­lesel hi­perkolesterolemi, 231 Ailesel LCAT eksikliği, 233 Ailesel kombine hipolipidemi, 233_ ­Akciğer sürfaktanı, 115 Akçaağaç şurubu idrar hastalığı (Maple syrup urine disease, MSUD), 133, 723 Akonitaz, 237 Akrodermatitis enteropatika, 496 Akromegali, 376 Aksiyon potansiyeli, 632 Aktif transport, 31, 32 Aktin, 579-580 Aktivasyon enerjisi, 81 Akt­ive pars­iyel tromboplasti­n zamanı, 555 Akuaporinler, 32, 38 Akut faz proteinleri, 570 Akut glomerülonefrit, 701 761 762 DİZİN Akut hepatik porfiriya, 257 Akut intermittant porfiriya, 258 Akut koroner sendrom, 712 Akut pankreatit, 280, 281-283 ALA sentaz, 253-254 ALA dehidrataz, 253, 258-259 Alanin, 46, 49, 414 Albumin, 23, 58, 293, 562 Aldehid grubu, 6 Aldolaz, 79, 131, 159, 161, 274 Aldolaz B eksikliği, 189 Aldol çapraz bağları, 70 -71 Aldosteron, 20, 22, 355, 392, 395-396 Aldosteron postür testi, 734 Aldoz redüktaz, 187, 189, 447-448, 450-451 Aldoz ve ketoz izomerizmi, 107 Alkalen fosfataz, 14, 21, 264, 270, 276 Alkaloz, 397, 486, 512, 519, Alkaptonüri, 137 Alkilasyon, 9 Alkol dehidrojenaz, 228 Alkolizm, 227, Allopurinol, 316 Allosterik enzimler, 99 Allosterik enzim kinetiği, 99 Allosterik düzenleme, 103 Allosterik feedback inhibisyon, 102 Alport Sendromu, 71 Alzheimer hastalığı, 56, 57, 638 Amfibolik yol, 528 Amfipatik lipid, 115 Amfipatik bileşikler, 37 Amfizem, 73 Amido grubu, 6 Amilaz, 279, 280, 281 Amilaz/kreatinin klirens oranı, 281 Amilo-1, 4®1, 6 transglikozilaz, 175 Amiloid hastalığı, 576 Ami­loid prekürsör prote­i­n, 638 Ami­lopekti­nozis, ­183 Amino asit, 46 Amino asitlerin emilimi, 523 Amino grubu, 6 Aminopeptidazlar, 275, 523 Aminotransferaz, 78, 690 Amniyon sıvısı, 608 Amniyosentez, 18 Amonyak, 151, 155 Amonyum üretimi, 516 Anabolizma, 528 Anaerobik glikoliz, 158, 165 Anafilaksi, 116, 575 Anahtar-kilit teorisi, 81 Analbuminemi, 562 Analitik hata, 24 Anaplerotik reaksiyonlar, 242 Andersen hastalığı, 182 Anemi, 545 Anjiotensin dönüştürücü (converting) enzim, 395 Ankompetetif inhibisyon, 95 Ankonjuge bi­li­rubi­n, 263, 266 Anj­iyotens­n I, II, 613 Anne sütü, 609 Anne sütü sarılığı, 657 Anomer, 107 Anserin, 146 Antagonist etki, 366 Antidiüretik hormon, 372, 377 Antikoagulan, 17, 476, 552-553 Antimisin A, 249 Anti-müllerian hormon, 671 Antioksidan, 228, 290, 292, 477 Atomik absorpsiyon, 13 ATP, 528 ATP-ADP transportu, 248 ATP bağlayan kaset taşıyıcı A1, 221 ATP sentaz inhibitörleri, 249 ATP sentezi, 247 Atraktilozid, 250 Aurovert­in, 249 A vitamini, 470, 473 Azot dengesi, 156 Azotmonoksit hemoglobin, 62 Antisperm antikor testi, 669 Antitiroglobulin antikorları, 384 Antitiroidal ilaçlar, 381 Anti-TPO, 384 Anyon açığı (anyon gap), 516 Apoenzim, 76 Apolipoprotein, 217, 218 Apolipoprotein (a), 218 Apolipoprotein A, 217 Apolipoprotein E, 218 Apoptosis, 32 Apoptoz, 643 Apoptoz indükleyici faktör (AIF), 32 Ardışık kooperativite, 101 Arjinaz, 154 Arjinin, 7, 129, 145, 153-154 Arjinin infüzyon testi, 732 Arjininosüksinat asidüri, 155 Arjininosüksinik asit, 153 Aromataz, 297, 406, 408, 410, 456, 659, 755 Aromatik halka, 46 Arsenat, 162 Arsenik, 503 Arter kanı, 17 Artrosentez, 18, 605 Aseruloplazminemi, 495 Asetal, 8 Asetil grubu, 6 Asetil KoA karboksilaz, 197, 202, 206 Asetilkolin, 634, 636 Asetoasetat, 204 Asetoasetil KoA, 132 Aseton, 204 Askorb­ik asi­t, 293 Asimetrik karbonu, 46 Asit-baz katalizi, 82 Asit fosfataz, 283 Asit maltaz, 183 Asparagin, 7 Aspartat, 7, 50, 121, 127, 153, 312 Aspartik asit, 127 Astros­itler, 628 Assit sıvısı, 604 Aşırı doymuş çözelti, 10 Aterojenik lipoprotein, 217 Ateroskleroskleroz, 612, 614 B12 vitamini, 467 Bağ değişim mekanizması, 248 Bağ dokusu, 588 Bağıl özgüllük, 83 Bakır, 87, 143, 245, 493 Band 3, 546 Barbitüratlar, 249, 255 Bazal lamina, 588 Bazal metabolizma, 529 Baz eksizyon onarım mekanizması, 332 Baz fazlalığı /eksikliği, 516 Benedict reaktif, 110, 687 Beriberi, 462 Beslenme, 528 Betain, 129 Beyinde amonyak metabolizması, 631 Beyinde enerji metabolizması, 630 Beyinde glukoz metabolizması, 630 Beyin omurilik sıvısı, 596, 629 Bikarbonat, 513 Bilirubin, 260-262, 690 Biliverdin, 260 Birim sistem, 10-11 Antiporter, 31 B Bisalbuminemi, 562-563 Bisfosfogliserat mutaz, 161 Bitot lekesi, 473 Biyojen amin, 146 Biyokimyasal analiz teknikleri, 12 Biyolojik değişkenlik, 20 Biyolojik örneklerin alınması, 16 Biyolojik örneklerin transportu, 19 Biyosensör, 14 Biyotin, 86, 197, 465 Biyotinidaz, 723 Biyotransformasyon, 296 Bohr etkisi, 64 BOS indeksleri, 600 Bozulmus açlık