Hücre Bölünmeleri

Hücre Bölünmesi
Hücre belirli bir büyüklüğe ulaşınca bölünür.
Bölünmenin Sebepler:
1) Hacim Yüzey Oranı: Hücre büyürken yüzey metrekare, hacim ise metreküp kadar büyür.
Hücre yüzeyini artırmak hacmini azaltmak için bölünür.
2) Çekirdek Sitoplazma Oranı: Sitoplazma miktarı belli bir miktarını üstüne çıkarsa hücre
yönetilmez olur. Bu durumda çekirdek bölünme emrini vererek hücreyi yönetir.
3 Çeşit hücre bölünmesini anlatacağız. İlk olarak Mitoz sonra Amitoz ve son olarak da Mayoz
Bölünme,
Mitoz Bölünme:









n ,2n kromozomlu canlılarda, eşeyli ve eşeysiz üreyen canlılarda görünür.
Eşeysiz üreyen canlılarda üremeyi, eşeli üreyen canlılarda ise büyüme, gelişme, yıpranan
kısımların onarımını sağlar.
Mitoz bölünmede bir hücreden iki yavru oluşur.
Oluşan hücrelerin kromozom sayısı değişmez.
Oluşan hücreler genetik olarak birbirlerinin ve ana hücrenin kopyasıdır.
Mitoz bölünmede genetik çeşitlilikolmaz.
Mitozda Tetrat, sinapsis, krosing-over olmaz.
Mitoz zigotla başlar ölümle biter.
Mitoz bölünmede kardeş kromotidler ayırılır.
Şekil:Kromozom Sayısı Daima Sabittir.
Mitozun Evreleri:
İnterfaz (Hazırlık Evresi)
Mitoz bölünmenin gerçek evresi değildir. Bölünme için gerekli hazırlıkların yapıldığı evredir. Bu
evrede;




DNA ve RNA iki katına çıkar.
Organeller iki katına çıkar.
ATP sentezi artar.
Protein sentezi gerçekleşir.
Şekil:Mitoz Bölünme Evreleri
Profaz:

Kromatin ağı kısalıp kalınlaşarak ve kromozomları oluşturur. Sentrozom kendini eşler.
Kutuplara çekilir. İğ ipliklerini oluşturur. Çekirdek zarı eriyerek kaybolur.E.R görünmez.
Metafaz:

Kromozomlar tam hücrenin ortasına dizilir. En belirgin oldukları evre bu evredir. İğ iplikleri
sayesinde setromerlerinden ayrılırlar.
Anafaz:

İğ ipliklerine bağlanmış, komozomların hareketi belirgin bir hal alır.
Telofaz:

Kromozomlar interfaz evresinde olduğu gibi kromatin ağı şeklini almıştır. Çekirdek zarı ve
çekirdekçik yeniden oluşur. İğ iplikleri kaybolur. Sitoplazma bölünmesi başlar.
Sitokinez:

Hayvansal hücrelerde sitoplazma dışarıdan içeriye boğumlanarak bölünür. Bitkisel
hücrelerde ise hücre zarının dışında çeper olduğundan hücre içeriden dışarıya doğru ara
lamel (araplak) oluşturarak bölünür. Sitokinez Sitoplazma bölünmesidir.
Karyokinez:

Çekirdek bölünmesidir. Hücre bölünmesinde önce çekirdek sonra sitoplazma olur.
A Mitoz Bölünme
Basit yapılı canlılarda bölünürken sitoplazma ve çekirdek kaybolmaz.Bakteri, kanser hücreleri
amiplerde görülür.
Şekil: Amitoz Bölünme
Mayoz Bölünme:











2n kromozomlu canlılarda ve eşey ana hücrelerinde görülür.
Mayozda bir hücreden 4 yavru hücre oluşur.
Mayozda; sperm, yumurta ve polen hücreleri oluşur.
Mayozda oluşan hücreler birbirleri ile ve ana hücreyle benzemezler.
Mayozda oluşan hücrelerin kromozom sayısı ana hücrenin yarısı kadardır.
Mayozda terat, sinopsin, krosing-over olayları görülür.
Mayız bölünme ergenlikle başlar. Kadınlarda menopoz ile erkeklerdeandropoz ile biter.
Mayoz-1 ve Mayoz-2 diye iki evrede gerçekleşir.
Çekirdek ve sitoplazma iki kez bölünür.
Çeşitliliğe neden olur.
Mayoz-1 de homolog kromozomlar Mayoz-2’de ise kardeş kromtidler ayrılır.
Şekil: Mayoz Bölünme
Mayozun Evreleri
İnterfaz:


DNA, RNA ve organel miktarı iki katına çıkar
Protein ve ATP sentezi olur.
Şekil: Mayoz Bölünme Evreleri
Mayoz 1:
Profaz 1:





Kromatin ağı kısalıp kalınlaşarak kromozomları oluştururlar.
Çekirdek zarı ve çekirdekçik eriyerek kaybolur.
Setrozom kendini eşler.
Kutuplara çekilir ve iğ iplikleri oluşur.
Homolog kromozomlar yan yana dizilir.( Homolog kromozomların yarısı anneden yarısı
babandan gelen aynı karakter ile ilgili genlerdir). Yan yana gelen bu 4 kromotide tetrat
denir.


