Şebeke - Belkis Ozkara
advertisement
Modern-Sonrası Çağdaş ve Güncel Uygulamalar Şebeke Organizasyonları Şebeke Organizasyonlar • Bilgi ve iletişim teknolojilerinin gelişmesiyle geleneksel yönetim ve organizasyon teorileri, yaklaşımları ve yöntemleri yetmemeye başlamış ve daha yeni, değişim ve yaratıcılığa açık yaklaşımlar ve yöntemler gündeme gelmiştir. Bu teoriler, her geçen gün teknolojiyle daha içli dışlı olan şirketler için, yeni olanaklar sunmakta ve değişen ihtiyaçlara çözümler sunarak daha çok firma tarafından hayata geçirilmektedir. Şebeke Organizasyon Nedir? • Şebeke: kişiler, pozisyonlar,gruplar veya organizasyonları içeren sosyal ilişkiler modelidir. • Organizasyonlar arasında kurulan şebeke yapılar ise belli bir amaca veya mal veya hizmeti üretmeye yönelik olarak bir araya gelen işletmelerin oluşturdukları yapı olarak ele alınabilir. • Stratejik olarak şebeke tanımı; ayrı organizasyonların kâr için uzun süreli amaçsal anlaşmalarıdır. Şebeke, içindeki işletmelere, daha çok kazanç sağlar ve global olarak güçlendirir. • Buna göre şebeke organizasyonu; bir mal veya hizmet üretmek için iki veya daha fazla kuruluşun aralarında işbölümüne giderek uzun süreli işbirliğine yönelmeleri ile ortaya çıkan örgüt modelidir. Şebeke Organizasyonlar • İşletmecilik tarihine bakıldığında şebeke örgüt yapısının 1980’li yıllarda ortaya çıkmış olduğu görülür. • Daha önce 20.yy başlarında büyüyen pazardaki mal ve hizmet talebini karşılamak amacıyla işletmeler fonksiyonel organizasyon yapısını benimsemişlerdi. 1940’ların sonu ve 1950’lerin başında ise bölümlere göre ayırma ilkesiyle şekillendirilmiş organizasyonlar ortaya çıktı. • Daha sonra ortaya çıkan organizasyon yapısı da matriks organizasyon yapısı olmuştur. 1960’lı 70’lı yıllarda gelişen matriks organizasyonlarda çok boyutlu yapı söz konusudur. Bu boyutlardan biri, fonksiyonel kıstasa göre bölümlendirmedir. İkinci boyut ise teknik düzeyde farklı teknolojilerden oluşan ürüne göre bölümlendirilmiş kısımdır. Örgüt biçimi piramit yapısından ayrılarak dörtgen yapısına dönüşmüştür. • 1980’li yıllarda işletmeler küçülme(downsizing) stratejisini uygulamışlar ve temel yeteneklerine yönelerek gerekli kaynakları outsourcing ile elde etmeye başlamışlardır. Böylece tedarikçiler ve ana örgütün oluşturduğu ilk şebeke yapılar ortaya çıkmıştır. Şebeke Organizasyonlar • Klasik organizasyon yapılarında, amaçlara ulaştıracak iş ve faaliyetler, aynı yönetim altında çeşitli departmanlarda gerçekleştirilmektedir. Yapılan bu işler için gerekli kaynaklar da organizasyonun kontrolü altındadır. • Şebeke organizasyonlarında, temel faaliyetlerin her biri ayrı bir yönetim altında çalışan ayrı bir organizasyon konusudur. • Örneğin satın alma fonksiyonu(işi), bu konuda uzmanlaşmış bulunan ayrı bir işletme tarafından, üretim ayrı, pazarlama ayrı ve AR-Ge ayrı bir organizasyon(işletme)tarafından gerçekleştirilmektedir. • Şebeke organizasyonun diğer bir özelliği de daha önceki organizasyon yapılarının ana karakteri olan "komuta ve kontrol" bakış açısı yerine, hiyerarşik kademeleşmeden mümkün olduğu kadar uzak yatay ilişkiler içinde çalışan birimlerden oluşmasıdır. • Şebeke organizasyonunun ortaya çıkış nedeni, işletmenin çevresel değişimlere hemen cevap verebilecek bir kıvraklığa kavuşması, etkinliğinin artırılması ve işletmenin bildiği ve uzman olduğu esas işini(core competence-temel yetenek) yapması, diğer işleri bir