glisemisi, 451_ Bozulmuş glukoz toleransı, 451 Böbrek fonksiyon testi, 698 Böbrek hastalıklarında beslenme, 534 Bronz d­iyabet, 491 B tipi natriüretik peptid, 715 Büyüme hormonu, 375 Büyüme hormonu salgılatıcı hormon, 371 DİZİN C cAMP, 364 cGMP, 364 Chr­istmas faktörü, 551 Cis konfigürasyonu, 114 Civa, 504 Cooley anemisi, 65 Cori döngüsü, 171 C-peptid, 452 Creutzfeldt-Jacob hastalığı, 56 Crigler-Najjar sendromu tip I, II, 265 Crohn, 465, 500, 704 Cushing hastalığı, 734 Cushing sendromu, 396, 734 C-reakti­f protei­n (CRP), 570 C vitamin, 70, 138, 469 Ç Çerçeve kayması mutasyonu, 330 Çevresel faktör, 23 Çinko, 495 Çinko parmak motifi, 328 Çölyak hastalığı, 523, 706 D Dallandıcı enzim, 175 Dallı zincirli amino asit, 133 Dallı zincirli yağ asitleri, 203 Dansil klorür, 59 Deaminasyon, 9, 48, 151 Dekarboksilasyon, 9, 49 Dekstrin, 108 Delta bilirubin, 261, 267 Demir, 489 Demi­r Düzenleyici­Element­Bağlayan Protein, 254 Demi­r Yanıt Element, 254 Denatürasyon, 57 Dengesiz beslenme, 531 Dentin tabakası, 593 Desaturaz, 199 Detoksifikasyon, 27 Dezmozin, 73 Dışkıda triptik aktivite, 707 Diaçilgliserol, 364 Diazo reaks­iyonu, 267 Dibazik monokarboksilik asit, 46 Dihidroksiaseton fosfat, 205 Dihidrotestosteron, 405 Diizopropilflorofosfat, 285 Dimerkaprol, 249 Dinamik endokrin testleri, 731 Dipalmitoilfosfatidilkolin, 115 Dipol, 5, 36 Dipol-dipol bağları, 5 Direkt bilirubin, 261 Direkt onarım mekanizması, 331 Disakkaridaz, 522 Disbetalipoproteinemi, 218 D­is­iklohekzi­lkarbodiim­id, 249 Dislipidemi, 230, 447 Dissosiyasyon, 63 Disülfit bağlar, 56 Disülfit izomeraz, 56 Diş çürüğü, 593 Diş dokusu, 593 Diş minesi, 593 Diürnal ritm, 21, 367 Diyabetes mellitus, 440, 534 Diyaliz, 12, 58 D-Ksiloz testi, 705 DnaA proteini, 325 DNA fotoliyaz, 331 DNA hasarı, 329 DNA helikaz, 325 DNA kütüphaneleri, 324 DNA ligaz, 326 DNA metilasyonu, 533, 645 DNA metiltransferazlar, 532 DNA polimeraz, 326 DNA replikasyonu, 325 DNA yapısı, 322 Doku faktörü, 554 Doku plazm­inojen akt­ivatörü, 554 Dopamin, 142, 383, 398 Down regülasyon, 360 Doymamış çözelti, 10 Doymamış yağ asitleri, 112 Doymuş yağ asitleri, 112 Döngü sayısı, 90 Dönüşüm sayısı, 81 Dubi­n-Johnson sendromu, 265-266 D ve L izomerizmi, 106 D vitamini, 473 E Edman yöntemi, 60 Efüzyon, 602 Egzersiz, 20 Ehler-Danlos hastalığı, 72 Eikasonoidler, 114, 199 Eklem hastalıkları, 605 Eksizyon onarım, 332 Ekstrahepatik kolestaz, 266 Ekstrasellüler matriks, 588 Eksuda, 602 Ekzojen lipid, 216 Ekzojen lipid metabolizması, 196 Ekzokrin etki, 355 Elastaz, 73, 103, 523, 649, 746 Elastaz I, 283, 706 Elastin, 73 Elektroforez, 12, 42 Elektrolit, 508 Elektronegativite, 4 763 Elektron transport zinciri, 244 Elektrostatik bağlar, 5 Elementler, 484 ELISA, 14 Enantiyomer, 106 Endojen lipid, 216 Endojen lipid metabolizması, 196 Endokrin etki, 355 Endokrin sistem, 354 Ekzonükleaz, 323 Ekzositoz, 32 Endonükleaz, 323 Endoplazmik retikulum, 27-28 Endorfinler, 374 Endositoz, 32 Endotel, 612 Endotel disfonksiyonu, 614 Endoteliyal NOS, 613 Endojen lipid, 216 Endotelin, 613 Enerji yoğunluğu, 530 Enerji yükü, 530 Enhancer, 338 Enterohepati­k dolaşım, 263 Enterohepatik ürobilinojen döngüsü, 263 Enzim aktivite birimi, 288 Enzim, 76, 270 Ependim hücreleri, 629 Epidermolizis bullosa, 74 Epigenetik, 532, 645 Epimer, 107 Epimeraz, 56, 79 Epinefrin, 141-142, 398 Ergotiyonin, 146 Erime sıcaklığı, 322 Er­itrodonti, 259 ­ Eri­troi­d hücreler, 254 Eritropoetik porfiriya, 258 Eritropoez, 543 Eritropoıetik doku, 255 Eritrosit, 543 Eritrosit indeksleri, 545 Erüpti­f ksantoma, 231 Esansiyel amino asit, 48, 126 Esansiyel fruktozüri, 189 Esansiyel yağ asidi, 114 Eser elementler, 484 Eter, 8 Ester fosfogliseridler, 207-208 Esterleşme, 9 Eter fosfolipidler, 207 Etil alkol, 229 ETZ inhibitörleri, 249 E vitamini, 476, 499 Ezeti­mi­b, 233 F Fabry hastalığı, 209, 725 764 DİZİN Fagositoz, 548 Fankoni sendromu, 187, 277 Farber hastalığı, 209 Faz I, II tepkimeleri, 297, 298 Fekal DNA testi, 705 Fekal elastaz testi, 706 Fekal ürobilinojen, 264 Fenilalanin, 135 Fenil etanolamin-N-metil transferaz, 398 Fenilketonüri, 532, 722 Fenobarb­ital, 265 Feokromositoma, 400 Ferritin, 491 Ferroşelataz, 254, 257-259, 504-505, 546 Fibrik asit, 233 F­ibr­iler akt­in, 579 Fibrillin, 73, 590 Fibrini stabilize edici faktör, 551 Fibrinojen, 550, 567 Fibrinolitik sistem, 553 Fi­brinopept­id A, B, 555 Fibröz proteinler, 54, 68 Fizyolojik sarılık, 265 Flavoprotein, 85 Flebotomi, 16 Flor, 502 Florür, 503 Floresans, 13 