8. KONU KOMMUNİTE VE ÖZELLİKLERİ

8. KONU
KOMMUNİTE
VE
ÖZELLİKLERİ
EKOLOJİ DERS NOTLARI
1
Bugünkü bilgilere göre 1.5-1.7 milyon canlı
türü birlikte yaşar, tek yaşayamazlar.
Belli bir toplum birimi oluşturmuşlar.
Ekolojide türlerden oluşmuş en önemli
toplum birimi kommunitedir.
Bu terim Petersen tarafından 1913’te
ortaya atılmış.
Mobius (1877) biyosönoz ile eşanlamlı
kullanılmıştır.
EKOLOJİ DERS NOTLARI
2
Kommunite: Belli çevresel koşullara
sahip bir ortamda yaşayan bitkisel ve
hayvansal populasyonların biraraya
gelmesiyle oluşan topluluktur.
Hayvansal ve bitkisel populasyonları
içerir.
EKOLOJİ DERS NOTLARI
3
Biyosönoz canlı toplulukları, yaşam
birlikleri veya tür toplulukları olarakta
adlandırılabilir.
Kommunite tipi ve büyüklüğü çevresel
koşullara, bunların çeşitliliğine ve
organizmalar üzerindeki etkisine
bağlıdır.
Sıcaklık, yağış, nem, substratum gibi
bazı faktörler kommunite sınırını
belirlemede önemli etkiye sahiptir.
EKOLOJİ DERS NOTLARI
4
Dağılışlar ve yaşantıları kurallıdır,
rastgele değildir.
Bu nedenle ekvatordan kutuplara
doğru biyomlar, yaşam kuşakları
değişik büyüklüktedir.
Örneğin; Akdeniz ekosistemi bitkisel
hayvansal organizmalarda arasındaki
enerji akışı gerçekleşir.
EKOLOJİ DERS NOTLARI
5
Ekoton: Kommuniteler arası geçiş
zonudur.
Ekotonun genişliği ve şekli
değişkendir.
Büyük biyomlarda kilometrelerce
genişliktedir.
Küçük kommunitelerde birkaç
metredir.
EKOLOJİ DERS NOTLARI
6
Ekotonlar komşu kommunitelerde
türce daha zengindir. Sınır etkisi
nedeniyle.
Örneğin;
Karasal ortam ile göl arasında oluşan
bataklık,
Orman ile otlaklar arasında geçiş
oluşturan çalılık zonu(Şekil 8.1).
EKOLOJİ DERS NOTLARI
7
EKOLOJİ DERS NOTLARI
8
EKOLOJİ DERS NOTLARI
9
EKOLOJİ DERS NOTLARI
10
Kommunite Tipleri
Ortam özelliğine göre;
a. Karasal kommunite
b. Denizel kommunite
c. Tatlı su kommunite.
Bunlara major kommunite denir. Güneş
enerjileri dışında kendi kendilerine
yeterlidir.
Mimor kommunite sosyetelerden
ibarettir.
Örneğin; Karasal ortamda biyomlar
major kommunite ve biyomdaki kuru
ağaç gövdesi de minor kommunitedir.
EKOLOJİ DERS NOTLARI
11
KOMMUNİTELERİN
TANIMLANMASI
Doğada var olan kommunitelerin
saptanmasında çevresel faktörler
yönünden homojen özelliğe sahip
alanlardan başlanır.
Amaca uygun örnekleme yöntemi ve
araçları seçilmelidir.
EKOLOJİ DERS NOTLARI
12
Örnekleme birimi çölde 1 km2, denizlerin
fitofil alg kommuniteleri için 400-500
cm2, çamurlu dipler için 50 dm2
belirlenmiş olup, bu birime minimal alan
(kuadrat) veya minimal hacim adı
verilir.(Şekil 8.3)
EKOLOJİ DERS NOTLARI
13
EKOLOJİ DERS NOTLARI
14
En küçük birim alan veya hacimdem
başlanır. Giderek alan artırılır, ta ki tür
sayısı sabitleşinceye kadar.