piyasa disiplini çerçevesinde başka işletmelere devretmesi düşüncesidir. Şebeke Organizasyonlar • Bir çatı altında toplanmaktan çok muhasebe, dizayn, üretim ve dağıtım gibi hizmetler başka organizasyonlarca yapılmakta ve bunlar merkez ofise elektronik olarak bağlanmaktadır. • Şebeke organizasyonların bir sonraki gelişimi sanal şebeke organizasyonlarıdır. Bu organizasyon yapısında, sürekli olarak gelişen bir grup işletme, belli özel imkanlardan yararlanmak ve stratejik avantajlardan faydalanmak için geçici olarak birleşir ve daha sonra amaçlara ulaşılınca dağılır. Veriler ve bilgiler ilgili işletmeler tarafından elektronik olarak paylaşılır. • Şebeke yaklaşımı devrimcidir, çünkü "Organizasyon nerede?" sorusuna cevap vermek geleneksel yapılardakinden daha zordur. Örneğin, eğitim, nakliye ve mühendislik hizmetlerini dışardan alan bir işletme için bu fonksiyonlar artık organizasyonun parçası değildir. Veya buz hokeyi cihazlarının dizaynı İskandinavya’da, mühendisliği Amerika'da, üretimi Kore'de ve dağıtımı da Kanada'da bir Japon firması tarafından yapılabilir. Bu şirketler sözleşme ile birbirine bağlanmış olup elektronik olarak koordine edilip yeni bir yapı oluştururlar. Şebeke Organizasyonu • Şebeke yapıda firma ana fonksiyonlarının çoğunu farklı taşeron firmalara vermiştir ve bunların faaliyetlerini merkezden koordine eder. Bu tip bir organizasyon, ana merkez ve ana merkezin etrafında bulunan uzmanlardan oluşan bir şebeke ile çevrelenmiştir. Şebeke Organizasyonun Özellikleri • ·Şebeke organizasyonlar, bir işletmenin kendi birimleri arasında ya da dışarıdan başka işletmelerle oluşturulmaktadır. • ·Şebeke organizasyonların yönetiminde, hiyerarşi azdır. Otorite daha çok uzmanlığa dayanmaktadır. • ·Şebeke organizasyonlarda organizasyon yapısı dikey değil yataydır. • ·Şebeke organizasyonlarda şebekenin bir üyesi, bir fonksiyonu yerine getirerek diğer üyelerin faaliyetlerini tamamlayıcı bir nitelik taşır. • ·Şebekeye giren tüm işletmeler dış kaynaklardan yararlanma uygulamasının getirdiği esnekliği sürdürerek kendi sahip oldukları temel yetenekleri şebekenin kullanımına sunmaktadırlar. Dış kaynaklardan yararlanma ilişkileri broker-aracı rolünü üstlenen yöneticiler tarafından koordine edilmektedir. • ·Şebeke üyeleri birbirleri ile uzun dönemli ilişki içindedir. • ·Şebeke organizasyon yapıları oldukça esnektir. Şebeke Organizasyonun Özellikleri • ·Şebeke organizasyon yapıları oldukça esnektir. Şebeke organizasyonu kendisini oluşturan parçaları değişen koşullara göre yenilemektedir. Bu da şebeke yapılarına esneklik kazandırmaktadır. • ·Şebeke içerisinde yer alan üyeler, tüm varlıkların ortak sahipleridir. Şebeke organizasyon yapısının düzgün işleyebilmesi için bu varlıkların etkin bir şekilde entegre edilmesi gerekir. • ·Şebeke üyeleri arasında amaç birliği vardır. • ·Büyük ölçekli ve riskli projelerde şebeke organizasyon yapısı riski azaltır. • ·Şebeke organizasyonlarda tek bir lider yoktur. Liderlik değişik sorumlulukları olan kişi ve gruplar arasında paylaşılır. • ·Şebeke organizasyonlarda kontrol mekanizması olarak idari prosedürlerin yerine pazar mekanizması kullanılır. • ·Şebeke organizasyonlarda planlar belli bir grup tarafından yapılmaz. Değişik yer ve zamanlarda değişik bölümlerde çalışan insanlar planlama sürecine katılır. Şebeke Organizasyonu Ortaya Çıkaran Nedenler • Ekonomik Çevredeki Belirsizlikler: İşletmelerin içinde bulunduğu