meslek etiği dersi
advertisement
1 Meslek etiğinin tanımı Ahlakın tanımı Ahlak kültürel değerler ve ideallerle ilgili doğru ve yanlışların ve bunlara uygun olarak nasıl davranılması gerektirdiğini belirler. Ahlak huy mizaç yaratılış anlamına gelen kul sözcüğünün çoğulu olup insanlar arası ilişkilerde uyulması gereken tinsel (manevi) ilke ve kuralları içerir. Ahlakın etkisi yaptırımı zorlayıcı gücü insanın vicdanıdır. İnsan duygusunu düşüncesini davranışını tutumunu eylemini vicdanın sesine kulak vererek doğru yanlış iyi kötü olumlu olumsuz olarak değerlendirir. Böylece birey kendisi ile başkaları arası ilişkilerde denge düzen denetim ve uyum sağlar. Etik: her şeyden önce istenilecek bir yaşamın araştırılması ve anlaşılmasıdır. Daha geniş bir bakış acısı ile bütün etkinlik ve amaçların yerli yerine konulması neyin yapılacağı veya yapılamayacağın neyin istenileceği veya istenmeyeceğin neye sahip olunacağı yâda olunmayacağın bilinmesidir. Kısaca etik insan tutum ve davranışlarının iyi kötü doğru yanlış acısından değerlendirilmesidir. Etikle ilgili kavramlar Değer: karşımızdaki obje veya kavramlar arasında bazılarına önem veya belli bir anlam yüklemektir. Etik kod: belli bir gurup veya insanların nasıl davranmalarını gerektirdiğinin gösteren yazılım kurallardır. İlke: eylemleri yönlendiren temel düşüncelerdir kural ilkelere uygun eylem kurallarıdır. Standart beklenen davranışların sergilenmesi istenmeyenlerden kaçınılmasında rehberlik yapan sistemlerdir Mesleki etik Güvenlik: eğitim: Meslek etiği özellikle doğrudan doğruya insanlarla ilgili mesleklerle uyulması gereken davranış kuralları olması gerekir. Meslek etiğinin en önemli yanlarından biri dünyanın neresinde olursa olsun aynı meslekte çalışan bireylerin bu davranış kurallarına uygun davranmalarının gerekli olmasıdır. Davranışlar: mesleki etiğin temelinde insanlarla ilişkiler yatar. Aynı meslekten bireylerin birbirleri ile ilişkilerinde belli davranış kalıplarına uyulmalarını meslek etiğinin gereğidir. Mesleki etik her zaman bir grubun eseridir. Mesleki etik grup onu koruduğu sürece yürürlükte kalabilen ve bireylere emri eden onlara bu veya su diye zorlayan kişisel eğilimlere bir sınır çizen ve daha ileri gitmelerine engel olan kurallardan oluşmuştur. Mesleki etik olarak belirlenen ve üyelerinin genel ve ortak olan davranış biçimlerini tanımlayan ilkelerinin 3 temel biçimi vardır. 1: yetersiz ve ilkesiz üyelere ayırmak 2:Meslek içi rekabeti düzenlemek 3:hizmet kurallarını korumak Doğru olanı seçmeliyiz Meslek etiği ilkeleri ile aynı işlevi gören mesleki etik kodlarda söz konusudur. Etik kod çalışanların hangi davranışlarının kabul edilebilir bulunduğuna ilişkin yol gösteren meslek veya kurum tarafından beklenen resmi ifadelerdir. 2 Meslek etiği ilkeleri ya da kodları aşağıdaki yararları sağlar. 1. Meslektaş baskısı sağlayarak bireylerin meslek gruplarını davranış göstergesi sorumluluktur 2. Bireylerin kişilik yerine doğru veya yanlış eylemler konusunda daha tutarlı ve kararlı rehberlik sunar 3. Belirsiz durumlarda nasıl davranacağını rehberlik eder. 4. Yönetici veya patronların otokritik gücünü kontrol eder. 5. Kurumların toplumsal sorumluluklarını tanımlar. 