arapça sıfat tamlamalarının türkçe ile karşılaştırılması

EKEV AKADEMİ DERGİSİ Yıl: 19 Sayı: 64 (Güz 2015)
41
ARAPÇA SIFAT TAMLAMALARININ TÜRKÇE İLE
KARŞILAŞTIRILMASI
Cemal IŞIK (*)
Öz
Sözlü yahut yazılı, sağlıklı ve verimli bir anlatımın yapılabilmesi, düşüncelerin ifade
edilebilmesi için dil denen aracın kullanılması gereklidir. İnsanlar, yüzyıllar içinde düşüncelerini belirli kalıplarla ifade etmişlerdir. Adı geçen kalıpların bir kısmı tekil yapılar
olarak bilinen isim ve sıfat tamlamalarıdır.
Bu çalışmada Arapça ile Türkçe’ye ait sıfat ve sıfat tamlamaları, Arapça açısından
karşılaştırmalı bir şekilde ele alınacak ve her iki dildeki farklılık ve benzerlikler tespit
edilmeye gayret edilecektir. Adı geçen dillerin ayrı dil gruplarından olmalarından dolayı
benzerlikten çok zıtlıklar söz konusu edilecektir.
Anahtar Kelimeler: Arapça, Türkçe, Sıfat Tamlaması, Karşılaştırmalar, Dilbilgisi.
Comparison of Turkish and Arabic Adjective Clauses
Abstract
Oral or written, to make a healty and efficient expression and to voice the thoughts, it
is require to use the language. Throughout the centuries, humans voice their thoughts in
certain patterns. Some of those patterns are noun and adjective clauses which are known
as single phrases.
In this study, adjective clauses which belong to Arabic and Turkish, are going to be
analyzed comparatively in terms of Arabic language and tried to be identify differences
and similarities of both languages. Because of those languages belong to different
language groups, it is going to be mentioned mostly differences more than similarities.
Keywords: Arabic, Turkish, Adjective Clauses, Comparisons, Grammar.
*) Yrd. Doç. Dr., Iğdır Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Temel İslam Bilimleri Arap Dili ve Belagati Ana
Bilim Dalı. (e-posta: cemalfakir20@hotmail.com)
42 / Yrd. Doç. Dr. Cemal IŞIK
EKEV AKADEMİ DERGİSİ
I. GİRİŞ
Dilleri karşılaştırma, tarihi süreçte varolan bir gerçekliktir. Karşılaştırmalı dilbilgisi terimi dilbilim içerisinde bir üst kavram oluşturmaktadır. Adı geçen kavram yerine
karşılaştırmalı dilbilim, karşılaştırmalı analiz ve dil karşılaştırması gibi terimlerin de
kullanıldığı görülmektedir. Karşılaştırmalı dilbilgisinde öncelikle iki farklı dil arasındaki
farklılıklar ortaya çıkarmaya yönelik çalışmalar yapılmaktadır.1 Arapça ile Türkçe dilleri
her seviyede karşılaştırılmaya, farklılık ve benzerliklerin tespitine ihtiyaç duymaktadır.
Dil öğretiminde yapılması gerekli çabaları ifade eden bu eylem hedef dil ve anadilin
önemini ortaya koymaktadır. Yabancı dilin öğrenilmesi için kuşkusuz en önemli yardımcı
araç yabancı dilin kendisidir. Bu sırada anadil onun en önemli yardımcısıdır.2
Türkçe, Arapça ve Farsça ile erken dönemlerde karşılaştırılmış ve bu dillere rüçhaniyeti söz konusu edilmiştir.3 Yabancılara Türkçenin öğretimi için yazılan eserlerden ilki
Divânû Lügati’t-Türk’tür. Türk edebiyatının Karahanlılar dönemine ait eserlerinden birisidir. Kaşgarlı Mahmut’un kaleme aldığı bu eserin, Türkçe öğretiminin ilk eseri olması
Hayyân tarafından
1312
Kahire‟de
yazılmıĢtır.
Bu iki
kitapçalışmalara bakıldıbakımından
ayrı yılında
bir yeri ve
önemi vardır.
Dil öğretimine
yönelik
ğındaeserden
Türk kaynakları
arasında
Divan-û Lügat’it-Türk’ten
daha önce Türkçenin öğredaha bir çok
sözetmek
mümkündür.
