sivil toplum kuruluşlarında iletişim

SİVİL TOPLUM
KURULUŞLARINDA
İLETİŞİM
HASAN ESEN
Giriş
Son yıllarda, demokratikleşme ve ekonomik kalkınma sürecinde bir itici güç olarak sahip olduğu potansiyelin keşfedilmeye başlanmasıyla sivil toplum kuruluşları toplumsal değişim ve dönüşümün anahtar
kavramlarından birisi haline gelmiştir.
Dünyadaki gelişimine bakıldığı zaman sivil toplum
kuruluşlarının devlet merkezli olmaktan uzaklaşarak
toplumsal inisiyatifle beslenen bir karakter kazanma
ve küreselleşme eğiliminde oldukları görülmektedir.
Duruma Türkiye açısından bakıldığında, geçmişi
Osmanlı’daki “vakıf” kavramına uzanan sivil toplum
kuruluşlarının sosyal ve siyasi yaşamda daha fazla
kabul gören bir varlık alanı oluşturabilmesi için nicel
anlamda yaygınlaştırılmalarının yanı sıra nitel anlamda da iyileştirilmelerinin gerekli olduğunu söylemek
mümkündür. Bu çalışmada da bu gereklilikten yola
çıkılmış ve ülkemizdeki sivil toplum kuruluşlarının
sorunlarına iletişim odaklı bir perspektiften bakılarak
çözüm önerileri sunulmaya çalışılmıştır.
1/8
Sosyal Alanda Yükselen Bir Değer
Olarak Sivil Toplum Kuruluşları
1980’lerden bu yana, dünyadaki gelişime paralel
olarak sivil toplum kuruluşları (STK) Türkiye’de de
gelişim sürecine girmiştir. Türkiye’de bugün hem
toplumsal değişimin önemli bir aktörü olarak sivil
toplumun güçlendiği hem de STK’ların bir örgütsel
yaşam alanı olarak farklı yapılanmalar halinde yaygınlaştığı görülmektedir. STK’lar farklı alanlarda çalışan
gönüllü örgütlerden düşünce kuruluşlarına, sosyal
hareketlerden vatandaşlık inisiyatiflerine, hükümet
dışı örgütlerden sendikalara ve meslek odalarına
kadar geniş bir yelpaze içinde hareket eden “örgütsel
alanı” temsil etmektedir. Bu örgütsel yapıları içinde,
sivil toplumun hareket alanı, 1980’lerden bu yana,
ama özellikle 2000’li yıllar içerisinde sadece yerel ve
ulusal değil, bölgesel ve küresel bir nitelik de kazanmıştır. Bugün ülkemizde 150.000’ne yakın STK’nın var
olduğu tahmin edilmekte ve bu nicel artış, kendisini
söylem düzeyinde de göstermektedir. Sivil toplum
söylemi bugün farklı aktörler tarafından Türkiye’nin
demokratikleşmesinin ön koşulu olarak kullanılmakta,
tüm siyasi partiler kendilerini demokrasinin yanında
gösterirken, sivil toplumun önemine referans vermektedirler. Sivil toplum, söylem düzeyinde devletin
demokratikleşmesinin, güçlü ekonomi programlarının,
Türkiye’nin AB’ye girme sürecinin önemli bir aktörü
olarak tanımlanmaktadır.
Bununla birlikte, sivil toplumun yeniden canlanma
süreci, ciddi sorunları da beraberinde getirmiştir. Sivil
toplum hızla yaygınlaştıkça ilk olarak “sivil toplumun
ne anlama geldiği” muğlaklaşmaya başlamıştır. Sivil
toplum kavramı, toplumun tüm kesimlerince aynı
anlamı içermediği gibi, farklı sentezlerin meşruluk
kılıfı olma işlevini de görmeye başlamıştır. Bir başka
deyişle Ehrenberg’in de ifade ettiği gibi sivil toplum
kavramının sivil toplumun gelişmesine katkıda bulunmayan farklı ideolojiler ve aktörler tarafından
kendi çıkarları doğrultusunda suistimal edilmesi; sivil
toplumdan faydalanmaya başlanması ile eşzamanlıdır.
