İKİNCİ BÖLÜM MİLLİ GELİRİ (HASILA) ÖLÇME VE HESAPLAMA

İKİNCİ BÖLÜM
MİLLİ GELİRİ (HASILA) ÖLÇME VE HESAPLAMA YÖNTEMLERİ
2.1. GSYİH’NIN HESAPLAMA YÖNTEMLERİ
2.2. HARCAMA YÖNTEMİ
2.2.1. Tüketim Harcamaları
2.2.2. Yatırım Harcamaları
2.2.3. Kamu Harcamaları
2.2.4. Net İhracat
2.3. GELİR YÖNTEMİ
2.4. ÜRETİM YÖNTEMİ
2.5. GSYİH İLE İLİŞKİLİ KAVRAMLAR
2.5.1. GSYİH’nın Nominal ve Reel Değerler Cinsinden İfadesi
2.5.2. Reel GSYİH Artışının İfadesi; Büyüme Hızı
2.5.3. Toplum Refahı ve GSYİH İlişkisi
2.5.4. GSYİH ve Bazı Makro Değişkenlerin Akım ve Stok Değişken Cinsinden Yorumlanması
2.6. GSYİH VE BAZI ÖZDEŞLİKLER
2.6.1. Basit Ekonomide Tasarruf- Yatırım Özdeşliği
2.6.2. Devletin Olduğu Dışa Kapalı Ekonomide Tasarruf-Yatırım Özdeşliği
2.6.3. Devletin Olduğu Dışa Açık Ekonomide Tasarruf-Yatırım Özdeşliği
2.6.4. Tasarruf-Yatırım Özdeşliğinin Sızıntılar ve Enjeksiyonlar Cinsinden İfade Edilmesi
2.7. GEÇMİŞ DÖNEM SORULARI
2.8. ÇALIŞMA SORULARI
1
İKİNCİ BÖLÜM
MİLLİ GELİRİ (HASILA) ÖLÇME VE HESAPLAMA YÖNTEMLERİ
2.1. GSYİH’NIN HESAPLAMA YÖNTEMLERİ
Bir ekonomide bir yıllık bir süreçte üretilen nihai mal ve hizmetlerin parasal temsilcisi olan GSYİH, aynı
zamanda ekonomik performansın da temel göstergesi olarak kabul edilir. GSYİH, üretim faktörlerinin
bir araya gelmesi sonucu üretilir. Üretim faktörleri ürettikleri mal ve hizmetlerin değerine eşit
büyüklükte bir gelir elde ederler. Elde ettikleri bu geliri ise yine kendi ürettikleri mal ve hizmetleri satın
almak için harcarlar. Demek ki dışa kapalı olan bir ekonomide; toplam üretim, toplam gelir, toplam
harcama özdeşliği söz konusudur.
Toplam Üretim ≌ Toplam Gelir ≌ Toplam Harcama
Söz konusu bu özdeşlikler, çembersel bir döngü yardımıyla daha kolayca ifade edilebilmektedir. Basit
olarak üretim faktörleri ve firmalardan oluşan bir ekonomide üretim döngüsünün tersi yönünde bir
gelir ve harcama akımı söz konusudur.
Gelir
Emek
Firmalar
Hane halkı
Mal
Harcama
Akımın iç döngüsünde hanehalkı emeğini firmalara kiralamakta, firmalar da mal üretiminde
bulunmaktadır. Üretime katılma karşılığında hanehalkı gelir elde etmekte, elde ettiği bu gelirini de
tekrar harcamaktadır.
GSYİH ile ilgili hesaplamaların yapıldığı muhasebe dalı “milli gelir muhasebesi” olarak adlandırılır. Milli
gelir muhasebesi sistemi 1940’lı yıllarda Amerika’lı İktisatçı Simon Kuznets tarafından geliştirilmiştir.
Kuznets, iktisat literatüründe gelir hesaplamaları ve gelir dağılımı alanında önde gelen isimlerdendir.
1971 yılında Nobel İktisat Ödülü almıştır.
Yukarıdaki açıklamalardan da çağrıştırdığı üzere GSYH’nın üç farklı yöntemle hesaplanması söz
konusudur. Bu yöntemler;
1. Harcama Yöntemi
2. Gelir Yöntemi
3. Üretim Yöntemi yada Katma Değer Yöntemi
2
Hangi yöntemle hesaplanırsa hesaplansın bir ekonomide; üretim-gelir ve harcama özdeşliği söz konusu
olduğundan bulunan değerler birbirine eşit olur.
2.2. HARCAMA YÖNTEMİ
Harcama yöntemine göre yapılan hesaplama, toplam talebi esas alır. Ekonomilerde gerçekleştirilen 4
temel harcama kalemi toplam talebi oluşturur. Bunlar;




Tüketim Harcamaları ( C )
Yatırım Harcamaları ( I )
Kamu Harcamaları ( G )
Net İhracat
( X-M) (İhracat- İthalat)
Bu yöntemle hesaplamada GSYİH; tüketim harcamaları, yatırım harcamaları, kamu harcamaları ve net
ihracatın toplamına eşittir.
GSYİH = C + I + G + ( X-M )
2.2.1. Tüketim Harcamaları (C);
Bireylerin yada hane halklarının yapmış oldukları harcamaların toplamıdır. Üç gruptan oluşur.
 Dayanıklı Tüketim Mallarına Yapılan Harcamalar; Beyaz eşya, araba vs. gibi uzun süreli
kullanılan mallar için yapılan harcamalar
 Dayanıksız Tüketim Mallarına Yapılan Harcamalar; gıda, giyim gibi kısa sürede eskiyen
mallar için yapılan harcamalar
 Hizmet Harcamaları; Eğitim ( dershane), sağlık (özel hastane), yada hukuk (avukatlık hizmeti)
gibi alanlarda yapılan harcamalar
Not; Bireylerin yeni konut alımı ve finansal araçlar için yaptığı harcamalar(plasman harcamaları)
tüketim harcamaları içinde yer almazlar.
2.2.2. Yatırım Harcamaları (I);
Kısaca yatırım harcamaları olarak adlandırılan bu kategori geniş anlamda “Gayrı Safi ( Brüt) Yurtiçi Özel
Yatırım Harcamaları” olarak bilinir. Bu harcamalar temelde üç gruptan oluşur;
 Sabit Sermaye Yatırımları (If); Firmaların yeni olmak kaydıyla makine-ekipman, teçhizat,
demirbaş ve bina gibi üretim sürecinde kullanılan girdilere yaptıkları harcamalardır.
 Stok Yatırımları (Is ); Firmalar tarafından üretilmiş ancak henüz tüketicilere ulaştırılmamış
olan bütün mallar ( tüketim malları dahil) stok yatırım olarak kabul edilir.
 Konut Yatırımları; Bireylerin yeni konut alımı için yapmış oldukları harcamalar konut yatırımı
olarak adlandırılır.
Yatırım kalemleri arasındaki bazı ilişkiler şu şekilde ifade edilebilir;
- Sabit Sermaye Yatırımı ile Stok Yatırımlarının toplamı, Gayrı Safi Yatırım (yada Brüt Yatırım) olarak
adlandırılır. Gayrı Safi yatırım, üretim artışına katkı yapar.
Gayrı Safi Yatırım = Sabit Sermaye Yatırımı (If) + Stok Yatırımı (Is)
GSI= If + Is
Yenileme Yatırımı;
Üretim sürecinde makine-ekipman zamanla aşınır, eskir, yenilenmeye ihtiyaç duyar. Söz konusu
yenilemeler için yapılan yatırımlar “yenileme yatırımı” olarak adlandırılır. Yenileme yatırımı, Gayrı Safi
Yatırım gibi üretim artışına katkı yapmaz sadece mevcut üretim düzeyinin devam etmesini sağlar. Örn.;
Mevcut fabrika miktarına bir yenisinin eklenmesi gayrı safi yatırımdır ve üretim miktarını artırır iken,
3
mevcut fabrikalarda bozulan bir parçanın değiştirilmesi yenileme yatırımıdır ve üretim miktarını
artırmaz. Yenileme yatırımlarının muhasebe işlemlerindeki adı “amortisman”dır.
