Fas

Türk yatırımcılarını bekleyen ülke; Fas
SPOT: Dünyanın en büyük fosfat yataklarına sahip olan Fas, ekonomisini tarım, imalat,
balıkçılık ve turizm sektörü gelirlerine bağlamış durumda. Ancak, ülkede daha pek çok
iş fırsatı Türk yatırımcıyı bekliyor. Özellikle iki ülke arasında imzalanan anlaşmalar ile
2015 yılında gümrük tarifelerinin tamamen kaldırılması yatırımlar için büyük bir
imkân sağlayacak.
Bir Kuzey Afrika ülkesi olan Fas, modernleşme çabalarını sürdürürken, bir yandan da
Avrupa Birliği ve Türkiye ile olan ilişkilerini geliştirme kararlılığında. Türkiye Cumhuriyeti
Dışişleri Bakanlığının verilerine göre Fas ile ekonomi alanındaki diyalogda son zamanlarda
oldukça hızlandı. Buna göre Türk yatırımcıların Fas’taki yatırımları 240 milyon doları ve
firmalarımızın ülkedeki çeşitli altyapı ihalelerinden aldıkları pay ve kazanmış oldukları çeşitli
işletme haklarının toplamı da 1,4 milyar doları aşmış durumda.
1 Ocak 2006’da yürürlüğe giren Serbest Ticaret Anlaşması sayesinde halen 1,5 milyar
dolar civarında seyreden ikili dış ticaret hacminin, 2015 yılında gümrük tarifelerinin tamamen
kaldırılacağı göz önünde bulundurulduğunda, orta vadede 3 milyar ABD dolarına ulaşması
hedefler arasında yer alıyor.
Yoğun genç nüfus
Çorak ya da çöl bölgelerinin hemen hemen ıssız olmasına karşın Akdeniz kesimi
ovaları ve Atlas Okyanusu’na yakın kuzey kesimlerdeki ovaların yoğun nüfus barındırdığı
Fas’ta, nüfusun büyük bölümünü Berberi ve Araplardan oluşmakta.
Ülkenin Demografik görüntüsüne bakıldığında ise ülkenin genç bir nüfusa sahip
olduğunu ve 15 yaşın altındaki nüfus toplam nüfusun yüzde 31’ine karşılık geldiği
görülmekte.
Kuzey Fas’ın Atlas Okyanus’u kesiminde, özellikle Kasablanca-Kenitra ve Fas-Rabat
eksenlerinde şehirleşmenin fazla olduğu ülkede, şehirleşme hızı da gün geçtikçe artıyor. Fas
nüfusunun 2012 yılı itibarıyla 32,4 milyon civarında olduğu belirtilmekte.
Yer altı zengin kaynaklar
Dünyanın en büyük fosfat yataklarına sahip olan Fas, ekonomisini tarım, imalat,
balıkçılık ve turizm sektörü gelirleri ve dış ülkelerde çalışan Faslıların ülkeye getirdikleri
dövizlerle ayakta tutuyor.
1980’li yıllardan itibaren, IMF ve Dünya Bankası ile işbirliği içinde başarılı bir
ekonomik reform sürecine giren Fas, bu çerçevede, dış ticaret rejiminin liberalleştirilmesi,
yeni yatırım kanunu, özelleştirme programı ve bankacılık sisteminin iyileştirilmesine sürecine
gitti. Fas’ın ekonomik aktivitesi Kasablanka ve Rabat etrafında yoğunlaşmış durumdadır.
Bu gün orta gelir düzeyinde bir ülke olarak kabul edilen Fas, Gayri Safi Yurtiçi
Hasıla’nın yaklaşık üçte ikisini hizmetler sektörüne dayanmakta. İmalat sektörü GSYİH’nın
yaklaşık yüzde 13’ünü, tarım sektörü ise yaklaşık yüzde 12’sini oluşturmakta. Madencilik
sektörü ise GSYİH’nın yaklaşık yüzde 4’ünü oluşturmakta.
Ana sanayide önemli fırsatlar
İmalat sanayi sektöründe önemli bir merkez olan Fas’ın Kasablanka şehri, başta gıda
sanayi olmak üzere, kimya, tekstil ve madencilik alanında önemli yatırımlara ev sahipliği
yapmakta.
Gıda işleme sektöründe konserve meyve, balık, un ve bitkisel yağlar başta gelmekte.