Bu anlamda konuya sivil toplumun tanımı ile başlamak gerekirse, sivil toplum “toplumsal sorunlara
etkili ve uzun dönemli çözüm bulma sürecine aktif
olarak katılan ve bu temelde de siyasi aktörleri bu
çözümleri yaşama geçirecek politikalar üretmeye
yönlendirmek için çalışan farklı gönüllü kuruluşların
devletin direkt müdahalesi dışında oluşturduğu ortak
2/8
alan” olarak tanımlanabilir. Sivil toplumu tüm dünyada güçlendirmeyi amaçlayan CIVICUS’un (World
Alliance for Citizen Participation) sivil toplum tanımı
ise; yukarıdaki sorunları da göz önünde bulunduran,
devlet denetimi dışındaki gönüllü örgütleri içeren
ve geniş alana yayılan bir sivil topluma değinmekte,
ancak gerek iyi toplum yönetimine olumlu katkıda
bulunan gerekse değerler bağlamında olumsuz nitelikteki örgütleri içeren bir tanımdır.
STK’lar ise AB’nin tanımına göre, örgütlenmiş vatandaşların yaşadıkları ülkenin toplumsal ve ekonomik
kalkınmasına, sivil toplum düzenine doğrudan katkıda bulunarak katılımcı demokrasinin oluşturulması
ve sürdürülmesi açısından (kimi zaman devletten
de fazla) hayati bir rol üstlenen kurumlar olarak
tanımlanmaktadır.
Sivil toplumun sorunları, tanımına ilişkin olarak
yaşanan kavramsal kargaşa ile sınırlı değildir.
Türkiye’de demokrasinin kurumsal bir gelenek
oluşturmamış olmasını, dolayısı ile demokratik
bir kültürün yerleşmemiş olmasını, sivil toplumun
Türkiye’deki en önemli engeli olarak göstermektedir. Bu anlayışın sivil toplum kuruluşlarının elini
kolunu bağladığı ve vatandaşların genel anlamda
her şeyi devletten bekleme eğiliminde oldukları, bir
dereceye kadar doğru olarak kabul edilebilirse de
diğer yandan aynı vatandaşların devleti sorgularken
sergiledikleri rasyonelliğin ve Türkiye’de varolan
yapısal birtakım sıkıntıları aşmada siyasi partilere
duyulan güvensizliğin STK’lara önemli fırsatlar
yarattığı da göz önünde bulundurulmalıdır. Bu anlamda siyasi partilere duyulan güvensizlik, devleti
sorgulama ve etkileme konusunda STK’lara ilişkin
beklentileri yükseltmektedir.
Bu çerçevede sivil toplumun ve dolayısıyla STK’ların
sorunlarını “ülkemizde demokratik kültürün yerleşmemiş olması” ekseninde tartışmak, konuya ilişkin çözüm önerileri üretebilmek adına kısır bir çaba
olacağı gibi, aynı zamanda sorunu birtakım dışsal
faktörlere dayandırarak açıklamaya ve tartışmaya
çalışmak gibi soyutlayıcı bir yaklaşıma da sebep olur.
Dolayısıyla, devletle toplum arasındaki etkileşimi
sağlamada -ki bu anlamda siyasi partilerin fayda üretemedikleri toplumun her kesimince kabul görmektedir-bir araç konumundaki STK’ların sorunları
irdelenirken, öncelikle içsel nitelikteki sorunlarından
bahsetmek ve olası çözüm önerilerinde bulunmak
daha yerinde bir yaklaşımdır.
Ülkemizdeki STK’ların İletişim Sorunları
STK’lar arası iletişim ve iş birliklerinin düşük seviyede olması: Araştırma bulguları STK’ların birbirleri
ile olan işbirliği ve iletişim düzeylerinin endişe verecek kadar sınırlı düzeyde olduğunu göstermektedir.
Ayrıca, STK’lar etkileşim ve bilgi paylaşımı fırsatlarının azlığı sebebi ile uluslararası mukabillerinde
de kopuk hissettiklerini ifade etmişlerdir.
Devlet-STK ilişkilerinin istenen seviyeye gelmemiş
olması: Araştırma bulguları, devlet ile STK’lar arasındaki ilişkilerin çok iyi olmadığını ortaya koymuş,
STK’ların devletle diyalog ve işbirliği mekanizmalarının tüm STK’lara eşit erişim imkânı sağlamayıp,
sadece belli bir grup STK’yı ön plana çıkardığı yönünde
endişeleri bulunduğunu göstermiştir.
