cinsel sağlığı etkileyen faktörler
advertisement
CİNSEL SAĞLIĞI ETKİLEYEN FİZYOLOJİK, PSİKOLOJİK VE SOSYOLOJİK FAKTÖRLER KEMAL ÖZCAN PSİKOLOG, EVLİLİK VE ÇİFT TERAPİSTİ www.cised.org.tr http://kemalozcan.org CİNSELLİK NEDİR Cinsellik; kişinin fiziksel yapısını, kendisi ile ilgili yargılarını, seçimlerini, diğerleri ile ilgili neler düşündüğünü ve tüm bunların yaşadığı çevre içerisinde ne anlama geldiğini kapsar. Cinsellik biyolojik, psikolojik, sosyal, kültürel, geleneksel, ahlaki, dini, antropolojik, politik ve ekonomik boyutları olan karmaşık bir bütündür CİNSEL SAĞLIK, ÜREME SAĞLIĞI Cinsel sağlık; cinsel bir varlık olarak insanın sadece bedensel değil; duygusal, düşünsel ve toplumsal bütünlüğünü sağlayan, kişilik gelişimi, iletişim ve sevginin paylaşımını pozitif yönde zenginleştiren ve arttıran sağlıklılık halidir. Cinsel açıdan bedensel, duygusal ve toplumsal tam iyilik hali olup, kadınerkek, genç-yaşlı bütün insanlar için temel bir haktır. “Üreme sağlığı, onun fonksiyonları ve işleyiş süreci ile ilgili, sadece hastalık ve sakatlığın olmaması değil, tüm bunlara ilişkin fiziksel, mental ve sosyal yönden bütünüyle iyi olma durumudur” (WORLD Health Organization, 1999). Üreme sağlığı aynı zamanda, insanların tatmin edici ve güvenli bir cinsel yaşamlarının olması, üreme yeteneğine sahip olmaları, üreme yeteneklerini kullanmada karar verme özgürlüğüne sahip olmaları demektir. CİNSEL SAĞLIĞI ETKİLEYEN FAKTÖRLER Diğer bütün sağlık sorunlarında olduğu gibi cinsel sağlık sorunlarının değerlendirilmesinde de hasta (Danışan), psikolojik, sosyolojik ve Fizyolojik (Organik) yönleriyle bir bütün olarak ele alınmalıdır. Değerlendirmede; Yaşam boyu-Edinsel tip, Yaygın-durumsal olma, Psikolojik etmen-Birleşik etmenlere bağlı gibi kriterler önemlidir. PSİKOLOJİK FAKTÖRLER Cinselliğin psikolojik boyutunda; bireyin cinsel ilişkiden haz alması ve insanın temel gereksinimlerinden olan sevme, sevilme, yakınlık ve güvenlik ihtiyaçlarının karşılanması vardır. İnsanları diğer canlılardan ayıran önemli bir özellik, üreme dışında, sadece haz almaya yönelik cinsel davranışları, en yoğun sergileyen canlı olmasıdır. Cinselliğin bu biçimde sergilenmesi de, insan doğasının bir parçasıdır, Sağlıklı işleyen bir beden, cinselliği sağlıklı bir şekilde yaşayabilmenin ön koşuludur. İnsanın psikolojik yapısı, o cinselliğin nasıl yaşanacağını, kiminle yaşanacağını, ne zaman, nerede ve nasıl olacağını, nasıl uyarılıp, nasıl doyuma ulaşılacağını belirler. Cinsel Sağlığı Bozan Hazırlayıcı Etkenler Tutucu Ortamda Büyüme Travmatik Cinsel deneyimler Cinsel Bilgi Eksikliği Patolojik Aile İçi İlişkiler, çatışmalı ilişki, güç savaşları, Stresli Yaşam Biçimi Kişilik Yapısı Negatif beden ve cinsellik algısı, Cinsel travmalar, Ayıp, günah, pis duyguları, Başlatıcı Etkenler Bedensel Hastalıklar Yaşlanma Cinsel Bilgi Eksikliği, cinsel mitler ve doğru bilinen yanlışlar Sadakatsizlik Gerçekçi Olmayan Beklentiler Psikiyatrik Bozukluklar Cinsel travmalar, Kızlık zarı, ilk gece korkusu, Mahremiyet koşullarının olmaması, 3. kişilerle sınırlar Evlilik dışı ilişki, güven sorunları, Sürdürücü Etkenler Performans anksiyetesi, Eşin çekiciliğini yitirmesi, fantezi eksikliği, Cinsel bilgi eksikliği, İlişkide iletişim sorunları, Yakınlık korkusu, Yetersiz eş ilişkisi, cinsel davranış repertuarının azlığı, Tekdüze, rutin bir cinsel yaşamın olması, bıkkınlık, Eşlerden birinin ebeveyn gibi davranması, ödipal çatışma, İstenmeyen bir gebelik korkusu, CİNSELLİĞİN SOSYAL BOYUTLARI İçinde yaşanılan toplumun kadınlığa ve erkekliğe nasıl baktığı, onlara verdiği cinsel roller, aile kurumuna yaklaşımı, cinsel eğitim yolları, hatta yarattıkları filmler, müzikler ve diziler, cinselliğin sosyal yönünü oluşturur. İnançlarında cinsellik üzerinde olumlu