Pierre Loti`nin Aziyade`sinde - Hacettepe Üniversitesi Edebiyat
advertisement
Hacettepe Omversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi Cilt: 17 i Sayı: 1 i ss. 17-25 Pierre Loti'nin Aziyade'sinde Osmanlı Başkentine Tarihsel Bir Bakış Doç.Dr. Galip BALDIRAN (*) Özet: Pierre Loti'nin Aziyade'sinde Osmanlı Başkentine Tarihsel Bir Bakış Loti, Aziyade'nin ilk satırlannda, 16 Mayıs 1876 günü, Selanik Limanında halkın önünde asılan altı Müslümandan söz eder. İdamların gerekçesine ilişkin hiçbir şey söylemez. Halk arasında "Kız Vakası" ya da "Selanik Vakası" olarak bilinen olay, Müslüman olmak isteyen bir Bulgar genç kızın, zorla Rumlar ve Bulgarlar tarafından Amerikan Konsolosluğuna kaçırılmasıyla patlak verir. Sayıları beş bini bulan bir grup Müslüman ayaklanır, olaylan yatıştırmak için gelen Fransız Konsolosu Moulin'i ve Alman Konsolosu Abbott'u linç ederler. Olaylara karıştığı iddia edilen bu altı kişi, Batılı ülkelerin ısrarı üzerine asılır. Loti, Osmanlı Devleti'nin siyasi ve sosyal yapısını gözler önüne sererken, dönemin tarihselolaylarına bir Batılıdan çok, Müslüman halktan biriymiş gibi bakar. Rusya'nın Bab-} Ali'ye yaptığı baskılara, bağımsız bir Sırbistan ve Bulgaristan kurma projelerine dikkati çeker. Tarihte İstanbul veya Tersane Konferansı diye anılan (28 Aralık 1876-20 Ocak 1877) bu uluslararası konferans öncesi, Loti Rusya'nın Balkanlardaki ayaklanmaları kışkırtmasını eleştirir. Nihayet 93 Harbi olarak bildiğimiz 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nın patlak vermesiyle, Osmanlı Devleti'nin bir çok cephede verdiği savaşı yitirmesine Loti öyle üzülür ki, Fransız kimliğini başından beri gizleyen roman kahramanı, Osmanlı Devleti hizmetine girmiş bir İngiliz subayı olarak Kars Cephesi'ne gider. Ruslara karşı savaşır. İstanbul'da yayınlanan Ceride-i Havadis gazetesinde, son Kars Savaşıında ölenler arasında Arif Efendi adıyla savaşa girmiş bir genç İngiliz subayına da rastlandığı yazılır. Roman bu gazete haberiyle son bulur. Edebiyat tarihi, sevdiği kadının ülkesi uğruna ölen yeni bir kahramanla tanışır. * S.Ü .Fen-Edebiyat Fakültesi, Fransız Dili ve Edebiyatı Bölümü Ö~retim Üyesi KONYA e pMta: gbaldiran@yahoo.com 17 -~_._--- Pierre Loti'nin Aziyade'sinde Osmanlı Başkentine Tarihsel Bir Bakış Abstract: A Histoncal View of the Ottoman Capital in Pierre Loti's Aziyade In the opening lines of Aziyade, Pierre Loti mentions the execution of six Muslims at the port of Thessaloniki on May 16,1876. However, he does not say anything about the cause ofthe execution. The incident known as "Kız Vakası" (The GirI's Incident) or "Selanik Vakası" (Thessaloniki Incident) broke out by the kidnapping of a young Bulgarian girl who wanted to convert to Islam. Af ter kidnapping the girl by force, Bulgarians and Greeks brought her to the American Consulate. The incident came to an end by the execution of six of the rioting five thousand Muslims who were aIlegedly held responsible for the lynching of Moulin and Abbott, the French