3-6 YAŞ Okul Öncesi Dönem

BÜYÜME GELİŞME
1
PSİKOSOSYAL GELİŞME
KURAMI (ERİC ERİCSON)
0-1YAŞ BEBEKLİK DÖNEMİ
• Güven – Güvensizlik
1-3 YAŞ OYUN ÇOCUKLUĞU DÖNEMİ
• Özerklik – Utanç, Şüphe
3-6 YAŞ OKUL ÖNCESİ DÖNEM
• Girişkenlik – Suçluluk
6-12 YAŞ OKUL ÇOCUKLUĞU DÖNEMİ
• Çalışkanlık – Aşağılık Kompleksi
2
13-20 YAŞ
ADÖLESAN- ERGENLİK DÖNEMİ
• Kendini tanıma – Rol Karmaşası
20-30 YAŞ
GENÇ YETİŞKİNLİK DÖNEMİ
• Yakınlık – Yalnızlık
30-60 YAŞ ORTA YAŞ DÖNEMİ
• Üretkenlik – Durgunluk
60 YAŞ-↑ ORTA YAŞ DÖNEMİ
• Mutluluk - Umutsuzluk
3
3-6 YAŞ
Okul Öncesi Dönem
(Girişkenlik – Suçluluk)
• Fizik, motor ve mental gelişimin en
belirgin olduğu dönemdir.
• Temel alışkanlıkların kazanılması bu
dönemde olur.
• Enerjisini öğrenme ve beceri geliştirmeye
yöneltir.
• Her şeyi merak eder.
4
• Cisimler, şekiller ve cinsiyet farklılıkları
ilgisini çeker.
• Kimlik kazanmaya ve amaçlı düşünmeye
başlar.
• Vijdan duygusu gelişir.
• Bu dönemde çocuk olgunlaşmaya başlar.
• Ericson bu dönemdeki çocuğu ‘girişken’
olarak açıklar.
5
• Çocukların sık sık utandırıcı sorular
sorması, hareketleri, gürültücü
davranışları çevresi tarafından
baskılanırsa, çocukta suçluluk duygusunun
gelişmesine neden olabilir.
• Yaptığı davranışlar başkaları tarafından
engellenir ve kötü olduğu söylenirse,
çocuk tüm yaşamı boyunca suçlu bir kişilik
geliştirebilir.
6
• Ailesini rol modeli olarak alır ve onları
taklit eder.
• Aile danışmanlığı ve ailenin davranışları
çok önemlidir.
“Bu dönemin en önemli özelliği çocuğun
yaptıklarının diğer kişiler tarafından
‘onaylanması, övülmesi ve
ödüllendirilmesi’ dir.
7
6-12 Yaş
Okul Çocukluğu Dönemi
(Çalışkanlık – Aşağılık Kompleksi)
• Fiziksel ve zihinsel becerilerini çok iyi
kullanır. Becerilerini geliştirmede yetişkinle
yarışır.
• Çalışkandır. Kendine güveni ve başarılarının
onayı için arkadaşa gereksinimi vardır.
• Ev ve aileden çok arkadaş ve toplum içinde
yer almaya başlamıştır.
8
• Arkadaş grubu içinde aktif ve kendi
becerilerini göstermeye isteklidir,
rekabet önemlidir. Liderlik önem
kazanır.
• Becerilerinin ve düşüncelerinin yalnız
aile tarafından değil, arkadaş ve toplum
tarafından da onaylanmasını ister.
9
• Çocuğun
öğrenme
ve
becerilerini
gösterme isteği engellenir veya aile
tarafından onaylanmazsa çocuk kendini
yetersiz ve değersiz bulur ve aşağılık
kompleksi gelişmesine neden olabilir.
10
PSİKOSEKSÜEL KURAM
(SİGMUND FREUD)
ORAL DÖNEM
ANAL DÖNEM
FALLİK DÖNEM
LATENT DÖNEM
GENİTAL DÖNEM
(0-1 YAŞ)
(1-3 YAŞ)
(3-5 YAŞ)
(6-12 YAŞ)
(12 –18 YAŞ)
11
3-5 Yaş
Fallik Dönem
• Bu dönemde çocuğun ilgi noktası kendi
cinsel organıdır.
• Kız ve erkek çocuklar birbirlerinden farklı
olduklarını algılamaya başlar.
• Cinsel ayrılıkların öğrenilmesi, cinsel benlik
duygusunun başlaması ve cinsiyete uygun
rollerin belirlenmesi bu yaşlarda iyice
kesinleşmiştir.
12
Çocuk cinsel yasakları ve değerleri hızla
öğrenir.