6. Kurumun veya mesleğin çıkarlarını destekler. Otokratik: kişi kendi isteklerini zorla yaptıran.(dictator gibi) Davranışın etik acıdan yargılanması Ortak etik kurallar değerler: Doğruluk Dürüstlük Güvenilir olmak Sadakat Adalet Başkalarına yardım etme Başkalarına saygı gösterme Vatandaşlık sorumluluklarına sahip olma Yalan söylememe Başkasının hakkını yememe Karsındakini güç durumundan yararlanmama Acısının olanın acısını paylaşma Dayanışma Bireylerinin eşitliğinin kabul edilmesi Kaynakların adil dağıtılması Mükemmeliyeti aramak Etik sistemler Amaçlanan sonuç etiği: Bir eylemin ahlaki doğruluğu amaçlanan sonuçları tarafları tarafından belirlenir Kural etiği: bir eylemin ahlaki doğruluğu standartlar ve yasalar tarafından belirlenir Toplumsal sözleşme etiği: bir eylemin ahlaki doğruluğu belli bir toplumun normları ve gelenekleri tarafından belirlenir. Kişisel etik: bir eylemin ahlaki doğruluğu kişinin vicdanı tarafından belirlenir. Sosyal yaşam etiği: kişinin yaşamında uyması gereken sosyal ve ekolojik kurallardır. 3 Etik değerlerin uygun davranış sonuçları Olumlu sonuçlar Saygınlık kazanmak Güvenilirlik İyi bir imaja sahip olma Problem çözümünde yardım görme Toplumda kabul görme Etik değerler özellikle sosyal çalkantı dönemlerinde ahlaki çöküşü azaltır ve toplum acısından kötü niyetli kişilere karşı önleyici bir rol oynar. Olumsuz sonuçlar (etik değerlerine uymayanların davranışları) Bireysel İşini kaybetme Saygınlığını kaybetme Toplumdan soyutlanma Güvenilirliğini yitirme Kişisel benliğinin zarar görmesi Mesleksel ve örgütsel zayıflaması Öz saygınlığını yitirilmesi Çalışması arkadaşlarıyla ilişkilerinin bozulması Kişisel imajın bozulması Kurumsal Saygınlığını yitirme Müşterisini kaybetme İmajının zedelenmesi İş birliğinin zayıflaması Grup çalışmasının etkinliğinin yitirilmesi Kurum içi iletişimin zarar görmesi Örgütsel bağlılığın zayıflaması Toplumsal Yozlaşmanın kurumsallaştırılması Etik değerlerinin öneminin yitirmesi Davranışın etik acıdan yargılanması Karmaşık ve şaşırtıcı olasıklar acısında karar vermek gerektiğinde etik dışı davranışlarından kaçınmak için yapılacak etik testler yaralı olacaktır. Bu amaçla çalışan belli bir konuda karar vermeden önce aşağıdaki 6 soruya cevap vermelidir. 1 soru: bu doğru mu? 2 soru: bu adil mi? 3 soru: eğer birisi zarar görecekse bu kim? 4 soru: eğer verdiğiniz karar gazetenin birinci sayfasında yer alsaydı kendinizi rahat hisseder miydiniz? 5 soru: aileniz çocuğunuz ve akrabanıza bunu söyler miydiniz? 6 soru: bu olay nasıl kokuyor? 4 Ortak etik kurallar(değerler) Doğruluk Dürüstlük Güvenilir olma Sadakat Adalet başkalarına yardım etme Başkalarına saygı gösterme Vatandaşlık sorumluluklarına sahip olma Yalan söyleme Başkasının hakkını yememe Karşısındakinin güç durumundan yararlanmama Mükemmeliyeti arama Acı olanın acısını paylaşma Dayanışma Kaynakların adil paylaşma Etiğin hedef ve amaçları Günlük yaşamda özellikle alışkanlıklarından hareket ederek insan eyleminin ahlaki acıdan iyi olarak göründüğü koşulları araştırır ve ahlaki eylemi ahlak dışı eylemlere karşı sınama öngörüsünü oluşturur. İyi ile kötüyü birbirinden ayırt etmeyi öğrenerek ahlaki yargı verme yeteneği kazandırmak. Ahlaki yargılar vermeyle birlikte ahlaki yetkinlik ile toplumsal sorumluluk arasındaki temel ilkesel ilişkinin önemi ve anlamını kavratmak. Kişilere eleştirel pratik yargılama gücü kazandırmak. Etik dışı davranışlarının haklılaştırılması İş yerinde etik dışı davranışların haklı gösterilmesi ve uzlaştırılması sürecinin 4 tür davranışla başlamaktadır. 