yönetim bilişim sistemleri 6

Yönetim Bilişim
Sistemleri
Yrd. Doç. Dr. Doğan AYDOĞAN
Sorun?

İdefix.com, metis kitap basım yayımı almıştır. Her iki işletmenin de bir
milyonun üzerinde müşteri bilgisi depolanmıştır. Veriler sağlıklı bir biçimde
nasıl bir araya getirilebilir?
Yönetim
Örgüt
Teknoloji
• Veri Yönetimini
Merkezileştir
• Veri Yönetim
kuralları ve
prosedürleri
oluştur
• Veri tanımlarını
standart hale getir
• Verileri temizle ve
bağdaştır
• Ana veri dosyasını
tasarla
• Veri tabanı modeli
seç
Çözüm
Süreci
Enformasyon
Sistemleri
• Müşteri ve
tedarikçi
verilerini
birleştir
• Müşteri ve
satış
olanaklarını
tanımla
İş Çözümleri
• Üretkenliği
Artır
• Geliri Artır
İş Zorlukları
• Yatırımlar
yoluyla hızlı
büyüme
• Müşteri
bilgisi
kargaşası
• Parçalanmış
veri kümeleri
VERİ YÖNETİMİ

İşletmelerin veriyi nasıl depoladığı, nasıl düzenlediği ve yönettiğinin, örgütün
etkinliği üzerinde çok büyük etkisi vardır.

Kağıt ile milyonlarca müşteri, bayi ve tedarikçinin verisi tutulamaz.

Merkezi bir ana veri yönetim sistemine ihtiyaç vardır. Aynı zamanda örgüt
üyelerinin hangi veriyi nereye işleyeceğini ve nerede bulacağını bildiği bir
standartlaşma gereklidir.
6.1 Geleneksel Dosya Ortamında Veri Düzeni

Etkin bir süreç yönetimi ve karar verme sisteminin oluşması için ihtiyaç
duyulan enformasyonun hızlı, kesin ve tam olarak elde edilebilmesi gerekir.
Oysa birçok işletmede bu başarılamaz.
Muhasebe ve
Finans
(Kullanıcılar)
Uygulama
Programı 1
Türetilmiş
Dosyalar
İnsan
Kaynakları
(Kullanıcılar)
Uygulama
Programı 2
Türetilmiş
Dosyalar
Satış ve
Pazarlama
(Kullanıcılar)
Uygulama
Programı 3
Türetilmiş
Dosyalar
Üretim
(Kullanıcılar)
Uygulama
Programı 4
Türetilmiş
Dosyalar

Bir işletmedeki departmanlar yıllarca
kendi içinde veri depolama ve yönetme
sürecini sürdürdüğünde sonuç olarak
ortaya büyük sorunlar çıkmaktadır.
Geleneksel Veri Yönetimi Sorunları – Veri Fazlalığı ve
Tutarsızlık

Veri Fazlalığı: Birden çok veri dosyasında yedek verilerin bulunmasıdır.
Böylece aynı veri birden fazla yerde ve konumda depolanır. Veri fazlalığı bir
örgüt içinde farklı departmanların aynı veriyi depolaması durumunda ortaya
çıkar, verilerden biri güncellenirken diğeri eski haliyle kalır.

Veri Tutarsızlığı: Farklı departmanların aynı veriyi farklı alanlarda depolaması
sonucu veri tutarsızlığı ortaya çıkar. Tarihler, adresler v.b. İki departman
arasında farklılık ve tutarsızlık göstermeye başlar.

Ortaya çıkan bir diğer sorun kodlama sorunudur. Örneğin satış pazarlama
bölümü aynı ürün için EXTRALARGE kodunu kullanırken, tedarik yönetiminde
bu ürünün XL olarak kodlanması verilerin eşlenmesini zorlaştıracaktır.
Geleneksel Veri Yönetimi Sorunları – Program veri
bağımlılığı

Her program verileri kendi yapısına göre düzenler ve depolar,
departmanların aynı verileri farklı programlarla depolaması, verilerin
eşleştirilmesini imkansız kılan bir diğer unsurdur.
Geleneksel Veri Yönetimi Sorunları – Esneklik
Eksikliği

Geleneksel bir program önceden tasarlandığı analizleri ve rapoları
oluşturabilir.

Ancak yeni bir analiz ve rapora ihtiyaç duyulduğunda bu enformasyonu ele
geçirmek için yazılımcılara ve büyük zamana ihtiyaç vardır.
Geleneksel Veri Yönetimi Sorunları – Zayıf Güvenlik

Departmanlar kendi içinde veri depoladığı ve düzenlediği için yönetim
verileri kontrol etmekte güçlük çeker.

