lys fizik özeti - files.eba.gov.tr

LYS FİZİK ÖZETİ
Tanımlar : Paradigma : Bir grup bilim adamı tarafından kabul edilen ortak görüş Hipotez : Bilimsel verilere dayanan
geçici çözüm yolları Teori: Genelleme Yasa: Doğruluğu test edilmiş bilgi paketi.
Deney Değişkenleri: Bağımlı değişken: deneyden kaynaklanan değişim, bağımsız değişken bizim değiştirdiklerimiz,
sabit değişken ise sabit tutup değiştirmediklerimiz.
Dayanıklılık: Kesit Alanı (A) /Hacim (V) Yüzeye bağlı değil
Canlılar: Hacim oranında enerji kullanır, Yüzey alanı oranında enerji yayar.
Küçük canlılarda Y/V büyük olup ebatlarına göre çok yerler ve enerjinin çoğu ısı olarak harcanır.
Yüzey Gerilimi: Kohezyon (Aynı sıvı moleküllerinin birbirini tutması) sayesinde yüzeyin küçülme eğilimi göstermesiyle
oluşur. Üç ana unsura bağlı olarak değişir;
1-Sıvıvın cinsi: Erimişler Hariç en çok suda olur.
2- Kirlenme: Gerilimi arttırır adezyonu (sıvının katılara yapışmasını) kolaylaştırır. (Örneğin Tuz karıştırmak.)
3-Sıcaklık, sabun, deterjan gerilimi azaltır.
Kılcallık: Adezyon ve Kohezyondan kaynaklanır. Adezyon>Kohezyon
olan sıvılarda Örn: Su) sıvı kılcal boruda yukarı iç bükey şekilde çıkar,
Kohezyon>Adezyon ise aşağı dış bükey iner.( Örn: Hg) boru inceldikçe
Kılcallık artar.
Plazma (İyonize Gaz): Soğuk (Örn:Floresan ,Aurora, Neon L.) ve sıcak (Örn:Güneş rüzgarları, Yıldızlar)
Aurora : Güneşten gelen yüklü parçacıkların kutuplara çekilerek oksijen ve azotu iyonize etmesi ve ışımaları
Kuzeydekiler : Aorora Bollaris ,Güneydekiler Aurora
Australis
Basınç: Birim yüzeye dik etkiyen kuvvet : Katıda P=F/S
Sıvıda P= H.d.g 1 kg-f = 9,81 N , 1 N = 105 dyn ,1 atm =
760 mmHg ,1 Pa = 10 bari,1 bar = 100000 Pa
*Barometre basıncı, Battimetre derinliği ,Altimetre
yüksekliği ölçer.
Bernoulli ilkesi: Akışkan hızı arttıkça etrafa yaptıkları basınç azalır.
V3>V2>V1 h1>h2>h3 P1>p2>p3 A1.V1=A2.V2
*Isı: Q=m.c.Δt
Işıma, İletim (Katılarda Q α At/L) ve Konveksiyon (Sıvı ve
gazlarda taneciklerle) ile yayılır.
*Sıcaklık ise ortalama ısı göstergesidir
Kırağı : Tahta,çimen,saman gibi kötü iletkenler gece soğuyunca topraktan ısı
alamadığı için havadaki nem moleküllerini dondurarak ısınmaya çalışır.
Üstünde kırağı oluşur. (Beton, Metal, Asfalt iyi iletken olup toprakla ısnır
kırağı oluşmaz)
*Hal Değişiminde : Q=m.L
*Genleşme Δl=l0.λ.Δt ΔS=S0.2λ.Δt ΔV=V0.3λ.Δt
! Bütün gazlarda λ=1/273 0C dir.