Erkek Çocukta;
• Erkek çocuk için penis, bütün benliği, varlığı
ile eşdeğer anlam ve önem kazanır.
13
• Toplumsal tutumların da desteği ile
erkek çocuğu kız çocuktan ayıran bu
‘üstün organla’ ilgili olarak, çocuk
zihninde bir takım korkular geliştirir.
• Kız çocukta penis olmadığını fark edince,
bunun kendisinde de yok edilebileceği
kaygısını yaşar.
14
• Ailede ve toplumda çocuğun
yaramazlıklarına, penisi ile oynamasına,
karşı bir ceza olarak penisin kesileceği
sıklıkla söylenir.
• Çocuklara ‘tutun şunu sünnet edelim,
vb...” biçimdeki korkutmalar, bu yaşlarda
yapılan sünnet ile penise zarar geleceği,
ceza olarak penisin kesileceği korkusunu
uyarır.
• Bu korku, iğdişlik korkusu/ Kastrasyon
Kompleksi olarak adlandırılır.
15
Kız Çocukta;
• Erkek çocukta var olan cinsel organın
kendisinde var olmayışı onda bir eksiklik
ve imrenme duygusu yaratır.
• Kız çocuk, erkek çocukla yarışarak
eksiklik duygusundan kurtulmaya çalışır.
16
Bu dönemin diğer önemli bir sorunu ‘Oedipus
Karmaşası’dır.
• Erkek çocuğun annesine, kız çocuğun babasına
karşı özel bir sevgiyle (aşk) yaklaşması ile
belirginleşen duygular olarak adlandırılır.
• Bu dönemde erkek çocuk babası, kız çocuk
annesi gibi olmak isterken aynı zamanda nefret
eder. Kız çocuğun anne, erkek çocuğun baba gibi
düşünme ve davranma eğilimine ‘Özdeşleşme’
denir.
17
Bu dönemde saplanmaya neden olabilecek
durumlar;
• Özdeşim olanakları yokluğu
• Ana-babanın aşırı itici, suçlayıcı, korkutucu
bağlayıcı ve düşkün tutumları, bu dönemde
saplanma ‘Genital Kişilik’ yapısının ortaya
çıkmasına neden olabilir.
18
Genital Kişilik;
• Yetişkin yaşamda kadının babadan,
erkeğin anneden kopamaması ve bir eş
seçememesi,
• Aşırı çekingenlik, girişimde bulunamama,
• Bedene bir zarar geleceği korkusu,
• Karşı cinse aşırı eleştiri ve olumsuz
tutumlar,
• Karşı cinse aşırı imrenme.
19
6-12 Yaş
Latent Dönem
(Gizlilik Dönemi)
• Çocuğun bedensel ve zihinsel gelişiminde
önemli bilişsel ve duygusal ilerlemeler olur.
• Zamanı, yeri, uzayı tanıması olgunlaşır.
• Neden-sonuç bağlantılarını gerçeğe uygun
kurabilir.
20
• Kavramsal ve soyut düşünme yetisinin
gelişmesi ile daha uygun ve geçerli
genellemeler yapabilir.
• Ego bu dönemde hızla gelişmektedir.
• Okul, oyun, öğretmenler, çeşitli uğraşlar,
spor ve arkadaşlar çocuğun hayatında
önemli bir yer tutar.
21
• Ana-baba ile özdeşimin yanı sıra başka
kişilerle özdeşimler (öğretmen, arkadaş,
başka yetişkinler) önem kazanır.
• Toplumun kurum ve kurallarıyla yüz yüze
geldikçe ‘Süperego’ belirginleşir ve
olgunlaşır.
22
•
•
•
•
Kişinin bu döneme ilişkin sorun kaynakları;
Genetik, doğuştan yada çocukluk çağından
kalma sakatlık vb. sorunlar,
Çocuğun öğrenme ve beceri kazanma
olanaklarının eksikliği,
Çocuk kişiliğine, özerkliğine girişim ve
yaratıcılığına önem vermeyen eğitim sistemi
(ezberci, ödev yükleyen eğitim),
Özdeşim olanakları yoksunluğu, koşulların
olumsuzluğu.
23
Bu döneme özgü sorunlar;
• Başarısızlık korkusu,
• Aşağılık duygusu,
• Toplumsal beklenti ve kurallara baş
kaldırma davranışları,
• Yalnızlık ve içe dönüklük.
