üreme organları
advertisement
ÜREME SİSTEMİ ANATOMİSİ • İnsan neslinin sürekliliği, üreme fonksiyonu ile sağlanır. • Bu fonksiyonu gerçekleştiren organlara, üreme organları denir. • Üreme ile ilgili işlevleri yerine getiren ve ayrıca bazı hormonları salgılayan organların oluşturduğu bütüne de üreme sistemi denir. • Üreme görevinde erkek ve dişinin işlevlerine paralel olarak üreme organları; şekil, konum ve yapı bakımından kadın ve erkekte farklılık gösterir. • Organa Genitalia Masculina (Erkek Üreme Organları) • Erkek üreme organları dış ve iç üreme organları olarak iki grupta incelenir. • Erkekte dış üreme organları penis ve skrotum’dur. (scrotum) • Testis, epididymis, ductus deferens, vesicula seminalis ve prostat erkek iç üreme organlarını oluşturur. • Penis • Boşaltım sisteminin son kısmı, aynı zamanda da sperm içeren sıvının (ejakulat) atıldığı kanaldır. • Penis üç bölümden meydana gelmektedir. • Kök bölümüne radix penis, • Gövde bölümüne corpus penis, • Uç kısmına glans penis denir. • Radix penis • Kök kısmı penisin sabit kısmıdır. • Bu bölüm, penisin sabitliğini sağlayan bölümdür. • Corpus penis • Penisin gövde kısmıdır. • Glans penis • Corpus penisin uç kısmına, glans penis (balanus) denir. • Corpus penisi örten deri, glans penise deri katları yaparak uzanır. Bu deri katlarına praeputium (sünnet derisi) denir. • Glans penisin ucunda üretranın dış deliği bulunur. • Penis, kolajen ve elastik liflerden oluşan bir kılıf ile sarılmış, üç longitudinal kitleden oluşur. • Bunlardan 2 tanesi corpus cavernosus, 1 tanesi corpus spongiosum’dur. • Corpus cavernosus: tunica albuginea denen elastik olmayan bağ dokusu ile çevrilmiştir. Venöz sinusoidler olarak adlandırılan bol miktarda vasküler kavite bulundurur. • Corpus spongiosum: • Corpus cavernosus’ların alt arkasında uzanır. Bu bölge yoğun sinir sonlanmaları vardır. • Üretra, corpus spongiosum’da bulunur. • Arterleri: • Arteria pudenta interna dallarından (a. bulbi, a. urethralis, a. dorsalis penis= a. helicinea’ları verir.) Arteria helicinea’lar kavernöz cisimlerin arka kısımlarında yer alır. • Venleri: • Yüzeyel venleri vv. dorsales superficiales toplanarak vv. saphena magna’ya dökülürler. • Vv. cavernosa doğrudan glans penis tabanından gelen venlerin oluşturduğu vena dorsalis profunda (deep) ile birleşerek plexus prostaticus’a dökülürler. • İnnervasyonu: • Parasempatikleri S2-4 (n. erigentes)’ten plexus hypogatricus inferior’a katılan liflerdir. Ereksiyonu sağlarlar. • Sempatikleri L1-2 segmentlerinden gelir. Ductus ejaculatorius’u gevşeterek ductus deferens ve vesicula seminalis kaslarının kasılmasını sağlayarak ejakulatı uretra’ya boşaltırlar. Bu sırada m. bulbospongiosus ve m. ischiocavernosus’lar da refleks olarak kasılırlar ve ejakulasyon gerçekleşir. • Scrotum (Testis Torbası) • Penis ve simfizis pubisin altında yer alan kesedir. • Deri ve elastik liflerden oluşur. • Kese şeklindeki scrotumun içerisinde testis, epididim ve spermatik kordonun bir kısmı bulunur. • Testisler (Orchis, Er bezleri) • Testisler, erkeklerde temel üreme organı olup scrotum içinde yer alırlar ve bir çifttir. • 5x2,5x3 cm, 10-15 gr. • Testisler, erkek üreme hücreleri olan sperm (seminifer tübüllerde) ile testesteron (leyding hücrelerinde) üretirler. • Böbreklerin hemen altında oluşurlar. 