and German consuls trying to mollify the people. The execution was the result of the insistent enforcement of the western countries. When revealing the political and sociological structure of the Ottoman State, Loti looks upon the events of the time as one of the Muslim natives rather than a westerner. He points out the Russian pressure on the Ottoman government and the Russian projects of independent Serbia and Bulgaria. He also criticises the Russian provocation of riots in the Balkans before the International Istanbul Conference (December 28, 1876 January 20, 1877). FinaIly, when the 1877-1878 Russo-Ottoman War ends by the Ottoman defeat, Loti becomes so sad that he sends his hero to fight the Russians as a British officer in the service of the Ottoman army on the Kars front. Later, Ceride-i Havadis, a paper publishing in Istanbul, reports that a British officer was found under the name of Arif Efendi among those who died in the last Kars War. The novel ends with this report; and thus, history of literature meets a new hero who dies for the defence of the country of his beloved. Edward W.Sait, Şarkiyatçdık adlı kitabında, doğuya olan ilgiyi şöyle yorumlar: "Şark dipsiz acayiplikler kuyusundan çıkma, neredeyse cürüm kabilinden (ama asla gerçekten cürüm olmayan) davranışlardan ötürü seyredilir. Duyarlılığıyla Şark'ı kateden Avrupalı. bir seyircidir; asla olup bitene dahil olmaz, her zaman aynı durur."1 Ama Loti'nin konumu bir Avrupalı olarak çok farklıdır. O, Hatice'ye (Aziyade) gönlünü kaptınnca Türkçe öğrenir, Müslümanların oturduğu Eyüp'te ev kiralar ve Türk gibi giyinip, Arif Efendi kisvesiyle karşımıza çıkar. 1876'da başlayanİstanbul ve Türkiye macerası 1921'e kadar aralıksız sürer. Zaten iki yıl sonra da ölür. Loti "sadece tek bir amacın peşinde koştu; Türk peri masalının ve Osmanlı Edward W.SAİD, Şarkiyatçılık lan, ıstanbul, 1999, s. 113. - Batıının Şark Anlayışı, (çeviren: Berna ÜLNER), 18 ---- Metis Yayın- DoçDr. Galip BALD/RAN gerçe~inin özel yorumlamasından oluşan bilge karışımı yaşamaya ara vermeden kente duyarlı bir saygıyı dile getirmek.,,2 Osmanlı yönetimindeki Selanik'e gemisiyle gelen bu denizci subayı kesintisiz tuttu~u günlüklerle edebiyat dünyasında sesini duyurdu. Gerçek adı Julien Viaud olan genç adam, düşlerindeki kenti İstanbul'da bulur. II. Abdülhamit'in Padişah oldu~u bu dönemde, Loti marjinal ve egzotik bir hayatın yaşanabilecek tüm olasılıklarını bu şehirde bulaca~ını düşünür. Katı kuralların altındaki kuralsızlı~ı yakaladıkça bu kenti deliler gibi sever. Kendisini ve dünyayı tanımak. kendisinden ve çevresinden uzaklaşmak için kaçan 26 yaşındaki genç, dünyanın bütün denizlerini dolaşır. Denizci olmak yurtsuz olmak demektir. Denizlere açılan uçurumların kenarındaki çiçe~i koparmak nasıl da tehlikelidir. İşte Loti, evli bir kadını zengin bir esnafın hareminden kaçırırken aynı heyecanı ve tehlikeyi duydukça İstanbul'u bir başka türlü seviyordu. Loti, gayrimüslimlerin oturdu~u bölgeyi "Konstantinopl", Müslümanların