STK’ların yönetim konusundaki yetersizlikleri:
Araştırma bulguları, STK’ların özellikle iç ve dış şeffaflık ve hesap verebilirlik konularında yeterince iyi
olmadıklarını ortaya koymuştur. Sektörün genelinde
yolsuzlukların hâkim olması gibi bir durum söz konusu olmasa da, STK’ların iyi yönetim standartlarını
benimseyip uygulamaları gerekli görülmektedir.
Araştırma bulguları, ülkemizdeki STK’ların sorunlarının
önemli bir ölçüde içsel sebeplerden kaynaklandığı
yönündeki savı doğrular niteliktedir. Keza, STK’ların
kurumsal kapasitelerinin düşük olması, STK’lar arası
iletişim ve işbirliğinin zayıflığı ve STK’ların yönetim
konusundaki yetersizlikleri, tamamen içsel nitelikteki
sorunları vurgulayan konu başlıklarıdır.
Bu konu başlıklarına iletişim odaklı bir yaklaşımla
bakıldığı zaman, birçok problemin temelinde iletişim
sorunlarının yer aldığı görülür. Şöyle ki, Türk halkının
genel itibarıyla sivil toplum kuruluşlarına üyelik
oranının çok düşük olması, STK’lar arası iletişim ve
iş birliklerinin düşük seviyede olması ve STK’lara
yönelik güven eksikliği gibi konu başlıkları, iletişimle
ilgili birtakım sıkıntıların varlığına işaret etmektedir.
Dolayısıyla, planlı iletişim çabaları ile üstesinden
gelinebilecek nitelikteki bu sorunlara, yine bu bakış
açısından yaklaşarak çözüm önerilerinde bulunmak
faydalı olacaktır. Bu noktada akla, STK’lar için planlı
iletişim çabalarının çıkış noktası olarak hangi teori
veya hangi disiplinin baz alınması gerektiği yönündeki sorular gelmektedir.
Stk’ların İletişim Çabalarına İlişkin
Kavramsal Bir Tartışma:
Pazarlama mı, İlişkisel Pazarlama mı?
Weisbrod kâr amacı taşımayan organizasyonların
günümüzde ticari bir birimmişçesine faaliyet göstermekte olduklarını ifade etmiş, Clarke ve Mount
da bu olguyu onaylayarak söz konusu ticarileşmenin
altında yatan temel sebep olarak STK’ların sayılarının
hızla artmasını göstermişlerdir.
Çünkü STK’lar organizasyon yapısı, işleyiş ve felsefe
itibarıyla ticari nitelikteki işletmelerden oldukça farklıdırlar. Bu farklılıkların başında STK’ların işlevsel olarak
temel önceliklerinin mal veya ürün satmak değil, temel
nitelikteki bir misyona hizmet etmek olması gelmektedir.
O halde, STK’ların iletişim çabalarının merkezine,
geçerli yani uygun bir kavram yerleştirerek konuya ilişkin sağlıklı çözüm önerileri sunabilmek için, konuya
öncelikle kavramsal açıdan yaklaşarak ticari kurumlara ait bir enstrüman niteliğindeki pazarlamanın
STK’lar açısından uygulanabilirliği irdelenmeli ve
uygulanabiliyor ise de bunun hangi dereceye kadar
yapılabileceği tartışılmalıdır.
Amerikan Pazarlama Birliği, pazarlamayı “Müşteriler
için değer yaratmaya, müşterilerle iletişim kurmaya
ve müşterilere değer sunmaya yönelik çabaları ve
organizasyona ve paydaşlarına fayda sağlayacak nitelikteki müşteri ilişkileri yönetiminin kapsadığı süreçleri
içeren organizasyonal bir fonksiyon” olarak tanımlamaktadır. Bu tanımdan hareketle, içerdiği çabalar
ve süreçler açısından pazarlama kavramının STK’lara
uygun olduğu söylenebilse de müşteri kavramının
STK’lar için neyi ifade ettiğinin netleştirilmesi gerekmektedir. Çünkü söz konusu olan organizasyon
bir sivil toplum örgütü olduğunda, müşterilerle organizasyonun diğer paydaşları arasındaki farklar
belirsiz hale gelmektedir. Müşterinin “bir ürün ya
da hizmetin mevcut veya potansiyel alıcısı” olarak
tanımlandığı biliniyorken STK’lar açısından bir ürün
ya da hizmeti kullanabilmek için ona herhangi bir be-
3/8
delin ödenmesi her zaman zorunlu olmayabilir. Ayrıca
STK’lardan bağış talebinde bulunanlar da müşteri
kabul edilmektedir.
