brezilya

BREZİLYA
“
ÜLKE BÜLTENİ
Mart 2011
GENEL BİLGİLER
Resmi adı:
Yönetim şekli:
Yasama:
Başkent:
Önemli şehirler:
İdari yapı:
Komşuları:
Yüzölçümü:
Nüfus:
Resmi Dili:
Etnik Gruplar:
Brezilya Federal Cumhuriyeti
Federal Cumhuriyet
İki Kamaralı Ulusal Meclis (Temsilciler Meclisi, Senato)
Brasilia
São Paulo, Rio de Janeiro, Salvador, Brasilia, Fortaleza,
Belo Horizonte
1 Federal Bölge, 26 Eyalet
Arjantin, Bolivya, Kolombiya, Fransız Guyanası, Guyana,
Paraguay, Peru, Surinam, Uruguay, Venezuela
8.511.965km2
190,732,694
Portekizce
Melez (%43,2), İtalyan (%15,72), Portekiz (%14,5),
İspanyol (%6,42), Afrikalı (%6,3), Alman (%5,51), Yerli
(%0,4), Diğer (%8,22)
1
SİYASİ GÖRÜNÜM
26 eyalet ve 1 federal bölgeden oluşan Brezilya; Federal Cumhuriyet ile yönetilir. Yasal
sistem 5 Ekim 1988 Anayasası’na dayanmaktadır. Devlet, her özerk bölgenin temel
kurumsal normları ile oluşturduğu yasalarını tanımak ve asal düzenlemesinin bir
parçası olarak korumakla yükümlüdür. Her dört yılda bir yapılan seçimlerle Meclis
oluşturulur. Brezilya Devlet Başkanı aynı zamanda Başbakanlık görevini de yürütür. En
son 3 ve 31 Ekim 2010 tarihlerinde yapılan seçimlerde iktidara İşçi Partisi (PT) (88
Kongre, 15 Senato üyeliği) gelmiştir ve ana muhalefet partileri; Brezilya Demokratik
Hareket Partisi (PMDB) (79 Kongre, 20 Senato üyeliği) ve Brezilya Sosyal Demokratik
Partisi (PSDB) (53 Kongre, 11 Senato üyeliği) ile toplam 513 milletvekili ve 81 senatör
mecliste görev almaktadır. 31 Ekim 2010 tarihinden beri Başkanlık görevini Dilma Vana
Rousseff yürütmektedir.
Brezilya Hükümeti
Devlet Başkanı
Dilma Vana Rousseff
Devlet Başkan Yardımcısı
Michel Temer
Dışişleri Bakanı
Antonio Patriota
Maliye Bakanı
Guido Mantega
Milli Savunma Bakanı
Nelson Jabim
Kalkınma, Sanayi ve Dış Ticaret Bakanı
Fernando Pimentel
Sosyal Refah Bakanı
Garibaldi Alves
Adalet Bakanı
José Eduardo Cardozo
Planlama ve Bütçe Yönetimi Bakanı:
Miriam Belchoir
Emek ve İsithdam Bakanı
Carlos Lupi
Bilim ve Teknoloji Bakanı
Aloizio Mercadante
İletişim Bakanı
Paulo Bernardo Silva
Ulaştırma Bakanı
Alfredo Nascimento
Ulusal Entegrasyon Bakanı
Fernando Bezerra Coelho
Maden ve Enerji Bakanı
Edison Lobão
Çevre Bakanı
Izabella Teixeira
Şehirler Bakanı
Mário Negromonte
Tarım Hayvancılık ve Tedarik Bakanı
Wagner Gonçalves Rossi
Tarımsal Kalkınma Bakanı
Afonso Bandeira Florence
Balıkçılık ve Su Ürünleri Bakanı
Ideli Salvatti
Sosyal Kalkınma ve Açlıkla Savaş Bakanı
Tereza Campello
Milli Eğitim Bakanı
Fernando Haddad
Sağlık Bakanı
Alexandre Padilha
Turizm Bakanı
Pedro Novais Lima
Spor Bakanı
Orlando Silva Jr.
Kültür Bakanı
Ana Maria Buarque de Hollanda
2
BREZİLYA EKONOMİSİ
35 yıl boyunca ithal ikameci bir politikanın hakim olduğu kapalı bir ekonomi olan
Brezilya, 1990’lı yıllardaki liberalizasyon çabalarının sonucunda özellikle otomotiv
sanayi ve altyapı modernizasyonunda özelleştirme ve doğrudan yabancı yatırımlar
sayesinde önemli gelişmeler sağlamıştır. Ürün çeşitliliğini artıran Brezilya, göreceli
olarak kapalı ekonomi niteliğini halen korumaktadır.
Brezilya yaşanan son küresel krizi uyguladığı doğru politikalar sayesinde,
ekonomistlerin ifadesi ile “krize son giren ve ilk çıkan ülke” olmayı başarmıştır. Son
yıllarda kaydedilen yüksek ekonomik büyümenin nedenleri olarak, yabancı yatırımların
artması, yurtiçi tüketim artışı, sınıflar arası ekonomik farkın azalması, gelir dağılımının
düzeltilmesi ve orta sınıfın artması, ihracatta kaydedilen artışlar, eğitim alanındaki
yatırımlar, kayıt dışı ekonominin azaltılması, artan ticari anlaşmalar ve diplomatik
ilişkiler gösterilmektedir. 1
Brezilya küresel aktör olma yönünde önemli aşamalar kaydetmiş olup, IMF 2010 yılı
ekonomik büyüklük sıralamasına göre dünyanın 7. ve Güney Amerika’nın en büyük
ekonomisi konumunda bulunmaktadır. Brezilya’nın Rusya, Hindistan ve Çin (BRIC
Ülkeleri) ile beraber 2050’li yıllarda dünyanın ekonomik kaderini belirleyecek ülkelerden
biri olacağı tahmin edilmektedir. Yeni petrol rezervleri bulunan ve gelecekte petrol devi
olması beklenen Brezilya’nın krize rağmen BRIC ülkeleri arasında varlığını
sürdürmesinde, tedarikçi ülke olması ve zengin doğal kaynaklarının rolü oldukça
büyüktür.
IMF’den borç alan ülke konumundan “kredi veren” ülke konumuna gelen Brezilya’nın
2014 yılında Dünya Kupası’na, 2016 yılında Olimpiyatlara ev sahipliği yapacak olması
dünyanın beşinci büyük ekonomisi olma hedefini 2014’den önce gerçekleştirebileceği
tahminlerini kuvvetlendirmektedir.