bölgesini de "Stamboul" diye isimlendirir. Özellikle Rainazan e~lenceleri, İstanbul'a gelen birçok yabancı gibi onun da dikkatini fazlasıyla çekmiştir. Ayrıca Müslümanların Hıristiyanlara göre daha huzur içinde olduklarını yazar: (...) Tüm kargaşanın dışında yaşıyoruz ve siyaset bizim için söz konusu degiı. Bununla birlikte KonstantinoplHıristiyanlarıarasındapanik var ve İstanbul, Beyo~lu'nda yaşayanlar için korku ifadesidir, onlar köprüyü sadece titreyerek geçerler.3 Loti başlangıçta bu ülkeyi zaman zaman güvensiz, fanatik ve misafir sevmez bulur. Eyüp'teki evinin kapılarını sürgüler ve içerinin dışarıya göre çok daha güvenli olduğunu düşünür. Oysa daha sonraları bu güvensiz ortamda tüm kaçamakları yaşamanın keyifli olduğunu dile getirir. İstanbul ile eski Paris'in kıyaslamasını yapar. Burası bir Müslüman kadınla bir yabancının yasak aşk yaşayabilece~i ender yerlerden biridir. Hatta bu "çılgınca düşü" gerçekleştirmekten çok da memnundur: (...) Bu akıl almaz hayali kurmuştum:Doguda, herhangibir yerde, bilinmeyenbir köşede onunla oturmak (.,,) Müslüman düşüncesine ters düşen, her bakımdan olanaksız bu düşü yavaş yavaş gerçekleştirdim. Konstantinopl böyle şeylerin denenebildigi tek yerdi; burası eski Paris'in gerçek insan çölüne benzer, herkesin gönlünce denetimsiz yaşadıgı birçok büyük şehirden oluşan bir yer, insan burada birçok farklı kişifigi yaşayabilir: Loti, Arif ve Marketo gibi.. 2 Karine TREPOT, "Le Songe Oriental li l'c5preuvedu Temps: Pierre Loti et Istanbul", Istanbul Reelle Istanbul Revee, L'Esprit des Pc5ninsules,Paris, 1998, s. 14. Pierre LOTİ, Aziyade, Calmann-Uvy, Paris, 1965, s. 67. 4 a.g.y., S. 96. 19 Pierre Loti'nin Aziyade'sinde Osmanlı Başkentine Tarihsel Bir Bakış Hatta bu tipler arasına Attila İlhan'ın ünlü tipi Ömer Haybo'yu da koysak, kentle iyice özdeşleşir: "Doğudan bakarsan yaşaması en yüksek S. Saatinde bozulmuş yarı gavur bir batılı, batıdan bakarsan hiçbir vakit gerçek kimliğini ibraz edememiş uyur gezer bir doğulu.'" Aziyade bir romandan çok mektup türünde yazılmış bir günlüğü andırır. "I 876 ların İstanbul'u onun gözünde mutlu bir sürgün hayatının yaşandığı ideal bir yurt olur.,,6 Osmanlının siyasi ve sosyal yapısını gözler önüne seren Loti, çoğu zaman halkın nabzını tutarken aslında kendi düşüncesini de üstü kapalı bir şekilde söyler. Osmanlı Devleti'nin batılılaşma serüveninin başladığı Birinci Meşrutiyet dönemini burada bizzat yaşar. Bu dönemde Padişah II. Abdülhamit'tir. Sadrazam Mithat Paşa'nın Kanun-ı Esasi'nin (Anayasa) hazırlanmasında (23 Aralık i 876) ve Meclis-i Mebusan'ın oluşmasında büyük katkıları vardır. Loti tüm bu siyasi gelişmeleri yakından izler ve bir batılı olmasına rağmen, batılılaşma karşısında olumsuz tavır alır: Hatta "Biz nereye gidiyoruz?" diyerek kendisini Osmanlı içindeki muhalifler arasına koyar: (...) İşte Anayasasını ilan eden zavallı Türkiye! Biz nereye gidiyoruz? (...) Anayasal bir Sultan, bu bana anlatılandavanıntüm fikirleriniyolundansaptırır. Eyüp'te herkes şu olaya üzülüyor; bütün iyi MüslümanlarAllah'ın onları terk etti~inive Padişabınaklını yitirdi~inidüşünüyorlar.