Araştırmadan sonra tür listesi hazırlanır.
Her örneklemede rastlanan türe
karakteristik tür denir.
EKOLOJİ DERS NOTLARI
15
Kommuniteleri Oluşturan Türlerin
Özellikleri
A. ANALİTİK ÖZELLİKLER (AYIRT EDİCİ)
1. Kantitatif (Bolluk, Yoğunluk, Sıklık,
Biyokütle, Örtü, Baskınlık)
2. Kalitatif (Topluluk şekli, canlılık durumu)
B. SENTETİK (BİRLEŞTİRİCİ)
1. Bulunma derecesi
2.Kalıcı olma
3. Sadakat derecesi
EKOLOJİ DERS NOTLARI
16
Bolluk
Gözlem veya örnekleme alanında bulunan bir türe
ait bireylerin sayısal durumu bolluk (abondns)
olarak tanımlanır.
Bolluk ortama ve zamana göre değişmeler gösterir.
DAFOR (D: çok bol, A: bol, F: sık, O: seyrek, R:
nadir)
Bolluk; yoğunluk, biyokütle, sıklık ve örtü
durumuna bakarak belirlenir.
Örneğin; İzmir limanında m2 ’de 100 midye veya
m2’de 1 kg midye vardır.
Yoğunluk (Densite)
Birim alan veya hacımdaki birey sayısıdır.
EKOLOJİ DERS NOTLARI
17
EKOLOJİ DERS NOTLARI
18
Örnekleme yapılır ve ortalaması alınır;
Yoğunluk (d)= N1+N2+N3+.......Nn/n
N1= 1 nolu örneklemedeki birey sayısı
n= örnekleme alanı
Nisbi yoğunluk (Nd) = NA x100/N
NA= A türünün toplam birey sayısı
N= Tüm türlerin birey sayısı
Bir türün bölgesel bolluğunda biyokütle
(Biyomas) yöntemleri de kullanılır.
Birim alan veya hacimdeki organik madde miktarı
kuru olarak alınır.
EKOLOJİ DERS NOTLARI
19
Sıklık(Frekans)
Kantitatif ve istatiksel bir kavramdır.
Türün araştırma bölgesinde bulunma
yüzdesini gösterir.
Rastlanan örnekleme sayısının tüm
örnekleme sayısına oranının
yüzdesidir.
Sıklık (F) = Na x 100/Nn
Na= a türünü içeren örnekleme sayısı
Nn= Tüm örnekleme sayısı
EKOLOJİ DERS NOTLARI
20
Nisbi sıklık (NF) = FA x 100/Fn
FA= A türünün sıklığı
Fn= Tüm türlerin frekans değeri toplamı
Bir kommunitede bulunan türler sıklık
bakımından 5 gruba ayrılır;
% 1- 20 Nadir bulunan türler
% 21-40 Seyrek bulunan türler
% 41-60 Genellikle bulunan türler
% 61-80 Çoğunlukla bulunan türler
% 81-100 Devamlı bulunan türler
EKOLOJİ DERS NOTLARI
21
Botanikçiler veya sesil organizmalar
üzerinde çalışan zoologlar türlerin
bolluklarını açıklamada genellikle
örtü (cover) veya baskınlık
(Dominans) tayin yöntemlerinden
yararlanırlar.
Türün % olarak kapladığı alan bir
türe ait birey sayısı ile tüm türlere ait
birey sayısı oranıdır.
