kronik hastalıklar ve beslenme

KRONİK HASTALIKLAR VE
BESLENME
Prof. Dr. Gülay KOÇOĞLU
Beslenmeyle İlgili Kronik Hastalıklar
1. Kardiovasküler hastalıklar
a. Koroner kalp hastalığı
b. Hipertansiyon ve CVH
2- Kanserler
3- Şişmanlık
4- Tip II Diabet (NIDDM)
5- Kanser dışı barsak hastalıkları
a. Divertiküler hastalıklar
b. Hemoroid
c. Kabızlık
6- Safra taşları
7- Diş sorunları
8- Osteoporoz
9- Kronik karaciğer ve beyin hastalıkları (Alkolle
ilgili hastalıklar)
a. Siroz
b. Korsakoff’s sendromu
c. Fetal alkol sendromu
d. Diğerleri(Kalp-damar,hipertansiyon,kanser)
10- Katkı maddeleri, bitkisel toksinler,
mukotoksinler, besinlere bulaşan zehirli
maddelerin yol açtığı sorunlar
Kanser ve Beslenme
Epidemiyolojik çalışmalarda;
• Erkeklerde görülen kanserlerin % 35,
• Kadınlarda görülen kanserlerin % 65
oranında
beslenmeyle
etkileşimli
olduğu ortaya konmuştur.
Kanser-Seçilmiş Diyet Özellikleri Etkileşimi
Kanser
Türü
Akciğer
Meme
Ağırlık Yağ Posa Sebze Tütsü- Alkol
Meyve Salamu
+
+
+/-
Mide
-
Kolon
Özofagus
Endome.
++
-
++
Serviks
Prostat
-
+
+
++
++
-
Mesane
-
Ağız boş.
-
+
Şişmanlık ve kanser
• Şişmanlarda özellikle meme, kalınbarsakrektum ve kan kanserleri sık görülmekte
• Yağlı besinlerin fazla alınmasıyla ilgili olabilir.
• Hormonal dengenin bozulmasıyla ilgili olabilir.
Besin Öğelerinin Yetersizliği veya
Fazlalığı
Proteinler:
• Hayvansal proteini, özellikle eti, çok tüketen
ülkelerde meme, rahim, prostat, kalınbarsakrektum kanserleri az tüketen ülkelere göre
daha çok görülmektedir.
• Ancak etler aynı zamanda yağdan (doymuş)
da zengin olduğundan belki de esas etken
yağ alımı da olabilir.
• Optimal düzeyde protein alımı önerilmektedir.
Yağlar ve Kanser
•
•
•
•
Her türlü yağ riski arttırmaktadır.
Çevresel kanser yapıcı maddeler yağ içinde
birikir ve çok yağ alımı vücuda bu
maddelerin girişini arttırır.
Yağın çok alımı cinsiyet hormonlarının
çalışmasını bozar.
Safra tuzlarının oluşumu yağ alımı arttıkça
artar.
Çoklu doymamış yağ asitleri kolay okside
olarak zarar verir.
Karbonhidratlar ve kanser
• Herhangi bir delil bulunmamıştır.
• Gereğinden çok alınması şişmanlığa yol
açarak sorun yaratabilir.
• Posanın ise olumlu etkileri var.
A Vitamini ve Kanser
• Yetersizliğinde; solunum, yemek borusu, idrar
yolları, mide, prostat, akciğer, kalınbarsak
kanserleri oluşumu .
• Kanser yapıcı maddeler verilen hayvanlara A
vitamini verildiğinde kanser oluşumunun
engellendiği saptanmıştır.
• A vitamini ve önmaddesi olan karotenlerin
antioksidan olarak kanseri önleyici etkisi
olduğu kabul edilmektedir
B Grubu Vitaminler ve Kanser
• Yetersiz alımları kanser riskini arttırmakta
• Ancak gereksinimden fazla alımın koruyucu
etki yapmadığı saptanmıştır.
• Yeterli düzeyde alınmaları vücut savunma
sistemlerinin gelişmesi için gereklidir.
C Vitamini ve Kanser
• Akciğer, yemek borusu, mide kanserlerinin
önlenmesini sağladığı bildirilmektedir.