(...) Türkiye bu yeni sistemin uygulanmasıylaçok şey kaybedecek.' Bu dönemin önemli olaylarından olan 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı devleti zora sokar. Rus general İgnatiev 1864'de İstanbul'a Rus Büyükelçisi olarak atanır. Sadrazam Mahmut Nedim Paşa'yı da etkileyen bu general aslında Panslavcı biridir. Amacı da Osmanlı Devleti'nin egemenliğinde yaşayan Hıristiyan Slaviara bağımsızlık kazandırmaktıf. Balkanlarda yeni bir düzene gidilmesi için İstanbul'da 23 Aralık 1876'da toplanan Tersane Konferansı'nda İgnatiev, Osmanlı yöneticilerine Sırpların bağımsızlığı konusunda baskı yapar. Loti bu generalle ilgili şunları yazar: Hizmetindeki çok sayıda eskort himayesinde konferanstandönen korkunç İgnatiev'in karnı yere de~en arabasına rastlıyorum. Kısa bir süre sonra Lord Salisbury ve İngiltere Büyükelçisi de geri dönüyorlar,Her ikisi de telaşlıydı: Oturumda tartışmışlardı ve her şey daha da kötüye gidiyordu. Zavallı Türkler şiddetle kendilerine dayatılan umutsuz şartları reddediyorlardı; ceza olarakyasa dışınaitilmek isteniyorlardLH Tüm bu karmaşa içinde Loti, Eyüp'ü ebediyen, dönmernek üzere terk etme olasılığını düşünüyordu. Bu felaketleri n kendisinden uzakta gelişmesini diliyordu. Boğaza Türk zırhlılarının hemen dibine demirlemiş yabancı gemileri, Osmanlı Devleti'ne karşı bir AttilaıLHAN, Bela Çiçeği, Bilgi Yaymevi,Ankara,1983, s. 67. 6 KarineTHEPOT, "Le SongeOriental",s. 15. PierreLOTt, Aziyade, s. 111. a.g.y., s. 130. 20 DoçDr. Galip BALDlRAN tehdit unsuru olarak algılamaktadır. Onları Rusya'nın yanında yer alan "muhafız köpekleri" diye nitelemekten kendini alamaz. Bunlara kendi gemisi de dahildir.9 Aslında romanın başındaki olayda sözü edilen idamlar halk arasında "Kız Vakası" olarak bilinen bir ayaklanmadan kaynaklanmaktadır. Olay, Selanik limanına gövde gösterisi için gönderilen yabancı gemilerle başlar. Zaten Loti, bu gemilerden birinde görevli olması sebebiyle Osmanlı topragıyla ilk kez tanışır. Yine olayların başını o dönemin Rus Büyükelçisi İgnatiev'in çektigini görüyoruz. Osmanlı tarihinde "Selanik Vakası" olarak bilinen olay uluslar arası bir soruna dönüşür. Müslüman olmak isteyen bir Bulgar kızın, Müslüman kadınlar gibi giyinip, trenle Selanik istasyonuna kadar gelmesiyle olaylar tırmanır. Durumu haber alan bazı Hıristiyanlar Selanik'teki Amerikan Konsoloslugu'na telgraf çeker. Aralarında çogunlugu Bulgar ve RumIardan oluşmuş 150 kişilik bir grup, kızı hükümete götürecek olan üç zaptiyenin elinden zorla alarak, yaşmagını ve feracesini yırtarlar, kızı Amerikan Konsoloslugu'na götürürler. Bu olay üzerine galeyana gelen yaklaşık beş bin kişilik bir Müslüman grup da kızın geri verilmesi için Selanik'teki Selim Paşa Camisinde toplanırlar. Kendilerini sakinleştirmeye gelen Selanik Valisi Baytar Mehmet Refet Paşa'yı ve yanındakileri medreseye kilitleyerek Amerikan Konsoloslugu'nu basarlar. Onları yatıştırmak için olaya