birleri ile örtüştüğü ve kendi aralarında belli bir
iletişime sahip oldukları görülmektedir.
STK’lardaki müşteri kavramını tanımlama çabası adına,
yine pazarlamanın tanımından hareketle, STK’ların
değer yaratma, iletişim çabasına girme ve böylece
oluşan değeri sunma işlevleri itibarıyla toplumun hangi
kesimlerine hizmet ettiklerine bakmak açıklayıcı olabilir.
STK’lar genellikle uzun vadede ve toplumun önemli
sayılabilecek bir kesimine değerler sunmayı hedeflediklerinden, bu hedeflere ulaşabilmeleri için toplumun
çok geniş bir kesimini içerecek türdeki çabalara girmeleri ve çok geniş bir müşteri portföyüne ilişkin müşteri
ilişkileri yönetimi süreçlerinden geçmeleri beklenir.
Brennan ve Brady, her biri farklı bir müşteri ilişkileri taktiği, dolayısıyla da farklı türde bir iletişim
çabası gerektirmesi itibarıyla STK’larda müşteri
kavramının “STK’ların iletişim çabalarında yer alan
altı grup” modelinden yola çıkılarak tanımlanması
gerektiğini savunmaktadırlar.
Bu model incelendiğinde, STK’ların paydaşı niteliğindeki bu altı farklı grubun zaman zaman bir-
Modeli biraz daha detaylı olarak açıklamak gerekirse iç
müşteriler STK’larda çalışan personeli, STK’ların fon ve
hizmet sunumunda aracılık eden tüm birey ve kurumları
kapsamaktadır. Bilindiği üzere, personel, bir kurumun
tüm faaliyetlerinde emeği bulunan entelektüel sermaye
olarak, kurumun hedeflerine ulaşmasında çok önemli
bir rol oynamaktadır. Bu anlamda, STK’ların iç müşterilere yönelik iletişim çabalarının diğer gruplarla olan
iletişim çabalarından ayrı bir zemine oturtulması şarttır.
Referans grupları bir şekilde STK’nın farkında olan
kişi ve gruplar olarak(eski müşteriler, STK personelinin aile ve arkadaş çevresi, diğer STK’lar vb.)
STK’ların potansiyel nitelikteki müşterilerini fark
edebilen ve onları STK’ya yönlendirebilen gruplardır.
Bu grupta yer alanların temel işlevi, genellikle kulaktan kulağa iletişim veya sözel iletişim yolu ile STK’lara
yönelik gönüllü sözcülük biçimindedir.
Nüfuz sahipleri olarak tanımlanan grup, STK’ların
varlığına ve işleyiş biçimine ilişkin düzenlemelerde söz sahibi olan paydaşları ifade etmektedir.
Bu grupta yer alanların STK’lara ilişkin düşünce ve
İç Müşteriler
Çalışanlar(Personel)
Gönüllüler
Kurul üyeleri
Müşteriler
Bağışta bulunanlar
Bağış talep edenler
Tedarikçiler
Fon aracıları
Tedarikçiler
Hükümet birimleri
4/8
Nüfuz Sahipleri
Hükümet, Belediyeler,
İş camiası, Kamu,
Medya, Dinî örgütler
Potansiyel Personel
Potansiyel personel
Potansiyel kurul üyeleri
Potansiyel gönüllüler
Şekil 1: STK’ların
iletişim çabalarında
yer alan altı grup
Kaynak: Brennan ve Brady
Referans Grupları
Diğer hizmet sağlayıcılar
Aile ve arkadaş çevresi
Diğer profesyoneller
Eski müşteriler
uygulamaları, kitlelerin STK’lara ilişkin tutum ve
davranışları üzerinde büyük ölçüde etkilidir.
