Ekonometri Giriş

Kelime anlamı ile Ekonometri
• Ekonometri Kelime anlamı ile İktisadi
Ölçüm demektir.
1
Niçin Ekonometri ?
• Matematiksel İktisat -İktisadi İstatistik •
•
•
•
•
Matematiksel İstatistik, Business ve Ekonomi
Dünyasının ortak yardımcı aracıdır.
Ekonomik sorunlarda laborutuvar olmaksızın
sorunlara çözüm bulma imkanı verir.
Teorik ekonominin gerçek dünyanın rakamlarını
kullanarak uygulamaya aktarılmasını sağlar.
Uygulamalı analizler dataları kullanıp teorileri
test eder ve ilişkilerin tespitine yönelik tahmin
çalışmaları yapar.
Oluşturulan resmi ekonomik modeller test edilir.
Kullanılan teoriler bazen farklı politikaların
uygulanmasında ne gibi sonuçların çıkacağına
dair cevaplar belirsizdir. Ekonometri burada
programların değerlendirmeye tabi tutar.
2
Ekonometri Ne Tür Problemlerin Çözümünde
Faydalı Olabilir.
1. Tahvil senetlerine ait volatilitenin tahmin edilmesi.
2. Ailenin gelir durumu ile öğrencilerin başarı durumu ne yöndedir.
3. Kredi derecelendirmelerinde etken faktörlerin Raytıng şirketlerince
tahminde.
4. Uzun dönemde fiyatlar ile yabancı para birimlerinin (dolar veya Euro) ne
türden bir ilişkiye sahip olduğunu tespitte.
5. Petrolde spot marketteki pozisyonunuzu en optimum ne şekilde hedge
edebilirsiniz veya hedge oranı nedir.
6. Teknik analizlerde ve al-sat pozisyonlarından hangisinin en fazla para
kazandıracağının testı.
7. Hipotezlerin Test Edilmesinde. Örneğin Kar payı ve hisse senetlerinin
bölünmeleri hisse senetleri fiyatları üzerinde hiçbir etkisi yoktur.
8. Spot piyasalarımı yoksa Future piyasalarımı haberler karşısında daha hızlı
tepki verirler, test edip bulunabilir.
9. İki ülke arasındaki korelasyonun tahmin edilmesi. Borsa endeksi ile hisse
senedinin getirisi arasındaki ilişki.
3
10.Üniversitenin kalitesi ile yönetim arasında bir ilişki varmıdır.
Ekonomide Bilginin Kaynagı
İnformation -Bilgi
1-Ekonomik Teoriden
Gelen Bilgi
2-Datalardan Elde
Edilen Bilgi
4
Ekonomik Karar Mekanizması
Eldeki mevcut (Bilgiyi) information etkili kullanma:
ekonomik teori
ekonomik data
}
ekonomik
Karar Mekanizması
ekonomik teori and ekonomik data
*Ekonometri* sayesinde birlikte kullanılır
5
1-Ekonomik Teori
Hane halkı Tüketim Fonksiyonu
Tüketim (Consumption), c, Gelirin (income),i,
Bir fonksiyonudur:
c = f(i)
Uygulamalı Ekonometrik analizler ile
Bu tüketim fonksiyonunu daha spesifik ve
belirgin hale getirilir.
6
Talep (demand), qd, herhangi bir ürüne ait talep miktarı:
qd = f( p, pc, ps, i )
Talep (demand)
p = belirlenen ürünün fiyatı; pc = Tamamlayıcı ürün fiyatı
ps = İkame ürün fiyatı (substitutes); i = Gelir (income)
Arz (supply), qs, herhangi bir ürüne ait arz miktarı
qs = f( p, pc, pf ps )
Arz (supply)
p = Ürünün fiyatı; pc =rakip ürünün fiyatı;
ps = İkame ürün fiyatları; pf = Üretim girdilerinin fiyatı
7
•
2-Data
Ekonometrisyenlerin Kullandıgı Üç Tür Data vardır.
1. (Zaman Serileri Datası) Time series data
2. Cross-sectional data
3. Panel data, (1. & 2. nolu dataların beraber oluşu)
• Aynı zamanda dataları nitelik itibari ile ikiye ayırabiliriz.
1- quantitative (e.g. exchange rates, stock prices, number of
shares outstanding), or
2- qualitative (e.g. day of the week, cinsiyet, evet-hayir …).
(Zaman Serileri Datası) Time series data
GSMH veya İşsizlik oranı
Yıl Sonu Devletin Bütçe Açığı
Para Arzı
Borsa Endeks Değeri
Oluş Sıklığı
Aylık yada üç aylık
Yıllık
Haftalık
Her Bir İşlem sonucu
8
9
Ne Tür Sorunların Çözümünde Zaman Serileri
Regresyonu (Time Series Regression) Kullanılır
• Bir ülkenin borsa endeksi ile o ülkenin makroekonomik
•
•
performansı arasında nasıl bir ilişki vardır?
Bir şirketin kar oranı açıklandıktan sonra Hisse senedinin fiyatı
ne yönde degişir.