3. fetal ayda canalis inguinalis’e inerler. 7. ay sonunda bu kanaldan geçerek doğuma yakın veya hemen doğumdan sonra scrotuma yerleşirler. • Testisin arka tarafında epididimis bulunur ve burada bolca damar ve sinir bulunur. • Testis dokusunun dış kısmı, tunica albuginea denilen, fibröz bağ dokudan oluşan, bir kapsül ile kaplıdır. • Bu kapsül arka kenarından testisin içine girerek mediastinum testisi oluşturur. • Damarlar ve kanallar buradan girip çıkar. • Tunica albuginea testis dokusunun içine doğru uzanarak testisleri lobcuklara (lobuli testis) ayırır. • Her lobcuk içerisinde çok katlı epitelden oluşmuş 2-3 adet tubuli seminiferi (seminifer tübüller) denilen kanalcıklar bulunur. • Bu kanalcıkların duvarında sperma üreten hücreler (germ hücreleri) ve sertoli hücreleri bulunur. • Sertoli hücreleri, spermaların gelişimi için gerekli besin maddelerini salgılar. • Seminifer tübüllerin arasındaki gevşek bağ dokuda ise testesteron üreten Leyding hücreleri bulunur. • Ductus Epididymis (Epididim) • Testisin arka kenarında yer alan bir kanal yumağıdır. • Bir kanal sisteminden ibaret olan epididim, spermleri iletme yanında, spermler için bir olgunlaşma ve depolama yeri olarak da görev yapar. • 5-6 cm uzunluğundaki epididim içinde kesintisiz şekilde kıvrılmış olan epididim kanalı, gerçekte 5-7 m uzunluktadır. • Ductus Deferens Sperma Kanalı) (Vas Deferens, • Sperma kanalı, epididim kanalının devamı şeklinde uzanan, sağlı-sollu 2 adet borudur. • Sperma kanalının boşluğundadır. bir kısmı pelvis • Epididimden başlayan sperma kanalı, kasık bölgesinde inguinal kanaldan geçerek pelvis boşluğuna girer. • Pelvis boşluğundaki parçasına pelvika (pars pelvica) denir. pars • Kanalın son bölümü kıvrımlı ve geniştir. Bu bölüme ampulla ductus deferens denir. • Ampulla ductus deferens, spermiumların ejakulasyondan önce depolandığı yerdir. • Sperma kanalı, vesicula seminalis bezlerinin boşaltma kanalı olan ductus excretorius ile birleştikten sonra ductus ejaculatorius (atıcı kanal) adını alır. • Ductus ejaculatorius 2 cm uzunluktadır. Üretra’nın prostatik parçasına açılır. • Sperma kanalı üç katmandan oluşmaktadır. • Lümene bakan yüzü çok katlı prizmatik epitelle döşelidir. • Altında bağ dokudan yapılmış ince bir kat vardır. • Epitel doku katlarından oluşan mukoza katmanı (tunica mucosa), uzunlamasına uzanan plikalar yapar. • Orta ve dış katman düz kas hücrelerinden yapılmıştır. (tunica muscularis) • Vesicula Seminalis (Meni Keseciği) • Rektum ile mesanenin arka yüzü arasına yerleşmiş bir çift bezdir. • 10–15 cm uzunlukta, çok kıvrım yapan kanallardan oluşmuştur. • Vesicula seminalisin duvarı epitel hücreleri ile kaplıdır. Epitel hücreleri, jelatine benzer alkali karekterde sıvı salgılar. • Bu sıvı spermin enerji kaynağıdır ve hareketliliğini sağlar. Ayrıca vajina asiditesini nötralize etmeye yardımcı olur. • Salgısı ejakulatın % 60-70’ini oluşturur. • Ductus Ejaculatorius ( Ejakulator Kanal ) • Ductus ejaculatorius, prostat bezi içerisinde, aşağı ve öne doğru seyreden üretranın prostatik parçası içine