müdahale eden Fransız Konsolosu Moulin ve Alman Konsolosu Abbott'u linç ederler. Artık olaylar iyice çıgırından çıkmıştır. Halk nihayet, İngiliz Konsolosu'nun devreye girip kızı Selanik'teki Osmanlı makamlarına teslim etmesiyle yatışmış görünür. Bu kez de İgnatiev'in başını çektigi bir grup ve üst düzey yabancı devlet temsilcileri İstanbul'da bir karar alırlar. Eger suçlular bulunmazsa karaya asker çıkarma tehdidi ile Selanik limanına savaş gemilerini gönderecekleri konusunda bir ültimatom verirler. Loti, bu dönem yapılan tutuklamaların hukuk dışı oldugunu vurgular. Fransa, Almanya, İngiltere, Rusya, Avusturya ve İtalya'nın kararını ciddiye alan Bab-ı All birçok tutuklamalar yapar. Olaya karıştıgı iddia edilen altı kişiyi yine bu ülkelerin istedigi bir törenle ibret-i alem için meydanda asar. Loti, bu idam sahnesini dramatik bir dille bize aktarırken, Sultanın hükümetini iktisat yapmak amacıyla, daragaçlarını kısa tuttukları için alaycı bir tarzda eleştirir. Mahkumların can çekişmelerini ve "ölümün iğrenç yüzünü" Selanik'in batmakta olan güneşiyle ve güzel dogasıyla kıyaslayarak dile getirir.1OHalkın bu olaylarla yabancı askerlere ve yönetime karşı daha da düşmanca bir tavır içine girdigini, Loti adeta halktan biriymiş gibi ifade eder. Yazar, ayrıca Osmanlı Hükümeti'nin batılılaşma- telaşına ve yeni Anayasa ile Hıristiyan halkın askere alınma olasılıgının bu kitleler üzerindeki endişesine de değinir.1I Loti'nin Aziyade'de, 20 Ocak olarak tarihini attığı olay, İstanbul ya da Tersane Konferansı olarak bilinen, 23 Aralık 1876 ve 20 Ocak 1877 tarihlerindegerçekleşen uluslar 9 Bkz., a.g.y., s. 136. LOBkz.. a.g.y., ss. 11-14. ii Bkz.. a.g.y., s. 140. 21 ---_.._---------- Pierre Loti'nin Aziyade'sinde Osmanlı Başkentine Tarihsel Bir Bakış arası bir konferanstır. Rusya'nın Karadağ ve Sırbistan'daki yenilgisine Bulgaristan'daki Osmanlı karşıtı ayaklanmalar da eklenince ortam iyice gerginleşir. İngiltere ise doğudaki çıkarlarını kaybetme korkusuyla Rusya'nın yanında yer alınca, Osmanlı Devleti'ne sözü edilen konferansa katılması için baskılar başlar. Hatta Rusya Bab-ı Ali'ye bir nota bile verir. 1856 Paris Antlaşması'nda imzası olan tüm ülkeler, Haliç Tersanesi'nde yapılacak bu konferansta yerlerini alırlar. O dönemin Hariciye Nazın olan Saffet Paşa'nın başkanlığında ve Berlin Elçisi Ethem Paşa'nın ikinci başkanlığında bu toplantı düzenlenir. İngiliz delegesi Lord Salisbury'nin ileri sürdüğü tüm ağır koşullar Mithat Paşa kabinesince geri çevrilir. Sonuçta yabancılar amaçlarına ulaşamadan geri dönerler. Loti, büyük bir sevinçle ve alaylı bir dille bu konudan söz eder: Dün konferansçıların uluslar arası şaklabanlığı farenin kuyruğunda son buldu. Olay başarısızlıkla sona erince, Ekselansları çekip gidiyorlar, Büyükelçiler valizlerini topluyorlar ve işte yine Türkler yasa dışı. Herkese iyi yolculuklar! Ne iyi ki ,biz yine buradayız. Eyüp'te çok sakin ve yeterince kararlı...