Türk Lirasının degeri ile faiz oranlarındaki ilişkinin tespitinde
zaman serileri şeklinde datalara ihtiyaç vardır.
• Cross-sectional data . Bir veya birden fazla datanın tek bir time
•
•
•
boyutunda toplanan degerleri.
- A poll of usage of internet stock broking services
- Dünkü New York Stock Exchange hisse senetleri getirisi.
Sadece sabit bir vakte ait data seti
- UK bankalarının cıkardıgı tahvılın credı ratıng notları
10
• Bir ülkenin GSMH degeri ile dış borcunu ödeme
(default) olma probabilitesi hesabi cross
sectional sorundur.
• Panel Data Cross-Section ile Time serisinin
birleştirilip oluşturulacak yeni data serisidir.
• Günlük blue-chip hisse senetleri fiyatlarının son
iki yıldaki degerleri.
• Araba üretim fonksiyonu zamanlara göre
degisimi
11
Ekonometrik teknikler ekonomi harici birçok
alanda kullanılabilmektedir.
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
political science,
psychology,
history,
biology,
medical research, (bio-statistics)
financial analysis.
Sociology
Education
Trafik
Marketing
Computer Engineering
12
Ne Kadar ?
How much ?
Ekonomik modelde değişkenlerin yada modeli oluşturan etkenlerin
tespit edilip modelde sıralanması yeterli bir sonuç değildir..
Etkili ve başarılı uygulamalar için değişim miktarının bilinmesi şarttı
Alınan kararların veya uygulanan politikaların önceden belirlenen
hedeflere ulaşması yada başarılı sonuçların elde edilmesi
sayısal ilişkilerin güçlü tespiti ile doğru orantılıdır.
• Merkez Bankası ne kadar faizleri düşürmeli ki enflasyon
kontrol altına alınabilsin?
Futbol maçı biletleri ne kadar olmalı ki stadyum tamamen dolsun?
13
Ne Kadar Sorusunun Cevabı?
Bu sorunun cevabı Ekonometrik teknikler
Kullanılarak parametrelerin tahminine bağlıdır
1.Bilinmeyen parametrelerin tahmin edilmesi
Ve
2.Gözlemlenmesi mümkün olmayan
parametrelerin tahmin edilmesi.
14
Ekonometrik Model
• Gerçek hayattaki ekonomik ilişkiler o kadar
iç içe geçmiştir ki değişkenlerin karşılıklı
etkileşimini mükemmel şekli ile tespit
etmek her geçen gün zorlaşmaktadır.
• Karmaşık ilişkilerin mükemmel şekli ile
tespit edilip dataların temini ilişkilerin
sayısal boyutunu doğru saptamada çok
kritik öneme sahiptir. ( İkinci ogretım )
15
Ekonomik İlişkilerin Anlaşılması
federal
Budget
Para arzı
short term
treasury bills
Devlet Bütçesi
inflation
money supply
Dow-Jones
Stock Index
trade
deficit
unemployment
power of
labor unions
Federal Reserve
Discount Rate
capital gains tax
sendikalar
Yatırımlardan alına vergi
crime rate
Suç oranı
rent
control
Laws
Kira kontrol
kanunu
16
• 1-Ekonomik Teori veya
•
•
•
•
•
Ekonomik Model Ortaya konur
2-Ekonomi teorilerine paralel ve
modelimiz sayısal anlamda test
edilebilir olması.
Model kuruluşu ve konu
hakkında yeterli bilgi ve
enformasyona sahip olmanın
yanında Dataların temin
edilebilirliği.
Kurulan modelin parametrelerini
tahmin etmek.
Ekonomik modeli oluştururken
ileri sürdüğünüz hipotezin
geçerliliği test edilir.
Data ve Model kuruluşu ve test
sonuçları ile başarılı model
sayesinde gerekli tahmin
sonuçları elde edilir veya
sonuçlar siyasi kurumlarca ve
uygulanmak üzere alınır. 17
• Ekonomik Teori
• Ekonometrik Modelin
•
•
•
•
•
•
Oluşturulması.
Dataların güvenirliği ve temin
edilişi.
Kurulan modelin
parametrelerinin tahmini.
Specification test ve
diagnostic checking
Tesk sonuçları anlamlımı?
Evet-Hayir?
Modele uygun hipotez
testlerin uygulanması.
Elde edilen model sonucu ile
gerekli forecasting
(tahminlerde bulunulur) veya
uygulamada sonuçlar
kullanılır.
18
Ekonometrik Uygulamalarda İlkeler
• Sonuç hakkında belirsizlik kesindir. (Bias-Unbias)
• Ekonomik Teori tarafından bir ilişkinin ve
•
•
•
•
•
•
•
etkileşimin tespit edilmiş olması.
Konu ile ilgili varsayımlar ve hipotezler belirgin ve
nettir.
Örnekleme yönetimi ve Fonksiyonel form
Dataların temin edilebilirliği.
Estimation rule with good statistical properties.
Software Programları yardımı ile modelin testi.
Elde edilen sonuçların analizi ve yorumu.