EKOLOJİ DERS NOTLARI
22
Baskınlık (D)= SA x 100/S
SA= A türünün basal alanı
S= Tüm türlerin alanı
veya
Baskınlık (D)=NA x100/Nn
NA= A türüne ait birey sayısı
Nn= Tüm türlere ait birey sayısı
EKOLOJİ DERS NOTLARI
23
Nisbi baskınlık(ND) =SA x 100/Sn
Bir türün araştırma bölgesindeki örtü veya baskınlık
durumu 7 kategoride incelenir. Bunlar;
0= Çok nadir türler
+= Nadir veya çok nadir türler
1= Oldukça bol fakat örtü derecesi % 5’ten düşük
türler
2= Örtü derecesi % 5-25 arasında olan türler
3= Örtü derecesi % 25-50 arasında olan türler
4= Örtü derecesi % 50-75 arasında olan türler
5= Örtü derecesi % 75-100 arasında olan türler
EKOLOJİ DERS NOTLARI
24
Bir türün nisbi sıklık, nisbi baskınlık ve
nisbi yoğunluk değeri ile türün önemlilik
değeri bulunur.
Önemlilik değeri (ÖD) = NF+NB+ND
(Şekil 8.6)
EKOLOJİ DERS NOTLARI
25
EKOLOJİ DERS NOTLARI
26
Topluluk Şekli
Bir türe ait bireylerin yayılış alanları
içindeki gruplaşma dereceleri topluluk
şeklini (sosyabilite) oluşturur.
1.
2.
3.
4.
5.
Bazıları izole olur ve bazıları gruplar
oluşturur. 5 topluluk şekli vardır;
İzole olmuş bireyler
Küçük gruplar oluşturan bireyler
Sürüler oluşturan bireyler
Küçük koloniler oluşturan bireyler
Topluluk (kompakt) oluşturan bireyler
(Şekil 8.7)
EKOLOJİ DERS NOTLARI
27
EKOLOJİ DERS NOTLARI
28
Canlılık Durumu
Tür yerli midir, yabancı mıdır?
Yabancı türlerin vitalitelesi zayıftır.
EKOLOJİ DERS NOTLARI
29
Bulunma derecesi
Araştırma alanında bir türün bulunup
bulunmaması bulunma derecesi (presans) olarak
tanımlanır.
Örneklemelerde bir türün rastlanma sayısı o türün
bulunma derecesini gösterir.
Bulunma derecesi 5 grup olarak ayrılır;
V =
% 80 - 100 mevcut türler
IV =
% 60 - 80 mevcut türler
III =
% 40 - 60 mevcut türler
II =
% 20 – 40 mevcut türler
I =
% 20’den az bulunan türler.
Kalıcı (konstans) türler: Örnekleme alanında
yapılan çalışmalarda bazı türler örnek alanının en
az yarısında bulunan türler.
EKOLOJİ DERS NOTLARI
30
Sadakat
Sadakat (fedilite, bağlılık, doğruluk) bir
türün belli bit kommuniteye ait oluşunu
gösterir.
Sadakat derecesi de 3 kategoride
incelenir;
1. Karakteristik türler
Ayırt edici türler
Seçici türler
Tercih edici türler
2. Ayırımsız türler
3. Yabancı türler
EKOLOJİ DERS NOTLARI
31
Kommunitelerin özellikleri
Yapısal özellikler
Türlerin ve bunların bireylerinin dağılışı vertikal ve
horizontal yönde belirli özellikler gösterir.
Tür ve birey yoğunluğu önemlidir.
Mekansal yapı
Kommunite ve ekosistemlerin canlı ve cansız
öğelerinin kommunite ve ekosistem içindeki
bulunuşu ve yerleşim düzeni bu toplulukların
mekansal yapılarını oluşturur.
Yatay ve düşey yönde gelişir.
EKOLOJİ DERS NOTLARI
32
Organizmaların yatay yerleşimi ile mozaik yapı
oluşur.
Mozaik yapıyı oluşturan organizma topluluklarına;
Biyoskön: En küçük bitki ve hayvan toplulukları
Biyokonon: Yoğun yerleşim yeri
Sinuzi: Benzer ekolojik istekli bitki toplulukları
Kommunite ekosistemleri canlı öğeleri cansız
öğelerin etkisine bağlı olarak düşey yönde
tabakalaşma (stratifikasyon) gösterir(Şekil 8.9).
