ATIKSU UZAKLAŞTIRMA DERSİ Ders Kodu: 0503603 Ders Saati: 5 Ders Kredisi: 4 Yararlanılacak Kaynaklar: • Su Temini ve Çevre Sağlığı (Mehmet Karpuzcu, İTÜ İnşaat Fak. Çevre Müh. Bölümü) • Su ve Atıksu Teknolojisi (Yılmaz Muslu, Bilim Teknik Yayınevi) • Su Temini ve Atıksu Uzaklaştırılması Uygulamaları (Dincer Topacık-Veysel Eroğlu, İTÜ İnşaat Fak. Matbaası) GİRİŞ • Su Temini tesisleri ile yerleşim merkezlerine dağıtılan sular, kullanıldıktan sonra başka bir sistemle uzaklaştırılır. • Yağış suları da çevreye zarar vermeyecek şekilde drene edilir. • Kullanılmış suların (atık suların) ve yağmur sularının kanallarda toplandıktan sonra çevreye zarar vermeyecek şekilde bertaraf edilmesi, bu dersin konusunu oluşturmaktadır. • Yağmur suları kullanılmış sulara nazaran daha temiz olduğundan, yüzey sularına verilmeleri, sulama suyu olarak kullanılmak üzere göletlerde biriktirilmeleri, kuru vadilere veya zemine sızdırılmaları her zaman mümkündür. • Kullanılmış sular da yerleşim bölgelerin dışında toplandıktan sonra yüzey sularına veya zemine verilebilir. • Kullanılmış suların verildiği ortama “alıcı ortam” denir. • Kullanılmış sular alıcı ortama verilmeden önce alıcı ortamın özelliklerine ve kullanma amaçlarına bağlı olarak belirli derecede temizlenmelidir. • Kullanılmış suları yeteri kadar temizledikten sonra sulama suyu olarak ta kullanmak mümkündür. • Kullanılmış suları ve yağış sularını toplayan, • Alıcı ortamlara götüren, • Alıcı ortamlara verilmeden önce gerektiği kadar temizleyen tesislerin hepsine birden “Çevre Sağlığı Tesisleri” denir. Çevre sağlığı tesislerinin çevre kirlenmesi açısından önemi büyüktür.Kullanılmış suların çevreye zarar vermeden toplanması halk sağlığı problemlerini azaltır.Çevre sağlığı tesislerinin inşasından sonra salgın hastalıklardan ölenlerin oranında önemli düşüşler olmuştur. Bir çevre sağlığı tesisi genel olarak şu elemanlardan oluşur: • Kullanılmış suları oluştukları yerlerden caddedeki kanallara götüren bağlantı kanalları, • Yağmur suyu ağızlıkları: Cadde arklarında biriken yağış sularının kanallara girmesini sağlar, • Cadde ve toplama kanalları: Evlerden ve küçük caddelerden gelen kullanılmış suları alırlar, • Ana toplama kanalları: Şehrin en düşük kotlu noktalarından geçer ve toplama kanallarının suyunu alır, • Muayene ve havalandırma bacaları:Kanalların kontrolünü ve havalandırmasını sağlar, • Ters sifon,dolu savak ve su tutma hazneleri: Muayene ve Havalandırma Bacaları • Kanalların zemin yüzeyi ile bağlantısını sağlayan elemanlardır. • Kanalların kontrolü, temizlenmesi ve havalandırılması amacıyla yapılırlar. • Kanalların kavşak yerlerinde, eğim ve çapın değiştiği yerlerde, kanal yönünün değiştiği noktalarda, kanal başlangıcında teşkil edilirler. Ayrıca kavşak noktaları arasındaki mesafeler maks. baca aralığından büyükse ara noktalarda da baca yapılır. • İller Bankası Talimatnamesine göre maks. baca aralığı 0,20-0,50 m çaplı kanallar için 50 m, 0,600,80 m çaplı kanallar için 70 m’dir. Çevre Sağlığı Tesislerine Gelen Suların Kaynakları ve Özellikleri • Evlerden gelen kullanılmış sular • Sanayi tesislerinden gelen kullanılmış sular • Meskun bölgeden gelen yağış suları • Sızıntı suları olmak üzere 4 grupta incelenmiştir. Evlerden gelen kullanılmış sular • Bu sular şehir içme suyu şebekesi ile evlere verilen temiz suların çeşitli şekillerde kullanıldıktan sonra aldıkları şekildir. • Bol miktarda organik madde,sabun,deterjan ve diğer mutfak artıkları içerir. • Bu suların içindeki maddeler zamanla ayrışacak niteliktedir. • Ayrışma sonucunda H2S, NH3, CO2 ve CH4 gazları ortaya çıkar. • Bu sular hastalık yapan bakterilere de sahip olduğundan, bekletilmeden ve tekniğine uygun şekilde arıtıldıktan sonra uzaklaştırılmalıdır. EVSEL ATIK SULARIN ÖZELLİKLERİ Kalite parametresi Konsantrasyon (mg/L) Kuvvetli Orta Zayıf Toplam katı madde 1260 720 350 Çözünmüş toplam katı madde 850 500 250 Toplam askıda madde 350 220 100 Çökebilen madde (mL/L) 20 10 5 BOI5 400 220 110 KOI 1000 500 250 Toplam organik karbon 290 160 80 Toplam azot 85 40 20 Organik azot 35 15 8 Serbest Amonyak 50 25 12 Nitrit 0 0 0 Nitrat 0 0 0 Toplam fosfor 15 8 4 Klorür 100 50 30 Alkalinite (CaCO3) olarak 200 100 50 Yağ (Gres) 150 100 50 Sanayi Tesislerinden gelen kullanılmış sular • Bu suların özellikleri sanayi tesisinin cinsine bağlıdır. Alıcı ortamlara doğrudan verilebilecek kadar temiz olanların yanında, belediye kanallarına ve arıtım tesislerine verilemeyecek derecede kirli olanları vardır. • Asitli sular, sıcak sular (40-50 oC den fazla), benzin-benzol-gazolin gibi maddeleri içeren sular, fenol-siyanür-arsenik gibi zehirli kimyasal madde ihtiva eden sular belediye kanallarına doğrudan bağlanamazlar. Bazı sanayi atık sularının ortalama özellikleri Parametre Süt ve mamülleri Et ve mamülleri Tekstil (sentetik) BOI5 (mg/L) 1000 1400 1500 KOI (mg/L) 1900 2100 3300 Toplam katı madde 1600 (mg/L) Azot (mg/L) 50 3300 8000 150 30 Fosfor (mg/L) 12 16 6 pH 7 7 5 Yağ (gres) (mg/L) - 500 - Yağış suları • Binaların çatılarından, caddelerden, bahçe ve parklardan gelen yağmur sularıdır. • Bu sular toz, toprak, kum ve çakıl gibi inorganik maddelerle, yaprak, süprüntü ve çöp artıkları gibi organik maddeleri ihtiva ederler. • Sokakları temiz olmayan yerleşim merkezlerinde ilk düşen yağmurlardan sonra oluşan yağış suları alıcı sular için tehlikeli olabilir. Sızıntı suları • Yeraltında kanalların bağlantı yerlerinden kanallara sızan sular özellik itibari ile genel olarak temizdir. • Bölgedeki zemin ve yer altı suyunun durumuna göre, kanal debisinin hesabında miktar olarak göz önünde tutulur.