Meslek Etiği

Prof. Dr. Harun Tepe
Hacettepe Üniversitesi, Felsefe Bölümü
Günümüzde ne değişti?
Etik sorunlar mı arttı?
Sorunlara ilişkin farkındalık
mı arttı?
Yoksa her ikisi de mi arttı?
.
 “Gerektiğinde yalan söylemenin, kimlik
gizlemenin, hatta insan öldürmenin
bile mubah görülebildiği espiyonaj
dünyasının etik kuralları neler ola ki?

Anladığımıza göre şöyle bir kural
varmış:
'Düşmanına yalan söyleyebilirsin,
ama amirlerine asla.'
Ve ikinci bir etik kural:
'Bulgularının siyaset adamları
tarafından çarpıtılmasına izin
vermeyeceksin.'
Bunları, 'Bilgi, namustur' şeklinde
özetleyebilirsiniz”
(Haluk Şahin, Radikal, 11.6. 2003)
Müşterinin güvenini
kaybetmektense para kaybetmeyi
tercih ederim”.
 “
Güven her ilişkinin
temelidir!
 Biyoetik ya da tıp etiği
 Çevre etiği
 İşletme ya da Ticaret Etiği
 Siyaset Etiği
 Gazetecilik Etiği
 Avukatlık Etiği
 Mühendislik Etiği
 Bilim Etiği vb.
 İşletmeler etik ilkelere göre
davranabilir mi?
 İşletmelerin etiği olur mu?
Hem kâr hem “insan olma”
aynı anda gözetilebilir mi?
İş mi etik mi?
Hangisini seçmeli?
Hangisi kazandırır?
 “İş iştir”, “etik de iş değildir!”.
 The business of business is business:
(“Şirketlerin işi iş yapmaktır!”).
 Şirketlerin bir tek sorumluluğu ya da
tek bir sosyal sorumluluğu vardır:
hissedarları için kâr etmek!
[Ekonomist M. Friedman)
 Etik davranmak ile kâra dayanan ekonomi
arasında 'ya biri ya öteki' türünden bir ilişki
olamaz.
 “Her kim bu soruya yalnız etik kaygılarla, en
kısa yolu doğru yol olarak önerirse, o pratik
felaketlerle yüz yüze gelebilir. Veya tam
tersi: Her kim yalnız pratik kaygılarla en kısa
yolu doğru yol olarak seçerse, [o da] etik
felaketlerle karşı karşıya kalabilir"
(Helmut Schmidt-Eski Almanya Şansölyesi)
 Ahlak değildir (-en azından her
zaman değildir)!
 Din ya da inanç değildir!
 Gelenek, görenek değildir!
 Hukuk değildir!
 Yasaklar değildir!
 Etik eyleme ilişkindir!
 Etik bilgi konusudur.
 Etiğin nesnesi eylem ve kişidir.
 Etik olması söz konusu olan kişilerdir,
gruplar ya da toplum değil!
 Eylemde bulunan,
 Kararlar veren,
 Değerlendirmeler yapan herkesle
ilgidir.
 Kişilerin olduğu yerde etik sorunlar
da vardır.
 Değer harcayan,
 İnsanı yalnız araç olarak gören,
 İnsan dışındaki şeyleri baş değer olarak
gören eylemlerin yol açtığı sorunlardır.
 Ezbere değerlendirmelerin yol açtığı
sorunlardır çoğu zaman.
 Kişilerin başka kişi ya da gruplarla
ilişkilerinde yaşanır.
 Kişileri insan olarak,
 İnsanı amaç olarak gören ilişkiler.
 İnsanın değerini koruyan,
 İnsanın değerine zarar vermeyen
ilişkilerdir.
 İnsanın değeri ya da onuru:insanın
değerli bir varlık olduğu vardır.
 İnsan neden değerlidir?
 Bazı yanız insana özgü kimi olanaklara
sahip olduğu için, yani bilim, sanat,
teknik vb. yaratabildiği için.
 a) Büyüklerin sözünü dinleyerek
 b)Topluma-kanunlara uyarak
 c) Dindar bir yaşam sürmekle
 d)Kararlarımızı kendimiz vererek
 e)Etik ilkelere uygun davranarak
 Tek Etik!
 Farklı alanlarda karşılaşılan etik
sorunlar
 Ne farklı?
 Sorunların ilişkin olduğu şeyler
 Ne Ortak?
 İnsan araç kılınması, sonunda da insan
onurunun zedelenmesi
 Normlar:Deney kaynaklı olan ve
tümevarımla elde edilen normlar ve
insanının değerinin bilgisinden
türetilen normlar olarak iki ana
kümeye ayrılabilir:
“Savurgan olmamak gerekir!”
“Sözünde durmak iyidir!”
 Normlar ve Değerlendirme
“İnsanlara eşit davranmak
gerekir”
“Sözünde durmak gerekir”
“İşkence yapmamak gerekir”
“Irk ayrımı yapmamak gerekir”
 Normlar "belirli bir durumda bir
insan doğru bir değerlendirme
yapamıyorsa ve elinden geldiği
kadar insanın değerine zarar
vermek istemiyorsa, şöyle şöyle
davranırsa, bu değere zarar
vermemek daha olasıdır" derler.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
* Kimseye (doğrudan) zarar verme!
* Başkalarının haklarına saygı göster!
* Kimseye yalan söyleme ve kimseyi kandırma!
* Verdiğin sözleri tut ve sözleşmelere sadık kal!
* Yasaya saygılı ol!
* Başkalarını tehlikelerden koru !
* İhtiyacı olanlara yardım et !
* Adil ol ! (kibar ol)
*Bu buyruklara göre hareket etmeleri için diğer
insanları yüreklendir !
(Goodpaster, “Ahlaksal Sağduyu”)
 doğru değerlendirme için değer yargılarına ve
normlara değil bilgilere gerek vardır:
 a) değerlendirilmesi söz konusu olanla ilgili
bilgilere,
 b) değerlendirilenlerin ait olduğu alanda
değerlendirme etkinliğinin özelliğine ilişkin
bilgilere,
 c) insanın değerinin bilgisine,
 d) değerlere ilişkin bilgilere
(I. Kuçuradi, Çağın Olayları Arasında, s. 189)
.
“Kişiler belki ahlâklı davranmaya
zorlanabilir, ama etik eylemde
bulunmaya zorlanamazlar. Bu, her
kişinin
ancak
kendi
başına
öğrenebileceği bir şeydir !”
(I. Kuçuradi, “Felsefi Etik ve Meslek
Etikleri”,S. 32)
 Kant'ın ünlü ahlâk yasasının başka bir
ifadesi olan pratik buyruğu:
"Her defasında insanlığa, kendi kişinde
olduğu kadar başka herkesin kişisinde
de, sırf araç olarak değil, aynı zamanda
amaç olarak davranacak biçimde
eylemde bulun!"
(I.Kant, Ahlak Metafiziğinin Temellendirilmesi, I.
Kuçuradi(çev.), TFK yayını, s. 46)
Dinlediğiniz için teşekkür
ederim. Yararlı olabildiğiysem
ne mutlu bana!
 harunt@hacettepe.edu.tr