ekonomik ortamda, belirsizlikler fazladır; bu da aslında tüm iş birliklerin oluşumunda nedendir. Piyasa mekanizması içerisinde tüm ilişkiler bir belirsizlik taşır. İşletmeler şebeke organizasyon yapısı ile bu belirsizlik ortamıyla başa çıkma şansı kazanır. Şebeke Organizasyonu Ortaya Çıkaran Nedenler • Esnek Hareket Etme İhtiyacı: Şebeke organizasyon yapıları işletmelere esneklik sağlamaktadır. Bunun yanı sıra her işletme- diğer şebeke üyeleri ile birlikte faaliyetlerde bulunarak kendi kapasitesini genişletme fırsatı elde eder. Tüm bu kapasitelerin ve esneklik özelliğinin birlikte kullanılması ile şebeke organizasyonlar dikey entegre olmuş işletmelerden daha hızlı hareket ederler. Bu sayede küçük ve orta ölçekli işletmeler küresel pazarlarda küçük işletmelerin esnekliğinde hızında hareket edebilirlerken büyük işletme avantajlarına sahip olabilirler. Şebeke üyesi işletmeler farklı kaynakları kullanabilme ve ihtiyaç duydukları bazı endüstriyel bilgileri yetenekleri kolayca elde edebilme şansına sahip olurlar. Şebeke Organizasyonu Ortaya Çıkaran Nedenler • Temel Yetenekleri Kullanma İsteği: Şebeke organizasyonu ortaya çıkaran nedenlerden biri de; işletmelerin kendi ana işini (temel yetenek) yapması ve diğer işleri farklı işletmelere dağıtmasıdır. Bu şekilde işletme çevresel değişmelere hemen cevap verebilecek yapıya ulaşarak rekabet gücünü arttırır. Şebeke Organizasyon Türleri • İşletme faaliyetlerinin bir şebeke anlayışı içinde farklılaştırılması sonucu Snow, Miles&Coleman şebeke yapılarını üçe ayırır. Bunlar • Dahili Şebeke(Internal Network) • Dengeli Şebeke(Stable Network) • Dinamik Şebeke(Dynamic Network) Dahili Şebeke • Bu tür organizasyonda, bir işletme bünyesindeki temel faaliyetler farklı işletmelerin konusu olmakta, ancak kaynakların tümü yine aynı bünyede kalmaktadır. • Ana işletmenin(şirketin) görevi bu farklı işletmeler arasında koordinasyon sağlamaktır. • Belirli bir faaliyette uzmanlaşmış işletmeler, piyasa disiplini içerisinde diğer işletmelerle input-output alışverişi içine girmektedirler. • Ana işletme her bir alt işletme için finansal performans hedefleri belirler. • Alt işletmeler bu standart ve hedefler içinde kaldıkları sürece şebeke devam etmekte, değilse ana işletme gerekli inputu piyasadan ya da bünye dışından satın alabilmektedir. • Böylece, işletmeler hem birbirlerinin müşterisi olmakta hem de pazarda rekabet etmektedir Satın alma Üretim Organizatörlük (Brokerlik) Pazarlama Dahili Şebeke Organizasyonu Ar-Ge Tasarın Dahili Şebeke • Dahili organizasyon yapısının belli bir süre devam etmesinden sonra şebekenin merkezindeki ana işletme, şebekeyi yöneten aracı(broker) işletme haline dönüşür. Ve şebekenin iç ekonomik yapısının sağlıklı bir şekilde devamını sağlamak için borçlanmalar ve yatırımlar gibi konularla ilgilenir. • Ana işletmenin içinde yer alan işletme birimleri dış firmalarla olduğu gibi kendi aralarında da alım satım işlemi yapabilirler. • Dahili şebeke yapısı iyi uygulanırsa, gereksiz kaynak kullanımı azalır ve işletmelerin talebe cevap verme süresi kısalır. Dahili şebekelere verilecek en iyi örnek holding yapısıdır. Dahili Şebeke • Böyle bir uygulama ülkemizde bazı holding işletmelerinde görülmektedir • Holding türü işletmede, malzeme satın alma konusunda uzmanlaşan bir işletme vardır ve holding bünyesindeki diğer işletmelerin hepsi malzeme satın almalarını bu işletme kanalıyla yaparlar • Şebekedeki