24
BİLİŞSEL GELİŞİM KURAMI
(JEAN PİAGET)
• DUYUSAL MOTOR DÖNEM 0-2 YAŞ
(Sensori-Motor)
• İŞLEM ÖNCESİ DÖNEM 2-7 YAŞ
(Sembolik – Sezgisel)
• SOMUT İŞLEMSEL DÖNEM
7-12 YAŞ
• FORMAL İŞLEMSEL DÖNEM
12 YAŞ SONRASI
25
2-7 Yaş
İşlem Öncesi Dönem
(Sembolik – Sezgisel)
Piaget, okul öncesi yılları, zihinsel gelişimin
‘işlem Öncesi Dönemi’ olarak adlandırır.
• Benmerkezcidir, duygusal algılama ön
plandadır.
• Kendinden başkalarının bakış açılarını
algılamakta zorlanır.
• Mantıklı düşünce gelişmemiştir.
26
• Çocuk kişilerin ona söyledikleri
sözlerden ne düşündüklerini algılayamaz.
• Çocukla konuşulurken ondan tam olarak
ne istendiği açık ve belirgin bir şekilde
ifade edilmelidir.
• Objeleri kelime ve resimlerle
simgeleyebilmeyi öğrenir ve ‘dil’
kullanmaya başlar.
27
• Objeleri sadece tek bir özelliğine göre
sınıflandırabilir.
• Bu dönemdeki çocuklar hareket eden
objeleri canlı, hareket etmeyen objeleri
cansız olarak düşünürler.
• Çocukta taklit etme ve oyun oynama
yeteneği gelişmiştir.
28
• Oyunlarında anne - babasını ve yakın
çevresinde gördüğü kişileri taklit eder.
• Sembolik düşüncenin gelişmesi nedeni ile
hayal kurar.
• Çocuklar, bir nesnenin görüntüsünde olan
değişikliğe karşın, o nesnenin aynı
kalabileceğini kavrayamazlar (Korunum
İlkesi).
29
7-12 Yaş
Somut İşlemsel Dönem
• Mantıklı düşünmenin başladığı yaşları
kapsar.
• Çocuk korunum ilkesini anlayabilir.
• Yer, boyut, zaman, uzaklık ve hacim gibi
kavramları algılar.
• Soyut düşünme tam olarak gelişmemiştir.
30
• Suyun buz olması ve tekrar suya
dönüşmesini anlayabilir.
• Objeleri renklerine, sayılarına, şekillerine
ve özelliklerine göre sınıflandırabilir.
• Kişiler arası ilişkilerinde oyun, arkadaş ve
konuşma çok önemlidir.
• Dönemin sonuna doğru soyut kavramları
kullanmaya başlar.
31
3-6 YAŞ Grubu Çocuklarda
Büyük (Kaba) ve Küçük (İnce) Motor
Gelişme
• Büyük motor beceri ve aktiviteler oldukça
iyidir. Çocuk yürür, koşar, sıçrar, atlar,
tırmanır ve bu aktiviteleri çok rahat yapar.
• Dengesi oldukça iyidir.
• Aile, çocuğun motor becerilerini
geliştirecek ortamı hazırlamalı, çocuğu
oyun ve aktivitelere teşvik etmelidir.
32
4 YAŞ
Büyük Motor Gelişme
• Koşarken ani durabilir, dönebilir.
• Daha yükseğe sıçrayabilir.
• Yere tebeşir ile çizdiği daire içinde
oynayabilir.
• 3 tekerlekli bisikleti çok iyi kullanır.
33
• Atılan topu daha iyi yakalayıp, başının
üzerinden daha uzağa atabilir.
• İstediği ayağının üzerinde sıçrayabilir.
• Ayak değiştirerek merdiven inebilir.
34
Küçük Motor Gelişme
• Makası oldukça iyi kullanır. Basit ve
büyük resimleri kesebilir.
• Baş ve gövdesi belli olan insan resmi
çizebilir.
• Yatay ve dikey çizgileri çok iyi
birleştirip (+) işaretini rahat yapabilir.
35
• 4 küple tren yapabilir.
• Basit giysileri yardımsız giyebilir.
• Ayakkabısını bağlayabilir fakat bağları
sıkıştıramaz.
• Dişlerini yardımsız, kendi kendine
oldukça iyi fırçalar.
36
Dil Gelişimi
• Çok konuşkan ve hayalcidir.
• Ailede duyduğu bazı sırları abartarak
etrafa anlatır.
• Grameri düzelmiş ve cümle kurması
gelişmiştir.
• Çevresindeki her şey ile ilgilenir.
37
• Durmaksızın soru sorar.
• Basit emirleri anlar ve doğru olarak
yapar. Fakat her seferinde bir emir
yerine getirebilir.