Verilere kimin, ne zaman, ne gibi değişiklikler yaptığını bulmak oldukça
zordur.
Geleneksel Veri Yönetimi Sorunları – Veri Paylaşımı
ve Kullanırlık Eksikliği

Verilerin depolanması, düzenlenmesi farklı sistemlerde gerçekleştiği için
bölümler arası veri paylaşımı gerçekleştirilemez.

İki farklı bölümde aynı unsura yönelik iki farklı veri ile karşılaşıldığında
veri kullanılamaz, güvenilirliğini yitirir.
6.2 Veri Yönetiminde Veritabanı Yaklaşımı

Veritabanı: Birbiriyle ilişkili çok sayıda verinin bir arada tutulduğu ve belirli
bir düzene göre saklandığı yapıdır. İhtiyacımız olan veri kümesini sorgulayarak
hızla bulabiliriz.

Tek bir veritabanı, amaca göre düzenlenmiş çoklu uygulamalara hizmet eder.

Veriler, ayrı alanlarda depolanmak yerine tek bir merkezde depolanır.
Veritabanı
Öğrenci No, Notlar,
Giriş Yılı, Nereli,
Burs Durumu, Kan
grubu, Velisi
Veritabanı
Yönetim
Sistemi
Rapor 1
Öğrenci No, Kan Grubu
Giriş Yılı, Velisi
Rapor 2
Öğrenci No, Notlar,
Burs Durumu
Veritabanı Yönetim Sistemleri (VTYS)

Bir VTYS, bir örgütün verilerini veritabanına depolamasına, etkili bir
biçimde kullanmasına ihtiyaç duyduğunda ulaşmasına imkan tanıyan
yazılımdır.

VTYS, Uygulama programı ile veritabanı arasında iletişimi sağlar. Uygulama
programı bir veriyi çağırdığında VTYS ilgili veriyi veritabanında bulur ve
programa iletir.

VTYS kullanıcıyı verinin nerede ve ne şekilde depolandığını hatırlama,
zahmetinden kurtarır. Kullanıcı ihtiyaç duyduğu veriyi talep ettiğinde VTYS
ilgili veriyi veritabanından çeker.
Veritabanı Yönetim Sistemleri geleneksel dosyalama
problemlerini nasıl çözer?

VTYS, verinin tekrarını engelleyerek veri fazlalığı ve tutarsızlığını engeller.

Veriler tek bir alanda depolandığı için enformasyon paylaşımı, paylaşım
hızı ve enformasyona ulaşmadaki esneklik artacaktır.

Verilerin güncel durumu yönetim tarafından denetlenebilecek ve güvenlik
riskleri ortadan kalkacaktır.

Departmanların farklı uygulama programları ve sistemleri arasındaki
uyuşmazlıklar yok olacaktır.
İlişkisel VTYS

Kişisel bilgisayarlar ve ana bilgisayarlar için bugün en geçerli model ilişkisel
veritabanı yönetim sistemidir.

İlişkisel veritabanı sistemleri; özniteliklere göre düzenlenmiş tablolar,
tablolarda eşsiz kayıtlar ve tablolar arasında ilişkiler üzerinden yönetilir.
Kişisel Bilgisayarlar
Microsoft Access
Ana Bilgisayarlar
DB2
Oracle Database Lite (Elle taşınabilir aygıtlar)
Microsoft MySQL Server
MYSQL (En yaygın VTYS uygulamalarındandır – Açık kaynaktır)
İlişkisel VTYS Tabloları
Birincil Anahtar: Her alan için benzersiz
Olarak oluşturulan alandır. Kopyalanamaz,
değiştirilemez.
Tedarikçi Tablosu
Tedarikçi Nu Tedarikçi Adı
Tedarikçi Adres
Şehir
Posta Kodu
İşletme Sahibi
1205
Nilüfer OSB.
Bursa
16310
Ali Haymana
Haymana Camcılık
Yedek Parça Tablosu
Parça Nu
Parça Adı
Fiyat
Tedarikçi Nu
137
Kelebek Cam
22.00
1205
138
Arka Cam
95.00
1207
Yardımcı Anahtar: Bir tablodaki
birincil anahtar, farklı bir tabloda
ilişki kurmak için kullanılıyorsa
yardımcı anahtar olur.
İlişkisel VTYS faaliyetleri
Tedarikçi Nu Tedarikçi Adı
Tedarikçi Adres
Şehir
Posta Kodu
İşletme Sahibi
1205
Haymana Camcılık
Nilüfer OSB.
Bursa
16310
Ali Haymana
Parça Nu
Parça Adı
Fiyat
Tedarikçi Nu
137
Kelebek Cam
22.00
1205
138
Arka Cam
95.00
1207
VTYS: Seçme, birleştirme ve yansıtma
Özelliklerini kullanarak amaca yönelik
Tablolar ve raporlar oluşturur.
Parça Nu
Parça Adı
Tedarikçi Adı
Tedarikçi Nu
137
Kelebek Cam
Haymana Camcılık
1205
Nesne Yönelimli VTYS

İlişkisel veritabanları tablolar ve veriler üzerinde çalışmaya uygundur.