merkezi satın alma işletmesinin fiyatları şebeke dışındaki bir başka satıcıyla rekabet edebilir düzeyde olmalıdır. • Bunun gerçekleşiyor olmasının anlamı şudur: Hem satın alma şirketi piyasayı izleyip şebeke dışındaki işletmelerle rekabet ediyor, dolayısıyla değişikliklere uyabiliyor; hem de holding bünyesinde satın alma faaliyetlerindeki etkinlik piyasa disiplini ile sağlanmış oluyor. Dengeli Şebeke Organizasyonu • Bu yapının dahili şebeke yapısından temel farkı, belirli bir mal ya da hizmeti üretmek için gerekli olan kaynakların bir birinden tamamen bağımsız olan işletmelerin bünyesinde olmasıdır. • Bu şebekedeki tüm organizasyonlar yönetim ve sahiplik olarak birbirinden bağımsızdır. • Bunlar sadece belli bir mamul, iş veya hizmet üretimi için birbirleri ile alışveriş içindedirler. • Koordinatör olarak bir ana firma vardır, diğer firmalar bu koordinasyon altında çalışırlar. • Bunlara otomotiv sanayii örnek olarak verilebilir. Otomotiv firmaları otomobil parçalarını dışarıya ürettirmekte ve bunları birleştirip satan ve müşteri ile ilişki kuran yine firmanın kendisidir. • Ana faaliyeti koordinasyon olan firma böylece az sayıda personel ile çalışacak ve sabit masraflarını azaltacaktır. Burada bir diğer önemli noktada planlama, kontrol, koordinasyon ve haberleşmenin büyük önem kazanmış Satıcı D Satıcı A Lider İşletme Satıcı B Dengeli Şebeke Organizasyonu Satıcı C Dengeli Şebeke Organizasyonu • Ayrıca dışardan alınan yemek temini, güvenlik, personel taşıma vb. gibi hizmetlerin işletmenin kendi bünyesinde yürütülmesi yerine dışarıdan başka işletmelerden alınması uygulaması da dengeli şebekelere örnektir. • Bu hizmetlerle ilgili örneğin taşımacılık konusunda işletmenin kendisi vasıtaların sahibi olmayacak, bünyesinde şoför ve tamir bakım elemanı gibi personel bulundurmayacaktır, yedek parça ve diğer bakım onarım aletlerini bulundurma gereği olmayacaktır. Bu hizmet kontrat ile dışardan alınır ve alınan hizmet istenilen kalitede olmazsa, kontrat iptal edilip aynı hizmet başka bir işletmeden alınabilir. • Burada görülen esneklik şebeke organizasyon yapılarının en önemli özelliğidir Dinamik Şebeke Organizasyonu • Bu yapının Önceki şebeke yapılarından temel farkı, tüm şebeke içinde lider işletmenin olmayışıdır. • İşletmelerin her biri kendi içinde koordinatörlük yapar, diğer işletmelerle alışveriş içine girer. • Şebekedeki her işletme, organizatörlük fonksiyonu gören herhangi bir işletmenin koordinasyonu altında faaliyetlerini birleştirmekte, yani alışveriş içine girmektedir. • Her biri belli bir konuda uzmanlaşmış bağımsız işletmeler, kendi hedef ve çıkarları doğrultusunda herhangi bir organizatör işletmenin koordinasyonu altında bir şebeke oluşturmaktadırlar. • Ortak girişimler (Joint venture gibi), böyle bir şebekenin tipik örneğidir. Tasarım Üretici Organizatör Pazarlama Dinamik Şebeke Organizasyonu Satıcı Dinamik Şebeke Organizasyonu • Bu yapıda işletmeler arasındaki ilişkiler, merkezi bir plan veya koordinasyona göre değil, piyasa mekanizmasına göre oluşmaktadır. • Örneğin otomotiv sanayinde, yan sanayi sayılan bir firmanın sadece belli bir otomotiv firmasına hizmet etmesi söz konusu değildir. • Organizatör firma daha uygun şartlarla(fiyat, kalite, termin vs.) mal veya hizmet temin edebiliyorsa, bu yeni satıcı şebekeye dahil olmaktadır. • Böylece işletmeler piyasa koşullarına uyarak, piyasa disiplini içinde rekabetin zorlamasını