Tedarikçiler, STK’ların işlevlerini yerine getirmesinde
kullanacakları kaynakları sunan birimler olarak sivil
toplum örgütlerinin varlıklarını sürdürmelerindeki
en hayati organları temsil eden gruptur. Dolayısıyla
STK’ların tedarikçileriyle olan iletişim biçimi, ayrı bir
önemi hak etmektedir.
Personel piyasası olarak tanımlanan grup ise potansiyel personeli içermektedir. Özellikle ülkemizde
STK’ların başarılarının toplumun sadece küçük bir
kesiminin çabalarına dayandığı bilinmekte iken
potansiyel nitelikteki iç personelin tedariki ciddi
bir iletişim planlamasını gerekli kılmaktadır.
Bu modelden de görülebileceği gibi, STK’ların değer
yaratma, iletme ve sunma çabalarının merkezindeki
grup, diğer beş grubu da kısmen içeren müşteri grubudur. Bu modeldeki müşteri grubu ile ifade edilmek
istenen, bağışçılar, destekçiler ve bağış kullanıcılarıdır.
Özetle, STK’lardaki müşteri kavramı, firmalardaki
müşteri kavramı ile birebir örtüşmemektedir. Toplumsal sorunlara çözüm bulma çabasının oluşturduğu bir
iletişim alanı olarak bakıldığında sivil toplum kuruluşları
geleneksel müşteri tanımından çok daha geniş ve
çeşitli grupları içeren bir yapıya sahiptir. Çünkü STK’lar
sadece kaynakların dağılımında değil, kaynakların
ediniminde de ciddi pazarlama çabalarına ihtiyaç duymaktadırlar. Aynı şey ticari kurumlar için geçerli değildir.
Dahası, STK’ların hedefleri, ticari organizasyonlarınkine oranla çok daha uzun dönemli ve toplumun geneline yaygın hedeflerdir. Ayrıca, Kotler ve
Andreasen’in de belirttikleri gibi STK’lar genellikle
müşteri odaklı olmaktan çok organizasyon odaklı
bir yapı sergilemektedirler.
yine çok ciddi güçlüklerle karşılaşacaklardır. Çünkü
STK’ların elde ettikleri sonuçlar uzun vadelidir.
Üstelik yarattıkları faydaların çoğu da soyuttur
ve sadece STK’ların paydaşlarına değil toplumun
tamamına yaygındır.
Daha önce detaylı olarak bahsedildiği üzere, STK’lar
geleneksel müşteri tanımından çok daha geniş, başta
bağışta bulunanlar ve bağış talep edenler olmak üzere,
çok sayıda müşteri grubunu barındırmaktadır. Bu
grupların çıkarları zaman zaman birbiri ile örtüşürken,
zaman zaman da kesişir. Dolayısıyla STK’ların müşteri
grubunda yer alan hedef kitlelerin her biri ile uygun
nitelikte iletişim çabasını gerekli kılan ilişkisel pazarlama uygulamaları, işletmelerinkine oranla çok daha
zordur. Bu gruplara ne söyleneceğinin, ne zaman
söyleneceğinin ve nasıl söyleneceğinin belirlenmesinde, bir başka ifade ile bu gruplarla anlayabilecekleri
dilde iletişim kurabilmede en önemli faktörlerden
birisi müşteri gruplarını tanımaktır.
Elbette bu konuda önem taşıyan bir diğer faktör de
hedef kitle ile iletişim kurmada hangi medyadan-medyalardan faydalanılacağı kararıdır.
STK’ların İletişim Çabalarında Taşıdığı
Potansiyel
Bakımından Bir Medya Olarak İnternet
İşletmeler, bütünleşik pazarlama iletişimi çabaları
gereği, birden çok medyayı aynı anda kişisel satış,
halkla ilişkiler, doğrudan pazarlama, satış tutundurma ve reklam gibi bütünleşik pazarlama iletişimi
öğeleri için kullanmaktadırlar.
İçerisinde bulundukları çevre ve varoluş sebepleri
açısından bakıldığında, STK’ların çözüm üretmekten
çok varolan bir sorunu çözmek amaçlı olduklarını
söylemek mümkündür. Bu anlamda proaktif bir yaklaşımı gerekli kılan pazarlama yönetimi, reaktif bir
yapıya sahip olan STK’lara çok da uygun olmayabilir.