ve olumsuz etkileri vardır. Dinler bir yandan suçluluğu, korkuyu ve cinselliği reddetmeyi öğretirken, diğer yandan sevgiyi, ilişkilerin kurallarını ve değerini öne çıkartır. Böylece herkes, kendi cinsiyetine, yaşadığı topluma, inaçlarına göre cinselliği farklı bir yönü ile tanımlar. Toplumun cinselliğe bakış açısı, cinsel ayrımcılığı, cinsel baskı ve şiddete karşı tutumu, ceza yasaları ve yaptırım gücü, cinsel tutum ve davranışları etkileyen diğer sosyal boyutlardır FİZYOLOJİK-FİZİKSEL FAKTÖRLER Cinsel sorunlara neden olabilen fiziksel nedenler arasında yaşlanma, şeker hastalığı, kalp hastalığı, sinirsel bozukluklar, cinsel bölge ameliyatları ve yaralanmaları, böbrek ya da karaciğer yetersizliği gibi hastalıklar, hormonal dengesizlikler, alkol bağımlılığı ve uyuşturucu gibi zararlı madde kullanımı ya da yoğun sigara kullanımı bulunmaktadır. Cinsellik temel bir içgüdür. Cinsel işlevler, bedenin ürettiği bir çok hormon ve kimyasal maddenin karıştığı ve tüm bedenin katıldığı bir süreçtir. Bu nedenle, sağlıklı işleyen bir beden, sağlıklı ve mutlu bir cinsel yaşam için vaz geçilmezidir. Ayrıca; Sistemik hastalıklar, Endokrin bozukluklar, Lokal genital hastalıklar Cerrahi girişimler, Nörolojik bozukluklar, Damar hastalıkları, organik kökenli faktörler olarak sayılabilir. İlaçların yan etkileri, Psikotroplar Stimülanlar Halusinojenler Antikolinerjikler Antiadrenerjikler Mizaç düzenleyicileri Sedatifler Hormonlar Nörotransmitterler Grip ilaçları Kadınlarda cinsel sağlığı etkileyen faktörler: Hamilelik, lohusalık, menapoz, gibi kadınlığa özgü dönemler, İlişkide problemler olması – Görev dağılımı, çocuk yetiştirme veya para gibi ilişkinin diğer alanlarındaki sorunlar, Kıskançlık, aşırı kontrol ve istismar, Duygusal problemler – Depresyon, anksiyete, stres, kırgınlık ve suçluluk duyguları, Yetersiz uyarım, cinsel konularda bilgisizlik, deneyimsizlik Jinekolojik problemler – pelvik bozukluklar, Vajinal kuruluk, Vajinismus, disparoni, ameliyat yaraları, taciz, doğum gibi acıya bağlı korkular Cinsel yolla bulaşan hastaluklar, Vajinit, endometriyoz, pelvik kitle, yumurtalıkta kist, Pelvik iltihabı gibi hastalıklar, Eşin yetersiz, kaba ve yanlış tutumu, Cinsel işlev bozuklukları Erkeklerde cinsel sağlığı etkileyen faktörler Cinsel organlara özgü rahatsızlıklar (Priapizm, balanit, peyroni, penis veya yumurtalık kanseri, varikosel, vs), Genital yaralanmalar, üretrit, prostatit gibi idrar yolu hastalıkları, ameliyat veya sünnet hataları, Diyabet, kalp ve damar hastalıkları kolestrol, MS hastalığı, sigara, Cinsel yolla bulaşan hastalıklar (AİDS, Fimozis, HPV Enfeksiyonu vs.), Cinsel performans anksiyetesi, yeterince iyi olamama, eşi memnun edememe düşüncesi, Penis boyu kaygısı, Kilo sorunları, negatif beden algısı, yetersiz öz bakım, Eş reddi, çatışmalı ilişki, bastırılmış öfke, Madonna-Fahişe Sendromu, Yetersiz stres yönetimi, Erken boşalma, sertleşme sorunları, cinsel kimlik ve yönelim sorunları Cinsel sağlığı bozan diğer nedenler Yaşamın her döneminde ve özellikle büyüme ve gelişme yaşlarında cinsiyet ayrımcılığı, Gençlik ve yetişkinlik dönemlerinde yeterince ve doğru bilgilenmeme, bu nedenle cinselliğini doyurucu ve güvenli bir şekilde yaşayamama, Erken ve ya çok geç yaşanan cinsel deneyim. Hazır olduğundan, sorumluluğunu alabileceğinden ve kararından emin olmadan cinsel ilişkiye girme, Korunmasız girilen cinsel ilişkiler sonucunda HIV/AIDS, hepatit B, bel soğukluğu, frengi, klamidya gibi cinsel yolla bulaşan bir hastalık kapma, bulaşmanın farkında olmama ve/veya başka nedenlerle tedavi olmama, Çok genç ya da geç yaşta ve hazır olmadan anne-baba olma, Gebelikten korunma, gebelik sonlandırma, gebelik, doğum, doğum sonrası gibi durumlarda nitelikli sağlık hizmetlerinden yararlanamama.