Bu Ģekilde dillerin
timine yönelik yazılan müstakil bir eser olmadığı görülmektedir. Bu alandaki diğer bir
eser ise Kitâbü’l-İdrâk
Li-Lisâni’l-Etrâk
(Türklerin Dilini
Anlama Kitabı)’tır. Nasîrüddin
irleriyle karĢılaĢtırılması,
kelime
ve yapıların
karĢılıklarının
Ebu Hayyân tarafından 1312 yılında Kahire’de yazılmıştır. Bu iki kitap gibi daha bir çok
unması Uygulamalı
Dilbilim’in
araĢtırma
konularındandır.
Genel
eserden sözetmek
mümkündür.
Bu şekilde
dillerin birbirleriyle
karşılaştırılması, kelime
ve
yapıların
karşılıklarının
bulunması
Uygulamalı
Dilbilim’in
araştırma
ilimin verilerini uygulamaya koyan ve dilin uygulama alanlarıyla konularındandır.
Genel dilbilimin verilerini uygulamaya koyan ve dilin uygulama alanlarıyla ilgili bilim
ِ
ِ
ِ = Applied
i bilim dallarının
oluĢturduğu
Linguistics)
dallarının
oluşturduğu (‫ ع ْلم اللغَة التَّطْبِيقي‬Applied
Linguistics)
dilbilim dalıdır.4
ُ
Dilleri karşılaştırmada yöntem önemlidir. Bu bağlamda dillerin tarihi süreçte geçirilim dalıdır.4diği değişimleri veya güncel hâlini karşılaştırmak üzere iki kavram söz konusudur: Eş
zamanlı yöntem (İng. Synchronic), dil olaylarını belirli bir süre içinde ve tarihi değişme
Dilleri karĢılaĢtırmada yöntem önemlidir. Bu bağlamda dillerin
ve gelişmelere bağlı olmadan durağan (statique) olarak inceleme yöntemi. Söz gelişi Türkiye Türkçesindeki
ünlü veveya
ünsüzgüncel
uyumu olaylarının
tespiti gibi art zamanlı yöntemin
hi süreçte geçirdiği
değiĢimleri
hâlini karĢılaĢtırmak
karşıtıdır.5 Ayrıca dillerdeki zıtlıkları tespit ederek karşılaştıran karşıtsal çözümleme kue iki kavramramından
söz konusudur:
Eş zamanlı
yöntem
(İng.sonra
Synchronic),
da söz edilebilir.
İkinci dünya
savaşından
batıda ortaya çıkan bu yöntem
dillerin benzer yönlerinin yanında zıtlıkları bulmayı da önemser.6
olaylarını belirli bir süre içinde ve tarihi değiĢme ve geliĢmelere bağlı
1) Hans Peter Althaus, Lexikon der Germanistischen Linguistik IV, Niemer, Tübingen, 1980, s. 633.
adan durağan
(statique) olarak inceleme yöntemi. Söz geliĢi Türkiye
2) Wolfgang Butzkamm, Psycholinguistik des Fremdsprachenunterrichts Von der Muttersprache zur
1989, s.tespiti
291.
kçesindeki ünlüFremdsprache,
ve ünsüz Francke,
uyumuTübingen,
olaylarının
gibi art zamanlı
3) Barın, Erol, “Ecnebilere Mahsus Elifbâ Kitabı Üzerine”/TÜBAR-XXVII, 2010-Bahar, s.122.
5
temin karĢıtıdır.
Ayrıca dillerdeki zıtlıkları tespit ederek karĢılaĢtıran
4) Doğan, Candemir, Karşılaştırmalı Arapça-Türkçe Bağlaçlar, Cantaş Yayınları, İstanbul 2013, s. 37.
5) TDK, BSTS
/ Gramer Terimleri
2003. Ġkinci dünya
şıtsal çözümleme
kuramından
da Sözlüğü, Ankara,
söz edilebilir.