Ne var ki, işletmelerin aksine ülkemizdeki pek çok
STK’nın kapasite, yönetim ve kaynak alanlarındaki
yetersizlikleri medya kullanımlarını da kısıtlamaktadır.
Keza, Aslı Tunç’un sivil toplumun Türk medyasındaki
yansımasına ilişkin araştırmasının bulguları da bu savı
destekler niteliktedir. Tunç, araştırma bulgularını ifade
ederken STK’ların, faaliyetlerini görünür kılma ve sivil
toplum hakkında kamuoyu oluşturma alanlarında
medyayı önemli bir araç olarak gördüklerini ortaya
koymuş ve STK’ların medyaya erişimde kendilerini
geliştirmelerinin gerekliliğini vurgulamıştır.
Ayrıca STK’lar bir pazarlama planı geliştirseler dahi,
bu sonuçların ölçümlenmesi çok zor olacağından
STK’ların finansal kaynaklarının yetersizliği biliniyorken çeşitli medyalar fiyat ve etkinlik bakımın-
5/8
dan değerlendirildiğinde, bugün STK’ların ilişkisel
pazarlama uygulamalarına cevap verebilmede en
uygun medyanın internet olduğu görülür.
sağlanan kolaylıklar nedeniyle yönetimin iyileşmesi ve
tüm bu etkilerin bir sonucu olarak azalan pazarlama
ve operasyon giderleri gibi faydalar da yaratır.
İnternet ortamının STK’lar açısından son derece
uygun bir medya olması çok çeşitli nedenlerle açıklanabilir. Bunların başında internetin yazı, resim, ses
ve görüntüyü aynı anda içerebilen yapısıyla, ilişkisel
pazarlama araçlarının tümüne hizmet edebilecek bir
potansiyele sahip olması gelmektedir.
İnternet sivil toplum kuruluşlarının faaliyetleriyle
ilgili pazar araştırması yapmalarına olanak tanımakta ve bağışların nasıl verildiğinden bağış toplama
faaliyetlerindeki son yöntemlere kadar, kâr amacı
taşımayan kuruluşların çevresinde olup bitenler
konusunda çok zengin bir bilgi kaynağı oluşturmaktadır. Daha önce de bahsedildiği gibi, STK’lar
yaşadıkları kaynak sıkıntısı sebebiyle bilgi edinme
ve araştırma konularında profesyonel kaynaklardan
faydalanamamaktadırlar. Bu anlamda erişimi hem
ucuz hem kolay bir bilgi ve iletişim kaynağı olarak
internet, STK’ların kurumsal kapasitelerini geliştirmelerine yardımcı olur.
Bir iletişim mecrası olarak internet, etkileşime ve
kişiselleştirme tekniklerine izin veren yapısıyla sadece kaynağa değil, alıcıya da içeriği kontrol etme
şansı sunmakta ve iletişim çabasını otonom bir çaba
olmaktan çıkarıp işbirlikçi hale getirmektedir.
İletişim kanalındaki güç dengelerini tüketici lehine
değiştiren internet, bireyin gerçek kimliğini gizli
tutma imkânı da sağladığından, ifade özgürlüklerini
arttırmak yoluyla da iletişimin kalitesini arttıran bir
potansiyele sahiptir.
Bireylerin mesaja tepki vermesi ve ortam ile etkileşime geçmesini sağlayan ve bu etkileşimi multimedya olanaklarla destekleyen internet ortamı,
erişim itibarıyla global olup, günün yirmi dört saati
erişime açık olması itibarıyla da dikkat çekicidir.
Görüldüğü üzere internet, reklam, kişiselleştirilmiş
reklam, çift yönlü iletişim, veritabanı pazarlaması
gibi ilişkisel pazarlama araçlarının kullanımına izin
veren bir yapıdadır. Bu haliyle internetin sivil toplum
kuruluşlarına sunduğu faydaları Stathopoulou üç
ana başlık altında toplamaktadır.
İnternet müşteri gruplarına ve paydaşlarına her konuda
bilgi sağlama ve ulaşma konusunda bugüne kadarki
tüm araçlara göre çok daha kolay iletişim imkânı yaratmakta, dahası varolan ilişkilerini geliştirme ve yeni
ilişkiler kurma konusunda da fırsatlar sunmaktadır.