Fluoroasetat, 238 Folat tuzağı, 469 Folik asit, 86, 466 Folikül stimüle edici hormon, 375 Folliküler faz, 408 Fonksiyonel grup, 5 Fonksiyonel plazma enzimi, 80 Formiminoglutamik asit, 134-135 Fosfat, 488 Fosfat ester, 8 Fosfat tampon sistemi, 515 Fosfo anhidrid, 8 Fosfodiester, 8 Fosfodiesteraz, 323 Fosfoenolpiruvat karboksikinaz, 169 Fosfofruktokinaz-1, 161 Fosfogliserat kinaz, 162 Fosfogliserat mutaz, 162 Fosfoheksoz izomeraz, 161 Fosfolipazlar, 207 Fosfolipid, 29, 115 Fosforil, 6 Fosforilasyon, 9 Fosforilasyon potansiyeli, 530 Fosforiliz, 9 Fosfor­ilkol­in, 115 Fosfor, 487 Fosfat­id­ilkoli­n, 115 Fotoreaktivasyon, 331 Fotosensi­t­ivi­te, 257 Fruktoz 1, 6-bisfosfataz, 169 Fruktozamin, 452 Fruktoz metabolizması, 188 FSH, 356, 373, 375, 404 Fumarat, 135, 155, 236, 301 Fumaraz, 239 Fumaril asetoasetat, 135 Furanoz, 107 G Gaita örneği, 18 Galaktoserebrozid, 208-209 Galaktoz, 186 Galaktozemi, 187, 720 Galaktozil transferaz, 69 Gama glutamiltransferaz, 278 Gamapati, 575 Gangliozid, 209, 110, 117, 208 Gastrik fonksiyon testleri, 704 Gastrin, 418, 419 Gastrointestinal bozukluklar, 704 Gastrointestinal sistem hormonları, 418 Gaucher hastalığı, 209 Gebelerin beslenmesi, 534 Gebelik, 662 Gebelik diyabeti, 664 Gece körlüğü, 473 Gecelik deksametazon supresyon testi, 734 Geç­ici­prote­nüri, 701 Geçiş durumu, 81 ­Gelişigüzel kıvrımlar, 56 Gen ekspresyonu, 344 Genetik hastalıklar, 346 Genetik kod, 341 Genom, 531 Genomik DNA, 26 Gestasyonel diyabetes mellitus, 664 Ghrelin, 422 Gıda alerjisi, 535 Gigantizim, 376 Gilbert sendromu, 265-266 Gizli nörolojik porfiriya, 259 Glikojen, 108, 174 Glikojen depo hastalığı, 181 Glikojenez, 175 Glikojen fosforilaz, 176, 180, 275 Glikojenin, 175 Glikojenoliz, 176 Glikojen primeri, 175 Glikojen sentaz, 175 Glikolipidler, 116 Glikolitik yol, 205 Glikoliz, 158 Glikoproteinler, 193 Glikozaminoglikanlar, 108 Glikozid, 107 Glikozid bağları, 106 Gliokzalat, 130 Glisemik indeks, 531 Glisemi takibi, 451 Gliseraldehit 3-fosfat dehidrojenaz, 161 Gliserofosfolipid, 115 Gliserol 3-fosfat, 205 Gliserol 3-fosfat dehidrojenaz, 161 Gliserol fosfat şantı, 247 Gliserol kinaz, 205 Gliseroneojenez, 205 Glisin, 126, 130, 144, 214 Globozid, 117, 208-209 Globüler akti­n, 579 Globuler proteinler, 54, 62 Glomeruler filtrasyon hızı, 699 Glukagon, 417 Glukagon benzeri peptid, 421 Glukagon testi, 732 Glukokinaz, 159, 445 Glukoneojenez, 168, 170 Glukonik asit, 110 Glukoserebrozid, 208-209 Glukoz bağımlı i­ nsül­inotropi­k pept­id, 421 Glukoz 6-fosfataz, 169 Glukoz 6-fosfat dehidrojenaz, 190, 287 Glukoz 6-fosfat translokaz, 170 Glukoz –alanin döngüsü, 152 Glukozil transferaz, 69 Glukoz tolerans faktör, 500 Glukozüri, 452 Glukuronidaz, 263 Glukuronik asit, 110, 262 GLUT-1, 31, 432, 446, 630 GLUT-2, 182, 186, 188, 425, 445 GLUT-3, 432, 630 GLUT-4, 427-428, 444 GLUT-5, 188, 522 Glutamat, 127, 143 Glutamat dehidrojenaz, 151, 272, 276 Glutamin, 7, 128 Glutaminaz, 152 Glutamin sentetaz, 153 Glutaril KoA dehidrojenaz, 138 Glutatyon, 126, 143, 298 Glutatyon peroksidaz, 499 Glutatyon S-transferaz, 262, 279 GnRH (Gonadorelin) uyarı testi, 732, 735 Golgi, 28 Gonadotropin salgılatıcı hormon, 371 Göz yaşı, 609 G protein, 363 Graves hastalığı, 385 Griseofulvin, 255 Grup özgüllüğü, 83 Guanilat siklaz, 365 Guanilat siklaz reseptörleri, 365 Güney Afr­ika porfiriyası, 258­ Guatr, 386 Gut, 315 DİZİN H Hageman faktörü, 551 Halkasal (sirküler) DNA, 323 Henderson Haselbach Eşitliği, 40_ Haptoglobin, 565 Haptokorrin, 467 Hartnup hastalığı, 138 Haşimato tiroidit, 385 Hatalı beslenme, 531 HbA1c, 63, 446, 451 HbF, 63 hCG, 665 HDL, 217, 222 HDL sentezi, 222 Hekzokinaz, 159, 432 Heliks-dönüş-heliks motifi, 55, 328 Hem, 144 Hematopoetik büyüme faktörleri, 542 Hematoporfirin, 252 Hemati­n, 255, 259 Hemin, 255, 256 Hemoglobin, 62 Hemoglobin H, 65 Hemoglobinin T, 62 Hemoglobin-O2 dissosiyasyon eğrisi, 64 Hemoglobinopati, 65 Hemoglobin tampon sistemi, 514 Hemolitik anemiler, 263, 265 Hemolitik sarılık, 263 Hemoliz, 16 Hemopeksin, 569 Hemoproteinler, 253 Hemosiderin, 491 Hemostaz, 549 Hem oks­ijenaz enzi­m kompleks­i, 260 Hem sentezi, 253 Hem katabolizması, 260 Henderson Haselbach, 40 Hepatit, 691 Hepatosplenomegali, 209 Herediter fruktoz intoleransı, 189 Herediter koproporfiriya, 258 Heterojen nükleer RNA, 337 Heterotropik effektör, 100 Hız sınırlayıcı basamak, 97 Hibrid dubleks yapı, 324 Hidratasyon, 9 Hidrofilik hormonlar, 357 Hidrofobik, 36 Hidrofobik bağlar, 5 Hidrojen bağı, 5, 36 Hidrojen