Para Talebi Teorileri

Para Talebi Teorileri
I. GRUP : Klasik ve Paracı Yaklaşımlar
A. Miktar Teorisi (Fisher / Cambridge)
1. Fisher Yaklaşımı
2. Cambridge Yaklaşımı (A.C. Pigou)
B. Modern Miktar Teorisi (M. Friedman)
II. GRUP : Keynesyen ve Neo-Keynesyen Yaklaşımlar
A. Likidite Tercihi Teorisi (J.M. Keynes)
B. Portföy Dengesi Yaklaşımı (J. Tobin)
C. Servet Uyumlaması Yaklaşımı (Brunner, Meltzer)
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
Varsayımlar
I. Grup
Ücret ve fiyatlar aşağıya
doğru
II. Grup
Esnek Değil.
Esnek.
Ekonomide rekabetçi koşullar Var.
Yok.
Fiyatlar
Piyasada belirlenir.
Belirli birimler oluşturur.
Denge
Tüm piyasalar dengeye ulaşır.
Tam istihdam dengesi oluşmayabilir.
Milli gelir
Tam istihdamda dengeye gelir,
işsizlik iradidir.
Paranın enflasyonist (tam istihdam)
ya da reel (eksik istihdam) etki
yapması durumuna göre değişir.
Para nötr değildir.
Enflasyon
Ancak parasal genişleme sonucu
olur.
Parasal genişleme olmadan da
örneğin kamu harcamaları artınca
enflasyon ortaya çıkabilir.
Parasal genişleme ekonomiyi Etkilemez.
Etkiler.
Faizin ekonomideki rolü
Önemli değildir.
Önemlidir.
Para arzı – Gelir ilişkisi
Tek yönlü (Para arzı  Gelir)
Çift yönlü (Para arzı Gelir)
Para politikaları beklenen etkiyi
yapmaz.
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
Para Talebi Teorisi
 Para,
fonksiyonları nedeniyle ekonomik
birimler tarafından farklı güdülerle talep edilen
bir varlıktır.
 Para
Talebi Teorisi

Mikro düzeyde kişilerin

Makro düzeyde ekonominin
 Niçin
ve Ne miktarda para tutmak istediklerini
araştırır.
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
Para Talebi Teorisi
 Tutulan
para miktarındaki değişmelerin
ekonomideki yansımalarını inceler.
 Tutulan
para nominal ve reel olabilir. Para
talebi teorisi Reel para miktarı ile ilgilenir.
 Reel
para miktarı, paranın satınalma gücü
olarak ifadesidir. (M / P) şeklinde ifade edilir.
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
Para Talebi Teorisi
 Paranın
niçin ve ne miktar talep edildiğini
sorgulayan değişik teoriler vardır:

Fiyat ve faizlerde değişiklik beklentileri,

Ekonomik gelişmelerdeki belirsizlik,

Kanuni sınırlamalar,

Likiditenin sağladığı kolaylıklar v.b.
görüşler bu yaklaşımların çıkış noktası olmuştur.
 Ortak
görüş sağlanmış yaklaşım yoktur.
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
Para Talebi Teorisi
 Literatürdeki
yaklaşımlar para talebini, paranın
fonksiyonlarıyla ilişkili olarak ele almaktadır.
Paranın üç temel fonksiyonu:

Hesap birimi (paranın varlığını ifade eder)

Mübadele aracı (mübadelede kolaylık sağlar)

Servet saklama aracı
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
Para Talebi Teorisi
Alım-Satım İlişkisi (Mübadele İlişkisi)
 Trampa ekonomisinde  aynı anda
 Paralı ekonomide  değişik zamanlarda
para tutmanın alternatif maliyeti nedeniyle,
para gelir getirecek şekilde yatırılır.
yaklaşımlar  Mübadele amacı
 Diğer yaklaşımlar  + Değer saklama amacı
 Geleneksel
Örnek: Keynes – Likidite Tercihi Teorisi (spekülatif amaçlı para
talebini dikkate alınır).
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
Para Talebi Teorisi

Geleneksel Para Talebi Teorileri’nde;
Para tutma sebebi  sadece mübadele fonksiyonu
Mübadele Denklemi ile Cambridge Denklemi
 Mübadele
için talep edilen para miktarı;