Hareket : V=V0+a.t X= V0.t+½ a.t2 Vs2= V02+2a.x Yaylar: F=k.x Ep= ½ kx2 Paralel bağlı keş=k1+k2+.. Seride ters
Yatay atışta yatay sabit düşey serbest düşme. Eğik Atışta hmax ta serbest düşme yatay DDH var. Tuçuş=2V0y/g
Dönme Açısal Hız: w=2π/T.=2πf rad/sn dir. V=w.r dir. Öteleme KE=½ mv2 Dönme KE=½Iw2 (I=∑mR2)
Peryot: Basit Sarkaçta T=2π√
Yaylı sarkaç F=k.x=m.w2.x =m.(2π/T)2.X T=2π√
Açısal Momentum L=r.P=r.m.v=r.m.w.r=mw.r2=I.w2 Tork Ƭ=ΔL/Δt (Doğrusalda F=ΔP/Δt dir)
Kepler : F=G.m1.m2/R2 G=6,67.10-11 Nm2/kg2 F=ma yazılınca V=√
Kanunları : 1- Yörüngeler kanunu her
gezgen yörüngede 2-Alanlar Kanunu: Aynı sürede aynı alan 3-Periyotlar Kanunu K=Rmax-Rmin/2)3/T2=3,14.1018
Enerji ve Hız :Kurtulma E==½ mv2 =GMm/R VKur
Elektrik Alan: F=q.E=kq1.q2/d2
(E vektörel)
√
Bağlanma E=GM/2R
Epotansiyel=F.d Bir noktada Vp=Ep/q0=kq/d İvmeli qE=ma a=QV/md
Magnetik Alan : Düz telde B=k2i/d N/Amp.m.=Weber/m2 (K=10-7 N/Amp2) Halka Telde B=k2πi/r Selenoid B=4πNi/l
Magnetik alanda tele F=B.İ.l.sinα etki eder Tork Ƭ=B.İ.A (Çerçeve alanı) Taneciğe F=B.q.V.Sinθ etki eder. (θ:B-V arası açı)
Tanecik dairesel hareket yaparsa q.V.B=mv2/r den dolanma yarı çapı r=mv/qB olur.
Geçirgenlik: µ0<1 ise diamanyetik (Cu.Hg,N.Bi) µ0az>1 ise paramanyetik (Al,.mg,O) µ0 çok>1 ise Ferromanyetik (Fe,Ni.Co)
Manyetik Akı : ɸ=B.A.Cosα ε=ɸ/Δt den ε=B.v.l.sinα Öz indüksyon ε=L.Δİ/Δt L: Öz İnd. Kat Says. (Birimi: Henry)
Kondansatör: C=εA/d (ε dielektrik sabiti A bir levha alanı d uzaklıkları) q-V doğrusal grafiğinde q/V=r/k= C alanı E=1/2CV2
Alternatif Akım : ε=εmax.sinwt =N.B.A.w Etkin değerler için max lar √ ye bölünerek bulunur. Devrelerde bobin varsa
XL=w.L eğer kondansatör varsa Xc=1/w.C Transformatörde Vs/Vp=Ns/Np=İp/İs
Vgiriş/Vçıkış=N1.N3/N2.N4
Yarı İletken : Ge,Si nini içine Arsenik konarak serbest elektronlarla N Tipi Yarı iletken oluşturulur. Bor eklenirse
Boşluklarla P tipi oluşur.
Diyot: Akım yalnız bir yönde ilerler.Doğru polarizede AC yi DC ye dönüştürür. Ters
polarizede sızıntı akımı oluşur. LED: P ve N nin birleşim yerinde nötrleşme olunca
ışık verir. Madenin cinsine göre ışık verir Fotodiyot: LED in ters polarize edilmişi
gibi ışık düşünce akım geçer. Fotodirenç: Işık arttıkça dirnç azalır.
Transistor :Anahtar ya da voltaj yükselticidir. NPN ya da PNP olur. Bir
transistörün çalisabilmesi yani iletime geçebilmesi için beyz-emiter arasina
dogru polarma (-,+), beyz- kollektör arasina ise ters polarma (+,-) uygulamak
gerekir.