peroksit, 27 Hidrokarbon grupları, 6 Hidroksil/Alkol grubu, 6 Hidroksili amino asit, 130 Hidroksipiridinium çapraz bağı, 71 Hidroksipirolin, 129 Hidroliz, 9 Hidrolazlar, 78 Hidrops fetalis, 65 Hill katsayısı, 101 Hiperammonemi, 155, 723 Hiperammonemi tip I, II, 155 Hiperarjininemi, 155 Hiperbilirubinemi, 263, 265 Hiperfibrinoliz, 554 Hiperglisemi, 445 Hiperglisemik hafıza, 450 H­ipergli­sem­k ketoas­idoz, 446 Hiperinsülinemi, 444 Hiperkalsemi, 388 Hiperkapni, 519 Hiperlipidemi, 230, 463, 614 Hipermagnezemi, 498 Hipernatremi, 510 Hiperosmotik hiponatremi, 510 Hiperparatiroidizm, 277 Hiperpotasemi, 511 Hiperprolaktinemi, 671 Hiperprolinemi, 134 Hipertansiyon, 711 Hipertiroidi, 384, 756 Hipertonik ortam, 38 Hiperürisemi, 315 Hipoalfalipoproteinemi, 233 Hipofosfatemi, 488 Hipoglisemi, 187, 446, 731 Hipogonadizm, 407, 668 Hipogonadotropik hipogonadizm, 670 Hipokalsemi, 487 Hipoksantin-gunin fosforibozil transferaz, 316 Hipolipidemi, 233 Hipomagnezemi, 498 Hiponatremi, 509 Hipoosmotik hiponatremi, 510 Hipopotasemi, 512 Hipotalamo-hipofizer adrenal aks, 731 Hipotalamo-hipofizer aks, 370, 731 Hipotiroidi, 384 Hipotonik ortam, 38 Hipovolemik hipernatremi, 510 Histamin, 146, 637 Histidaz, 135 Histidin, 7, 135, 146 Histidin katabolizması, 134 Histon, 328 Hi­ston post-translasyonel modi­f­k asyonları, 645 HMG-KoA, 211, 212 HMG-KoA liyaz, 212 HMG KoA redüktaz, 211, 212, 221 Holoenzim, 76 HOMA-IR, 443 Homeostaz, 355 Homogentisik asit oksidaz, 137 Homolog rekombinasyonel onarım, 332 Homojen­izasyon, 12 Homopolisakkarid, 106 Homosistein, 133 Homotropik effektör, 100 Homotropik enzim, 100 Homovanilik asit, 143, 399 Hormon, 354 Hormona duyarlı lipaz, 207 Hormon düzeylerinin ölçümü, 729 H. pylori enfeksiyonu, 704 Huntington hastalığı, 638 Hücre, 26 Hücre döngüsü, 642 Hücre siklusu, 327 Hümör aköz, 609 I IDL, 217 Infradien ritm, 367 Imerslund Grâsbeck sendromu, 469 Isı-şok proteini, 56 Isığa duyarlılık, 257 İ İdrar örneklerinin alınması, 18 İdrar d­ilüsyon testi, 701­ İdrar oluşumu, 695 İkinci haberci, 363 İkter, 263 İmidazol grubu, 6 İminoasit, 46, 49 İminoglisinüri, 138 İmmunoglobulin, 571 İmmunonefelometri, 14 İmmünoreakt­if tr­ipsinojen test­, 513 İmmun sistem, 555 İmmünotürbidimetri, 14 İndikanüri, 138 İndirekt bilirubin, 261 İndükte edilebilir NOS, 613 İnfertilite, 411, 668 İnhibin, 405 İnhibin B, 671 İnhibitörler, 93 İnkreti­n etki, 421­ İnozitol trifosfat, 364 İnorganik fosfat, 488 İnsektisit, 286 İnsülin, 414, 452 İnsülin direnci, 228, 442 İnsülinopeni, 441 İnsülin reseptör substrat, 415 Insülin uyarılı hipoglisemi testi, 731 İntegral membran proteinleri, 30 İntegrinler, 589 İntertisyel sıvı, 37 İntihar inhibitörleri, 96 İntrahepatik kolestaz, 266 İntrahepatik sarılık, 263 765 766 DİZİN İntrasellüler hiperglisemi, 446 İntrasellüler reseptör, 362 İntrinsik faktör, 467 İnulin, 108 İyon değişim kromatografisi, 58 İyonik bağ, 4 İyonofor, 250 İyonotropik reseptörleri, 633 İyon selektif elektrot, 14 İyod, 502 İzoelektrik Fokuslama, 59 İzoelektrik nokta, 50 İzoenzim, 76, 271 İzoenzim analizleri, 288 İzomeraz, 79 İzomerizasyon, 9 İzomer tipleri, 9, 106 İzopren, 117, 211, 212 İzositrat dehidrojenaz, 238, 286 Izotret­inoi­n, 473 J Jel-filtrasyon kromatografisi, 58 K Kadaverin, 146 Kadmiyum, 504, 742 Kromatografi, 12, 58-59 Kahverengi yağ dokusu, 620 Kalıtsal metabolik hastalık, 720-722 Kalmodulin, 102, 364 Kalpain, 33 Kalprotektin, 706 Kalsitonin, 388 Kalsiyum, 42, 180-181, 474, 484-487, 552 Kan-beyin bariyeri, 596, 629 Kan gazları, 518-520, 665, 722 Kan grubu antijenleri, 117 Kanser, 252, 533, 643-646 Karaciğer fonksiyon testleri, 685-687 Karaciğer yağlanması, 226 Karbamoil fosfat, 153, 317 Karbamoil fosfat sentetaz-I, 153 Karbohidrat sindirimi, 522 Karbohidrat yapısı, 106-110 Karboksihemoglobin, 62 Karboksipeptidaz, 523 Karbondioksit, 62, 518 Karbonik anhidraz, 64, 514 Karbonmonoksit, 65, 249 Kardiyak biyobelirteçler, 534, 713 Kardiyolipin, 115 Karışık tip (Miks) inhibisyon, 95 Karnitin, 201, 478 Karnozin, 146 Karsinoid sendrom, 141 Karsinojenez, 643 Kas, 66, 164, 174, 578 Kashin-Beck hastalığı, 499 Katalaz, 29, 253, 290 Kataliz, 82 Katarakt, 187, 447 Katekolamin, 142, 167, 398, 636 Katekol-o-metiltransferaz (COMT), 142, 399, 634 Katepsin, 33, 386, 548 Kayser- Fleisher halkası, 495 Kemik alkalen fosfataz, 283 Kemik dokusu, 590 Kemik döngüsü, 591 Kemik belirteçleri, 592 Kemilüminesans, 14 Kemiosmotik hipotez, 247 Kenetlenmeyi bozan inhibitörler, 250 Kenodeoksikolik