Bu özellikleriyle internet, STK’ların sosyal sunumunu
iyileştirir, paydaşlara STK’ları yakından izleme fırsatı
verir ve STK’ların kurumsal kimliğini güçlendirir. Böylesi
bir durum hem STK’ya ilişkin güven yaratılmasına katkı
sağlar hem de çeşitli amaçlarla STK’lara ulaşmaya ve
katılmaya gönüllü olan potansiyel müşteri gruplarının
erişimini kolaylaştırır. Sonuç olarak bağışta bulunanlara
ve diğer paydaşlara zaman ve yer açısından ulaşmada
6/8
İnternet sivil toplum kuruluşlarının faaliyet alanlarında dünyanın her yerindeki kuruluşlar ve çalışanlarla
etkileşime geçebilecekleri, bilgi paylaşabilecekleri
ve işbirliğine gidebilecekleri bir iletişim platformu
oluşturmaya imkân tanımaktadır. Bilindiği gibi, ülkemizdeki STK’ların birbirleriyle olan iletişim ve işbirliği
düzeyi oldukça düşük seviyededir. Bu bakımdan, hem
Türkiye’deki hem de dünyanın her yerindeki diğer
STK’larla iletişime geçme olanağı sunması itibarıyla
internet çok güçlü bir araç konumundadır.
Özetle, bir medya olarak internet Türkiye’deki
STK’lar açısından çok zengin bir potansiyele sahiptir.
Değil STK’lara üye ve bağış toplama, sadece STK’lara
ilişkin farkındalık yaratma potansiyeli bile internetin gücünü ortaya koyması açısından son derece
önemlidir. Keza, İngiltere’de yapılan bir araştırma,
insanların STK’ların nasıl çalıştığına ilişkin hiçbir
fikirlerinin olmadığını göstermiştir. Durumun Türkiye
açısından da benzer olduğunu söylemek, herhalde
çok da gerçekdışı bir tahmin sayılmaz.
Medyanın STK’lara ve sorunlarına ilişkin kayıtsızlığı
biliniyorken, internet insanlara STK’ların niçin var
oldukları, ne iş yaptıkları ve nasıl işlediklerine ilişkin
fikir kazandıracak nitelikte sektör bazında proaktif kampanyaların düzenlendiği bir medya olarak
da hizmet verebilir. Ancak bu girişimin yükünü bir
STK’nın tek başına kaldırması çok da rasyonel olmayacağından, bu girişimin sektör bazında yapılması
daha doğru bir yaklaşım olacaktır.
Sonuç
Başta etkileşim, multimedya ve global erişim olmak
üzere iletişim alanında sahip olduğu çığır açıcı özellikleri interneti gerçek dünyanın bir simülasyonu değil
de gerçek dünyaya alternatif bir yer haline getirmiştir.
Bugün internette oluşan sanal toplumun iletişimi,
toplam iletişim içerisinde önemli bir yer tutmaya
başlamış, bu durum kişiler arasındaki sözsüz iletişimin
yeniden yapılandırılmasını gerekli kılmıştır. Belli karakterlere duygu anlamları yükleyen ifadelere(gülücük
ifadesinin :) kahkaha ifadesinin ise:)) işaretleri ile
anlatılması gibi) ilişkin ortak bir dilin geliştirilmesi ve
kullanılması bu durumun bir göstergesi niteliğindedir.
Türkiye’de STK’ların sorunlarına iletişim odaklı
bir bakış açısından yaklaşıldığında bu sorunların
çözümüne ilişkin fırsatlar bakımından en uygun
medyanın internet olduğu görülür. STK’ların ilişkisel
pazarlama perspektifinde gerçekleştirecekleri internet merkezli bir iletişim planlamasının STK’ların kurumsal kapasitelerine olumlu etkide bulunacağından,
STK’lar arası işbirliği ve iletişimi kolaylaştıracağından, kamuoyunun STK’lara ilişkin güven düzeyini
yükseltebileceğinden ve artan iletişim etkinliği ve
azalan pazarlama ve operasyon giderlerinin bir
sonucu olarak STK’lara daha etkin yönetim olanağı
yaratacağından bahsetmek mümkündür.