İleriye dönük yeni araştırma konularının
çıkartılması.
19
Tüketimin Matematik Modelinin Kurulması
Keynes”e göre “ Temel psikolojik yasa insanların gelirleri arttıkça kural olarak
yada ortalama olarak tüketimlerini de artırmalarıdır, yalnız bu artış,
gelirlerindeki artış kadar olmaz.Gelirdeki bir birimlik bir değişmeye karşılık
gelen tüketim artışı MTUE kadardır. Yani Marjinal Tüketim Eğilimi kadar artar.
Tüketim Fonksiyonu
Y = β1 + β2X
0< β<1
Y=Tüketim harcamaları (bağımlı
değişken)
X= Gelir Düzeyi (Bağımsız
Değişken)
Β1 β2 modelin parametreleri
diğer bir adıda
β1 sabit terim (constant term)
β2 eğim (coefficent)
β2 eğim bu modelde MTÜE ölçer
20
Keynesyen Tüketim fonksiyonundan Tüketimi açıklayan
bir Ekonometrik modelin oluşturulması
Y = β1 + β2X Elde edilen gelirin bir kısmı çeşitli nedenler ile harcanmaz.
Bilinmeyen başka faktörlerde tüketim kararını etkiler.
Örneğin yaş din mevsim ailenin büyüklüğü…
Kesin olmayan yada bilemediğimiz
başka etkenlerinde modele dahil
etmek için (u) simgesi kullanılır.
Y = β1 + β2X +u
u=hata terimi
Bu şekilde ilk ekonometrik
modelide yazmış olduk. Bu model
•Tek denklemli model.
•Doğrusal regresyon modeli
•Bu model bildigimiz Ekonomik
teoriye ters düşmeyen güzel bir
model iken ne kadar sorusuna şu
hali ile cevap veremez.
21
Ne Kadar Sorusuna Cevap Vermeden Önce
Hata Terimine (error term) Neden İhtiyaç vardır
• Kurduğunuz modelde yeri olması gerekirken
•
•
modele dahil edilmemiş etkenleri temsilen.
Bireysel rassal (randomness) hareketleri.
Modeldeki değişkenlerin yanlış ölçülerek modele
konması.
Uygun görülen modeli bazen gerçek fonksiyonel
ilişkiyi açıklamada yeterli olmayacağı için.
22
Ne kadar? sorusuna cevap vermek için β1ve β2 sayısal olarak
bulunmalı.
β1ve β2 sayısal olarak neye
Denk geldigini bulmak için
Dataya ihtiyaç vardır.
ABD ekonomisinin 1980 ile
1991 Yılları arası GSMH rakam
İle Tüketim Harcamaları
rakamı yan tarafta hazırlanmış
23
Ekonometrik Modelin Tahmini
Amacımız bu modelin Y = β1 + β2X +u sayısal karşılığının ne olduğunu
bulmak. Bunun içinde ilerde öğreneceğiniz katsayıların tahmini yöntemi ile
β1 (-231.8) ve β2 (0.7194) sonuçları bulunmuştur.
Y = β1 + β2X +u ilk modelimizin
Y= -231.80 + 0.7194X sayısal hali
β2 eğim olarak tanımlamıştık.
1980-1991 arası tüketim eğimi
0.72 olarak saptanmıştır.
Anlamı Nedir
GSMH değeri bir dolar artarsa
tüketim de 0.72 cent artmakta.
Belki bazı ailelerin tüketimi 0.72
daha fazla artmıştır yada
bazılarının ki daha az artmışta
olabilir.
24
• Varsayalım ki model sonuçları test edildi başarılı
•
•
•
•
•
•
olduğu saptandı.
Bu modeli nerde kullanabiliriz?
Örneğin önümüzdeki üç yılda GSMH rakamları 6
($)Trilyon rakamına çıkarsa Tüketim Ne Kadar
Artar yada Ne Kadar Azalır? Sorusunun cevabı…
Y = -231.80+0.7194($6000)
Y= $4,084.6 1994 rakamıdır.
$3,240
1991 rakamı
Tüketimin artış değeri toplamda ortalama $844,6
25
• Clinton Yönetimi 1993 de çıkardıgı yeni kanunla
•
•
•
•
geliri $140000 üzeri olanlar ilave vergi vermek
zorunda kaldılar. Ek eneji vergileri kondu. Benzine
ilave 5 centlik vergi kondu bunların ne tür etkisi
olmuştur ekonomiye dersek
Yatırımlar azalmıştır tüketim azalmıştır ve istihtam
düzeyi etkilenmiştir.
Yine Keynesyen ekonomi derki yatırımlarda olası 1
dolarlık degişim gelirdeki muhtemel degişimi “gelir
çarpanı” kadar olur.
M( gelir çarpanı) = 1/(1-MTUE)
M( gelir çarpanı) = 1/(1-0.72)= 3.57
• Yatirimlar $1 artarsa gelirlerdeki artis $3.57 olur.
26
Bir Ekonometrik Modelin Aşamaları
27
Çizim G.5 Ekonometrinin Bölümleri
28