EKOLOJİ DERS NOTLARI
33
EKOLOJİ DERS NOTLARI
34
EKOLOJİ DERS NOTLARI
35
Tabakalaşmada; Işık, nem, sıcaklık,
besin ve oksijen etkilidir.
Kommunitede mekan genişliği ile tür
sayısı arasında bir ilişki vardır(Şekil
8.12).
EKOLOJİ DERS NOTLARI
36
EKOLOJİ DERS NOTLARI
37
Adasal biyocoğrafya kuramı
(MacArthur ve Wilson 1957)
Teoriye göre denizdeki volkanik
aktivite sonucu oluşmuş çıplak bir
adaya karadan göç başlar(Şekil 8.13).
EKOLOJİ DERS NOTLARI
38
EKOLOJİ DERS NOTLARI
39
EKOLOJİ DERS NOTLARI
40
EKOLOJİ DERS NOTLARI
41
Canlılar yönünden yapı
Komunite ve ekosistemlerin canlı yapısını
burada yaşayan türler, bireyler ve bunların
işlevsel özellikleri oluşturur. Bu nedenle bu
yerlerin tür ve birey yoğunluğunun
bilinmesi gerekir.




Doğada her tür farklı bir bireyle temsil
edilmiştir.
Arı
Karınca
Sinek
Fok
EKOLOJİ DERS NOTLARI
42
Komunitelerin içerdiği tür ve birey
sayısı bölgeden bölgeye değiştiği gibi
ortamdan ortama da değişimler
gösterir(Şekil 8.16).
EKOLOJİ DERS NOTLARI
43
EKOLOJİ DERS NOTLARI
44
Kommunitelerde bulunan tür sayısı tür çeşitliliği olarak
tanımlanabilir.
Kommunitelerdeki tür sayısı arttıkça tür çeşitliliği de
artar(Tablo 8.2).
Türler
A türü
Kommunite1
birey sayısı
140
Kommunite2
birey sayısı
50
B türü
5
50
C türü
5
50
Toplam
150
150
EKOLOJİ DERS NOTLARI
45
Tür çeşitliliği tropiklerden
kutuplara doğru düzenli olarak
azalır(Şekil 8.17).
EKOLOJİ DERS NOTLARI
46
EKOLOJİ DERS NOTLARI
47
EKOLOJİ DERS NOTLARI
48
EKOLOJİ DERS NOTLARI
49
EKOLOJİ DERS NOTLARI
50
Genel olarak tür sayısı
ekvatordan kutuplara doğru
azaldığı kabul edilmiş ve bu
değişimleri yaratan faktörler 6
grupta toplanmıştır(Tablo 8.4).
EKOLOJİ DERS NOTLARI
51
EKOLOJİ DERS NOTLARI
52
Bu faktörlerden bazıları
kommunitenin tür çeşitliliğini
belirlemede ortak hareket
ederler ve bunların etkinlik
derecesi kommuniteden
kommuniteye değişir(Şekil 8.20).
EKOLOJİ DERS NOTLARI
53
EKOLOJİ DERS NOTLARI
54
ZAMAN FAKTÖRÜNÜN ETKİSİ
10.000 yaşındaki Rudolf gölü 3,
200.000 yaşındaki Viktorya gölü 58,
65 milyon yaşındaki Tanganika gölü
90 türe sahiptir(Şekil 8.21).
EKOLOJİ DERS NOTLARI
55
EKOLOJİ DERS NOTLARI
56
EKOLOJİ DERS NOTLARI
57
Kommunitelerin türce zenginliğinde
birincil derecede etkili olan iklimsel
faktörlerden özellikle sıcaklık ve
yağışın önekli olduğu bilinmektedir.