6) Işık, Cemal, Kelime ve Cümle Yapıları Bakımından Arapça ile Türkçenin Karşılaştırılması, (Basıl-
aĢından sonra mamış
batıda
ortaya
bu yöntem
dillerin2014,benzer
Doktora
Tezi), AÜçıkan
Sosyal Bilimler
Enstitüsü, Erzurum,
s. 15.
lerinin yanında zıtlıkları bulmayı da önemser.6
Bu makalede eĢzamanlı dil teorisine uygun bir yöntem
necektir. Çünkü dil eğitim ve öğretiminde halihazırda konuĢulan
ARAPÇA SIFAT TAMLAMALARININ TÜRKÇE İLE KARŞILAŞTIRILMASI
43
yapılarının,
hedef eşzamanlı
dillerle dilkarĢılaĢtırılarak
Bu makalede
teorisine uygun birtespit
yöntem edilmesi
izlenecektir. kanaati
Çünkü dil eği-
tim ve öğretiminde halihazırda konuşulan dillerin karşılaştırılmaları, dilbilimi açısından
dilbilimciler
tarafından da kabul edilmektedir.7
uygun olacaktır. Özellikle Türkçe gibi tarihi süreçte bir çok değişikliğe uğramış dillerin,
mevcut yapılarının, hedef dillerle karşılaştırılarak tespit edilmesi kanaati dilbilimciler tarafından da kabul edilmektedir.7
1. Arapçada Sıfat/Na’t
1. Arapçada Sıfat/Na’t
Sıfat;
kökünden
türemiĢ
bu kelime
bir Ģeyianlamına
niteleme
Sıfat; ‫ وص ف‬kökünden
türemiş
olan olan
bu kelime
bir şeyi niteleme
gelmektedir.8 Arapçada kendilerinden öce gelen nesne ve kavramları niteleyen veya belirten isim8 isme ise mevsuf/men’ût denir.9 Sıfat olacak kelime muştak/türelere sıfat/na’t,
nitelenen
anlamına
gelmektedir.
Arapçada kendilerinden öce gelen nesne ve
miş veya muştak olarak yorumlanabilendir.10 Dolayısıyla Arapçada varlıkları niteleyen
kavramları
niteleyen
veya
belirten
isimlere
nitelenen
isme iseisimler
kelimelerin
hem vasıf
özelliği
hem de
türemiş sıfat/na‟t,
olmaları gereklidir.
Bu bağlamda
arasında ayrıca bir ayırım yapmak gerekirse, niteleyen/vasıf olan ve nitelenen/câmid olan
mevsuf/men‟ût denir.9 Sıfat olacak kelime muĢtak/türemiĢ veya muĢtak
isimlerden söz edilebilir. Niteleyen isimler ismi fâil, ismi mef’ul vb. yapılardan oluşurnitelenen isimler kişi10veDolayısıyla
anlam isimlerinden
meydanavarlıkları
gelirler.11 Arapça
çekimli dil
olarakken,
yorumlanabilendir.
Arapçada
niteleyen
grubundan olmasından dolayı iştikak/türeme yoluyla sıfat yapılır. Türkçede ise bir kelikelimelerin
hem
vasıf özelliği
hemisimden
de türemiĢ
olmalarıyanı
gereklidir.
Bu almamenin sıfat
olabilmesi
için nitelediği
önce gelmesinin
sıra belli ekleri
sı gerekir. Örnek: -imser sıfatları; iyimser, kötümser, karamsar, -imsi sıfatları; yeşilimsi,
bağlamda
isimler arasında ayrıca bir ayırım yapmak gerekirse,
kırmızımsı, tatlımsı…12
niteleyen/vasıf
olan
nitelenen/câmid
olan isimlerden
sözdeğil
edilebilir.
Türkçeden
farklıveolarak
Arapçada sıfat, nitelediği
isimden önce
sonra gelir. Ni-
telediğiisimler
isme mevsûf
men’ût
Sıfatlar,vb.
hakiki
(gerçek sıfat)oluĢurken,
ve sebebî (dolaylı
Niteleyen
ismiya da
fâil,
ismidenir.
mef‟ul
yapılardan
13
sıfat) olmak üzere iki grupta incelenir. Arapçada sıfat, daha çok şekle bağlı bir yapıdır.
11
Sıfatıisimler
cümle içindeki
yapısal/şekli faktörler
belirler.
Türkçede
olduğu gibi
nitelenen
kiĢi vekonumu
anlamileisimlerinden
meydana
gelirler.