Aydınlanma Şiddeti: E=ɸ/A=4πI/4πr2=I/r2 (Lüks ) ɸ =Işık akısı ( Lümen) I:Işık şiddeti (Candela)
Işığın Yansıması : Hc/Hg=Dc/Dg =f/Sg=Sc/f ve +-1/f=1/Dc+-1/Dg Kırılma: Sinİ/Sinr =n2/n1=n12 =V1/V2
Serap Olayı: Karada cisimler aşağıda, denizde yukarıda görünür. Ufuk Çizgisinde; Gün batımı gecikmesi görünür.
Görünür Derinlik :h’=h.ngöz/ncisim Diyoptri: Y=+-1/f
Işıkta Ana&Ara Renkler
Filitreler
Boyada Ana&Ara Renkler
Dalgalar: λ=V.T T.f=1 Yay dalgasında V=√
µ=m/L dir. Dalga serbest uçta aynen sabitte ters yansır. Vağır<Vhafif
Suda: Vsığ<Vderin Stroboskop : fdalga =n.fstroboskop Girişim: Çift Tepe/Çukur Yol Farkı =n.λ Düğüm Çizgisi Yf=(n-1/2).n.λ
Ses Dalgası: Genlik Sesin şiddeti, Kaynak Tınısı, Frekans inceliği dir. İnfrasonik
20Hz<İnsan Kulağı<20000 Hz Ultrasonik
Dopler Olayında kaynak yaklaşıyorsa dalga boyu küçük frekans büyük ses ince
algılanır. Fgöz=fkayn.(V+-Vg/V+-Vk Süpersonik hızda Vkayn>Vdalga ise şok dalgaları
oluşur. Rezonans ; Aynı frekanslı olma, Gece ses yere gündüz yukarı (hep
soğuğa) Vuru; Yakın frekanslı iki dalga girişimidir fVuru=f1-f2
Elektromanyetik Dalgalar: Yüklü taneciklerin hareketi ile oluşur. E/B=C Işığın
Tanecik Teorisi Newtonla başlar (1670) Dalga Teorisi Huygenes (1678) Young
(1801) Maxwell (1746) Elektromanyetik Teori (1923) Louis De Brogli
Çift Yarıkta Girişim: Aydınlık Şartı Yol Farkı: d.sinθ=d.Xn/L=n.λ Karanlık Şartı: d.sinθ=d.Xn/L (n-1/2)λ
Tek Yarıkta Girişim: Aydınlık Şartı Yol Farkı: w.sinθ=w.Xn/L=(n+1/2).λ Karanlık Şartı: w.sinθ=w.Xn/L n.λ
Wien Yasası : λmax.T=3.10-3 mK0 (Wien sabiti) Foton Enerjisi E=h.c/λ (h.c=12400 eVAo 1 eV=1,6.10-19)
Compton olayında gelen foton elektrona çarparak elektronu açıyla ivmelendirir ve foton salar. Salınan elektronun
enerji ve frekansı küçülür dalgaboyu büyür. Madde Dalgaları: E=mc2 E=p.c=h.c/λ λ=h/p=h/m.v (λ:Debrogli d.alg. boyu)
*Kırınım,Girişim ve hem yansıma hem kırılma (ayrılma) Sadece dalga modeli ile açıklanır. Compton olayı sadece
tanecik teorisi. Milikan Yağ damlasında: q.E=m.g den q=m.g/E
Atom Modelleri: Thomson üzümlü keke benzetti, Rutherford altın levhaya α parçacıkları çarptırıp güneş sistemine
benzer olduğunu (boşluklar,çekirdek) gördü Bohr Atom Modeli: Elektronlar L=h/2π nin tamkatlarıyla yörüngede
dolanır. Sağ el dört parmak (P=m.v.) gösterirken başparmak açısal (L) momentum.rn=0,53.n2/Z En=-R.Z2/n2
Uyarılma: Elektronlar enerji seviyesine eşit veya fazla enerji ile gelirse
yörüngedeki elektronu uyarıp kalan (kalırsa tabi) enerji ile devam
edebilir. Bu arada uyarılan foton yayar. Eğer foton ile uyarmak istersek
mutlaka yörüngedeki enerji ile aynı enerjili olmalı. Hesienberg
Belirsizlik ilkesi : Δx.Δp>=h/4π=ђ/2π Shrondinger Denklemleri bir
elektron bir yerde bulunma ihtimalini hesaplar.