Dünyanın en önemli tarım ülkelerinden biri olan Brezilya, ayrıca oldukça zengin mineral
kaynaklara sahiptir. Ülke, petrol rezervleri bakımından kendi kendine yetebilse de,
doğal gazı büyük oranda Bolivya’dan ithal etmektedir. Brezilya, Latin Amerika ülkeleri
arasında en büyük ve en çeşitli imalat sanayiine sahip ülkedir. Makine imalatı, elektrikli
ekipmanlar üretimi, uçak sanayii, petrol arama sanayiinin yanında, çok gelişmiş bir
otomotiv endüstrisine sahiptir. Brezilya, dünyanın en büyük demir madeni üreticisi ve
ihracatçısı, en büyük kahve, portokal suyu, şeker ve etonol üreticisi ve ihracatçısı, en
büyük kısa menzil jet uçağı üreticisi, en büyük tavuk eti ihracatçısı, dünyanın en büyük
çelik ihracatçısı, beşinci kakao üreticisi, beşinci süt ve çikolota üreticisidir. Dünyanın
tarım topraklarının yüzde 22’sine sahip olan ülke, dünyanın üçüncü ayakkabı ve
meşrubat, dördüncü ticari uçak, beşinci lastik, altıncı kozmetik, yedinci kağıt ve selüloz,
onuncu otomotiv üreticisidir.
1
İGEME, Mart 2011 Brezilya Ülke Raporu
3
Ekonomik Göstergeler
2008a
2009a
2010b
2011c
2012c
1.652,6
1.594,5
2.013,1
2.285,1
2.394,8
% 5,2
%-0,7
% 7,7
% 4,2
% 4,7
10.528b
10.452b
11.210
11.751
12.473
% 5,7
% 4,9
% 5,0
% 6,1
% 4,7
İşsizlik Oranı
% 7,9
% 8,1
% 7,1
% 5,9
% 5.6
Dış Ticaret
(Milyar Dolar)
Hacim
İhracat
İthalat
Denge
371,0
197,9
173,1
24,8
280,7
153,0
127,7
25,3
383,5
201,9
181,6
20,3
446,8
230,5
216,3
14,2
493,5
250,6
242,9
7,7
GSYİH (Milyon
Dolar)
Reel GSYİH Artış
Oranı
Kişi Başına
GSYİH (Dolar)
Enflasyon Oranı
a:Gerçekleşme b:EIU tahminleri c:EIU öngörüsü
Kaynak: EIU- Economist Intelligence Unit, Brazil, Country Report, Şubat 2011.
2010 verilerine göre Brezilya, dünyanın en büyük 24. ihracatçısı ve 22. ithalatçısı
olmuştur. Brezilya’nın 2009 yılındaki en büyük dış ticaret ortağı toplam ihracatının
%15,3’ü ve toplam ithalatının %12,5’i ile Çin olmuştur. Brezilya’nın ana ihracat
partnerlerin sırası ile Çin, ABD, Arjantin, Hollanda ve Almanya olarak sıralanırken
ithalatındaki partnerleri ABD, Çin, Arjantin, Almanya ve Güney Kore’dir.
Brezilya, geleneksel pazarı olan Amerika kıtası ve Avrupa Birliği’nin yanında son
dönemde Afrika, Ortadoğu, Doğu Avrupa ve Asya pazarlarıyla yaptığı dış ticaretin
oranını önemli ölçüde arttırmıştır. Güney-Güney ticareti olarak tanımlanan ve dünya
ticaretinde daha da ağırlık kazanan eğilimde Brezilya’nın payı büyüktür. Brezilya dış
ticarette sergilediği başarısını ithal-ihraç mallarını çeşitlendirerek ve geleneksel
pazarların dışında kalan pazarlara açılarak elde etmiştir.
Brezilya’nın 2010 yılındaki ilk beş ihracat ürünü; Demir cevherleri ve konsantreleri,
Ham petrol, Kamış/pancar şekeri ve kimyaca saf sakkaroz (katı halde), Soya fasulyesi
ve Kümes hayvanlarının etleri ve yenilen sakatatı olarak yer alırken, ithalatındaki ilk
beş ürün ise; Petrol yağları ve bitumenli yağlardan elde edilen yağlar, Ham petrol,
Otomobil, steyşın vagonlar, yarış arabaları, Kara taşıtları için aksam, parçaları, Petrol
gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar olarak sıralanmıştır.
4
Sektörlere Göre Dış Ticaret
İHRACAT (MİLYON DOLAR)
Ürün Kodu
Ürün Adı
Tüm Ürünler
2008
197.942
2009
152.995
2010
201.915
‘2601
Demir cevherleri ve konsantreleri
16.539
13.247
28.912
‘2709
Ham petrol
Kamış/pancar şekeri ve kimyaca saf sakkarozlar (katı
halde)
13.683
9.351
16.293
‘1701
5.483
8.378
12.762
‘1201
Soya fasulyesi
10.952
11.424
11.043
‘0207
Kümes hayvanlarının etleri ve yenilen sakatatı
6.013
4.495
5.952
‘0901
Kahve; kahve kabuk ve kapçıkları
Soya fasulyesi yağı üretiminden arta kalan küspe ve
katı atıklar
4.168
3.791
5.204
4.364
4.593
4.719
‘4703
Sodalı ve sülfatlı odun hamuru
3.774
3.073
4.434
‘8703
Otomobil, steyşın vagonlar, yarış arabaları
4.976
3.245
4.417
‘8802 er hava taşıtları, uzay araçları
5.498
3.871
3.999
‘8708
Kara taşıtları için aksam, parçaları
3.510
2.417
3.425
‘0202
Sığır eti (dondurulmuş)
Petrol yağları ve bitumenli yağlardan elde edilen
yağlar
3.710
2.655
3.376
4.785
3.086
3.061
‘2401
Yaprak, tütün ve tütün döküntüleri
2.683
2.992
2.707
‘7207
Demir/alaşımsız çelikten yarı mamüller
3.741
1.669
2.434
‘1005
Mısır
1.405
1.302
2.216
‘7202
Ferro alyajlar
Meyve ve sebze suları (fermante edilmemiş, alkol
katılmamış)
2.307
1.427
2.039
‘2009
2.152
1.752
1.925
‘7108
Altın (ham, yarı işlenmiş, pudra halinde)
1.033
1.401
1.802
‘2818
Suni korendon aluminyum oksit ve hidroksit
1.576
1.326
1.774
‘8704
Eşya taşımaya mahsus motorlu taşıtlar
2.176
962
1.687
‘8409
İçten yanmalı, pistonlu motorların aksam-parçaları
Soya yağı ve fraksiyonları (kimyasal olarak
değiştirilmemiş)
Dozerler, grayder, skreyper, ekskavator, küreyici,
yükleyici vb.