• Özellikle sigara içenlerin, toksik maddelerle
teması olanların gereksinimden fazla C
vitamini almaları önerilmektedir.
• Antioksidan özelliğiyle zararlı molekülleri
etkisizleştirmektedir.
D Vitamini ve Kanser
• Yetersizliğinin kemik kanseri riskini arttırdığı
ileri sürülmektedir. Güneşe çıkmayan ve kapalı
giyinenlerde D vitamini yetersizliği görülebilir.
• Güneşe fazla çıkmanın da deri kanserlerine
yol açtığı unutulmamalıdır.
E vitamini ve Kanser
• Toksik maddelerin (serbest radikallerin)
etkisini azaltmaktadır.
• Yağların okside olarak zararlı moleküllere
dönüşmesini önler.
• Koruyucu etki yaptığı için risk altında olanlara
(çoklu doymamış yağları fazla tüketenler ve
sigara içenler) fazla E vitamini almaları
önerilmektedir.
Mineraller ve Kanser
• Koruyucu olanlar: Selenyum, çinko, kalsiyum,
iyot, molibden ve demir koruyucu etkinlik
göstermektedir.
• Ancak demir, selenyum ve bakırın gereğinden
fazla alınması da zararlı olabilir.
• Kansere yol açanlar: Nikel, kurşun, arsenik,
kadmiyum ve amyant başlıca kanser yapan
minerallerdir. Bunlar çevre kirlenmesi ile
(fabrika atıkları, taşıt ekzozları, kentlerin kirli
havası) havaya, suya ve besinlere karışarak
sağlığa zarar verirler.
Posa ve Kanser
Kurubaklagillerde, kepekli tahıllarda, sebze
ve meyvelerde bol bulunan posa özellikle
kalın barsak fonksiyonlarını düzenleyerek
kanser oluşumunu önlemektedir. Posa;
• Dışkı hacmini arttırarak barsaktan geçişi
hızlandırır.
• Karsinojenlerin mukoza ile temasını azaltır.
• Safra asitlerinin nötral yağlara çevrilmesini
arttırır,
karsinojenik
hidrokarbonlara
dönmesini azaltır.
Besinlerdeki Mikotoksinler ve Kanser
• Nemli ve sıcak tropikal bölgelerde
karaciğer Ca .
• Fusarium,
silokloratin,
luteosiklin,
aflatoksin gibi mikotoksinlerin neden
olduğu düşünülmekte.
• Aflatoksinler özellikle tahıllarda (mısır)
kolay üremekte.
• Yıkama, güneşlendirme, ısıtılma ile kısmen
azaltılıyor.
Besinlerdeki doğal kanser önleyiciler
• Kurubaklagillerde  proteaz engelleyiciler
• Meyvelerde,ceviz, fındık ve fıstıkta 
oksitlenmeyi önleyiciler
• Turunçgiller, kayısı, kızılcık, vişne, kiraz ve
benzeri meyvelerde  bioflavonoidler
• Sarmısak, soğan ve pırasada  kükürtlü
maddeler
• Lahana, karnabahar, ıspanak benzeri sebze
ve otlarda  özel koku ve tat verenler
• Çayda  polifenol bileşikleri
Besinlerdeki doğal karsinojenler
• Nitrit-Nitrat ve N-Nitros Bileşikleri
– Nitrit ve nitrat suda, sebze ve meyvelerde
var. Et ve süt ürünlerine lezzet verici ve
koruyucu olarak katılıyor. Bunların reaktif
maddesi N-Nitroslar karsinojenik olup
tütsülenmiş, işlenmiş besinlerde çok.
– E ve C vitamini nitrosamin oluşumunu
önleyebilir.
– Posa da olumlu etki yapar.
Katkı Maddeleri ve Kanser
• Tuz: Mide boşalmasını geciktirir, nitrit
türevi oluşumunu arttırır.
• Baharatlar: Yemek borusunu tahriş eder.
• Sakkarin: proteinüri ve mikrokalkuli
oluşturarak fiziksel irritasyon yaratır.
• Renk veren boyalar: Azo boyaları olumsuz.
Allerjik etki yapan boyalar da var.