• Adını, soyadını, yaşını doğru olarak
söyleyebilir.
38
Korkuları
• İşitsel korkular ön plandadır.
• Çocuk, itfaiye arabası, ambulans gibi
araçların siren sesinden, kapı zili,
telefon sesi, çirkin, kaba, tiz insan
sesinden çok korkar.
• Böcek, kuş sesi bile korku yaratabilir.
39
5 YAŞ
•
•
•
•
•
•
Büyük Motor Gelişme
Ayak değiştirerek seker, sıçrar, ip atlar,
koşar.
Dengesi çok iyidir.
Parmak ucuna kalkar, parmak uçlarında
yürür.
Gözleri kapalı ayak değiştirerek dik
durabilir, öne ve geriye yürüyebilir.
Tek ayakla paten kullanabilir.
Hareketli grup oyunlarından çok hoşlanır
40
•
•
•
•
•
•
İnce Motor Gelişme
Ayakkabı bağlarını sıkıştırabilir.
Makas, kalem ve basit aletleri çok iyi
kullanır.
Kare çizebilir.
Bazı harfleri, sayıları veya kelimeyi kopya
edebilir.
Kendi adını yazabilir.
6 küp ile merdiven yapabilir.
41
İnce Motor Gelişme
• Çatal ve kaşığı oldukça rahat kullanır.
Bıçağı yardımla kullanır.
• Başı, kolları, burnu, ağzı belli olan insan
resmi çizebilir.
• 4 rengi tanır.
• Ağırlık kavramı gelişmiştir.
• Kelimelerin anlamını bilir.
• Hafızası iyidir. Paraları tanır.
42
Dil Gelişimi
• Resimleri detaylı anlatmaya başlar.
• Kısa şiir veya şarkı söyleyebilir.
43
Korkuları
• Görsel korkular daha ön plandadır.
• Çocuk karanlıkta evin bir alt katı veya
bodrum gibi merdiven ile inilecek yerlere
gitmekten çok korkar.
• Düşme, bir yerini incitme, annenin eve
dönmeyeceği korkusu vardır.
44
6 YAŞ
Büyük Motor Gelişme
• Koşar, ayak değiştirerek seker, dans
eder.
• Özellikle koşulan, tırmanılan oyunlardan
hoşlanır.
• 2 tekerlekli bisikleti kullanabilir.
• Top ile çok iyi oynar ve topu çok iyi
manipüle edebilir.
45
Küçük Motor Gelişme
• Günlük temizliğini ve bakımını kendi yapar.
• Kalemi çok iyi kullanır.Çizmekten çok
hoşlanır. Üçgen ve dörtgeni çok rahat çizer.
• Büyüklük, ağırlık, uzaklık gibi kavramlar
gelişmiştir.
• Konuşma çok iyi gelişmiştir. Düşüncelerini
rahatça söyler.
46
•
•
•
•
•
Dil Gelişimi
Kullandığı kelimelerin anlamını sormaya
başlar.
Günlerin, haftaların, ayların adlarını
söyleyebilir.
Neden-sonuç ilişkisini anlamaya ve sosyal
konuşmalara katılmaya başlamıştır.
Konuşmaktan hoşlanır, doğru konuşması için
iyi bir model gerekir.
Çocuğun kötü konuşmayı taklit yeteneği
daha fazladır.
47
• Çocuğun büyüme ve gelişme süreci
sağlıklı ise konuşma sürecide sağlıklı
olacaktır.
• Dil gelişimi zihinsel gelişmenin hem
göstergesi hem de onu anlamanın
aracıdır.
• Konuşmada gecikme zeka durumu ile ilgili
değilse çocuk 6-7 yaşına geldiğinde
yaşıtlarına yetişebilir.
48
Görme
• Çocukta görme işlevi 20/20 5-7 yaşlar
arasında ortalama 6 yaş civarında
tamamlanır.
49
Korkuları
• İşitsel korkular çok önemlidir.
• Çocuk karanlıktan, deprem, su baskını,
yangın, şimşek gibi doğal afetlerden, cin,
peri, büyücü gibi doğaüstü varlıklardan
çok korkar.
• Yatak altında birinin saklanabileceği
korkusu, kaybolma korkusu vardır.
50
• Yalnız uyuma, eve gelince anneyi
bulamama, kaybetme, başkalarının onu
döveceği gibi korkular söz konusudur.
• Bu yaşın genel bir özelliği de ciddi
incinmelerde cesur ama küçük
incinmelerde (parmağa kıymık girmesi )
fazlasıyla panik yaşamasıdır.
51