1.661
913
1.507
2.671
1.234
1.352
1.705
594
1.350
2.405
1.671
1.285
2008
173.197
2009
127.647
2010
181.649
‘2304
‘2710
‘1507
‘8429
‘8517
Telli telefon-telgraf için elektrikli cihazlar
Kaynak: İGEME Brezilya Ülke Raporu Mart 2011
İTHALAT (MİLYON DOLAR)
Ürün Kodu
‘2710
Ürün Adı
Tüm Ürünler
Petrol yağları ve bitumenli minerallerden elde edilen
yağlar
9.690
4.538
11.125
16.574
9.206
10.097
Otomobil, steyşın vagonlar, yarış arabaları
5.343
5.466
8.543
‘8708
Kara taşıtları için aksam, parçaları
4.982
3.652
5.233
‘2711
Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar
3.710
2.359
4.038
‘8542
Elektronik entegre devreler
3.466
2.866
3.913
‘8517
Telli telefon-telgraf için elektrikli cihazlar
Tedavide/korunmada kullanılmak üzere hazırlanan
ilaçlar (dozlandırılmış)
4.524
2.848
3.361
‘3004
2.649
2.633
3.146
‘8529
Radyo, televizyon, radar cihazları vb. cihazların
1.685
1.162
3.024
‘2709
Ham petrol
‘8703
5
aksam ve parçaları
‘2701
Taşkömürü; taşkömüründen elde edilen briketler,
topak vb. katı yakıtlar
2.782
2.067
2.930
‘3002
İnsan ve hayvan kanı, serum, aşı, toksin vb. ürünler
1.364
1.589
2.600
‘3104
Postaslı mineral/kimyasal gübreler
3.857
2.113
2.263
‘8704
Eşya taşımaya mahsus motorlu taşıtlar
1.176
1.397
2.016
‘8471
Otomatik bilgi işlem makinaları, üniteleri
1.614
1.437
1.927
‘7403
1.946
1.036
1.903
‘8443
Arıtılmış bakır, işlenmemiş bakır alaşımları
Matbaacılığa mahsus baskı makineleri, yardımcı
makineler
1.505
1.222
1.779
‘2933
Sadece azotlu heterosiklik bileşikler
1.538
1.547
1.764
‘8411
2.212
2.051
1.763
‘8473
Turbojetler, turbo-propeller, diğer gaz türbinleri
Yazı, hesap, muhasebe, bilgi işlem, büro için diğer
makina ve cihazların parçaları
1.431
1.281
1.715
‘3808
Böcek, mantar ilaçları
1.268
1.301
1.534
‘1001
Buğday ve mahlut
Hava-vakum pompası,
vantilatör, aspiratör
1.874
1.209
1.528
‘8414
‘8409
‘8483
hava/gaz
kompresörü,
İçten yanmalı, pistonlu motorların aksam-parçaları
Transmisyon milleri, kranklar, yatak kovanları, dişliler,
çarklar
‘4011
Kauçuktan yeni dış lastikler
Kaynak: İGEME Brezilya Ülke Raporu Mart 2011
865
823
1.430
1.433
941
1.341
1.302
938
1.330
969
679
1.287
Başlıca Sektörler
Tarım ve Hayvancılık:
Dünya tarım topraklarının yüzde 22’sine sahip olan Brezilya’da tarım sektörü çeşit
açısından çok zengindir ve ülke gıda konusunda büyük ölçüde kendi kendine
yetebilmektedir. Brezilya dünyanın;
1. şeker üreticisi ve ihracatçısı,
1. kahve üreticisi ve ihracatçısı,
1. portakal suyu üreticisi ve ihracatçısı,
1. alkol üreticisi ve ihracatçısı,
1. et üreticisi ve 2. ihracatçısı,
1. tavuk eti ihracatçısı ve 3. kanatlı hayvan eti üreticisi,
1. tütün ihracatçısı ve 2. tütün üreticisi,
2. soya fasulyesi üreticisi ve ihracatçısı,
2. şekerli mamüller üreticisi,
3. ananas üreticisi,
4. mısır üreticisi,
5. kakao üreticisi,
5. süt üreticisi,
5. bira üreticisi,
5. çikolata üreticisidir.
Dünya tarım ve gıda sanayi ürünleri dış ticaretinde fazla veren ülkelerin başında
Brezilya gelmektedir. Ülkenin dış ticaret rakamları incelendiğinde, net bir tarım ve gıda
sanayi ürünleri ihracatçısı olduğunu söylemek mümkün bulunmaktadır.
6
Modern teknolojilere giriş yapılarak, tarımda makinalaşma oranı yükselmiş, gübreleme,
sulama metodları yaygınlaştırılmıştır. Tarım ve canlı hayvan üretiminde artış,
ekonominin istikrara kavuşmasına ve fakir kesimin hayat standartlarının yükselmesine
katkı sağlamıştır. Bilhassa ulaşım gibi altyapı eksikliği tarımsal ürünlerina arzını
olumsuz etkileyen faktörler olarak göze çarpmaktadır.
Sanayi:
Brezilya’da yaklaşık 8,4 milyon kişinin istihdam edildiği imalat sanayisi, büyüklük ve
çeşitlilik açısından Latin Amerika ülkeleri arasında birinci sırada yer almaktadır.
Makinalar, elektrikli ekipmanlar ve otomotiv gibi geleneksel sektörlerin yanı sıra;
havacılık sanayi ve telekomünikasyon ekipmanları alanınnda son on yılda önemli
atılımlar gerçekleştirmiştir. Sanayi yapısı, yoğun bir şekilde “eski” ağır endüstrilerde
(çelik, metalurjik ürünler, makinalar, elektrik ve iletişim ekipmanları ve araçları),
kimyasallar/petrokimyasallarda, yiyecek ve içecek, tekstil, giyim ve ayakkabı, selüloz ve
kağıt, plastik sektörlerinde yoğunlaşmaktadır. Bu sektörler toplam sanayi üretiminin
yaklaşık yüzde 80’ini oluşturmaktadır. Bu sektörlerin yeni teknolojilere ihtiyacı olduğu
gibi, gelişmiş malzeme ve biyoteknolojilerin kullanılması gerekliliği ortaya çıkmıştır. Bu
süreç Brezilya pazarının dışa açılmasını sağlamıştır.