Gelir düzeyine
önemli

Alışkanlıkları

Kurumsal yapılanmalara

Teknolojik gelişmelere
bağlıdır.
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
istikrarlı
Servet
Para Talebi Teorisi
saklama amacı dikkate alındığında
paranın istikrarı tartışılır.
Friedman Yeni Miktar Teorisi
Alım işlemleri ertelenip, paranın servet saklama aracı
olarak kullanılması para talebinde istikrarsızlık yaratmaz.
KARŞIT OLARAK
Keynes Likidite Tercihi Teorisi
Elde tutulan para miktarı değişken bir büyüklük haline
gelir. Elde tutulan para gelirin eksik harcandığını gösterir.
Üretilen malların tümü satılmayacak, stoklar oluşacak,
ekonomide mal ve gelir üretimi düşecektir.
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
Para Talebi Teorisi
Para talebindeki değişiklikler, ciddi istikrarsızlık
kaynağıdır. Para talebi değişimi, ekonomideki
harcama düzeyini değiştirdiğinden, enflasyon
ve işsizlik gibi ciddi sorunlara yol açmaktadır.
Para talebi teorisi bu yüzden önemlidir.
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
Geleneksel Para Talebi Teorisi
Miktar teorisi, 1929 Bunalımı’na kadar parasal analizlere
temel oluşturmuştur. İki farklı gelenek vardır.
Birincisi : Cantillon ve Hume tarafından benimsenen
Dolaysız Mekanizma’dır. Ekonomideki para miktarı ile
fiyatlar genel düzeyi arasında doğrudan bir ilişki vardır.
Ms   P 
İkincisi : Thornton ve Ricardo tarafından benimsenen
Dolaylı Mekanizma’dır. Faiz mekanizmasını içerir.
Ms   i   Harcamalar (Talep)   P 
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
Geleneksel Para Talebi Teorisi
Her iki analiz de aynı sonuçları üretirler.
1) Para
miktarındaki
değişmeler,
toplam
harcamalarda eş oranlı değişmelere yol açar.
Ms    Toplam Harcamalar (Talep)  
2) Toplam harcamalardaki değişmeler, fiyatlarda eş
oranlı değişmelere yol açar.
Toplam Harcamalar (Talep)    P  
Doğrudan (Dolaysız) Mekanizma daha yaygındır.
İki eski
yorumu vardır.
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
Para Talebi Teorileri
I. GRUP : Klasik ve Paracı Yaklaşımlar
A. Miktar Teorisi (Fisher / Cambridge)
1. Fisher Yaklaşımı
2. Cambridge Yaklaşımı (A.C. Pigou)
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
Para Talebi Teorileri
I. GRUP : Klasik ve Paracı Yaklaşımlar
A. Miktar Teorisi (Fisher / Cambridge)
1. Fisher Yaklaşımı
2. Cambridge Yaklaşımı (A.C. Pigou)
B. Modern Miktar Teorisi (M. Friedman)
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
Miktar Teorisi (Fisher Yaklaşımı)
Para tutumunu, sadece mübadele gereksinimi ile
açıklayan Fisher’in çıkış noktası,
MV  PT şeklindeki mübadele özdeşliğidir.
M – Ekonomideki para miktarı
V – Paranın dolanım hızı (paranın el değiştirme sayısı)
P – Fiyatlar genel düzeyi
T – Dönem içinde ticarete konu olmuş malların miktarı
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
Miktar Teorisi (Fisher Yaklaşımı)
Bu özdeşlikte V ile T sabit kabul edildiğinde mübadele
özdeşliği teorik içerik kazanır ve eşitlik ortaya çıkar.
MV = PT
Paranın Dolanım Hızının Sabit Olması ( V )
1)
Kurumsal nedenler : (Çek vb. ödeme araçlarının ve
elektronik bankacılığın yaygınlaşması ile para talebi düşer,
aynı para miktarı ile daha çok işlem yapılır).
2)
Ödeme alışkanlıkları : Ödemelerin sıklığı para talebini
etkiler.Ödeme sıklığı arttıkça, para talebi azalır.
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
Miktar Teorisi (Fisher Yaklaşımı)
Aylık Kazanç = 1.000.000 TL (Ayda bir ödeme)
Kişi gelirini bir aylık harcamalarını yapacak şekilde yayar.
Varsayım : - Tasarruf yok, – Her gün eşit harcama
Ortalama Para Talebi = 500.000 TL olacaktır.
[(t1+ t30) / 2]
Yıllık gelirinin 1/24’ünü para olarak tutar.
Aylık Kazanç = 1.000.000 TL (Onbeş günde bir ödeme)
Ortalama Para Talebi = 250.000 TL olacaktır.
[(t1+ t14+ t15+ t30 / 4] Yıllık gelirinin 1/48’ini para olarak tutar.
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
Miktar Teorisi (Fisher Yaklaşımı)
İşlem Hacminin Sabit Olması ( T )
Tam istihdam varsayımı altında, özellikle kısa dönemde,
ekonomide ticaret konusu mal ve hizmetlerin reel miktarı (T) ;
1)
Çalışma arzusu,
2)
Cari teknolojik düzey,
3)
Ülkenin kaynak donanımı,
tarafından belirlendiği için T sabittir.
Fisher’e göre sosyal, psikolojik, kültürel ve kurumsal
yapılardan dolayı V’nin değeri sabittir.
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
Miktar Teorisi (Fisher Yaklaşımı)
Denge halindeki bir ekonomide para arzı (Ms) para
talebine (Md) eşit olduğundan;
M = Ms = Md : MV = PT
Böylece elde tutulan para miktarı :
1
1
Md =
PT ;
= k ; M = kPT (Nominal Para Talebi)
V
V
Kişiler, mübadele güdüsü ile toplam harcamalarının
(T) bir bölümünü (k) oranında reel para olarak tutarlar.
M
P
= kT (Reel Para Talebi)
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
Miktar Teorisi (Fisher Yaklaşımı)
sonraları,
Daha
ekonomideki
işlem
miktarının
hesaplanmasına ilişkin sorunlar göz önüne alınarak, işlem
hacmi (T) yerine, reel milli gelirden (y) hareket edilmiştir.
MV = PT (Miktar Teorisinin Mübadele Denklemi)
MV = Py (Miktar Teorisinin Gelir Denklemi)
MV = PT  V = PT / M (V : paranın işlem dolanım hızı)
MV = Y  V = Y / M
PT
V=
M
Py
=
M
Y
=
M
(V : paranın gelir dolanım hızı)
Belirli bir gelir elde edilirken, paranın
kaç kez el değiştirdiğini gösterir.
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
Miktar Teorisi (Fisher Yaklaşımı)
Modeli çalışabilir hale getiren varsayımlar;
 Akılcı
bireylerin hedefi fayda maksimizasyonudur.