asit, 213 Keq, 82 Keratan sülfat, 109, 209 Keratin, 74 Kernikterus, 265, 657 Keshan hastalığı, 499 Ketoasidoz, 205, 446 Ketoliz, 204 Ketojenez, 204, 429, 441, 664 Ketojenik amino asit, 130 Keton cisimleri, 204 Ketonüri, 205, 697 Ketoz, 106, 161, 190 Kırmızı kan hücreleri, 542-546 Kıkırdak, 592 Kilit anahtar modeli, 81 Kimotripsin, 282, 523 Kimotripsinojen, 282, 523 Kinürenin metabolizması, 138 Kistik fibrozis, 56, 57, 282 Kitin, 108 Klasik tip galaktozemi, 187 Klomifen sitrat testi, 671, 735 Klorür, 512 Km, 89 Koagülasyon , 552 Koagülasyon testleri, 555 Kobalamin, 86, 467 Kobalt, 467, 502 Kodon, 341 Koenzim, 76, 84 Koenzim A, 86 Koenzim Q, 245 Kofaktör, 76, 310 Kolaylaştırılmış transport, 31 Kolekalsiferol, 474 Kolera, 364 Kolesistokinin (CCK), 420 Kolestaz, 265, 687 Kolesterol absorbsiyon inhibitörleri, 213, 233 Kolesterol ester hidrolaz, 524 Kolesterol ester transfer protein, 222 Kolesterol 210-213 Kolik asit, 126, 214 Kolin, 478 Kolipaz, 524 Kolinesteraz, 80, 285, 636 Kollajen, 56, 68 Kollajenopatiler, 71 Kollajenazlar, 71 Kompleks I, 244 Kompleks II, 244 Kompleks karbohidratlar, 108 Kompleks V, 248 Kondroitin sülfat, 108 Konjenital adrenal hiperplazi, 398 Konjugasyon, 144, 262, 298 Konjuge baz, 12, 512 Kooperatif etki, 63 Kooperativite, 100 Koproporfirin, 254, 254 Koproporfirinojen oksidaz, 258 Kortikotropin salgılatıcı hormon, 358, 370, 394, 433, 731 Korpus luteum, 409, 658, 665, 670 Kortikosteroid bağlayıcı globulin, 393, 397, 406, 434 Kortikosteron, 393 Kortizol, 393, 734 Kortizol-kortizon ‘shunt’ı, 394 Kortizon394 Kotransport, 31 Kovalent çapraz bağlar, 70 Kovalent kataliz, 82 Kovalent modifikasyon, 97 Krabbe hastalığı, 209 Kreatin fosfat, 144, 247 Kreatin fosfat mekiği, 247 Kreatin fosfokinaz 272-275, 584, 600, 713 Kreatinin, 144 Kreatinin klirens testi, 700 Krebs siklusu, Bkz TCA Kristallografi, 60 Krom, 499 Kromaffin granülleri, 398 Kromatin, 323 Kromogranin A, 398 Kromozom, 328, 346, 532 Kromozom hataları, 346 Kronik hiperglisemi, 446 Ksantin, 315 Ksantin oksidaz, 316 Ksantürenik asit, 129 Ksenobiyotik, 296 Kseroderma pigmentozum, 332 Ksilüloz, 192 Kumarin, 553 Kurşun, 259, 504, 742 Kükürt, 502 Kütle spektrometrisi, 13 DİZİN Kwashiorkor, 302 K vitamini, 476, 552 L Laboratuvar hataları, 19 Laktasyon, 190, 315, 377, 411 Laktat, 158, 429, 431, 519, 544, 585, 600 Laktat dehidrojenaz, 77, 165, 284 Laktik asidoz, 168, 446 Laktaz, 186, 522 Laktoz, 186 Laktoz intoleransı, 186, 522 Laktoz tolerans testi, 706 L-amino asit oksidaz, 48 Langerhans adacıkları, 358, 372, 414 Lanosterol 211 Latirizm, 72 LDL, 217, 220 Leber’in herediter optik nöropatisi, 249 Leigh sendromu, 249 Leptin, 277, 622 Lesch-Nyhan sendromu, 316 Lesitin, 116 Lesitin kolesterol açiltransferaz (LCAT), 210, 217, 222, 230 Leydig hücreleri, 405, 668 Lider zincir, 325 Ligandin, 262 Ligazlar, 80 Lingual lipaz, 523 Limit dekstrin, 176 Lineweaver-Burk denklemi, 90 Linoleik asit, 113, 114 Linolenik asit, 114 Lipaz, 281, 619 Lipid aferezi, 233 Lipid çift tabaka, 30, 544 Lipid metabolizması, 195 Lipid sindirimi, 523 Lipofilik hormonlar, 357 Lipooksijenaz, 200 Lipoprotein, 216, 218 Lipoprotein (a), 217 Lipotropik faktör, 229 Lipoksijenaz, 199 Lipoliz, 207 Lipoprotein lipaz, 219, 231 Lipotropin, 373 Litokolik asid, 216 Liyaz, 79 Liyofilizasyon, 12 Lizil hidroksilaz, 70 Lizil oksidaz, 71, 73 Lizin, 129, 132 Lizinürik protein intoleransı, 138 Lizofosfolipaz, 199, 208 Lizozomal enzimler, 26 Lizozomal hastalıklar, 725 Lökotrien(ler), 199, 208 Lösin, 47, 132 Lösin fermuar motifi, 328 Lucey-Driscoll sendromu, 266 Luteal faz, 409 Luteinize edici hormon, 375, 404, 437, 410, 659, 665, M Magnezyum, 497 Magnetik rözanans, 13 Makroamilaz, 280 Makroamilazemi, 707 Makro AST, 276 Makro CK, 273 Makro LDH, 285 Malabsorpsiyon sendromu, 705 Malat-aspartat şantı, 246 Malat dehidrojenaz, 239 Malign karsinoid sendrom, 141 Malik enzim, 196, 198 Malnutrisyon, 271, 528 Malonat, 197, 249 Malonil transacilaz, 197 Maltaz, 280, 522 Maltoz, 522 Mangan, 501 Mannoz, 193, 343, 472, 522 Marfan sendromu, 73 Mc Ardle Sendromu, 183 Megaloblastik anemi, 468 Melanin, 143, 494 Melanosit stimüle edici hormon (MSH), 358, 374 MELAS, 249 Melatonin, 138, 141, 637 Membran, 29 Menadion, 475 Menakinon 475 Menkes hastalığı, 494, 568 Menapoz, 377, 410, 732, Menteşe bölgesi, 55, 572 Menstrüel siklus, 23, 408, 670, 732 Meromiyozin, 580 Mesajcı RNA, 336 Metabolik alkaloz, 517 Metabolik asidoz, 517 Metabolizma, 528 Metabotropik reseptör, 634 