Brezilya sanayi sektörü uzun süren durgunluk süreci geçirmiştir. Bu durgunluk
sürecinde teknoloji uyumunda yaşanan ciddi sıkıntılar, demode olmuş yönetim
metodları ve organizasyon yapıları, maliyet, üretim ve kalite açısından yaşanan
verimsizlik gibi konular sanayinin liberalizasyona gitmesini zorunlu kılmıştır.
Liberalizasyon süreci, radikal bir şekilde ekonominin değişmesine neden olmuş, sanayi
üzerinde güçlü rekabet devirleri söz konusu olmuş, ithalat girdi kullanımı artmış,
otomasyon, üretkenlik ve kalite programları gibi tekniklerle üretim süreçleri rasyonalize
edilmiştir.2
Bankacılık:
Brezilya’da en büyük 50 bankadan 20’si yabancı sermayeye aittir. Kasım 2008’de
Banco Itau ve Unibanco birleşerek ülkenin en büyük bankasını oluşturmuştur. Daha
önce Banco Itau ve Unibanco dünyanın en büyük bin bankası listesinde 50’nci ve
66’ncı sırasında iken birleşmeden sonra bu sıralamada 33’üncü sıraya yükselmiştir. Bu,
son yıllarda bir Latin Amerika bankasının yükselebildiği en yüksek sıra olarak dikkat
çekemektedir.
Brezilya Merkez Bankası’nın verilerine göre bu birleşme 357 milyar dolarlık bir varlığa
sahip ve toplam 111 milyar dolar alacağı bulunan bir banka yaratmıştır. Itau Unibanco
Multiplo 26 milyar doları aşkın özsermayesiyle Brezilya’daki bankalar arasında
tablonun en üst sırasına yerleşmiştir. Banco Itau geçtiğimiz yıl 16,72 milyar dolarla
sıralamada ikinci konumda iken, Unibanco 14,35 milyar dolarla üçüncü sırada yer
almaktadır. Sıralamanın önceki lideri Banco Bradesco şu anda 21,47 milyar dolarlık öz
sermyesiyle ikinci sırada yer almakta olup, bu rakam bir önceki yıla göre yüzde 25’lik
bir artışı temsil etmektedir. Itau/Unibanco anlaşması diğer yerel finans kuruluşlarını
2
İGEME, Mart 2011 Brezilya Ülke Raporu
7
global krizin de etkisiyle daha fazla konsolide edebileceğinden, 2010 yılında Brezilya
bankacılık sektöründe yeni gelişmeler olabileceği tahmin edilmektedir. 3
Müteahhitlik Hizmetleri:
İnşaat sanayi, 1990’lardaki ekonomik çöküşten son derece olumsuz etkilenmiş, fakat
1996’dan itibaren iyileşmeye başlamıştır. Fiyat istikrarı yeni konutlara olan talebi artırıp,
sektörel üretim, 1996’da %5,2, 1997’de %8,5 oranında genişleme göstermiştir. 1997’de
ekonomik istikrarsızlığın sektörü yaralmasına rağmen, bu durum 1998 yılında
demiryolları, limanlar, anayolları, elektrik ve telekomünikasyonun özelleştirilmesi ile
telafi edilmiştir. Özelleştirme çabaları, yatırım projeleri dalgası yaratmıştır. Brezilya’nın
gelişim periyodunda yapılan önemli kamu yatırımlarıyla büyüyen önemli inşaat
firmaları, son zamanlarda faaliyetlerini deniz ötesi ülkelere yaymakta başarılı olmuştur.
Brezilya’nın 2014 yılında Dünya Kupasına ve 2016 yılında Olimpiyatlara ev sahipliği
yapacak olması müteahhitlik sektöründe önemli fırsatlar yaratmaktadır.
Ulaştırma ve Telekomünikasyon Altyapısı:
Brezilya’nın fiziki altyapısında karayolları, limanlar ve havaalanları açısından önemli
eksiklikler olup, iyileştirmeye yönelik çabalar sürdürülmektedir. 2014 yılında Dünya
Kupası, 2016 yılında Olimpiyatlara ev sahipliği yapacak olan Brezilya’nın altyapıdaki
iyileştirme çabalarına hız vereceği düşünülmektedir.
Karayolları: Hükümet karayollarını genişletmek, daha iyi yöentmek ve yol-köprü geçiş
ücretlerini daha iyi tahsis edebilmek için kamu-özel sektör işbirliğine yönelik özel sektör
işbirliğinin geliştirilmesi kapsamında imtiyazlar tahsis etmesine rağmen, 2002-2007
döneminde ciddi aksamalar olmuştur. Taşımacılığın %60’ı karayolları ile yapılmaktadır.
Ulusal Taşımacılık Konfederasyonu-CNT’ye göre, mevcut yolların sadece %12,5’i
döşenmiş durumdadır. Yabancı yatırımcıların yakından ilgilendikleri bu alanda vergi
kolaylıkları ve imtiyazlar Ekim 2007’den itibaren yeniden uygulanamaya başlamıştır.
Deniz taşımacılığı: Brezilya, 7.000km uzunluğundaki sahil hattı, 48.000 km nehir
hattıyla nehir ve deniz taşımacılığı yönünden büyük bir potansiyele sahiptir. Ayrıca mal
ihracatının %70’ini deniz taşımacılığı ile yapmaktadır. Çoğunlukla idaresi devlet
tarafından yapılan limanlar, özel sektör tarafından işletilmekte olup, modernizasyon
çalışmaları sürmektedir.
Hava Yolları: Brezilya’da 67’si uluslararası olmak üzeri 4.000’in üzerinde havaalanı
bulunmaktadır. Ülke, sahip olunan toplam havaalanı bakımından dünyada 2. sırada yer
almaktadır. Havaalanı sayısının bu kadar yüksek olmasının sebebi ise; ülkenin sahip
olduğu toprakların çok geniş olmasıdır. Bu sebepten ülkede hava taşımacılığı önemli
olup, sivil havacılık sektöründe dünyada ilk sıralarda yer almaktadır. Son zamanlarda
yapılan düzenlemelerde fiyatlarda düşme gözlenmesine rağmen, hava ulaşımı yüksek
maliyetlidir. Brezilya’da 150’den fazla iç hat uçuşu bulunmaktadır ve iç hatlarda taşınan
yolcu sayısı 50 milyon kişiyi, dış hat uçuşlarında taşınan yolcu sayısı ise 6,4 milyonu
aşmıştır.
