İspanya Yüksek Eğitiminde Folklor ve Antropoloji

Ispanya'da folklorun tarihi gelişimi bir
landı: 1865'te İspanyol Antropoloji Cemiyeti,
paradoksun hikayesi olarak tanımlanabilir:
1870'de Sevilla Antropoloji Cemiyeti, 1875'te
Eğer folklor adima antropolojiye yardımcı bir
Madrid Antropoloji Müzesi, 1877'de Tenerife
bilim dalı olarak kabul edilseydi ne bilimsel
Bilimsel Kurulu ve 1879'da Canarras Müzeşi
tanıma ne de akademik kurumlaşmaya ula­
kuruldu: Ispanya Antropoloji Cemiyeti'nin yö­
netmeliğinde "insanın doğal tarihi ve bunun­
şabilirdi. Oysa Antropoloji 1972'de Barcelona
la ilgilenen bilim dallarında araştırma yap­
Üniversitesi'nde ilk kültürel antropoloji kür­
süsünün kurulmasıyla kendini akademik bir
maya özendirmek ve bilgiyi geliştirmek" şek­
linde ifade edilen amaç örneğinde olduğu gibi
disiplin olarak kabul ettirebildi. Ve bu kabul
bu kurumlarca bilimsel amaçlan tüzüklerin­
90'U yıllara kadar süregeldi. Buna mukabil
folklor bir kenarda bırakıldı, akademik ku­
de belirtildi. Benzer anlayışla antropolojinin
alt dallarını teşkil eden fiziki, sosyal ve psiko­
rum ve kuruluşlara uzak tutuldu, derlemeler
lojik antropoloji disiplinlerinin kuruculannm
ve bilhassa edebiyat, halk dans ve müziği ile
görüşlerime tüzükte açıkça yer aldı. Ek ola­
ilgili gelenekler üzerinde yoğunlaşan amatör
demeklerine ve mahalli araştırmacılara bıra­
rak tarih, etnografya, felsefe, arkeoloji ve coğ­
kıldı.
rafya mevzuunda görüşlere yer verilmişti. Bu
19.
yüzyılın ikinci yarısında ilerleme, de­durum; aralarında doktor, doğa bilimci, filo­
ğişim ve evrim düşüncelerini ifade eden ev­
zof, filolog ve hukukçuların da yer aldığı üye­
rimcilik (Ğvolutionisme), olguculuk (pozitiler topluluğunun (Gonzalez Velasco, A, Machado y Nufiez, Federicode Castro, J. Bethenvism) gibi bilimsel doktrinlerin yayılmasıyla
îspantol aydınlan arasında "insan" mevzuun­
court y Alfonso, Gregorio Chil y Naraıyo o
da eşanlamlı oldukları halde aralarında ilgi
Victor Grau-Bassas) menşe ve eğitimlerinde­
bulunmayan iki farklı söylem üretildi: antro­
ki farklılığı göstermesi bakımından kayda de­
ğer.
polojik söylem ve folklorik söylem.
Darwin, Haechel, Huxley ve Spencer'in
Bireyi ve toplumu incelemeyi amaçlayan
bu kuruluşlara paralel olarak liberal ideoloji­
darvinist ve değişimci teorileri etkisi altında­
ki antropolojik söylem, insanın incelenmesini
lerden ötürü üniersiteden uzaklaştmlmış bir
doğa bilimi olarak nitelendirmekle beraber
grup akademisyen (Francisco Giner de Iob Rios, Gumersindo de Azcarate, Nicolos Salmedeneye de yer verilmesini önerdi. Bu yönlen­
ron, Fettandı de Castro), tarafından 1876'da
dirmeye göre aralarında antropolojinin de bu­
lunduğu sosyaî bilimler <|oğa bilimlerinin bir
kurulan “Serbest Eğitim Enstitüsü"nde ant­
parçasıydı çünkü birey ve toplumlar evrim ve
ropoloji dersleri verilmeye başlandı. Hermenegildo Giner 1877'den Ispanya iç savaşı sıra­
dönüşümün genel kanunlarına itaat ederlerdi
sında (1936-39) kayboluncaya kadar bu ensti­
Çyle ise sorun insanın bir parçacını oluştur­
duğu doğal düzenin açıklayıcı kanunlarını be­
tüde bireysel, fiziki ve şoşyal antropoloji alt
lirlemesi ve insanlığın, evrimin yeniden orta­
dallarında antropoloji eğitimi yerdi.
ya koymaktır. Bu amacı gerçekleştirmek için
Antropolojinin akademik açıdan kurum­
1860'dan itibaren antropoloji incelemeleri ya­
laşması iç savaş sırasında kesintiye uğradı ve
pacak uzman kurumlar oluşturulmaya baş­
1950'li yıllarda sürgüne gönderilen bir kaç Is­
panyol aydının dönüşlerinden sonra tekrar
* Bumetin 19*24Eylül 1994'teMacarutan'ın 3afkenti Bu­
devam etti.
dapeşte'de düaenlenen"Coreneetioı» of Folklorewith EurupeanEthnologyand HistoryinHigher education" adlı
Antropolojik söyltemin akademik ve bilim­
uluâlararaânemposyuradabildiri olarak«unulmuftur.
sel çevrelerde gösterdiği başarının aksine
** Madrid Üniver«t**i /Upanya.
40
Millî Folklor
folkloru deneyci (empirique) ve olgucu (pozitiviat) tekniklerle düzenlenmiş bir bilim dalı
haline getirmeyi arzulayan Machado Y. Alvarez gibi bir kaç destekçinin gayretlerine rağ­
men folklorik söylem romantik, edibi ve bil*
hassa bölgelsel-yerel yaklaşımlardan kopa­
madı ve aynı «İlerlemeyi kaydedemedi. Konservatuvarlarm müzik bölümlerinin dişrnda
hiç bir yüksek eğitim programında yeir alma­
ması; sadece otonom karekterli hükümetlerin
etnografya ve folklor kuramlarına bağımlı
bulunması; boş zamanladı değerlendirmeye
ve çeşitli becerileri geliştirmeye yönelik-okul,
kurs, topluluk ve etkinlik grupların da folk­
lorla ilgileniyor olması başarısızlığın delille*
rindendir. .
Folklorla yakından ilgilenen antropolojiye
yardımcı bir bilim dalı olarak değerlendiren­
ler evrimciliğin {evoluiionnisme) insan toplu­
luklarının menşei ve evrim etapları hususun­
daki izahı kabul ettiler. Folklor köylüler ve
eğitimsiz kesim gibi modernleşme ve endüst­
rileşme sürecinin hızına uyum sağlayamamış
sosyal gruplarda görülen hayatın geleneksel
formları arasında evrime uğrayıp değişen ve
kaybolan kısımları-parçalan yeniden şekillerdirmek ve hayata geçirmek istiyordu.
Daha açık bir ifadeyle folklor Ispanya'da
"İspanyol tarih ve kültürünün bilimsel metot­
larla tanınması ve yeniden şekillenmesi”;
"Milli tarih, dil ve kültürün bilimsel tesisi”;
"milletin dehasını bilgisini ve dilini oluşturan
tüm öğelere yeniden değer verilmesi" anlam­
larım taşımaktaydı.
Bu hedefe ulaşmak üzere Ingiliz Folklor
Cemiyetimden esinlenerek 1881'de ortak özel­
likler gösteren bölgelerde derlemeler ve gele­
nekler konusunda çalışmalar yapmak üzere
İspanyol Folklor Cemiyeti kuruldu. Andalov,
Asturi, Catalon, Galisia bölgelerinde folklor
araştırmalan yapıldı.
Bölgesel folklor cemiyetleri de Ispanyol
Folklor Cemiyeti ile aynı hedefe ulaşmagp
gayret gösteriyorlardı: "Bilimin muhtelif dal­
larında İspanyol halkının bilgi birikimim top­
lamak, birleştirmek ve yayımlamak1*. Arala­
rındaki tek fark bölgesel folklor cemiyetleri> nin deleme ve araştırma sahası bir bölge, bir
kasaba veya mahalli toplulukla sınırlanmıştı,
örneğin Andolov' yönelik bir genelgeye göre
Andolov Folklor Cemiyeti'nin amacı "Ispan­
ya'nın bu imtiyazlı bölgelerine yerleşmiş hal­
kın geleneklerini derlemek ve arşivlemek",
"Bu şirin bölgede yaşayanlann kökenini bı-
Millî Folklor
limsel metodlarla incelemek ve ortaya koy­
mak" , "bölgenin gerçek tarihi hakkında bilgi
toplamak, bölge halkının asil ruhunu ve
mümtaz Andolouse kökenini tüm dünyaya tanıymak" olarak belirtildi.
Bu iş için bölgesel cemiyet üyelerinin uz­
manlık alanlanna’göre edebi» hukuki, artis­
tik, botanik folklor vb. muhtelif branşlara yö­
neldi. Malumat öncelikle sözlü gelenekten,
daha sonra basılı yayın, hatıra defterleri,
günlükler ve kişisel dosyalar vasıtasıyla hal­
ka ulaşan, öğrenilen, ezberlenen edebi eser­
lerden toplanmalıydı. Bölgesel cemiyetlere
günümüzde de faaliyetlerini devam ettiren
ancak bugün idareleri yerel ve politik teşki­
latlar, tarafından üstlenilen ilk halk kütüpha­
neleri, halk müziği konservatuvarlan ve et­
nografik artistik ve bilimsel müzeler kurmalen teklif edildi.
Andalov Fçkllor Cemiyeti'nin kurucusu A
Machado y Alvarez gibi milli ve birleştirici bir
ortak çalışmaya ulaşma arzulan başansızhğa
uğradı 2ira her bölgesel cemiyet kendi bölge
ve yöresindeki malzemenin üstünlüğü nokta­
sında ısrar ederek, aşın bölged ve mahalli tu­
tum göstermekteydi.
Folklor cemiyetlerinin araştırmaları Gali­
ce, Catalogne ve Bask bölgelerinde olduğu gi­
bi milli halk davalannın tasdikini bekleyen
ve ortak toplumsal kimliği yeniden elde etme
yollannı deneyen kültürel ve politik hareket­
ler ^tarafından ilgi gördü ve kullanıldı. Gele­
nek üzerinde yaşanan toprak, köken, dil, din
gibi birtakım etnik farklılıkları meydana çı­
kararak ortak kimlik, şuur ve güven duygu­
sunun oluşmasına yardım ettiği kadar karak­
teristik unsurlardan biri olarak milliyetçilik
ile de yakından ilgiliydi.
Eyrimci (evolutionist) yönelime sahip ant­
ropolojik söyleme göre geçmişten bugüne ula­
şan gelenekler insan topluluklannınevrim ve
gelişme süreçlerini ölçmeye imkan sağlaya­
cak niteliğe ^ahıp geçmişe ait delillerdir.
Folklor söyleminde ise, tam aksine bunlar bi­
rer araç değil amacın ta kendisi olarak değer­
lendirildi. Başlangıçta antropolojiye yardımcı
bir bilim dalı olarak tanımlanan folklor za­
manla milli varlık davalannı yürüten politik
grupların haklarını savunurken kullandıkları
'bir vasıta olmak yolunda antropolojiden ve bu
bilimin akademik anlayışıyla kurumlaşma­
sından uzaklaştı.
Romantizm ve milliyetçi-mahalli kabul­
lerle şekillenen Alman idealizminden doğan
41
Çatal ani- nn Renaixenca; Galicialılann Reyasal tüzüğü olmayan bölgeler halk gelenek-*
xurdimento; Baafccıiann Fuemmo hareketle­
terinden davaları için meşruiyet arıyorlar di­
ğer yanda aynı dönemde yasal tüzükleri bulu­
ri gibi kültürel ve politik faaliyetler için folk­
lorik söylem geleceğe yönelik umudıin temeli
nan topluluklar Ispanya'nın geri kalan bölge­
lerinden farklı olan kimliklerini yeniden ilan
idi.
20.
yy.'ın ilk senelerinde milliyetçi faali­edebilmek yolunda folkloru kullanıyorlardı.
yetlerle ilgili folklor çalışmalarını sürdüren
Folklor ve diğer kurumlann tesisine maddi
üç kurum oluştu. Joseptı Ma Batista y Rokaynak etmekten kaçınmayan otonom hükü­
ca'nın yarımıyla Tomas Carrera i Artou tarametlerin politik çıkarlanna bağlı olarak folk­
ândan kurulan Catalögne Folklor ve Etnog­
lor yeniden değer kazandı. Süreç hala ta­
rafya Arşivi (1915-1922); J.M. Barandiaran
mamlanmamıştı. Bu döneme örnek olarak şu
tarafından 1918'de kurulan Bask Araştırma*
kurumlan sıralamak mümkün; Xunta de Galan Cemiyeti ve V. Risco tarafından 1927'de
lice'nin Galiden Halk Müzesi (1977), Generakurulan Galicier Araştırmaları Okulu. Bu ku­
lİtat de catalogne'un Halk ve Gelenksel Kül­
rumlan» ortak özellikleri şunlardır: 1) Yerli
tür Enstitüsü (1981), Jünta Andalouİpe'in
kültürlerin tanınması ve tanıtılması; 2) Bir­ Antropoloji ve folklor bölümü ile Machado
liklerin farklı menşg ve oluşumlan; 3} Akade­
Kurumu, Mancomunided de Cabildas de Camik çevre ve folklor arasındaki uzlaşmanın
narias'ın Canarien etnografya Ve folklor Ens­
temini düşüncesi.
titüsü, Tenerife Etnografya Müzesi, Jünta de
Barcelona Üniversitesi etik'kürsüsünde
castilji ve Lâon'un Etnolojik Araştırmalar
Enstitüsü.
doğan Catalogne Etnografya ve Folklor arşivi
tüıh kurumlar 19.yy.da olduğu gibi akademik
Otonom hükümetlerin yayın organlannca
desteklenen bu gayret milli sadakati garanti
yapı dışında gelişmektoydi.
altına alna sembolik bir sistemin kurulmasıy­
1996-39 yıllan arasında yaşanan İspanyol
iç savaşından sonra etnografya ve folklor ça­
la devam edecektir. Bu amaçlara ulaşmak
için gelenekse ve halka ait kültürün yönlendi­
lışmalarına duyulan ilgi kayboldu. Bu çalış­
malarla tanınmış kişiler sürgüne gönderildi
rilmesi ve kullanılması mevzuuna benzemek­
tedir.
veya engellendi, kurumlar kapatıldı ve halk
kültürüne yönelik tüm merak ve endişe suç
Bu tutam çeşitli kurumlar ile akademik ve
unsuru olarak nitelendirildi. Andalousi ola­
bilimsel oluşumların folklor mevzuundaki ce*
hatierinin bir göstergesi midir?
yında olduğu gibi bu durum çok daha zor ger­
çekleşti. Andalousi’de halk kültürü, kırsal ke­
BİBLİYOGRAFYA
simde yaşayanlar ile sosyalist ideolojiler ve
AGU1LAR CBJADO, E. "Los erigene* de la Antropologla en
bilhassa rçjim aleyhdan anarşistler ile yakın­
Andaluda: La revirta Menauel d » Filoeofia, Literatüre y
Ciendaa de •eviUa’’, en Antropologla Cultunü de Andalığı bulunan gazeteciler tanm işçileri ile öz­
luda «evdla, Junta de Andaluda-1984:177*184.
deşleşmişti.
"Antropologla y Folklore en Andaluda (1860-1923)* en Prat,
J.Y
otroe (compc.) AntropoÎMİa de loa Puebloe de Sapa­
Bu tutum "folklor" kavramının kısıtlan­
na Barcelona: Tauruı. 1991:68-77.
AZCONA, J. “Nota* para una Hiatoria de la Antropologla
masına bağlı olarak folklor çalışmalannın sa­
Vaaca: Teleeforo de Aranaadi y Joa* Mlguel de Barandl*
dece müzik, dans ve bölgesel kıyafet konulan
aran" eo Prat, J.y otroa. Op.
JULIANO, Ma O. Cültura popular” en Cuademoe de Antro­
ile sınırlandınlması döneminin başlangıcıydı.
pologla. No 6. Barcelona. 1986.
LİSÖNTOLOSAJM
'fA, C. "Una Jfran encueata de 1901’ 1902
Folklor araştirmalan yapma izni resmendev*
(Notaa para la Histerin ae la Antropologla Social en
rin tek partisi olan Falange EspaÛola'nın ka­
EspaAar en Antropologla Social en EspaAa. Madrid:
SigtoVdnthıno. 19TO:9>171.
dın koluna verildi.
"panorama progranaUoo de la Antropologla Social en
Eepafla* en Açta* de la Primera Reunion de Antropolo*
Bir müddot sonra müsamahakar bir tu­
coa Eapafiolaa. Sevilla. 1976:149*162.
tum görülünce folklor bir kez daha kuvvetli
MACHADÖYALVAREZ, A. "Sobre el Folklore" en El Folklo­
re Andalua. 2a ipoca. 1987. No 1:16*22.
bir milli şuura sahip Bask, Catalogne ve Gali­
MARCOS AREVALO, J. "El Folklore o la denda de !a cultu*
ra popular: conaideradoneı metodoloficaa" en El Folklo­
ce bölgelerinde milliyetçi duygu ve etnik dare Anda)us. 2a 4poca. 1987. No 1:39-54.
valann kaynağım oluştururdu.
PRAT I CAROS, J. Antropologla y Etnologia. Madrid: Ed.
Comnlutense. 1992.
70-80’li yıllardan itibaren demokratik açı­
RODRJGUEZ BECERRA, S. "Origen y evoludon del folkloreen Andaluda’ en El Folklora Andalua. 2a 4poca. 1987.
lım süreciyle birlikte, anayasanın onaylanma­
No i: 23-37.
sı ve otonom yönetimlerin biçimlendirilmesi
RODRIGUEZ CAMPOS, J. "La etnografla daaica de Galida:'
Ideaa y proyeatoc" en Prat, J. y otröa. Op. d1.1901: 99ile folklora yönelik ilgi yeniden uyandı. Bir
113.
VELASCO
MAILLO, H. "El folklore y aua paradoja*" en
yanda II. Cumhuriyet (1931*36) döneminde
R.E.I.S. Enero-Manto 1990. No 49:123*145.
42
MîUf Folklor