Aylık ortalama sıcaklık değişimlerinin
genişliği ile kommunitelerin türce
zenginliği arasında oldukça genel bir
ilişkinin bulunduğu
bilinmektedir(Mac-Arthur 1971).
EKOLOJİ DERS NOTLARI
58
EKOLOJİ DERS NOTLARI
59
Yüzeysel Heterojenitenin Etkisi
Tür çeşitliliğinde, birincil ve ikincil etkiye
sahip, canlıların yaşamlarını sürdürdükleri
ortamlar morfolojik özellikleri açısından
kompleks ve heterojen oldukları ölçüde
zengin kommunitelere sahip
olurlar(Şekil8.24).
EKOLOJİ DERS NOTLARI
60
EKOLOJİ DERS NOTLARI
61
Ormanda yaşayan kuş ve kemirici tür
sayısının ağaç sayısı ile ağaç
yapısının doğrusal etkisinde olduğu
saptanmıştır(Şekil 8.25).
EKOLOJİ DERS NOTLARI
62
EKOLOJİ DERS NOTLARI
63
Üretimin etkisi
Kommunitelerin çeşitliliğinde ikincil derecede
etkiye sahip bir faktördür.
Bazı araştırıcılara göre kommunitelerin
çeşitliliği yerleştikleri ortamın verimine
paralel olarak artar.
EKOLOJİ DERS NOTLARI
64
Bu tip kommunitelerde denge sağlanmıştır.
Enerji kaybı azalmış ve enerji canlı maddeye
dönüşmüştür.
Türler zengin populasyonlardan oluşur ve
populasyon yarı izole olmuştur(Şekil 8.26).
EKOLOJİ DERS NOTLARI
65
EKOLOJİ DERS NOTLARI
66
Yırtıcılık Rekabet
Kommunitelerin türce zenginliğinden
üçüncü düzeyde etkilidir.
Birçok araştırıcı kommunitedeki tür
sayısının kommunitede bulunan
yırtıcılık faktörünün etkisinde
olduğunu; ancak bu faktörün
bulunmadığı kommunitelerde ise bu
etkinin rekabet faktörüne geçtiğini
kabul ederler(Şekil 8.27).
EKOLOJİ DERS NOTLARI
67
EKOLOJİ DERS NOTLARI
68
Dalgaya açık kayalık sahillerde
kommuniteler 3 türden oluşmuştur.
Substratumun büyük bölümü Balanus
balanoides ve Mytilus edulis
tarafından işgal edilmiştir. Yerleşim
için yarış şiddetlidir.
EKOLOJİ DERS NOTLARI
69
Kapalı kommuniteler 7 türden
oluşmuştur. Yerleşim için rekabet
azalmış, ancak yırtıcılık faktörü
artmıştır(Şekil 8.28).
EKOLOJİ DERS NOTLARI
70
EKOLOJİ DERS NOTLARI
71
İNSAN ETKİSİ
Çeşitli amaçlarla (doğrudan besin,
deri, diş gibi çeşitli hayvan ürünleri)
yararlanmak.
Ormanları tahrip ederek, balıkları yok
ederek dolaylı etki yapılır.
Her 10 milyon yılda bir memeli türü
ortadan kalkar.
Yeni türlerle denge kurulur.
EKOLOJİ DERS NOTLARI
72
3.5 milyon yıl önce toplam tür sayısı
4200 kadar olup bundan 100 bin yıl önce
(buzul devri) memeli türleri yok oluş hızı 8
katına çıkmıştır.
İklimsel etki, taş devri ve av araçları.
380 yıl önce insanın türler üzerindeki
etkisi artmış, kaybolan tür sayısı 0.4’e
çıkmıştır.
Avlanma ve tarımsal ilaç mücadelesi
sonucunda tür sayısı azalır birey sayısı
artar(Şekil 8.29).
EKOLOJİ DERS NOTLARI
73
EKOLOJİ DERS NOTLARI
74
EKOLOJİ DERS NOTLARI
75