Metakromatik lökodistrofi, 209 Metal-iyon kataliz, 82 Metalloenzim, 87 Metalloporfirinler, 252 Metanefrin, 399 Metastaz, 646 Methemoglobin, 62 Metilmalonil asidüri 767 Metilmalonil-KoA, 134, 203 Metilmalonil-KoA mutaz, 203 Metil tetrahidrofolat, 466-469 Metiyonin, 129, 133 Metoksi hidroksi mandelik asit, 399 Mevalonat, 211 Michaelis-Menten, 89, 93 Mide sıvısı, 607 Mikofenolik asit, 313 Mikroalbuminüri, 452, 700 mikro RNA, 337 Mikrozomal fraksiyon, 28 Mikrozomal triaçilgliserol transfer protein, 219, 233 Mineral, 483 Mineralokortikoid, 392 Mitokondri, 26 Mitokondrial CK, 273 Mitokondriyal DNA, 323 Mitokondriyel DNA, 245 Mitoz, 642 Miyastenia gravis, 639 Miyeloperoksidaz, 292 Miyoglobin, 65, 66, 714 Miyokart infarktüsü, 284, 713 Miyofibril, 578 Miyozin, 577, 579 Miyozin hafif zincir kinaz, 593 Molibden, 500 Monoaminoksidaz (MAO), 399, 634, 637 Monoiyodotirozin (MIT), 375, 380 Monooksijenaz, 77 Monosakkarid, 106 Motilin, 422 mRNA işlenmesi, 340 Mukolipidoz, 193 Mukopolisakkarid, 589 Mukopolisakkaridoz, 589 Multipli karboksilaz eksikliği, 466 Multipli skleroz, 639 Mum, 119 Mutasyon, 330 N NAD, NADH 63, 77, 84-87, 158-177, 236242, 287-291 , 463-465, 528, 584 NADH dehidrojenaz 85, 244-246, 463 NADP, NADPH 77, 84, 151, 187-181, 196199, 462, 528, 544, 612, 617 N-asetilglutamat, 154 Nefes testi, 705 Nefron, 694 Negatif efektör, 99 Negatif feedback, 359 Negatif kooperativite, 100 Negatif süper sarmal, 323 Neimann-Pick hastalığı, 209 Nekroz, 33 768 DİZİN N-glikozidik bağ, 108 Niasin, 84, 129, 463 Nigerisin, 250 Nikotinamid adenin dinukleotid 310, 463 Nikotinik asit, 141 Ninhidrin, 48, 59 Nişasta, 108, 522 Nitrik oksit, 145, 357, 364, 614 Nokta mutasyonu71, 249, 330, 500 Non-ketotik hiperglisinemi, 130 Nonketotik hiperglisinemi, 723 Nonkompetetif inhibisyon, 95 Non oksidatif deaminasyon, 151 Nonpolar amino asitler, 48 Nontropikal sprue 468, 704 Norepinefrin, 142, 310, 398 Normovolemik hipernatremi, 510 Nöraminik asit, 117, Nöral tüp defekt, 410, 467, 532, 564, 608 Nörodejenerasyon, 209, 637 Nöroendokrin etki, 356 Nörokrin etki, 355 Nöropati, 249 Nöropeptid Y, 418, 421 Nörotransmitter 153, 398, 632, 636, Nörotransmisyon, 632 Nutrigenetik, 531 Nutrigenomik, 531 Nukleaz 27, 78, 325, 524, 607, 608, 639, 753 Nükleer DNA, 245, 323, 450 Nükleer manyetik rezonans, 13, 60 Nükleer reseptör, 362, 471, 474 Nükleik asitler, 8, 308, 322, Nükleik asitlerin sindirimi, 524 Nükleotidaz 278 Nükleotid(ler), 308-319, 324, 462, 524 Nükleozid, 308 Nükleozid trifosfat 309, 326, Nükleozom 323, 328, 344, 532, 753 O Obezite, 443, 620-624 O-glikozidik bağ, 108 Okazaki fragmanları 326 Oksidasyon 82, 246, 477, Oksidatif deaminasyon 45, 151, Oksidatif dekarboksilasyon 132, 169-172, 238-242, 286, 444, 462 Oksidatif fosforilasyon 169, 244-250 Oksidatif DNA hasarı, 330 Oksidatif stres, 191, 290, 450 Okside LDL 614-618, 716 Oksidoredüktazlar, 77, 244 Oksihemoglobin, 62 Oksimiyoglobin 66 Oksijen satürasyon eğrisi, 63 Oksijen transportu, 62 Oksitosin, 378, 410 Okzaloasetet 80, 126, 130, 134, 155, 165172, 196, 204, 236-242, 429, 631, Omega oksidasyon 195 Omeprazol stimülasyon testi, 736 Oleik asit 112, 113, Oligomisin 250 Oligosakkarit 108, 117, Onkogen, 643 Onkotik basınç, 37 Opsonin, 548 Opsonin protein, 567 Optik özgüllük, 83 Optimum pH, 92 Optimum sıcaklık, 92 Orak hücre anemisi, 65 Oral antikoagülanlar, 553 Oral glukoz tolerans testi, 451 Oral tuz yükleme testi, 734 Organik asidüriler, 724 Organik çözücü 12, 57, 702, Ornitin, 153 Ornitin dekarboksilaz, 146 Ornitin transkarbamoilaz, 153 Orotik asitüri, 319 Osmolarite, 38 Osmoreseptör, 508 Osmotik basınç, 37 Osmotik frajilite testi, 547 Osteoblast 23, 128, 277, 283, 387, 588, 591593, Osteoklast 128, 277, 283, 387, 486, 556, 591-593, Osteomalazi 277, 283, 388, 475, 487, 531, 592 Osteogenesis Imperfecta, 72 Osteoporoz, 593 Otokrin etki, 355 Ovulasyon 375, 408-411, 658, 669-670 Ovulatuvar disfonksiyon, 670 Ox-LDL 614-618, 716 Osmoz, 37 Ö Ödem 37, 385, 434, 462, 500, 510, 517, 562, 701, 711 Ökaryotik hücre 336-339, Ökaryotik DNA polimeraz, 327 Öksüz reseptör 362 Östradiol 407- 411 Östriol 407- 411 Östrojen, 362, 371, 375-378, 382, 407- 411, 415, 564-569, 591 Özgüllük sabitesi, 90 P p53, 33, 642 PAGE, 59 Paget hastalığı, 283 Palindrom dizi, 324 Palmitat, 197 Palmitoil-KoA, 202 Pangamik asit, 479 Pankreas enzimleri, 524 Pankreas hormonları, 414 Pankreatik lipaz, 281, 524 Pankreatik polipeptid, 418 Pantotenik asit, 86 Parakrin etki, 355 Parakrin hormon, 