Gayrı Safi Yatırımlardan yenileme yatırımları yani amortismanlar çıkarıldığında “net yatırımlara”
ulaşılır. Net yatırımlar da tıpkı Gayrı Safi Yatırımlar gibi üretimin artmasına katkı yaparlar.
Gayrı Safi Yatırım(GSI)= Net Yatırım +Yenileme Yatırımı
Yenileme Yatırımı= Gayrı Safi Yatırım – Net Yatırım
Net Yatırım = Gayrı Safi Yatırım – Yenileme Yatırımı
*Stok Yatırımı–GSYİH İlişkisi
Stok yatırımları ile GSYİH hesabı ilişkisinde de bilinmesi gereken bir husus vardır. GSYİH, nihai
satışların değil toplam üretimin piyasa değeridir. Yapılan üretimin bir kısmı satılmakta bir kısmı da
stoklarda kalmaktadır. Bu durumda GSYİH şu şekilde ifade edilebilir;
GSYİH = Nihai Satışlar + Stok Yatırımı
Stok Yatırımı = GSYİH – Nihai Satışlar
Stok yatırımı bir anlamda stoklardaki değişmeyi ifade eder. Stoklar arttığında stok yatırımı pozitif değer
alırken, stokların azalması durumunda ise negatif değer alır. Örn; 100 birimlik üretimin 90 birimi
satılmış, 10 birimi de stoklanmıştır. GSYİH hesabına hem satılan 90 hem de stoklanan 10 birimin değeri
dahil edilir. Daha sonra stoktaki 10 birimlik mal satıldığında ise satış değeri (daha önce hesaplara
katıldığı için) GSYİH hesabına tekrar dahil edilmez, sadece stoklarda azalma olarak işlem görür.
Geniş kapsamlı değerlendirildiğinde bir ekonomideki nihai satışlar; tüketim, sabit sermaye yatırımları,
hükümet alımları ve net ihracatın toplamından oluşur. Bu bağlamda şu denklikler yazılabilir;
Nihai Satışlar = C + If + G + NX
Stok Yatırımı = GSYİH – (C + If + G + NX)
Stok yatırımların sıfır, pozitif ve negatif değer alması halleri ise aşağıdaki gibi olur;
 Bir ekonomide üretilen malların tümünün satılması durumunda stok yatırımı sıfır olur. Yani ;
GSYİH = Nihai Satışlar ise Is = 0 olur.
 Eğer üretilen malların tamamı satılamazsa yani GSYİH>Nihai Satışlar ise stok yatırımı aradaki
fark kadar pozitif değerli olur.
 Eğer üretilen mallardan daha fazlası satılmış ise yani Nihai Satışlar> GSYİH ise bu durumda
aradaki fark kadar mal stoklardan karşılanmış (stoklar azalmış) demektir. Bu durumda aradaki
fark kadar negatif stok yatırımı söz konusu olur.
2.2.3. Kamu Harcamaları (G);
Bu harcama kalemi hükümet alımları, hükümet tüketimi yada hükümet gayrı safi yatırımları gibi çeşitli
harcamaların toplamından oluşur. Örn.; hükümetin cari alımları, personele ödediği ücret ve maaşlar,
yaptığı askeri harcamalar, eğitim ve sağlık harcamaları gibi herhangi bir satın alma karşılığında yapılan
harcamalar yer alır.
* NOT; Hükümetin yapmış olduğu sosyal güvenlik harcamaları, emeklilere yada gazilere yapılan ödemeler,
yaşlılık yada engelli aylıkları gibi transfer ödemeleri ve hükümetin borçları için yapmış olduğu faiz
4
ödemeleri bu grupta yer almaz. Çünkü bunlar herhangi bir mal yada hizmet karşılığı yapılan ödeme
olmayıp sadece transfer özelliği taşımaktadır. Bu nedenle GSYİH hesapları içinde yar almazlar.
2.2.4. Net İhracat (X-M);
Net ihracat; ihracat ile, ithalat arasındaki farktır. Bu rakam pozitif veya negatif olabilir.
 X>M ise, yani ihracat ithalattan büyükse dış ticaret fazlası ortaya çıkar, bu durumda net
ihracat pozitif değer alır.
 X<M ise, yani ithalat ihracattan büyükse bu durumda dış ticaret açığı ortaya çıkar, net
ihracat negatif değer alır.
GSYİH, yurt içinde gerçekleştirilen üretimi dikkate aldığından ithalat değeri ihracattan çıkartılır. GSYİH
içinde ithal edilen malların değeri yer almaz.
Harcama yöntemine göre GSYİH hesaplaması, Türkiye örneği dikkate alınarak toplu bir tabloda şu
şekilde verilebilir. İşletme stok değişmeleri kaleminin “stok yatırımları” olduğuna dikkat ediniz. Yine,
tablodaki tüketim harcamalarının toplam harcama içinde %70 gibi yüksek bir paya sahip olduğunun da
vurgulanması faydalı olur.
GSYİH’nın Harcama Yöntemiyle Hesabı ve Bileşenleri;
Türkiye 2009, Cari Fiyatlarla Milyon TL
Harcama Kalemleri
Tutar
Tüketim Harcamaları
Yatırım Harcamaları
Özel Sektör Sabit Sermaye Yatırımı
İşletme Stok Değişmeleri
Kamu Harcamaları
Sabit Sermaye Yatırımları
Tüketim Harcamaları
Net İhracat
İhracat
İthalat
GSYİH
Pay(%)
71,6
11,2
681.438
107.396
125.892
-18.496
174.359
18,3
34.181
140.178
- 11.205
-1,1
221.422
232.627
951.988
100,0
Bazı Örnek Olaylar; GSYİH’ya Dahil Edilip Edilmeme Durumu
 Otomobil üreticisi firma, fazladan ürettiği 500 otomobili daha sonra satmak üzere stoklarında
tutarsa nasıl işlem yapılır?
500 otomobilin tamamı GSYİH hesaplarına yansıtılır. Çünkü; firma arabaları kendi satın almış
durumdadır.
 Söz konusu firma stokladığı bu 500 otomobili daha sonra tüketiciye sattığında nasıl işlem
yapılır?
Satılan 500 otomobil stoklardan düşülür. Ortaya çıkan durum, stokların azalmasından başka bir
şey değildir. GSYİH hesabını ilgilendiren bir durum yoktur.
 Kiracı ev sahibine aylık 500 TL kira ödüyor, GSYİH hesaplarına yansır mı?; Evet, ödenen kira
GSYİH hesaplarına aynen yansır.
 Ev sahibi başkasına 500 TL’ye kiralayabileceği evinde kendisi oturursa; Bir üretim yada gelir
artışı ortaya çıkmayacağı için GSYİH hesaplarına yansımaz.
5
 İkinci el bir mal (Kitap, TV, Araba vs.) satılırsa; GSYİH’ya yansımaz.
 Kamu Kurumu 5 bin TL harcayarak bacasına filtre taktırırsa; GSYİH’ya yansımaz.
2.3. GELİR YÖNTEMİ
GSYİH’nın gelir yöntemiyle hesabında üretim faktörlerinin üretime katılmaları karşılığında elde ettiği
gelirlerin (ücret+faiz+rant+kar) toplamı dikkate alınır. Daha önce de vurgulandığı üzere gelirlerin
toplamı üretilen hasılanın değerine eşittir. Ayrıca; üretilen hasıla, (üretim yöntemiyle hesaplanırken)
katma değerlerin toplamına eşit olduğundan, ücret+faiz+rant+kar toplamı da katma değere eşittir.
Diğer taraftan gelir yöntemi, milli gelirin üretim faktörleri arasındaki dağılımının da (ki bu gelir dağılımı
fonksiyonel gelir dağılımı olarak adlandırılır) bir göstergesidir.
Üretim faktörlerinin üretime katılma sürecinde elde ettiği karşılıkların toplanmasıyla Net Yurtiçi Gelire
ulaşılır. Buradan GSYİH’ya yada Milli Gelire nasıl ulaşıldığı ise aşağıdaki tablolarda gösterilmiştir.
Not; Gelir yönteminde dikkat edilmesi gereken bir unsur vardır; Dikkate alınan gelir türleri bizatihi
üretime katılma karşılığında kazanılan asli yada kazanılmış gelirlerdir. Üretim sürecine katılmadan elde
edilen gelirler, örneğin yaşlılık aylığı, dul ve yetim aylığı, emekli maaşları gibi aktarma yada transfer
gelirleri hesaplamamalara katılmaz.