1) Yasal ve etik sınırlar içinde olan belli durumları kurtarmak için rahatlayıcı ve uygun görülen davranış yollarının seçileceğine inanmak 2) Kurum ve birey için çok yararlı olabilecek davranışların gerçekleştirilmesine bir sakınca olmadığına inanmaktır. 3) Yapılan bir şeyin başkaları tarafından fark edilemeyeceği inancı 4) Kuruma yara sağlayan ancak etik ilkelerini ihlal eden bir davranış nedeniyle çalışan yakalarsa kurumun kendisine arka cıkaracıgını ya da koruyacağı inancı Etik dışı davranışın gercekleştirilmesi 1) Toplumun çıkarları için işleri çabuklaştırmak amacı ile bazı ilke ve prösetürleri atlamak. 2) Kişisel olarak benim çıkarım yok önemli olan işlerin yapılması bu nedenle kuralları biraz esnetmek bir sakıncası yoktur düşüncesi 3) Yalnızca bir arkadaşıma yardım ediyorum benim bu işten bir çıkarım yok düşüncesi 4) Üstlerin benim değerimi bilmiyorum ben sömürülüyorum o halde bende kendi çıkarlarımı düşünmek zorundayım 5) Çalışan bir sucu işlemiş cezalandırılması gerekir ama benden bulmasın düşüncesi. 5 Başlıca etik ilkeleri 1) Adalet: eşitlere eşit davranmayı içerir. Hak dağıtıcı adalet ve düzeltici adalet diye 2 ye ayrılır.birisi haksızlık yapıyorsa ona gerekli cezayı verip o haksızlığı ortadan kaldırmak gerekir. 2) Eşitlik Temek birlik eşitliği Blokların eşitliği Küme eşitliği 3) Dürüstlük ve doğruluk: dürüstlük doğruluğu içerir ama ondan daha farklı bir kavramdır. Doğrululuk gerçeği söyler. Dürüstlük gerçeği sözlerimize uydurur. 4) Tarafsızlık: insanların bireyleri ya da nesnel olduğu gibi görmesi, 5) Sorumluluk: belirli bir görevi istinaden nicelik ve hibelik yönünden yerine getirilmesi ailesini geçindirmek sorumluluk yaptığı işte çalışmak sorumlu olmak. 6) İnsan hali 7) Hümanizm: insan varlığın insanı Erdemlik biçimlendirilmesi amacı daha iyi eğitim görmesi yani kalitesinin artırması amaçlanan yöntemdir 8) Bağlılık: sendikalar vakıflar 9) Hukuk üstünlüğü 10) Hoşgörü 11) Saygı 12) Tutumluluk: israfa gitmemek 13) Demokrasi: insana değer olarak önem veren bir yönetim bicimi görüşlerine saygı duymak görüşlerini rahatça söyleyebilmektir. 14) Olumlu insan: yönetimde insan ilişkileri için insanlarla birlikte etkili iletişim ilişkileri insan ilişkilerinin niteliği başarı ya da başarısızlığı olmasında gereklidir. 15) Hizmet standartlarının yükseltilmesi: verimi düşük çalışanlarının işten çıkarılması daha iyi çalışanların alınması 16) Açıklık: 17) Hak ve özgürlük: özgürlük başkalarının haçlarına engel olmadan yaşamaktır. Hak ise devletin toplumun bize verdiği kazanımlardır. Herkesin eğitim özgürlüğü vardır. 