Pişirme Yöntemi ve Kanser
• Yağların ısı ve hava ile okside olmaları ile
(kızartma) oluşan moleküller zararlı
• Izgara veya aleve yakın pişirme: Proteinden
zengin besinler yüksek ısıda pişirildiğinde
kanserojen maddeler (nitrozamin) oluşur.
• Odun veya kömürden çıkan dumanlar da pek
çok kanser yapıcı madde (poliaromatik
hidrokarbonlar) içerir.
• Dana etinin 5’ kızartılmasında, tost ve
bisküvide 6’, kızarmış patateste 10’ mutajenite
oluşur.
• En güveniliri çelik veya basınçlı tencerede
düşük ısıda pişirmek,
• Fırında az suyla pişirmek,
• Et ürünlerini alüminyum folyoya sarıp fırında
pişirmek,
• Ateşe 25 cm.den daha yakın mesafede ızgara
yapmamak,
• Tost, hamburger, kızartma, döner vb besinleri
seyrek olarak yemek
Alkol -Sigara ve Kanser
• Kanserle en çok ilişkisi kurulan madde
sigaradır. Yalnız akciğer değil; dudak, ağız,
gırtlak, böbrek, mesane kanserlerine de yol
açmaktadır.
• Alkolün en olumsuz etkisi karaciğere olmakla
birlikte kalınbarsak, ağız, boğaz ve yemek
borusu kanserleriyle de ilgili olabileceği
belirtilmektedir.
• İkisinin birlikte kullanılması riski bir kaç kat
daha arttırmaktadır.
KANSERDEN Korunmak İçin;
• BKİ’nin <25 olmasını sağlamak,
• Yağlı besinleri (her türlü) fazla tüketmemek,
• Her gün kepekli tahıl, kurubaklagil, sebze ve
meyveleri (posa, Karoten, E ve C vitamini)
yeterli miktarda yemek,
• Aşırı saflaştırılmış (rafine) ve işlenmiş
besinleri fazla tüketmemek,
• Besinleri nemli, sıcak ortamlarda
saklamamak,
• Tuzlu ve salamura edilmiş besinleri
fazla tüketmemek,
• Besinleri kullanmadan önce iyice
yıkamak, çevre kirliliğinden
etkilenmemiş olmasına özen
göstermek,
• Pişirme yöntemine dikkat etmek
• Alkol ve sigara kullanmamak, sigara
içilen ortamlarda bulunmamak.
Et Yemekleri
Kanser Riskini Arttıran
• Döner kebap
• Izgara köfte
• Hamburger
• Kadın budu köfte
• Kuru köfte
• Şiş köfte
• Şiş kebap
• Yağda kızarmış balık
Kanser Riskini Azaltan
• Tavuk haşlama
• Tavuk rosto
• Tavuk şiş
• Balık buğulama
• Orman kebabı
• Çiftlik kebabı
• Ekşili köfte
• Sebzeli fırın köfte
• Güveç
Etli Sebze yemekleri
Kanser Riskini Azaltan
• Etli taze fasulye
• Etli bamya
• Etli kereviz
• Etli bezelye
• Kıymalı ıspanak
• Kıymalı kapuska
• Kıymalı karnıbahar
• Kıymalı-etli patates
Kanser Riskini Arttıran
• Yağda kızartılarak
yapılan patlıcan
yemekleri- Hünkar
beğendi, Musakka,
Karnıyarık,
• Yağda kızartılarak
yapılan patates
yemekleri
Sebze dolma -sarmaları
Kanser Riskini Azaltan
• Kıymalı, mercimekli
ve zeytinyağlı olarak
hazırlanabilen her
türlü dolma kanser
riskini azaltır.
• Yaprak, pazı, biber,
kereviz, lahana,
soğan, domates,
kabak, patlıcan
dolmaları yapılabilir.
Kanser Riskini Arttıran
• Malzemeye konan
yağın fazla ısınması,
pirincin kavrulması,
fazla baharat
konması zararlı
olabilir.