Durumu Türkiye açısından inceleyen bir araştırmaya
rastlanmamış olunsa da, genel anlamda ülkemizdeki
STK’ların bir internet sitesinin dahi olmadığı, olanların da genel itibarıyla ortamdan gereğince yararlanmadıklarını söylemek yanlış olmaz. Türkiye’de
yaklaşık 150 bin STK’nın varlığından söz ediliyorken,
online bağış toplama gibi interaktif uygulamalara yer
veren sitelerin sayısının çok az olduğu söylenebilir.
Bu sonuçlardan da görülebileceği gibi, STK’ların interneti kullanım itibarıyla ilk yıllarda çizdikleri portre,
ticari nitelikteki web sitelerinin ilk uygulamalarına
benzemektedir.
Ülkemizde STK’lara yönelik toplumsal bilincin özellikle AB sürecine girilmesiyle birlikte arttığı görülmektedir. İşte bu çevresel fırsatı kendi iletişim çabaları
için kaldıraç olarak kullanabilen sivil toplum örgütleri,
hedeflerine ulaşma sürecinde kuşkusuz daha az
sorun yaşayacaklardır. Çünkü açık sistemlerin bir
parçası olan STK’ların sosyal yapı içinde kendilerine
atfedilen işlevleri etkin bir biçimde yerine getirebilmeleri ancak iletişim çabalarının sağlıklı bir temele
oturtulması ile mümkün olabilir.
Öneri
Türkiye’de STK’lar üstüne yapılan bir araştırma
STK’ların toplumla ilişkisinde zayıf noktalar olduğunu ortaya koymuştur:
◢ STK’ların mesajlarını halka iletme konusunda bilgi
eksiği olması,
◢ Çoğu kez halkın anlamayacağı bir dille konuşulması,
◢ Hemen tüm STK’ların iletişim konusunda eksikliklerinin olması,
◢ Çalışmalarında kullanılan görsel malzemelere yeterli
özen gösterilmemesi,
◢ İnsanların beklentilerinin göz önüne alınmamasıdır.
Kitle iletişim araçları STK’ların halkla ilişkisinde en
sık kullanılan mecradır. Dolayısıyla toplum tarafından
sağlıklı biçimde anlaşılmak isteyen bir STK’nın kitle
iletişim stratejileri ve iletişim mecraları konusunda
bilgili olması gerekir. Yüz yüze iletişimde, öncelikle STK’nın çalışmalarına ilgi duyan her birey,
STK bünyesindeki ilgili/yetkili bir STK temsilcisi
ile iletişim kurma olanağına sahip olmalıdır.
7/8
Kaynakça
Bolay, S. Hayri. “Sivil Toplum ve Manası”, Yeni Türkiye
Dergisi, Sivil Toplum Özel Sayısı, Sayı 18, Ankara.
Keyman, F. Avrupa’da ve Türkiye’de Sivil Toplum, www.stgm.
org.tr/docs/1123446441Avrupadaveturkiyedesiviltoplum.
Clarke, P. ve Mount, P., (2001). “Nonprofit marketing: The
key to marketing’s ‘mid-life crisis’?” International Journal
of Nonprofitand Voluntary Sector Marketing.
Tuncay, Mete. “Sivil Toplum Kuruluşlarıyla İlgili Kavramlar”,
Sivil Toplum, Düşünce ve Araştırma Dergisi, Yıl: 1, Sayı: 1,
İstanbul, 2003, s. 9-13.
Duman, Fatih. Sivil Toplum, Siyaset, İstanbul: Lotus Yayınevi, 2003.
Yılmaz, Aytekin. “Sivil Toplum, Demokrasi ve Türkiye”, Yeni
Türkiye Dergisi, Yıl 3, Sayı. 18.
Erdoğan, Mustafa. “Sivil Toplum: Bir Kavramın Anatomisi”,
Liberal Düşünce Dergisi, Cilt 3, Sayı 10- 11.
www.stgm.org.tr
www.siviltoplum.com.tr
Kalaycıoğlu, Ersin, Ali Yaşar Sarıbay. Türkiye’de Politik
Değişim ve Modernleşme. İstanbul: Alfa Yayınları.
8/8