uluslararası dogrudan yatırımlar uluslararası dogrudan yatırımlar

2011
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI
YABANCI SERMAYE GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
ULUSLARARASI
DOGRUDAN
YATIRIMLAR
1
T.C.
BAŞBAKANLIK
HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI
ULUSLARARASI DOĞRUDAN
YATIRIMLAR
2010 YILI RAPORU
Mayıs 2011
YABANCI SERMAYE GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
II
2011
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
2011
İÇİNDEKİLER
A. ULUSLARARASI DOĞRUDAN YATIRIM GÖSTERGELERİ............................. 1
1. 2010 YILI GENEL DEĞERLENDİRMESİ..................................................... 1
1.1.Dünya Ekonomisinde Uluslararası Doğrudan Yatırımlar.................... 1
1.2.Türkiye’de Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişi.................................. 8
1.3.Türkiye’de Uluslararası Sermayeli Şirket Sayıları....................................17
1.4.Uluslararası Yatırımcıların Türkiye’deki Yatırım Projeleri....................34
2. TÜRKİYE’DEKİ YATIRIMCI ÜLKELER..................................................... 48
B. ULUSLARARASI DOĞRUDAN YATIRIMLARI ARTIRMAYA YÖNELİK
FAALİYETLER.................................................................................................................. 57
1. YATIRIM ORTAMINI İYİLEŞTİRME ÇALIŞMALARI............................... 57
1.1.Uluslararası Alanda Yatırım Ortamını İyileştirme Çalışmaları............. 57
1.2.Uluslararası Doğrudan Yatırım Alanında Kriz Sebebiyle Alınan
Önlemler..................................................................................................... 59
1.3.2010 Yılı YOİKK Çalışmaları.................................................................. 60
1.4.Türkiye’nin Yatırım Yeri Endekslerindeki Konumu............................. 65
1.5.Türkiye Yatırım Danışma Konseyi Altıncı Toplantısı........................... 66
2.
YATIRIMLARIN KARŞILIKLI TEŞVİKİ VE KORUNMASI
ANLAŞMALARI.................................................................................................. 70
III
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
2011
TABLOLAR
Tablo1:En
Fazla Uluslararası Doğrudan Yatırım Stoğu Olan On Ülke ve
Tablo
1:
Türkiye (2009).............................................................................................................. 5
Tablo2:En
Fazla Uluslararası Doğrudan Yatırım Çeken On Ülke ve Türkiye
Tablo
2:
2007-2009..................................................................................................................... 7
Tablo3:1995–2010
Döneminde Uluslararası Doğrudan Yatırım Bileşenleri................... 9
Tablo
3:
Tablo4:2010
Yılında En Büyük Beş Birleşme ve Satın Alma İşlemi................................. 10
Tablo
4:
Tablo5:Sektörlere
Göre Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri, 2010.......................... 11
Tablo
5:
Tablo6:Sektörlere
Göre Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri, 2002 - 2010.............. 13
Tablo
6:
Tablo7:Ülkelere
Göre Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri 2009-2010.................... 14
Tablo
7:
Tablo8:Özelleştirme
ve Uluslararası Doğrudan Yatırımlar.................................................15
Tablo
8:
Tablo9:Yıllar
İtibarıyla Kuruluş Türlerine Göre Uluslararası Sermayeli Şirketlerin
Tablo
9:
Sayısı..............................................................................................................................17
Tablo10:Kuruluş
Türlerine Göre Uluslararası Sermayeli Şirketler (2009-2010 Aylık).....19
Tablo
10 :
Tablo11:Uluslararası
Sermayeli Şirket Sayılarının Sektörlere Göre Dağılımı................... 20
Tablo
11 :
Tablo12:Uluslararası
Sermayeli Şirket Sayısının Ülkelere Göre Dağılımı.........................22
Tablo
12 :
Tablo13:Uluslararası
Sermayeli Şirketlerin Sayılarının Sermaye Büyüklüğü Açısından
Tablo
13 :
Yıllara Göre Dağılımı (2006-2010).........................................................................23
Tablo14:Uluslararası
Sermayeli Şirketlerin Sermaye Büyüklüğü Açısından Sektörlere
Tablo
14 :
Göre Dağılımı (2009-2010)......................................................................................24
Tablo15:Uluslararası
Sermayeli Şirketlerin Sermaye Büyüklüğü Açısından Ülkelere
Tablo
15 :
Göre Dağılımı (2009 - 2010).................................................................................... 25
Tablo16:Uluslararası
Sermayeli Şirketlerin Sayılarının İllere Göre Dağılımı (İlk 10 İl).. 26
Tablo
16 :
Tablo17:Uluslararası
Sermayeli Şirketlerin Faaliyette Bulundukları İllerin Sektörlere
Tablo
17 :
Göre Dağılımı (1954-2010).......................................................................................29
Tablo18:Uluslararası
Sermayeli Şirketlerin Yatırım Projeleri..............................................34
Tablo
18 :
Tablo19:2010
Yılında Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırım Projelerinin Sektörel
Tablo
19 :
Dağılımı...................................................................................................................... 38
Tablo20:2006-2010
Yılları Arasında Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırım
Tablo
20 :
Projelerinin Sektörel Dağılımı.................................................................................39
IV
2011
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
Tablo
21 :
Tablo21:2006-2010
Yılları Arasında Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırım
Projelerinin Yatırım Tutarına Göre İlk 20 İl Bazında Dağılımı...........................40
Tablo
22 :
Tablo22:2006-2010
Yılları Arasında Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırım
Projelerinin İlk 20 İl Bazında Dağılımı..................................................................41
Tablo
23 :
Tablo23:2010
Yılındaki Yatırım Projelerinin Destekleme Sınıfına ve Sektörlere Göre
Dağılımı.......................................................................................................................43
Tablo
24 :
Tablo24:2010
Yılında Yatırım Tutarı 30 Milyon Dolardan Fazla Olan Yatırım
Projeleri.......................................................................................................................45
Tablo
25 :
Tablo25:2010
Yılında Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişi..............................................48
Tablo
26 :
Tablo26:2002-2010
Yılları Arasında Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişi.....................48
Tablo
27 :
Tablo27:İlk
10 Ülkenin Uluslararası Doğrudan Yatırımları ve Şirket Sayıları..................51
Tablo
28 :
Tablo28:Yatırımcı
Ülke Endeksi ve 2010 Yılı Uluslararası Doğrudan Yatırımların
Ülkelere Göre Dağılımı............................................................................................55
Tablo
29 :
Tablo29:Yatırımlarla
İlgili Olarak Ülkeler Tarafından Alınan Önlemler...........................60
Tablo
30 : Türkiye’nin Yatırım Yeri Endekslerindeki Konumu- 6 Yıllık Değerlendirme..66
Tablo30:
Tablo
31 :
Tablo31:Yatırım
Danışma Konseyi Altıncı Toplantısına Katılan Uluslararası Kuruluşlar
ve Uluslararası Şirketler............................................................................................67
Tablo
32 :
Tablo32:Türkiye
Tarafından İmza Edilen ve Yürürlüğe Giren YKTK Anlaşmaları......71
Tablo
33 :
Tablo33:Türkiye
Tarafından İmza Edilen ve Onay Süreci Devam Eden
YKTK Anlaşmaları...................................................................................................72
V
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
2011
HARİTALAR
Harita 1 : 2010 Yılında Kurulan Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Bulundukları
İllere Göre Dağılımı.............................................................................................. 27
Harita 2 : 1954-2010 Yılları Arasında Faaliyette Bulunan Uluslararası Sermayeli
Şirketlerin Bulundukları İllere Göre Dağılımı.................................................. 28
Harita 3-9: Uluslararası Sermayeli Şirket Sayılarının Bölgelere Göre Sektörel Dağılımı
Harita 3 : Marmara Bölgesi................................................................................................... 30
Harita 4 : Ege Bölgesi............................................................................................................ 30
Harita 5 : Akdeniz Bölgesi..................................................................................................... 31
Harita 6 : Karadeniz Bölgesi................................................................................................. 31
Harita 7 : İç Anadolu Bölgesi................................................................................................ 32
Harita 8 : Doğu Anadolu Bölgesi......................................................................................... 32
Harita 9 : Güneydoğu Anadolu Bölgesi............................................................................... 33
Harita 10 : 2006-2010 Yılları Arasında Yatırım Projelerinin İl Bazında Dağılımı........... 36
Harita 11 : 2006-2010 Yılları Arasında Yatırım Projelerinin Tutarlarının İl Bazında
Dağılımı................................................................................................................... 37
Harita 12 : Yatırımlara Yönelik Yeni Devlet Destekleri Sisteminin Bölgesel Yapısı....... 42
Harita 13 : 2010 Yılında Yatırım Projelerinin Destekleme Sınıfına Göre İllerdeki
Dağılımı.................................................................................................................. 46
Harita 14 : 2010 Yılında Yatırım Projelerinin Destekleme Sınıfına Göre İllerdeki
Dağılımı (Adet)..................................................................................................... 47
Harita 15 : Ülkelere Göre YKTK Anlaşmaları..................................................................... 73
VI
2011
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
GRAFİKLER
Grafik 1: Ülke Gruplarına Göre Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri...................... 3
Grafik 2: Ülke Gruplarına Göre Ülke Dışında Yapılan Uluslararası Doğrudan
Yatırımlar.................................................................................................................. 4
Grafik 3: 1995-2010 Döneminde Türkiye’de Uluslararası Doğrudan Yatırımlar............. 8
Grafik 4: Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişinin Sektörel Dağılım 2010..................... 12
Grafik 5: Piyasaya Giriş Şekillerinin Yıllık Dağılımı 2006-2010........................................ 18
Grafik 6: Piyasaya Giriş Şekillerinin Yıllar İtibarıyla Sektörel Dağılımı (2008-2010)..... 18
Grafik 7: 2010 Yılındaki Proje Adedinin Bölgelere Göre Dağılımı.................................. 43
Grafik 8: 2010 Yılındaki Projelerin Yatırım Tutarlarının Bölgelere Göre Dağılımı....... 43
Grafik 9: 2010 Yılında Bölgesel ve Sektörel Teşvik Sisteminden Yararlanan İmalat
Sektörü Yatırımlarının Dağılımı........................................................................... 44
Grafik 10: Avusturya Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler...... 50
Grafik 11: Fransa Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler............. 50
Grafik 12: Almanya Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler......... 50
Grafik 13: Hollanda Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler........ 50
Grafik 14: Yunanistan Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler..... 50
Grafik 15: Japonya Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler.......... 50
Grafik 16: ABD Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler............... 51
Grafik 17: Lüksemburg İtalya Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri
ve Şirketler.............................................................................................................. 51
Grafik 18: İngiltere Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler......... 51
Grafik 19: İspanya Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler........... 51
Grafik 20: FIAS Tarafından Katkı Sağlanan Yatırım Ortamının İyileştirilmesine İlişkin
Proje Sayısı............................................................................................................... 58
Grafik 21: Dünyada İş Ortamının İyileştirilmesine İlişkin Yapılan Reform Sayıları....... 59
Grafik 22: Yatırım Ortamındaki En Önemli Beş Engel...................................................... 63
Grafik 23: Mikro Şirketlere Göre Büyüme Oranları............................................................ 63
VII
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
2011
KUTULAR
Kutu 1: Yatırımcı Ülke Endeksi............................................................................................. 55
Kutu 2: Yatırım Ortamı Değerlendirmesi (ICA) 2009 Raporu......................................... 62
VIII
2011
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
IX
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
X
2011
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
2011
A. ULUSLARARASI DOĞRUDAN YATIRIM GÖSTERGELERİ
1. 2010 YILI GENEL DEĞERLENDİRMESİ
1.1. Dünya Ekonomisinde Uluslararası Doğrudan Yatırımlar
Uluslararası doğrudan yatırımlar (UDY), küresel ekonomik kriz nedeniyle
düşüş eğilimine girmiştir. Bununla birlikte, 2009 yılında etkilerini gösteren krizin
uluslararası doğrudan yatırımlar üzerindeki olumsuz etkilerinin 2010 yılında azalmış
olduğu yönünde değerlendirmeler yapılmaktadır. Söz konusu değerlendirmeler büyük
oranda gerçekleşmiş işlemleri esas almaktadır. Dünya Yatırım Raporu’nun 2010 yılına
yönelik uluslararası doğrudan yatırımların ülke ve sektör dağılımlarına ilişkin nihai
veriler, Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) tarafından
2011 yılının ikinci yarısında yayımlanacaktır.
UNCTAD’ın Ocak 2011 tahminine göre1; dünyada 2010 yılında yurt içinde
uluslararası doğrudan yatırım akımlarının gerçekleşme değerinin 2009 yılına göre
%1’lik artışla 1 trilyon 122 milyar dolar seviyesine ulaşmış olması beklenmektedir.
Gelişmekte olan ülkelerde gerçekleşen uluslararası doğrudan yatırımlarda 2010 yılında
bir önceki yıla göre yaklaşık %10’luk artış olması beklenirken, gelişmiş ülkelerde
yaklaşık %7’lik düşüş tahmin edilmektedir. Uluslararası Finans Kuruluşu (IIF)
tarafından Ocak 2011 tarihinde yayımlanan tahminlere göre2 2011 yılında gelişmekte
olan ülkelere uluslararası doğrudan yatırım akımlarının 2010 yılına göre yaklaşık %12
oranında artması; Türkiye’nin de içinde bulunduğu Avrupa’daki gelişmekte olan ülkeler
grubunda gerçekleştirilecek uluslararası doğrudan yatırımların ise %36 oranında artış
göstermesi beklenmektedir.
UNCTAD tarafından hazırlanan Dünya Yatırım Beklentileri Anketi’ne (2010
– 2012) göre3, ankete katılan çok uluslu şirketlerin %43’ü 2010 yılında uluslararası
doğrudan yatırımlarda artış beklediklerini bildirirken, 2011 ve 2012 yılları için bu
oran %58’e çıkmaktadır. Anket sonuçlarına göre 2010 – 2012 yılları arasında Çin,
1
2
3
Global Investment Trends Monitor, Ocak 2011, UNCTAD. IIF, Capital flows to emerging market economies, Ocak 2011.
World Investment Prospects Survey 2010-2012, Eylül 2010, UNCTAD. 1
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
Hindistan, Brezilya, ABD ve Rusya’nın en çok doğrudan yatırım çeken ülkeler olması
beklenmektedir. Bölge açısından değerlendirildiğinde ise Doğu ve Güney Asya’nın
en cazip bölge olması öngörülürken bu bölgeyi AB-15 bölgesinin izlemesi tahmin
edilmektedir.
UNCTAD tarafından 2010 yılında yayımlanan kesinleşmiş en son küresel
doğrudan yatırım verilerini içeren Dünya Yatırım Raporu’na4 göre, 2009 yılının
ikinci yarısında uluslararası doğrudan yatırım (UDY) akımlarında yaşanan durgunluk,
2010 yılının ilk yarısında yerini ılımlı bir iyileşmeye bırakmıştır. Dünyadaki toplam
uluslararası doğrudan yatırım girişleri 2008 yılında %16, 2009 yılında da %37 oranında
düşmüş ve uluslararası doğrudan yatırım girişleri 1 trilyon 114 milyar dolar olarak
gerçekleşmiştir.
Uzun vadedeki beklentilerde ise yatırım akımlarında hızlanma beklenmektedir.
Raporda uluslararası doğrudan yatırım girişlerinin 2011 yılında 1,3 – 1,5 trilyon dolar
arasında ve 2012 yılında 1,6 – 2 trilyon dolar arasında gerçekleşmesi beklenmektedir.
Bununla beraber, küresel ekonomik iyileşmedeki olası kırılganlıklara bağlı olarak
uluslararası doğrudan yatırım tahminlerinin değişebileceği belirtilmektedir.
2009 yılında, gelişmiş ülkelere yapılan uluslararası doğrudan yatırımlar bir
önceki yıla göre %44’lük düşüşle 566 milyar dolara, gelişmekte olan ülkelere yapılan
yatırımlar ise %24’lük düşüşle 478 milyar dolara gerilemiştir (Grafik 1).
4
2
World Investment Report (WIR) 2010, UNCTAD
2011
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
2011
Kaynak: WIR, 2010
2009 yılında en fazla uluslararası doğrudan yatırım çeken ülkeler arasında ilk
sırayı 129,9 milyar dolar ile Amerika Birleşik Devletleri almıştır. Çin 95 milyar dolar,
Fransa 59,6 milyar dolar, Hong Kong 48,4 milyar dolar ve İngiltere 45,7 milyar dolar
yatırım ile ABD’yi takip etmektedir.
Rapora göre, Türkiye çektiği 7,6 milyar dolar ile 2008 yılına göre dünya
genelinde 12 sıra gerileyerek 2009 yılında 32. sırada yer alırken; gelişmekte olan ülkeler
arasında ise 15. sırada yer almıştır5 (Tablo 2).
Rapora göre 2009 yılında gelişmiş ülkelerin ülke dışında yapmış oldukları
doğrudan yatırımlar 2008 yılına göre %48 düşerek 821 milyar dolar olarak
gerçekleşmiştir. Gelişmekte olan ülkelerin ülke dışındaki yatırımları ise 229 milyar dolar
olarak gerçekleşmiş ve dünyadaki toplam uluslararası doğrudan yatırımlar içerisinde
gelişmekte olan ülkelerin ve geçiş ekonomilerinin payı %25 olmuştur (Grafik 2).
5
Raporun yayımlandığı tarihte 7,6 milyar dolar olan Türkiye’nin uluslararası doğrudan yatırım
girişleri sonraki tarihlerde Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) tarafından yapılan revize
işlemleri ile 8,4 milyar dolara ulaşmıştır.
3
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
Amerika Birleşik Devletleri 2009 yılında da en büyük yatırımcı ülke olma
özelliğini korumuş ve 248,1 milyar dolar ile ilk sırada yer almıştır. Gelişmekte olan
ülkelerin içerisinde Hong Kong (Çin), Çin ve Rusya Federasyonu yatırımcı ülkeler
arasında ilk 10’a girerek önde gelen yatırımcı ülkelerden olmuşlardır. Türkiye ise 1,6
milyar dolar tutarındaki yurt dışında doğrudan yatırımı ile dünya genelinde 45. sırada
yer almıştır.