3
İGEME, Mart 2011 Brezilya Ülke Raporu
8
Demiryolları: Brezilya yaklaşık 30.000 km uzunluğunda etkin sayılmayan bir demiryolu
ağına sahiptir. Demiryolları kara taşımacılığına kıyasla ucuzdur. Yük taşımacılığının
%25’i demiryolu ile yapılmaktadır. Hükümet 2014’te tamamlanmak üzere Sao PauloRio de Janeiro arasında hızlı tren projesi başlatmıştır.
Telekomünikasyon: 2008 yılı için sabit telefona sahip olma oranı %20,6; mobil telefon
hattına sahip olma oranı ise %79,5’tir. Mobil teknolojinin ucuz olması, düşük gelirlilerin
de telefon sahibi olmasının ve kullanım oranının yükselmesinin başlıca sebebidir.
İnternet kullanım oranı her 100 kişide 59,9 kişi olup internet kullanım oranı çok hızlı
artmaktadır. Devletin altyapı girişmlerinde iletişim ve bilişim öncelikli sıradadır. 4
Enerji:
Brezilya için iki temel enerji kaynağından bahsedilebilir: petrol ve hidroelektrik. Bunun
yanı sıra demir cevheri, boksit ve manganez rezervleri de oldukça verimlidir. Petrol,
enerji tüketiminin %45’ini karşılamakta olup, doğal gaz tüketimi giderek artmaktadır.
Hidroelektrik alanında dünyanın en büyük üreticisidir ve ülkede tüketilen toplam
elektriğin %95’inden fazlasını karşılamaktadır.
Petrol rezervleri açısından dünya sıralamasında on yedinci, Latin Amerika ülkeleri
arasında, Venezuela ve Meksika’dan sonra 3. sırada yer almaktadır. 2008 yılında
Petrobas tarafından tupi ve Jupiter’de, 2009 yılında Rio de Janeiro açıklarında derin
sularda bulunan petrol yatakları ve doğal gaz kaynakları Brezilya’ya petrol ve doğal gaz
ihracatçısı bir ülke olma özelliğini kazandıracaktır.
Güneş, rüzgar enerjisi, bio enerji gibi alternatif enerji kaynaklarına ilişkin projeler de
mevcuttur. Kömür daha çok çelik endüstrisi tarafından tüketilmektedir. Hükümetin
yürürlüğe koyduğu PAC-“Gelişmeyi Hızlandırma Programı”nda hidroelektrik
santrallerinin kurulması, çevreyi kirletmeyen elektrik üretim tesislerinin artırılması, 2013
yılına kadar 3. nükleer santralin tamamlanması, 4-8 nükleer santralin 2030 yılına kadar
inşaası planlanmaktadır.5
Madencilik:
Brezilya, büyük ölçüde mineral kaynaklarına sahiptir. Dünyanın en büyük üreticisi ve
ihracatçısıdır. Demir rezervleri dünya toplamının üçte birine denk gelmektedir. Latin
Amerika’nın en büyük boksit yataklarına sahip ülkesi Brezilya’dır. Ülke açısından diğer
önemli madenler ise, manganez, kömür, krom, altın ve çinkodan oluşmaktadır.
Dünyadaki en geniş niyobyum yatakları Amazon bölgesinde bulunmakta ve Brezilya,
dünya rezevlerinin %78’ini elinde tutmaktadır. Kıymetli ve yarı kıymetli taşlar, bakır,
berilyum, alçı taşı, kireç taşı, uranyum, toryum ve zirkonyum yönünden de Brezilya’nın
bol rezervleri mevcuttur.
Zengin yer altı kaynaklara sahip olan Brezilya, 1995 yılında kabul edilen anayasa
değişikliği ile madencilik sektöründe yabancı yatırıma izin vermiştir. Yabancı ülkeler,
özellikle altın keşfine yönelik ilgi ve istek göstermektedir. Dünyanın en büyük demir
4
5
İGEME, Mart 2011 Brezilya Ülke Raporu
İGEME, Mart 2011 Brezilya Ülke Raporu
9
cevheri üreticisi olan Brezilya’da, Çin’in artan demir cevheri talebi, Brezilya’nın
ihracatında önemli bir artışa dolayısıyla yatırımların büyümesine, yabancı yatırımların
katkılarının artmasına yol açmıştır.
Brezilya’da Yabancı Yatırımlar
Brezilya’da yabancı yatırımlara uygun koşullar sağlanmasına rağmen, devlet tekelinde
olan petrol arama ve çıkarma, iletişim-medya, maden cevherleri, atom enerjisi,
madenler ve diğer minerallerin araştırılması ve çıkarılması, kırsal bölgelerde mülkiyet
edinme, hava taşımacılığı ve finans sektörlerinin bazı dallarında yabancı yatırımlara
bazı kısıtlamalar getirilmiştir. Yapılan anayasa değişiklikleriyle, yerli ve yabancı
sermayeye sağlanan teşviklerin arasındaki farklılıkların yok edilmesine çalışılmaktadır.
Devlet tekelindeki telekomünikasyon, petrol ve doğal gaz dağıtımı özel sektöre
açılmıştır.
Brezilya hükümeti, ülkenin ekonomik büyümesine katkıda bulunacağına inanılan ve
hükümetin öncelikli alanlar listesinde yer alan sektörlerdeki yatırımlara teşvik
sağlamaktadır. Bu alanlar; tarım, teknoloji, emek ağırlıklı sanayi kolları ile ihtiyacı ithalat
yoluyla karşılanan malların üretimini kapsamaktadır. Turizm, ağaçlandırma, gemi
yapımı, selüloz, kimya, petro-kimya, otomotiv, uçak sanayi ile tekstil ve yiyecek
maddeleri sektörleri de teşvik sağlanan alanlardır.
Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Örgütü (UNCTAD) tarafından yayınlanan 2009
Dünya Yatırım Raporu’na göre Brezilya; Hong Kong, Çin, Singapur, Meksika ve Rusya
Federasyonu ile birlikte gelişmekte olan ülkeler arasında en fazla stoğa sahip ülkeler
arasında yer almıştır. 6
Ülkeler İtibarı ile Doğrudan Yabancı Yatırımlar (milyon $)
Ülke
Değer
Değer
Değer
2007
2008
2009
1 Hollanda
8.116,13
4.623,68
5.721,78
2 ABD
6.039,19
6.917,95
4.878,32
3 İspanya
2.163,52
3.787,47
3.415,19
4 Almanya
1.756,78
1.036,57
2.459,22
5 Fransa
1.214,40
2.856,13
2.136,48
6 Japonya
464,63
4.098,78
1.672,57
7 Kanada
818,35
1.438,02
1.371,41
8 Kayman Adaları
1.604,47
1.554,67
1.091,97
9 Şili
715,76
263,40
1.026,73
10 Birleşik Krallık
1.003,54
641,00
1.025,17
54 Türkiye
4,88
2,19
4,01
Diğer
9.802,92 16.666,45
5.641,12
Toplam
33.704,58 43.886,30 30.443,97
2009 Pay
(%)
18,79
16,02
11,22
8,08
7,02
5,49
4,50
3,59
3,37
3,37
0,01
18,53
100,00
Kaynak: Brezilya Merkez Bankası
6
İGEME, Mart 2011 Brezilya Ülke Raporu
10
Sektörler İtibarı ile Doğrudan Yabancı Yatırımlar, 2009
Hizmet Sektörü
15%
Sanayi Sektörü
Tarım, Hayvancılık ve
Madencilik Sektörü
46%
39%
Kaynak: Brezilya Merkez Bankası
Kümülatif Doğrudan Yabancı Yatırımlar, 2010
Ülke
Milyar $
1
ABD
2.581
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
38
Fransa
İngiltere
Almanya
Hong Kong
Belçika
Hollanda
İspanya
Çin
Kanada
İsviçre
İtalya
Brezilya
Avusturalya
Meksika
Türkiye
1.207
1.169
1.057
962
741
687
668
574
528
514
405
349
329
328
84
Kaynak: CIA The World Factbook
11
Türkiye-Brezilya Ekonomik İlişkileri
Türkiye, Latin Amerika’daki en büyük ticaret partneri olan Brezilya ile siyasi ve
ekonomik ilişkilerin geliştirilmesine büyük önem vermektedir. Aynı şekilde Türkiye de
Brezilya’nın yeni ticari ve yatırım açılımları için belirlediği ülkelerin başında gelmektedir.
Ayrıca Brezilya’nın gelişen ekonomisi ile gelecekte dünyanın en büyük
ekonomilerinden biri olarak öngörülmesi ülkenin önemini artırmaktadır.
TPAO ile Brezilya Ulusal Petrol Şirketi PETROBRAS Karadeniz’de müştereken (300
milyon ABD Doları tutarında bir proje kapsamında) petrol arama çalışmaları
yürütmektedir. Brezilya şirketleri Madencilik (Karadeniz Bölgesi ve Kars’ta nikel) ve
Uçak Sanayi (Embraer) alanlarında ülkemizde yatırım planlamaktadırlar. Nisan 2009’da
başlanan İstanbul-Sao Paulo uçak seferleri ticari ilişkilerimizin artırılmasına da katkıda
bulunmaktadır.
Türkiye’nin Brezilya ile işbirliğini geliştirmesi, ülkemizin MERCOSUR pazarındaki
fırsatlardan daha çok yararlanmasını sağlayacaktır. Büyükbaş hayvancılık konusunda
ileri seviyede olan Brezilya’nın en büyük pazarlarından birisi Ortadoğu’dur. Brezilyalı
firmaların bu konudaki know-how’ını Türkiye’ye getirerek bir üs yapıp, Ortadoğu’ya
buradan ulaşmalarının her iki ülke için de karlı olacağı düşülnülmektedir. Ayrıca iki ülke
çok sayıda tarım ürününe sahip olsa da, bu durum mevsim farklılığı bulunduğu için
ticari işbirliğine engel değildir.
Ticari ve Ekonomik Nitelikli Anlaşmalar
•
•
•
•
Ticari ve Ekonomik İşbirliği Anlaşması: 1995 yılında imzalanmıştır.
Hava Ulaştıma Anlaşması (HUA): 2006 yılında imzalanmıştır.
Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşması (ÇVÖ): 2010 yılında
imzalanmıştır.
Serbest Ticaret Anlaşması (STA): Brezilya Mercosur üyesidir. Mercosur ile
STA müzakereleri devam etmektedir.
İki ülke arasındaki vize uygulamaları
TÜRKİYE’NİN UYGULADIĞI
REJİM
TÜRKİYE’YE UYGULANAN
REJİM
Diplomatik
Resmi
Umuma
Mahsus
Diplomatik Resmi
Umuma
Mahsusu
Muaf
Muaf
Muaf
Muaf
Muaf
Muaf
12
Dış Ticaret
Brezilya Türkiye’nin Latin Amerika’daki en büyük dış ticaret partneridir. 2010 yılında
Türkiye ile Brezilya arasındaki dış ticaret hacmi %31,29 artmıştır.
Türkiye-Brezilya Dış Ticareti (1000 $)
YILLAR
İHRACAT (X)
İTHALAT (M)
43.921
33.658
407.372
226.199
0,11
0,15
-363.451
-192.541
451.294
259.857
41.679
89.817
48.978
302.505
212.121
236.091
0,14
0,42
0,21
-260.825
-122.303
-187.112
344.184
301.938
285.069
50.165
69.355
103.457
401.826
566.292
798.575
0,12
0,12
0,13
-351.660
-496.937
-695.117
451.991
635.648
902.033
121.881
229.913
318.027
934.782
1.172.669
1.423.867
0,13
0,19
0,22
-812.900
-942.755
-1.105.840
1.056.663
1.402.582
1.741.895
388.206
614.115
1.105.889
1.347.524
0,35
0,46
-717.683
-733.409
1.494.096
1.961.640
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
X/M
DENGE
HACİM
Kaynak: TUIK
Brezilya’ya İhracatımızda Başlıca Maddeler: Demir-çelik ana sanayi, Motorlu kara taşıtlarının
motorlarıyla ilgili parça ve aksesuarları, Tekstil elyafınından iplik ve dokunmuş tekstil, Motorlu
kara taşıtları ve motorları, Çimento, kireç ve alçı, Takım tezgahları, İşlenmiş sebze ve
meyveler, Meyveler, sert kabuklular, içecek ve baharat bitkileri, Ana kimyasal maddeler
(kimyasal gübre ve azotlu bileşikler hariç), Kimyasal gübre ve azotlu bileşikler.