Gelir ve Harcamalar arasında eş-anlılık vardır.

Fiyatlar esnektir.

Paranın gelir dolanım hızı sabittir. (V=Y/M  Vy)

Para talebinin gelir esnekliği 1’dir. Y %1  Md %1

Para talebinin faiz esnekliği sıfırdır.

Para sadece işlem amacıyla talep edilir.

V ile T sabittir.
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
Miktar Teorisi (Fisher Yaklaşımı)
V’yi Etkileyen Faktörler ;
ve sermaye piyasalarının gelişmesi sonucu
paranın işletilmesi olanağı doğduğundan Md   V 
 Para

Halkın tüketim ve tasarruf eğilimi;

Tüketim eğilimi   Md   V 

Tasarruf eğilimi   Md   V 
 Gelirin elde edilme süresinin sık olması Md   V 

Ödeme araçlarının (çek, kredi kartı) çeşitliliği Md   V 

Ekonomik birimlerin beklentileri;

Gelir ve Fiyatların artacağının tahmin edilmesi Md   V 

Faiz oranlarının artacağı beklentisi Md   V 
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
Miktar Teorisi (Fisher Yaklaşımı)
P
M = Md
P1
P0
) 45o
0
M0
M1
M
Para miktarı ve fiyatlar aynı yönde ve aynı oranda değişir.
Ms   P   Md 
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
Miktar Teorisi (Cambridge Yaklaşımı)
A.C. Pigou ve A. Marshall tarafından geliştirilmiştir. Fikirleri,
Keynesyen yaklaşıma ve Modern Miktar Teorisine (M.
Friedman) katkı sağlamıştır. Denge halindeki bir ekonomide
Pigou denklemi;
Md = kPw
Md – Nominal para talebi
w – Reel servet
P – servet içinde yer alan değerlerin TL cinsinden piyasa fiyatı
Pw – Nominal servet
k
– Nominal servetin ne kadarının para olarak tutulacağı (servet
tutma katsayısı)
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
Miktar Teorisi (Cambridge Yaklaşımı)

Pigou, parayı servetin bir parçası olarak görmektedir.
Para sadece mübadele aracı olarak değil, aynı zamanda
servet olarak da talep edilmektedir.