Lazer: Aynı fazlı,aynı frekanslı paralel ışımalardır. Foton h¥=E3-E2 ile gelince bir foton daha oluşur ikisi 2 şer tane
daha sonra 4-8-16-32 gibi fotonlar artar.
Görelilik : Zaman Δt=¥.Δt0 L=Lo/¥ ¥=1/√
Zaman genişler boyut kısalır.
Yıldızların oluşmaya başladıkları yer nebula adı verilen uçsuz bucaksız toz ve gaz bulutlarıdır. Nebulaları büyük
patlama ile dağılan taneciklerin oluşturduğu tahmin edilmektedir. Nebulanın bir noktasında kütle çekim kuvvetinin
etkisi ile meydana gelen oluşuma çekirdek yıldız denir. Kütle çekim kuvveti ve füzyon reaksiyonlarının oluşturduğu
basınç arasındaki dengeye hidrostatik denge denir. Varlığının bu evresinde olan yıldıza ana kol yıldızı adı verilir.
Kütlesi küçük olan yıldızların ömürleri büyük olanlara göre çok daha fazladır. Kızıl Dev: Kütlesi azalan yıldızın yanacak hidrojeni kalmayınca füzyon reaksiyonları içten dışa doğru kayar. Merkez yoğunluğu ve sıcaklığının artmasıyla
yıldız genişlemeye başlar. sıcak çekirdek açığa çıkar. Etrafa ışık saçan bu çekirdeğe beyaz cüce denir. Yıldız
olamayacak kadarsa kahverengi cüce Son olarak tamamen
tükenir ve artık etrafına ışık veremez hale gelir. Yıldızın bu son
safhasına siyah cüce denir. Büyük kütleli yıldızların kızıl devi çok
daha büyük olduğundan bu aşamadaki yıldıza süper dev denir.
Kocayeni: Büyük kütleli yıldızlarda Son demir füzyonundan sonra
çöken tabakalar patlama ile uzaya yayılır. Bu patlamaya kocayeni
(süpernova) adı verilir. Kocayeni patlamasının ardından geriye
kalan kütle ile ilgili iki durum gerçekleşir. 1. Nötron Yıldızları:
Yıldızın kütlesi 5-15 Güneş kütlesi kadar ise.. 2. Kara Delikler:
Kütlesi 15 Güneş kütlesinden fazla olan,
Paralaks açısı: 1° (1 açısaniye) olan gök cisminin uzat lığına 1 parsek (pc) denir. 1 Parsek 3,09 1013 km ya da 3,26
ışık yılına eşittir.Paralaks açısı bilinen bir yıldızın d uzaklığı d =1/p formülü ile bulunur. Wien yasası; T = 3.106/λmak
Stefan - Boltzmann yasası: ışınım gücü;L = 4π.R2.σ.T4 formülü ile hesaplanır.Parlaklık 1-6 arası kadir. 1 çok parlak
güneşten parlaksa 1 kadir alınır. Örneğin ,Güneş -25m, 6 yani -25,6 kadirdir.
Kütle çekim kuvveti ile birbirlerine bağlı olarak hareket eden çok büyük yıldız topluluğuna gök ada (galaksi) denir.