açılır. • Prostat bezi içerisinde daralarak giden ejakulator kanal, ductus deferens içeriği ile vesicula seminalis salgısının karıştırılmasını sağlar. • Glandula Prostatica (Prostat) • Erkek üreme organlarının en büyük aksesuar bezidir. • Prostat rektumun önünde, mesanenin aşağısında ve symphysis pubicanın arka tarafındadır. • Kestane şeklinde ve büyüklüğündedir. • Prostatın mesane boynu ile sıkı komşuluk yapan geniş üst kısmına basis, aşağıda diyaframa ürogenitale üzerine oturan dar bölümüne apex, symphsis pubicaya bakan ön yüzüne facies anterior, rectum ile komşuluk yapan yüzüne facies posterior denir. • Rektal tuşe ile muayene edilebilen ksımı facies posterior’dur. • 3 lobu vardır. Lobus posterior, lobus lateralis ve lobus medius. • Günde 0.5-2 ml prostat salgısı üretilir. Alkali bir sıvıdır. • Salgılanması, testesteron hormonu ile kontrol edilir. • Meni hacminin % 20-30‟unu prostat salgısı oluşturur. • Prostat salgısı küçük kanalcıklarla üretraya boşaltılır ve sperm ile karışır. Spermin hareketliliğini sağlar ve vagen p H sını nötralize eder. • Prostat’ın venleri: arterleri ve • Arterleri, arteria pudenta interna, arteria vesicalis inferior ve arteria rectalis medius’tan gelir. • Venleri, plexus venosus prostatiscus’u oluşturarak vena dorsalis profunda penis’i de alarak vena iliaca interna’ya dökülürler. • Bulboüretral Bezler (Cowper Bezleri) • Bezelye büyüklüğünde, prostat bezinin iki yanında bulunan bezlerdir. Kanalları üretranın spongioz parçasına açılmaktadır. • Testesteron kontrolü altında salgılanan salgısı, uyarılma ile üretraya boşalır. Cinsel uyarı ile mukoz saydam bir sıvı salgılar. • Bua alkali salgı, üretrada kalan idrar artığının asitliğini de nötralize eder. Böylece asit özellikte ki idrarın etkisinden spermalar korunur. • Ejakulat (meni): • Epididymis, vesicula seminalis, glandula bulbourethrales, glandula prostatica salgıları ile spermin karışımıdır. 2-4 ml kadardır. • Sperm bu sıvının % 1’idir. % 90’ı su’dur. • Fruktoz, C vitamini, inositol, kalsiyum, çinko, magnezyum, bakır, sülfür ve prostaglandin içerir. Organa Genitalia Feminina (Kadın Üreme Organları) • Kadın üreme organları da erkek üreme organları gibi, dış üreme organları ve iç üreme organları olmak üzere iki kısma ayrılır. • Kadın dış üreme organlarının tümü için vulva ortak adı kullanılır. • Labium majus pudendi, labium minor pudendi, clitoris, glandula vestibularis major (bartholin bezleri) ve vestibulum vagina dış üreme organlarıdır. • Kemik pelvis içine yerleşmiş iç üreme organlarını içten dışa doğru, ovarium, tuba uterina, uterus ve vagina’dır. • Mons Pubis • Mons pubis, symphysis pubicayı saran derialtı yağ dokusunun fazlalaşması sonucu oluşan yuvarlakça ve kabarık bölgedir. • Bu bölgedeki kıllara pubes denir. • Labium Majus • Mons pubisten başlayıp aşağıya ve arkaya doğru uzanan yağ ve bağ dokusu ile genişlemiş bir çift kalın plika şeklindedir. • Vulvanın dış sınırını oluşturan labia major’ler, yağ dokusu, yağ, kas, gevşek bağ doku, yağ bezleri ve duyusal reseptörler içerir. • Labia majörlerin bir dış, bir de iç yüzü vardır. • Dış yüzü, scrotum gibi fazla pigment içerdiğinden daha koyu renklidir. • İç yüzü ise, büyük yağ folikülleri ve damar ağlarından zengindir. • Perineum (perine): commisura labiorum posterior ile anüs arasındadır. 