Yaklaşım,
fertlerin serveti hangi oranda para olarak tutmak
istediklerini göstermek için Fayda Teorisini kullanmaktadır.

Md ‘nin en üst sınırı insanın servetidir.
Para tutmanın alternatif maliyeti vardır. Alternatif araçların
(tahvil, hisse senedi vb.) getirileri para talebinin ne kadar
olacağı konusunda belirleyicidir.

Gelecek hakkındaki belirsizlik ve faiz oranının rolü
vurgulanmasına karşın, V sabit kabul edilmektedir.

Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
İki Yaklaşım Arasındaki Farklar
1. Fisher : Md fertlerin harcamalarına bağlıdır. Md ‘yi akım
büyüklükler (T ya da y) etkiler.
Pigou : Md fertlerin servetine bağlıdır. Md ‘yi stok
büyüklük (w) etkiler.
2. Fisher : halkın, veri bir harcamayı gerçekleştirmek için
ne düzeyde para talep edeceklerini hesaplamaya
çalışmıştır. (Para tutma katsayısı)
Pigou : halkın, servetlerinin bir bölümü olarak ne kadar
para tutmak istediklerini açıklamaya çalışmıştır. (Servet
tutma katsayısı)
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
İki Yaklaşım Arasındaki Farklar
3. Fisher : Md ‘yi makro düzeyde ele almıştır.
Pigou : Md ‘yi mikro düzeyde ele almıştır.
4. Fisher : insanların ne kadar para tutmak mecburiyetinde
olduklarını araştırmıştır.
Pigou : insanların ne kadar para tutmak isteğinde
olduklarını araştırmıştır.
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
İki Yaklaşım Arasındaki Farklar
5.
Fisher : Ms   T ile V (sabittir) (Para arzındaki
değişmelerden bağımsız)
Pigou : Ms   Paranın MF   Md   k 
(Para arzındaki değişmeler, k ve w’yi
etkiler)
Ayrıca, para arzındaki artışın kaynağına bağlı
olarak, gerçek servet etkilenebilir. Örneğin:
Yeni altın artışı sonucu Ms   w 
Açık piyasa işlemleri sonucu Ms   w (sabittir)
(servetin gerçek değeri etkilenmez)
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
Modern Miktar Teorisi (M. Friedman)
M. Friedman, miktar teorisinin özel bir yorumunu
geliştirmiştir. Cambridge’den etkilenmiştir.

para talebinde, elde tutulması gereken para
miktarını değil, Cambridge okulunun ortaya koyduğu gibi
tutulmak istenen para miktarını esas alır.
Friedman,
Friedman, herhangi bir malın talebinde söz konusu olan
etkenlerin para talebi için de geçerli olduğunu
vurgulayarak şu sonuçlara varır:

Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
Modern Miktar Teorisi (M. Friedman)
1. Kişiler para talep ederler; çünkü para, fayda sağlar.
Paranın faydası, yüksek likiditesidir. Para, alım işlemini
ertelemeyi sağladığından, parasal ve parasal olmayan
faydalar sunmaktadır.
2. Tutulan para miktarı, kişilerin gelirleri ile ilişkilidir. Para
tutmanın üst sınırı servettir. Para lüks bir maldır. Yani gelir
arttıkça, talebi artan lüks bir tüketim malıdır. Para talebinin
reel gelir esnekliği birden büyüktür. Bu nedenle uzun
dönemde paranın dolanım hızı düşer.
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
Modern Miktar Teorisi (M. Friedman)
3. Tutulan paranın bir alternatif maliyeti vardır. Alternatif
maliyet tahvil, hisse senedi vb. varlıkların getiri oranıdır.
Ayrıca enflasyon nedeniyle, elde tutulan paranın alım gücü
düşer. Bu da bir maliyettir. Dolayısıyla, eğer enflasyon
beklentileri artarsa, Md düşer. Eğer P   Md  (aynı oranda)
 Friedman’a göre para tutmanın beş temel sebebi:

