7.4. Hipofiz Bezi Hastalıklarında Hemşirelik Bakımı

ENDOKRİN SİSTEM
CERRAHİSİ
VE
HEMŞİRELİK BAKIMI
Doç. Dr. Dilek AYGİN
Sakarya Üni. SYO
Cerrahi Hast. Hemş. ABD
1
ENDOKRİN SİSTEM CERRAHİSİ
VE HEMŞİRELİK BAKIMI
1.
2.
3.
4.
5.
Endokrin Sistemin Yapı Ve Fonksiyonu
Hipotalamusun Fizyolojisi Ve Salgıladığı Hormonlar
Hipofizin Anatomi Ve Fizyolojsi
Hormonların Yapısal Olarak Sınıflandırılması
Endokrin Bezler Hormonlar Ve Fonksiyonları
Hipofiz Bezi Ön Lob Hormonları
Hipofiz Bezi Arka Lob Hormonları
6. Endokrin Sistem Cerrahisinde Tanı Ve Hemşirenin
Sorumlulukları
2
ENDOKRİN SİSTEM CERRAHİSİ
VE HEMŞİRELİK BAKIMI
7. Hipofiz Bezinin Cerrahi Girişim Gerektiren Hastalıkları Ve Hemşirelik B.
7.1.Hipopitüiterizm
7.2.Hiperpitüiterizm
7.3. Hiperprolaktinemi
8. Tiroid Bezinin Cerrahi Girişim Gerektiren Hastalıkları Ve Hemşirelik B.
8.1.Hipotiroidi
8.2.Hipertiroidi
8.3.Tiroid Neoplazmları
9. Paratiroid Bezinin Cerrahi Girişim Gerektiren Hastalıkları Ve Hemşirelik B.
9.1. Hipoparatiroidizm
9.2. Hiperparatiroidizm
10. Adrenal Korteksin Cerrahi Girişim Gerektiren Hastalıkları Ve Hemşirelik B.
10.1.Feokrositoma
10.2.Addison Hastalığı
10.3. Cushing Hastalığı
3
1. ENDOKRİN
SİSTEMİN
1. ENDOKRİN
SİSTEMİN
YAPIYAPI
VE FONKSİYONU
(devam…)
VE FONKSİYONU
• Endokrin bezlerden salgılanan kimyasal maddelere
“hormon“ denir. Hormonlar, sinir sistemi ile birlikte organ
fonksiyonlarını düzenler ve homeostazisi korumak için
çalışır.
• Hormonlar kendine uygun reseptörleri taşıyan hedef
hücreleri uyararak, hücrede davranış değişiklikleri
oluşturan kimyasallardır.
4
1. ENDOKRİN SİSTEMİN
YAPI VE FONKSİYONU (devam…)
Endokrin organlar aslında salgılama sistemlerinde ve organ
içindeki özel hücresel organizasyonlarıyla farklılıklar sergileyen
salgı epitelinden oluşmaktadırlar.
Hücreler özel düzenlemelerle kordonlar veya hücre kitleleri
oluşturacak şekilde bir araya gelirken, bunların arasında
retiküler liflerce zengin çok az bir bağ dokusu yer alır.
5
1. ENDOKRİN SİSTEMİN
YAPI VE FONKSİYONU (devam…)
 Bu bezlerin en belirgin yapısal özelliği
hücrelerin zengin kapiller ağ çevresinde
lokalize olmalarıdır.
 Böylece salgıladıkları hormonları direk
kapiler lümene ileterek kan yoluyla hızla
hadef doku hücresine (target organ)
ulaşmasını sağlarlar.
 Bu özelliklerinden dolayı endokrin bez (iç
salgı bezi) terimiyle tanımlanırlar
6
1. ENDOKRİN
1.
ENDOKRİNSİSTEMİN
SİSTEMİNYAPI
VE FONKSİYONU
(devam…)
YAPI
VE FONKSİYONU
(devam…)
Endokrin bezler bağımsız spesifik organlar şeklinde
organize oldukları gibi başka fonksiyonları olan organların
içerisinde hücre grupları ya da sadece bir kaç hücre şeklinde
serpiştirilmiş organizasyonlarla veya geçici organlar şeklinde
de karşımıza çıkabilirler.
7
1. ENDOKRİN
ENDOKRİNSİSTEMİN
SİSTEMİN
YAPI VE FONKSİYONU (devam…)
Başlıca Endokrin Organlar
Hipofiz (pituitary)
Epifiz (corpus pinealis)
Tiroid (Glandula thyreoideae)
Paratiroid (Glandulae
paralıyreoideae)
Böbreküstü bezi (Glandulla
suprarenaIes)
Paraganglionlardır.
8
1. ENDOKRİN
ENDOKRİNSİSTEMİN
SİSTEMİNYAPI VE
FONKSİYONU
(devam…)(devam…)
YAPI
VE FONKSİYONU
Bunların dışında hücre grupları ya da tek tek hücreler şeklinde
organlar içerisinde serpiştirilmiş yapılar
Pankreas (Langerhans adacıkları)
Testis (Leydig hücreleri)
Ovarium (Korpus luteum, Granulosa hücreleri)
Plasenta
Mide
Bağırsaklar
Böbrek
9
1.1. ENDOKRİN SİSTEMİN YAPI
YAPI
VE FONKSİYONU
(devam…)
VE FONKSİYONU
(devam…)
Endokrin Sistemin Başlıca Fonksiyonları
 Üremeye ilişkin fonksiyonları düzenlemek,
 Büyüme ve gelişmeyi kontrol etmek,
 Stres yaratan durumlarda uygun yanıt oluşturulmasını ve uyumu
sağlamak,
 Homeostazisi korumak
10
1.1. ENDOKRİN SİSTEMİN YAPI
YAPI
VE FONKSİYONU
(devam…)
VE FONKSİYONU
(devam…)
 Endokrin sistem, hipofiz bezi, tiroid bezi, paratiroid bezleri,
adrenal bezler, pankreas adacıkları, overler ve testislerden oluşur.
 Endokrin bezler, salgı yapıcı hücrelerden oluşurlar ve kanal
içermezler.
 Bu bezler kan dolaşımı yönünden zengin olduklarından, ürettikleri
hormonları hızla kana verebilirler.
11
1.
ENDOKRİNSİSTEMİN
SİSTEMİNYAPI
1. ENDOKRİN
YAPI
VE FONKSİYONU
(devam…)
VE FONKSİYONU
(devam…)
 Endokrin sistem ile sinir sistemi arasındaki bağlantıyı
hipotalamus sağlar.
 Kandaki hormon düzeyi negatif feedback mekanizmayla
kontrol edilir.
12
2. HİPOTALAMUSUN FİZYOLOJİSİ
Hipotalamus, beynin hormon üretebilen özelleşmiş bir bölgesidir.
Hipotalamus;
• Isı,
• Enerji,
• Otonomik düzenlemeler
• Hipofiz salgılarının kontrolünü yapar.
Hipotalamus-hipofiz ile birlikte
* Büyüme,
* Laktasyon,
* Sıvı homeostazı,
* Tiroit bez,
* Adrenal bez ve gonadların fonksiyonlarını kontrol eder.
13
2. HİPOTALAMUSUN SALGILADIĞI
HORMONLAR
TRH:
- Tiroid salgılatıcı hormondur.
- Hedef bölgesi, hipofiz bezinin
adenohipofiz lobunun tiroid
hormonunu üretip salgılayan
hücreleridir.
- Bu hücreler kendilerine gelen TRH
ile bağlanarak tiroid adı verilen bir
hormon üretmeye başlarlar.
PRH:
- Prolaktin salgılatıcı hormondur.
- Hipofiz bezinde, dişilerde meme
bezlerini kontrol eden hormonların
salgılandığı hücreler vardır.
-PRH bu hücrelerin aktivasyonunu
düzenler ve prolaktin hormonunun
salgılanmasına neden olur.
CRH:
- Kortikotropik hormonunu salgılatıcı hormondur.
- Hipofiz bezinde, böbrek üstü bezlerini etkileyen hormonların üretildiği
hücreler vardır.
- Bu hücreler ACTH adı verilen bir hormon üretirler.
14
2. HİPOTALAMUSUN SALGILADIĞI
HORMONLAR (devam…)
GH - RH:
•Büyüme
hormonunu
salgılatıcı hormondur.
•Bu hormon yine hipofiz
bezinde
bulunan
ve
büyüme
için
gerekli
hormonları
salgılayan
hücreleri aktive eder.