Hem ihracat (konserve meyve, sebze ve balık) hem de iç tüketim (un, şeker, bitkisel yağ) için
üretim yapılmakta. Gıda işleme sektöründe yabancı sermaye ilgisinin düşük düzeyde
olduğunu söylemekte fayda var.
Tekstil sektörü ekonomik büyüme içinde önemli bir paya sahip. Ülkenin en önemli
ihracat sektörü olan tekstil; Hindistan ve Çin gibi Uzak Doğu ülkelerinden yoğun bir rekabet
ile karşı karşıya kalmakta. İplik ve kumaş gibi hammaddeler ve ara ürünler ithal edilmekte,
bitmiş ürün olan hazır giyim ürünleri ise ihraç edilmekte.
Ülkedeki ilaç sektörü hızlı bir büyüme göstermekte ve iç ihtiyacın yüzde 80’ini
karşılamakta. İlaç sektöründen elde edilen ciro 376 milyon dolara ulaşmış durumda.
Sektördeki üretim ağırlıklı olarak lisans altında yapılmakta olup, AB ülkelerinden yapılan
hammadde ithalatına bağlı.
Kimya sanayi ise ağırlıklı olarak, fosfatın işlenmesine dayalı. Fas, dünyadaki en büyük
fosforik asit üreticisi ve ihracatçısıdır. Son dönemde, fosfat kimyasalları sanayinde üretim ve
işleme hacminin artırılması amacıyla Fransa, Belçika, Hindistan ve Pakistan’lı ortaklar ile
“ortak teşebbüs” oluşumuna gidilmekte.
Öne çıkan sektörler
Türkiye ve Fas arasında gelişen siyasi ilişkilere ek olarak iki ülke arasında ekonomik
anlamada da gelişme sürmekte. Ülkemiz ile Fas Krallığı arasında 7 Nisan 2004 tarihinde
akdedilen Serbest Ticaret Anlaşması (STA) 1 Ocak 2006 tarihinde yürürlüğe girmiş olup,
Anlaşmaya ekli Protokol hükümlerine göre uygulanan gümrük vergi oranlarının karşılıklı
olarak iki ülke arasında tedricen indirilmesi 1 Ocak 2015’te tamamlanacak. Buna göre
Türkiye Fas arasındaki bazı alanlardaki fırsatlar ise kısaca şöyle değerlendirilebilir;
Beyaz Eşya: Fas beyaz eşya sektöründe potansiyel arz eden başlıca ürünler buzdolapları,
dondurucular, soğutucular ve çamaşır yıkama makineleridir. Ülkede artarak devam eden
konut yatırımları beyaz eşya sektörü için umut vericidir.
Demir Çelik: Sanayileşme sürecindeki ülkeler için demir çelik sektörünün yadsınamaz bir
önemi bulunmaktadır. Metal eşya sanayi, tarımsal makine sanayi, deniz ve motorlu kara
ulaşım araçları sanayi, inşaat sanayi, elektrikli ve elektriksiz makine sanayileri gibi pek çok
sanayi dalı demir çelik sektöründen hammadde temin etmektedir. Sanayisini geliştirmeyi
hedefleyen Fas için demir çelik ürünleri önemli bir hammadde niteliğindedir.
Elektrikli Makineler ve Kablolar: Ülkemizin, elektrikli makineler sektör ihracatında en
büyük pay izole tel ve kablo alt sektörüne aittir. Fas’ın izole tel ve kablo sektöründeki en
önemli tedarikçi ülkeleri ise Fransa, Almanya, , İtalya, Portekiz ve İspanya’dır. Fas’ın izole
tel ve kablo ithalatında yıldan yıla artış görülmektedir. Yaşanan artışta izole tel ve kablo
sektöründe uygulanan düşük gümrük vergilerinin de rolü bulunmaktadır.
İnşaat Malzemeleri: Fas inşaat sektörü son yıllarda önemli ölçüde büyüme kaydetmiştir.
Devletin konut sektörü, yol yapımı, havaalanının genişletilmesi, çeşitli liman yapımı, yeni
hastane ve okul yapımları ve turizm alanındaki projeleri sektöre ivme kazandırmaktadır.