2,5-3 cm’dir. • Labium Minus: • Vagina girişinin iki yanında yer alan yumuşak birer deri plikası şeklindedir. • Dış yüzü, deri ile örtülü olup yağ bezleri vardır. • Damar ağı zengindir. • Labia minörler sensitif (duyusal) sinirler açısından zengindir. • Clitoris • Labia majörün üstteki birleşme yerinin altında yer almıştır. Erkekteki penis’in benzeridir. • Klitoriste fibröz zarla sarılmış olarak corpus cavernosum denilen yapılar vardır. • Birçok sinir ucu içerir. • Clitorisin baş kısmına glans clitoris denir. • Glandula Vestibularis Major ( Bartholin bezleri) • Sağlı sollu, bir çift oval şekilli bez olup vulvadaki en büyük gland, bartholin bezidir. (erkekteki balbouretral bezlerin özdeşidir.) • Labia minörlerin arkasında yer alan, bezelye büyüklüğündeki bu bez, vajina girişinin yanlarında bulunur. • Kanalı hymen ile labium minus arası oluğa açılır. • Bartholin bezlerinin salgısının asidik özelliği, enfeksiyonlara karşı koruma sağlar. • Vestibulum Vaginae (Vajina girişi) • Labia minörlerin arasında, üçgen şeklindeki açıklıkta yer alır. • Ön üst kısmında clitoris bulunur. • Üretra, bartholin bezleri ve skene bezleri(=idrar çıkış deliğinin yanlarında bulunan ve mukus salgılayan bezler) buraya açılmaktadır. • Vestibulum vajinada, hymen (perde, kızlık zarı) bulunur. • Bu zar, ince mukoza katlantısından oluşmuştur. İç ve dış yüzeyleri çok katlı yassı epitel ile döşenmiştir. • Ovarium (Yumurtalık) • Kadınlarda organıdır. • 4x3x0,8 ağırlıkta • Sağ ve bulunur. temel ebadında, solda üreme 3-5 birer gr tane • Ovariumlar, seksüel yönden olgun bir dişide, dişi üreme hücresi olan ovum (yumurta) ile cinsiyet hormonları olan östrojen ve progesteronu üretir. • Ligamentum overi suspenserium ve ligamentum overi proprium ile asılı duran ovariumlar, pelvis boşluğunda, iki yan duvarda asılı duran fossa overika adlı çukura yerleşmiş durumdadır. • Ovariumlar ligamentlerle uterusa ve karın duvarına bağlanır. • Arteria iliaca externa ve arteria iliaca interna arasındadır. • Üreter fossa ovarica’yı arkadan sınırlamaktadır. Overlerin önünde arteria umblicalis, arkasında üreter ve arteria iliaca interna bulunur. • Her ovaryum, ligamentum latum uteri’nin arkasına mesovarium ile asılıdır. Mesovarium kenarlarda kalınlaşarak ovaryum’dan uterusa doğru uzanır buna ligamentum ovarii proprium denir. • Ovaryumları pelvis duvarına asan bağa ligamentum suspensorium ovarii denir. Bu bağın içinde arteria ve vena ovarica bulunur. • Arterleri abdominal aorta’nın direkt dalıdır, venleri ise sağda direkt vena cava inferior’a solda ise vena renalis sinistra’ya dökülür. • Otonom sinirleri nervus splanchnicus minor’den gelir. (sempatikler T 10-11, parasempatikler n. vagus ve nn. erigentes’ten karışık gelir.) • Ovariumların dış kısmında, germinal epiteliumun altında, tunica albuginea adı verilen kalın bir tabaka vardır. • Yaş ilerledikçe kalınlaşan bu tabakanın altında, ovariumun esasını oluşturan, stroma ovari bulunmaktadır. • Stroma ovari, kortex ovari (kabuk) ve medulla ovari (medulla) olmak üzere iki tabakadan oluşmaktadır. • Tuba