Arapça
kuruluşu itibariyle niteleme ifade eden isimler sıfat-ı müşebbehe14 diye isimlendirilir. Bu
çekimli dil grubundan olmasından dolayı iĢtikak/türeme yoluyla sıfat
7) Ercilasun, Ahmet Bican (Bşk.) ve Komisyon, TDK İmlâ Kılavuzu, Yayın no: 525, Ankara, 2000, s. 3;
yapılır. Türkçede
bir kelimenin
olabilmesi
nitelediği
Boz, Erdoğanise
– Yaman,
Ertuğrul (Ed.),sıfat
Üniversiteler
İçin Türkiçin
Dili Yazılı
ve Sözlü isimden
Anlatım (4. Baskı),
Yargı Yayınları, Ankara, 2013, s. 84.
önce 8)
gelmesinin
yanıel-Cevherî,
sıra belli
ekleri
gerekir.
Örnek:
-imser
es-Sihâh
(I-VI), alması
Dâru’l-Meârif,
Kahire, 1956,
IV. 345.
İsmâîl b. Hammâd
Mektep Yayınları,
İstanbul,
2011, s. 1188.yeşilimsi,
9) Güneş,
Kadir, Arapça-Türkçe
sıfatları;
iyimser,
kötümser,Sözlük,
karamsar,
-imsi
sıfatları;
10)İbn Hişâm, Katru’n-Nedâ ve Bellu’s-Sadâ, el-Mektebetu’l-‘Asriyye, (Thk. M. Muhyiddin Abdulha-
12
mîd),tatlımsı…
Beyrut, 1995, s. 309.
kırmızımsı,
7
11) Abdullah b Hâmid. el- Hâmid, Silsiletu Ta’limi’l – Lugati’l – Arabiyye es-Sarfu (I- IV), Emin Yayınları, Bursa, 2013, IV. 27.
Ercilasun,
Ahmet Tahsin,
Bican Türkçenin
(BĢk.) veGrameri,
Komisyon,
TDK İmlâ
Kılavuzu,
Yayın
no:
525,
TDK yayınları,
(9. baskı),
Ankara,
2011, s.
194.
12)Banguoğlu,
Ankara,
2000,
s.
3;
Boz,
Erdoğan
–
Yaman,
Ertuğrul
(Ed.),
Üniversiteler
İçin
Türk
Dili
13)İbn Hişâm, Katru’n-Nedâ, s. 310; Abduh er-Râcihî, et-Tatbîku’n-Nahviyyu, Daru’n-Nahdati’l-Arabiyye,
Beyrut,
2004,
s.
429;
İşler,
Emrullah,
Yıldız,
Musa,
Arapça
Çeviri
Kılavuzu,
Gündüz
Eğitim
Yazılı ve Sözlü Anlatım (4. Baskı), Yargı Yayınları, Ankara, 2013, s. 84.
ve Yayıncılık, Ankara 2002, s. 69.
8
Ġsmâîl b. Hammâd el-Cevherî, es-Sihâh (I-VI), Dâru‟l-Meârif, Kahire, 1956, IV. 345.
9
en-Nahvu’l-Vâdıh
I-III, Dâru’l-Meârif,
Mısır, s.
1965,
I. 131; İbn Hişâm,
14)Ali
el-Cârim,
Mustafa Emin,
GüneĢ,
Kadir,
Arapça-Türkçe
Sözlük,
Mektep Yayınları,
Ġstanbul, 2011,
1188.
Katru’n-Nedâ, s. 83; Topaloğlu, Bekir-Karaman, Hayreddin, Arapça Dilbilgisi Sarf-Nahiv, Ensar
10
Ġbn HiĢâm,
Bellu’s-Sadâ,
Neşriyat,Katru’n-Nedâ
İstanbul, 2010, s.ve
24; Abdullah
b Hâmid.el-Mektebetu‟l-„Asriyye,
el- Hâmid, Silsiletu Ta’limi’l – (Thk.
Lugati’lM.
– Arabiyye
(I- IV), Emin
Yayınları,
2013, III. 242.
Muhyiddinen-Nahv
Abdulhamîd),
Beyrut,
1995,Bursa,
s. 309.
11
Abdullah b Hâmid. el- Hâmid, Silsiletu Ta’limi’l – Lugati’l – Arabiyye es-Sarfu (IIV), Emin Yayınları, Bursa, 2013, IV. 27.