ıı Yazar, siyaset yapılan ve ülke sorunları konuşulan Eyüp'teki bir kıraathaneyi Paris'in içkili kafeleriyle kıyaslamaktan kendini alamaz: İngiliz birası ve absent içilen, bizim bankolu kafelerimizde alışık olduğumuz gürültülü patırtılı tartışmalar burada olmaz; Eyüp'te siyaset samirniyetle ve dinsel bir saygı içinde yapılır. İnsan, böyle inançlarını ve şerefini korumuş bir halktan ümit kesemez.'3 Loti'nin bize anlattığına göre; Tersane Konferansı'ndan iki gün sonra Padişah ve diğer yöneticiler Bab-ı Ali'de durum değerlendirmesi yaparlar. "Rus pençesindeki" Avrupa'nın tüm dayatmalarını geri çeviren hükümete yurdun dört bir yanından kutlama telgrafları yağmaktadır. Adeta ulusal bir bayram sevinciyle coşan Meclis ve halktaki dayanışma ruhu Loti'nin dikkatinden kaçmaz: "Ortak tehlike karşısında Osmanlı İmparatorluğu'nun farklı dinsel toplulukları. büyük bir birlik ve kardeşlik ruhuyla birbirlerine yaklaşır ve Ermeni-Katolik cemaatinin rahibi Mecliste şu mücadeleci ve ilginç konuşmayı yapar": Efendiler! Babalarımızın hepsinin külleri beş asırdır bu vatan toprağında yatmaktadır. Tüm görevlerimizin ilki, bize miras kalmış bu toprağı korumaktır. Ölüm. doğa yasaları gereğince oluşur. Tarih, bize dünya sahnesinde sırayla, kaybolan ve ortaya çıkan büyük devletler gösteriyor. Eğer, Yaradanın buyruğu, vatanımızın varlığının sonunu belirlemişse, onun kararı önünde boyun eğmek zorundayız. Ama utanç içinde yok olup gitmek ya da son bir zafer göstermek bir başka şeydir. Ölümcül bir kurşunla yok olmak zorunda kalırsak, onu sırtımızdan değil de göğsümüzün tam ortasından yemenin onurundan asla vaz geçmeyelim. İşte o zaman ülkemizin 12 a.g.y., ss. 144-145. 13 a.g.y., s. 145. 22 DoçDr. Galip BALDlRAN namı tarihte zaferle yerini alır. Daha az önce biz sadece cansız bir topluluktuk; bize ihsan edilen Kanun-ı Esasi, bu toplulugucanlandırmakve saglamlaştırmak için geldi. Bugün ilk kez bu Konseye davet edildik; MajesteleriSultan'ave Bab-ı Ali'nin bakanlarınateşekkürlerimizisunarız. Bundan böyle din sorunu vicdan alanınındışına çıkmasın! Müslümancamisine, Hıristiyankilisesinegitsin. Ama herkesin çıkarı karşısında,düşmankarşısındahep beraberbirlik olalım ve öyle kalalım.14 Loti'nin hep yanında olduğunu gördüğümüz Müslüman cemaatin, Hıristiyanlara pek de sıcak bakmadığını belirten şu sözleri ilginçtir: "(...) Bir Müslümanın ağzından şu duyulmamış sözlerin çıktığı ilk kez işitilir: 'bizim Hıristiyan kardeşlerimiz' .,,15 Birinci Meşrutiyetin getirdiği kısmi demokratikleşme çabalarına karşın genellikle Beyoğlu'nda yaşayan Hıristiyan cemaatin tedirginliği söz konusudur. Örneğin Loti, Eyüp Camisine ilişkin bilgiler verirken buralara girişlerin Hıristiyanlara yasak olduğunu, hatta çevresinde dolaşmanın bile onlar için güvenli olmadığını belirtir.16 Konstantinopl ve Beyoğlu'nda oturan Hıristiyan ve gayrimüslimler arasında korku ve endişe hüküm sürmektedir. Antropolog A. de Gobineau'ya göre: "Dört yüzyıl içinde Osmanlı Türkleri, devşirme usulü ve köle ticareti yoluyla son derece karışmış ve beyaz ırka özgü bir görünüm kazanmıştı. (...) Osmanlı nüfusu