İnşaat ve taahhüt sektörü ülke ekonomisinde GSYİH katkısı ve istihdam içindeki payı dikkate
alındığında önemli bir sektör konumundadır. Bu alanda faaliyet gösteren 5 bin firmanın yüzde
35’i Kazablanka, Rabat ve Kenitra şehirlerinde yoğunlaşmış olup, yüzde 15’lik kısmı da Fes
ve Meknes şehirlerinde yerleşiktir. Dolayısıyla bu beş şehir sektördeki kuruluşların yarıya
yakınını barındırmaktadır.
Kağıt ve Karton Ürünleri: Fas, kağıt, karton esaslı kutu, kılıf, torba, vb. eşya ithalatını
ağırlıklı olarak Suudi Arabistan, Avusturya, İspanya ve Fransa’dan yapmaktadır.
Kumaş: Ülkemiz bu ülkenin hazır giyimcilerinin önemli tedarikçisi konumundadır.
İthalatımız incelendiğinde ise Fas’ın sektördeki genel ticaretine paralel bir şekilde hemen
hemen tamamının hazır giyim ürünlerinden oluştuğu görülmektedir.
Mobilya: Fas mobilya sanayi ağırlıklı olarak geleneksel bir yapı sergilemekte olup, belirgin
bir sektörel kümelenme görülmemektedir. Yerel üretimin belirleyici özelliği küçük fabrikalar
şeklinde ve zanaat geleneği ile sınırlı sayıda, tüketici tercihlerine göre üretim yapan
firmalardan oluşmasıdır. Fas el işçiliğinin sergilendiği geleneksel Fas salonlarının köşeli
oturma grupları ve dolapları daha çok buralarda üretilir. Son yıllarda yerel mobilya
üreticilerinin yanı sıra artan oranda yabancı firmalar da pazarda yer almaya başlamıştır.
Özellikle üst gelir grubuna hitap eden mobilyalarda, İtalya, İspanya ve Fransa dikkat çekerken
Çin, Endonezya, Malezya ve Tayvan da alım gücü düşük tüketiciye yönelik ürünlerle pazarda
yerlerini almışlardır.
Müteahhitlik Hizmetleri: Konut inşaatı özellikle şehirlerdeki “ekonomik konut” ihtiyacına
paralel olarak son dönemde bir gelişme kaydetmiştir. Bununla birlikte finansman temini
konusu toplu konut inşaatlarını yavaşlatan en önemli sorundur. Bu nedenle Fas devleti artan
bir şekilde özel sektöre destek olmaktadır. Özel sektöre sağlanan finansal destekler yanında
kamuda yapısal bir takım tedbirler de hayata geçirilmiş ve yedi ayrı kamu inşaat firması Al
Omrane Holding çatısı altında sosyal toplu konut projelerinin daha etkin yürütülmesi hedefi
doğrultusunda birleştirilmiştir. Ayrıca, gecekondu dönüşüm programları ve kamu-özel sektör
işbirliği yaklaşımı dâhilinde kamu arazileri indirimli bedelle özel inşaat firmalarına tahsis
edilerek ekonomik konut inşaatı özendirilmektedir.
Teknik Müşavirlik Sektörü: Teknik müşavirlik sektörü Fas’ın Fransız etki bölgesindeki bir
ülke olması nedeniyle genelde Fransız firmaları veya Fransız ortaklıkları kontrolündedir.
Ülkedeki inşaat standartlarının da Fransız mevzuatı çerçevesinde belirleniyor olması, ihale
dosyalarının ilgili idareler tarafından Fransızca olarak talep edilmesi Fransız müşavirlik
firmalarının etkisinin artmasına neden olmaktadır.
Otomotiv Ana ve Yan Sanayi: Fas otomotiv sektörü en genel itibariyle otomobil ve ticari
araç montaj sanayi ve yedek parça imalatı olmak üzere iki başlık altında değerlendirilebilir.
Sektörün en önemli faaliyet alanı olan otomobil ve hafif ticari araç montajı Fas Otomobil
Üretim Şirketi (Société marocaine de construction automobile –SOMACA) tarafından
yapılmaktadır.
Tarım Alet ve Makineleri: Fas tarım sektörünün modernizasyonuna önem vermekte olup,
halen ilkel hasat tekniklerinin kullanıldığı bölgeler bulunmaktadır. Meknes Şehri’nde
düzenlenen SIAM Fuarı ülkenin en büyük fuarı olarak kabul edilmektedir.