GnRH:
- Gonad hormonlarını salgılatan
hormondur.
- Bu hormon üretildikten sonra
hipofiz bezine ulaşarak kendini
bağlayabilen
reseptörlerin
bulunduğu, gonad hormonlarını
üreten
hücrelere
bağlanırlar.
- Bağlanmasına ardışık olarak bu
hücreleri aktive edip, gonadların
(eşey hücrelerinin) aktivitesini kontrol
eden hormonların sentezlenmesini
sağlarlar.
15
3. HİPOFİZ BEZİ(PİTUİTAR BEZ)
 Hipofiz bezi yaklaşık olarak 1.27 cm çapında olup beynin alt
kısmında sfenoid kemiğin sella tursika adı verilen girintisinde yer
alır. Hipotalamusa infindibulum ile bağlıdır.
 Hipofiz bezi diğer hormonların çalışmasını kontrol eden
hormonlar salgılar. Hipofiz bezinin çalışması hipotalamus
tarafından kontrol edilir.
16
3. HİPOFİZ BEZİ(PİTUİTAR BEZ)
(devam…)
 Hipofiz bezinin arka lobu, hipotalamusun uzantısı olduğundan,
nörohipofiz olarak da isimlendirilir. Arka hipofizden antidiüretik
hormon ve oksitosin salgılanır. Bu hormonlar hipotalamusta sentez
edilip arka hipofizde depolanır.
 Kimi kaynaklarda hipofiz bezi "hormon orkestrasının şefi" olarak
tanımlanmaktadır.
17
4. HORMONLARIN YAPISAL OLARAK
SINIFLANDIRILMASI
a) Polipeptit Hormon:
- İnsülin,
- Glukagon,
- TSH,
- ACTH,
- Releasing faktörler,
- Büyüme hormonu,
- Kalsitonin,
- PTH.
b) Steroid Hormon:
- Östrojen,
- Progesteron,
- Kortizol,
- Aldosteron.
c) Aminoasit türevi hormonu:
- Asetil kolin,
- Tiroid hormonları,
- Epinefrin ve norepinefrin
- Melatonin.
18
5. ENDOKRİN BEZLER
HORMONLAR VE
FONKSİYONLARI
19
5.1. HİPOFİZİN ÖN LOB
(ADENOHİPOFİZ) HORMONLARI
Büyüme (GH)
Kas ve kemiklerin büyümesini uyarır, protein sentezi ve yağ metabolizmasını
sürdürür, karbonhidrat metabolizmasını azaltır.
Adrenokortikotropik hor-mon (ACTH)
Adrenalkorteksten steroid üretimini uyarır.
Tiroid sitümülan hormon(TSH)
Tiroid hormonlarının sentezini ve sekresyonunu uyarır.
Folikül sitümülan hormon (FSH)
Kadınlarda överlerde ovumun büyümesini ve överlerden östrojen salgılanmasını
uyarır, erkekte sperm üretimini ve testislerde spermin olgunlaşmasını sağlar.
20
5.1. HİPOFİZİN ÖN LOB
(ADENOHİPOFİZ) HORMONLARI
Lüteinizan hormon (LH)
•FSH ile birlikte ovülasyonu sağlar.
•Ovariyal siklusun ikinci yarısını kontrol ederek korpus luteumdan
progesteron sağlar.
•Erkekte testosteron salgılanmasını, testis interstisyel dokunun gelişimini
uyarır
Prolaktin
•Meme dokusunun büyümesini ve laktasyonu uyarır.
Melanosit sitümülan hormon (MSH)
•Adrenal korteksi, pigmentasyonu uyarır.
21
5.2. Arka Hipofiz Hormonları
Nörohipofiz (Arka Lob)
 ADH
Böbreğin toplayıcı kanallarında ve distal tübüllerinde suyun
geri emilimini sağlar.
 OKSİTOSİN
Süt salgılanmasını sağlar ve doğum sırasında uterus
kontraksiyonlarını artırır.
22
5.3.TİROİD
Tiroksin (T4)
Triiodothyronine (T3)
Triiyotironin
•Metabolik hızı artırır.
•Protein, yağ ve karbonhidrat metabolizmasını, katekoleminlere
cevabı artırır.
•Fetüs ve yeni doğanın büyüme ve gelişmesi için gereklidir.
Kalsitonin
•Kan kalsiyum ve fosfat düzeylerini düşürür.
23
5.4. PARATROİD BEZLER
5.6. MEDULLA
Parathormon (PTH)
Serum kalsiyumunu düzenler.
Androgen
Minimal intrensek androjen etkisine
sahiptir. Periferde testosteron ve
dihydrotestosteronu
dönüştürür.
5.5. ADRENAL KORTEKS
Mineralokortikoidler(aldesteron)
Böbreklerden potasyum kaybını ve
sodyum geri emilimini sağlar.
Glikokortikoidler (kortizol)
Tüm beslenme metabolizmasında
etkilidir.
Kan glikoz seviyesini düzenler,
büyümeyi etkiler, anti enflamatuar
etkiye sahiptir ve stresin etkilerini
azaltır.
Epinefrin (adrenalin %80)
Norepinefrin (noradrenalin %20)
Sempatik
sinir
sistemi
için
nörotransmiter olarak çalışırlar.
Kan basıncını yükseltir.
kaslara enerji gerektiğinde glikojeni
glikoza çevirir.
kalp
hızını
artırır,
kardiyak
kontraktiliteyi artırır, bronşiolleri dilate
eder.
24
5.7.OVERLER
Östrojen
-Kadın seks organları ve sekonder
seks karakterlerinin gelişimini
etkiler.
Progesteron
-Menstruel siklüsü etkiler; uterus
duvarının büyümesini uyarır;
hamileliği sürdürür.
5.8. TESTİSLER
Testosteron
Erkek seks organları ve sekonder
seks karakterlerinin gelişimini
etkiler; sperm üretimine yardım
eder.
5.9. PANKREAS LANGERHANS
ADACIKLARI
İnsülin
-Karbonhidrat, protein ve yağ
metabolizmasını hızlandırır, kas karaciğer
ve adipoz dokunun hücre
membranlarından glikozun taşınmasını
kolaylaştırarak kan glikoz seviyesini
düşürür
Glukagon
-Glikogenoliz ve glikoneogenezisi
uyararak kan glikoz konsantrasyonunu
artırır.
Somatostatin
-İnsülin, glukagon, büyüme hormonu ve
(Gastrin, sekretin) hormonlarının
salgılanmasını azaltır, glikozun
bağırsaklardan emilimini geciktirir. 25
6. ENDOKRİN SİSTEM
CERRAHİSİNDE TANI VE
HEMŞİRENİN SORUMLULUKLARI
Hasta hikayesi,
Fizik muayene,
Tanı testleri,
Görüntüleme yöntemleri yoluyla endokrin
hastalıklarının tanısı konulabilir
26
6.1. Hasta Hikayesi
Görüşme sırasında hastanın;





Beslenme,
Boşaltım,
Hidrasyon,
Aktivite Düzeyi
Mental Durum
değerlendirilmesi gereklidir.
27
ÖYKÜ ALMA
• Hastanın geçmiş yaşamı ile ilgili sağlık durumu,
• Büyüme ve gelişimi, kilo takibi,
• Enerji düzeylerinde değişiklik ve yorgunluk olup olmadığı,
• Soğuk ve sıcak toleransında değişiklik olup olmadığı,
• Kıllarda azalma, memelerin büyümesi, küçülmesi gibi seks karakter
anormallikler,
• Cinsel fonksiyonlarında değişiklik olup olmadığı,
28
ÖYKÜ ALMA
• Cildinde renk değişiklikleri,
• Boyunda şişme, ellerde titreme, terleme ve idrar değişiklikleri,
• Hafıza kusurları, durgunluk, psikolojik durumu, uyku düzeyi
• Sigara ve alkol kullanımı gibi zararlı alışkanlıklar olup olmadığı
hastaya sorulmalıdır.
29
6.2. Fizik Muayene-1
• Hastanın kan basıncı ölçülerek ortostatik hipotansiyon olup
olmadığı öğrenilmelidir.
 Nabız,
beden
ısısı,
değerlendirilmelidir.
solunum
hızı
ve
derinliği
 Hastanın cildi, renk, turgor, hidrasyon ve lezyonlar yönünden
değerlendirilmelidir.
 Görme durumu, ağız, diş ve çenenin şekli ve büyüklüğü,
ekstremitelerin simetrisi ve şekli ya da başka bir lezyon olup
olmadığına bakılmalıdır.