Brezilya’dan İthalatımızda Başlıca Maddeler: Demir cevheri, Tahıl ve başka yerde
sınıflandırılmamış bitkisel ürünler, Demir-çelik dışındaki ana metal sanayi, Kağıt hamuru, kağıt
ve mukavva, Meyveler, sert kabuklular, içecek ve baharat bitkileri, Maden, taşocağı ve inşaat
makineleri, Demir-çelik ana sanayi, Başka yerde sınıflandırılmamış kimyasal ürünler, Sentetik
kauçuk ve plastik hammaddeler, Tahta plaka; kontrplak, yonga levha, sunta, diğer pano ve
tahtalar.
13
Türkiye’nin Brezilya’ya İhracatı (Dolar)
Ürün Kodu
Ürün Adı
Tüm Ürünler
‘2710
2009
2010
388.206.717
614.115.834
121.046.564
172.350.312
‘3430
Demir-çelik ana sanayi
Motorlu kara taşıtlarının motorlarıyla ilgili parça ve
aksesuarları
62.530.008
76.625.977
‘1711
Tekstil elyafınından iplik ve dokunmuş tekstil
49.119.695
64.375.900
‘3410
Motorlu kara taşıtları ve motorları
16.663.187
40.717.637
‘2694
Çimento, kireç ve alçı
6.504.982
23.010.450
‘2922
Takım tezgahları
9.275.792
20.465.870
‘1513
İşlenmiş sebze ve meyveler
10.439.539
18.575.415
‘113
17.110.036
18.315.643
‘2411
Meyveler, sert kabuklular, içecek ve baharat bitkileri
Ana kimyasal maddeler (kimyasal gübre ve azotlu
bileşikler hariç)
5.817.994
15.947.379
‘2412
Kimyasal gübre ve azotlu bileşikler
6.796.406
11.900.321
‘3511
Gemi
4.295.549
11.117.992
‘2899
Başka yerde sınıflandırılmamış metal eşya
2.596.864
10.610.230
‘2511
İç ve dış lastik
2.152.042
9.265.551
‘1729
Başka yerde sınıflandırılmamış tekstil ürünleri
2.830.752
9.143.307
‘2919
Diğer genel amaçlı makineler
1.418.385
8.531.714
‘2519
Diğer kauçuk ürünleri
4.850.448
7.234.798
‘2320
2.982.738
6.610.895
‘111
Rafine edilmiş petrol ürünleri
Tahıl ve başka yerde sınıflandırılmamış bitkisel
ürünler
4.581.238
6.442.845
‘1549
Başka yerde sınıflandırılmamış gıda maddeleri
7.276.137
5.974.820
‘1410
Kum, kil ve taşocakçılığı
3.910.753
5.681.033
‘2413
Sentetik kauçuk ve plastik hammaddeler
1.542.249
5.435.126
‘1722
Halı ve kilim
2.238.685
4.329.663
‘3610
Mobilya
1.501.096
4.158.975
‘2913
Mil yatağı, dişli, dişli takımı ve tahrik tertibatı
2.365.680
4.116.544
3.172.950
4.011.358
2009
2010
‘3190
Başka yerde sınıflandırılmamış elektrikli teçhizat
Kaynak: TUIK
Türkiye’nin Brezilya’dan İthalatı (Dolar)
Ürün Kodu
Ürün Adı
Tüm Ürünler
‘1310
1.105.889.970 1.347.524.962
‘111
Demir cevheri
Tahıl ve başka yerde sınıflandırılmamış bitkisel
ürünler
385.500.327
438.422.039
126.942.633
225.665.100
‘2720
Demir-çelik dışındaki ana metal sanayi
88.746.945
107.995.047
‘2101
Kağıt hamuru, kağıt ve mukavva
78.841.980
91.932.957
‘113
Meyveler, sert kabuklular, içecek ve baharat bitkileri
33.418.195
47.101.440
‘2924
Maden, taşocağı ve inşaat makineleri
22.305.469
35.526.642
‘2710
Demir-çelik ana sanayi
22.946.990
30.559.362
‘2429
Başka yerde sınıflandırılmamış kimyasal ürünler
30.189.568
29.679.562
‘2413
30.069.096
28.240.882
‘2021
Sentetik kauçuk ve plastik hammaddeler
Tahta plaka; kontrplak, yonga levha, sunta, diğer
pano ve tahtalar
14.478.245
26.281.451
‘2912
Pompa, kompresör, musluk ve vana
18.703.273
26.015.390
14
‘2010
‘2411
Kereste ve parke
Motorlu kara taşıtlarının motorlarıyla ilgili parça ve
aksesuarları
Ana kimyasal maddeler (kimyasal gübre ve azotlu
bileşikler hariç)
‘2430
Suni ve sentetik elyaf
‘3110
Elektrik mororu, jeneratör, trasformatörler
41.777.293
9.513.157
‘2922
Takım tezgahları
24.174.378
8.431.165
‘121
Sığır, koyun, keçi, at, eşek, bardo, katır v.b.
‘1920
Ayakkabı
Sabun, deterjan, temizlik , cilalama maddeleri;
parfüm; kozmetik ve tuvalet malzemeleri
‘3430
‘2424
‘1513
‘2423
İşlenmiş sebze ve meyveler
Tıpta ve eczacılıkta kullanılan kimyasal ve bitkisel
kaynaklı ürünler
‘3410
Motorlu kara taşıtları ve motorları
‘1532
Nişasta ve nişastalı ürünler
‘3120
Elektrik dağıtım ve kontrol cihazları
Kaynak: TUIK
37.726.600
25.916.735
21.734.868
23.999.217
12.746.483
23.462.485
4.987.494
21.107.408
-—
8.393.329
8.045.607
8.080.333
1.153.797
7.976.284
11.033.893
7.561.134
7.650.461
7.037.355
502.330
6.940.381
1.962.699
6.745.357
3.963.578
6.199.079
Türkiye-Brezilya Ekonomik İlişkilerinde Öncelikli Sektörler
- Başta altyapı / ulaştırma projeleri olmak üzere inşaat, mühendislik ve bu alanlara
bağlı danışmanlık hizmetleri
- İnşaat malzemeleri ve ekipmanları
- Sentetik iplik
- Tarım makineleri parçaları
- Bilgisayar ekipmanları
- Havacılık ekipmanları
- Telekomünikasyon ekipmanları
- Tıbbi ekipmanlar
- Hububat
- Elektrik ekipmanları (kablo, devre teçhizatları vb.)