Gelir Yöntemiyle GSMH’ya Ulaşma
Ücret
Faiz
Rant (Kira)
Kar
+
Net Yurtiçi Gelir
+ Net Faktör Geliri
Milli Gelir
+ (Dolaylı Vergiler-Sübvansiyon)
Safi Milli Hasıla
+ Yıpranma
Gayrı Safi Milli Hasıla
Gelir Yöntemiyle GSYİH’ya Ulaşma
Ücret
Faiz
Rant (Kira)
Kar
+
Net Yurtiçi Gelir
+ (Dolaylı Vergiler-Sübvansiyon)
Net Yurtiçi Hasıla
+ Yıpranma
Gayrı Safi Yurtiçi Hasıla
2.4. ÜRETİM YÖNTEMİ
Üretim yöntemine göre yapılan hesaplamada toplam arz dikkate alınır. İki farklı tekniğin izlenmesi söz
konusudur. Bunlar;
a) Ekonomideki bütün sektörlerde üretilen nihai mal ve hizmetlerin miktarı, piyasa fiyatlarıyla çarpılıp
toplanarak GSYİH’ya ulaşılır. P; malın fiyatı, Q; malın miktarı olmak üzere bir ekonomide n tane mal
üretildiği varsayıldığında;
GSYİH = P1 Q1 + P2 Q2+ ……….. Pn Qn yada
şeklinde hesaplama söz konusudur.
Türkiye’de Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), tarım, sanayi, inşaat, ticaret, ulaştırma, haberleşme, mali
kurumlar ve konut sahipliği sektörlerini dikkate alarak GSYİH’yı hesaplar. Bununla birlikte geniş
kapsamlı görülebilmesi amacıyla TÜİK’in 2010 yılı Üretim Yöntemiyle GSYİH hesaplamaları aşağıdaki
tabloda verilmiştir.
6
GSYİH’nın Üretim Yöntemiyle Hesabı ve Bileşenleri;
Türkiye 2010, Cari Fiyatlarla Milyon TL
Tarım, avcılık ve ormancılık
Balıkçılık
Madencilik ve Taşocakçılığı
İmalat Sanayi
Elektrik, gaz, buhar ve sıcak su üretimi ve dağıtımı
İnşaat
Toptan ve perakende ticaret
Oteller ve Lokantalar
Ulaştırma, depolama ve haberleşme
Mali aracı kuruluşların faaliyetleri
Konut Sahipliği
Gayrimenkul, kiralama ve iş faaliyetleri
Kamu yönetimi ve savunma,
Eğitim
Sağlık işleri ve sosyal hizmetler
Diğer sosyal, toplumsal hizmet faaliyetleri
Ev içi personel çalıştıran hane halkları
Sektörler Toplamı
Dolaylı ölçülen mali aracılık hizmetleri
Vergi-Sübvansiyon
Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (Alıcı fiyatlarıyla)
90 721 877
2 017 144
15 785 419
170 983 275
25 454 991
45 239 597
123 847 035
25 589 586
146 779 803
40 967 50
124 191 049
52 716 051
46 027 974
36 797 700
17 934 851
18 472 490
2 095 848
985 622 198
19 544 065
137 671 668
1 103 749 801
b) Mal ve hizmetler nihai hale getirilinceye kadar her üretim aşamasında oluşturulan katma değerler
bütün firmalar için toplanarak GSYİH’ya ulaşılır.
Üretim sürecinde oluşturulan katma değerlerin toplamı malın piyasa fiyatına eşit olduğundan hangi
teknik kullanılırsa kullanılsın aynı sonuca ulaşılır.
Katma Değer; Üretim sürecinde bir sonraki aşamaya geçmek için ilgili mala yapılan harcama
büyüklüğüdür. Yada; Malların bir üretim aşaması sonundaki değeri ile üretim aşaması başındaki değeri
arasındaki farktır.
Elimizde değeri 10 TL olan yün olsun. Bir işçiye yünü eğirip iplik haline getirmesi karşılığında 2 TL
ödemiş olalım. Bu durumda elimizdeki ipliğin değeri 12 TL olur.
Katma Değer= üretim aşaması sonundaki değer – başındaki değer yani; 12-10=2 TL olur. Diğer ifadeyle
işçiye ödediğimiz 2 TL ise üretimin sadece o aşamasındaki katma değer olarak adlandırılır.
Örnek;
Üretim Aşaması
Yün
İplik
Kumaş
Gömlek
Satış Değeri
10
12
20
30
Katma Değer
10
2
8
10
Burada GSYİH hesaplanırken ya gömleğin nihai fiyatı olan 30 TL dikkate alınır. Yada gömlek nihai hale
gelene kadar oluşturulan katma değerlerin toplamı; 10+2+8+10=30 dikkate alınır.
Katma değer açısından yaklaşıldığında GSYİH = Tüm Firmaların Katma Değerleri Toplamı olur.
7
2.5. GSYİH İLE İLİŞKİLİ KAVRAMLAR
GSYİH analizlerinde; GSYİH’nın nominal ve reel değerler cinsinden ifadesi, nominal GSYİH’nın reel
GSYİH’ya dönüştürülmesi, GSYİH artışlarının reel ve nominal ayırımı, reel artışların ifadesi olarak
büyüme hızı, GSYİH’nın akım değişken ve stok değişken kavramları cinsinden yorumu, GSYİH ve toplum
refahı arasındaki ilişki, bu ilişkinin uluslar arası karşılaştırmalara olanak verecek şekilde yorumlanması
gibi konuların kapsama dahil edilmesi gerekir.
2.5.1. GSYİH’nın Nominal ve Reel Değerler Cinsinden İfadesi
Bu yaklaşımda GSYİH, nominal ve reel GSYİH olmak üzere iki farklı şekilde yorumlanmaktadır.
Nominal GSYİH
Belirli bir yılda üretilen nihai mal ve hizmetlerin yine o yılın piyasa fiyatlarıyla değerlendirilmesine
Nominal yada Cari Fiyatlarla GSYİH denir. Örneğin 2010 yılı Nominal GSYİH’sı şu şekilde ifade edilir;
Nominal GSYİH2010 = (2010 yılı üretim miktarı) x (2010 yılı piyasa fiyatları)
İstatistiksel yayınlarda GSYİH genelde yıllık olarak cari fiyatlarla yada nominal olarak
yayınlanır.(Türkiye’de TÜİK’te aynı yöntemi izlemektedir) Nominal GSYİH, ilgili yılın piyasa fiyatlarını
kullandığı için bünyesinde enflasyonu da barındırır. Bu nedenle ekonomik analizler ve yorumlar için
uygun değildir.
Reel GSYİH
Belirli bir yılda üretilen nihai mal ve hizmetlerin o yılın piyasa fiyatlarıyla değil de baz olarak alınan bir
yılın piyasa fiyatlarıyla değerlendirilmesine Reel yada Sabit Fiyatlarla GSYİH denir. Örneğin 2010 yılı
Reel GSYİH’sı , 2003 yılı baz yıl olmak üzere, şu şekilde ifade edilir;
Reel GSYİH2010 = (2010 yılı üretim miktarı) x (2003 yılı piyasa fiyatları)
Reel GSYİH, bünyesine enflasyonu barındırmaz. Ekonomik analiz ve yorumlarda kullanılması tercih
edilir. Bu nedenle, cari fiyatlarla açıklanan nominal GSYİH, reel GSYİH’ya dönüştürülür.
Nominal GSYİH’nın Reel GSYİH’ya Dönüştürülmesi
Nominal GSYİH, Deflatör (GSYİH Deflatörü) yardımıyla reel GSYİH’ya dönüştürülür. Deflatör; seçilen baz
yıla göre mal ve hizmetlerin fiyatlarında görülen değişmeyi yansıtan bir endeks değeridir. Örn.; 2000
yılı baz yıl (2000=100) olmak üzere, 2010 yılının Nominal GSYİH’sı Reel GSYİH’ya şu şekilde
dönüştürülür;
Reel GSYİH 2010 =
x 100
Nominal GSYİH değerleri gibi Deflatör endeks değerleri de TÜİK tarafından yayınlanmaktadır. Aynı
formülden hareket edilerek Reel GSYİH’nın Nominal GSYİH’ya dönüştürülmesi de mümkündür.