200 Paraminobenzoik asit, 478 Parasentez, 18, 602, 604 Paratiroid hormon, 386 Pariyetal hücre, 420 Parkinson hastalığı, 142, 639 Parsiyel basınç, 519 Pellegra, 138, 464, 468 Pentagastrin stimülasyon testi, 736 Pentoz, 160, 165, 177, 189 Pentozüri, 192 Pepsinojen, 523 Peptid bağı, 49, 54, 58 Periferal membran proteinleri, 30 Perilipin, 206, 621 Perklorat testi, 736 Permisif etki, 366 Pernisyöz anemi, 468 Peroksizomal hastalıklar, 724 Peroksizomlar, 27 pH, 39, 510 Ping-pong mekanizma, 91 Piranoz, 107 Piridoksal fosfat, 44, 78, 85, 151, 464 Pirimidin, 316 Pirol, 252 Pirolin, 128 Piruvat, 165, Piruvat dehidrojenaz, 166, 167 Piruvat karboksilaz, 168 Piruvat kinaz, 162, 164-165 pKa değerleri, 50 Plasental hormonlar, 409 Plasental östrojenler, 666 Plasental progesteron, 665 Plazmalojen, 115 Plazma protein elektroforezi, 561 Plazma proteinleri, 560 Plazma transfüzyonu, 22 Plazmid, 324 Plazminojen, 218 Plazmodium Falciparum, 65 Pleositoz, 597 Plevral sıvı, 603 Polar amino asit, 48 Poli ADP riboz polimeraz, 33 Poliakrilamid jel elektroforezi, 59 Poliamin, 145 DİZİN Polikistik over sendromu, 670 Polimorfizm, 347 Polipeptid, 8, 54 Polisakkarid, 107, 522 Poliüri, 696 Pompe hastalığı, 183 Porfirin, 252, 253 Porfirinojen, 252 Porfiriya, 256 Porfiriya kutenea tarda, 258 Porfobilinojen, 252-253 Post analitik hata, 24 Posthepatik sarılıklar, 265 Postreplikatif modifikasyon, 328 Posttranslasyonel düzenlemeler, 71, 342 Potasyum, 510 Pozitif feedback, 359 Pozitif kooperativite, 100 Pozitif süper sarmal, 323 Pozitif yüklü amino asit, 48 Prealbumin, 561 Pregnenolon, 404 Prehepatik sarılık, 263, 657, 688 Prenatal tanı, 722 Preprohormon, 373 Presipitasyon, 12 Pribnow kutusu, 338 Primer hiperaldosteronizim, 397, 734 Primer hiperparatiroidi, 387 Primer safra asitleri, 214 Primer yapı, 54 Prion hastalığı, 56 Probiyotik, 534 Proenzim, 103 Progesteron, 362, 404, 439, 465 Progresif musküler distrofili, 285 Prokiral merkez, 83 Prokaryot, 26, 339 Prokollajen, 70 Prolaktin, 372, 376, 410 Prolil hidroksilaz, 69, 70 Prolin, 69, 73 Promatör, 338 Proopiyomelanokortin, 373 Propiyonil KoA, 203, 215 Prostaglandin, 199 Prostasiklin, 199, 297 Prostanoid, 114 Prostatik hipertirofi Proteaz, 32, 35, 270, 281, 552 Prostetik grup, 76 Protein fosfatazlar, 98 Protein kinazlar, 98 Proteinlerin katlanma bozukluğu, 56 Protein sindirimi, 523 Proteinlerin yapısı, 56 Proteinüri, 701 Proteoglikanlar, 109, 589 Proton, 38 Proton pompası, 247 Protoporfirin, 252 Protoporfiriya, 258 Protrombin, 551 Psödokolinesteraz, 80, 270 Pürin, 144, 311, 313 Pütresin, 145 P vitamini, 479 Q Q siklüsü, 245 R Rabtomiyoliz, 66 Radioimmunoassay, 14 Rapoport Luebering Döngüsü, 161 Rastgele ardışık reaksiyon, 91 Raşitizm 475 Reaksiyon hızı 81, 87, 91 Redoks 10, 77, 85, 189, 190, 245, 450, 484, 490-498 Refsum hastalığı 203, 725 Regan izoenzimi, 277 Rekombinant DNA 103, 323-326, 331, 332 Renatürasyon, 57 Renin anjiotensin sistemi, 395 Replikasyon, 324 Replikasyon çatalı, 325 Replikatif yaşlanma, 329 Reseptör, 354, 360 Reseptör belirteç, 647 Respiratuvar distres sendromu, 115 Restriksiyon endonükleazlar, 323 Retinal, 471 Retinoik asit, 471 Retinol, 471 Retinol bağlayıcı protein, 570 Reverse T3, 382 Revers transkriptaz, 328 Reye sendromu 226, 227, 319, 599 Riboflavin, 85, 462 Riboz 314, 316 Ribozom, 27, 342 Ribozomal RNA, 337 RNA, 336, 343, 372, 436, 471 RNA polimeraz 345 RNA primeri, 326 Rotasyon 82, 107, 248 S S-adenozilmetiyonin, 129 Sabit bölge 571, 572 Saflaştırma, 58 Safra, 607 Safra asitleri, 213-215, 524, 607 769 Safra tuzları, 144 Sakkaraz 608, 697, Sakkaropin 132 Sakkaroz 188 Sandhoff hastalığı, 209 Santrifüj, 19 Sarılık, 187, 263, 688, 691 Sarkoidoz 388, 597 Sarkolemma 578, 582 Sarkoma 544, 645 Sarkomer 578, 581-583, Sarkoplazma 180, 578, 582 Sarkozin, 126 Satellit DNA, 323 Schiff baz, 110 Schilling testi, 469, 706 SDS 59 Sekonder aktif transport, 31 Sekonder hiperparatiroidi, 387 Sekonder safra asitleri, 214 Sekonder yapı, 55 Sekretin, 418 Seks hormonunu bağlayıcı globulin, 406 Selenometiyonin, 498 Selenosistein, 48 Selenozis, 499 Selenyum, 498 Selüloz, 108 Seminal sıvı, 609, 668 Sempatoadrenal sistem 400 Sentazlar, 79 Sentetazlar, 79 Sentromer 323 Seramid, 115, 209 Serbest aktivasyon enerjisi, 81 Serbest enerji değişimi, 81 Serbest hormon, 360 Serbest radikal, 290 Serebrozid, 117 Serin, 126 Serin dehidrataz, 130 Serotonin, 138, 140, 637 Seröz sıvılar, 601 Serpentin reseptörler, 363 Sertoli hücreleri 405, 668 