12
Banguoğlu, Tahsin, Türkçenin Grameri, TDK yayınları, (9. baskı), Ankara, 2011, s.
194.
Buarasındaki
tür sıfatlar
nerede
olursa
olsun
niteleyici
özelliğini
çede
.imlendirilir.
Türkçede
sözcükler
sözcükler
arasındaki
iliĢkiler
iliĢkiler
eklerle
eklerle
kurulur.
kurulur.
Ġki
sözcük
Ġki sözcük
orur.
arasındaki
eklerle
kurulur.
sözcük
ndaki
liĢki Türkçede
ekle
iliĢkibelirlenmiĢse
eklesözcükler
belirlenmiĢse
araya
baĢka
araya iliĢkiler
baĢka
sözcükler
sözcükler
girebilir;
girebilir;
amaĠkiama
15sözcükler
15
iliĢki araya
ekle belirlenmiĢse
baĢka
girebilir;
zasındaki
eksiz
kurulmuĢsa
kurulmuĢsa
araya
baĢka baĢka
sözcükaraya
sözcük
giremez.
giremez.
Örnek:
Örnek:
Eski
Eskiama
15
Ģki,bakanı
eksiz tamlamasında
kurulmuĢsa
araya
sözcük
giremez.
Örnek:
eanı
sıfat
sıfat
tamlamasında
sıfatlabaĢka
sıfatla
mevsufun
mevsufun
arasına
arasına
maliye
maliyeEski
44 / Yrd. Doç. Dr. Cemal IŞIK
EKEV AKADEMİ DERGİSİ
aliye
bakanı
sıfat
tamlamasında
sıfatla
mevsufun
arasına
maliye
mekle
ğü gelmekle
bakanın
bakanın
mı maliyenin
mı maliyenin
mi eskimi
olduğu
eski olduğu
anlaĢılmaz
anlaĢılmaz
hale hale
Arapçada sıfatın iki türü –hakiki ve sebebî- de marifelik/belirlilik
sıfatlar
nerede
olsun
niteleyici
korur.
Türkçede
sözcükler arasındaözcüğü
gelmekle
bakanın
mıolursa
maliyenin
miönüne
eskiözelliğini
olduğu
anlaĢılmaz
Bakanın
Ģtir. Bakanın
eskitür
olduğunu
eski
olduğunu
ifade
etmek
ifade
etmek
için
için
önüne
eski sıfatını
eski
sıfatınıhale
ki
ilişkiler
eklerle
kurulur.
İki
sözcük
arasındaki
ilişki
ekle
belirlenmişse
araya tekil,
başka
nekralık/belirsizlik bakımından mevsufuna uyar. Hakiki sıfat ayrıca
elmiĢtir.
Bakanın
eski
olduğunu
ifade
etmek
içinkarĢılık
önüne
eski sözcük
sıfatınıgiremez.15 Örnek:
aliye
rek maliye
eski
bakanı
eski bakanı
demek
demek
gerekir.
gerekir.
Buna
Buna
karĢılık
Arapçada
sözcükler
girebilir;
ama ilişki,
eksiz
kurulmuşsa
araya Arapçada
başka
ikil,
çoğulbakanı
olmada,
ve diĢillikte
mevsufuna
her
Eski maliye
sıfat erillik
tamlamasında
sıfatla mevsufun
arasınauyar.
maliyeSebebi
sözcüğüsıfat
gelmekle
etirerek
maliye
eski
bakanı
demek
gerekir.
Buna
karĢılık
Arapçada
rasındaki
eler arasındaki
alâka
hareke
alâka
hareke
ile
sağlandığından
ile
sağlandığından
böyle
bir
böyle
zorlamaya
bir
zorlamaya
bakanın mı maliyenin mi eski olduğu anlaşılmaz hale gelmiştir. Bakanın eski olduğunu
zaman
tekil olmanın yanında kendinden sonra gelen isme erillik ve
ifade etmek
için önüne
eskiilesıfatını
getirerek maliye
eskiِ bir
bakanı demek gerekir. Buna karelimeler arasındaki
alâka
hareke
sağlandığından
böyle
çtur.yoktur.
Misal: Misal:
Türkçe
Türkçe
örnekten
örnekten
hareketle
‫ ُق‬16ِ‫الساب‬
‫السيَاِةبِ ُق‬
‫الَْوَمِزالُِيريَة‬zorlamaya
‫ َوِز ُير‬böyle bir zorlamaya
َّ hareke
َِّ‫ال‬ile‫الْ َم‬sağlandığından
şılık
Arapçada
kelimeler
arasındaki
alâka
diĢillikte
uyması
sözhareketle
konusudur.
Arapçada
sıfatın örnekten
iki türü –hakiki
ve sebebîde‫الِي‬marifelik/belirlilik
tiyaç yoktur.ihtiyaç
Misal:
hareketle
‫ َو‬tamlamasına
yoktur.Türkçe
Misal: Türkçe
örnekten
hareketle ‫ق‬
sıَّ ‫ِة‬Mastar
ُ ِ‫الساب‬
َ ‫ِز ُير الْ َم‬ile
Bu durumun
iki istisnası
bulunmaktadır:
nekra ism-i
ِ
ِ
nekralık/belirsizlik
bakımından
mevsufuna
uyar.
Hakiki
sıfat
ayrıca
tekil,
ِ
ِ
amasına
sıfat olan
sıfatfat
‫ُق‬olan
‫اب‬olan
‫الس‬
‫ب ُق‬kelimesi
‫السا‬
kelimesi
ile ile
mevsuf
ile mevsuf
‫ َوز ُير‬ismi
ismi
‫ز ُير‬arasında,
‫ َو‬arasında,
ismitekil
arasında,
kelimesi
mevsuf
sıfat tamlamaları için gerekli
َّ sıfat
َّ olduklarında
tafdîl
müfret
müzekker
olabilirler.
dört
şartı
(cinsiyet,
sayı,
i’rab
marifelik)
taşıdığından
eskiarasında,
olanın
maliye
değil
ikil,sıfat
çoğul
olmada,
ve ve
diĢillikte
mevsufuna
uyar.
Sebebi
sıfat
herbakan
mlamasına
olan
‫السابِ ُق‬
kelimesi
ile
mevsuf
‫ َوِز ُير‬ismi
َّ erillik
olduğu
anlaşılır.
amlamaları
sıfat tamlamaları
için gerekli
için
gerekli
dört Ģartı
dört (cinsiyet,
Ģartı (cinsiyet,
sayı, i‟rab
sayı, ve
i‟rab ve
Örnek:
zaman Arapçada
tekil olmanın
yanında kendinden sonra gelen isme erillik ve
sıfatın iki türü –hakiki ve sebebî- de marifelik/belirlilik nekralık/belirsizlik
kil sıfat
tamlamaları
gerekli
dört
(cinsiyet,
sayı,
i‟rab ve O bayanlar
aĢıdığından
elik)
taĢıdığından
eski
olanın
eski
maliye
maliye
olduğu
olduğu
anlaĢılır.
anlaĢılır.
‫تَ يَات‬olanın
‫ف‬için
‫ات أَ ْكَرُم‬
‫ٌل َوُى‬bakan
‫ْد‬değil
‫ود َع‬
‫ ُه‬Ģartı
‫ ُش‬bakan
‫م‬sıfat
erkekler
adil
Ģahitlerdir.
َmevsufuna
َ‫ن‬değil
ٌ 16
bakımından
Hakiki
tekil,
ikil, çoğul
olmada, erillik ve diَ‫َّن ب‬uyar.
ْ ‫ ُى‬Oayrıca
diĢillikte
uyması
sözٌ konusudur.
şillikte mevsufuna
uyar. Sebebi
herbakan
zaman olduğu
tekil olmanın
yanında kendinden sonra
arifelik) taĢıdığından
eski olanın
maliyesıfat
değil
anlaĢılır.
16
en
şerefli
gençvekızlardır.
Türkçede
ismi tafdil
yerineile
üstünlük
belirteci
Buisme
durumun
iki
istisnası
bulunmaktadır:
Mastar
nekra ism-i
gelen
erillik
dişillikte
uyması
söz konusudur.
HiĢâm,
Katru’n-Nedâ,
Katru’n-Nedâ,
s. 310; s.