Nominal GSYİH 2010 =
2.5.2. Reel GSYİH Artışının İfadesi; Büyüme Hızı
Ülkenizin GSYİH’sında %10’luk artış olduğunda sevinir misiniz yoksa üzülür müsünüz? Bu soruyu
doğru cevaplandırmak için bazı bilgilere ihtiyacımız vardır. GSYİH, üretim miktarı ile fiyatların çarpımı
olduğundan artışları da iki farklı şekilde olur. Bunlar,
Nominal Artış; üretim miktarı aynı kalırken fiyatlardaki artış nedeniyle GSYİH’da görülen artıştır. Bu
artış enflasyonun meydana getirdiği şişkinlik olduğundan sevinme bir yana aksine üzülürüz.
8
Reel Artış; fiyatlar aynı kalırken üretim miktarında meydana gelen artışlar sebebiyle GSYİH’nın
artmasıdır. Bu artış sevindirici olan artıştır. İktisadi analizlerde GSYİH’daki reel artışlar dikkate alınır.
Reel GSYİH’da görülen artışlar İktisadi Büyüme olarak adlandırılır. Artışların yüzde cinsinden ifadesine
de Büyüme Hızı denir.
Reel GSYİHt ; t dönemine ait reel GSYİH
Reel GSYİHt-1 ; bir önceki dönemin reel GSYİH’sı olmak üzere t yılına ait büyüme hızı şu şekilde bulunur;
Büyüme Hızıt =
x 100
Bu şekilde hesaplanan büyüme hızı “Brüt Büyüme Hızı” olarak ta adlandırılır. Brüt büyüme hızı, bir
ülkenin üretim gücündeki yada üretim kapasitesindeki artışın göstergesi olarak kabul edilir.
Brüt büyüme hızı %5 olan bir ekonomide toplumun refahı da % 5 artar mı? Brüt büyüme hızı
toplumdaki refah artışının göstergesi değildir. Toplumdaki refah artışının büyüme hızı cinsinden
göstergesi net büyüme hızıdır. (Diğer bir göstergesi de kişi başına düşen gelir’dir) Net büyüme hızı, brüt
büyüme hızından nüfus artış hızının çıkartılmasıyla bulunur.
Net Büyüme Hızı = brüt büyüme hızı- nüfus artış hızı
Toplumun refahındaki artış brüt büyüme hızı ile nüfus artış hızı arasındaki ilişkiye bağlıdır. Şöyle ki;
 Brüt büyüme hızı> nüfus artış hızı ise toplumun refahı artar,
 Brüt büyüme hızı= nüfus artış hızı ise toplumun refahı değişmez,
 Brüt büyüme hızı< nüfus artış hızı ise toplumun refahı azalır.
2.5.3. Toplum Refahı ve GSYİH İlişkisi
Toplum refahının gelir cinsinden ifadesi kişi başına düşen GSYİH değeridir. Toplum refahı ise; kıt
kaynaklarla elde edilen faydanın para ile ifadesi demektir. Ülkelerin yerel para birimleri ile ifade edilen
kişi başına değerler uluslar arası karşılaştırmalarda bir anlam ifade etmezler. Örn; kişi başına değerler,
Türkiye için 10 Bin TL, Kazakistan için 2 Bin Tenge ya da Çin için 1500 Yuan gibi.
Bu değerlerin karşılaştırılabilir olması için bütün ülkelerde kişi başına düşen yerel para birimi
cinsinden değerler, geçerli döviz kuru kullanılmak üzere Dolar cinsinden ifade edilir. Örn: Türkiye’de
kişi başına gelir 8 Bin Dolar, Kazakistan’da 2 Bin dolar, Çin’de 1500 Dolar gibi. Kişi başına düşen gelirin
hesabında geçerli döviz kurlarının kullanıldığı bu yöntem “Döviz Kuru Yaklaşımı” olarak bilinir.
Değerler aynı para birimi ile ifade edildiğinden uluslar arası karşılaştırmalar yapılabilir. Örn; ABD’de
kişi başına düşen gelir 44 Bin Dolar, Türkiye’de ise 8 Bin Dolar düzeyindedir. Bu durumda bir ABD’linin
refah seviyesi Türk’e göre 5,5 kat daha fazladır. Acaba gerçekten böyle midir? Hayır değildir!. Çünkü
ülkelerin iç fiyat düzeyleri birbirinden farklı olduğu için, 1 Dolar ile satın alınan mal miktarı yani
bireylerin satın alma gücü ülkeler arasında farklıdır.
Şöyle ki; Türkiye’nin iç fiyat seviyesi ABD’ye göre daha düşükse 1 dolar’la Türkiye’de daha fazla mal
satın alınır. Bu durumda kişi başına düşen gelir 1 dolardan daha fazlaymış gibi değerlendirilebilir.
Aksine Türkiye’nin iç fiyat seviyesinin ABD’den daha yüksek olması halinde 1 Dolarla ABD’de alınandan
daha az mal satın alınır. Bu durumda ise, kişi başına düşen gelir 1 dolardan daha azmış gibi
değerlendirilebilir. Bu durum dikkate alınarak kişi başına düşen gelirler satın alma gücü paritesi
cinsinden yeniden hesaplanır. Kişi başına düşen gelirin satın aldığı mal ve hizmet cinsinden
hesaplanarak refah karşılaştırması yapılmasına “Satın Alma Gücü Paritesi Yaklaşımı” denir.
9
ABD, karşılaştırma yapılan ana ülke olduğundan kişi başına düşen gelir Döviz kuru cinsinden de 44 Bin
Dolar, satın alma gücü paritesi cinsinden de 44 Bin Dolardır. Ancak Türkiye’de (iç fiyat seviyesi ABD’ye
göre daha ucuz olduğundan)satın alma gücü paritesine göre gelir 13 Bin Dolar düzeyindedir. Bu
durumda refah farkı 5,5 kat değil 3,4 kat düzeyine düşmektedir. Uluslar arası refah karşılaştırmalarında
satın alma gücü paritesine göre karşılaştırma daha doğru bir fotoğraf verir.
2.5.4. GSYİH ve Bazı Makro Değişkenlerin Akım ve Stok Değişken Cinsinden Yorumlanması
Makro ekonomik değişkenler genelde ekonomide bir şeylerin miktarını ölçerler. Ölçüm işlemlerinde
kullanılan değişkenler “zaman” boyutunun yada aralığının dikkate alınıp alınmamasına göre; Akım
Değişkenler ve Stok Değişkenler olmak üzere iki farklı şekilde adlandırılırlar.
Akım Değişken; Belirli bir zaman diliminde (gün, ay, yıl gibi) meydana gelen değişiklikleri ölçen
değişkenler akım değişken olarak adlandırılır.
Stok Değişken; Zaman kavramını dikkate almayan, belirli bir andaki durumu ölçen değişkenler de stok
değişken olarak adlandırılır.
Akım ve stok değişken kavramlarını birbirinden ayırt etmek için literatürde su deposu örneği sıkça
kullanılır, Musluktan depoya belli bir zaman dilimi içinde akan su akım değişkendir. Örn; 1 dakikada 3lt
su akması gibi. Diğer taraftan, belli bir anda depodaki su miktarı, örn. 50 lt stok değişkendir. Akım
değişken ile stok değişken arasında karşılıklı bir ilişki söz konusudur.
Depodaki su miktarı yani su stoku, akan suyun birikimli toplamıdır. Ayrıca su akışı da depodaki su
miktarının değişimine neden olmaktadır. Genelleştirecek olursak; akım değeri stoktaki değişime eşittir.