içinde Türklerin sayısı on iki milyonu geçmezdi. Buna karşılık beş yüz bin kadar Hıristiyan aile şefi Müslümanlığa geçti. Bu rakamlar karışımın yoğunluğunu anlatır."17 "Osmanlı dünya görüşünde 'ırk' ve 'ulus' kavramları yoktu. Emeviler devrinde Araplarda olduğu gibi, Arap kökenli olmayan Müslümanları 'Mevali' sıfatı ile küçülten bir ayrım" yoktu. "19. Yüzyılın ikinci yarısına kadar şer'i ilimIere dayalı 'kapalı bir manevi dünya' kendini güçlü bir şekilde hissettirdi. Osmanlı tarihi silsilenameler şeklinde hikaye edilen kutsal bir tarihti. Bu anlayış içinde şecerelerini Hazreti Nuh'un oğlu Yasefe kadar götürüyorlardJ. (...) Nuh'un üç oğlu, üç ayrı ırkın ataları haline geldiler. Ham (ve hamiler) siyahları; Sam (ve samiler) semitleri; Yasef ise beyazları temsil eder oldular. Böylece Osmanlılar, adeta farkına varmadan, kendilerini Batılılarla birleştirdiler. Osmanlılarda Kutsal Tarihi, vakanüvisler, çağlarının somut kronikleri ile devam ettiriyorlardJ. Bu anlatım içinde 'Türk' sıfatı, daha çok köylüler, ve Türkmen aşiretleri için kullanılan ve çoğu kez yanına 'kaba' ve 'cahil' gibi küçültücü sözcükler ilave edilen bir sıfattJ. Hıristiyan ve Yahudi toplulukları için kullanılan 'millet' IK kelimesi ise, modem ulus anlamına değil, dini cemaat aJ}lamınageliyordu." Loti, Yahudi, Hıristiyan ve Rumiarı bir kefeye, Türkleri bir başka kefeye koyuyordu. 14 a.g.y., LS a.g.y., 16 Bkz., 17 Taner IR a.g.y., ss. 146-147. s. 146. a.g.y., s. 61. TIMUR, Osmanlı Kimliii, ss. 138-139. Hil Yayın, İstan\:ul, 1994, s. 130. 23 Pierre Loti'nin Aziyade'sinde Osmanlı Başkentine Tarihsel Bir Bakış İstanbul'a gelen yabancı turist kafilelerini soyan rehberlerin Türk olmadığını söyler. Türklerin fakir ama namuslu insanlar olduğunu şöyle anlatır: (...) Ve işte, küstah rehberlerin alelacele gezdirdi~i, kol kola girmiş birkaç şaşkın yabancı kafile kuşkusuz turist acentalarıyla gelmişler. (Sanki işgal altındaki toprakları çi~iyor havalarına ra~men, en fazla kandırılanları da yine İngiliz turistlerdir: Ama ben onları, yollar kötü döşendi~i için mızmızlanan, pazarda sadece, orada burada asılı Paris'ten getirilmiş eşyalara bakan ve duvar diplerine çömelmiş sarıklı satıcıların halılarını, Louvre'dan ya da Bon MarcM'den getirildiklerini sanan, alaycı Fransızlara tercih ederim.) Onların hepsi Konstantinopl'u gördükten sonra geri dönerler; bir de üstüne üstlük Türkün Müslüman dinine ver yansın ederler; oysa kendilerini soyan, ya~malayan Yunanlı, Ermeni, Musevi ve Maltalı üç ka~ıtçı rehber - ve tercümanlardır,(bunu da hak ederler) yine de onları isterler, Türklere asla yaklaşmazlar.Dar gelirliTürklerkayıkçılık,amelelik,hamallıkyaparlar.Kesinlikle yabancılarısömürmekgibi aşa~ılıkişleretenezzületmezler.'9 , Nihayet halk arasındaki ünlü adıyla "Doksanüç Harbi" (rumi takvime göre 1293'te olduğu için bu isim verilmiştir) bir başka deyişle 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı kapıdadır. Tersane Konferansı'nda istediğini elde edemeyen Rusya, Balkanlarda körüklediği Sırp, Bulgar