Seruloplazmin, 494, 568 Serum amiloid A-protein, 571 Sfingolipid, 207 Sfingolipidoz, 208 Sfingomiyelin, 115, 209 Sfingozin, 110, 115 SGLT1, 522 Sıralı ardışık reaksiyon, 91 Siyalik asit 117 Sigmoidai eğri 63, 100 Siklik adenozin monofosfat, 364 Siklin, 327 Siklooksijenaz-1, 199 Sindirim, 522 Sinerjik etki, 366 770 DİZİN Siroz 690 Sistatiyonaz, 133 Sistatiyonin β-sentaz, 134 Sistein, 127, 131 Sistin, 131 Sistinüri, 138, 723 Sitidin 308, 318 Sitokrom b5 199, 246, Sitokrom c, 32, 245 Sitokromlar, 87 Sitokrom oksidaz, 245 Sitokrom P450, 214, 296 Sitrat, 237 Sitrat liyaz, 196 Sitrat sentaz, 196, 237 Sitrülin, 153 Sitrüllinemi, 155 Siyanhemoglobin, 62 Siyanojen bromid, 59 Siyanür, 249 Skatol, 138 Skorbüt, 470 Skualen , 211 Sodyum, 509 Sodyum florür, 17 Soluble proteinler, 54 Solunumsal alkaloz, 517 Solunumsal asidoz, 517 Solunumsal patlama, 292, 548 Somatik mutasyon, 674 Somatostatin, 418 Son ürün inhibisyonu 102, 104 Sorbitol, 447 Soret bandı Spektroflorometri, 13 Spektrofotometri, 13 Spermatogenez 375, 404 Spermidin, 145 Spermin, 145 Spliceosome, 340 Standart ünite, 104 StAR proteini, 394 Steatore, 524, 705 Stereoizomer 7, 79, 83, Steroidler, 117-119, 404, 734 Stres, 432 Su, 36 Subakut tiroidit, 385 Substrat, 76 Substrat özgünlüğü, 83 Su kısıtlama test, 732 Sulfhemoglobin, 62 Supersekonder yapı, 55 Surfaktan Su yükleme testi, 733 Süksinat dehidrojenaz, 239 Süksinat tiyokinaz, 238 Süksinil KoA, 132 Sülfataz 29, 589, Sülfanilik asit 261, Sülfatid, 209 Süperheliks, 56 Süperoksit dismutaz 290-293 Süt, 484-505 , 655-657 Ş Şaperon, 56 Şilomikron, 216, 231 Şilomikron kalıntısı, 219 Şizofreni, 640 T T3 süpresyon testi, 736 Talasemi, 65 Tamponlama, 49 Tampon sistemler, 513 Tangier hastalığı, 222 Tarama testleri, 721 Tartarat dirençli asit fosfataz, 283 Taşıyıcı RNA, 336 Taurin, 215 Tay-Sachs hastalığı, 209 Tek gen mutasyonları, 346 Tekrarlayan disakkarit birimleri, 109 Telomer, 329 Telomeraz, 329 Termogenin 250, Termojenez 205, 427, 435-437, 445, 452, 620 Terpenler, 119 Tersiyer hiperparatiroidi, 387 Testestoron, 404 Testosteron, 668 Tetani 485, 487, 498 Tiamin, 78, 85, 461 Tiamin pirofosfat, 85 Tip 1 diyabet, 440 Tip 2 diyabet, 441 Tiramin, 147 Tiroglobulin, 380 Tiroid hormonları, 143 Tiroid otoantikorları, 384 Tiroid tarama testleri, 383 Tirotoksikoz, 502 Tirotropin salgılatıcı hormon, 370 Tirozin, 135, 141 Tirozinaz, 136 Tirozinemi, 135, 722 Tirozin hidroksilaz, 141, 398 Tirozin kinaz, 365 Tiyoredoksin redüktaz, 314 Toksik elementler, 503 Toksik hiperbilirubinemi’, 265 Topoizomeraz, 325 Transaminasyon, 49, 126, 150 Transferaz, 78 Transferrin, 293, 491, 566 Trans-II-heliks, 69 Transkripsiyon, 337 Trans yağ asitleri, 114 Treonin, 132 Treonin kinaz, 366 TRH, 381 TRH testi, 732 Triaçilgliserol, 206 Triaçilgliseroller, 114 Trikarboksilik asit döngüsü, 236 Tripsin, 281 Triptamin, 147 Triptofan, 129, 138, 140 Triptofanemi, 138 Trombosit aktive edici faktör (PAF), 207, 116-117, 205, 207, 549 Trombosit fonksiyon testleri, 550 Tromboz, 663 Tropoelastin, 72 Tropokollajen, 69, 70 Troponin, 714 TSH, 356, 361, 370, 380 Tubuler fonksiyon testleri, 701 Turner sendromu, 411 Turnover sayısı, 90 Tuzla çöktürme, 58 Tükürük, 606 Tümör belirteci, 646 Tümör nekroz faktör reseptör, 33 Türbidimetri, 13 U UDP-galaktoz epimeraz eksikliği, 187 UDP-glukoz, 175, 186, 192 UDP-glukuronik asit, 192, 262 Ultradien ritm, 367 Ultrafiltrasyon, 58 Uniporter, 31 Up regülasyon, 360 Urasil 308, 322 Urokanaz, 134 Uronik asit, 191 Uyarılmış-uyum teorisi, 81 Uzamış açlık testi, 737 Uzun yaşam genleri, 675 Ü Üçlü süpersarmal, 69 Üçlü tekrarlayıcı dizi, 69 Ültrafiltrasyon, 12 Üre döngüsü, 150 Ürobilinojen, 263 Üroporfirinojen, 253 DİZİN V Y Z Vektör, 324 Viseral obezite, 443 Vitajen, 478 Vitamin, 460 VLDL, 217, 219 Von Gierke hastalığı, 182 Von Willebrand faktörü 378, 549, 612, 664, 712, 713 Yağ açil-KoA sentetaz, 201 Yağ asidi oksidasyon bozuklukları, 724 Yağ asidi sentez enzim kompleksi, 199 Yağ asidi sentezi, 196, 197 Yağ asitleri, 112, 444 Yağ asitlerinin aktifleşmesi, 201 Yağ dokusu, 620 Yapay nükleotidler, 311 Yarışmalı inhibisyon, 94 Yaşlanma, 674 Yedek reseptör, 360 Yenidoğanın hemorajik hastalığı, 476, 656 Yüksüz amino asit, 48 Zellweger sendromu, 203 Zimojen aktivasyon, 103 Zimojenler 103, 523 Zollinger-Ellison sendromu, 420 Zona fasikulata 374, 392, 393 Zona granülaza, 374, 392, 393 Zona retikularis 374, 392, 393, 677 Zwitterion iyon, 48 W Waldenström makroglobulinemisi, 576 Wilson sirozu, 495 771