- Otomotiv parçaları
- Organik tarım ürünleri
- Farmakolojik ham maddeler
- Kuru meyve ve kabuklu yemişler
- Fıdık ve mamülleri
- Zeytin ve zeytinyağı
- İşlenmiş doğal taşlar (blok mermer, traverten)
- Takım tezgahları (metal şekillendirme-kesme tezgahları ve presleri)
- Tekstil ve hazır giyim
15
DEİK/Türk – Brezilya İş Konseyi
Dışişleri Bakanlığının 2006 yılını Latin Amerika yılı ilan etmesi ile DEİK, Güney Amerika
ile ticari ve ekonomik ilişkilerin geliştirilmesi stratejisi çerçevesinde Brezilya ile somut
işbirliği alanlarını tespit ederek, ticari ve ekonomik ilişkilerin geliştirilmesine esas teşkil
edecek mekanizmalar oluşturmayı hedef belirlemiştir. Bu itibarla, Dışişleri Bakanı
Abdullah Gül’ün, hükümet temsilcileri, işadamları, basın ve TBMM’den temsilciler ile
birlikte 2006 yılı başındaki Brezilya ziyareti sırasında, 20 Ocak 2006 tarihinde, FIESP
(Federation of the Industries of the State of Sao Paulo) ile bir Niyet Antlaşması
imzalanarak DEİK bünyesinde Türk-Brezilya İş Konseyi kurulmuştur.
Brezilya ile ülkemiz arasında kurulacak yakın işbirliği, Brezilya ile birlikte Arjantin,
Paraguay ve Uruguay’ın üye oldukları MERCOSUR (Güney Amerika Ülkeleri Ortak
Pazarı) ile ortaya çıkacak geniş pazardan Türk firmalarının da yararlanmasına yol
açacaktır. Diğer yandan, Brezilyalı firmalar Türkiye üzerinden Avrupa ve diğer komşu
ülke pazarlarına girme şansına sahip olabileceklerdir.
Müstakil bir İş Konseyi olan Brezilya İş Konseyi, 2006 yılında kuruluşunun akabinde
Brezilyalı bir işadamı heyetini misafir ederek buradaki iş olanakları hakkında
bilgilendirmiş, üyeleri ile bir araya getirmiştir. 2007’de imzalanan Kuruluş Antlaşması
ile iki ülke arasında dönüşümlü olarak Ortak Yıllık Konferansların düzenlenmesi
hedeflenmektedir.
Konferanslar, seminerler ve ikili görüşmeler gerçekleştirmenin ve iki ülkenin iş
dünyasını bilgilendirerek bir araya getirmenin yanı sıra İş Konseyi, ticareti ve ortak
girişimleri kısıtlayıcı mevzuat ve uygulamaları tespit ederek bunların kaldırılması veya
iyileştirilmesi yönünde iş dünyasını temsilen ilgili merciilerle görüşmeyi de
hedeflemektedir.
Türk-Brezilya İş Konseyi son dönem faaliyetleri kapsamında; Brezilya Devlet Başkanı
Luiz Inacio Lula da Silva’nın ziyareti kapsamında 21 Mayıs 2009 tarihinde Çırağan
Sarayı’nda Türkiye-Brezilya İş Forumu düzenlendi.
Dış Ticaretten Sorumlu Devlet Bakanı Sn. Zafer Çağlayan Başkanlığındaki Ticaret
Heyeti ile12-18 2009 tarihleri arasında Şili-Brezilya Seyahati düzenlendi.
Brezilya Dış Ticaret ve Tanıtım Birimi Direktörü Norton Rapesta 5 Ocak 2010 tarihinde
toplanıldı.
T.C. Brezilya Büyükelçisi Sayın Ersin Erçin 12 Ocak 2010 tarihinde TOBB Plaza’da
toplantı yapıldı.
DEİK/Türk-Brezilya İş Konseyi Başkanı Aykut Eken’in ev sahipliğinde; Brezilya
Savunma Bakanı Sn. Nelson Jobim onuruna, Brezilya Büyükelçisi Marcelo Jardim,
Brezilya Başkonsolosu Michael Gepp, Dışişleri Bakanlığı İstanbul temsilcisi Doğan
Akdur, DEİK Genel Sekreteri Ufuk Yılmaz, Türk-Meksika İş Konseyi Başkanı Varol
Dereli ve Brezilya Savunma Bakanlığı mensuplarından oluşan 30 kişinin katılımlarıyla
30 Nisan 2010 tarihinde bir akşam yemeği düzenledi.
16
Sayın Başbakanımız Recep Tayyip Erdoğan’ın 25-30 Mayıs 2010 tarihleri arasında
Brezilya’ya yapmış olduğu resmi ziyaret vesilesiyle, beraberindeki resmi ve özel sektör
temsilcilerinden oluşan bir heyet ile 25-30 Mayıs 2010 tarihleri arasında BrezilyaTürkiye İş Forumu düzenlendi.
DEİK/Türk-Brezilya İş Konseyi Başkanı Aykut Eken’in ev sahipliğinde; DEİK’in Brezilya
karşı kanat kuruluşu FIESP Heyeti’nin Türkiye ziyareti onuruna 17 Haziran 2010
tarihinde, FIESP Başkanı Miguel Haddad, Brezilya Başkonsolosluğu Ticaret Müşaviri
Samuel Bueno, Türk-Meksika İş Konseyi Başkanı Varol Dereli, Türk-Brezilya İş
Konseyi Başkan Yardımcısı Silvyo Benbassat, İş Konseyi üyelerinden Arif Kenan
Turkantos, Namık Kemal Ekinci ve FIESP mensuplarından oluşan 30 kişi katılımıyla bir
akşam yemeği düzenlendi.
DEİK/Türk-Amerika İş Konseyleri Brezilya Etanol üreticileri heyetinin İstanbul’daki
temasları kapsamında 26 Kasım 2010 tarihinde DEİK/Türk-Brezilya İş Konseyi Başkanı
Aykut Eken’in ev sahipliğini yaptığı bir yuvarlak masa toplantısı düzenlendi.
17