30
6.2. Fizik Muayene -2
• Endokrin bezlerden yalnızca tiroit bezinin elle muayenesi mümkündür.
• Tiroid bezi palpe edilerek büyülüğüne, şekline, simetrisine, ağrı, nodül
olup olmadığına dikkat edilir.
Birinci yöntemde
• Her iki el boynun arkasına yerleştirilerek işaret ve orta parmaklarla tiroid
isthmusu ve loblar palpe edilir.
• Muayene yapılırken boyun kaslarını gevşetmek için hasta çenesini hafifçe
öne eğer ve hasta yutkunurken önce isthmus palpe edilir.
31
6.2. Fizik Muayene -3
• Tiroid lobları muayene edilirken hastanın başını hafifçe bir
yana doğru çevirerek çenesini öne eğmesi istenir.
• Loblar palpe edilirken de hastanın
yutkunması istenir.
İkinci yöntemde
• Hasta ile karşı karşıya durulur ve aynı işlemler tekrarlanır.
• Bezin büyük olarak palpe edilmesi, tiroid bezinin fonksiyon
bozukluğunun göstergesidir.
• Kitle yada nodül palpe edilmesi malign bir durum
olabileceğini düşündürür ancak tüm nodüller malign değildir.
32
6.2. Fizik Muayene -4
• Tiroid bezinde büyüme olduğundan şüphelenilirse üfürüm olup
olmadığını belirlemek için loblar oskültasyonla tekrar muayene
edilir.
• Büyümüş, aktivitesi artmış tiroid bezinde, tiroid arterlerden
geçen kan akımı artmıştır. Bu da ince titreşimlerin oluşmasına
neden olur ve oskültasyonda üfürüm sesi olarak işitilir.
• Hastanın genel görünümü, vücut şekli, yağ dağılımı, büyüme
durumu, kilosu değerlendirilir.
33
TANI TESTLERİ
Uygulanan testler üç büyük grup altında toplanabilir;
 Kandaki hormon düzeyini belirlemek için kan testleri,
 Böbrekler yolu ile idrarda atılan hormon ve hormonların son
ürünlerini ölçmek için idrar testleri
 Endokrin bozukluklarının tanılamasında uyarıcı ve baskılayıcı
testlerdir.
34
7. Hipofiz Bezi
Hastalıkları
Hipopituitarizm
35
7. 1. Hipopitüiterizm
Hipopitüiterizm ön hipofiz hormonlarının bir ya da birden
fazlasında azalma görülen nadir bir bozukluktur.
Nedenleri:
- Primer işlevsizlik
- Enfeksiyonlar,
- Otoimmun bozukluklar,
- Tümörler
- Bezin radyasyon veya cerrahi girişimlerle tahrip olması
36
7.1.1 Hipopitüiterizm Tedavi ve
Hemşirelik Bakımı
• Tümörün radyasyon ya da cerrahi yolla çıkartılması,
• Sürekli hedef bez hormonunun replasmanı ve beslenme
tedavisi uygulanır.
Replasman tedavisi;
* Kortikosteroidler,
* Tiroid hormonu ve cinsiyet hormonlarıyla yapılır.
 Tedavi ömür boyu sürecek şekilde planlanmaktadır.
 Stres, enfeksiyon ve ameliyat öncesi gibi durumlarda
kortikostreroid dozu 2-3 misli artırılmaktadır.
 Bazen gonadotropinler fertiliteyi düzeltebilir.
37
7.2.Hiperpituitarizm
Esas nedeni hipofiz tümörleridir.
Hipofiz tümörleri radyasyon, ilaç tedavisi ve cerrahi yöntemlerle tedavi
edilmektedir.
Hipofiz ön lobundan salgılanan hormonların hipersekresyonudur.
- ACTH fazla salgılandığında cushing sendromu,
- Prolaktin fazla salgılandığında hiperprolaktinemi
- Büyüme hormonu fazla salgılandığında jigantizm ve akromegali
görülür.
38
7.3. Hiperprolaktinemi
Prolaktin hormonunun (PRL) normalden daha yüksek miktarda
salınımı olarak adlandırılan hiperprolaktinemi endokrinolojik
tetkikler sırasında en sık rastlanılan patolojik durumdur.
- Erkekte normal PRL değeri 20 mg/ml‟nin, Kadında ise gebelik ve
emzirme dışında 25 mg/ml‟nin altındadır.
- Kadınlarda erkeklerden daha sık görülür.
39
7.3. Hiperprolaktinemi
Hiperprolaktineminin nedenleri arasında ilk üç sırada;
1.
2.
3.
İlaçlar (anti-psikotikler, antideprasanlar ve trankilizanlar),
Primer hipotiroidi,
Prolaktinoma
yer almaktadır.
40
7.3. Hiperprolaktinemi
Belirti ve Bulgular
Kadınlarda;
- Amenore,
- Galaktore (% 80
- İnfertilite,
- Seksüel disfonksiyon,
- Kilo artışı,
- Hafif hirsutism (kıllanma),
- Osteoporoz
Tedavi ve Hemşirelik Bakımı
Erkeklerde;
- Libido kaybı,
- İmpotans,
- infertilite,
- Jinekomasti
- Galaktore (nadir) görülebilir.
- Hastada ortaya çıkan semptomlara
ve yapılan cerrahi işlemlere yönelik
uygun bakım sürdürülür.
- Prolaktinoma dışında yükselen
prolaktin düzeylerinin tedavisi,
nedene yöneliktir.
- Prolaktinoma vakalarında ilaç ve
cerrahi tedaviler uygulanır.
41
7.4. Hipofiz Bezi Hastalıklarında
Hemşirelik Bakımı
Cerrahi tedavi uygulanacaksa ameliyattan önce;
• Hastanın yaşam bulguları ,
• Nörolojik durumu kontrol edilmelidir.
• Derin solunum egzersizleri konusunda hastaya eğitim verilir.
• Transsfenoidal hipofizektomi yapılacaksa, hastanın ameliyat
sonrasında öksürme, hapşırma ve sümkürmeden kaçınması
gerektiği konusunda uyarılması gerekir.
42
7.4. Hipofiz Bezi Hastalıklarında
Postoperatif Hemşirelik Bakımı (devam…)
Ameliyattan sonra erken dönemde gelişebilecek serebral ödem
ve kafa içi basınç artışına karşı
• Yaşam bulguları ve nörolojik durum sık aralıklarla kontrol edilir.
Uygunsuz ADH salgılanmasına karşı
• Aldığı çıkardığı sıvı miktarını ve İdrar dansitesi izlenmeli
• Ateş yükselmesi, şiddetli baş ağrısı ve irritabilite menenjit
bulguları olabileceğinden dikkatli olunmalıdır.
• Transsfenoidal hipofizektomi yapılan hastaya gazlı bez ile sık
ağız bakımı yapılmalı, dudaklar vazelinle nemlendirilmelidir.
43
7.4. Hipofiz Bezi Hastalıklarında
Postoperatif Hemşirelik Bakımı (devam…)
• Hastanın burun tamponları genellikle ameliyat sonrası 2 ile 5.
günde çıkarılır.
• Tamponlar çıkarıldıktan sonra hasta rinore yönünden takip
edilir.
• Ameliyat
sonrası
beyin
omurilik
sıvısı
sızıntısı
olabileceğinden, burundan seröz drenaj olduğunda, hemen
örnek alınarak incelenmek üzere laboratuvara gönderilir.
44
7.4. Hipofiz Bezi Hastalıklarında
Hemşirelik Bakımı (devam…)
• Hipofizektomi sonrasında, hastanın hormon içeren ilaçlar
kullanması gerekebilir( kortizol, tiroid ilaçları ).
• Bu durumda hastaya ilaçların kullanım şekli ve yan etkileri
konusunda gereken bilgiler verilmelidir.
45
8. Tiroid Bezinin Cerrahi Girişim
Gerektiren Hastalıkları
ve
Hemşirelik Bakımı
46
8. Tiroid Bezi
 Tiroid bezi ortalama ağırlığı
20 g olup istmusla birleşen
iki lobtan oluşur.
 Trakeanın hemen önünde
yer alır ve kısmen trakeayı
çevreler.
47
8.Tiroid Bezinden Salgılanan
Hormonların Fonksiyonları
 Hücresel metabolizmayı hızlandırarak beden ısısını artırır.
 İnsulini etkileyerek glikozun uygun şekilde kullanımını sağlar.
 Protein sentezini hızlandırıp, doku onarımında rol alır.
 Yağ kullanımını hızlandırır.
 Normal büyüme, gelişme ve sinirsel gelişim için gereklidir.
 İdrar miktarını artırır.
48
8.Tiroid Bezinden Salgılanan
Hormonların Fonksiyonları
Miyokardın kasılma gücünü arttırır ve diğer kasların da fonksiyonunu
etkiler.
Sempatik sinir sisteminin aktivitesini artırır.
Kanda tiroid hormonlarının düzeyi arttığında, TSH salgısı baskılanır.
Fizyolojik ve psikolojik stresler ve uzun süre soğuğa maruz kalma tiroid
hormonlarının üretimini artırır.
Diyetle aşırı miktarda guatrojen alımı, çeşitli ilaçlar ve uzun süre sıcağa
maruz kalma tiroid hormonlarının üretimini azaltır.
Guatr, tiroid bezinin büyümesi anlamına gelir
49
8.Tiroid Bezinden Salgılanan
Hormonlar
• Tirotropin Salgılattırıcı Hormon (TRH)
• Tiroid Uyarıcı Hormon (TSH)
• T3 ve T4
50
8.Tiroid Bezi Hastalıklarında Tanı
 Serum tiroksin(T4) ve triiyodotironin(T3) düzeyi
 Triiyodotironin resin tutulum(T3Ru) testi
 Serum TSH düzeyi
 TRH stimülasyon testi
 Serum tiroglobulin düzeyi
 Radyoaktif iyot tutulumu
 Tiroid sintigrafisi
51
8. Tiroid Bezinin Cerrahi Girişim
Gerektiren Hastalıkları
 Hipotiroidi
 Multinodüler Guatr
 Hipertiroidi ve Tirotoksikoz
 Tiroid Neoplazileri
 Tiroid Cerrahisi
Vücutta tiroid hormon düzeyinin normal sınırlarda olmasına
ötiroidi, normalden fazla olmasına hipertiroidi, az olmasına da
hipotirodi denir.
52
8.1. Hipotiroidi
• Tiroid hormonlarının eksikliği veya nadiren etkisizliği sonucu ortaya
çıkan bir sendromdur ve metabolik olayların genel yavaşlamasına yol
açar.
• Yeni doğanlarda ve çocuklarda hipotiroidizm büyüme ve gelişmenin
belirgin yavaşlamasına yol açar, infant dönemde olduğunda zeka
geriliğini de içeren kalıcı hasara neden olur.
• Hipotiroidizmin yetişkin dönemde başlaması, metabolizmada genel bir
yavaşlamaya, oksijen tüketiminde azalmaya, özellikle ciltte ve kasta
intrasellüler boşlukta glikozaminoglikanların depolanmasına, en ileri ve
ciddi formunda miksödem tablosuna yol açar.
53
8.1.1.Hipotiroidizm Nedenleri
•
•
•
•
•
•
•
•
Tiroid bezinin doğuştan bozuklukları, Hashimato Tiroiditi
Tiroidektomi sonrası
Subakut tiroidit
Tiroid sentezinin doğuştan bozukluğu
İyot eksikliği
Baş ve boyun bölgesine radyasyon uygulanması
Cerrahi girişimler
Hipertiroidi tedavisinde kullanılan antitiroid ilaçlar ve radyoaktif iyot
54
8.1.2. Belirti ve Bulgular
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Yorgunluk,
Soğuk intoleransı,
Zihinsel işlevlerin yavaşlaması
Kolay yorulma
Kansızlık
Konstipasyon
Kilo alma (4-9 kg den az)
Menstruasyon bozuklukları (özellikle menoraji)
Kas krampları
55
8.1.3. Hipotiroidili Hastanın Tedavisi
ve Hemşirelik Bakımı
• Hipotiroidizm klinik olarak çocuklarda ortaya çıkarsa kretenizm,
erişkinlerde ortaya çıkarsa miksödem olarak adlandırılır.
• Hipotiroiti ömür boyu tedavi edilmesi gereken bir hastalıktır.
• Çok nadir olarak Hashimoto tiroititli hastalarda % 10-20 oranında
kendiliğinden düzelme olabilir.
• Hipotiroiti tedavisi kanda eksik olan tiroit hormonlarının normale
gelmesi için tiroit hormon tabletleri verilerek yapılır
56
8.1.3. Hipotiroidili Hastanın Tedavisi
ve Hemşirelik Bakımı
• Hastanın özgeçmişi ve hipotiroidizm belirti ve bulgularının
doğrultusunda kapsamlı öyküsü alınır.
• Özellikle kilo alımı, menstruel sorunlar, soğuk intoleransı ve
kabızlık sorunları hakkında bilgi toplanır.
• Hastanın solunum biçimi, yaşam bulgularında değişiklikler, cilt
turgoru ve hareketlerinde yavaşlama olup olmadığı mental düzeyi
değerlendirilir.
57
8.2. Hipertiroidizm
Tiroid hormonlarının (T4 ve T3) aşırı miktarda salgılanması
anlamına gelir.
Başlıca nedenleri;
• Graves hastalığı
• Toksik adenom
• Toksik nodüler guatr
• Tiroid kanseri
• TSH salgılayan hipofiz tümörleri
• Tiroiditis
• Fazla miktarda tiroid hormonu verilmesi
• Hipertiroidizmin en sık görülen nedeni graves hastalığıdır.
58
8.2.2.Belirti ve Bulgular
 Sinirlilik, huzursuzluk, aşırı hareketlilik, sıcak, kırmızı, yumuşak ve
nemli cilt görülür.
 Tanıda hasta hikayesi ,fizik muayene ve laboratuvar testleri kullanılır.
 Tiroid hormonu salgısının azaltılması ve böylece komplikasyonların
önlenmesi tedavinin temel amaçlarıdır.
 Tedavi:
-İlaç tedavisi
-Radyoaktif tedavi
-Cerrahi tedavi
59
GRAVES HASTASINDA GÖZ BULGULARI
60
8.3. TiROiD NEOPLAZiLERi
• Benign Tiroid Neoplazileri
• Malign Tiroid Neoplazileri
TİROİD ADENOMU (PEROP)
TİROİD KANSERLERİ
Tüm vücut kanserlerinin %1 ini oluşturur.
Papiller karsinom
%45-55
Foliküler karsinom
%10-25
Medüller karsinom
%10
Anaplastik karsinom
%5-10
Lenfoma metastatik karsinom
%1-2
62
TİROİD KANSERLERİ BELİRTİLERİ
• Dispne
• Disfaji
• Ses kısıklığı
63
64
65
Tiroid Bezi Cerrahi Girişim
Endikasyonları
 Antitiroid ilaçlar ve radyoaktif iyot ile yapılan tedavinin
başarısız olması
 Hemoraji olasılığı
 Guatrın çevre dokuya bası yapması
 Kozmetik nedenler
 Tiroid kanseri
66
Tiroid Bezinin Cerrahi Girişimleri-1
Lobektomi
 Tiroid bezinin bir bölümünün tam olarak çıkarılmasıdır.
 Tek taraflı tiroid nodüllerinin tedavisinde kullanılır.
67
Tiroid Bezinin Cerrahi Girişimleri-2
Subtotal tiroidektomi
 Subtotal tiroidektomi; her iki tiroid lobunun posterior kısmı
yerinde bırakılarak gerçekleştirilen cerrahi yöntemdir.
 Graves hastalığının tedavisi için geliştirilmiştir.
68
Tiroid Bezinin Cerrahi Girişimleri-3
Total tiroidektomi
 Tiroid bezinin tümünün çıkarılmasıdır.
 Tiroid bezi kanserlerinde ya da tekrarlayabileceği düşünülen
benign durumlarda uygulanabilir.
Totale Yakın Tiroidektomi
 Tiroid bezinin bir lobu tümüyle çıkarılır ve diğer loba ise subtotal
rezeksiyon yapılır.
69
Tiroid Bezinin Cerrahi Girişimlerinde
Ameliyat Öncesi Hazırlık ve Bakım-1
• Hasta ameliyattan 1-2 gün önce hastaneye yatırılır.
• Hasta, ilaçlar ve iyot preparatları ile ötiroidi hale getirilir.
• Tirotoksikoz belirti ve bulguları kontrol altına alınır.
• Kalbe ilişkin sorunlar tedavi edilir.
• Hastanın dinlenmesi ve rahatlaması sağlanır.
• Hemşire hastayı hipertiroidizm ve hipotiroidizm belirti ve
bulguları yönünden değerlendirerek bakımı planlar.