hissedeceklerdir. İşletmeler arası ilişkiler emir komuta ile değil piyasa koşullarına göre belirlenmektedir. Dinamik Şebeke Organizasyonu • Dinamik şebekeler, özellikle rekabetin hızlı ve düzensiz olduğu koşullarda işletmelerin rekabet avantajı elde etmek amacıyla bir araya geldikleri ve bu işletmeler arasındaki ilişkinin dinamik olduğu bir organizasyon türüdür. • Dinamik şebekede her işletme kendi uzmanlık alanında faaliyet gösterir. Ve kendi üretim araçlarını kullanır. • Dinamik şebekelerin en önemli özelliği uzmanlaşma ve esnekliktir. • Dezavantajı ise ortaya çıkabilecek kalite farklılıkları uzmanlık alanlarının faydasız hale gelmesi gibi risklerdir. Sanal organizasyonlar dinamik şebekeye verilebilecek en iyi örnektir. Çünkü sanal organizasyonlar sürekli yapılar değildirler. Proje bazında örgütlenirler ve projenin amacına ulaşmasıyla birlikte dağılırlar. Dış kaynaklardan faydalanma diğer şebeke türlerine oranla daha fazladır. Şebeke Organizasyonun Avantajları • Esneklik: İşletmeler şebeke organizasyona dahil olarak esneklik kazanmakta ve değişen koşullara daha çabuk adapte olmaktadırlar. Bu da müşteri taleplerinin daha hızlı karşılanması daha etkin karar verebilme yeteneğinin kazanılması ve yenilik yapma potansiyelinin artması anlamındadır. • Uzmanlaşma: Şebeke organizasyon yapısına dahil işletme kendi konularındaki uzmanlıklarını arttırmakta ve dolayısıyla yaptıkları işlerde uzmanlaşmaktadırlar. • Kaynak: Şebeke yapıdaki işletme kapasitelerinin üzerinde kaynaklar elde edebilmekte ve tek başına yaptıkları karmaşık faaliyetleri gerçekleştirebilmektedirler. • Tecrübe: İşletmelerin Şebeke organizasyona dahil olması, onlara piyasaya girme, zamanlama ve bilgi konularında tecrübe sağlamaktadır. Şebeke Organizasyonun Avantajları • Rekabet Avantajı: Şebeke organizasyon yapısı özellikle küçük işletme için küresel rekabete katılabilme için avantaj sağlar. Ayrıca daha büyük bir müşteri kitlesi ile iletişim kurma imkanı verir. Büyük işletmelerle işbirliği kurma imkanı sağlar. • Sinerji Etkisi: Şebeke organizasyonlar şebeke dahili işletme üzerinde sinerji etkisi yaratmakta ve işletmelerin birbirlerinin güçlü yönlerinden faydalanmalarına imkan vermektedir. • Uzman İşgücü: Şebeke organizasyon yapısı içerisinde yer alan işletme arasında işgücü değişimi olabilmektedir, bu sayede, (matriks yapılarda da olduğu gibi) uzman işgücünün etkin kullanımı söz konusudur. Böylece organizasyonel problemlerin çözümü daha kolay hale gelmektedir. • Yöneticide Tasarruf: Yönetim kadroda çalışanların azalması da maliyetler açısından bir avantajdır. • Yeni Teknolojiler: Şebeke organizasyonlarla birlikte işletmeler yeni teknolojileri kolayca elde edebilme imkanı elde edebilmektedirler. Şebeke Organizasyonun Dezavantajları • 1.Kontrolü elde tutamama 2.Şebeke üyesi işletmelerin birinin krize girmesi veya yok olması gibi durumlarda diğer işletmelerin de etkilenmesi. 3.Çalışanların işe olan bağlılıklarının azalması 4.Şebekeye katılan işletme sayısının artmasıyla şebeke yapının hantallaşması ve esnekliğini kaybetmesi. 5.Birçok işletmeden oluşan bir yapı olduğu için koordinasyonunun ve devamının sağlanmasının da zor ve riskli olması. 6.İşletmelerin çoğu kez farklı coğrafi bölgelerde bulunmasından dolayı aradaki iletişimi sağlayacak ek maliyetlere katlanılmak zorunda olunması. 7.Farklı kültürlerin bir araya gelmiş olasından dolayı belli bir örgüt kültürü yaratmada zorluk yaşanması