Kaynak: WIR, 2010
2009 yılı itibarıyla dünya toplam uluslararası yatırım stoku 17,7 trilyon dolar
seviyesine ulaşmıştır. ABD 3,1 trilyon dolar, Fransa 1,1 trilyon dolar ve İngiltere 1,1
trilyon dolar ile en fazla yatırım stokuna sahip ülkeler arasında ilk üç sırayı almaktadır
(Tablo 1).
Gelişmekte olan ülkeler dünya toplam yurtiçi uluslararası yatırım stokunun
%30’una sahiptir. Söz konusu ülkeler arasında Hong Kong, Çin, Brezilya, Singapur,
Meksika ve Rusya başı çekmektedir. 2009 yılı sonu itibarıyla UNCTAD verilerine göre,
Türkiye 77,7 milyar dolar stok ile 2008 yılına göre bir sıra yükselerek dünya genelinde
39. sırada yer almıştır (Tablo 1).
4
2011
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
2011
Tablo 1: En Fazla Uluslararası Doğrudan Yatırım Stoğu Olan On Ülke ve Türkiye
(2009)
Sıra
Ülke
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
39
ABD
Fransa
İngiltere
Hong Kong, Çin
Belçika
Almanya
İspanya
Hollanda
Kanada
Çin
Türkiye6
Kaynak: WIR, 2010
Yatırım Stoğu
(Milyar Dolar)
3.120,6
1.133,0
1.125,1
912,2
830,1
701,6
670,6
596,7
524,9
473,1
77,7
6
Sektörel Dağılım
2010 yılı uluslararası doğrudan yatırım verilerine ilişkin kesinleşmiş bilgiler
2011 yılının ikinci yarısında yayımlanacağı için sektörel dağılıma ilişkin en güncel
veriler 2009 yılına aittir. 2009 yılında tüm sektörlerde yapılan uluslararası doğrudan
yatırımlarda düşüş yaşanmıştır. Bütün içerisindeki oranlarına bakıldığında imalat
sektörünün payı düşerken, tarım, madencilik ve hizmetler sektörlerinin payı artmıştır.
Eczacılık ve gıda gibi başlangıçta krize dayanıklı sektörler bile 2009 yılında krizden
olumsuz etkilenmişlerdir. Bununla beraber elektrik, gaz ve su dağıtımı, elektronik
ekipmanlar, inşaat ve telekomünikasyon sektörlerinde 2008 yılına göre 2009 yılında
daha fazla uluslararası doğrudan yatırım yapıldığı gözlenmiştir. Sınır ötesi birleşme ve
satın almalarda bir önceki yıla göre %77 düşüş yaşayan imalat sektörü, 2009 yılında
krizden en olumsuz etkilenen sektör olmuştur. Söz konusu düşüş oranı tarım ve
madencilik sektörlerinde %47, hizmet sektöründe %57 olarak gerçekleşmiştir. Hizmet
sektörleri içerisindeki mali hizmetler sektöründe ise sınır ötesi birleşme satın alma
işlem değerinde bir önceki yıla göre %87 düşüş gözlenmiştir.
6
Yurtdışında yerleşik kişilerin Türkiye’de yaptıkları doğrudan yatırım stokuna ilişkin veriler,
belli kriterlere göre seçilen yabancı sermayeli şirketlerden yıl sonlarında anket yoluyla sağlanan ve
sözkonusu şirketlerin defter ve piyasa değerlerini içeren bilgilerden derlenmektedir. Bu stokla ilişkili
olarak, İMKB’de hisselerinin alım-satımı yapılan şirketlerin piyasa değerleri için İMKB’de oluşan
piyasa değerleri; diğer şirketler için ise defter değerlerinin İMKB tarafından yayımlanan ilgili sektöre
ait piyasa değeri/defter değeri oranı ile çarpılmasıyla bulunan değerler kullanılmaktadır.
5
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
Birleşme ve Satın Alma İşlemleri
Dünyada gerçekleşen birleşme ve satın alma işlemleri 2008 yılında ortaya
çıkan küresel finansal krizin etkisiyle 2009 ve 2010 yıllarında düşme trendini devam
ettirmiştir. Ancak 2011 yılında düşüş eğiliminde düzelme görüleceği yönünde tahminler
yapılmaktadır7.
2009 yılında uluslararası doğrudan yatırımlarda gözlenen düşüşün temel
nedenleri, çok uluslu şirketlerin yurt dışındaki bağlı şirketlerinin kârlarının düşmesi ile
sınır ötesi birleşme ve satın alma işlemlerinin azalmasıdır.
Sınır ötesi birleşme ve satın alma işlemleri değer olarak 2009 yılında bir önceki
yıla göre %65 düşerek 250 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. UNCTAD’ın raporuna
göre 2008 yılında 13,2 milyar dolar olarak gerçekleşen Türkiye’deki sınır ötesi birleşme
ve satın alma işlemleri 2009 yılında 2,8 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir7.
UNCTAD’ın Dünya Yatırım Raporu’nda açıklanan verilere göre özel yatırım
fonları tarafından gerçekleştirilen sınır ötesi birleşme ve satın alma işlemlerinde ise
2009 yılında bir önceki yıla göre değer açısından %65’lik bir daralma gözlenmektedir.
Özel yatırım fonları kaynaklı birleşme ve satın alma işlemleri 2009 yılında 106 milyar
ABD doları olarak gerçekleşmiştir.
Dünyada gerçekleşen birleşme ve satın alma işlemlerini inceleyen kuruluşlardan
Bureau Van Dijk (BvD) tarafından yayımlanan Zephyr Birleşme ve Satın Alma
İşlemleri 2010 Yılı Raporu’na göre8; 2008 yılında başlayan finansal krizin, 2010 yılında
gerçekleşen birleşme ve satın alma işlemleri üzerindeki olumsuz etkileri devam etmiştir.
2010 yılında dünya genelinde gerçekleşen sınır ötesi birleşme ve satın alma işlem hacmi
bir önceki yıla göre %19,2’lik bir düşüş ile 3 trilyon dolar olarak gerçekleşmiştir. 2010
yılında dünya genelinde toplam 56.414 adet olarak gerçekleşen işlem sayısı 2009 yılına
göre %19,3’lük bir düşüşü ifade etmektedir.
7 World Investment Report (WIR) 2010, UNCTAD
8
Zephyr Annual M&A Report 2010, Bureau van Dijk (BvD)
6
2011
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
2011
Tablo 2: En Fazla Uluslararası Doğrudan Yatırım Çeken On Ülke ve Türkiye
2007 - 2009 (Milyar Dolar)
2007
Sıra
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
28
Ülke
ABD
İngiltere
Belçika
Hollanda
Kanada
Fransa
Çin
Almanya
Macaristan
İspanya
Türkiye
Dünya Toplamı
2008
UDY
266,0
186,4
118,4
115,4
108,4
96,2
83,5
76,5
71,5
64,3
22,0
2.100,0
Sıra
Ülke
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
ABD
Belçika
Çin
İngiltere
Rusya
İspanya
Fransa
Macaristan
Hong Kong
Kanada
20
Türkiye
Dünya Toplamı
2009
UDY
324,6
110,0
108,3
91,5
75,5
73,3
62,3
62,0
59,6
55,3
18,1
1.770,9
Sıra
Ülke
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
ABD
Çin
Fransa
Hong Kong
İngiltere
Rusya
Almanya
S. Arabistan
Hindistan
Belçika
32
Türkiye
Dünya Toplamı
UDY
129,9
95,0
59,6
48,4
45,7
38,7
35,6
35,5
34,6
33,8
7,6
1.114,2
Kaynak: World Investment Report (WIR) 2010, UNCTAD
7
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
2011
1.2. Türkiye’de Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişi
1.2.1. Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişi Bileşenleri9
Türkiye’de 2009 yılında 8,4 milyar dolar seviyesinde olan uluslararası doğrudan
yatırım girişi, 2010 yılında 9,1 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir.
Grafik 3: 1995–2010 Döneminde Türkiye’de Uluslararası
Doğrudan Yatırımlar
Milyon Dolar
24.000
22.047
22.000
20.185
20.000
19.504
18.000
16.000
14.000
12.000
10.000
10.031
9.551
8.411
9.071
8.000
6.000
4.000
2.785
1.702
2.000
0
19952002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Kaynak:TCMB
2010 yılında Türkiye’de gerçekleşen 9,1 milyar dolar düzeyinde toplam
uluslararası doğrudan yatırımın, 6,6 milyar dolarlık kısmı sermaye bileşeni, 2,5 milyar
dolarlık kısmı ise yurt dışında yerleşik gerçek ve tüzel kişilerin Türkiye’deki gayrimenkul
alımlarından oluşmaktadır (Tablo 3).
9
Uluslararası doğrudan yatırım girişi, 4875 sayılı Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu’na
göre Türkiye’de faaliyette bulunan şirketlerin yurt dışından yaptıkları, TCMB ödemeler dengesi
istatistiklerinde sermaye ve diğer sermaye olarak sınıflandırılan kalemlere ilişkin transferlerin net tutarı
ile yabancıların gayrimenkul edinimlerine istinaden transfer edilen tutarı içermektedir.
8
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
2011
Tablo 3: 1995–2010 Döneminde Uluslararası Doğrudan Yatırım Bileşenleri10
(Milyon Dolar)
1995-2002
UDY Toplam
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
9.551
1.702
2.785
10.031
20.185
22.047
19.504
8.411
9.071
9.551
704
1.442
8.190
17.263
19.121
16.567
6.629
6.577
9.035
556
888
8.053
16.876
18.100
14.313
5.382
5.901
10.118
564
986
8.454
17.533
18.843
14.348
5.464
5.936
-1.083
-8
-98
-401
-657
-743
-35
-82
-35
-
132
204
81
106
294
399
788
600a
(Birikimli)
Uluslararası Doğrudan
Sermaye
Sermaye (Net)
Giriş
Çıkış
Yeniden Yatırımda
Kullanılan Kazançlar
Diğer Sermayeb
Gayrimenkul (Net)
516
16
350
56
281
727
1.855
459
76
-
998
1.343
1.841
2.922
2.926
2.937
1.782
2.494
Kaynak:TCMB
a)2010 yılı tahmini değerdir.
b)Uluslararası sermayeli şirketlerin yabancı ortaklarından aldığı kredi
Avusturya menşeli enerji şirketi OMV tarafından, Petrol Ofisi’nin %54,17
oranında hissesinin satın alınmasına istinaden ödenen yaklaşık 1,4 milyar dolarlık tutar
2010 yılındaki en büyük uluslararası doğrudan yatırım girişi olmuştur. Fiba Sigorta ve
İnform hisselerinin satışları diğer önemli büyüklükteki işlemlerdir (Tablo 4).
2010 yılı içerisinde ödemeler dengesine uluslararası doğrudan yatırım olarak
yansıyan 2,3 milyar dolar tutarındaki önemli büyüklükteki birleşme ve satın alma
işlemleri, toplam uluslararası doğrudan sermaye girişlerinin yaklaşık %35,8’ini
oluşturmaktadır. Türkiye’de 2010 yılında sınır ötesi birleşme ve satın alma işlemlerine
istinaden gerçekleşen uluslararası doğrudan yatırım girişlerinin yaklaşık %59,5’i
elektrik, gaz, buhar ve sıcak su üretimi ve dağıtımı sektöründedir.
10
Raporda, TCMB tarafından 2011 yılı Nisan ayı içerisinde yayımlanan ödemeler dengesinde
yer alan 2010 yılı verileri kullanılmıştır. TCMB tarafından yayımlanan geçmiş yıllara ilişkin ödemeler
dengesi verileri, gerekli oldukça geriye dönük olarak revize edilmektedir.
9
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
2011
Tablo 4: 2010 Yılında En Büyük Beş Birleşme ve Satın Alma İşlemi 11
Satın Alınan Şirket
Satın Alan Şirket
Petrol Ofisi (POAŞ)
OMV
Sompo Japan
Insurance (NKSJ)
Legrand S.A.
ARGUS Capital
Partners – Qatar
First Investment
Bank
Ströer Group
Fiba Sigorta
İnform
Memorial Sağlık Grubu
Ströer Kentvizyon
Satın Alan
Şirketin Ülkesi
Avusturya
Satın
Alınan
Hisse
Oranı (%)
54,17
Uluslararası
Doğrudan
Yatırım
(Milyon Dolar)
1.352
Japonya
93,4
338
Fransa
100,0
148,8
İngiltere-Katar
40,0
100
Almanya
40,0
70,2
Kaynak: Hazine Müsteşarlığı,TCMB
1.2.2. Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişlerinin12 Sektörlere Göre Dağılımı
2010 yılında Türkiye’deki uluslararası yatırımlar açısından ilk üç sektör; elektrik,
gaz, buhar ve sıcak su üretimi ve dağıtımı (enerji), mali aracı kuruluşların faaliyetleri ve
imalat sanayii olmuştur. Uluslararası doğrudan yatırımların %56,5’i, enerji sektörü ile
mali aracı kuruluş faaliyetleri sektöründe gerçekleşmiştir (Tablo 5).
Enerji sektöründe 2010 yılında yaklaşık 2,1 milyar dolar uluslararası doğrudan
yatırım gerçekleşmiştir. Bu sektör son iki yılda en çok uluslararası doğrudan yatırım
çeken sektör olmuştur. Özellikle son iki yılda enerji sektöründe gerçekleşen birleşme
ve satın alma işlemleri bu sektörün ilk sırada yer almasında önemli pay sahibidir. Petrol
Ofisi hisselerinin %54,17’sinin OMV şirketi; Aralık, Hamzalı ve Reşadiye Kaskatı’da
bulunan beş hidroelektrik santrali hisselerinin tamamının Energo-Pro Grubu ve Yeşil
Enerji hisselerinin %5’inin Statkraft şirketi tarafından satın alınması işlemleri; enerji
sektörünün ilk sırada yer almasında önemli rol oynamıştır.
Türkiye’de enerji sektörünün yükselen eğilimi ile paralel olarak kurulan
uluslararası sermayeli şirket sayısı 2005 yılında toplam 97 adet iken, 2010 yılında 126
adet şirkete ulaşmıştır. 2010 yılında sektörde faaliyette bulunan 126 adet şirketin 33
adedinin sermaye büyüklüğü 500.000 doların üzerindedir.
11
10
2010 yılında gerçekleşen nakit UDY girişlerine göre.
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
2011
Tablo 5: Sektörlere Göre Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri12, 2010
(Milyon Dolar)
Sıra
Sermaye Girişi
Oran (%)
1
Elektrik, Gaz, Buhar ve Sıcak Su Üretimi ve Dağıtımı
2.063
31,6
2
Mali Aracı Kuruluşların Faaliyetleri
1.630
24,9
3
İmalat
867
13,3
4
Toptan ve Perakende Ticaret
389
6,0
5
İnşaat
372
5,7
6
Gayrimenkul, Kiralama ve İş Faaliyetleri
368
5,6
7
Ulaştırma, Depolama ve Haberleşme
210
3,2
8
Madencilik ve Taşocakçılığı
196
3,0
9
Sağlık İşleri ve Sosyal Hizmetler
114
1,7
Diğer Sosyal, Toplumsal ve Kişisel Hizmet Faaliyetleri
114
1,7
Diğer
213
3,3
6.536
100,0
10
Sektör
Toplam
Kaynak: TCMB
Enerji sektöründen sonra en çok uluslararası doğrudan yatırım çeken mali
aracı kuruluşların faaliyetleri sektöründe 2010 yılında gerçekleşen 1,6 milyar dolar
tutarındaki uluslararası doğrudan yatırım son altı yıl ortalamasının altında olmasına
rağmen, bu yatırım tutarıyla mali aracı kuruluşların faaliyetleri en çok uluslararası
doğrudan yatırım çeken ikinci sektör olmuştur. Sektörün son altı yılda çektiği toplam
uluslararası doğrudan yatırım 31 milyar dolar seviyesindedir. Bu tutar son altı yılda
Türkiye’ye yapılan toplam uluslararası doğrudan yatırımın %42,6’sını ifade etmektedir.
Sektörde ağırlıklı olarak bankacılık alanında son yıllarda gerçekleşen sınır ötesi birleşme
ve satın alma işlemleri sonucunda yüksek seviyelerde uluslararası doğrudan yatırım
rakamlarına ulaşılmıştır.
12 Uluslararası yatırımcıların Türkiye’deki yeni veya mevcut şirketleri ile iştirak ettikleri yerli
sermayeli şirketlerdeki ortaklık paylarına ilişkin transferlerdir. Uluslararası sermayeli şirketlerin
yurt dışındaki ortaklarından kullandıkları kredilere ilişkin diğer sermaye bileşeni ile yabancıların
gayrimenkul edinimlerine istinaden transfer edilen tutarları içeren gayrimenkul bileşeni dahil
değildir.
11
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
2011
2010 yılında bu sektörde gerçekleşen önemli birleşme ve satın alma işlemleri,
Fiba Sigorta şirketi hisselerinin %93,4’nün 338 milyon dolar bedelle Sompo Japan
Insurance (NKSJ) şirketine satışı ile Turkland Bank’ın hisselerinin %9’unun Hariri
Group’a (BankMed) satışıdır.
2010 yılı sonu itibarıyla mali aracı kuruluşların faaliyetleri sektöründe 299 adet
uluslararası sermayeli şirket faaliyet göstermektedir.
2010 yılında 867 milyon dolar uluslararası doğrudan yatırımın gerçekleştiği
imalat sanayiinde ise büyük ölçekli birleşme ve satın alma işlemi gerçekleşmemesine
karşın, çok sayıda şirket tarafından gerçekleştirilen uluslararası doğrudan sermaye
transferleri ile yıllar itibarıyla genel eğilim korunmuştur.
Türkiye’de imalat sanayiinde 2010 yılı sonu itibarıyla 4.369 adet uluslararası
sermayeli şirket faaliyet göstermektedir. Bu rakam, toplam uluslararası sermayeli
şirketlerin %17’sini oluşturmaktadır. İmalat sanayii içerisinde kimya sektörü 484, gıda
ürünleri, içecek ve tütün sektörü 468 ve tekstil sektörü 440 adet uluslararası sermayeli
şirket ile ilk üç sırayı paylaşan alt sektörler olmuşlardır.