Kardeş olmayan kromotidler birbirine yaklaşır ve birbirlerine sarılırlar. Bu olaya sinapsis
denir.
Birbiri üzerine kurulmuş kromozomlar karşılıklı olarak parça değiştirir. Bu olaya ise krosingover (Parça değişimi) denir. Krosin-overla beraber genler değiştirilmiş olur. Canlılar arasında
genetik çeşitlilik sağlanır.
Metafaz 1:


Sentrioller kutuplara çekilmiş arlarında iğ iplikleri oluşmuş ve çekirdek zarı erişmiştir.
Birbiri ile bağlanmış kromozomlar ekvator düzlemi üzerinde sıralanmıştır.
Anafaz-1



Hücrenin ekvator düzleminde karşı karşıya duran homolog kromozomlar çiftleri, birbirinden
ayrılarak kutuplara doğru çekilir.
Kardeş kromotidler ise kromozomun setromer bölgesinde birbirine bağlı olarak bölünür.
Mitoz bölünmenin Anafaz sefasında ise aynı kromozomların kardeş kromotitler birbirinden
ayrılarak zıt kutuplara doğru çekilir.
Metafaz-1:

Homolog kromozomlar karşılıklı olarak hücrenin ekvator düzleminde toplanarak sentromer
bölgesinden iğ ipliklerine tutunur.
Anafaz-1:

Homolog kromozom çiftleri birbirinden ayrılarak hücrenin zıt kutuplarına doğru çekilir,
böylece oluşacak iki hücrenin genetik olarak birbirinden farklı yapıda olması sağlanır.
Telefaz-1:

Kutuplara çekilen kromozomların etrafında çekirdek zarı ve çekirdekçik oluşur. Telefaz-1
sonunda çekirdek bölünmesi tamamladığı için hücre iki çekirdekli olur.
Sitokinez-1:

Sitoplazma bölünmesi; çekirdek bölünmesi tamamlandığında sitoplazma bölünmesi
gerçekleşir. Sitoplazma bölünmesinde, bitki hücrelerinde ara lamel oluşumu ile, hayvan
hücrelerde ise boğumlanma ile bölünür. Bu olay sonucundan 2n kromozomlu hücrelerden n
kromozomlu, genetik yapısı birebirinden farklı iki hücre oluşur.
Not:Sinapsis, tetrat oluşumu ve krosing-over sadece mayoz bölünmede Mayoz-1 de gerçekleşir.
Mayoz-2
Profaz-2

Çekirdek zarı ve çekirdekçik eriyerek kaybolur.Sentriyoller hayvan hücrelerinde iğ ipliklerini
oluşturu. Bitki hücrelerinde iğ ipliklerini sitoplazmadaki enzimler oluşturur.
Metafaz-2

Kromozomlar hücrenin ekvator düzleminde kardeş kromatitler kutuplara bakacak şekilde
dizilir. Setromerler bölgelerinden iğ ipliklerini tutarlar.
Anafaz-2

İğ iplikleri kasılarak kormozomların kardeş kromotidlerin setromer bölglerinden ayrılır
Telofaz-2


Bu safhanın tamamlanmasıyla mayoz bölünme bitmiş olur. Profaz II evresinde kaybolan
çekirdek zarı yeniden yapılır. Kromozomlar tekrar kromatin iplik haline dönüşür. Mayoz
bölünmenin başlangıcında kaybolan çekirdekçikler tekrar ortaya çıkar.
Telofazın sonuna doğru sitoplazma bölünmesi başlar. Sitokinezin tamamlanmasıyla diploit
(2n) kromozomlu eşey ana hücresinden haploit (n) kromozomlu dört hücre oluşmuş olur.
Mayoz bölünme ve Mitoz Bölünme Karşılaştırması
Spermatogenez:

Sperm ana hücrelerinde mayoz bölünme ile sperm hücresi oluşumuna denir. Oluşan
spermlerin hepsi yumurta hücresini dölleyebilir. Sperm hücrelerinin kromozom formülü 22+X
veya 22+Y dır.
Oogenez:

Yumurta ana hücrelerinde mayoz bölünme ile yumurta oluşumuna denir.4 yumurta hücresi
oluşur. Bunların bir tanesi büyük bol sitoplazmalı ve döllenebilir. Geriye kalan 3 tanesi
eriyerek kaybolur.Kromozom formülü 22+X dir