Para tutmanın faydası

Fiyatlar genel düzeyi

Reel gelir düzeyi

Piyasalarda geçerli faiz oranları

Enflasyonist beklentiler
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
Modern Miktar Teorisi (M. Friedman)
Friedman’da para talebi fonksiyonunun unsurları:
Keynes’ten farklı olarak cari gelir yerine serveti ön plana
çıkarmıştır.
 Servet : gelecekteki gelir akımının bugünkü değeridir. Yani
servet yerine gelir olarak kullanılabilir. Ancak buradaki gelir
sürekli gelirdir. Geçmiş, bugün ve gelecek dönem gelirinin
ortalamasıdır. Cari gelire göre daha istikrarlı bir büyüklüktür.
 Beşeri sermayenin, beşeri olmayan sermayeye oranı,
fonksiyonun diğer bir faktörüdür. Beşeri sermaye, eğitilmemiş
emek yanında, lisan, mesleki uzmanlık, iş tecrübesi gibi
hususları ifade eder. Likiditesi çok düşüktür. Toplam servet
içinde beşeri sermaye payı ne kadar yüksekse, para tutma
eğilimi o kadar yüksek olur.
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
Modern Miktar Teorisi (M. Friedman)
Friedman Para Talebi Fonksiyonunu:
M = f(w, e, e, h, u) P
[Nominal Para Talebi Fonksiyonu]
M/P = f(w, e, e, h, u)
[Reel Para Talebi Fonksiyonu]
M – Nominal para talebi
w – reel servet
e – Alternatif varlıkların net getiri oranı
e – Beklenen enflasyon
h – Beşeri servetin beşeri olmayan servete oranı
u – Diğer değişkenler
P - Fiyatlar
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
Modern Miktar Teorisi (M. Friedman)
Para Tutmanın Alternatif Maliyeti :
e – Alternatif varlıkların net getiri oranı; faiz / temettü geliri
yanında varlıkların piyasa fiyatlarındaki oynamalar sonucu
meydana gelebilecek sermaye kazancı veya kaybını da
içermelidir. Menkul kıymetlerin piyasa fiyatlarıyla faiz
oranları arasında ters yönlü ilişki vardır. Dolayısıyla net
getiriye ulaşabilmek için; sermaye kaybı faiz (i) gelirinden
düşülmeli, sermaye kazancı ise eklenmelidir.
1
di
Net Getiri : e = i –
e   Md
i
dt
i   Sermaye Kaybı
Sermaye Kaybı
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
Modern Miktar Teorisi (M. Friedman)
e – Beklenen enflasyon oranı; fiyatlar genel düzeyinin
yükselmesiyle, nakit birikimlerinin reel değeri düşmektedir.
Enflasyon beklentisi ne kadar büyükse, paraya olan talep
o kadar düşük olmaktadır.
1
dP e
Beklenen Enflasyon : e =
P
dt
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
Modern Miktar Teorisi (M. Friedman)
Dolayısıyla, Friedman’ın nominal para talebi fonksiyonu:
e






1
di
1
dP








Md  f w, i -      ,     
 , h , u  P
   i   dt    P   dt 

+

+
Reel para talebi fonksiyonu:
e


  1  di    1   dP 
Md

 f w, i -      ,     
 , h , u
   i   dt    P   dt 

P


Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
Modern Miktar Teorisi (M. Friedman)
 Nominal para talebinin fiyat esnekliği “1” varsayılmıştır.
Yani, fiyatlar ne oranda artarsa, nominal para talebi de
aynı oranda artacaktır.
 Friedman’ın teorisi mikro temellere dayanmaktadır. Yani
problem birey için çözüldüğünde, birey için geçerli olan
tüm ekonomi üzerinde geçerli olacağı savunulmuştur.
 Denklem miktar teorisine benzemektedir. Paranın
dolanım hızı sabit değil değişken, ancak istikrarlıdır.
 Fonksiyonda temsili faiz oranı kullanılmakla birlikte,
uygulamada para talebinin faiz esnekliğinin zayıf olduğu
ispatlanmıştır.
 Ampirik olarak para talebinin gelir esnekliği “1.8”
bulunmuş ve para lüks mal olarak değerlendirilmiştir.
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL