ilaçla tedavi insülin enjeksiyonu kılavuzu

İLAÇLA TEDAVİ
İNSÜLİN ENJEKSİYONU KILAVUZU
Mümkün olduğunca normal bir yaşam
www.lilly-pharma.de
www.lilly-diabetes.de
Almanya’da yaklaşık 1,9 milyon diyabet hastası, insülin tedavisi görmektedir. Onlar için insülin enjeksiyonu
günlük bir olaydır. Bu tedaviye başlayan çoğu insan için ise enjeksiyon, başta üstesinden gelinmesi
gereken bir zorluk teşkil etse de biraz alıştırma ile insülin enjeksiyonu neredeyse ağrısız bir işleme
dönüşmektedir.
İnsülin ve enjeksiyonun yanlış veya hatalı kullanımı kan şekeri dalgalanmasının en sık nedenlerindendir.
Size insülin tedavisini kolaylaştıracak bazı tavsiyeler vereceğiz. Bu tavsiyeler elbette doktorunuzun veya
diyabet danışmanınızın vereceği bilgilerin yerine geçemez, ancak tamamlayıcı veya destekleyici
olarak düşünülebilir.
ÇEŞİTLİ İNSÜLIN TÜRLERİ
İnsülinler geldikleri yerlere ve etki etme sürelerine göre sınıflara ayrılırlar:
1. KISA SÜREDE ETKİ EDEN İNSÜLİNLER
Yemek öğünlerinde insülin ihtiyacını karşılarlar, bu nedenle yemekten belirli bir süre önce enjekte
edilmeleri gerekir.
• İnsan insülinleri (normal insülin veya kısa sürede etki eden insülin): Pankreas tarafından üretilen insülin
ile aynı yapıdadırlar ve genetik olarak bakteriler veya maya yardımı ile üretilirler. Burada genelde
enjeksiyon ile yemek yeme arasına biraz süre koyulması tavsiye edilir, zira insülin 15-30 dakika
sonrasında etki göstermeye başlamaktadır. Etkisi 6 saate kadar sürebilir. Duruma göre, şeker
düşüklüğünü önlemek için ara öğünlerin yenmesi gerekebilir.
•
Analog insülinler (insülin analogu): İnsan insülinine nazaran genetik olarak az bir oranda
değiştirilmişlerdir. 10-15 dakika içinde ve toplamda bariz daha kısa süreliğine, en fazla 4 saat boyunca
etki ederler. Genelde enjeksiyon ile yemek yeme arasına süre koyulması gerekmez, çoğunlukla ara
öğünlere ihtiyaç duyulmaz ve kan şekeri daha iyi yönetilebilir.
2. UZUN SÜRE ETKİ EDEN İNSÜLİNLER
Bazal insülinler veya aracı insülinler olarak da adlandırılırlar ve vücudun öğünlerden bağımsız olan temel
ihtiyacını karşılarlar:
• Geciktirmeli insülinler: Bunlar, geciktirme maddesi katılmış insan insülinleridir. Bu madde, günümüzde
kullanılan NPH insülinlerinde (Nötr Protamin Hagedorn) çözeltinin bulanık görünmesine neden olan
protamin proteinidir. Etkisi, doza bağlı olarak 12 saate kadar sürer. Protamin karıştırılmış geciktirmeli
insülinlerin, insülin enjeksiyonundan önce yeterli ölçüde karıştırılması gerekir. Bu insülinlerin genelde
günde bir ya da iki kez enjekte edilmesi gereklidir.
• Analog insülinler: Bu insülin formları 24 saate kadar etki gösterecek şekilde genetik olarak değiştirilmiştir
ve bu sayede sadece günde bir ya da iki kez enjekte edilmelidir.
3. KARIŞIK İNSÜLİNLER
Bunlar kısa ve uzun sürede etki eden insülini içerirler. Bunlar önceden hazırlanmış farklı karışım
oranlarında, örneğin %30 kısa sürede etki eden insülin ve %70 uzun sürede etki eden insülin olarak
temin edilebilirler.
Etkili insülin miktarı, uluslararası birimler (IE) veya “üniteler” (U) olarak verilir. Almanya’da farklı
konsantrasyonlarda insülin çözeltileri bulunmaktadır. Bir U100 insülin, bir mililitrede 100 IE çözelti
içerir. Bir U200 insülin, bir mililitrelik çözeltide buna göre 200 IE insülin içerir. Kalemlerde genelde
U100 insülin kullanılır. Enjeksiyon sırasında mutlaka U100 ya da U200 insülin için uygun şırınganın
kullanılmasına dikkat edilmelidir, aksi takdirde ciddi dozaj hataları meydana gelir.
DOĞRU DOZAJ
İnsülin ihtiyacı hem insandan insana hem de bir insanın genel durumuna göre değişiklik gösterebilir.
İnsülin tedavisine başlıyorsanız, doğru dozaj bulunana kadar klinik ekibinizle birlikte bazı uyarlamaların
yapılması gerekebilir.
İhtiyaç duyulan insülin miktarını etkileyen unsurlar:
• Vücut ağırlığı
• Hareket ve sportif aktiviteler
• Bünye (vücudunuzun kas ve yağ oranı)
• Beslenme şekli
• Ruhsal durum (örn. stres)
• Kullanılan diğer ilaçlar
• Enfeksiyon durumlarında dozajın çoğunlukla ve büyük ölçüde uyarlanması gerekir
Önemli olan, klinik ekibiniz tarafından verilen insülin tedavisine ilişkin yönergeleri düzenli bir şekilde
diyabet günlüğünüze not etmeniz ve gerçekte yaptığınız insülin enjeksiyonları ve kan şekeri değerlerinizi
özenle not almanızdır. Uygun günlükleri, örneğin şu adresten sipariş edebilir ya da indirebilirsiniz:
www.lilly-diabetes.de
İnsülin ihtiyacınızın hastalık, vücut aktivitesinin artması veya bir iş değişikliği gibi farklı yaşam koşullarınıza
göre değişim göstermesi normaldir. Kan şekeri değerinizde ciddi oranda sapmalar olduğunu fark
ettiğinizde, insülin dozajını klinik ekibiniz ile konuşup gerekli talimatları aldıktan sonra değiştirmelisiniz.
Klinik ekibiniz, öğünlerinizi veya insülin dozajınızı değiştirerek kan şekeri değerinizi olması gereken
değerler içerisinde nasıl tutabileceğinizi izah edecektir. İnsülin enjeksiyonunuzu yapmaya unuttuğunuz
durumlar için klinik ekibiniz sizin için ayrıca in bir plan oluşturacaktır.
ENJEKSİYON İÇİN UYGUN YER SEÇİMİ
İnsülin deri altı yağ dokusuna enjekte edilir ve oradan da yavaşça vücuda dağılır. Yağ dokusundaki kan
dolaşımı, kas dokusuna göre daha az yoğundur. Buraya yapılan enjeksiyon daha az ağrıya sebep olur ve
insülin, kas dokusuna yapılan bir enjeksiyona oranla daha yavaş bir sürede kana karışır.
Yanlışlıkla kas dokusuna enjeksiyon yapmanız durumunda , insülin kan dolaşımına daha hızlı yayılacak ve
insülin değeri de yağ dokusuna yapılan bir enjeksiyona kıyasla daha hızlı yükselecektir. Bu da kan şekeri
değerinizi çok hızlı düşürebilir.
Enjeksiyon için en uygun bölgeler karın, üst bacak ve kalçadır. Bu vücut kısımlarına rahat ulaşılabilir ve bu
alanlardaki deri altı yağ dokusu yeterince kalın olduğundan yanlışlıkla kas dokusuna enjeksiyon yapma
riski düşüktür. Üst kola yapılan enjeksiyon artık pek tavsiye edilmemektedir, çünkü burada yanlışlıkla kas
dokusuna enjeksiyon yapma riski çok yüksektir.
Ön
Arka
Enjeksiyon bölgesinin seçiminde deri altı yağ doku dağılımınızı dikkate almalısınız. Eğer çok zayıfsanız,
üst bacaklarınız enjeksiyon yapılması için uygun yer değildir. Tereddütte kalmanız durumunda klinik
ekibinize danışınız.
İNSÜLİN EMİLİMİNDEKİ FARKLAR
Her insülin türü vücut tarafından farklı şekilde emilir ve dolayısıyla farklı hızlarda etki eder. Bu durumu
enjeksiyon bölgesi seçimi ile yönetebilirsiniz, çünkü insülin farklı vücut bölgelerinden farklı hızlarda kan
dolaşımına ulaşır:
• Karın:
en hızlı etki noktası
• Üst bacak: yavaşlatılmış etki noktası
• Kalça:
en yavaş etki noktası
İnsülinin özellikle hızlı veya yavaş etki etmesini istiyorsanız bu bölgeleri bilinçli olarak tercih edebilirsiniz.
Örneğin enjeksiyonun hemen ardından bir şeyler yemek istiyorsanız, enjeksiyon yeri olarak karın bölgesini
seçebilirsiniz.
Aşağıdaki tablo, değişik insülinlerin uygun enjeksiyon bölgeleri konusunda size bir genel bakış sağlar:
İnsülin türü
Enjeksiyon türü
Etki
Uzun süre etki
eden insülinler
Üst bacak / kalça
Yavaş insülin emilimi,
etki süresini uzatır
Kısa sürede etki eden
insülinler /Analog /
Öğünler / Düzeltme
insülini
Karın duvarı
Hızlı insülin emilimi
Karışık insülinler
Sabahları: Karın duvarı
Kahvaltı için kısa sürede
etki eden kısmın hızlı etki
göstermesi
Akşamları: Üst bacak
Gece boyunca yeterli
etki için yavaş emilim
İnsülin etki hızını arttırabilen diğer faktörler:
• Enjeksiyon sonrasında çok hareket ederseniz, mesela spor yaparsanız, insülin kana daha hızlı karışır.
• Isı yolu ile: Sauna veya güneşlenme; sıcak bir banyo, sıcak bir duş ve hatta sıcak su torbası insülin
emilim hızını ikiye katlayabilir.
• Enjeksiyon bölgesine yapılacak masaj insülinin kana daha hızlı karışmasını sağlar.
Şunları daima göz önünde bulundurun: Daha hızlı bir insülin etkisi sonucunda kan şekeri düzeyinin
normalden daha aşağıya düşme ihtimali daha yüksektir! Daha yüksek insülin birimi sadece daha
kuvvetli bir etki etmekle kalmaz, aynı zamanda daha az birimden daha uzun etki süresine de sahip olur.
DOĞRU TEKNİK
İnsülini enjekte etme şekliniz, insülinin etki etmesi konusunda belirleyicidir.
İnsülin kalemi veya şırınga kullanmanız bir şeyi değiştirmez.
• Bulanık insülinlerin enjeksiyondan önce karıştırılması gerekir, aksi takdirde insülin yerine çözücü
enjekte etmiş olursunuz. Bunun için kalemi her enjeksiyon öncesinde yavaşça 10-20 kez sallayın veya
elleriniz arasında döndürün.
• Baş, işaret ve orta parmağınızla, kas dokusu yerine sadece yağ dokusunu ayıracak şekilde bir deri
katmanı oluşturun.
• İğneyi, iğne uzunluğu ve deri katmanının kalınlığına göre dik veya 45° derece açıyla tutun. İğneyi
dokuya çok derin bir şekilde batırmamaya dikkat edin.
• Enjeksiyondan önce kalemin çalışıp çalışmadığını, iğnesini dik bir şekilde yukarı tutup iğne ucunda
bir damla 1-2 IE insülin belirene kadar test edin.
• İnsülini yavaşça enjekte edin. Deri katmanını enjeksiyon sırasında elinizle sıkıca tutun.
• İnsülinin enjeksiyon girişinden akmaması için,iğneyi yaklaşık 10 saniye daha deri içinde tutun.
Şırıngaları doğru kullanmak için pratik yapmak gerekir. Klinik ekibiniz, insülin enjeksiyonunu nasıl doğru
yapacağınızı gösterecektir.
ENJEKSİYON BÖLGESİNİ DEĞİŞTİRME
Enjeksiyon için tercih ettiğiniz vücut bölgesi dahilinde, örneğin karın bölgesinde, enjeksiyon yerini daima
değiştirmelisiniz. Aynı yere sürekli enjeksiyon yapılması durumunda yağ dokusu birikir, sertleşmeler
meydana gelir ve o bölgenin ağrıya karşı hassasiyeti azalır. Bu bölgelere lipohipertrofi yani lastiksi
lezyonlar denir. Bu bölgelere yapılan enjeksiyon daha rahat olsa da doku değişiklikleri nedeni ile insülin
emiliminin hızlı ve eşit oranda gerçekleşmesi engellenmiş olur. Sonuç olarak kan şekeri dalgalanmaları
ve düzensiz, sıklıkla artan insülin ihtiyacı görülebilir.
• Yerel yağ birikimleri veya göçükler görürseniz, cilt yeniden normal görünene kadar, birkaç aylığına bu
enjeksiyon alanlarından kaçının.
• Karında veya üst bacaklardaki iğne yerlerini yatay veya dikey yönde 2-3 cm mesafeler boyunca değiştirin.
Karında yan kısımları da kullanın.
• Yara izi bulunan bölgelere de enjeksiyon yapmayın; burada da insülinin emilimi değişiklik gösterebilir.
İNSÜLİNİ MUHAFAZA ETME
Etkisini kaybetmemesi için insülinin doğru biçimde muhafaza edilmesi ve korunması gerekir.
• Henüz kullanılmış olan ampul, oda sıcaklığında 6 haftaya kadar saklanabilir.
•
Doğrudan güneş ışığına, soğuğa ve sıcağa maruz kalmamalıdır. İnsülini asla aşırı ısınmış bir
otomobilin torpido gözünde veya güneş altında bırakmayın.
• İnsülin stoku için en ideal yer, buzdolabınızın sebzeliği veya serin bodrum depolarıdır.
• İnsülin kesinlikle buzlukta muhafaza edilmemelidir. Donmuş insülin artık kullanılamaz.
• İnsülini asla çok şiddetli şekilde sallamayın, aksi takdirde pıhtı veya kristal oluşumu görülebilir.
• Bulanık geciktirmeli insülini, dikkatlice ellerinizin arasında, kabarcık ya da köpük oluşturmadan,
yuvarlayarak veya 10-20 kez sallayarak karıştırabilirsiniz.
İĞNE VE ŞIRINGALARI GÜVENLİ BİR ŞEKİLDE İMHA ETME
Kalem iğneleri her enjeksiyon sonrasında değiştirilmelidir. Tek kullanımda dahi iğne ucu körelir ve ciltte
ağrı verici yaralanmalara neden olabilir. Kullanılmış iğneler veya tek kullanımlık şırıngalar tuvalete veya
emniyeti alınmadan ev çöpüne atılamaz ayrıca ortada da bırakılmamalıdır. Kullanılmış malzemenin doğru
imhası başka insanların yaralanma tehlikesini ortadan kaldırdığı gibi, şırıngaların iki kez kullanılmasını
da önler. Klinik ekibiniz, iğnelerin imhası için en iyi yolu size anlatacaktır. Eczacınıza da danışabilirsiniz,
muhtemelen onlar da kullanılmış iğneleri imha etmek üzere alabilecektir.
ÖZET
Klinik ekibiniz size insülin kullanımı konusunda eğitim verecektir. En iyi şekilde etki etmesi için gereken
en doğru insülin enjeksiyonu hakkında size bilgi verilecektir. İnsülin şişeleri, ampulleri veya hazır
kalemlerine ait kullanım kılavuzlarını da okuyup bunlara dikkat etmeniz de önemlidir.
Sorularınız olduğunda doktorunuz, diyabet danışmanınız veya eczacınız ile iletişime geçmekten
çekinmeyin. Diyabet ve insülin tedavisi hakkında birçok yararlı bilgiye şu adresten de ulaşabilirsiniz:
www.lilly-diabetes.de
İnsülin tedavisi; sağlıklı beslenme, spor ve doğru kan şekeri kontrolü ile birleştirildiğinde kan şekerinizi
düşürmenize, diyabete bağlı hastalıkların önlenmesine ve hayatınızı mümkün olduğunca normal şekilde
sürdürmenize yardımcı olacaktır.
Copyright © 2013, Eli Lilly and Company. Tüm hakları saklıdır.
DEDBT01942
KAYNAKLAR
Schmeisl, Gerhard-W. Schulungsbuch für Diabetiker. Elsevier GmbH, München, 7. Baskı 2011: 49–60
Hien, P. & Böhm, B. Diabetes Handbuch. Eine Anleitung für Klinik und Praxis. Springer Medizin Verlag, Heidelberg, 6.Baskı 2010: 135 ve 167–169