İktisadi analizlerde kullanılan akım ve stok değişkenlerden bazıları şunlardır;
Akım Değişkenler
Stok Değişkenler
GSYİH yada GSMH
Milli gelir
Tüketim
Yatırım
Faiz Oranı
İhracat
İthalat
Bütçe Açığı yada Fazlası
Dış Ticaret Açığı yada Fazlası
Yeni İş bulanların Sayısı
İşini Kaybedenlerin Sayısı
Servet
Sermaye (Stoku)
İşgücü Srzı (Stoku)
Para Arzı (Stoku)
Ulusal Borç Miktarı (Stoku)
Akım değerinin aynı zamanda stoktaki değişime eşit olduğu şu örneklerden de görülebilir;
Tasarruf (Akım) = Servetteki Değişim
Yatırım (Akım) = Sermaye Stokundaki Değişim
2.6. GSYİH VE BAZI ÖZDEŞLİKLER
Makro ekonomik analizler yapılırken genelde dört oyuncuyla (kesimle) çalışılır. Bunlar; birey, firma,
devlet ve dış alem’dir. Konular açıklanırken basitten karmaşığa doğru giden modellemeler yapılır. Bu
modeller;
a. sadece birey ve firmalardan oluşan basit ekonomi modeli (iki kesimli model)
b. basit ekonomiye devletin dahil edildiği ancak dışa kapalı model (üç kesimli model)
c. dış alemin de eklendiği en gerçekçi model (dört kesimli model)
10
şeklindedir. Bu kitapta da konular anlatılırken bu yöntem tercih edilecektir.
Özdeşlikler ifade edilirken anlatım kolaylığı için birtakım varsayımlarda bulunulur. Bunlardan bazıları;
üretilen çıktının satışlara eşit olduğu, Kullanılabilir gelir (Yd) ile GSYİH ve GSMH’nın birbirine eşit
olduğu, yenileme yatırımları (amortisman), dolaylı vergiler ve transfer harcamalarının ihmal
edilebildiği şeklindedir. GSYİH, GSMH ve Yd, Y olarak birbirinin yerine kullanılabilir. Bu varsayımlar
yapıldıktan sonra GSYİH ile ilgili olan en önemli özdeşlik “tasarruf-yatırım(S=I)”özdeşliğidir. Bütün
modeller itibariyle bunu ortaya koyalım.
2.6.1. Basit Ekonomide Tasarruf- Yatırım Özdeşliği
Kullanılabilir gelir tasarruf ve yatırım arasında bölünmektedir. Yd = C+S
Basit Ekonomide toplam talep, tüketim ve yatırımdan oluşur. Y = C+I
C + S = C + I eşitliği gereği
S=I
olur.
2.6.2. Devletin Olduğu Dışa Kapalı Ekonomide Tasarruf-Yatırım Özdeşliği
Devlet sisteme katıldığı için kullanılabilir gelir hesabı değişmektedir. Kişiler devletten transfer yardımı
(TR) alır ve devlete vergi (T) öder. Makro düzeyde kullanılabilir gelir milli gelire transferlerin eklenip
vergilerin çıkartılmasıyla bulunur.
Yd= Y+TR –T
(Eğer transferler ihmal edilirse veya sıfır kabul edilirse Yd = Y-T olur)
Yd= C + S ve
Y+TR-T = C+S olur. Eşitlik C’ye göre düzenlenirse; C= Y+TR-T-S olur.
(1)
Diğer taraftan toplam talep tüketim, yatırım ve kamu harcamalarından oluşur. Y = C + I + G
Bu denklem C’ye göre düzenlenirse; C= Y-I-G olur.
(2)
1 ve 2no’lu tüketim fonksiyonları (C’ler) birbirine eşitlenirse;
Y+TR-T-S = Y-I-G
olur. Sadeleştirilirse özdeşlik
S-I = G + TR –T
haline dönüşür. TR ihmal edilirse S-I = G –T özdeşliği elde edilir.
Burada S-I özel tasarrufu, G-T’ de kamu tasarrufunu temsil etmektedir. Buna göre,
G; kamu harcamalarını, T; vergileri (gelir) temsil ettiğinden bütçe dengesi ilişkisi ortaya çıkar;
G = T ise bütçe denkliği,
G>T ise bütçe açığı,
T>G ise bütçe fazlası var demektir.
Transfer harcamaları da dikkate alınırsa gösterimler; G+TR=T, G+TR>T ve T > G+TR şeklinde olur.
Bu gösterimlere bağlı olarak,
(G + TR) – T bütçe açığını ve
T– (G+TR) bütçe fazlasını
ifade eder.
2.6.3. Devletin Olduğu Dışa Açık Ekonomide Tasarruf-Yatırım Özdeşliği
Devletin olduğu ekonomide toplam talep; Y= C + I + G + (X-M) yada (X-M = NX ise) Y = C+I+G+NX dir.
Buradan C= Y-I-G-NX yazılır.
(3)
Bu eşitlik, (1) nolu eşitlikle çözülürse;
Y+TR-T-S = Y-I-G-NX ve
11
S-I = G + TR –T + (X-M)
yada
S-I = (G + TR –T) + NX
elde edilir.
Yorumu;
Dışa açık ekonomilerde özel sektör tasarruf ve yatırımları arasındaki fark, bütçe açığı ile net dış ticaret
fazlasının toplamına eşittir.
(Burada bütçe açığının bütçe dengesini, net dış ticaret fazlasının da dış dengeyi temsil ettiğini
unutmayınız)
Burada; X>M ise; dış ticaret fazlası,M>X ise; dış ticaret açığı var demektir.
Bir ekonomide hem bütçe açığı hem de dış ticaret açığı varsa bu iki açık birlikte “ikiz açıklar” olarak
adlandırılır.
Eşitliği yorumlayalım; özel kesim tasarruflarının yatırımları aşan kısmı (S-I); devletin bütçe açığı ile
(G-T) yada transferler verilmişse, ( G+TR-T) ile net dış ticaret fazlasının (NX) toplamına özdeştir.
Bütçe dengesi ve dış ticaret dengesi sağlanmış ise, özel kesim tasarruf-yatırım eşitliği sağlanmış olur.
Genel anlamdaki tasarruf yatırım eşitliği ise şu şekilde ortaya konulabilir;
S-I = G + TR –T + NX denkleminde; (G+TR-T)yi denklemin soluna, I’yı ise denklemin soluna alırsak;
(S+T)– (G+TR) = I+NX
Burada;
(S+T)-(G+TR)= milli tasarrufları,
olur.
I+NX = milli yatırımları ifade etmektedir.
2.6.4. Tasarruf-Yatırım Özdeşliğinin Sızıntılar ve Enjeksiyonlar Cinsinden İfade Edilmesi
Yukarıda ifade edilen özdeşlikler(transfer harcamaları ihmal edildiğinde), ele alınan modele göre özet
ifadesi şu şekildedir;
İki kesimli;
S=I
Üç kesimli;
S-I = G - T
Dört kesimli;
S-I = G-T + (X-M)
Sıralanan bu özdeşlikler sızıntılar ve enjeksiyonlar cinsinden de ifade edilmektedir.
Sızıntılar; toplam yurtiçi harcamaları düşüren dolayısıyla da milli gelirin azalmasına sebebiyet veren
unsurlara sızıntılar denir. En önemli sızıntılar; gelirin harcanmayan kısmı olan ve ekonomiye
döndürülmeyen tasarruflar, devletin toplamış olduğu vergiler ile ithalat için yapılan harcamalardır. Söz
konusu bu sızıntılar toplam yurtiçi talebin azalmasına neden olduklarından milli geliri azaltıcı etkide
bulunurlar.
Enjeksiyonlar; toplam yurtiçi harcamaları artıran dolayısıyla da milli gelirin artmasına katkıda bulunan
unsurlara enjeksiyonlar denir. Sızıntıların neden olduğu gelir azalması enjeksiyonların katkısıyla
dengelenir. En önemli enjeksiyonlar; tasarrufların tekrar ekonomik sisteme dönüşünü sağlayan
yatırımlar, devletin yapmış olduğu kamu harcamaları ile ihracat yapılmasıyla elde edilen gelirlerdir.
Söz konusu bu harcamalar toplam yurtiçi talebi artırdıkları için milli geliri artırıcı etkide bulunurlar.
12
Sızıntılar
Enjeksiyonlar
MG Azaltan Unsurlar
MG Artıran Unsurlar
S
= I
S+T = I+G
S+T+M = I+G+X
13
2.7. GEÇMİŞ DÖNEM SORULARI
Soru 1
Bir ekonomide gayrı safi yurtiçi hasıla 6000 birim, harcanabilir gelir 5100 birim, ve bütçe açığı
200 birimdir. Tüketim 3800 birim ve dış ticaret açığı 100 birim ise yatırım kaç birimdir?
(Kaymakamlık Sınavı 2001)
A) 1300
B) 1200
C)1100
D) 1000
E) 900
Cevap
Bu soru GSYİH denklemine göre çözülebilir; Y= C+I+G+(X-M)
Verilenleri yerine koyalım;
6000 = 3800 + I+ G +(-100)
Bizden istenen yatırımı (I) bulabilmek için, önce kamu harcamalarını(G) bulmam gerekir. Kamu
harcamalarını bulurken bana verilen verileri dikkate aldığımda bütçe dengesinden hareket etmem
gerektiği açıkça ortadadır.
G+TR = T (Bütçe Dengesi)
Vergiler ise şöyle bulunur; GSYİH dan vergiler çıkarılınca harcanabilir gelire ulaşılır.
Yani Yd= Y+TR-T idi. 5100 = 6000 + 0 – T gereği T= 900 olur.
Bütçe açığı (G+TR)-T ile ifade ediliyordu Değerler yerine konursa; (TR=0 alınacak).
(G+0)-900 = 200 olur. Buradan G= 1100 bulunur. Bulunan değer GSYİH denkleminde yerine konur ve I
hesaplanır;
6000 = 3800 + I + 1100 + (-100) ve 6000 = 4800 + I ve I = 1200 br olur.
Doğru cevap B şıkkıdır.
Soru 2
Bir ekonomide gayrı safi yurtiçi hasıla 6000 birim, gayrı safi yatırım 800 birim, net yatırım 200
birim, tüketim 4000 birim, hükümet harcamaları 1100 birim ve bütçe fazlası 30 birimdir. Bu
verilere göre
Soru 2a; net yurtiçi hasıla kaç birimdir. (Kaymakamlık Sınavı 2001)
A) 5200
B)5370
C) 5400
D) 5430
E) 5800
Cevap
Net yurt içi hasıla = GSYİH- Amortisman şeklinde hesaplanır. Burada amortismanlar bilinmemektedir.
Amortismanlar ise ;
Amortisman (yenileme yatırımı)= gayrı safi yatırım- net yatırım ile hesaplanır.
Amortismanlar = 800- 200 = 600 olur.
Safi yurt içi hasıla = 6000 – 600 = 5400 olur.
Doğru cevap C şıkkıdır.
Soru 2b; Yukarıdaki verilere göre bu ekonomide vergiler kaç birimdir?
A) 1200
B) 1130
C) 1100
D)1070
E) 1000
Cevap
Bütçe fazlası 30 birim verilmiştir. Bütçe fazlasını ifade eden formül; T- (G+TR) gereği veriler yerine
konulur.
T- (1100 + 0) = 30 denkleminin çözümüyle vergiler T = 1130 bulunur.
Doğru cevap B şıkkıdır.
14
Soru 3
Dışa açık ekonomide, özel sektör tasarrufları ile yatırımları arasındaki fark (S-I)aşağıdakilerden
hangisine eşittir? (KPSS 2006)
A) Net ihracata
B) Dış dengeye
D) Toplam (kamu+özel) net yatırıma
C) Bütçe dengesi ile dış dengenin toplamına
E) Birincil bütçe dengesine
Cevap
Özel sektör tasarrufları ile yatırımları arasındaki fark;
Dışa kapalı ekonomide; bütçe dengesine; S-I = G+TR-T
Dışa açık ekonomide ise; bütçe dengesi ile dış ticaret dengesinin toplamına eşittir;
(S -I) = (G + TR - T) + (X - M)
Doğru cevap C şıkkıdır.
Soru 4
Kapalı bir ekonomide tüketim harcamaları 1000, tasarruflar 100 ve kamu harcamaları 300
birimdir. Denk bütçe varsayımı altında bu ekonomideki GSYİH değeri kaç birimdir? ( KPSS
2006)
A) 800
B) 1100
C) 1200
D) 1300
E)1400
Cevap
Kapalı bir ekonomide GSYİH = Y = C +I + G
C= 1000, S= 100, G=300 verilmiştir. S=I gereği I=100 olur. Denk bütçe G+TR = T ile ifade edilir. Ancak
burada kullanılmasına bile gerek yoktur.
Y= 1000 + 100 + 300 =1400 olarak bulunur.
Doğru cevap E şıkkıdır.
Soru 5
Bir ekonomide S (tasarruf) 95; I (yatırım) 50; G (kamu harcamaları) 80; X (ihracat) 40;
M (ithalat) 60; T (vergiler) 35 ise (TR) transfer ödemeleri kaçtır? (KPSS 2004)
A) 10
B) 20
C) 30
D) 40
E) 50
Cevap
Bu soru, dışa açık ekonomilerde tasarruf-yatırım arasındaki farkı veren
S–I = G + TR –T + (X-M)formülü kullanılarak çözülebilir;
95-50= 80+TR –35+40-60, 45= TR + 25 veTR= 20 bulunur.
Doğru cevap B şıkkıdır.
Soru 6
Hükümet harcamalarının GSYİH içerisindeki payı azaldığında, aşağıdakilerden hangisinin
gerçekleşme olasılığı en fazladır? (KPSS 2007)
A) Yalnızca tüketimin GSYİH içindeki payının düşmesi
B) Yalnızca net ihracatın GSYİH içindeki payının düşmesi
C) Yalnızca yatırımların GSYİH içindeki payının düşmesi
D) Yatırımların ve tüketimin GSYİH içindeki paylarının düşmesi
E) Yatırımların ve net ihracatın GSYİH içindeki paylarının değişmemesi
15
Cevap
GSYİH = Y = C +I + G + (X – M) şeklinde ifade edilmektedir. Hükümet harcamaları; hükümetin yaptığı
tüketim harcamaları ve yatırım harcamalarının toplamından oluşur. Bu nedenle hükümet harcamaları
azaldığında GSYİH içinde hem tüketimin hem de yatırımların payı birlikte azalır.
Doğru Cevap D şıkkıdır.
Soru 7
Özel Tüketim = 5
Özel Sabit Sermaye Yatırımı= 1,2
Özel İşletme Stok Yatırımları = 0,8
Devlet harcamaları = 3
İhracat = 2
İthalat = 3
Bu verilere göre toplam talep kaç birimdir? (İdari Yargı Hakimliği, 2003)
A) -1
B) 3
C) 6,2
D) 9
E) 11
Cevap
Toplam Talep, GSYİH = C + I + G + ( X-M ) denklemine göre hesaplanır. Burada direkt olarak verilmeyen
gayri safi (Brüt) yatırımlardır. Şu şekilde hesaplanır.
Brüt Yatırım = Sabit sermaye yatırımı + Stok yatırımı = 1,2 + 0,8 = 2 ve
Toplam Talep = 5 + 2 + 3 +(2-3) = 9 olur.
Doğru cevap D Şıkkıdır.
Soru 8
Gayri safi yurtiçi hasıla
Dış alemden net faktör gelirleri
Gayri safi yatırım
Net yatırım
Dolaylı vergiler
A) 2300
B) 2500
= 3000
= 200
= 500
= 400
= 400 olan bir ekonomide milli gelir kaçtır? (KPSS 2004)
C) 2700
D) 2900
E) 3100
Cevap
Bu sorunun çözümü GSYİH’dan başlayıp Milli Gelire inmekten ibarettir. Burada direkt olarak
verilmeyen değişken amortismanlar yada yenileme yatırımlarıdır. Ve şu şekilde hesaplanır;
Amortisman = Yenileme Yatırımı= Gayrı Safi Yatırım (Brüt Yatırım)– Net Yatırım= 500–400 = 100
GSYİH = 3000
GSMH= GSYİH + Net Faktör Geliri
GSMH = 3000 + 200 = 3200
SMH = GSMH – Amortismanlar
SMH = 3200–100 = 3100
MG= SMH-(Dolaylı Vergiler-Sübvansiyonlar) Sübvansiyonlara ilişkin veri olmadığından sıfır alınır.
MG = 3100 – 400
MG = 2700
Doğru cevap C şıkkıdır.
16
Soru 9
Bir ekonomide, GSYİH değerine ulaşmak için; tüketim, sabit yatırım, hükümet alımları ve net
ihracat toplamına aşağıdakilerden hangisinin eklenmesi gerekir? (Tarım ve Köyişleri Bakanlığı,
Unvan Değ. Sınavı 2008)
A) Tasarruf
B) İthalat
C) Konut Yatırımı
D) Stok Yatırımlarındaki Değişme
Cevap
GSYİH’nın harcama yöntemine göre hesabında, GSYİH = Nihai satışlar + Stoklar şeklinde hesaplama söz
konusudur. Nihai satışlar da soruda verilen tüketim, sabit yatırım, hükümet alımları ve net ihracatın
toplamına eşittir.