70
Tiroid Bezinin Cerrahi Girişimlerinde
Ameliyat Öncesi Hazırlık ve Bakım-2
• Hastanın hipertiroidizmi varsa protein, kalori, vitamin ve mineral
yönünden zengin bir diyet alması gerekir.
• Hemşire hastanın kilosunu sık izlemeli, beslenme durumunu
değerlendirmelidir.
• Hastanın anksiyetesi azaltılmalı ve hastaya yeterli dinlenebileceği
sakin bir ortam hazırlanır.
• Hastanın duygu ve düşüncelerini ifade etmesine izin verilir ve
yapılan işlemlere ilişkin gereken açıklamalar yapılır.
71
Tiroid Bezinin Cerrahi Girişimlerinde
Ameliyat Öncesi Hazırlık ve Bakım-3
• Duygusal stres, tiroid krizini başlatabileceğinden hastada strese
yol açan durumlar en aza indirilir.
• Hemşire hastaya ameliyat
destekleyeceğini öğretmelidir.
sonrasında
boynunu
nasıl
• Hasta hareket ederken dirseklerini kaldırıp ellerini boynunun
arkasına koyarak destek sağlamalıdır. Böylece boyun kaslarında
zorlanma ve gerginlik olması önlenir.
72
Ameliyat Sonrası
Hemşirelik Bakımı-1
Ameliyat sonrasında genel ameliyat sonrası bakıma ek olarak tiroidektomi
komplikasyonlarının önlenmesine yönelik hemşirelik bakımı verilir.
I. Potansiyel Komplikasyon: Solunum Yolu Obstrüksiyonu
Tiroidektomi sonrasında glottis ödemi; larengeal sinirin zarar görmesi, hemoraji
nedeniyle solunum yolu obstrüksiyonu gelişebilir.
Bu nedenle:
• Hastada dispne, siyanöz ve hırıltı gibi belirtiler sık sık değerlendirilmelidir.
• Hastaya yarım saatte bir derin solunum ve öksürük egzersizleri yaptırılır.
• Gerekiyorsa solunum yolundaki sekresyonlar aspire edilir.
• Sekresyon atılımını kolaylaştırmak ve solunum yolunun açıklığını sağlamak için
nemli oksijen verilir.
• Hastada solunum sorunu varsa, narkotik analjezikler verilmez.
• Trakeostomi seti, endotrakeal tüp ve larengoskop kolay ulaşılabilecek bir yerde
hazır bulundurulmalıdı
73
Ameliyat Sonrası
Hemşirelik Bakımı-2
II. Potansiyel Komplikasyon: Kanama
• Hemşire hastanın yaşam bulgularını sık takip etmelidir.
• Hastanın pansumanları, boynunun arka kısımları ve omuzları
kanama yönünden gözlenir.
• Boyun bölgesinde basınç hissi de kanamaya bağlı olabileceğinden
rapor edilmesi gereken bir durumdur.
74
Ameliyat Sonrası
Hemşirelik Bakımı-3
III. Potansiyel Komplikasyon: Tetani
• Hipokalseminin erken belirtileri el ve ayak parmaklarında uyuşma
ve karıncalanma olmasıdır.
• Hastada trousseau ve chvostek bulguları ve kan kalsiyum düzeyi
değerlendirilir.
• Hastada damaryolu açık kalması sağlanıp, kalsiyum glukanat
ampulleri hazır bulundurulmalıdır
75
Ameliyat Sonrası
Hemşirelik Bakımı-3
IV. Potansiyel Komplikasyon: Tiroid Krizi
• Tiroid krizi, hipertiroid bir hastanın tiroid veya tiroid dışı bir operasyona maruz
kalması ile gelişebileceği gibi antiroid ilaçlarının kesilmesi, iyotlu radyografik
kontrast ajanlar alması veya akut bir infeksiyon geçirmesi ile de ortaya çıkabilir.
• Tiroid krizi, ameliyat öncesinde yeterli hazırlık yapılmayan hastalarda ameliyat
sonrası gelişen ciddi bir komplikasyondur.
• Hemşire hastayı, yüksek ateş, ajitasyon ve taşikardi gibi tiroid krizi bulguları
yönünden değerlendirir.
V. Ses Kısıklığı
• Anestezinin etkisi geçtikten sonra hasta ile 30-60 dakikada bir konuşularak
sesin durumu değerlendirilir.
• Ses kısıklığı varsa hastaya bu durumun birkaç gün içinde düzelmesinin
beklendiği ve bu süre içinde az konuşması gerektiği açıklanır.
76
Ameliyat Sonrası
Hemşirelik Bakımı-4
VI. Yutma Güçlüğü
• Ameliyat sonrası 1-2 gün hastada yutma güçlüğü olabilir.
• Oral beslenmeye sıvı gıdalarla başlanır.
• Yutma güçlüğü azaldıkça yumuşak ve katı gıdalara geçilir.
77
Ameliyat Sonrası
Hemşirelik Bakımı-5
VII.Yara bölgesinde gerginlik
• Yara alanındaki gerginliği önlemek için anestezinin etkisinden
çıktıktan sonra hastaya semi-fowler pozisyonu verilir.
• Baş ve boyun yastık ve kum torbaları ile desteklenir.
• Boynun fleksiyonu ve hiperextansiyonu önlenir. Hızlı baş
hareketlerinden korunur.
• Boyunda kontraktür gelişmesini önlemek için yara yeterince
iyileştikten sonra günde birkaç kez boynun yapabildiği yönlere
hareket ettirilmesi konusunda hastaya eğitim verilir.
78
9. Paratiroid Bezinin Cerrahi Girişim
Gerektiren Hastalıkları Ve
Hemşirelik Bakımı
79
9. Paratiroid Bezler
 İnsanda genellikle 4 paratiroid vardır ve bunlar tiroid bezinin üst
ve alt kutuplarının hemen arkasında, tiroide bitişik veya tiroid
lobları içine yerleşmiş olarak bulunabilir.
 Paratiroid bezlerinin salgıladığı parathormon, serum kalsiyum ve
fosfor dengesini sağlar.
 Parathormon düzeyi serumdaki iyonize kalsiyum miktarına göre
düzenlenir.
Paratiroid bez hastalıkları;
 hiperparatiroidizm
 hipoparatiroidizm
80
9. Paratiroid Bezi Hastalıklarında
Tanı






Total serum kalsiyum düzeyi
Sulkowitch testi
İdrarda kalsiyum düzeyi
Serum fosfor düzeyi
Serum alkalen fosfataz düzeyi
Serum paratiroid hormon düzeyi
81
9.1. Hipoparatiroidizm
Paratiroid bezlerinin yeterli miktarda parathormon salgılayamaması
sonucu, hipokalsemi ve hiperfosfatemi ile seyreden klinik bir tablodur.






Tiroid,
Paratiroid operasyonları
Boyun bölgesi disseksiyonları sonrası görülebilir.
Paratiroidlerin otoimmun hastalıklar sonucunda harabiyetiyle oluşabilir.
Metal depolanması (Bakır, alüminyum, demir)
Boynuna uygulanan radyoterapi sonrasında da oluşabilir.
82
9.1. Hipoparatiroidizm
Belirti Ve Bulgular-1
Hipoparatiroidi de parathormon sekresyonunun azlığı sonucu
•Nöromüsküler Hiperaktivite,
•Hipokalsemi,
•Hiperfosfatemi görülür.
83
9.1. Hipoparatiroidizm
Belirti Ve Bulgular-2
Hipoparatiroidide kan kalsiyum düzeyi 7 mg/100 ml'nin altına indiğinde;
- İletim bozuklukları ve spontan kasılmalar başlar.
- Nöromüsküler irritabilite artışına ait belirtiler ön plandadır.
*Uçlarda parestezi,
* Psikoz görülür.
* Tetani,
* Hastada terleme,
* Bronkospazm,
* Baş ağrısı
* Reflekslerde artma,
* Taşikardi olur.
* Grand mal ya da petit mal epileptik
nöbetler,
* EKG'de QT mesafesi uzamıştır.
* Cilt kuru ve kabukludur.
* Senkop
* Kıllarda ve saçta dökülme olabilir.
84
9.1. Hipoparatiroidizm
Belirti Ve Bulgular-3
Akut hipokalsemilerde;





Chvostek belirtisi:
Kulak önünde fasiyal sinir üzerine
vurulduğunda ağız kenarında görülen
çekilme, kasılmadır.
Dudak etrafında,
Parmak uçlarında uyuşma,
Karıncalanma
Kas spazmları görülür.