Pek çok uygulama resimler, videolar, grafikler üzerinde çalışmayı gerekli
kılmaktadır. Bu gibi durumlarda ilişkisel VTYS işimize yaramaz; nesne
yönelimli bir VTYS kullanmalıyız.

Pek çok web uygulaması değişik nesneleri çalıştırmak üzere Nesne Yönelimli
VTYS kullanır. İlişkisel VTYS’den daha kullanışlı olmasına rağmen daha
yavaştır.

Her iki sistemi kullanan hybrid (melez) VTYS sistemleri de mevcuttur.
Buluttaki Veritabanları

Değişik işletmeler müşterilerine değişik esnekliğe sahip ve fiyatlandırılabilir
veritabanı hizmetleri sunmaktadır.

Microsoft SQL Azure

MySQL

Oracle – Amazon EC2
VTYS’nin yetenekleri

Bir VTYS, veritabanındaki veriye erişmek, onları yönetmek ve düzenlemek için
araçlar ve olanaklar içermektedir. En önemli olanları Veri Tanımlama Dili, Veri
Sözlüğü ve Veri İşleme Dili’dir.

VTYS, veritabanındaki içerik yapısını belirlemek için bir veri tanımlama yeteniğine
sahiptir.

Veri sözlüğü ise veri tabanındaki bilgilerin tanımlarını ve onların özelliklerini
depolayan otomatik veya kullanıcı tarafından oluşturulan bir dosyadır.

Gelişmiş veri tabanlarında ise kullanım, yetkilendirme, güvenlik, iş fonksiyonları,
her bir alan için raporlar gibi gelişmiş enformasyon yapıları mevcuttur.

Her VTYS, veriyi işleme, değiştirme, silme ve enformasyon taleplerine cevap
vermek üzere bir Veri İşleme Dili Kullanır. Bugün en gelişmiş veri işleme dili
Yapılandırılmış Sorgu Dili (SQL: Structured Query Language)’dir.

Microsoft Access SQL dilini bilmeden bir veritabanı yönetimine imkan tanımaktadır.
Veritabanı Tasarlama

Bir veritabanı işletmenin fiili ve gelecekteki faaliyetlerini kapsayan bir
mantıksal tasarlama ve bunun gerçekleştirildiği fiziksel tasarlamadan
oluşur.
Normalleştirme ve Varlık İlişki Diyagramları

Kavramsal veri tabanı tasarımı, verilerin nasıl gruplanacağını, uygulamalar
için hangi verilere ihtiyaç duyulduğu ve veriler arası ilişkileri düzenlemeyi
kapsamaktadır.

Normalleştirme: Veritabanındaki gereksiz verileri en aza indirmek, verileri
karmaşık gruplardan, anlaşılır, küçük ve amacı belli olan kümelere dağıtmak
için kullanılır.

Veri Tutarlılığı: İlişkisel VTYS tablolar arasında bilgi tutarlılığını zorlayarak veri
fazlalığı ve tutarsızlığının önüne geçer.

Varlık İlişki Diyagramı: Tablolar ve iş süreçleri arasında ilişki türü doğru
tanımlanmazsa VTYS işe yaramayacaktır. BİRE – BİR, BİRE – ÇOK, ÇOKA - ÇOK
Normalleştirme ve Varlık İlişki Diyagramı
Normalleştirmeden Önce
Sipariş
NO
Sipariş
Tar
Parça
NO
Parça
Adı
Parça
Fiyatı
Parça
Miktarı
Tedarikçi
NO
Tedarikçi
ADR.
Normalleştirmeden Sonra
Yedek Parça
Parça
NO
İligili Kalem
Parça
Adı
Parça
Fiyatı
Tedarikçi
NO
Tedarikçi
Tedarikçi
NO
Sipariş No Parça
No
Parça Fiyatı
Sipariş
Tedarikçi
ADR.
Tedarikçi Şehir
Sipariş Sipariş Tarihi.
NO
Tedarikçi Şehir
İş Performansını ve Karar vermeyi
Etkinleştirmek İçin VTYS

İşletmeler değişik işlem süreçlerini takip etmek ve yönetimi etkinleştirmek
üzere veri tabanlarını kullanırlar.