Bundan dolayı bu değerlerin toplamına stok yatırımı yada stoklardaki değişim eklendiğinde GSYİH
değerine ulaşılır.
Doğru Cevap D Şıkkıdır.
Soru 10
Milli gelir hesaplarında kullanılan üretim sürecinin üç aşaması aşağıdakilerden hangisinde doğru
olarak sıralanmıştır? ( Sayıştay 2007)
A) Doğal kaynaklar, ham maddeler, ara malları
B) Ara malları, nihai mallar, tüketim malları
C) Ham maddeler, nihai mallar, sermaye malları
D) Ham maddeler, ara malları, nihai mallar
E) Üretim malları, tüketim malları, nihai mallar
Cevap
Açıklama yap
Doğru cevap D şıkkıdır.
Soru 11
Aşağıdakilerden hangisiyle milli gelir hesaplanamaz? ( Kaymakamlık 1999)
A) Bir yıl içindeki toplam harcamalarla
B) Üretim faktörlerine ödenen ücret toplamıyla
C) Bir yıl içindeki parasal alışverişlerin toplam değeriyle
D) Bir yıl içinde üretilen nihai mal ve hizmetlerin miktarlarının piyasa bedeliyle çarpılmasıyla
Cevap
A seçeneğinde verilen, bir yıl içindeki toplam harcamalarla hesaplama milli gelirin, harcama yöntemiyle
hesabıdır
B seçeneğinde verilen, üretim faktörlerine ödenen ücret toplamıyla hesaplama milli gelirin, gelir
yöntemiyle hesabıdır.
C seçeneğinde verilen bir yıl içindeki parasal alışverişlerin toplam değeriyle milli gelir hesabı
yapılamaz. Çünkü; parasal alış verişler içinde nihai malların değeri olduğu gibi ara mallarının yada milli
gelir hesabında dikkate alınmayan ikinci el malların da yer alması mümkündür.
D seçeneğinde verilen, bir yıl içinde üretilen nihai mal ve hizmetlerin miktarlarının piyasa bedeliyle
çarpılmasıyla hesaplama milli gelirin üretim yöntemiyle hesabıdır
Doğru cevap C şıkkıdır.
Soru 12
Nominal milli gelir nedir? ( Kaymakamlık 1993)
A) Vasıtalı vergilerin dahil olduğu gelirdir
B) Amortismanın çıkarılmadığı gelirdir
C) Enflasyon oranının düşülmediği gelirdir
D) Doğrudan vergilerin düşülmediği gelirdir
E) Enflasyondan arındırılmış gelirdir
Cevap
17
Doğru cevap C şıkkıdır.
Soru 13
Aşağıdaki verilerin elde edildiği bir ekonomide, 3.yılın Reel GSMH’sı kaçtır? ( Kaymakamlık 1993)
Yıl
1
2
3
4
A) 428
Nominal GSMH
550
560
576
586
B)480
C)512
Fiyat Endeksi
140
135
120
117
D)576
Cevap
Doğru cevap B şıkkıdır.
18
E) 691
2.8. ÇALIŞMA SORULARI
Soru 1) GSMH, bir ülkede aşağıdakilerden hangisinin bir göstergesidir?
A) Toplam harcama düzeyinin
B) Toplam üretim artışının
C) Toplam yatırım düzeyinin
D) Toplam reel satış karının
E) Toplam istihdam hacminin
Cevap
GSMH’nın harcama yöntemi kullanılarak yapılan hesabında ülkedeki toplam harcama düzeyi esas alınır. c
seçeneğinde verilen yatırım düzeyi, toplam harcamanın alt kalemlerinden birisidir. Diğer seçeneklerin ise
soruyla ilgisi yoktur.
Doğru Cevap A şıkkıdır.
Soru2) Bütçenin dengede olduğu bir ekonomide, tüketim (C)=5000 TL, tasarruf (S) = 1000 TL ve
kamu harcamaları (G) = 2000 TL ise GSMH kaç TL'dir?
A) 5000
B)6000
C)7000
D)8000
E)9000
Cevap
GSMH =C + l + G ve l = S olduğuna göre
= 5000 + 1000 + 2000
= 8000 TL
Doğru cevap D şıkkıdır.
Soru 3) Bir ekonomide gayrisafi yurtiçi hâsıla 5000 birim, gayrisafi yatırım 1000 birim, net
yatırım 400 birim, tüketim 3000 birim, hükümet harcamaları 1000 birim bütçe fazlası 100
birimdir.
Soru 3a) Bu bilgilere göre, net yurtiçi hasıla kaç birimdir?
A) 10.000
B) 8000
C) 5500
D) 4500
E) 4400
Cevap
GSYİH = 5000 Gayrisafi Yatırım = 1000
Bütçe fazlası (BS) = 100
Net Yatırım = 400
C = 3000
G = 1000
Safi Yurtiçi Hasıla = GSYİH –Amortismanlar formülünden hesaplanır.
GSYİH değeri verilmiştir, amortismanların bulunması gerekir.
Amortismanlar = Gayrisafi yatırım – Net yatırım formülünden hesaplanır;
Amortismanlar= 1000 – 400 = 600
SYİH = GSYİH – Amortismanlar
SYİH = 5000 – 600 = 4400
Doğru cevap D şıkkıdır
Soru 3b) Yukarıdaki bilgilere göre, vergiler kaç birimdir?
A) 300
B) 400
C) 900
D) 1100
E) 1500
Cevap
Bütçe fazlası olduğuna göre vergiler hükümet harcamalarından daha büyüktür. Bütçe fazlası ile hükümet
harcamaları toplandığında vergilere ulaşılır.
Vergiler (T) = ?
T = G + BS
= 1000 + 100 = 1100
19
Doğru cevap D şıkkıdır
Soru4) Bir ekonomide tüketim (C) 5000 birim, yatırımlar (I) 1500 birim, hükümet harcamaları
(G) 1000 birim, net ihracat (XN) 800 birim ve amortismanlar (ia) 300 birim ise Safi Milli Hasıla
kaç birimdir?
A) 8000
B) 7000
C) 6000
D) 5000
E) 8600
Cevap
SMH = (C + I + G + XN) – la
= (5000 + 1500 + 1000 + 800) –300
= 8000 birim
Doğru cevap A şıkkıdır
Soru 5) Bir ekonomide; tüketim(C) 3000 birim, hükümet harcamaları (G) 500 birim, gayri safi
yatırım (I) 1000 birim, hükümet gelirleri (T) 400 birim, net ihracat (XN) –600 birim, sermaye
stoku 10000 birim ve ihracat 1000 birimdir.
Soru 5a) Bu bilgilere göre bütçe açığı kaç birimdir?
a) 50
B) 100
C) 200
D)600
E) 900
Cevap
C = 3000
G = 500
I = 1000
T = 400
XN = –600
Sermaye Stoku = 10000
Bütçe Açığı
= G–T
= 500 – 400
= 100
Doğru cevap B şıkkıdır
Soru 5b) Yukarıdaki bilgilere göre GSMH düzeyi kaç birimdir?
A) 2500
B) 3400
C) 3900 D) 4100
E) 5000
Cevap
GSMH = C + I + G + XN
= 3000 + 1000 + 500 +(– 600) = 3900
Doğru cevap C şıkkıdır
Soru 5c) Yukarıdaki bilgilere göre harcanabilir gelir düzeyi kaç birimdir?
A) 2000
B) 2500
C) 3000
D) 3500
E) 4300
Cevap
HG = GSMH-T
= 3900 – 400 = 3500
Doğru cevap D şıkkıdır
Soru 5d) Yukarıdaki bilgilere göre kişisel tasarruf kaç birimdir?
A) 100
B)200
C) 300
D) 400
E) 500
Cevap
Kişisel tasarruf, harcanabilir gelir ile tüketim arasındaki farka eşittir.
Kişisel Tasarruf (Sk) = HG – C
= 3500 – 3000 = 500
20
X = 1000
Doğru cevap E şıkkıdır
Soru 5e) Yukarıdaki bilgilere göre ithalat kaç birimdir?