Sarmal gök adalar: eksenel simetrik ve çubuklu sarmal olarak da iki gruba ayrılır. Eliptik gök adalar: En büyük ve
en fazla bulunan gök ada türüdür. Düzensiz gök adalar: Gelişi güzel yapıdaki Etkileşimli gök adalar: Komşu gök
adalar ile etkileşim halindeki gök adalardır. Aktif gök adaları: Radyo, Seyfert ve Yıldızsılar (kuarzlar) olarak ayrılır.
Kızıla Kayma: Z=∆λ/λ=Vcisim/C Dopler Etkisi ile giden cisimin görüntü ışık dalgası kırmızıya kayar.
Habıl Yasası H= Vcisim/d uzak gök ada daha hızlı uzaklaşıyor.
Atom : 1911 yılında yapılan Rutherford deneyinde çekirdek ve proton bulundu.1932’de İngiliz
Chadwick nötronu keşfetti. Bohr atom modeli 1938’de
1/3
-15
Atom Çekirdeği Yarıçapı: r=ro.A ro=1,2.10 metre=1,2 fermi
İzotop: Atom numarası aynı ,nötron Sayısı farklı atomlar
Atom numarası 83’ten büyük olan bütün izotoplar radyoaktiftir, Fisyon: 1
Nötron çarptırılıp parçalan atımun kütlesi enerjiye dönüşür. Füzyon Tersidir.
Parçacık fiziği: alanında yapılan çalışmalar evrende 6 çeşit kuark ile 6
çeşit lepton olduğunu ortaya koydu. Ayrıca bu 12 temel parçacıktan
+
başka, bu parçacıkların karşıtparçacıklarının (elektron için pozitron e ) da
var olduğu anlaşıldı.
Karşıtparçacıklar: kuark ve leptonlarından başka her atom altı
parçacık için bir karşıtparçacık (antiparçacık) bulunur.
Bir Parçacığın Kütlesi Enerjiye Dönüşebilir
Çift Oluşumu (Çiftli Oluşum) Enerjinin parçacık ve karşıt
parçacığa dönüşmesi olayına çift oluşumu (çiftli oluşum)denirHer
Parçacık Kendi Karşıtparçacığı ile Oluşur
Madde: parçalanamaz temel parçacıklar
olan hadronlar ve leptonlardan oluşur..
Hadronlar: Baryonların kütlesi mezonlardan çok daha büyüktür.
Baryonların ve mezonların kütleleri de leptonlardan büyüktür. Baryonlar:
protonlar ve nötronlardır. kütleleri protonların kütlelerine eşit ya da daha büyüktür.Mezonlar:Mezonların pion ve kaon
gibi çeşitleri vardır. Bütün mezonlar kararsızdır
Leptonlar: elektron, elektron nötrinosu, müon, müon nötrinosu, tau,
tau nötrinosudur. Leptonlar zayıf çekirdek kuvvetlerinden sorumlu
parçacıklardır. Leptonlar güçlü nükleer kuvvetten etkilenmezler.
Kuarklar: hadronların, leptonlar gibi temel parçacık değildir.(1963)
hadronları oluşturan bu parçacıkları kuark olarak tanımlamıştır.
kuarklar normal maddelerin yapılarında bulunmaz, parçacık
çarpışması gibi yüksek enerjili durumlarda bazı madde yapılarının
oluşumunda bulunur.Bir baryonun yükü, kendisini oluşturan
kuarkların yüklerinin cebirsel toplamına eşittir.
Bir mezonun yükü: yapısındaki kuarkların ve karşıtkuarkların
yükleri cebirsel topmıdır.
Günümüzde kuarkların ve leptonların en temel parçacık olarak
kabul edildiği standart model adı verilen teoriye göre maddelerin
oluşum yapısı şekildeki diyagramda özetlenmiştir.
Hazırlayan : M.Mahsum GÜLTEKİN-Karabük/Safranbolu Ovacuma ÇPA Lisesi (2016)