Grafik 4: Uluslararası Doğrudan Yatırım
Girişinin Sektörel Dağılımı 2010
Diğer
19%
Elektrik, Gaz,
Buhar ve Sıcak Su
Üretimi ve Dağıtımı
31%
İnşaat
6%
Toptan ve
Perakende Ticaret
6%
İmalat Sanayii
13%
12
Kaynak: TCMB
Mali Aracı
Kuruluşların
Faaliyetleri
25%
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
2011
Tablo 6: Sektörlere Göre Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri 2002-2010
(Milyon Dolar)
Sektörler
Mali Aracı Kuruluşların Faaliyetleri
Ulaştırma, Depolama ve Haberleşme
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
246
51
69
4.018
6.957
11.662
6.069
666
1.630
1
1
639
3.285
6.696
1.117
170
391
210
Elektrik, Gaz, Buhar ve Sıcak Su Üretimi ve
Dağıtımı
68
86
66
4
112
568
1.068
2.126
2.063
Toptan ve Perakende Ticaret; Motorlu Taşıt,
motosiklet, kişisel ve ev eşyalarının onarımı
75
58
72
68
1.166
165
2.085
389
389
Gıda Ürünleri, İçecek ve Tütün İmalatı
14
249
78
68
608
766
1.252
196
149
Kimyasal Madde ve Ürünler ile Suni Elyaf İmalatı
8
9
38
174
601
1.109
200
336
102
Ana Metal ve Fabrikasyon Metal Ürünleri İmalatı
18
1
6
139
158
515
1.243
31
160
0
3
3
29
99
560
641
560
368
141
238
219
750
1.242
2.675
2.019
1.557
1.465
571
696
1.190
8.535
17.639
19.137
14.747
6.252
6.536
Gayrimenkul, Kiralama ve İş Faaliyetleri
Diğer
Toplam
Kaynak: TCMB
1.2.3. Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişlerinin13 Ülkelere Göre Dağılımı
2010 yılı içerisinde gerçekleşen AB ülkeleri kaynaklı 4,9 milyar dolar tutarındaki
nakit sermaye girişleri toplam sermaye girişlerinin %75,1’ini oluşturmaktadır. 2010
yılı uluslararası doğrudan yatırım girişlerinde orijin ülke bazında ilk üç sırayı %27,5
ile Avusturya, %9,2 ile Fransa ve %9,1 ile Almanya almıştır (Tablo 7). 2009 yılında
1 milyar dolar sermaye girişi ile birinci sırada yer alan Avusturya, 2010 yılında nakit
sermaye girişlerini %76,4 oranında artırarak birinci sıradaki yerini korumuştur.
13 Uluslararası yatırımcıların Türkiye’deki yeni veya mevcut şirketleri ile iştirak ettikleri yerli
sermayeli şirketlerdeki ortaklık paylarına ilişkin transferlerdir. Uluslararası sermayeli şirketlerin yurt
dışındaki ortaklarından kullandıkları kredilere ilişkin diğer sermaye bileşeni ile yabancıların gayrimenkul
edinimlerine istinaden transfer edilen tutarları içeren gayrimenkul bileşeni dahil değildir.
13
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
2011
Tablo 7: Ülkelere Göre Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri 2009-2010
(Milyon Dolar)
2009
Sıra
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Ülke
Avusturya
Hollanda
Fransa
Almanya
Lüksemburg
Çek Cumhuriyeti
İngiltere
İtalya
A.B.D.
Belçika
Diğer
Toplam
2010
Sermaye
Girişi
Oran (%)
1.019
718
617
498
493
465
350
314
260
201
1.317
16,3
11,5
9,9
8,0
7,9
7,4
5,6
5,0
4,2
3,2
21,1
6.252
100,0
Sıra
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Ülke
Avusturya
Fransa
Almanya
Hollanda
Yunanistan
Japonya
ABD
Lüksemburg
İngiltere
İspanya
Diğer
Toplam
Sermaye
Girişi
Oran (%)
1.798
600
598
498
425
347
320
280
240
190
1.240
27,5
9,2
9,1
7,6
6,5
5,3
4,9
4,3
3,7
2,9
19,0
6.536
100,0
Kaynak: TCMB
2009 ve 2010 yıllarında en çok uluslararası doğrudan sermaye girişi yapan
ülkeler incelendiğinde ilk dört sırayı paylaşan ülkelerin değişmediği görülmektedir.
Bu durum, Avusturya, Fransa, Almanya ve Hollanda’dan Türkiye yapılan doğrudan
yatırım trendlerinin korunduğuna işaret etmektedir.
1.2.4. Özelleştirme Uygulamalarında Uluslararası Doğrudan Yatırım
Özelleştirme işlemlerine istinaden 2010 yılı ödemeler dengesine yansıyan
bir uluslararası doğrudan yatırım girişi bulunmamaktadır. 2000-2010 yılları arasında
özelleştirme ve özelleştirme yoluyla Türkiye’ye gelen uluslararası doğrudan yatırım
tutarları Tablo 8’de yer almaktadır.
14
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
2011
Tablo 8: Özelleştirme ve Uluslararası Doğrudan Yatırımlar
(Milyon Dolar)
Yıla
Özelleştirme
Tutarı
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
3.302
2.489
536
187
1.283
8.222
8.096
4.259
6.297
2.275
3.085
Toplam
40.031
Özelleştirme Yoluyla
Türkiye’ye Gelen
UDY
585
2.369
49
1.500
1.768
611
232
-
7.114
Kaynak: Özelleştirme İdaresi Başkanlığı, TCMB
a) 2000 ve 2001 yılları değerlerine GSM operatörü lisans bedeli dahildir.
1.2.5. Birleşme ve Satın Alma İşlemlerinde Uluslararası Doğrudan Yatırımlar14
Birleşme ve satın alma işlemleri ile ilgili ulusal ve uluslararası niteliği bulunan
raporlara bakıldığında; raporu hazırlayan kuruluşların çalışma, veri toplama ve analiz
yöntemlerinin farklı olması sebebiyle gerek tutar, gerekse işlem bakımından aralarında
çeşitli farklılıklar görülmektedir. Ayrıca, bu raporlarda değeri açıklanmamış işlemler
için yapılan tahminlerin de farklı olabileceği görülmektedir.
Küresel ekonomik krizin etkilerinin giderilmeye çalışıldığı 2010 yılında ABD,
Japonya, ve Avro bölgesindeki ülkelerden Yunanistan, İspanya, İtalya, Portekiz başta
olmak üzere gelişmiş ülkelerin kırılganlığı sürerken Türkiye’nin de dahil olduğu bazı
gelişmekte olan ülkeler krizin olumsuz etkilerini nispeten daha hızlı geride bırakabilen
ülkeler olmuşlardır.
14
Deloitte Annual Turkish M&A Review 2010, Ocak 2011
Birleşme ve Satın Alma İşlemleri 2010 Raporu, Ernst & Young, Ocak 2011
15
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
2010 yılında Türkiye’de uluslararası yatırımcılar tarafından gerçekleştirilen
birleşme ve satın alma işlemlerinin toplam işlem hacmindeki payı yaklaşık olarak
aynı düzeyde kalmıştır. Deloitte raporuna göre 29 milyar dolarlık toplam tutarın
10,5 milyar doları uluslararası yatırımcılar tarafından gerçekleştirilen işlemlerden
kaynaklanmaktadır. Ernst&Young raporunda ise; 2010 yılı birleşme ve satın alma
piyasasına yatırımcı profili açısından bakıldığında uluslararası yatırımcılar 9,9 milyar
dolar ile toplam işlem hacminin yaklaşık %38’ini gerçekleştirmiştir.
16
2011
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
2011
1.3. Türkiye’de Uluslararası Sermayeli Şirket Sayıları15
2010 yılı sonu itibarıyla Türkiye’de 25.948 adet uluslararası sermayeli şirket
faaliyette bulunmaktadır. Bu şirketlerin 21.133 adedi uluslararası sermayeli şirket ve
şube kuruluşu, 4.815 adedi ise yerli sermayeli şirketlere yapılan uluslararası sermaye
iştirakidir (Tablo 9).
Tablo 9: Yıllar İtibarıyla Kuruluş Türlerine Göre Uluslararası Sermayeli Şirketlerin
Sayısı
Yıl
1954-2005
( Birikimli )
2006
İştirak
Şube
Toplam
8.080
1870
323
10.273
2.266
596
58
2.920
2007
2.624
616
64
3.304
2008
2.483
624
64
3.171
2009
2.302
566
68
2.936
2010
2.724
543
77
3.344
20.479
4.815
654
25.948
Genel Toplam
Yeni
Geçici Veriler, Kaynak: Hazine Müsteşarlığı
Uluslararası sermayeli şirket sayısında; 2008 yılında %4, 2009 yılında ise %7
oranlarında azalma olurken, 2010 yılında %13 düzeyinde artma olmuştur.
2010 yılı sonu itibarıyla Türkiye’de faaliyette bulunan 25.948 adet uluslararası
sermayeli şirketin %77’si limited şirketlerden, %20,8’i anonim şirketlerden, geri kalan
%2,2’lik bölümü ise şubelerden ve komandit, kolektif, adi şirket, iş ortaklığı ve adi
komandit şirketlerden oluşmaktadır.
15
Uluslararası sermayeli şirket sayıları tasfiye, %100 yerli sermayeli şirket statüsüne geçiş gibi
nedenlerle değişmektedir. Bu rakamlar belli dönemlerde revize edilmektedir.
17
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
2011
Grafik 5: Piyasaya Giriş Şekillerinin Yıllık Dağılımı
2006-2010
4000
3500
3000
Adet
2500
2000
1500
1000
500
0
2006
2007
2008
Yeni
2009
İştirak
2010
Şube
Geçici Veriler, Kaynak : Hazine Müsteşarlığı
2006-2010 yılları arasında yeni şirket ve şube kuruluşlarının toplam uluslararası
sermayeli şirketler içerisindeki ortalama payı %81 seviyesindedir.
Grafik 6: Piyasaya Giriş Şekillerinin Yıllar İtibarıyla
Sektörel Dağılımı 2008-2010
2500
Adet
2000
1500
1000
500
0
Yeni
İştirak
Diğer Toplumsal,
Sosyal ve Kişisel
Hizmet Faaliyetleri
Yeni
İştirak
Gayrimenkul,
Kiralama ve İş
Faaliyetleri
Yeni
İştirak
Yeni
İmalat Sanayii
2008
İştirak
İnşaat
Yeni
İştirak
Yeni
İştirak
Yeni
İştirak
Oteller ve Lokantalar Toptan ve Perakende
Ulaştırma,
Ticaret, Motorlu
Haberleşme ve
Taşıt,Motosiklet,
Depolama Hizmetleri
Kişisel ve Ev
2009
2010
Geçici Veriler, Kaynak : Hazine Müsteşarlığı
Türkiye’de yatırımları olan uluslararası sermayeli şirketlerin, başta toptan ve
perakende ticaret olmak üzere, imalat sanayi ile gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri
sektörlerinde faaliyette bulundukları görülmektedir.
18
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
2011
2009 yılında 2.370 adet uluslararası sermayeli şirket ve şube kurulmuş, 566
adet yerli sermayeli şirkete uluslararası sermaye iştiraki gerçekleşmiştir. 2010 yılında
ise Türkiye’de 2.801 adet uluslararası sermayeli şirket ve şube kurulmuş olup, 543 adet
yerli sermayeli şirkete de uluslararası sermaye iştiraki gerçekleşmiştir (Tablo 10). 2010
yılında bir önceki yıla göre kurulan uluslararası sermayeli şirket ve şube sayısı %18,2
artarken, yerli sermayeli şirkete uluslararası sermaye iştiraki sayısı %4,1 oranında
azalmıştır.
Tablo 10: Kuruluş Türlerine Göre Uluslararası Sermayeli Şirketler (2009-2010 Aylık)
Ocak
Şubat
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Temmuz
Ağustos
Eylül
Ekim
Kasım
Aralık
Toplam
2009
Yeni
179
170
185
163
177
230
203
208
179
207
198
203
2.302
İştirak
2010
Şube
44
45
57
44
47
52
44
48
42
50
33
60
566
8
3
2
2
7
9
6
4
4
2
12
9
68
Toplam
231
218
244
209
231
291
253
260
225
259
243
272
2.936
Yeni
201
197
248
218
252
213
217
207
206
264
231
270
2.724
İştirak
48
46
42
43
49
56
43
56
38
42
36
44
543
Şube
6
7
9
6
5
5
5
12
6
5
4
7
77
Toplam
255
250
299
267
306
274
265
275
250
311
271
321
3.344
% Değişim
10,4
14,7
22,5
27,8
32,5
-5,8
4,7
5,8
11,1
20,1
11,5
18,0
13,9
Geçici Veriler, Kaynak: Hazine Müsteşarlığı
1.3.1. Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sektörel Dağılımı
2010 yılı sonu itibarıyla Türkiye’deki 25.948 adet uluslararası sermayeli şirketin,
7.847 adedinin toptan ve perakende ticaret, 4.369 adedinin imalat sanayi, 4.144
adedinin ise gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri sektörlerinde faaliyette bulunduğu
görülmektedir. İmalat sanayinde uluslararası sermayeli şirket sayısı bakımından
kimyasal madde ve ürünler imalatı birinci sırada yer alırken, gıda ürünleri, içecek ve
tütün imalatı ile tekstil ürünleri imalatı takip eden alt sektörler konumundadır (Tablo
11).
19
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
2011
Tablo 11: Uluslararası Sermayeli Şirket Sayılarının Sektörlere Göre Dağılımı
Sektörler
1954-2005
(Birikimli)
2006
2007
2008
2009
1954-2010
2010
Toplam
Tarım, Avcılık,Ormancılık ve Balıkçılık
156
39
46
52
55
63
411
Madencilik ve Taşocakçılığı
182
45
77
87
73
79
543
İmalat Sanayii
2.237
412
463
454
388
415
4.369
Gıda Ürünleri, İçecek ve Tütün İmalatı
244
42
34
34
50
64
468
Tekstil Ürünleri İmalatı
290
45
46
21
18
20
440
Kimyasal Madde ve Ürünlerin İmalatı
254
40
54
45
39
52
484
B.Y.S. Makine ve Teçhizat İmalatı
164
51
44
46
29
23
357
Motorlu Kara Taşıtı , Römork ve
Yarı- Römork İmalatı
157
15
19
23
18
7
239
Diğer İmalat
1.128
219
266
285
234
249
2.381
Elektrik, Gaz ve Su
97
40
69
108
128
126
568
624
386
444
344
299
319
2.416
İnşaat
Toptan ve Perakende Ticaret,
3.579
717
757
760
913
1.121
7.847
Oteller ve Lokantalar
849
182
196
203
171
154
1.755
Ulaştırma, Haberleşme ve Depolama
Hizmetleri
867
256
270
282
264
344
2.283
Mali Aracı Kuruluşların Faaliyetleri
138
46
42
42
17
14
299
1.104
626
779
635
468
532
4.144
440
171
161
204
160
177
1.313
10.273
2.920
3.304
3.171
2.936
3.344
25.948
Gayrimenkul Kiralama ve İş Faaliyetleri
Diğer Toplumsal, Sosyal ve Kişisel Hizmet
Faaliyetleri
Toplam
Geçici Veriler, Kaynak: Hazine Müsteşarlığı
Dünya genelinde 2009 yılında imalat ve hizmet sektörlerinde yapılan uluslararası
doğrudan yatırımlarda düşüş yaşanmıştır. Ancak, uluslararası doğrudan yatırım içinde
imalat sektörünün payı düşerken, hizmetler sektörünün payı artmıştır. 2009 yılında
küresel ekonomik krizden olumsuz yönde etkilenen motorlu kara taşıtı, römork ve
yarı-römork imalatı 2010 yılında toparlanmaya başlamıştır. Motorlu kara taşıtı üretimi
2010 yılında dünya genelinde %25,8 oranında artış göstermiştir. Dünya’da kimyasal
madde ve ürünlerin imalatı ve gıda ürünleri, içecek ve tütün imalatı gibi başlangıçta
krize dayanıklı sektörler 2009 yılında krizden olumsuz etkilenmişlerdir. Bununla
beraber elektrik, gaz ve su dağıtımı, elektronik ekipmanlar, inşaat ve telekomünikasyon
sektörlerinde 2008 yılına göre 2009 yılında daha fazla uluslararası doğrudan yatırım
yapıldığı gözlemlenmiştir.
Dünya genelinde uluslararası doğrudan yatırımların hizmetler sektöründe
gözlenen yoğunlaşma eğilimi, Türkiye’de de önemli oranda geçerlilik taşımaktadır.
2006-2010 yılları arasında faaliyette bulunan uluslararası sermayeli şirketlerin
20
2011
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
sektörel dağılımına bakıldığında; toptan ve perakende ticaret, gayrimenkul kiralama
ve iş faaliyetleri ile imalat sanayi sektörleri ilk üç sırada yer almıştır. İmalat sanayi
sektörü 2005 yılına kadar toptan ve perakende ticaret sektörünü takip ederken,
2006 yılından itibaren gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri sektöründen sonra yer
almaya başlamıştır. Küresel ekonomik krizden olumsuz etkilenen motorlu kara taşıtı,
römork ve yarı-römork imalatında faaliyette bulunan uluslararası sermayeli şirketlerin
sayısında 2009 yılında başlayan azalma devam etmiş, 2010 yılında da bu sektördeki
uluslararası doğrudan yatırım girişlerindeki %82’lik düşüş, şirket sayısına da %61,1’lik
düşüşle yansımıştır. 2010 yılında sektörlerde faaliyette bulunan uluslararası sermayeli
şirket sayılarında, ulaştırma, haberleşme ve depolama hizmetleri sektöründe %30,3
oranında, toptan ve perakende ticaret sektöründe ise %22,8 oranında, tarım, avcılık,
ormancılık ve balıkçılık sektöründe %14,5 oranında, gayrimenkul kiralama ve iş
faaliyetleri sektöründe %13,7 oranında, imalat sanayinde ise %7 oranında artış olurken,
mali aracı kuruluşların faaliyetleri sektöründe % 17,6 oranında, oteller ve lokantalar
sektöründe %9,9 oranında, elektrik, gaz ve su sektöründe ise 1,6 oranında düşüş
gerçekleşmiştir. İmalat sanayinde faaliyette bulunan uluslararası sermayeli şirketler
arasında kimyasal madde ve ürünler imalatında %33,3 oranında, gıda ürünleri, içecek
ve tütün imalatında %28 oranında artış gözlenirken, motorlu kara taşıtı, römork ve
yarı-römork imalatında %61,1 oranında, kimyasal madde ve ürünlerin imalatında
%20,7’lik düşüş gerçekleşmiştir.
1.3.2. Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırımcı Ülkelere Göre Dağılımı
25.948 adet uluslararası sermayeli şirketin ülke gruplarına göre dağılımında, AB
ülkeleri 13.582 girişimle birinci sırada yer almaktadır. AB ülkeleri içinde de Almanya
4.326 adet, İngiltere 2.238 adet ve Hollanda 1.872 adet ile Türkiye’de en fazla şirketi
olan ilk üç AB ülkesi olarak sıralanmaktadır (Tablo 12).
2010 yılında kurulan 3.344 adet uluslararası sermayeli şirketin, 1.343 adedi AB
ülkeleri, 942 adedi Yakın ve Ortadoğu ülkeleri ve 513 adedi ise diğer Avrupa ülkeleri
ortaklı şirketlerdir (Tablo 12).
21
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
2011
Tablo 12: Uluslararası Sermayeli Şirket Sayısının Ülkelere Göre Dağılımı
Ülkeler
1954-2005
2006
2007
2008
2009
2010
(Birikimli)
AB Ülkeleri
Almanya
Hollanda
İngiltere
İtalya
Diğer AB Ülkeleri
Diğer Avrupa Ülkeleri (AB Hariç)
Afrika Ülkeleri
Kuzey Amerika
A.B.D.
Kanada
Orta ve Güney Amerika, Karayipler
Yakın ve Orta Doğu Ülkeleri
Azerbaycan
Irak
İran
Diğer
Diğer Asya
Çin Halk Cum.
Güney Kore Cum.
Diğer
Diğer Ülkeler
Toplam
1954-2010
Toplam
5.431
1.832
1.896
1.681
1.399
1.343
13.582
1.242
188
573
335
39
126
437
46
146
504
47
133
417
68
146
513
96
136
3.448
484
1.260
63
1.965
12
377
18
474
12
533
17
632
14
942
136
4.923
695
152
253
220
234
267
1.821
116
10.273
47
2.920
34
3.304
41
3.171
23
2.936
33
3.344
294
25.948
1.777
806
789
371
1.688
520
53
220
295
637
813
211
84
400
513
249
435
90
545
107
19
80
62
98
137
22
12
118
521
243
413
78
641
117
29
116
99
96
163
38
21
194
552
259
237
101
532
114
19
127
83
133
190
43
13
164
492
147
202
89
469
115
31
163
107
173
189
42
21
171
471
168
162
96
446
106
30
170
108
421
243
43
19
205
4.326
1.872
2.238
825
4.321
1.079
181
876
754
1.558
1.735
399
170
1.252
Geçici Veriler, Kaynak : Hazine Müsteşarlığı
1.3.3. Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sermaye Büyüklüklerine Göre Dağılımı
Türkiye’deki uluslararası sermayeli şirketlerin sermaye büyüklüğüne göre
dağılımına bakıldığında, 2006-2010 yılları arasında sermayesi 50.000 doların altında
olan şirketlerin toplam şirket sayısı içindeki payları giderek azalma eğilimi göstermiştir.
Bununla birlikte, sermayesi 50.000-200.000 doları arasında olanların payı 2006
yılında %26,4 iken bu oran artarak 2010 yılında %32,8 olmuştur.
Sermaye büyüklüğü 500.000 doların üzerinde olan uluslararası sermayeli
şirketlerin toplam şirket sayısı içindeki payının 2006-2010 dönemindeki artışı da
ortalama yıllık %8,7 düzeyinde olmuştur (Tablo 13).
22
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
2011
Tablo 13: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sayılarının Sermaye Büyüklüğü Açısından
Yıllara Göre Dağılımı (2006-2010)
2006
Sermaye
Tutarı (Dolar)
<50.000
50.000 200.000
200.000 500.000
>500.000
Toplam
Şirket
Sayısı
2007
Toplam
İçindeki
Payı (%)
Şirket
Sayısı
2008
Toplam
İçindeki
Payı (%)
Şirket
Sayısı
2009
Toplam
İçindeki
Payı (%)
Şirket
Sayısı
2010
Toplam
İçindeki
Payı (%)
Şirket
Sayısı
Toplam
İçindeki
Payı (%)
1.712
58,6
1.846
55,9
1.617
51,0
1.516
51,6
1.688
50,5
772
26,4
895
27,1
911
28,7
961
32,7
1.096
32,8
218
7,5
244
7,4
330
10,4
223
7,6
277
8,3
218
7,5
319
9,7
313
9,9
236
8,0
283
8,5
2.920
100,0
3.304
100,0
3.171
100,0
2.936
100,0
3.344
100,0
Geçici Veriler, Kaynak: Hazine Müsteşarlığı
2010 yılında kayıtlı sermayesi 500.000 doların üzerinde olan 283 adet uluslararası
sermayeli şirket kurulmuş olup, bu şirketlerin 64 adedi imalat sanayinde, 57 adedi
toptan ve perakende ticaret sektöründe, 33 adedi elektrik, gaz ve su sektöründe, 31
adedi inşaat sektöründe, 26 ise adedi gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri sektöründe
faaliyette bulunmaktadır. Ayrıca, 2010 yılında faaliyete başlayan bu büyüklükteki
şirketlerin sayısı, bir önceki yıla göre imalat sanayinde %48,8’lik, ulaştırma, haberleşme
ve depolama hizmetlerinde %43,8’lik, elektrik, gaz ve su sektöründe ise %50’lik artış
göstermiştir (Tablo 14).
23
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
2011
Tablo 14: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sermaye Büyüklüğü Açısından Sektörlere
Göre Dağılımı (2009-2010)
2009
2010
Sektörler
Sermaye Tutarı (Dolar)
50.000 - 200.000 <50.000
>500.000
200.000 500.000
Tarım, Avcılık,Ormancılık ve
Balıkçılık
Madencilik ve Taşocakçılığı
İmalat Sanayi
Gıda Ürünleri, İçecek ve
Tütün İmalatı
29
17
3
6
Toplam
<50.000
50.000 200.000
200.000 500.000
>500.000
Toplam
55
26
19
11
7
63
35
25
7
6
73
41
21
4
13
79
171
135
39
43
388
163
139
49
64
415
24
15
3
8
50
24
27
2
10
63
7
6
1
4
18
5
10
2
3
20
Kimyasal Madde ve
Ürünlerin İmalatı
19
13
3
4
39
16
16
7
13
52
B.Y.S. Makine ve Teçhizat
İmalatı
10
11
3
5
29
12
6
2
5
25
Motorlu Kara Taşıtı ,
Römork,Yarı-Römork İm.
9
5
3
1
18
3
1
2
1
7
102
85
26
21
234
103
79
34
32
248
71
31
4
22
128
51
34
8
33
126
Tekstil Ürünleri İmalatı
Diğer İmalat
Elektrik, Gaz ve Su
İnşaat
120
127
25
27
299
134
121
33
31
319
Toptan ve Perakende Ticaret,
466
312
81
54
913
557
420
87
57
1.121
83
56
14
18
171
86
47
11
10
154
137
90
21
16
264
170
121
30
23
344
9
1
3
4
17
7
2
1
4
14
294
127
18
29
468
344
131
31
26
532
101
40
8
11
160
109
41
12
15
177
1.516
961
223
236
2.936
1.688
1.096
277
283
3.344
Oteller ve Lokantalar
Ulaştırma, Haberleşme ve
Depolama Hizmetleri
Mali Aracı Kuruluşların
Faaliyetleri
Gayrimenkul Kiralama ve İş
Faaliyetleri
Diğer Toplumsal, Sosyal ve
Kişisel Hizmet Faa.
Toplam
Geçici Veriler, Kaynak: Hazine Müsteşarlığı
2010 yılında kayıtlı sermayesi 500.000 doların üzerinde olan 283 adet uluslararası
sermayeli şirketin 144 adedi AB ülkelerinin yatırımcılarının ortağı olduğu şirketlere
aittir (Tablo 15).
24
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
2011
Tablo 15: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sermaye Büyüklüğü Açısından Ülkelere
Göre Dağılımı (2009 - 2010)
2009
2010
Sermaye Tutarı (Dolar)
Ülkeler
AB Ülkeleri
<50.000
50.000 200.000
200.000 500.000
>500.000
Toplam
<50.000
50.000 200.000
200.000 500.000
>500.000
Toplam
1.343
781
412
85
121
1.399
738
368
93
144
Almanya
271
158
32
31
492
269
128
32
42
471
Hollanda
81
36
10
20
147
78
48
13
29
168
İngiltere
111
57
15
19
202
84
54
10
14
162
Diğer AB Ülkeleri
Diğer Avrupa Ülkeleri
(AB Hariç)
Kuzey Afrika Ülkeleri
54
24
4
7
89
46
33
7
10
96
210
134
39
34
417
268
165
45
35
513
67
17
16
4
3
40
27
31
5
4
Diğer Afrika Ülkeleri
14
13
1
28
18
10
1
0
29
Kuzey Amerika
92
30
14
10
146
83
29
7
17
136
A.B.D.
78
22
8
7
115
69
17
5
15
106
Kanada
14
8
6
3
31
14
12
2
2
30
10
5
0
2
17
10
2
2
0
14
942
Orta ve Güney Amerika,
Karayipler
Yakın ve Orta Doğu Ülkeleri
277
259
51
45
632
398
390
99
55
Azerbaycan
64
65
22
12
163
72
74
18
6
170
Irak
40
48
9
10
107
28
56
16
8
108
İran
78
80
8
7
173
176
187
37
21
421
Diğer
95
66
12
16
189
122
73
28
20
243
Diğer Asya
101
84
28
21
234
128
97
20
22
267
14
8
1
0
23
18
4
5
6
33
1.516
961
223
236
2.936
1.688
1.096
277
283
3.344
Diğer Ülkeler
Toplam
Geçici Veriler , Kaynak : Hazine Müsteşarlığı
1.3.4. Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Bulundukları İllere Göre Dağılımı
25.948 adet uluslararası sermayeli şirketin illere göre dağılımında 14.568 adet
şirket ile İstanbul birinci sırada yer almaktadır. Antalya 3.233 adet, Ankara 1.736 adet
ve Muğla 1.548 adet şirket ile İstanbul’u takip etmiştir (Tablo 16).
25
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
2011
Tablo 16: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sayılarının İllere Göre Dağılımı (İlk 10 İl)
İl
Şirket Sayısı
(1954-2010)
14.568
56,1
1.997
59,7
Antalya
3.233
12,5
376
11,2
Ankara
1.736
6,7
198
5,9
Muğla
1.548
6,0
207
6,2
İzmir
1.379
5,3
91
2,7
Bursa
527
2,0
57
1,7
Aydın
464
1,8
55
1,6
Mersin
437
1,7
47
1,4
Kocaeli
309
1,2
35
1,0
Adana
190
0,7
27
0,8
1.557
6,0
254
7,6
25.948
100
3.344
100
Toplam
Geçici Veriler, Kaynak : Hazine Müsteşarlığı
26
Şirket Sayısı
(2010)
Toplam
Uluslararası
Sermayeli Şirket
Sayısı İçindeki
Payı (%)
İstanbul
Diğer İller
Toplam
Uluslararası
Sermayeli Şirket
Sayısı İçindeki
Payı (%)
Geçici Veriler, Kaynak : Hazine Müsteşarlığı
Harita 1: 2010 Yılında Kurulan Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Bulundukları İllere Göre Dağılımı
2011
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
27
28
Geçici Veriler, Kaynak : Hazine Müsteşarlığı
Harita 2: 1954-2010 Yılları Arasında Faaliyette Bulunan Uluslararası Sermayeli Şirketlerin
Bulundukları İllere Göre Dağılımı
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
2011
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
2011
25.948 adet uluslararası sermayeli şirketin %56,1’inin faaliyette bulunduğu
İstanbul ilinde, uluslararası sermayeli şirketlerin en yoğun olduğu alanlar sırasıyla
toptan ve perakende ticaret, imalat sanayi, gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri
sektörleridir (Tablo 17).
Tablo 17: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Faaliyette Bulundukları İllerin Sektörlere
Göre Dağılımı (1954-2010)
Sektörler
Tarım, Avcılık,Ormancılık ve Balıkçılık
Madencilik ve Taşocakçılığı
İmalat Sanayii
Gıda Ürünleri, İçecek ve Tütün İmalatı
Tekstil Ürünleri İmalatı
Kimyasal Madde ve Ürünlerin İmalatı
B.Y.S. Makine ve Teçhizat İmalatı
Motorlu Kara Taşıtı , Römork,
Yarı-Römork İmalatı
Diğer İmalat
Elektrik, Gaz ve Su
İnşaat
Toptan ve Perakende Ticaret,
Oteller ve Lokantalar
Ulaştırma, Haberleşme ve Depolama
Hizmetleri
Mali Aracı Kuruluşların Faaliyetleri
Gayrimenkul Kiralama ve İş Faaliyetleri
Diğer Toplumsal, Sosyal ve Kişisel Hizmet
Faaliyetleri
Toplam
İstanbul
Antalya
Ankara
Muğla
İzmir
108
208
2.554
79
26
199
26
107
243
57
55
380
17
9
50
325
916
5.193
593
27
598
473
563
124
208
469
73
38
118
487
72
1
202
108
285
1.383
338
82
97
179
257
2.202
8
764
8
274
7
169
6
482
829
158
122
68
40
14.568
3.233
1.736
1.548
1.379
232
295
325
216
93
1.393
30
6
18
3
-142
17
8
15
32
10
161
61
25
39
32
17
206
5
4
1
1
-39
Geçici Veriler, Kaynak : Hazine Müsteşarlığı
Türkiye’deki 25.948 adet uluslararası sermayeli şirketin %60,9’u Marmara
bölgesinde, %15,5’i Akdeniz bölgesinde, %13,8’i Ege bölgesinde, %7,8’i İç Anadolu
bölgesinde, %1,9’u da diğer bölgelerde faaliyette bulunmaktadır.
29
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
Uluslararası Sermayeli Şirket Sayılarının Bölgelere Göre Sektörel Dağılımı
Harita 3: Marmara Bölgesi
Harita 4: Ege Bölgesi
30
2011
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
2011
Harita 5: Akdeniz Bölgesi
Harita 6: Karadeniz Bölgesi
31
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
Harita 7: İç Anadolu Bölgesi
Harita 8: Doğu Anadolu Bölgesi
32
2011
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
2011
Harita 9: Güneydoğu Anadolu Bölgesi
33
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
2011
1.4. Uluslararası Yatırımcıların Türkiye’deki Yatırım Projeleri
2006-2010 yılları arasında uluslararası sermayeli şirketlerce başlatılan toplam
925 adet proje kapsamında toplam 25,4 milyar dolar tutarında yatırım yapılması
öngörülmüştür. 2010 yılında uluslararası sermayeli şirketlerce gerçekleştirilmesi
planlanan projeler için 218 adet yatırım teşvik belgesi düzenlenmiştir. Bu projelerde
öngörülen yatırım tutarı 5,3 milyar dolardır.
Tablo 18: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırım Projeleri
Komple Yeni Yatırım
2006
2007
2008
2009
2010
Toplam
Toplam
Yatırım
(Milyon
Dolar)
Proje
Sayısı
(Adet)
71
90
104
96
117
478
451
1.512
4.120
5.209
2.737
14.029
Tevsi
Toplam
Yatırım
(Milyon
Dolar)
Proje
Sayısı
(Adet)
44
59
74
50
65
292
Toplam
Diğer Yatırım Türleria
1.002
1.468
813
1.824
868
5.975
Toplam
Yatırım
(Milyon
Dolar)
Proje
Sayısı
(Adet)
27
30
28
34
36
155
263
597
426
2.423
1.697
5.406
Proje
Sayısı
(Adet)
Yatırım
(Milyon
Dolar)
142
179
206
180
218
925
1.716
3.578
5.359
9.455
5.302
25.410
Kaynak: Hazine Müsteşarlığı
a) Modernizasyon, Ürün Çeşitlendirmesi, Entegrasyon
2010 yılında başlatılan 218 projenin, %53,7’si mal veya hizmet üretimine yönelik
komple yeni yatırım, %29,8’i tevsi ve %16,5’i modernizasyon, ürün çeşitlendirmesi ve
entegrasyon amaçlı yatırım projesidir. Başlatılan 117 adet komple yeni yatırım projesi
için öngörülen 2,7 milyar dolarlık yatırım tutarı toplam yatırım tutarının %51,6’sını, 65
adet tevsi yatırım için öngörülen 868 milyon dolarlık yatırım tutarı %16,4’ünü, kalan
1,7 milyar dolarlık 36 adet modernizasyon, ürün çeşitlendirmesi ve entegrasyon amaçlı
yatırım projesi %32’sini oluşturmaktadır. Komple yeni yatırımlar, son beş yıllık dönemde
başlatılan projelerin adet olarak yaklaşık %51,7’sini, yatırım tutarı olarak da yaklaşık
%55,2’sini teşkil etmektedir.
Uluslararası sermayeli şirketlerin 2010 yılında başlattıkları proje sayısı, 2009 yılına
göre %21 oranında artış göstermiştir. Yatırım tutarı olarak 2009 yılında önemli ölçüde
artış sağlanmasının sebebi aynı yıl uygulamaya konulan yatırımlara yönelik yeni devlet
destekleri sisteminin özellikle enerji ve motorlu kara taşıtları sektörlerindeki büyük
yatırımları tetiklemiş olmasıdır. Bununla birlikte aynı etkinin 2010 yılında devam ettiğinin
34
2011
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
önemli bir göstergesi, 2010 yılındaki yatırım projeleri tutarının son beş yıl ortalamasının
üstüne çıkmış olmasıdır. Sektörel dağılımda toplam yatırım tutarı bakımından imalat
sektörü yatırımlarında motorlu kara taşıtları üretimi 1,7 milyar dolar yatırım tutarı ve
%31,8 pay ile ağırlıklı bir konuma sahiptir. Bu tutar içinde Ford Otomotiv Sanayi A.Ş.’nin
887,8 milyon dolarlık, Toyota Otomotiv Sanayi Türkiye A.Ş.’nin 284,1 milyon dolarlık
ve Mercedes-Benz Türk A.Ş.’nin 178,7 milyon dolarlık yatırım projeleri 2010 yılında
sektördeki önde gelen büyük projelerdir. İmalat sektöründeki devlet desteklerinden
yararlanan 100 milyon doların üzerindeki diğer önemli yatırım projeleri ise; çimento
sektöründe Universal Çimento Sanayi A.Ş.’nin toplam 305 milyon dolar tutarındaki
yatırımı ile otomobil lastiği sektöründe Brisa Bridgestone Sabancı Lastik Sanayi ve
Ticaret A.Ş.’nin 180,6 milyon dolar tutarındaki yatırımıdır.
2010 yılında motorlu kara taşıtları üretimi sektörünü %25,4 pay ile elektrik,
gaz ve su üretimi ve dağıtımı sektörü takip etmektedir. (Tablo 19). Elektrik, gaz ve su
üretimi ve dağıtımı sektöründeki yatırım projelerinin adedi toplam proje adedinin %6’sı
oranında olmasına karşın, toplam yatırım tutarı açısından 13 adet proje ile 1,3 milyar
dolarlık yatırım hacmine ulaşmıştır. RWE & Turcas Güney Elektrik Üretim A.Ş.’nin
759,5 milyon dolar, Enerjisa Enerji Üretim A.Ş.’nin 262,5 milyon dolar ve Eti Elektrik
Üretim A.Ş.’nin 148 milyon dolar tutarındaki yatırımları sektörün 2010 yılındaki önemli
enerji projelerdir.
2008 yılından itibaren imalat ile elektrik, gaz ve su üretimi ve dağıtımı sektörlerinde
başlatılan yatırım projelerinin toplam yatırım tutarının önemli bir bölümünü oluşturduğu
görülmektedir (Tablo 19).
Güneş Ekspres Havacılık A.Ş. tarafından gerçekleştirilmesi öngörülen toplam
261,5 milyon dolar tutarındaki üç yatırım projesi 2010 yılında hizmetler sektöründe
önemli bir paya sahip olmuştur. Hizmetler sektörünün diğer önemli yatırım projesi ise
telekomünikasyon sektöründe Superonline İletişim Hizmetleri A.Ş.’nin gerçekleştirmeyi
planladığı 109,5 milyon dolar tutarındaki yatırımıdır.
35
36
Kaynak: Hazine Müsteşarlığı
Harita 10: 2006-2010 Yılları Arasında Yatırım Projelerinin İl Bazında Dağılımı
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
2011
Kaynak: Hazine Müsteşarlığı
Harita 11: 2006-2010 Yılları Arasında Yatırım Projelerinin Tutarlarının İl Bazında Dağılımı
2011
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
37
38
Kaynak: Hazine Müsteşarlığı
TARIM, AVCILIK
MADENCİLİK
Madencilik ve Taşocakçılığı
Metal Cevheri Madenciliği
İMALAT SANAYİİ
Gıda ve İçecek
Tekstil
Kimya
B.Y.S. Makine ve Teçhizat İmalatı
B.Y.S. Elektrikli Makine ve Cihazların İmalatı
Motorlu Kara Taşıtı , Römork ve
Yarı-Römork İmalatı
Ana Metal Sanayii
Metal Eşya Sanayii
Kağıt ve Kağıt Ürünleri İmalatı
Plastik ve Kauçuk Ürünleri İmalatı
Metalik Olmayan Diğer Mineral Ürünlerin
İmalatı
Metal Atık ve Hurdaların Yeniden
Değerlendirilmesi
Diğer İmalat
ELEKTRİK, GAZ VE SU
OTELLER VE LOKANTALAR
ULAŞTIRMA, HABERLEŞME VE DEPOLAMA
FAALİYETLERİ
Havayolu Taşımacılığı
Destekleyici ve Yardımcı Ulaştırma
Faaliyetleri
Depolama ve Ambarlama
Telekomünikasyon
MALİ ARACI KURULUŞLARA YARDIMCI FAALİYETLER
SAĞLIK
DİĞER HİZMET FAALİYETLERİ
TOPLAM
Sektörler
30,6
22,7
13,0
9,7
953,5
157,6
5,4
38,6
46,9
12,2
104,2
76,8
86,4
0,8
21,8
306,8
96,1
1.323,7
173,4
110,3
0,8
109,5
79,3
43,1
2.736,6
6
2
11
1
5
3
8
11
11
2
1
1
3
2
117
Yatırım
Tutarı
(Milyon
Dolar)
5
7
5
2
76
13
2
9
12
4
Proje
Sayısı
(Adet)
Komple Yeni
1
2
65
1
3
4
1
1
-
-
1
6
4
6
8
1
56
17
2
3
7
1
Proje
Sayısı
(Adet)
0,8
1,6
868,1
2,5
261,5
264,0
3,4
19,2
-
-
8,6
8,9
7,5
200,8
117,2
1,1
581,5
119,0
1,2
17,4
95,9
1,5
Yatırım
Tutarı
(Milyon
Dolar)
Tevsi
1
36
-
-
-
1
1
5
-
2
2
-
10
2
1
1
26
6
2
3
-
Proje
Sayısı
(Adet)
0,9
1.696,9
-
-
-
0,7
2,4
49,7
-
21,2
12,9
-
1.464,2
12,1
0,7
0,7
1.631,1
44,4
6,4
81,2
-
Yatırım
Tutarı
(Milyon
Dolar)
Modernizasyon,
Ürün
Çeşitlendirmesi,
Entegrasyon
1
4
5
218
2
3
6
10
13
16
-
6
2
17
7
11
24
8
8
6
2
158
36
4
14
22
5
Proje
Sayısı
(Adet)
109,5
80,0
45,6
5.301,7
3,3
261,5
374,3
100,2
1.345,3
223,1
-
336,6
76,8
95,3
21,2
222,6
1.685,6
43,8
23,4
13,7
9,7
3.166,2
321,0
6,7
62,4
224,0
13,7
Yatırım
Tutarı
(Milyon
Dolar)
Toplam
0,5
1,8
2,3
100,0
0,9
1,4
2,8
4,6
6,0
7,3
-
2,8
0,9
7,8
3,2
5,0
11,0
3,7
3,7
2,8
0,9
72,5
16,5
1,8
6,4
10,1
2,3
Proje
Sayısı
(Adet) (%)
2,1
1,5
0,9
100,0
0,1
4,9
7,1
1,9
25,4
4,2
-
6,3
1,4
1,8
0,4
4,2
31,8
0,8
0,4
0,3
0,2
59,7
6,1
0,1
1,2
4,2
0,3
Yatırım
Tutarı
(%)
Sektörlerin Toplam İçindeki
Payları
(%)
Tablo 19: 2010 Yılında Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırım Projelerinin Sektörel Dağılımı
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
2011
Kaynak: Hazine Müsteşarlığı
Tarım, Avcılık
Madencilik
İmalat Sanayii
Elektrik, Gaz ve Su
Oteller ve Lokantalar
Ulaştırma, Haberleşme ve Depolama Faaliyetleri
Sağlık
Diğer Hizmet Faaliyetleri
Toplam
Sektörler
2
5
113
4
4
8
2
4
142
Proje
Sayısı
(Adet)
2
10
934
62
26
641
34
8
1.716
Toplam
Yatırım
(Milyon
Dolar)
2006 3
1
151
3
3
11
0
7
179
Proje
Sayısı
(Adet)
8
2
2.182
70
32
1.046
0
238
3.578
Toplam
Yatırım
(Milyon
Dolar)
2007
3
6
170
13
2
6
1
5
206
Proje
Sayısı
(Adet)
8
62
2.548
2.155
43
492
9
41
5.359
Toplam
Yatırım
(Milyon
Dolar)
2008
2
10
123
18
11
11
1
4
180
Proje
Sayısı
(Adet)
5
136
3.752
3.489
145
1.822
37
71
9.455
Toplam
Yatırım
(Milyon
Dolar)
2009
8
8
158
13
16
6
4
5
218
Proje
Sayısı
(Adet)
44
23
3.166
1.345
223
374
80
46
5.302
Toplam
Yatırım
(Milyon
Dolar)
2010
Tablo 20: 2006-2010 Yılları Arasında Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırım Projelerinin Sektörel Dağılımı
2011
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
39
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
2011
2010 yılında uluslararası sermayeli şirketlerin yatırım projelerinin iller bazında
dağılımı incelendiğinde yatırım tutarı bakımından motorlu kara taşıtları imalatı ve
otomobil lastiği üretimine yönelik projelerin önemli yer tuttuğu Kocaeli ile elektrik
üretimi alanındaki RWE & Turcas Güney Elektrik Üretim A.Ş.’nin 759,5 milyon dolar
tutarındaki yatırım projesiyle Denizli ilk iki sırada yer almaktadır (Tablo 21).
2006-2010 yılları arasındaki yatırımların il bazında dağılımında da tutar açısından
İstanbul’un ilk sırada olduğu gözlemlenmektedir. İstanbul’u Bursa ve Kocaeli illeri
takip etmektedir.
Tablo 21: 2006-2010 Yılları Arasında Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırım
Projelerinin Yatırım Tutarına Göre İlk 20 İl Bazında Dağılımı
(Milyon Dolar)
İller
İstanbul
Bursa
Kocaeli
Adana
Samsun
Balıkesir
Sakarya
Sinop
Denizli
İzmir
Antalya
Tekirdağ
Hatay
Kahramanmaraş
Manisa
Bilecik
Osmaniye
Ankara
Muğla
Kırklareli
2006
2007
2008
2009
2010
2006-2010
259
96
105
0
0
0
16
0
6
107
28
62
0
0
121
3
2
13
4
58
1.224
320
315
6
0
3
511
0
7
204
5
55
70
0
38
195
166
73
0
2
1.247
118
527
16
0
910
35
884
36
132
140
134
17
113
57
8
0
173
250
115
286
2.053
476
1.735
1.356
0
41
0
0
154
37
114
403
341
110
25
0
25
39
32
274
252
1.301
338
0
44
340
0
762
112
323
146
7
0
117
148
210
94
64
28
3.291
2.839
2.724
2.095
1.356
957
942
884
811
709
533
511
497
454
442
379
378
378
358
235
Kaynak: Hazine Müsteşarlığı
2010 yılında uluslararası sermayeli şirketlerin yatırımlarının il bazında
dağılımında proje adedi olarak ilk iki sırada Kocaeli ve İstanbul yer almaktadır. Bu iki
ili 16’şar adet proje ile Antalya ve İzmir takip ederken, Bursa 14 adet proje ile 5. sırada
yer almaktadır.
40
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
2011
Tablo 22: 2006-2010 Yılları Arasında Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırım
Projelerinin İlk 20 İl Bazında Dağılımı (Adet)
İller
İstanbul
Kocaeli
Bursa
İzmir
Manisa
Ankara
Tekirdağ
Antalya
Sakarya
Mersin
Muğla
Adana
Düzce
Bilecik
Hatay
Kırklareli
Çanakkale
Denizli
Eskişehir
Balıkesir
2006
2007
2008
2009
2010
2006-2010
37
11
12
10
8
3
11
5
5
2
3
0
4
1
0
6
4
4
1
0
41
25
20
16
10
7
8
4
6
3
1
2
5
3
4
1
4
3
0
2
42
28
20
9
7
15
6
7
6
4
4
3
2
3
1
3
1
3
3
2
19
32
15
14
6
7
6
6
4
3
4
7
3
6
7
3
3
0
4
0
24
27
14
16
11
8
9
16
6
7
6
5
3
2
3
2
0
2
4
5
163
123
81
65
42
40
40
38
27
19
18
17
17
15
15
15
12
12
12
9
Kaynak: Hazine Müsteşarlığı
41
42
Kaynak: Hazine Müsteşarlığı
Harita 12: Yatırımlara Yönelik Yeni Devlet Destekleri Sisteminin Bölgesel Yapısı
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
2011
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
2011
2010 yılını yeni teşvik sisteminin bölgesel ve sektörel yapısı içerisinde
incelediğimizde, projelerin adet ve yatırım tutarları açısından, uluslararası sermayeli
şirketlerin ağırlıklı olarak faaliyet gösterdiği 1.Bölge’de yoğunlaştığı görülmektedir
(Grafik 7 - 8).
Grafik 7: 2010 Yılındaki Proje Adedinin
Bölgelere Göre Dağılımı
Grafik 8: 2010 Yılındaki Projelerin Yatırım
Tutarlarının
Bölgelere
Göre Dağılımı
Grafik
8: 2010 Yılındaki
Projelerin
Yatırım
Tutarlarının Bölgelere Göre Dağılımı
4. Bölge
10%
4. Bölge
3%
3. Bölge
15%
3. Bölge
17%
1. Bölge
53%
1. Bölge
52%
2. Bölge
30%
2. Bölge
20%
Kaynak: Hazine Müsteşarlığı
5,3 milyar dolar toplam tutardaki yatırımların 2,3 milyar doları Genel Sistem,
1,5 milyar doları Büyük Proje, 1,5 milyar doları ise Bölgesel destek unsurlarından
yararlandırılmıştır (Tablo 23).
Tablo 23: 2010 Yılındaki Yatırım Projelerinin Destekleme Sınıfına ve Sektörlere Göre
Dağılımı (Adet - Milyon Dolar)
Bölgesel
Destek sınıfı
Enerji
Hizmetler
İmalat
Madencilik
Tarım
Toplam
Adet
Yatırım
Tutarı
Büyük Ölçekli
Adet
Yatırım
Tutarı
Genel
Adet
Yatırım
Tutarı
Toplam
Adet
Yatırım
Tutarı
- 18
78
7
5
- 458,8
999,8
20,0
20,0
- - 7
- - - - 1.521,6
- - 13
14
73
1
3
1.345,3
264,2
644,8
3,4
23,8
13
31
158
8
8
1.345,3
723
3.166,2
23,4
43,8
108
1.498,6
7
1.521,6
103
2.281,5
218
5.301,7
Kaynak: Hazine Müsteşarlığı
2009 yılında olduğu gibi 2010 yılında da genel sistemden yararlanan yatırımların
yarısından fazlası enerji sektöründedir. Bölgesel ve büyük ölçekli yatırım desteklerinden
yararlanan yatırımlarda ise imalat sektörü önde gelmektedir.
43
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
Büyük Proje destek unsurlarından yararlanan 7 adet projenin tamamı imalat
sektörü için düzenlenmiştir. İmalat sektörü yatırımları içerisinde ise ilk sırada 1,4
milyar dolar yatırım tutarı ile otomotiv sektörü yer almaktadır.
Bölgesel ve Sektörel destek sisteminden yararlanan 108 adet projenin sektörel
dağılımı incelediğinde ise yaklaşık 1 milyar dolar ile yine imalat sektörünün ilk sırada
yer aldığı görülmektedir. İmalat sektörü içerisinde, büyük proje yatırımlarında olduğu
gibi otomotiv sektörü ilk sırada yer almaktadır (Grafik 9).
Grafik 9: 2010 Yılında Bölgesel ve Sektörel Teşvik
Sisteminden Yararlanan İmalat Sektörü Yatırımlarının Dağılımı
Kaynak: Hazine Müsteşarlığı
2010 yılında düzenlenen toplam 5,3 milyar dolar tutarındaki 218 adet projeden
34 adedinin yatırım tutarı 30 milyon doların üzerinde olup, bunların toplam yatırım
tutarı 4,2 milyar dolardır (Tablo 24).
Söz konusu 34 projenin, 30 adet şirket tarafından gerçekleştirilmesi
planlanmaktadır (Tablo 24).
44
2011
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
2011
Tablo 24: 2010 Yılında Yatırım Tutarı 30 Milyon Dolardan Fazla Olan Yatırım Projeleri
(Adet - Milyon Dolar)
DESTEK SINIFI
Enerji
Hizmetler
İmalat
Toplam
Bölgesel
Adet
0 5
9
14
Büyük Ölçekli
Yatırım
Tutarı
0 333
523
855
Adet
0 0 7
7
Yatırım
Tutarı
0 0 1.522
1.522
Genel
Adet
4
5
4
13
TOPLAM
Yatırım
Tutarı
1.201
249
406
1.856
Adet
4
10
20
34
Yatırım
Tutarı
1.201
582
2.450
4.233
Kaynak: Hazine Müsteşarlığı
45
46
Kaynak: Hazine Müsteşarlığı
Harita 13: 2010 Yılında Yatırım Projelerinin Destekleme Sınıfına Göre İllerdeki Dağılımı
(Milyon Dolar)
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
2011
Kaynak: Hazine Müsteşarlığı
Harita 14: 2010 Yılında Yatırım Projelerinin Destekleme Sınıfına Göre İllerdeki Dağılımı (Adet)
2011
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
47
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
2011
2. TÜRKİYE’DEKİ YATIRIMCI ÜLKELER
2010 yılında Türkiye’deki uluslararası yatırım girişi16 bakımından önde gelen
menşe ülkeler Avusturya, Fransa, Almanya, Hollanda, Yunanistan, Japonya, ABD,
Lüksemburg, İngiltere ve İspanya’dır.
Tablo 25: 2010 Yılında Uluslararası
Doğrudan Yatırım Girişi
(Milyon Dolar)
Sıra Ülke
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Avusturya
Fransa
Almanya
Hollanda
Yunanistan
Japonya
ABD
Lüksemburg
İngiltere
İspanya
Diğer
Toplam
Kaynak: TCMB
Tablo 26: 2002-2010 Yılları Arasında
Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişi
(Milyon Dolar)
Sermaye
Girişi
Oran (%)
1.798
600
598
498
425
347
320
280
240
190
1.240
27,5
9,2
9,1
7,6
6,5
5,3
4,9
4,3
3,7
2,9
19
Hollanda
ABD
Yunanistan
Belçika
Fransa
Avusturya
Lüksemburg
Almanya
İngiltere
BAE
Diğer
6.536
100,0
Toplam
Sıra Ülke
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Sermaye
Girişi
Oran (%)
14.261
6.734
6.489
5.805
5.136
4.973
4.822
4.455
3.709
3.616
16.044
18,8
8,9
8,5
7,6
6,8
6,5
6,3
5,9
4,9
4,8
21,1
76.044
100,0
Kaynak: TCMB
2002 – 2010 yılları arasında Türkiye’deki toplam uluslararası doğrudan yatırım
girişlerine bakıldığında ise 2010 yılında da önde gelen yatırımcı ülkeler arasında
bulunan Hollanda, ABD ve Yunanistan’ın ilk üç sırayı aldığı gözlemlenmektedir.
2002-2010 döneminde ilk on sırada yer alan ülkelerden sekizinin 2010 yılında da ilk on
arasında yer alması, Türkiye’de önde gelen yatırımcı ülke profillerinin değişmediğini
göstermektedir.
16
Uluslararası yatırımcıların Türkiye’deki yeni veya mevcut şirketleri ile iştirak ettikleri yerli
sermayeli şirketlerdeki ortaklık paylarına ilişkin transferlerdir. Uluslararası sermayeli şirketlerin yurt
dışındaki ortaklarından kullandıkları kredilere ilişkin diğer sermaye bileşeni ile yabancıların gayrimenkul
edinimlerine istinaden transfer edilen tutarları içeren gayrimenkul bileşeni dahil değildir.
48
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
2011
Avusturya
2007 yılından itibaren yıllık bazda yükselen bir grafik çizen Avusturya kaynaklı
yatırımlar 2010 yılında bir önceki yıla göre %76 oranında artarak 1 milyar 798 milyon
dolar olarak gerçekleşmiş (2009 – 1 milyar 19 milyon dolar) ve Türkiye’de 2010 yılında
en büyük yatırımcı ülke olmuştur. UNCTAD’ın tahminine göre17 Avusturya’nın ülke
dışı uluslararası doğrudan yatırımları yaklaşık 10,8 milyar dolar seviyesindedir. Bu
rakam 2010 yılında Avusturya kaynaklı uluslararası doğrudan yatırımlarda Türkiye’nin
önemli bir paya sahip olduğunu göstermektedir. Enerji sektöründe faaliyet gösteren
ve Petrol Ofisi A.Ş.’nin hisselerinin %54’ünü 1 milyar Euro bedelle (yaklaşık 1 milyar
391 milyon dolar) satın alan Avusturya menşeli OMV’nin Türkiye’ye yapmış olduğu
yatırım, 2010 yılı için toplam Avusturya kaynaklı yatırımların önemli bir kısmını
oluşturmaktadır. Türkiye’de 2010 yılında; şirket, şube kuruluşu veya hisse devri yoluyla
65 adet şirket Avusturya sermayeli olmuştur.
Fransa
2009 yılında 617 milyon dolar olarak gerçekleşen Türkiye’deki Fransa kaynaklı
doğrudan yatırımlar 2010 yılında 600 milyon dolar olarak gerçekleşerek son dönemde
sağladığı istikrarı korumuştur. Söz konusu yatırımlar sektörel açıdan incelendiğinde
imalat sektörü ilk sırada yer alırken bu sektörü mali aracı kuruluşların faaliyetleri takip
etmiştir. Fransa kaynaklı doğrudan yatırımların içerisinde en önemli kısmı, Inform
Elektronik hisselerinin tamamını satın alan Legrand France tarafından gerçekleştirilen
sermaye girişi oluşturmaktadır. UNCTAD tahminine göre13, Fransa’nın dünyadaki
uluslararası doğrudan yatırım çıkışları 2010 yılında yaklaşık 122,9 milyar dolar
seviyesindedir. Fransa söz konusu tutar ile dünya genelinde en çok uluslararası
doğrudan yatırım yapan ülkeler sıralamasında ikinci sırada yer almıştır. Türkiye’de 2010
yılında; şirket, şube kuruluşu veya hisse devri yoluyla 88 adet şirket Fransa sermayeli
olmuştur.
17
Global and Regional Trends of FDI Outflows in 2010, Nisan 2011, UNCTAD
49
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
2011
Grafik 10: Avusturya Menşeli UDY Girişleri ve Şirketler
Şirket
Sayısı (Adet)
100
1798
90
Milyon
ABD Doları
2000
1800
89
1600
1400
1108
56
1000
1019
07
2002
11
60
1
9
2003
2004
2005
20
2007
2008
2009
14
0
445
800
521
492
954
471
142
5000
400
4000
300
598
200
357
100
2005
2006
2007
2008
2009
0
11
2002
2003
2004
2005
UDY Girişi
50
30
20
425
38
Şirket
Sayısı (Adet)
300
5442
259
243
250
200
168
147
2007
2008
2009
Şirket sayısı
150
100
57
39
72
51
2002
2003
568
718
383
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Şirket sayısı
Şirket
Sayısı (Adet)
16
347
14
14
350
300
11
10
10
8
10
50
0
0
8
6
150
100
14
12
11
250
63
6
4
58
32
2
6
2010
50
498
0
2004
Milyon
ABD Doları
400
59
2006
2010
Şirket sayısı
200
10
24
60
40
775
0
2009
Grafik 15: Japonya Menşeli UDY Girişleri ve Şirketler
50
49
44
27
500
0
55
58
34
1000
2008
15
51
1500
2007
183
1000
2010
Şirket
Sayısı (Adet)
70
2360
47
2006
UDY Girişi
2791
2500
2005
1343
Grafik 14: Yunanistan Menşeli UDY Girişleri ve Şirketler
Milyon
ABD Doları
3000
0
2004
5069
249
Şirket sayısı
UDY Girişi
2000
2003
2000
73
2004
20
3000
0
2003
367
124
0
2002
40
600
34
Milyon
ABD Doları
6000
500
498
86 54
617
Grafik 13: Hollanda Menşeli UDY Girişleri ve Şirketler
127
200
121
UDY Girişi
314
391
679
1.237
552
600
400
22
2002
Şirket
Sayısı (Adet)
600
513
60
439
500
2010
Milyon
ABD Doları
1.400
1.200
63
34
Grafik 12: Almanya Menşeli UDY Girişleri ve Şirketler
1.000
66
Şirket sayısı
UDY Girişi
100
1000
0
2006
103
98
80
1500
10
0
101
88
30
370
112
2107
2000
70
40
400
Şirket
Sayısı (Adet)
120
Milyon
ABD Doları
2500
50
586
34
600
0
65
56
45
800
200
80
75
1200
Grafik 11: Fransa Menşeli UDY Girişleri ve Şirketler
2002
2003
2004
2005
UDY Girişi
2
1
2
11
3
2006
2007
2008
2009
Şirket sayısı
0
2010
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
2011
Grafik 16: ABD Menşeli UDY Girişleri ve Şirketler
Milyon
ABD Doları
4500
Şirket
Sayısı (Adet)
140
4212
4000
117
3500
107
3000
115
114
106
88
82
2500
Grafik 17: Lüksemburg Menşeli UDY Girişleri ve Şirketler
120
3000
100
2500
80
2000
60
1500
40
1000
1500
44
500
868
848
33
1000
2
52
36
88
2002
2003
2004
2005
260
320
2009
2010
20
3140
50
50
44
40
2007
2008
2002
1400
435
413
1335
1200
1000
628
703
202
350
117
800
400
700
350
600
200
162
240
166
150
100
50
8 29
2002
0
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2004
2005
2009
493
251
280
10
0
2006
2007
2008
2009
2010
Şirket sayısı
Şirket
Sayısı (Adet)
70
838
62
60
50
583
43
500
40
30
200
145
100
0
5
6
2002
2010
9
0
3
2003
2004
45
29
25
300
45
42
400
66
53
2005
2006
190
20
10
0
UDY Girişi
Şirket sayısı
UDY Girişi
39
Milyon
ABD Doları
900
450
250
237
600
126
2003
8
0
Grafik 19: İspanya Menşeli UDY Girişleri ve Şirketler
300
281
800
200
6
583
UDY Girişi
Şirket
Sayısı (Adet)
500
14161
0
Şirket sayısı
Milyon
ABD Doları
1600
400
03
20
18
16
0
Grafik 18: İngiltere Menşeli UDY Girişleri ve Şirketler
25
23
500
0
2006
UDY Girişi
0
Şirket
Sayısı (Adet)
60
30
2000
0
Milyon
ABD Doları
3500
2007
2008
2009
2010
Şirket sayısı
Kaynak: TCMB
Tablo 27: İlk 10 Ülkenin Uluslararası Doğrudan Yatırımları ve Şirket Sayıları
Sıra
Ülke
Toplam
Şirket
Sayısı*
Türkiye’ye
Yapılan UDY**
(2010)
(Milyon Dolar)
Dünya Genelinde Ülke Dışına
Yapılan UDY Toplamı***
(2010)
(Milyon Dolar)
1
Avusturya
529
1.798
10.800
2
Fransa
916
600
122.900
3
Almanya
4.326
598
104.900
4
5
6
Hollanda
Yunanistan
Japonya
1.872
434
130
498
425
347
31.900
56.700
7
ABD
1.079
320
325.500
8
Lüksemburg
250
280
18.300
9
İngiltere
2.238
240
24.800
10
İspanya
373
190
22.300
Kaynaklar:
* Geçici Veriler, Hazine Müsteşarlığı
** TCMB
*** Global and Regional Trends of FDI Outflows in 2010, Nisan 2011, UNCTAD
51
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
Almanya
Türkiye’de Almanya kaynaklı uluslararası doğrudan yatırımlar, 2010 yılında
bir önceki yıla göre %20 oranında artarak 598 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir.
Mali aracı kuruluşların faaliyetleri en fazla Almanya menşeli doğrudan yatırım çeken
sektör olurken bu sektörü enerji sektörü takip etmiştir. Ströer Kentvizyon hisselerinin
%40’ını devralarak şirketteki mevcut payını arttıran Ströer Grubu’nun, söz konusu
hisseleri yaklaşık 70 milyon dolarlık bedelle satın alması 2010 yılında en önemli
Almanya kaynaklı birleşme ve satın alma işlemi olmuştur. Park Dış Ticaret’in ABD’li
RPM Building Solutions ve Alman Tremco Illbruck tarafından satın alınmasıyla
birlikte Almanya üzerinden gerçekleştirilen sermaye girişi bir diğer önemli işlemdir.
UNCTAD tahminine göre13 Almanya, 2010 yılında dünya genelindeki yaklaşık 104,9
milyar dolar uluslararası doğrudan yatırımı ile en çok uluslararası doğrudan yatırım
yapan ülke sıralamasında üçüncü sırada yer almıştır. Türkiye’de 2010 yılında, şirket,
şube kuruluşu veya hisse devri yoluyla 471 adet şirket Almanya sermayeli olmuştur.
Genel toplamda 4.326 adet ile Türkiye’de en çok uluslararası sermayeli şirkete sahip
ülke konumundadır.
Hollanda
2006 ve 2007 yıllarında yıllık 5 milyar doların üzerinde gerçekleşen Hollanda
kaynaklı yatırımlar sonraki yıllarda bu yüksek hacmi devam ettirememiştir. 2009 yılında
yaklaşık 718 milyon dolar, 2010 yılında ise 498 milyon dolar düzeyinde Hollanda
menşeli yatırım Türkiye’ye gelmiştir. Sektörel olarak ele alındığında inşaat sektörü,
imalat sanayi ve mali aracı kuruluşların faaliyetleri önde gelen sektörler olmuşlardır.
UNCTAD tahminine göre13, 2010 yılında Hollanda’dan dünyaya yapılan uluslararası
doğrudan yatırım çıkışı yaklaşık 31,9 milyar dolar seviyesindedir. Türkiye’de 2010
yılında; şirket, şube kuruluşu veya hisse devri yoluyla 168 adet şirket Hollanda sermayeli
olmuştur. Genel toplamda 1.872 adet ile Türkiye’de en çok uluslararası sermayeli
şirkete sahip üçüncü ülke konumundadır.
52
2011
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
2011
Yunanistan
Yunanistan kaynaklı uluslararası doğrudan yatırımlar, 2006 ve 2007 yılında
2 milyar doların üzerinde gerçekleşirken 2009 yılında 59 milyon dolar seviyesine
gerilemiş, 2010 yılında ise bir önceki yıla göre artış göstererek 425 milyon dolar olarak
gerçekleşmiştir. Yunanistan kaynaklı doğrudan yatırımların tamamına yakın bir kısmı
mali aracı kuruluşların faaliyetleri sektöründe gerçekleşmiştir.
Japonya
Türkiye’ye geçmiş yıllarda önemli büyüklükte uluslararası doğrudan yatırım
girişi bulunmayan Japonya, 2010 yılında 347 milyon dolarlık bir sermaye girişi
sağlayarak en fazla doğrudan yatırım girişinde bulunan ilk on ülke içerisinde yer
almıştır. Söz konusu doğrudan yatırımların tamamına yakını mali aracı kuruluşların
faaliyetleri sektöründe gerçekleşmiştir. Japonya’nın en büyük sigorta şirketlerinden
olan Sompo Japan Insurance (NKSJ), Fiba Sigorta hisselerinin yaklaşık %93’ünü satın
alarak 338 milyon dolarlık bir sermaye girişi gerçekleştirmiştir.
ABD
2009 yılında 260 milyon dolar olan ABD kaynaklı doğrudan yatırımlar, 2010
yılında 320 milyon dolar düzeyinde gerçekleşmiştir. Sektörler içerisinde enerji sektörü
ilk sırada yer alırken bu sektörü ulaştırma, depolama ve haberleşme sektörü ve imalat
sektörü takip etmiştir. ABD merkezli Invus’un, Airties Kablosuz İletişim hisselerinin
%46’lık kısmını yaklaşık 18 milyon dolar bedelle satın alması ve bunun üzerine
gerçekleştirdiği transfer, ödemeler dengesinde ABD kaynaklı işlemler içerisinde yer
almıştır.
Lüksemburg
2009 yılında 493 milyon dolar olarak gerçekleşen Lüksemburg kaynaklı
yatırımlar 2010 yılında 280 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Yatırımların yöneldikleri
başlıca üç sektör inşaat, imalat ile toptan ve perakende ticaret sektörleri olmuşlardır.
53
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
Ingiltere
2008 yılında 1,3 milyar dolarlık önemli bir seviyeye ulaşan İngiliz sermayeli
doğrudan yatırımlar 2009 yılında 350 milyon dolar olarak gerçekleşmiş ve 2010
yılında ise bir önceki yıla göre yaklaşık %31 azalarak 240 milyon dolar olmuştur.
Ulaştırma, depolama ve haberleşme sektörü İngiltere kaynaklı yatırımların yaklaşık
üçte birini çekerek ilk sırada yer almıştır. Takip eden sektörler imalat sanayi sektörü
ve inşaat sektörü olmuştur. 2009 yılında Havaş hisselerinin %28,3’ünü 76,1 milyon
dolar bedelle satın alan İngiltere merkezli HSBC Principal Investments tarafından
gerçekleştirilen 46 milyon dolarlık sermaye girişi, 2010 yılının önemli işlemlerinden
biri olmuştur. Bununla birlikte, Memorial Sağlık Grubu’nun %40 oranında hissesinin
İngiltere merkezli Argus Capital ve Katar merkezli Qatar First Investment Bank’a 100
milyon dolar bedelle satışı nedeniyle Argus Capital tarafından Lüksemburg üzerinden
50 milyon dolarlık sermaye girişi gerçekleşmiştir. Kayalar Kimya’nın İngiltere merkezli
özel sermaye fonu Bancroft’a satışı nedeniyle ödemeler dengesine yansıyan sermaye
girişi ise, diğer İngiltere merkezli önemli birleşme ve satın alma işlemidir.
Ispanya
2009 yılında 145 milyon dolar olan İspanya kaynaklı uluslararası doğrudan
yatırımlar, 2010 yılında 190 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir Söz konusu yatırımların
yarısından fazlası gayrimenkul, kiralama ve iş faaliyetleri sektöründe gerçekleştirilirken
bu sektörü inşaat sektörü takip etmiştir. İspanya merkezli şirketler tarafından 2010
yılında açıklanıp ödemeler dengesine yansıyan birleşme ve satın alma işlemi yer
almamaktadır. Bununla birlikte 2010 yılında gerçekleşen Garanti Bankası’nın İspanya
menşeli BBVA’ya satışı nedeniyle 2011 yılında bu işleme istinaden uluslararası doğrudan
yatırım girişi olması beklenmektedir.
54
2011
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
2011
Kutu 1: Yatırımcı Ülke Endeksi
Ülkemizdeki yatırımcı ülke sıralaması belirlenirken yalnızca söz konusu ülkelerden
Türkiye’ye yapılan uluslararası doğrudan yatırımlar dikkate alınmaktadır. Ancak, ödemeler
dengesi kayıt sistemine göre doğrudan yatırım için transfer edilen tutarın geldiği ülke menşe
ülke olarak kabul edildiğinden zaman zaman başka bir ülkenin yatırımcısı tarafından yapılan
yatırım, bir diğer ülkenin Türkiye’deki yatırım tutarı altında görünebilmektedir. Diğer taraftan
yatırımcı ülkelere ilişkin yapılan değerlendirmelerde tek göstergenin yatırım tutarı kabul
edilmesi, mevcut diğer göstergeler olan şirket sayısı, şirketlerin sermaye miktarları, gerçekleşen
işlem sayısı gibi ölçütlerin dikkate alınmaması da sınırlayıcı olabilmektedir. Bu çerçevede
ihtiyaç duyulan yatırımcı ülke endeksi tüm uluslararası doğrudan yatırım göstergelerinden
faydalanılarak belirlenmiştir.
Yatırımcı ülke sıralaması yapılırken söz konusu göstergeler:
Şirket sayısı 10 ve üzerinde olan ve 2002-2010 yılları arasında minimum 1 milyon
dolar uluslararası doğrudan yatırımı olan ülkeler sıralaması için;
• ülkelerin Türkiye’de faaliyet gösteren kümülatif şirket sayısı
• sermayesi 500.000 TL’den fazla olan kümülatif şirket sayısının toplam şirket sayısına
oranı
• sermayesi 50.000 TL’den az olan kümülatif şirket sayısının toplam şirket sayısına
oranı
• 2010 yılında kurulan şirket sayısı
• 2002-2010 yılları arasında söz konusu ülkelerden gelen uluslararası doğrudan yatırım
• 2002-2010 yılları arasındaki işlem sayısı
• 2010 yılında gelen uluslararası doğrudan yatırım tutarıdır.
Tablo 28: Yatırımcı Ülke Endeksi ve 2010 Yılı Uluslararası Doğrudan Yatırımların
Ülkelere Göre Dağılımı
Sıra
Ülke
Endeks
Sıra
Ülke
2010 Yılında
Türkiye’de
Yapılan UDY
1
Almanya
2,73
1
Avusturya
2
Hollanda
2,48
2
Fransa
600
3
Avusturya
2,04
3
Almanya
598
4
A.B.D
1,31
4
Hollanda
498
5
İngiltere
1,13
5
Yunanistan
425
6
Fransa
1,13
6
Japonya
347
7
Lüksemburg
0,90
7
A.B.D
320
8
Yunanistan
0,78
8
Lüksemburg
280
9
İran
0,58
9
İngiltere
240
Belçika
0,43
10
İspanya
190
10
1.798
55
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
56
2011
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
2011
B. ULUSLARARASI DOĞRUDAN YATIRIMLARI ARTIRMAYA
YÖNELİK FAALİYETLER
1. YATIRIM ORTAMINI İYİLEŞTİRME ÇALIŞMALARI
1.1. Uluslararası Alanda Yatırım Ortamını İyileştirme Çalışmaları
UDY akımlarından alınan payın artırılmasına yönelik çalışmalar özellikle 1990’lı
yıllardan itibaren ülkelerin gündemlerinde öncelikli hale gelmiştir.
2008 yılında başlayan ve 2009 yılında tüm dünyada etkisini hissettiren küresel
ekonomik ve finansal kriz, 2010 yılı itibarıyla farklı bir evreye girmiştir. Özellikle
gelişmiş ülkelerin büyüme oranlarında hızlı bir düşüş yaşanmış ve borç stokları rekor
seviyelere ulaşmıştır. Çok uluslu şirketlerin yatırım kararları, bu ekonomik ortamdan
olumsuz yönde etkilenmiş, güven göstergelerinde düşüşler gözlemlenmeye başlamıştır.
Tüm bu ekonomik ve finansal gelişmeler, genel tercih gören bir dış kaynak
unsuru olarak UDY girişlerini artırmak üzere gelişmekte olan ülkeler başta olmak üzere
birçok ülkeyi, yatırım ortamının iyileştirilmesi çalışmalarına hız vermeye yöneltmiş;
yatırım ortamının iyileştirilmesi hususu, uluslararası kuruluşların gündemlerinde de
daha üst sıralara taşınmaya başlamıştır. Bu çerçevede uluslararası kuruluşlar, ülkelerin
reform çalışmalarını yönlendirici programlarını çeşitlendirerek bu alanda sağladıkları
teknik ve mali destekleri artırmışlardır. Bu kapsamda;
Dünya Bankası ve Uluslararası Finans Kurumu (IFC)’nun bir yan kuruluşu
olarak kurulan ve gelişmekte olan ülkelerde yatırım ortamının iyileştirilmesi,
yatırım politikası ve promosyonu, idari sadeleştirme ve sektörel yatırım
ortamı konularında yürütülen proje ve çalışmalara destek sağlayan Yabancı
Yatırım Danışmanlık Servisi (FIAS), 2008 yılında yatırım ortamının
iyileştirilmesine yönelik 108 projeye destek vermişken, krizin etkilerinin
yoğun olarak hissedildiği 2009 ve 2010 yıllarında, proje sayısını 2 katından
fazla artırarak toplam 401 projeyi desteklemiştir. Bu rakamlar, yatırım
ortamının iyileştirilmesine yönelik politikalara yön veren FIAS’ın 2009 ve
2010 yıllarında en yoğun dönemlerden birini yaşadığını göstermektedir18.
18
FIAS 2010 Yıllık Raporu, https://www.wbginvestmentclimate.org/uploads/
FIAS_2010%20AR%20Final.pdf,2010
57
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
2011
Grafik 20: FIAS Tarafından Katkı Sağlanan Yatırım
Ortamının İyileştirilmesine İlişkin Proje Sayısı
Proje Sayısı
250
224
200
177
150
108
100
74
84
83
2006
2007
60
50
0
2004
2005
2008
2009
2010
Kaynak: FIAS 2010 Yıllık Raporu
Yine, Dünya Bankasının referans niteliğindeki çalışmalarından biri olan İş Ortamı
2010 Raporuna göre de 2008/2009 dönemi, Raporun ilk kez yayımlandığı 2004
yılından itibaren en çok reform gerçekleştirilen dönem olmuş ve bu dönemde
131 ülkede 287 reform hayata geçirilmiştir. İş Ortamı 2011 Raporu’na göre ise
ülkeler, 2009/2010 döneminde de yatırım politikalarını çeşitlendirmeye devam
etmişlerdir. Bu dönemde yatırım ortamının iyileştirilmesine yönelik olarak
117 ülkede 216 reform uygulanmıştır19. Bu husus, Dünya Bankasının, geçmiş
kriz deneyimlerinden hareketle 2008 krizi sonrasında reform politikalarının
hızlanması için bir fırsat ortamı oluşabileceği beklentisini destekler niteliktedir20.
19
20
58
Doing Business 2011, s.1
Doing Business 2010, s.5
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
2011
Grafik 21: Dünyada İş Ortamının İyileştirilmesine İlişkin Yapılan
Reform Sayıları
350
300
250
200
150
100
50
0
2006-2007
2007-2008
2008-2009
2009-2010
Yıl
Reform Yapan Ülke Sayısı
1.2.
Reform Sayısı
Kaynak: Dünya Bankası İş Ortamı Raporları
Uluslararası Doğrudan Yatırım Alanında Kriz Sebebiyle Alınan
Önlemler
Kriz sonrası dönemde, beklentilerin aksine, ülkelerin korumacılıktan kaçınma
eğiliminin belirgin hale geldiği gözlemlenmektedir. Dünya genelinde yatırımlarla ilgili
alınan önlemleri izleyen ve raporlayan temel kuruluşlardan biri olan UNCTAD’ın 15
Ocak 2011 tarihinde yayımladığı “Yatırım Politikaları Değerlendirilmesi” Raporuna
göre, Ekim 2010- Ocak 2011 döneminde 27 ülke tarafından uygulamaya konulan
yatırım önlemlerinin büyük çoğunluğu UDY düzenlemelerinin serbestleşmesine
yönelik olmuştur. Yine bu dönemde, 58 ülke arasında yatırımların artırılmasını
hedefleyen 32 anlaşma imzalanmıştır.
UNCTAD tarafından yayımlanan 2010 yılı Dünya Yatırım Raporunda ise, 50
ülkenin uluslararası yatırımlar üzerinde etkisi bulunan 102 politika önlemini uygulamaya
koyduğu ve bu önlemlerin yaklaşık %70’inin serbestleşmeye ve uluslararası sermayeyi
teşvik etmeye yönelik olduğu vurgulanmaktadır.
59
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
2011
Tablo 29: Yatırımlarla İlgili Olarak Ülkeler Tarafından Alınan Önlemler
1992-1994 1995-1999
Değişiklik/düzenleme
yapan ülke sayısı
Yapılan düzenleyici
değişiklik sayısı
- Yatırımcı Dostu
- Yatırımcı Dostu
Olmayan
2000 2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007 2008 2009
49
66
70
71
72
82
103
92
91
58
54
50
95
132
150
207
246
242
270
203
177
98
106
102
94
121
147
193
234
218
234
162
142
74
83
71
1
11
3
14
12
24
36
41
35
24
23
31
Kaynak: UNCTAD Dünya Yatırım Raporu 2010
Krizden çıkış stratejilerinin belirlenmesinde önemli rol oynayan G-20 Platformu
ile OECD ve UNCTAD’ın çeşitli toplantılarında da kriz sonrasında uluslararası
yatırımların teşvik edilmesi, korumacı politikalardan kaçınılması ve yatırımcı dostu
politikaların benimsenmesi hususları sık sık gündeme getirilmiştir.
Korumacı eğilimlerden kaçınma ve yatırımcı dostu politikaların teşviki, 27-28
Mayıs 2010 tarihlerinde gerçekleştirilen OECD Konseyi Bakanlar Toplantısı ve 6-9
Eylül 2010 tarihlerinde gerçekleştirilen UNCTAD Dünya Yatırım Forumu’nda da
birçok ülke tarafından kararlılıkla dile getirilen hususlardan biri olmuştur.
1.3.
2010 Yılı YOİKK Çalışmaları
Ekonomik performansın artırılmasında uluslararası doğrudan yatırımlardan
artan ölçülerde fayda sağlamayı hedefleyen Türkiye, uluslararası doğrudan yatırımların
artırılmasına yönelik politikalarını, 2000’li yılların başından itibaren Yatırım Ortamının
İyileştirilmesi Koordinasyon Kurulu (YOİKK) aracılığıyla, planlı bir strateji ve kamuözel sektör diyaloğu çerçevesinde büyük bir kararlılıkla yürütmektedir.
Bu kapsamda, 2010 yılında yatırım ortamının iyileştirilmesi çalışmaları, dünyadaki
eğilime paralel olarak Türkiye’de de önceliğini sürdürmüştür. YOİKK çalışmaları
kapsamında 2010 yılı içerisinde, 1 YOİKK toplantısı, 3 YOİKK Yönlendirme Komitesi
toplantısı ve 52 Teknik Komite toplantısı gerçekleştirilmiştir. 11 Mart 2010 tarihinde
düzenlenen 14. YOİKK Toplantısında karara bağlanan YOİKK Teknik Komiteler
Eylem Planı’nda belirlenen 55 eylemin 26’sı tamamlanmıştır.
60
2011
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
Bahsi geçen mevzuatla sağlanan iyileşmeler arasında; atıkların çevre üzerindeki
olumsuz etkilerinin minimuma indirilmesi ve atıkların türüne uygun düzenli depolama
tesislerinin oluşturulması, mikro ve küçük işletmelerin KOSGEB desteklerine
erişiminin kolaylaştırılması, desteklere çevrimiçi (online) başvuru yapılabilmesini
sağlayan “KOBİ Bilgi Sistemi”nin kullanıma açılması, tarımsal üretim ile buna
dayalı ticari ve sınai faaliyetlerde kayıt dışılığın azaltılması, yabancıların çalışma
izinleri sürecinde otomasyona geçilmesi, kıyı yapılarındaki yatırım yeri süreçlerinin
kolaylaştırılması, uluslararası ikili veya çok taraflı ARGE programları kapsamında
desteklenen projelerde kullanılmak üzere getirilen eşyaya vergi muafiyeti sağlanması,
gıda sektöründe etkili bir denetim ve kontrol sistemi oluşturulması yer almaktadır.
Türkiye’de yatırım ortamının iyileştirilmesine yönelik çalışmaların önceki
yıllarda olduğu gibi 2010 yılında da uluslararası kuruluşların sağladığı katkılarla
zenginleştirilmesine ve geliştirilmesine devam edilmiştir. Bu kapsamda, Dünya
Bankası YOİKK Platformunun işbirliğiyle, “Türkiye Yatırım Ortamı Değerlendirmesi
Raporu”nu hazırlamıştır. Söz konusu Raporda, kriz sonrasında yatırımcıların algılarında
ve beklentilerindeki değişimler değerlendirilmiş ve YOİKK Teknik Komitelerinin
çalışmalarında dikkate alabilecekleri önerilerde bulunulmuştur.
61
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
Kutu 2: Yatırım Ortamı Değerlendirmesi (ICA) 2009 Raporu
Dünya Bankası tarafından 110 ülkede standart bir metodolojiye göre gerçekleştirilen
Yatırım Ortamı Değerlendirmesi (ICA) çalışmalarının temel amacı iş sektörünün ekonomik
performansının belirlenmesinde yatırım ortamının rolünü araştırmak; şirketlerin üretim,
ihracat rekabetçiliği ve istihdam yaratma gibi alanlardaki performansını güçlendirmek için
öncelikli alanları tespit etmektir. Bu kapsamda 2009-2010 döneminde Dünya Bankası ve
YOİKK platformu işbirliğinde gerçekleştirilen ve 28 Mayıs 2010 tarihinde kamuoyuna
duyurulan Türkiye Yatırım Ortamı Değerlendirmesi çalışması, uluslararası bir perspektiften
Türkiye’deki iş ortamını, özel sektörden derlenen veriler ışığında inceleyerek, mikroekonomik
ve yapısal unsurları değerlendiren önemli bir analitik çalışma niteliğindedir.
ICA çalışması kapsamında, Ocak 2008-Nisan 2009 döneminde 1.152 şirkete İşletme
Anketi uygulanmıştır. Anket gönderilen şirketler 5 bölgede gelişmişlik seviyesine bağlı olarak
seçilen illerden belirlenmiştir. Bunun yanı sıra, global ekonomik krizin etkilerini ölçmek
amacıyla Temmuz 2009 döneminde de bir anket uygulaması gerçekleştirilmiştir. Söz konusu
şirketler, imalat sektörünü temsil eden 5 temel sektör (yiyecek ve içecek, tekstil, hazır giyim,
kimya, metal dışı maden ürünleri), perakende sektörü ve hizmetler sektöründen seçilmiş ve
bu sektörlerin belirlenmesinde ihracata dayalı sektörlere ağırlık verilmiş; sektörün üretim ile
istihdama olan katkısı da göz önünde bulundurulmuştur.
ICA çalışması, ekonominin sürdürülebilir, geniş tabanlı, KOBİ’leri içine alan ve ülke
çapında daha dengeli bir şekilde dağılan büyümeyi yakalayabilmesi için üç öncelikli alan tespit
etmektedir:
• Önceliklerden birincisi, KOBİ’lerin büyümesini kısıtlayan, dolayısıyla şirket kesiminin
büyük bir bölümünün ölçek ekonomilerinden yararlanmasını engelleyen özellikle mali
engelleri azaltmaktır.
• İkinci bir öncelik, bilgiyi kabul etme ve kullanma yeteneklerini geliştirerek Türkiye’deki
KOBİ’lerin rekabetçiliklerini artırmaktır.
• Üçüncü öncelik ise, hükümetin düzenleyici kapasitesini güçlendirmektir.
Raporda, bu öncelikler kapsamında;
• KGF sisteminin geliştirilmesi,
• KOBİ’lere verilen çeşitli destek programlarının tek bir noktadan sunulması,
• YOİKK’in iş dünyasının iyileştirilmesinde ve düzenleyici reformun desteklenmesindeki
rolünün güçlendirilmesi,
• Kalkınma Ajanslarının tek pencere olarak faaliyet göstermeleri gibi öneriler
geliştirilmiştir.
Söz konusu öneriler, YOİKK Teknik Komitelerinin eylem planlarının belirlenmesinde önemli
bir kaynak teşkil etmiştir.
Raporda, finansmana erişim (%26), vergi oranları (%18), siyasi istikrarsızlık (%18), kayıt dışı
sektör uygulamaları (%14) ve yetersiz eğitilmiş işgücü (%9) yatırım ortamı önündeki temel
engeller olarak belirlenmiştir.
Finansmana erişim konusu şirketler tarafından yatırım ortamının iyileştirilmesi
önündeki en büyük engel olarak algılanmaya devam etmektedir. Buna rağmen, 2005 yılında
imalat sektöründe faaliyet gösteren şirketlerin %47’si finansmana erişimi problemli olarak
görürken bu oran 2008 yılında %13’e inmiştir. Ayrıca 2008 yılındaki araştırmada hizmet
sektörlerini de içine alan ve uluslararası karşılaştırmaya izin veren değerlendirmede ise bu
oran %14’tür. Bu oran Türkiye’nin karşılaştırmaya tabi tutulduğu Bulgaristan (%17), Polonya
(%22), Çek Cumhuriyeti (%24), Romanya (%37) ve Brezilya (%56) ile karşılaştırıldığında,
Türkiye’deki yatırımcıların finansmana erişimi daha kolay bulduğu ortaya çıkmaktadır.
62
2011
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
2011
Kutu 2 (Devam):
Yatırım ortamının önünde bir engel olarak algılanan diğer bir husus ise vergi oranlarıdır.
Bu kapsamda vergi oranları 2005 yılında, şirketler tarafından yatırım ortamının önündeki en
önemli engel olarak tanımlanırken, 2008 yılı verilerine göre şirketlerin algılamalarında önem
sırası gerilemiştir. Bu kapsamda, vergi oranlarını önemli bir engel olarak gören şirketlerin
sayısı 2005’te %81 iken 2008’de %50’ye düşmüştür.
Kayıt dışı sektör uygulamaları da şirketler tarafından yatırım ortamı önünde önemli
bir sorun olarak algılanmaktadır. Bu kapsamda, kayıt dışı istihdam ile karşı karşıya olduklarını
belirten şirketlerin oranı 2005 yılı anketinde %42 iken, bu oran 2008 yılı anketinde %52’ye
yükselmiştir. Ayrıca, tüm şirketlerin %32’si kayıt dışı sektördeki rakiplerinin uygulamalarını
önemli veya çok ciddi bir engel olarak bildirmiştir.
63
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
Kutu 2 (Devam):
Ankete katılan şirketler tarafından yatırım ortamı engeli olarak görülen diğer bir
husus ise, işgücünün yeterli eğitime sahip olmamasıdır. 2005 yılı anketinde şirketlerin %33’ü
işgücünün eğitim ve beceri düzeyini, faaliyetleri ve büyümeleri önündeki “önemli” veya “çok
ciddi” bir kısıt olarak görmekteyken, bu oran 2008 yılında yaklaşık %25 seviyesine gerilemiştir.
Raporda yer alan en önemli tespitlerden biri de, Türkiye’deki KOBİ’lerin karşılaştırma
yapılan ülkelere kıyasla yaklaşık %10-12 daha yavaş büyümekte olduğudur. Dünya genelinde
şirketlerin büyüklükleri arttıkça, büyüme oranları küçülürken; Türkiye’de küçük ölçekli
şirketler büyük ölçekli şirketlere kıyasla daha yavaş büyümektedir. Bu kapsamda Türkiye’deki
KOBİ’ler 2004-2007 döneminde mikro işletmelere nazaran %14-16 daha yavaş büyürken,
karşılaştırma yapılan ülkelerdeki KOBİ’ler mikro şirketlere göre ortalama % 5-6 daha yavaş
büyümüştür.
64
2011
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
2011
Yatırım ortamının iyileştirilmesi konusunda elde edilen bilgi birikimi ve
tecrübenin yatırım ortamının iyileştirilmesi alanında çalışma yapan ülkelerle ikili
işbirliği içerisinde paylaşılması amacıyla 2008 yılında başlatılan “Türkiye Tecrübe
Paylaşım Programı” 2010 yılında da etkili biçimde sürdürülmüştür. Bu kapsamda,
Yemen’in Dostları Grubu (YDG) faaliyetleri çerçevesinde Mayıs 2010 tarihinde
Yemen’in başkenti Sana’ya bir ziyaret gerçekleştirilmiş ve Yemen yatırım ortamının
iyileştirilmesine yönelik önerilere yer verilen değerlendirme raporu YDG üyelerine
sunulmuştur. Ayrıca 2010 yılı içerisinde Türkiye Tecrübe Paylaşım Programı
kapsamında KKTC ile görüşmeler başlatılmış olup, üç aşamalı olarak gerçekleştirilmesi
kararlaştırılan programın ilk ayağı 27-28 Ocak 2011 tarihlerinde gerçekleştirilmiştir.
2011 yılı içerisinde ise Ekonomik İşbirliği Teşkilatı ve İslam Kalkınma Bankası üyesi
ülkelere yönelik programlar gerçekleştirilmesi planlanmaktadır.
1.4.
Türkiye’nin Yatırım Yeri Endekslerindeki Konumu
Uluslararası kuruluşlar tarafından yatırım ortamının iyileştirilmesi alanında
ülkeler arası karşılaştırmalı bilgilere yer verilen yatırım yeri endeksleri düzenli olarak
yayımlamaktadır. Yatırımcıların yatırım kararlarını alırken göz önünde bulundurdukları
yasal çerçeve, altyapı, kurumsal kapasite gibi unsurlara yoğunlaşan söz konusu endeksler,
ülkelerin yatırım ortamlarının kalitesini, çeşitli yöntemlere ve farklı ölçütlere dayalı
olarak değerlendirmektedir. Bu çerçevede yatırımcılar, endeks sonuçlarını yakından
takip etmektedir. Bunun yanı sıra endeksler, gerçekleştirilen reformların etkisinin
ülkeler tarafından izlenmesine, ülkelerin reform gündemlerinin belirlenmesine ve bu
çalışmalara hız kazandırılmasına katkı sağlamaktadır.
Bu çerçevede Türkiye, uluslararası yatırım endekslerindeki sıralamasını ve diğer
ülkelerin reform çalışmalarını yakından izlemekte ve değerlendirmektedir. Son yıllarda
Türkiye’nin pozisyonuna ilişkin olarak gözlenen ilerlemeler, Türkiye’nin kamu-özel
sektör diyaloğuna dayalı olarak yürütmekte olduğu yatırım ortamının iyileştirilmesi
çalışmalarının, hukuki ve idari yapıda olumlu gelişmeler sağladığı ve Türkiye’nin
uluslararası rekabet gücünü önemli ölçüde artırdığını göstermektedir. Dünyanın önde
gelen uluslararası kuruluşlar tarafından hazırlanan yatırım endekslerinde Türkiye’nin
2006 yılından itibaren sergilediği performans, özet olarak aşağıdaki tabloda
sunulmaktadır:
65
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
2011
Tablo 30: Türkiye’nin Yatırım Yeri Endekslerindeki Konumu- 6 Yıllık Değerlendirme
Sıralama/
Ülke
Sayısı
2006
Sıralama/
Ülke
Sayısı
2007
Sıralama/
Ülke
Sayısı
2008
Sıralama/
Ülke
Sayısı
2009
Sıralama/
Ülke
Sayısı
2010
Sıralama/
Ülke
Sayısı
2011
Değişim
(20062010)
İş Yapma Kolaylığı Endeksi/
Dünya Bankası
84/155
65/175
60/178
63/181
60/183
65/183
19
Ekonomik Bağımsızlık
Endeksi/Heritage Vakfı
92/157
90/157
81/157
75/179
67/180
67/179
25
İş Yapmak İçin En İyi Ülkeler
Endeksi/Forbes Dergisi
61/135
48/144
41/121
41/127
46/128
-
15
61/180
56/178
-
4
Endeks Adı/Yayımlayan
Uluslararası Kuruluş
Yolsuzluk Algılama Endeksi/
Uluslararası Şeffaflık Örgütü
1.5.
60/163
64/180
58/180
Türkiye Yatırım Danışma Konseyi Altıncı Toplantısı
Türkiye’de yatırım ortamının iyileştirilmesi çalışmalarının uluslararası ayağını
oluşturan ve 2004 yılından itibaren her yıl Başbakan Sayın Recep Tayyip Erdoğan
başkanlığında toplanan Türkiye Yatırım Danışma Konseyi, altıncı toplantısını
10 Haziran 2010 tarihinde İstanbul’da gerçekleştirmiştir. Söz konusu toplantıya
Uluslararası Para Fonu (IMF) Başkanı Dominique Strauss-Kahn, Dünya Bankası
Başkan Yardımcısı Philippe Le Houerou, Avrupa Yatırım Bankası Başkanı Phillippe
Maystadt ile farklı sektörlerden 17 çok uluslu şirketin üst düzey yöneticileri ve Türk
özel sektörünü temsil eden kuruluşların başkanları katılmıştır.
66
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
2011
Tablo 31: Yatırım Danışma Konseyi Altıncı Toplantısına Katılan Uluslararası
Kuruluşlar ve Uluslararası Şirketler
Uluslararası Kuruluşlar
1
Uluslararası Para Fonu
2
Dünya Bankası
3
Avrupa Yatırım Bankası
Uluslararası Şirketler
Ülke
Sektör
1
Adobe
ABD
Bilişim
2
Alshaya Grup
Kuveyt
Perakende
3
Cisco Sistem
ABD
Bilişim&Telekomünikasyon
4
Citigroup
ABD
Finans
5
Coca-Cola
ABD
İçecek
6
Deutsche Bank
Almanya
Finans
7
Fiat Grup
İtalya
Otomotiv
8
Finmeccanica
İtalya
Havacılık
9
Huawei Technologies Co.
Çin
Telekomünikasyon
10
Indesit
İtalya
Ev aletleri
11
Jain Sulama Sistemleri
Hindistan
Tarım&Sulama
12
Kraft Foods
ABD
Gıda
13
Li&Fung Limited
Hong-Kong
Lojistik&Taşımacılık
14
Mitsui Co.Ltd
Japonya
Üretim/Altyapı
15
Ogilvy&Mather
ABD
Hizmetler
16
UPS
ABD
Lojistik&Taşımacılık
17
Vodafone Grup
İngiltere
Telekomünikasyon
Söz konusu toplantıda Konsey üyeleri, Türkiye’ye global kriz öncesi
dönemde rekor seviyede uluslararası doğrudan yatırım girişi sağlanmasını ve küresel
ekonomik dalgalanmanın oluşturduğu risklerin başarılı bir şekilde yönetilmesini
takdirle karşıladıklarını ifade etmişlerdir. 2008 yılından bu yana, yatırım ortamının
iyileştirilmesine yönelik olarak ortaya konan önlemleri memnuniyetle takip ettiklerini
belirten Konsey üyeleri, yatırım ortamı reform programının yeni küresel ekonomik
koşulları yansıtacak şekilde güncellenmesi ve yeni önceliklere odaklanılması için ortaya
çıkan bu fırsatı değerlendirerek, özel sektöre dayalı, güçlü ve istikrarlı bir büyüme
döneminin sürdürülmesi konusundaki desteklerini dile getirmişlerdir.
67
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
Bu çerçevede, toplantı sonunda kamuoyuna duyurulan sonuç bildirisinde
Konsey üyeleri, önümüzdeki yıllarda Hükümetin aşağıdaki temel alanlara odaklanmasını
önermiştir:
Makroekonomik istikrarın sürdürülmesi,
İş ve yatırım ortamının iyileştirilmesi kapsamında;
ØKayıtdışı ekonomi ile mücadelenin sürdürülmesi,
ØTürkiye’deki hukuki çerçevenin, modern iş hayatının ihtiyaçlarına cevap
verecek şekilde yeniden biçimlendirilmesi,; bu kapsamda özellikle,
TBMM’ye sevk edilen Türk Ticaret Kanun Tasarısı gibi önemli bazı
yasal düzenlemelerin hayata geçirilmesi,
ØYargı sisteminin hızının, etkinliğinin, tutarlılığının ve öngörülebilirliğinin
artırılmasına yönelik tedbirler alınması,
ØYenilenebilir enerji kaynakları, ulaşım ve telekomünikasyon sektörleri
başta olmak üzere enerji sektöründe liberalizasyona gidilmesi; bu
kapsamda gerekli hukuki altyapının oluşturulması,
ØKOBİ’lerin finansmana erişimini kolaylaştıran, üretim ve tedarik
zincirleri arasındaki bağlantıyı sağlamlaştıran ve güçlü yönetim
kapasitelerinin geliştirilmesini destekleyen politikaların uygulanması,
ØGümrük süreçlerinin şeffaflığının ve hızının artırılması amacıyla
gösterilen çabaların sürdürülmesi,
ØMesleki eğitim ve yabancı dil becerileri öncelikli konular olmak üzere,
eğitim sisteminin güçlendirilmesi,
ØVergi sisteminin tutarlılığının, etkinliğinin ve öngörülebilirliğinin
artırılması,
Øidari izin süreçlerindeki prosedür sayısının daha da azaltılması,
ØYaygın
sulama
sistemleri
yoluyla
sürdürülebilir
tarımın
güçlendirilmesi,
İş gücü piyasasının etkinliğini artıracak reformların sürdürülmesi; bu kapsamda
mali disiplinin korunmasıyla birlikte kayıtlı istihdam maliyetini azaltacak, eğitim
ve istihdam arasındaki bağı güçlendirecek ve iş gücü piyasasının esnekliğini
artıracak önlemlerin alınması, Ulusal İstihdam Stratejisinin uygulamaya
geçirilmesi,
Yenilikçilik faaliyetlerinin ticarileştirilmesi amacıyla, üniversiteler ve iş
dünyası arasındaki işbirliğinin geliştirilmesi, özel sektör ARGE yatırımlarının
68
2011
2011
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
artırılması, etkin denetim yoluyla fikri mülkiyet haklarının korunması, yeni bilgi
ve iletişim teknolojilerinin geliştirilmesi, yenilik merkezleri ve teknoparkların
güçlendirilmesi ve yüksek uluslararası standartların yakalanması,
İstanbul Finans Merkezi Projesi’nin, global standartlar ve en iyi uygulamalara
uygun şekilde ivedilikle hayata geçirilmesi.
Konsey üyeleri, küresel ekonomik krizin en yoğun yaşandığı sürecin, ülke
açısından başarılı bir şekilde yönetildiğini vurguladıktan sonra, sonuç bildirisi
aracılığıyla kamuoyuna duyurulan tavsiyeler çerçevesinde oluşturulacak programın
uygulanmasının, Türkiye’nin özel sektörün önderliğinde yeni bir yatırım ve büyüme
dönemi yaşamasına olan inançlarını ifade etmişlerdir. Konseyin gündeme getirdiği
bahsi geçen hususlar, YOİKK Teknik Komiteleri ve ilgili diğer kurum ve kuruluşlar
tarafından değerlendirilmekte; bu doğrultuda yıl içerisinde kaydedilen ilerlemeler
Yatırım Danışma Konseyi İlerleme Raporları aracılığıyla izlenmektedir.
69
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
2. YATIRIMLARIN KARŞILIKLI TEŞVİKİ VE KORUNMASI
ANLAŞMALARI
Türkiye’nin yatırım ilişkilerinin yoğun olduğu veya bu yönde potansiyel görülen
ve karşılıklı ekonomik ilişkilerin güçlendirilmesi hedeflenen ülkelerle imzalanmakta
olan Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması (YKTK) Anlaşmalarının temel
amacı, taraf ülkeler arasında sermaye ve teknoloji akımını artırmak ve karşılıklı
yatırımların ev sahibi ülkenin hukuk düzeni içinde tabi olacağı muamelenin sınırlarını
tespit etmektir.
Türkiye’nin bugüne kadar 82 ülkeyle imzalamış olduğu YKTK Anlaşmaları,
uluslararası yatırımcılar için büyük önem taşıyan; ev sahibi devlet tarafından yabancı
yatırımcılara milli muamele ve en çok kayırılan ulus muamelesinin uygulanması, kar
transferlerinin güvence altına alınması ve ev sahibi devletçe yapılması muhtemel
kamulaştırma işlemlerinin şartlarının belirlenmesinin yanısıra yatırımcı ile ev sahibi
devlet arasında uyuşmazlık çıkması halinde uluslararası tahkime başvurulması gibi
“olmazsa olmaz” hükümler içeren temel nitelikte bir anlaşmadır.
Dışişleri Bakanlığı’nın Latin Amerika’ya ve Afrika’ya açılım politikaları
çerçevesinde Uruguay, Kolombiya, Gana, Uganda ve Zambiya ile 2011 yılında YKTK
Anlaşması müzakerelerine başlanması planlanmaktadır. 2010 yılından itibaren ülkemiz
yatırımcılarının aktif olduğu Doğu Avrupa, Körfez, Balkanlar, Kafkasya, Asya ve
Ortadoğu ülkeleri ile geçmişte imzalanmış bulunan YKTK Anlaşmaları’nın günümüz
ihtiyaçlarına göre tekrar müzakere edilmesine başlanmış olup, bu çerçevede son
dönemde Arnavutluk, Azerbaycan, Bangladeş, Çin Halk Cumhuriyeti ve Kosova ile
müzakerelere başlanmış; Kuveyt ile başlanan müzakereler ise sonuçlandırılarak YKTK
Anlaşması imza edilmiştir. 2011 yılında bu amaçla ilgili ülkeler nezdinde girişimlere
ve müzakerelere devam edilmesi planlanmaktadır. Bu kapsamda 2010 yılı içerisinde
Kongo Demokratik Cumhuriyeti, Kenya ve Kamerun ile müzakerelere başlanılmış;
Senegal (2010), Nijerya (2011) ve Tanzanya (2011) ile başlanılan müzakereler
ise sonuçlandırılarak ülkemiz ile söz konusu ülkeler arasında YKTK Anlaşmaları
imzalanmıştır.
70
2011
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
2011
Türkiye tarafından imzalanan YKTK Anlaşmalarından yürürlüğe giren 73’ünün
imza ve yürürlüğe giriş tarihleri aşağıda yer almaktadır (Tablo 32).
Tablo 32: Türkiye Tarafından İmza Edilen ve Yürürlüğe Giren YKTK Anlaşmaları
Ülke
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
A.B.D
Afganistan
Almanya
Arjantin
Arnavutluk
Avusturya
Avustralya
Azerbaycan
Bangladeş
Beyaz Rusya
Belçika-Lüksemburg
Bosna-Hersek
Bulgaristan
Çek Cumhuriyeti
Çin
Danimarka
Endonezya
Estonya
Etiyopya
Fas
Filipinler
Finlandiya
Fransa
Güney Kore
Gürcistan
Hindistan
Hırvatistan
Hollanda
İngiltere
İran
İspanya
İsrail
İsveç
İsviçre
İtalya
Japonya
Katar
Yürürlüğe Giriş Tarihi
18.05.1990
19.07.2005
05.12.1965
01.05.1995
26.12.1996
01.01.1992
29.06.2009
08.09.1997
21.06.1990
20.02.1997
04.05.1990
29.01.2002
22.09.1997
01.08.1997
20.08.1994
01.08.1992
28.09.1998
29.04.1999
10.03.2005
31.05.2004
17.02.2006
23.04.1995
03.08.2009
04.06.1994
28.07.1995
18.10.2007
21.04.1998
14.11.1989
22.10.1996
13.04.2005
03.03.1998
27.08.1998
08.10.1998
21.02.1990
02.03.2004
12.03.1993
12.02.2008
Ülke
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
Kazakistan
Kırgızistan
Kuveyt
Küba
Letonya
Libya
Litvanya
Lübnan
Macaristan
Makedonya
Malezya
Malta
Mısır
Moğolistan
Moldova
Oman Sultanlığı
Özbekistan
Pakistan
Polonya
Portekiz
Romanya
Rusya Federasyonu
Sırbistan
Singapur
Slovakya
Slovenya
Suriye
Suudi Arabistan
Tacikistan
Tayland
Tunus
Türkmenistan
Ukrayna
Ürdün
Yemen
Yunanistan
Yürürlüğe Giriş Tarihi
10.08.1995
31.10.1996
25.04.1992
23.10.1999
03.03.1999
22.04.2011
07.07.1997
04.01.2006
22.02.1995
27.10.1997
09.09.2000
14.07.2004
31.07.2002
22.05.2000
16.05.1997
15.03.2010
18.05.1995
03.09.1997
19.08.1994
19.01.2004
08.07.2010
17.05.2000
10.11.2003
27.03.2010
23.12.2003
19.06.2006
03.01.2006
05.02.2010
24.07.1998
21.07.2010
28.04.1994
13.03.1997
21.05.1998
23.01.2006
31.03.2011
24.11.2001
Kaynak: Hazine Müsteşarlığı
71
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
2011
Tablo 33: Türkiye Tarafından İmza Edilen ve Onay Süreci
Devam Eden YKTK Anlaşmaları
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
Ülke
Bahreyn
Birleşik Arap Emirlikleri
Cezayir
Çek Cumhuriyeti (Yeni Anlaşma)
Güney Afrika Cumhuriyeti
Hırvatistan (Ek Protokol)
Kosova
Kuveyt (Yeni Anlaşma)
Nijerya
Senegal
Slovakya ( Yeni Anlaşma)
Sudan
Tanzanya
İmza Tarihi
15.02.2006
28.09.2005
03.06.1998
29.04.2009
23.06.2000
18.02.2009
07.04.2006
27.05.2010
02.02.2011
15.06.2010
13.10.2009
19.12.1999
12.03.2011
Kaynak: Hazine Müsteşarlığı
2010 yılında Hazine Müsteşarlığı tarafından yurt dışında yatırım yapan veya
yapmayı planlayan Türk girişimciler için “Yurt Dışında Yatırım” konusunda bilgi
sayfaları oluşturulmuştur. Bu bilgi sayfalarının temel amacı, Türk girişimcilerin yatırım
yapmayı planladıkları ülkelerde karşılaşabilecekleri çeşitli risklere karşı alınabilecek
tedbirler konusunda aydınlatılmasıdır. Söz konusu bilgi sayfalarına (www.ydy.gov.tr)
adresinden ulaşılabilmektedir.
72
Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu
Harita 15: Ülkelere Göre YKTK Anlaşmaları
2011
73
D u ygu Ma tbaa cı l ık
0312 341 81 51