Çorbalar
Kanser Riskini Azaltan
• Kırmızı mercimek
• Tarhana
• Ezogelin
• Yayla
• Sebze
• Toyga vb
Kanser Riskini Arttıran
• Sade şehriye çorbası
• Sade pirinç çorbası
• Yakılmış yağ konan
çorbalar
Yumurta Yemekleri
Kanser Riskini Azaltan
• Yumurtalı ıspanak
• Yumurtalı kapuska
• Yumurtalı taze
fasulye
• Menemen
• Yumurtalı kabak
kalye
Kanser Riskini Arttıran
• Sucuklu yumurta
• Kıymalı yumurta
• Yumurtalı
hamburger
• Pastırmalı yumurta
• Omlet
Börekler
Kanser Riskini Azaltan
• Ispanaklı tep. böreği
• Kabaklı tepsi böreği
• Lahanalı tep. böreği
• Çökelekli tep. böreği
• Yağı
az,
soğansarımsak ve sebze
ile
servis
edilen
pideler
Kanser Riskini Arttıran
• Yağda kızartılarak
yapılan sigara
börekleri
• Çok yağ konarak
hazırlanan kıymalı ve
sebzeli börekler
• Yağlı, sebzesiz,
kıymalı-yumurtalı
pideler
Pilav - Makarnalar
Kanser Riskini Azaltan
• Mercimekli bulgur pi.
• Nohutlu pilav
• Domatesli, yeşil
biberli bulgur pilavı
• Az yağ konmuş
pirinç pilavı
• Sebze soslu
makarna
• Haşlanmış mantı
Kanser Riskini Arttıran
• Çok yağlı pirinç pi.
• Yakılmış yağ eklenen
pilav ve makarnalar
• Yağda kızartılmış
mantı
Etsiz(zeytin yağlı vb) sebze yemekleri
Kanser riskini azaltan
• Havuç
• Taze fasulye
• Taze bakla
• Pırasa
• Kabak bayıldı
• Enginar
• Yağda kızartmadan
yapılan imam bayıldı
Kanser riskini arttıran
• Patlıcan kızartma
• Biber kızartma
• Patates kızartma
• Kabak kızartma
• Havuç kızartma
Kurubaklagil Yemekleri
Kanser riskini azaltan
• Nohut Yahni
• Etli, etsiz
kurufasulye
• Mercimek yahnisi
• ZY. Barbunya pilaki
• Piyaz
• Mercimek pilaki
• Mercimekli köfte
• Mercimekli dolmalar
Kanser riskini arttıran
• Küflenmiş
kurubaklagiller
Sebze Salataları
Kanser Riskini Azaltan
• Havuç, marul, turp,
kırmızı lahana,
• Patates,
• Çoban,
• Karnıbahar,
• Brokoli,
• Söğüş
Kanser Riskini Arttıran
• Rus salatası
• İyi yıkanmamış
sebzelerden
hazırlananlar
• Bekletilenler
Taze meyveler
Kanser Riskini Azaltan
• Başta turunçgiller
olmak üzere hepsi
Kanser Riskini Arttıran
• İyi yıkanmamış
meyveler
• Bekletilen meyve
suları
Tatlılar
Kanser Riskini Azaltan
• Kabak tatlısı
• Ayva
• Sütlaç
• Aşure
• Muhallebi
• Yoğurt tatlısı
• Tahin
• Pekmez
Kanser Riskini Arttıran
• Baklava
• Şöbiyet
• Kadayıf
• Tulumba
• Hanım göbeği
• Lokma
• Helva
• Kremalı tatlılar
Mezeler
Kanser riskini azaltan
• Humus
• Mercimekli köfte
• Kısır
• Yağı az peynirler
• Yoğurt-sebze
karışımları
• Sarmalar
• Sebzeli börekler
Kanser riskini arttıran
• Çok yağlı kanepeler
• Havyar
• Yağda kızarmış
köfteler
• Sosis, salam, dil vb.
• Çok yağlı peynirler
• Cips
Diş Sağlığı ve Beslenme
Beslenmenin iki türlü etkisi olmakta;
Dişler yeni çıkarken (flor, protein, kalsiyum
vb)
Dişler çıktıktan sonra lokal etki
• Sukroz, nişastaya göre çürük oluşumunda
çok etkili (serbest şekerlerin tümü-glikoz,
fruktoz)
• Pişmiş nişastalı besinlerin (patates, ekmek,
pirinç) etkisi az, şeker eklenirse artıyor
• Az rafine edilmiş ürünler sağlıklı.
• Taze meyvelerin etkisi az.
• Florun yeterli olması önemli, fazlası da
zararlı