Uterina tüpleri, salpinx) (Fallop • 10 cm uzunluğunda, 3 mm çapındadır. • Uterusun üst köşelerinden overlere uzanan, tüp şeklinde, sağ ve sol tarafta bulunan iki organdır. • Ovaryumdan ovum’u alır ve uterusa taşır. • Uterusa açılan deliğine ostium uterinum, karın boşluğuna açılan deliğine ise ostium abdominale tuba uterina adı verilir. • İçten dışa doğru mukoza, kas ve seroza tabakalarından meydana gelmiştir. • Tuba uterinanın iç kısmı tunica mukoza adını alır ve uzunlamasına plikaları vardır. Tunica mukoza; tek katlı, silli epitel hücreleri ile kaplıdır. Bu hücreler, salgı üretir ve tubaların iç yüzeylerinin nemli kalmasına ve ovumun uterusa doğru taşınmasına yardım eder. • Ortada ise, iç kısmında sirküler, dışta longitudinal uzanan düz kas hücrelerinin yaptığı kas tabakası vardır. Kas tabaka tunica muscularis adını alır. Tunica muscularis tabakası, peristaltik hareketler ile ovumun uterusa taşınmasını sağlar. • Dış kısmında ise bağ dokudan yapılmış, tubaları saran, tunica seroza mevcuttur. • Tuba uterina’lar 4 bölümden oluşur. • Tubaların uterus duvarı içinde kalan kısmına pars uterina, çapı en küçük olan kısmına isthmus, tubaların geniş kısmı ve ovum ile sperm arasında döllenmenin olduğu bölüm ampullla, ovaryuma yakın geniş kısmı ise infindubulum olarak adlandırılır. • İnfindubulumun uç kısmına, fimbriae tuba uterina denir. • Burası saçaklı bir görünüm gösterir ve hareketlidir. • Fimbriae tuba uterina, overlerde olgunlaşan graaf follikülünün etrafını sarar ve overlerden atılan ovumu, tuba uterina içine alır. • Uterus (Rahim) • 7x4x3 cm, 30-40 gr • Döllenmiş ovumu muhafaza eder. • Uterus; pelvis boşluğunda, rektum ile mesane arasında yer alan kalın duvarlı, içi boş ve müsküler yapıda bir organdır. • Uterusun üst bölümünün iki yanına tuba uterinalar açılır. Alt bölümü ise vajina ile birleşir. • Uterus boyu gebelikte 3-6 katına çıkabilir. Doğum sonunda tekrar eski haline döner. • Uterus 4 oluşmaktadır. bölümden • Fundus; uterusun üst bölümüdür. • Salpinksler (tüp, boru) buraya tutunur. • Corpus; uterusun yaklaşık 2/3‟ünü kapsayan gövde bölümüdür. • Corpus uteri, fundustan isthmusa doğru daralır. Corpus uterinin mesane ile komşu olan yüzüne facies vesicalis adı verilir. Arka yüzü sigmoid kolon ile komşudur. • İsthmus, uterus gövdesi ile boynu arasında yer alan yaklaşık 1 cm‟lik bölümdür. • Cervix (serviks, boyun); uterusun 1/3‟ü alt kısmıdır. Boyun bölümü içinde kalan uterus boşluğuna, canalis cervicis (servikal kanal) denir. • Serviksin bir bölümü de vajina içinde kalır. • Uterus, dıştan içe doğru üç tabakadan oluşmuştur. • Perimetrium • Myometrium • Endometrium • Perimetrium; uterusun periton ile myometrium arasında kalan dış tabakasıdır. • Damar, sinir, lenf ağları yönünden zengindir. • Myometrium; uterusun orta tabakası olup düz kas liflerinden yapılmıştır. • Embriyoyu barındırmak ve korumak ayrıca bebeğin dışarı atılmasında motor güç sağlamak myometriumun görevidir. • Bu yüzden gebelikte çok fazla genişleyip büyür. • Myometrium ayrıca menstrüasyon esnasında da kasılır. • Endometrium; • Uterus boşluğunu kaplayan en iç tabakadır. • Uterusun mukoza tabakası olan endometrium, tek katlı silli