A) 400
B)800
C) 1200
D) 1600
E) 2000
Cevap
İthalat, ihracat ile net ihracat arasındaki farka eşittir.
Net İhracat (XN) =X–M
M = X–XN = 1000 – (–600) = 1600
Doğru cevap D şıkkıdır
Soru 5g) Yıpranma oranının % 20 olduğu kabul edilir ise bir sonraki yılın sermaye stoku kaç
birimdir?
A) 9000
B) 8000
C) 7000
D) 6000
E) 5000
Cevap
Bir sonraki yılın sermaye stoku = Sermaye Stoku (1 – Yıpranma Oranı) + Brüt (Gayri Safı) Yatırım
= 10000 (1 – 0,20)+1000 = 9000
Doğru cevap A şıkkıdır
Soru 6) I (yatırımlar), G(hükümet harcamaları), X (ihracat) "harcama kalemlerini", S (tasarruf), T
(vergi) ve M (ithalat) “sızıntıları” gösterdiğinde bir ekonomide l+G+X > S+T+M ise aşağıdakilerden
hangisi doğrudur?
A)GSYİH düzeyi düşer.
B) Fiyatlar genel seviyesi düşer.
C) Stoklarda artış olur.
D) GSYİH düzeyi yükselir.
E)İşsizlik artar.
Cevap
Ekonomide harcamalar düzeyi, sızıntılardan büyük olduğunda GSYİH düzeyi yükselecektir. Harcama
kalemleri, hükümet ve iş âlemi tarafından satın alınmak istenen reel GSYİH'yı, sızıntılar ise hane halkı
tarafından satın alınmayan reel GSYİH'yı verir. Harcama düzeyi, sızıntılardan büyük olduğunda planlanan
harcama reel GSYİH'dan büyük olur, dolayısıyla reel GSYİH artar.
Doğru cevap D şıkkıdır
Soru7) Bir ekonomide GSMH 6000 TL, GSYİH 5500 TL, net yatırım 700 TL, brüt yatırım 1100 TL,
dolaylı vergiler 100 TL ise yurtiçi gelir ve milli gelir sırasıyla kaç TL'dir?
A) 5400 ve 6400 TL
B) 5200 ve 7250 TL
C) 5000 ve 5500 TL
D) 4800 ve 5500 TL
E) 5500 ve 6000 TL
Cevap
Yurtiçi gelir GSYİH’dan hareket edilerek bulunur.
GSYİH = Yurtiçi Gelir + Dolaylı Vergiler + Yıpranma
Yurtiçi Gelir = GSYİH – Dolaylı Vergiler – Yıpranma eşitliğinden bulunur. Önce yıpranmanın
hesaplanması gerekir.
Yıpranma
= Brüt Yatırım – Net Yatırım
= 1100-700 = 400 TL
Yurtiçi Gelir = GSYİH – Dolaylı Vergiler – Yıpranma
= 5500 – 100 –400
21
= 5000 TL
Milli geliri bulmak için yurtiçi gelirle net faktör geliri toplanır. Önce net faktör gelirini bulmak gerekir.
Net Faktör Gelirleri (NFI) = GSMH- GSYİH
= 6000- 5500
= 500
Milli Gelir = Yurtiçi Gelir + NFI
= 5000 +500
= 5500 TL
Doğru cevap C şıkkıdır
Soru 8) Bir ekonomide GSYİH 100, tüketim 67, yatırım 14 ve hükümet harcamaları 21 br ise
aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
A)İhracat, ithalattan 2 birim fazladır.
B) Vergiler, hükümet harcamalarından 2 br fazladır.
C) İthalat, ihracattan 2 br fazladır.
D) İthalat, ihracat farkı sıfırdır.
E) Tasarruflar 4 birimdir.
Cevap
GSYİH = Tüketim+Yatırım+Hükümet Harcamaları+Ticaret Dengesi (ihracat-ithalat)
100 = 67+14+21 +(ihracat-ithalat)
İhracat-ithalat = -2
İthalat = İhracat +2
Doğru cevap C şıkkıdır
Soru 9) Aşağıdakilerden hangisi, gayrisafi milli hâsıla üretim açısından hesaplanırken uyulması
gereken kurallardan biri değildir?
A)Zaman birimi olarak bir yılı esas alma
B) Yalnız üretilen nihai mal ve hizmetleri hesaba katma
C) Mal ve hizmetleri piyasa fiyatları ile değerlendirme
D) Üretim miktarlarını birim fiyatlarla çarptıktan sonra toplama
E) Amortisman paylarını toplam üretim değerinden düşme
Cevap
Amortismanlar safi milli hâsılayı bulmak için GSMH’ dan düşülür.
Doğru cevap E şıkkıdır.
Soru 10) Aşağıdakilerden hangisi milli gelirin hesaplanmasında göz önünde tutulmaz?
A) Dolaylı işletme vergileri
B) Rant
C) Faiz ve kâr
D) Emekli aylıkları
E) Ücret
Cevap
MG=Ücret + rant + faiz + kâr ya da, MG=SMH- DolayIı vergiler formülleriyle bulunabilir. Ayrıca milli
gelir, bizzat üretime katılma karşılığı elde edilen kazanılmış (asli) gelirlerin toplamından oluşur. Emekli
aylıkları transfer geliri olduğundan dikkate alınmazlar.
Doğru cevap D şıkkıdır.
Soru11) Aşağıdakilerden hangisi harcama yaklaşımına göre milli gelir hesaplanmasında göz
önüne alınmaz?
A) Tüketim harcamaları
B) Kamu harcamaları
C) Yatırım harcamaları
D) Net ihracat
E) Ücretler
22
Cevap
Ücretler, rantlar, faizler, kârlar ve dolaylı vergiler gelir yaklaşımında değerlendirilir.
Doğru cevap E şıkkıdır
Soru 12) Üretim sürecin her aşamasında mal ve hizmetlerin piyasa değerinde bir önceki
aşamaya göre meydana gelen artış ne olarak adlandırılır?
A) nominal artış
B) reel artış
C) sübvansiyon
D) katma değer
E) dolaylı vergi
Doğru cevap D şıkkıdır.
Soru 13) T-(G+TR)> 0 olması aşağıdakilerden hangisini ifade eder?
A) Bütçe açığı olduğunu
B) Bütçe fazlası olduğunu
C) Gayrı Safi Yurtiçi Hasılanın pozitif olduğunu
D) Kullanılabilir gelirin pozitif olduğunu
E) Tüketimin sıfırdan büyük olduğunu
Doğru Cevap B şıkkıdır.
Soru 14) Aşağıdakilerden hangisi tüketimi temsil eder?
A) T– (G+TR)
B) (G+TR) – T
C) Y + TR – T – S
D) Y = C + S
E) S-I = G-T + (X-M)
Doğru cevap C şıkkıdır
Soru 15) Aşağıdakilerden hangisi milli gelir hesaplamalarında dikkate alınmaz?
A) Faiz
B) Tüketim Harcamaları
C) Konut Harcamaları
D) Stoklar
E) Bütçe Fazlası
Doğru cevap E şıkkıdır
Soru 16) Bir ekonomideki ikiz açıkların toplam değeri 500 TL’dir. Bu ekonomide 100 TL’lik yatırım
yapabilmek için tasarruflar kaç TL olmalıdır.
A) 300
B) 400
C) 500
D) 600
E) 700
Cevap
Bir ekonomide bütçe açığı ile dış ticaret açığı ikiz açıklar olarak adlandırılır. Tasarruf-yatırım özdeşliği
gereği tasarruflar ile yatırımlar arasındaki fark bütçe açığı ile dış ticaret açığının toplamı kadardır. Yani;
S-I = G-T + (X-M) özdeşliği geçerlidir. Bu durumda;
S-100 = 500
S = 600 bulunur.
Doğru cevap D şıkkıdır
Soru 17. GSYİH ile nihai satışlar arasındaki farkın negatif olması neyin bir göstergesidir?
A) Net yatırımların azaldığının
B) Amortismanların azaldığının
23
C) Firmaların stok yatırımlarının azaldığının
D) Net ihracatın azaldığının
E) Net faktör gelirlerinin azaldığının
Doğru cevap C şıkkıdır.
24