18) Emeğin hakkını verme 19) Yasadışı emirlere karşı direnme: üstünün yasadışı emir verdiği zaman yaparsak bizde suclu oluruz ama gerekli kişilere bunu bildirirsek sorumluluk ona aittir. BAZI ETİK DIŞI DAVRANIŞLAR AYRIMCILIK: önyargılı tutumlarda davranabilmektir. Ön yargı bir duygu, ayrımcılık bir tutumdur. KAYIRMA: RÜŞVET: para yönünden o kişiye ayrıcalıklı davranıyorsan o rüşvettir. PSİKOLOJİK YILDIRMA: kişiyi is yaşamında yıldırmak amacıyla yapılır. Aynı düzey insanlarla olabileceği gibi as üs arasında da bu ayrımcılık olabilir. İHMAL: SÖMÜRÜ: 1. Sömürülen kişi gönüllü olarak yapması 2. Sömürülen kişi amacı çıkar sağlaması ve durumunu güvence altına almasıdır. 3. BENCİLLİK: YOLSUZLUK: Şiddet: BASKI SALDIRGANLIK İş ilişkilerine politika karıştırma Hakaret ve küfür: basmalaşıp sözcüklerle başkalarına saldırma 6 Bedensel ve cinsel taciz: şiddetin bir ürünüdür Görev ve yetkiyi kötüye kullanımı: yönetici muhasebeciye başka bir fatura gönderiyorsa bu görevi kötüye kullanmaktır Dedikodu: Zimmet: kamu kuruluşuna istediği doğrultusunda eline geçirmesidir TOPLUMSAL YOZLAŞMANIN ÇEŞİTLİ NEDENLERİ 1) Ekonomik yapıdan kaynaklanan nedenler: brezilyada kriz nedeniyle dükkânların yağmalanması 2) Siyasi yapıdan kaynaklanan nedenler: bir ülkede siyasi yapı toplumsal yozlaşmasında etkilidir 3) Bürokratik yapıdan kaynaklanan nedenler: devletin vatandaşlarına sunduğu hizmetler bürokratik kaynaklarla sağlanır. Devletin bazı kurumları sağladıkları hizmetlerle bürokratik hizmetlere girmektedir. 4) Toplumsal yapıdan kaynaklanan nedenler: bir ülkedeki toplumsal yapıdan yozlaşmaya neden olabilir. Örnek toplum içerindeki eşitliği zedeleyici gören kendisini ya da etkisinden sıkıntı yaşayabilir. 5) Tarihsel nedenler: toplulukların tarihsel süreç içinde yaşadığı sorunlar tarihsel yozlaşmaya neden olabilir. 6) Kamu yapıdan kaynaklanan nedenler: ETİĞİN HEDEF VE AMAÇLARI 1) Günlük yaşamada ve özellikle alışkanlıklardan hareket ederek insan eyleminden ahlaki acıdan iyi olarak görüldüğü koşulları araştırır. 2) İyiyle kötüyü birbirinden ayrıt etmeyi öğrenerek ahlaki yargı verme yeteneğine kazandırmayı çalışmak. 3) Ahlaki yargılarla vermeyle birlikte ahlaki yetkinlik ile arasındaki temel ilkesel ilişkinin önemi ve anlamı. 4) Kişisel eleştirisel pratik yargılamış güç kazanmak. Dünya mühendisler birliği mühendislik etiğini şu şekilde tanımlamıştır Mühendisler mühendislik mesleğinin doğruluğunu onurunu ve değerini insanların rahat yaşaması için bilgi ve becerilerini kullanarak dürüst ve tarafsız olarak halka ve kendi işlerine sadakatle hizmet ederek kendi disiplinlerini mesleki ve teknik saygılarını arttırmaya çalışarak yüceltir ve geliştirirler. Temel Mühendislik Etik İlkeleri 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Mesleki görevlerini yerine getirirken toplumun güvenliğini sağlığını refahını önce tutacaklardır. Sadece kendi uzmanlık alanlarındaki hizmetleri vermelidirler. Yalnızca objektif ve gerçek resmi raporlar yayınlayacaklardır.i Mesleki konularda her işveren veya müşteri için güvenilir vekil olarak davranacaklar ve çıkar çatışmalarından kaçınacaklarıdır. Hizmetlerinin geçerliliği konusunda mesleki itibarlarını oluşturacak ve diğerleriyle haksız rekabete girmeyecektirler. Mesleğin doğruluğunu onurunu ve değerini yüceltmek ve geliştirmek için çalışacaklardır. Mesleki gelişmelerini kendi kariyerleriyle devam ettirecekler ve kendi kontrolleri altındaki mühendislerin mesleki gelişmeleri için olanak sağlayacaklardır. 