silindirik epitel ile kaplıdır. • Endometriumun bazal ve fonksiyonel olmak üzere iki tabakası vardır. • Endometriumun fonksiyonel tabakası, puberte sonrası, menopoza girene kadar her 28 günde bir değişikliğe uğrayarak dökülür. Bu olaya menstruasyon (adet, regl) denir. Uterusun Bağları • Ligamentum transversum cervicis: Ligamentum pubocervicalis ve ligamentum sacrouterinum ile devam eder. Serviksin yanında vajinaya yapışır. Pelvis kan damarlarını saran fibröz doku ile devam eder. Antefleksiyon sağlar. Uterusun en güçlü ligamentidir. • Ligamentum latum uteri: en geniş ama en zayıf bağdır. Mezosalpinx-mezometrium ve mezoovarium tarafından oluştururlur. İçinde arteria uterina, tuba uterina, lig. teres uteri, ovariumlar ve üreterler bulunur. Lig. suspensorium uteri de lig. latum uteri’nin bir parçasıdır. • Pilica rectouterina (Douglas plikası): cervix uteri ile rektum arasındadır. Uterusun vagina içine prolabe olmasını önler. İçinde musculi rectouterinus vardır. • Ligamentum teres uteri (lig. rotundum, broad ligament): tubaların altında ve önünde uzanır. Antefleksiyon açısının nedenidir. Canalis inguinalis’ten geçerek labium majus’taki gevşek bağ dokusuna karışır. • Diğer peritonal ligamentler: (lig. vesicouterina, lig. rectovaginale, lig. sacrocervicale) • Perine kasları ve fasyaları: (en önemlisi musculi levator ani) • Arterleri: arteria iliaca interna’nın a. uterina dalı yukarıda arteria ovarica, altta arteria vaginalis ile anastomoz yapar. • Venleri: arterlerini izleyerek vena iliaca interna’lara dökülürler. • Sinirleri: plexus ovaricus ve plexus hypogastricus inferior’dan gelir. Sempatikleri T12-L1, parasempatikleri S2S4’lerden gelir. • Vagina • Yukarıda serviks, aşağıda vestibulum vajina arasında uzanan, fibromüsküler yapıda boru şeklinde bir organdır. • Vajina, uterusun altında, ürethranın arkasında, rektumun önündedir. • Uzunluğu 8-10 cm. kadardır. • Doğumda bebeğin çıkabileceği kadar genişler. • Vulvaya açılan deliğine, ostium vaginae denir. • Vajina, kadının cinsel organı olmasının yanı sıra doğum esnasında çocuğun geçmesini ve menstruasyon kanının çıkışını sağlayan organdır. • Üst ucu ile serviks uteriyi dıştan, halka şeklinde sarmaktadır. • Serviksin vagina içinde kalan kısmına, portigo vajinalis cervicis adı verilir. Burada vajina duvarı ile arasında fornix vaginae denilen çıkmaz oluşturur. • Arka kısımdaki fornix posterior (receptaculum seminis) • Öndeki fornix anterior • Yanlardaki fornix lateralis (2 adet) • Vajinanın boşluğa bakan kısmı, çok katlı yassı epitel ile döşelidir. • Epitel dokunun altında bağ doku ve dışında düz ve çizgili kaslar bulunur. • Epitel ve bağ doku katı yapan mukoza, enine katlantılar yapar. • Vajinanın kendi duvarında salgı üreten bezler yoktur. Vajinanın ıslaklığını, uterustan gelen salgılar, dejenere olmuş epitel hücreleri ve vajinada bulunan bakterilerin salgıları sağlamaktadır. Bu karışımın pH ı 4,5 olup, asidik özelliktedir. Bu durum mikropların vajina yoluyla uterusa geçişini engellemektedir. • Arterleri: arteria pudenta interna ve arteria rectalis medius’tan gelen aa. vaginales’lerdir. • Venleri: plexus vaginalis’i yaparak vena iliaca interna’ya dökülürler.