En çok satışı hangi eleman yaptı, en iyi müşteri kim, en çok izin kullanan
personel kim, departmanlar arasında performans farkı var mı? Bu gibi pek çok
soru VTYS aracılığı ile kolayca cevaplanabilir.
VERİ AMBARLARI

Veri ambarı: İşletme genelinde güncel ve geçmiş veriyi depolayan bir
veritabanıdır. Yöneticilere karar verme sürecinde veri hazırlamak üzere
kullanılırlar.

Örgüt içi veritabanlarından gelen veriler, ötgüt dışı verilerle birleştirilerek
kullanıma hazır hale getirilir. Veri ambarı oluşturmak için genellikle işletme içi
İNTRANET sistemleri kullanılır.
Faaliyet
Verisi
Müşteri
Verisi
Üretim
Verisi
Veri Ambarı
Veri Erişimi
ve Analiz
Geçmiş Veri
Dış Veri
VERİ MARTLARI: İşletmenin derlediği verilerin, departmanlar tarafından kullanılmak üzere
küçük bölümlerinin İlgili bölümle paylaşıldığı yapıdır.
VERİ MADENCİLİĞİ

Çok büyük veritabanlarında değişik analizler yoluyla geleceğe ışık tutan
çıkarımlar ortaya çıkarılabilir. Veri Madenciliği bu örüntüleri bularak, anlamlı
ilişkiler oluşturmaya çalışır. İlişkiler, diziler, sınıflandırmalar, kümeler ve
öngörüleri içerir.

İlişkiler: Tek bir vaka ile bağlantılı oluşumlardır. Örn: bir süpermarkette mısır cipsi
alındığında %65 oranında bir içecekte alınmaktadır, promosyon olunca ise oran %85
olmaktadır.

Diziler: Vakalar gelecek ile ilişkilendirilir. Örn ev alan bir çift %65 oranında iki ay
için yeni bir buzdolabı alacaktır.

Sınıflandırma: Mevcut kalemlerden sınıflandırmalar ve kurallar çıkarma işlemidir.
Örn: 18-25 yaş arası öğrenciler operatör değiştirmeye eğilimlidir.

Öngörü: Bir gelecek verisi için ilişki içinde olduğu verileri inceler. Örneğin satış
rakamları öngörüsü için, üretim, pazarlama gibi değişik veri gruplarını analiz eder.
Metin Madenciliği ve Web Madenciliği

Veri madenciliği girilmiş, işlenmiş veri üzerine kuruludur. Ancak işletmeye
yönelik bir çok veri işlenmemiş metin dosylarında yer alır. Metin madenciliği,
e-postalar, müşteri görüşmeleri, anket yanıtları, çağrı merkezi kayıtları
verilerini analiz ederek anlamlı örüntüler çıkarır.

Web madenciliği; Değişik internet servislerinden yararlanarak (Google Trends,
Google Insıghts for Search) kişilerin eğilimleri, satın alma davranışları, ait
oldukları sınıf gibi verileri elde etmeyi ifade etmektedir.
Veritabanları ve WEB

İnternetten alışveriş yaptıysanız ya da bir katalog incelediyseniz bir internet
veritabanı kullandınız demektir.

Kullanıcı bilgisayarı aracılığı ile bir bilgi ister ve sunucu bilgisayar
veritabanından bu veriyi gönderir.

Bu istemci-sunucu ilişkisinde veritabanını yönetip, istemciye veriyi gönderen
bir VTYS yönetim aracı gereklidir.
Veritabanları, WEB ve yeni iş alanları

Sahibinden.com

Facebook.com
Veri Kaynaklarını Yönetme

Her işletmenin veri yönetiminde standartlaşmış prosedürlere ve politikaya
ihtiyacı vardır.

Enformasyon Politikası

Veriler nasıl düzenlenecek, güvenlikten kim sorumlu, kim görüntüleyebilir ve
değiştirebilir.

Küçük işletmelerde yetki ve sorumluluk genellikle sahiplerdedir. Büyük işletmelerde
ise devasa bilginin depolanması ve yönetimi ayrı bir politika gerektirir.

Veri Yönetişimi: Gizlilik, Güvenlik, Veri kalitesi ve hükümet uygulamaları arasında
uyumu kapsamaktadır.

Veri Kalitesini Sağlama

İyi tasarlanmış bir veri tabanı doğru politikalarla verimlilik ve yönetim için oldukça
faydalı olacaktır. Ancak ek adımlar gereklidir.

Veri kalitesi denetimi: Veritabanının verdiği bilgiler ile hatalı uygulamalar
arasındaki ilişkilerin tespitidir.

Veri temizleme: Kullanımdan çıkmış, mükerrer, hatalı verilerin tespiti ve
çıkarılmasını ifade etmektedir.