7 Etiğin temel ilkeleri Herhangi bir eylemin etik açıdan değerlendirilmesinde üç yaklaşım söz konusudur bu yaklaşımlar birbirlerni tamamlar Ve bir etik karar verme sürecinin temelini oluştururlar. 1 tutarlılık(öznel etik modeli) 2 sonuçlar (nesnel E.M) 3 önemseme (Sorumluluk Etiği) 1 tutarlılık: Tutarlılık kuramına göre kişinin eylemeleri kendi yapılandırdığı ilkeleri ile ne kadar tutarlı olursa o kişi o kadar etiktir. Bu yaklaşım “diğer insanlara onların sana nasıl davranmasını istediğin gibi davran diyen insanlara onların sana nasıl davranmaları istediği gibi davran “ altın kuralı ile evrenselleştirilir. İnsanlara saygı göstermek tüm insanları ahlaki açıdan eşit görmeyi gerektirir. bu da tutarlığın temellerinden biridir. “koşullar ne olursa olsun yalan söylemek her zaman yanlıştır.” Kuralı akılcı tutarlılığın gereğidir. Tutarlılık yaklaşımımın zayıf yönü ise gerçek ve yaşanmış durumların karmaşıklığı nedeniyle bir durumdan diğerine genelleme yapmanın güçlüğüdür. 2 sonuçlar: Sonuççu yaklaşımda başlangıç noktası kurallar değil hedeflerdir. Eylemler bu hedeflere ne ölçüde ulaştıklarına göre değerlendirilir. Bu yaklaşım yararcılık olarak da adlandırılır yararcılık olası tüm yararlı sonuçları çıkarır bunları olası zararlı sonuçlara göre tartar ve en fazla insan için “en büyük mutluluk yada gönenci saylayan eylemi gerçekleştirir.” Diyelim ki bir şey yapmak istiyorsunuz ve bunun sonuççu yaklaşıma göre yapılacak doğru şey olup olmadığını merak ediyorsunuz ve bunun için şu soruyu sormalısınız:”Herkes benim düşündüğüm şeyi yaparsa sonuç ne olur” 3 önemseme Önemseme etiği duruma verilen tepkiye odaklanır bu nedenle tutarlık yada sonuçlar modelinde gerektiği gibi soyutlanmış biçimde düşünülmesi yada ölçülmesi yerine durumların algılanış biçimleri üzerinde temellenir. Etik yargılamada ve eylemde. tutarlılık sonuçlar ve önemseme yaklaşımı birlikte düşülmelidir . halkalardan birini çözerseniz sistem dağılır. ÇALIŞANLARIN ETİK PROFİLLERİ Çalışanların işletmeye karşı sorumluluğu her şeyden önce sadakat bilinciyle başlamış olmasını sağlar. 16 asır filozoflarından begin ise “ bizi güçlü yapan yediklerimiz değil azmettiklerimizdir. Bizi zengin yapan kazandıklarımız değil muhafaza ettiklerimdir. Bizi bilgili yapan okuduklarımız değil kafamıza yerleştirdiklerimizdir. Bizi sevimli yapan başkalarına verdiğimiz öğütler değil onlara kendimizde uygulamamızdır.” Demiştir Bireylerin etik davranışlarını etkileyen diğer bir özellikte çalışanların özellikleridir bireylerin etik davranış biçimlerinin etkilemesi iş düzeyinde önemli faktördür. İş etiğinde inceleyecek en önemli konulardan ise birey dışı etik kurallardır. Genel olarak çalışanları 3 davranış kalıbı içerisinde değerlendiririz. 1) Çıkarcı davranış: etik ilkeleri yoksaysan bir davranış bicimidir. 2) Görevci davranış: tamamıyla değerlere kurallara rivayet etme anlayışı içermektedir. 3) Ahlakçı davranış = kurul ve imtiyazı tutan anlayış biçimidir.