ve Karadağ ayaklanmalarıyla bir Slav birliği kurmayı amaçlıyordu. Ruslar batıda Rumeli'den saldırarak Yeşilköy'e, doğuda da Erzurum'a kadar gelerek Osmanlı Devleti'ni zor duruma soktu. II. Abdülhamit İngiltere Kraliçesi Victoria aracılığıyla ateşkesi sağladı. Bab-ı Ali güç şartlar altında Ayastefanos Antlaşmasını imzalamak zorunda kaldı. Birçok cephede yapılan bu savaş ağır bir yenilgiyle sonuçlanır. İngiltere'nin Berlin Konferansı'nda Osmanlı Devleti'nin yanında olacağı vaadi üzerine İngilizlerin Kıbrıs'a girmelerine göz yumulur. İşte Loti bu savaşta Osmanlı İmparatorluğu'nun dört bir yanından akıp gelen askerlere bakıp, onların akıbetine üzülür. Boğaza gemi ve tıklım tıklım arabalarla gelen genç insanlar~düşünerek Victor Hugo'nun şu dizesini hatırlar: "Est-ce la fin, Seigneur, ou le commencement?" (Bu bir son ya da bir başlangıç mı Yaradan?): Bo~azdabüyük bir hareketlilikvar. Arabalargeliyor ve asker yüklü bir halde savaşa gidiyor. Asya'nın içlerinden, İran sınırından hatta Arabistan'dan ve Mısır'dan her yerden geliyorlar. Onlar alelacele donatılarakDalmaçya'ya ya da Gürcistan'a gönderiliyorlar. GidişIeri, Allah adına atılan müthiş çı~lıklarla ve gürültülüIDızıkalarlaselamlanıyor.Türkiye silah altındabu kadarçok insanıasla görmemişti, böylesine kararlı ve cesur insanı. Bu büyük kitlenin ne olaca~ını ancak Allah bilir?20 Loti bu son savaştan öylesine etkilenmiş olmalı ki artık romanındaki Eyüp'te yaşayan çapkın Arif Efendi tipinden sıyrılıp ülkesinin bağımsızlığı için çarpışan bir asker olmak ister. Belki de bu topraklarda yaşayan çok farklı ırkıardan birisine mensup olsaydı, 19 Pierre LOTt, Istanbul 1S90, (Türkçesi: Galip BALDıRAN), 20 Pierre LOTİ, Aziyade, s. 149. 24 --_.._.._--- Vadi Yayınları, Ankara, 1999, s. 33. Doç.Dr. Galip BAW/RAN kaçınılmaz olarak bu savaşa katılacagını düşünmüştü. Zaten sevgilisi Hatice'den eninde sonunda aynlacagını biliyordu. En azından İstanbul'daki görevi bitince memleketine dönmek onun gözüne basit ve sıradan bir şey gibi görünüyordu. Ama vatanı için ölen askerden, bir kahraman yaratmak daha anlamlı, daha etkileyici ve romanın kurgusu için de ayrı bir renk olacaktı. Üstelik bu vatan kendi vatanı değil de sevdigi kişinin vatanıysa daha da ilginç olmaz mıydı? Acaba edebiyat tarihinde kaç aşık, sevdiginin ülkesi için ölümü göze almıştır? Selanik'te başlayan, İstanbul'da gelişen bir aşk Kars'taki Rus cephesinde son bulur. Zaten Loti, Çerkez asıllı sevgilisinin memleketini de hep görmek isterdi. Kars'ta savaşmakla o topraklara biraz daha yaklaştı. Romanın başından beri, Fransız kimligini her zaman gizli tutan Loti, kendini bir İngiliz subayı olarak tanıtmıştı. Romanın sonunda, İstanbul'da yayımlanan Ceride-i Havadis gazetesinde şunlar yazıyordu: Son Kars Savaşı'nda ölenler arasındaTürkiye'ninhizmetineyeni girmiş olan Arif Efendi adındagenç bir İngiliz subayında cesedi bulundu. İslam'ın cesur savunucuları (Muhammet korusun!) arasına, Kızıl Tepe eteklerineKaraca.Emirdüzlüklerinegömüldü.21 ıı B.g.y., S. 27~. ıs