Troussea Belirtisi:
Chvostek ve Trousseau (+) tir. Tansiyon aletinin manşonunun sistolik
basınç üzerinde 3 dakika sıkılması ile ebe
eli görünümünün oluşmasıdır.
85
9.1. Hipoparatiroidizm
Tedavi ve Hemşirelik Bakımı-1
Tedavinin amacı;
Serum kalsiyum düzeyini 9-10 mg/dl' ye çıkarmak ve hipokalsemi
belirtilerini elimine etmektir.
- Akut hipoparatiroidiyi tedavi etmek amacıyla parenteral parathormon
tedavisi uygulanabilir. Ancak parathormonun hem pahalı olması, hem de
vücutta antikor oluşturması nedeniyle kullanımı çok uygun değildir.
- Parathormon uygulandıysa hasta allerjik reaksiyonlar ve serum kalsiyum
düzeyindeki değişiklikler yönünden izlenmelidir.
86
9.1. Hipoparatiroidizm
Tedavi ve Hemşirelik Bakımı-2
• Akut hipokalsemide kalsiyum glukonat infuzyonu (10 ml % 10 luk Ca
glukonatta 90 mg elementer kalsiyum) yapılır.
Kalsiyum glukonat yavaş yavaş verilmeli ve enjeksiyon sırasında kalp
ritimi apeksten dinlenmelidir (Çünkü kalsiyum dijital gibi etki eder).
Ayrıca cilt altına kaçırılmamalıdır, nekroza neden olur.
• Kronik hipokalsemide oral kalsiyum 1500-3000 mg/gün ve 1,25 (OH)2
kolekalsiferol verilmektedir.
87
9.1. Hipoparatiroidizm
Tedavi ve Hemşirelik Bakımı-3
Tiroidektomi, paratiroitektomi ve radikal boyun diseksiyonlu hastaların
postoperatif bakımında
• Hipokalseminin erken belirtileri saptanmalı, tetani, nöbetler ve solunum
bozukluklarına yönelik önlem alınmalıdır.
• Kalsiyum glukonat yatak başında hazır bekletilmeli, hastanın kalp
rahatsızlığı ve disritmileri varsa, dijital kullanıyorsa kalsiyum glukonat
yavaş ve dikkatli verilmelidir.
• Kalsiyum ve dijital sistolik kontraksiyonları arttırır. Öldürücü disritmilere
neden olabilir. Kalp hastalığı olan hipoparatiroidili hastaların kardiyak
izlemi önemlidir.
88
9.1. Hipoparatiroidizm
Tedavi ve Hemşirelik Bakımı-4
• Hastaların evde ilaç
bilgilendirilmesi gerekir.
tedavisi
ve
diyetleri
konusunda
• Diyette kalsiyumdan zengin fosfattan fakir besinlere yer verilir.
• Süt yoğurt ve yumurta kalsiyumdan zengin olmakla birlikte fosfat
yönünden de zengin oldukları için hastaya verilmez.
89
2. Hiperparatiroidi
Paratiroid fonksiyonunun en sık karşılaşılan bozukluğudur.
Paratiroid bezlerinden parathormonun
fazla salınması sonucu,
 kemik dekalsifikasyonları,
 osteoporoz,
 böbreklerde ise kalsiyum çökmesi sonucu infeksiyon ve taş
oluşumu hiperparatiroitizmin tipik özellikleridir.
90
2. Hiperparatiroidi (devam…)
• Sıklıkla adenomlar nedeniyle oluşur.
• %80 vakada neden paratiroid bezdeki tek bir adenomdur.
• Daha önce baş ve boyun bölgesine radyoterapi uygulanan hastalar
paratiroid bezlerde adenom gelişmesine yatkındırlar.
PTH' ın artışına neden olan diğer faktörler;
• D vitamini eksikliği,
• malabsorbsiyon,
• kronik renal yetmezlik ve
• hiperfosfatemidir.
• Uzun süre diyaliz tedavisi gördükten sonra transplantasyon olan
hastalarda da hiperparatiroidizm görülebilir.
91
2. Hiperparatiroidi
Belirti ve Bulgular-1
Başlangıçta semptomlar çok sinsi seyreder.
Hiperkalseminin majör belirtileri
•Halsizlik, iştahsızlık, konstipasyon, artmış uyku isteği, emosyonel
rahatsızlıklar (psikoz, nevroz, depresyon)
•Osteoporoza bağlı kırıklar ve böbrek taşlarıdır.
•Poliüri, polidipsi, peptik ülser, üriner enfeksiyon olabilir.
•Deride kalsiyum birikmesine bağlı kaşıntı olabilir.
•Kas zayıflığı ve çabuk yorulma görülür.
•Hipertansiyon ve kardiyak aritmiler olabilir.
92
2. Hiperparatiroidi
Belirti Ve Bulgular-2
Hiperparatiroidizmde
yükselen kalsiyum ve
fosforun böbrekler yoluyla
atılmasının artması
Hastada, kemiklerin
Demineralizasyonu
ya da kemik
tümörleri nedeniyle
•bir ya da her iki
böbrekte taş oluşumu
(Bu durum en önemli
komplikasyon)
•İskelet Ağrısı,
•Özellikle Sırt Ve Eklemlerde Ağrı,
•Patolojik Kırıklar,
•Deformiteler Ve Boyda Kısalma
93
2. Hiperparatiroidi Tedavi Ve
Hemşirelik Bakımı-1
• Tedavi kararı klinik durumun aciliyeti, hiperkalseminin şiddeti,
altta yatak hastalık, hastanın böbrek ve karaciğer fonksiyonlarının
durumuna göre verilir.
• Eğer neden bir tümör ise cerrahi olarak çıkarılır.
• Cerrahi öncesi hiperkalsemi tedavisi yapılır.
• Hastanın durumu cerrahi tedaviye uygun değilse ve hasta çok yaşlı
ise tıbbi tedavi yöntemleri denenir.
94
2. Hiperparatiroidi Tedavi Ve
Hemşirelik Bakımı-2
• Diyette kalsiyum içeren gıdalar azaltılmalı
• İdrarla kalsiyum atımını artırmak için sıvı alımı artırılmalı
(Günde en az 2000 ml).
• Asitli meyve suları idrar pH’ ını düşürebilir ve böylece taş
olasılığını azaltır.
• Varsa kalsiyum içeren ilaç alımı durdurulmalı
• Tedavide kontrendike değilse fosfor verilebilir, ancak fosforun
üriner taş oluşturma riskini artırdığını unutmamak gerekir.
95
2. Hiperparatiroidi Tedavi Ve
Hemşirelik Bakımı-3
• Hidrasyonu sağlamak için hastalara normal salin solüsyonu
önerilir; solüsyondaki sodyum kalsiyumun renal tubuluslardan
reabsorbsiyonunu inhibe eder.
• Kalsiyum atılımı sağlamak için furosemid (lasix) türevi loop
diüretikler verilebilir, kalsiyum atımını inhibe edeceklerinden
thiazid türevi diüretiklerden kaçınılmalıdır.
96
2. Hiperparatiroidi Tedavi Ve
Hemşirelik Bakımı-4
• Hastalara egzersiz önerilir.
• Hareketlilik kalsiyumun kemiklerde depolanmasını arttırır.
• Hiperkalsemi hayatı tehdit eder bir durumdaysa hemodiyaliz veya
çok az kalsiyum içeren ya da içermeyen solüsyonlarla periton
diyalizi uygulanarak plazma kalsiyum düzeyi normale getirilmeye
çalışılır.
• Eğer hasta paratiroidektomi operasyonu geçirmişse hipokalsemi
belirti ve bulguları yönünden gözlenmelidir
97
Paratiroid Bez Hastalıklarında
Hemşirelik Bakımı-1
Hiperparatiroidizmin neden olabileceği sorunlar için;
• hiperkalsemiye karşı yeterli hidrasyonun sağlanması,
• böylece böbreklerde taş oluşumunun engellenmesi,
• peptik ülseri olan hastalarda uygun mide koruyucu ilaçların
verilmesi gerekir.
• Hastanın diyetinin kalsiyum yönünden zengin olmaması
gerektiğinden süt ve süt ürünlerini aşırı miktarda tüketmesi
önlenir.
98
Paratiroid Bez Hastalıklarında
Hemşirelik Bakımı-2
Hiperkalsemiye bağlı kostipasyon gelişmesini önlemek için
hastanın hareketli olması ve posalı, bol sıvı içeren diyet alması
sağlanır.
Hiperkalseminin irritabilite, depresyon ve psikoz gibi
sorunlara yol açabilmesi nedeniyle, hemşire hastaya gerekli
duygusal desteği sağlamalıdır.
Hasta dijital alıyorsa bu ilaç oldukça dikkatli verilmelidir.
Hiperkalsemi, dijital ilaçlara olan duyarlılığı arttırır.
99
Paratiroid Bez Hastalıklarında
Hemşirelik Bakımı-3
Tiroidektomi, paratiroidektomi ve radikal boyun disseksiyonu
yapılan hastalar hipokalsemi belirti ve bulguları yönünden
dikkatle izlenmelidir.
Hastaya kalsiyum ve D vitamini içeren ilaçların kullanımı ve
diyet konusunda bilgi verilir.
Süt ve süt ürünleri kalsiyum yönünden zengin olmakla birlikte,
fosfor yönünden de zengin oldukları için kısıtlanır.
100
Paratiroid Bez Hastalıklarında
Hemşirelik Bakımı-4
Şiddetli tetani bronkospazm ve laringeal spazma yol
açabileceğinden, endotrakeal tüp, larengoskop ve trakeostomi
seti de kolay ulaşılabilecek bir yerde olmalıdır.
Hipokalsemisi olan hasta, nöromüsküler irritabilite artışı
nedeniyle, gürültüden, ani hareketlerden ve parlak ışıktan
rahatsız olabilir. Bu nedenle hemşire hastaya rahatlatıcı bir
ortam sağlamalıdır.
101
10. Adrenal Korteksin
Cerrahi Girişim
Gerektiren Hastalıkları
Ve Hemşirelik Bakımı
102
10. Adrenal Bezler
 Adrenal bezler (böbreküstü
bezleri, sürrenal bezler), her
bir böbreğin üst polünde,
böbreğin
fasyası
içine
yerleşmiş, her biri 4-5 g
ağırlıkta endokrin bezlerdir.
 Yetişkin
insanda
bez
kitlesinin %85-90’ını dıştaki
korteks tabakası oluşturur;
iç kısımda ise medulla yer
alır.
103
10.1. Adrenal Medulla
Sempatik sinir sistemin bir parçası olan adrenal medulla,
epinefrin ve norepinefrin adlı hormonları salgılar.
 Epinefrin: Glikojen yıkımını artırarak kan şekerini
yükseltir,kardiyak debiyi,kalp kası ve beyin kan akımını arttırır.
 Norepinefrin: Vazokonstriksiyona yol açarak kan basıncını
yükseltir.
Bu hormonlar bireyin stresle mücadele etmesinde
yardımcı olur.
104
10.2. Adrenal Korteks




Mineralokortikoidler,
Glukokortikoidler,
Steroid hormonları
Seks hormonları, adrenal korteksin salgıladığı hormonlardır.
105
10. 2.1.Mineralokortikoidler
• Esas hormonu aldesterondur.
• Sodyum tutulumunu ve potasyum atılımını sağlayarak sıvı,
elektrolit dengesinin sürdürülmesinde ve kan basıncının
normal sınırlarda tutulmasında rol oynar.
106
10.2.2.Glikokortikoidler
 Esas hormonu kortizoldür.
 Glikoneogenez yaparak kan şekerini yükseltir.
 Sodyum tutulumu ve ve potasyum atılımını artırır.
 Glikokortikoid ve mineralokortikoidlerin etkileri benzerdir.
 Doku zedelenmesine karşı oluşan inflamatuar ve immün tepkiyi
baskılarlar.
107
10.3.3.Adrenal Androjenler
 Adrenal korteksin seks hormonları androjen ve östrojendir.
 Bu hormonlar sekonder seks karakterlerinin oluşmasında rol
oynarlar
 Fazla miktarda androjen salgılanırsa kadınlarda virilizm,
erkekleşme
 Östrojenin fazla salgılanması ile de erkeklerde jinekomasti
sodyum ve su tutulumunda artış görülür.
108
10.3. Adrenal Bez Hastalıklarında
Tanı Yöntemleri
 Adrenal korteks hastalıklarında tanı
-serum kortizol düzeyi
-kortizol supresyon düzeyi
-kortizol stimülasyon testi
-idrarda 17 hdroksikortikosteroid ve 17 ketosteroid düzeyi
 Adrenal medulla hastalıklarında tanı
-Total serum katekolamin düzeyi
-İdrarda katekolamin ve metabolitlerinin düzeyi
109
10.4. Feokromasitoma
 Genellikle adrenal medulladan kaynaklanan benign bir tümördür.
 Tümörün aşırı epinefrin ve norepinefrin salgılamasına bağlı belirti
ve bulgular ortaya çıkar.
 Aralıklı veya sürekli ortaya çıkan hipertansiyon en önemli
bulgusudur, buna bağlı olarak kardiopulmoner veya
cerebrovasküler sorunlar ortaya çıkabilir.
 Tedavide ilaçlar veya cerrahi girişim uygulanır.
110
10.4.1. Feokromasitomada
Hemşirelik Bakımı-1
 Ameliyat öncesi hipertansiyon ataklarının kontrolü için hastanın
stres faktörlerinden uzak tutulması,
 kafein içeren besinlerin kısıtlanması ve
 hastanın vital bulgularının yakından izlenmesi gerekir.
Ameliyat sonrasında gelişebilecek başlıca sorunlar;
 hipotansiyon,
 kanama ve şoktur.
Özellikle ameliyat sonrası24-48 saat hastanın bu sorunlar yönünden
yakından izlenmesi gereklidir.
111
10.4.1. Feokromasitomada Hemşirelik
Bakımı-2
 Kan basıncını normal sınırlarda tutmak için uygulanan
intravenöz ilaçların uygun dozda verilmesi sağlanır.
 İdrar miktarı saatte bir izlenir; saatlik idrar miktarının 30
ml’den az olması durumunda hekime bildirilir.
 Narkotik analjezikler hipotansiyona neden olabileceğinden
dikkatli verilmelidir.
112
10.5. ADDİSSON HASTALIĞI
•Addison hastalığı, adrenal korteksten adrenokortikal hormon
yapımının yetersizliğinden kaynaklanır.
•Nedeni sıklıkla adrenal korteksin primer atrofisidir.
•Olguların yaklaşık %80'inde neden otoimmüniteye bağlı atrofidir.
•Daha az rastlanılan nedenler arasında tüberküloz, enfarktüs,
mantar enfeksiyonları, AIDS, metastatik kanserler bulunur.
113
10.5. ADDİSSON HASTALIĞI
BELİRTİ VE BULGULAR
Temel Sorunlar;
• Mineralokortikoid Eksikliği,
• Glukokortikoid Eksikliği
• Melanin Pigmentasyonudur.
Sık görülen bulguları halsizlik, bitkinlik, kilo kaybı ve iştahsızlıktır.
114
10.5. ADDİSSON HASTALIĞI
BELİRTİ VE BULGULAR-1
Mineralokortikoid
eksikliği bulguları
•Na+
böbreklerden
atılırken, K+ tutulur ve
plazmada K+ yükselir.
•Plazma
Na+‟unun
azalması ile plazma hacmi
de azalır; hipotansiyon,
dolaşım yetmezliği ve
sonuçta
şoka
kadar
ilerleyebilir.
Glukokortikoid eksikliği bulguları
- Açlık ölümcül hipoglisemiye, her
tür bunalım kollapsa yol açabilir.
- Stres sırasında oluşabilen ağır
güçsüzlükle beraber fazladan
glukokortikoid gerektiren
durumların ortaya çıkması Addison
krizidir.
- Addison krizinde; siyanoz, ateş, ve
klasik şok belirtileri vardır.
-Aynı zamanda hasta baş ağrısı,
bulantı, diyare ve karın ağrısından
yakınır.
115
10.5. ADDİSSON HASTALIĞI
BELİRTİ VE BULGULAR-2
Melanin pigmentasyonu bulguları
-Derinin yaygın esmerleşmesi görülür.
-Bu durum ACTH’ın MSH etkinliği nedeni ile ortaya çıkar.
-Vücudun güneşe maruz kalan yerlerinde, basıya maruz kalan
yerlerinde, eklemlerin üzerinde ve özellikle avuç kıvrımlarında
aşırı pigmentasyon vardır.
116
10.6. Tedavi ve Hemşirelik Bakımı-1
• Eksik olan kortizol dışarıdan verilir.
• Hidrokortizol (genellikle 20-30 mg/gün) veya eşdeğerde bir
glukokortikoid ile tedavi ömür boyu devam ettirilmelidir.
• Cerrahi girişim, hastalık veya stres gibi durumlarda doz
arttırılmalıdır (2-3 kat).
• Tedavi planı normal kortizol sekresyonunu taklit edecek şekilde
ayarlanır (tedavi dozunun 2/3’ü sabah, 1/3’ü akşam verilir).
117
10.6. Tedavi ve Hemşirelik Bakımı-2
• Addison krizinde hızlı bir şekilde %0.9 serum fizyolojik veya 0.9 saline
içinde %5 dekstroz solüsyonundan 3-4 litre verilir.
• Serum elektrolitleri, glikoz, plazma kortizol ve ACTH ölçümü yapılır.
• Deksametazon sodyum fosfat hidrokortizon sodyum süksinat verilir.
• Hidrokortizon kullanılacak ise ilk 24 saat boyunca her 6-8 saatte bir 100
mg k kullanılır.
• Hasta stabil olduktan 24-48 saat kadar daha düşük hızda serum
fizyolojik infüzyonuna devam edilir.
118
10.6. Tedavi ve Hemşirelik Bakımı-3
•Yaşam bulguları, sıvı elektrolit dengesizlikleri değerlendirilmeli
•Hemşirelik girişimleri arasında, günlük kilo izlemi, kortikosteroid
uygulama, enfeksiyonlara karşı koruma ve hijyen bulunur.
•Hasta aşırı gürültü, ışık ve sıcaklıktan korunmalıdır.
119
10.6. Tedavi ve Hemşirelik Bakımı-4
• Hastanın eğitimi şu konuları içermelidir:
• İlaçların isimleri, dozları ve etkileri, aşırı veya yetersiz doz alımının
belirtileri, ilaç dozunun arttırılması gereken durumlar,
• Enfeksiyonun önlenmesi ve var olan enfeksiyonların hızlı bir şekilde
tedavisi,
• Yaşam boyu replasman tedavisinin ve tıbbi denetimin ve hastanın
durumunu belirten bir kartı sürekli yanında taşıması gerektiği,
• Stresle başa çıkma teknikleri ve IM enjeksiyon yapma tekniğinin hastaya
öğretilmesi.
120
10.6. CUSHİNG HASTALIĞI
•Cushing hastalığı adrenal korteksten aşırı miktarda üretilen
glukokortikoide kronik olarak vücudun maruz kalması sonucu
ortaya çıkar.
•Kadınlarda erkeklerden daha fazla görülür.
•Kadınlarda benign veya malign adrenal tümör gelişme
olasılığı yaklaşık üç kat fazladır ve adrenal tümöre bağlı
cushing sendromu oluşma olasılığı da dört-beş kat daha
fazladır.
121
10.6. Cushing Hastalığı
Belirti Ve Bulgular-1
•Bir çok sistem etkilenmektedir.
•Glukokortikoid fazlalığı kişisel görünümde belirgin değişikliklere
neden olur.
•Santral yağ birikimi sonucu aydede yüzü, servikodorsal yağ
yastıkçığı (buffalo sırtı) ve obezite görülür.
•Bozulmuş glikoz intoleransı ya da aşikar diyabet (%10-15)
görülebilir.
122
10.6. CUSHİNG HASTALIĞI
123
10.6. Cushing Hastalığı
Belirti Ve Bulgular-2
•Protein kaybı; kortizolün periferik dokulardaki katabolik etkileri
sonucu ortaya çıkar.
•Kasların erimesi, ekstremitelerde kas zayıflığı, osteoporoz, patolojik
kırıklar, kemik ve bel ağrıları görülür.
•Kollajen kaybı deriyi daha zayıf, ince ve kolay yaralanır hale getirir.
•Karında ve kalçalarda menekşe renkli strialar ortaya çıkar ve
deri/mükoz membranlar bronz renk alabilir.
Mineralokortikoid fazlalığı; hipertansiyon ve hipokalemiye neden
olabilir.
Androjen fazlalığı; kadınlarda belirgin akne ve erkekleşmeye yol
açabilir.
124
10.6. Cushing Hastalığı
Tedavi ve Hemşirelik Bakımı-1
•Cushing hastalığında sorun hipofiz tümörü ise en yaygın kullanılan
tedavi "transsfenoidal mikroadenomektomidir"
•Bu tedavi ile %80-90 başarı sağlanır.
•Erken tanı ve tedavi önemlidir.
•Birinci ameliyatta başarı sağlanamaz ise ikinci ameliyat veya total
hipofizektomi (özellikle yaşlılarda) yada hipofiz ışınlaması
(konvansiyonel RT/gamma-knife) + steroid hormon sentezini inhibe
eden ilaçlar verilmektedir.
125
10.6. Cushing Hastalığı
Tedavi ve Hemşirelik Bakımı-2
Medikal tedaviye rağmen tümör aktif ise veya neden tam olarak tespit
edilemediğinde bilateral adrenalektomi yapılmaktadır.
Cerrahi tedavi ile adrenal bez alınırsa ömür boyu hormon tedavisi
yapılır.
Bu hastalara ömür boyu kortizol (20-40 mg/gün) ve fludrokortizon (01 mg/gün) replasmanı gerekmektedir.
Hasta için en önemli hedefler;
•İnfeksiyon ve yaralanma riskini azaltmak,
•Öz bakımı sürdürme yeterliliğini artırmak,
•Cilt bütünlüğünü korumak,
•Beden imajını ve mental fonksiyonları iyileştirmek ve komplikasyonları
önlemektir.
126
10.6. Cushing Hastalığı
Tedavi ve Hemşirelik Bakımı-3
Bu hedeflere ulaşmak için;
-Hastada, yüksek konsantrasyon da adrenal korteks hormonlarının
vücuda olan etkileri dikkate alınarak, belirti ve bulgular, tanı
işlemlerinin sonuçları değerlendirilir.
- Aktivite düzeyi, günlük rutin ve bireysel bakım aktiviteleri hakkında
veri toplanır.
- Hastanın cildi, travma, enfeksiyon, ödem ve bozulma açısından
gözlenir.
- Hastanın genel görünümündeki fiziksel değişiklikler kaydedilir ve bu
arada bu değişikliklere karşı hasta tutumu değerlendirilir.
127
10.6. Cushing Hastalığı
Tedavi ve Hemşirelik Bakımı-4
•Hastanın, ruhsal durumu, sorulara yanıt veriş biçimi, çevresinin
farkında olup olmadığı ve depresyon gibi mental fonksiyonları
değerlendirilir.
•Hastada düşme, vurma, çarpmaya bağlı olarak kemik ve yumuşak
doku yaralanmalarını önlemek için güvenli bir çevre sağlanır.
•Osteoporozisi ve kas kaybını önlemek için yüksek protein,
kalsiyum ve D vitamini içeren gıdalar önerilir.
•Sodyum ve kalorisi düşük besinlerin seçilmesinde hastaya yardım
edilir.
128
10.6. Cushing Hastalığı
Tedavi ve Hemşirelik Bakımı-5
•Hasta gün içinde dinlenme ve uyku uyumasını sağlama
konusunda desteklenir. Uyku ve dinlenmesi için sakin bir ortam
sağlanır.
•Cildi tahriş edebileceğinden dolayı cilt üzerine doğrudan flaster
kullanılmaz.
•Kemik çıkıntısı üzerindeki dokular desteklenir. Sık pozisyon
değişimi sağlanır ve önemi anlatılır.
•Alınan kilo ve ödemi azaltmada, düşük karbonhidrat ve tuz içeren
diyet uygulaması yardımcı olabilir.
129
KAYNAKLAR
1.
Olgun N., Aslan F.E. (2010).Endokrin Hastalıkları. Ed:Eti Aslan F.
Karadakovan A. Dahili ve Cerrahi Hastalıklarda Bakım.
2.
Olgun N.(2010). Adrenal Bez Hastalıkları. Ed:Eti Aslan F. Karadakovan A.
Dahili ve Cerrahi Hastalıklarda Bakım.
3.
Özhan Elbaş N. (2001).. Ed: Erdil F. Özhan Elbaş N. Cerrahi Hastalıkları
Hemşireliği. Aydoğdu Ofset. IV. Baskı Ankara Nobel Kitapevi, 2001.
4.
Kaya C. (2007). Ed. Mihmanlı M.Cerrahi Hastalıklar ve Hemşirelik Bakımı
5.
Endokrin Sistem Ve Metabolizma Hastalıkları.Hemşirelik Bakım Ve
Yönetimi Helitam Ders Notları
130