Abduh
310; er-Râcihî,
Abduh er-Râcihî,
et-Tatbîku’n-Nahviyyu,
et-Tatbîku’n-Nahviyyu,
Daru‟n-Daru‟nBu
durumun
iki
istisnası
bulunmaktadır:
Mastar
nekra
ism-i tafdîl
sıfat
olduklarınbiyye,
ti‟l-Arabiyye,
Beyrut,
Beyrut,
2004,
2004,
429;
ĠĢler,
s. 429;Emrullah,
ĠĢler,
Emrullah,
Yıldız,
Yıldız,
Arapça
Musa,ile
Arapça
Çeviri
Çeviri
daha,
üstünlük
belirteci
en Musa,
veya
aĢırılık
belirteçleri
çok,
pek,
gayet
tafdîl
sıfats.en
olduklarında
müfret
müzekker
olabilirler.
Ġbn HiĢâm,
Katru’n-Nedâ,
s. 310; olabilirler.
Abduh
er-Râcihî,
et-Tatbîku’n-Nahviyyu,
Daru‟nda
müfret
müzekker
zu,
düzGündüz
Eğitim ve
Eğitim
Yayıncılık,
ve Yayıncılık,
Ankara Ankara
2002, s.2002,
69. s. 69.
ahdati‟l-Arabiyye,
Beyrut, 2004,
s. 429;
ĠĢler, Emrullah,
Yıldız,
Musa, Arapça
Çeviri
getirilebilir.
Örnek:
Ondan
daha
iyisi
bulunmaz.
Örnek:
Örnek:
m,
el-Cârim,
MustafaMustafa
Emin,
en-Nahvu’l-Vâdıh
Emin, en-Nahvu’l-Vâdıh
I-III,
Dâru‟l-Meârif,
I-III,
Dâru‟l-Meârif,
Mısır,
1965,
Mısır,I.Bölüğün
1965, I. en çalışkan eri
lavuzu, Gündüz Eğitim ve Yayıncılık, Ankara 2002, s. 69.
17
bn
m, HiĢâm,
Katru’n-Nedâ,
Katru’n-Nedâ,
s. 83; Topaloğlu,
83; Topaloğlu,
Bekir-Karaman,
Hayreddin,
Hayreddin,
Arapça Arapça
O
adil
şahitlerdir.
bayanlar
en şerefli genç
Ali el-Cârim, Yalçın‟dır.
Mustafa
en-Nahvu’l-Vâdıh
Dâru‟l-Meârif,
Mısır,O1965,
I. bayanlar
‫ات‬
‫ فَتَ ي‬Emin,
‫ ْكَرُم‬s.َ‫ أ‬Orhan
‫ات‬
‫َوُى َّن بَن‬çok
‫ َع ْد ٌل‬çalışkandır.
‫ود‬
‫ش ُه‬Bekir-Karaman,
‫ ُى ْم‬I-III,
Oerkekler
erkekler
adil
Ģahitlerdir.
O
َ
ُ
ٌ
ٌ
َ
gisi
f-Nahiv,
Sarf-Nahiv,
Ensarkızlardır.
NeĢriyat,
Ensar NeĢriyat,
Ġstanbul,
Ġstanbul,
2010,
s.
2010,
24;
Abdullah
s.
24;
Abdullah
b
Hâmid.
b
Hâmid.
elelTürkçede
ismiTopaloğlu,
tafdil yerine
üstünlük belirteci
daha, en
üstünlük belirteci en
1; Ġbn HiĢâm, Katru’n-Nedâ,
s. 83;
Bekir-Karaman,
Hayreddin,
Arapça
Nekra
isimlerden
sonra
gelen
sıfat,
marifeden sonra
,tuSilsiletu
Ta’limi’l
–şerefli
Lugati’l
–genç
Lugati’l
– Arabiyye
– Arabiyye
en-Nahv
en-Nahv
(IIV),ismi
(I-Emin
IV),cümleler
Yayınları,
Emin
Yayınları,
veya
aşırılık
çok,
pek,
gayet
getirilebilir.
Örnek:
daha
bulunmaz.
enTa’limi’l
kızlardır.
Türkçede
yerine
üstünlük
belirteci
lbilgisi Sarf-Nahiv,
Ensar belirteçleri
NeĢriyat,
Ġstanbul,
2010,
s. 24;tafdil
Abdullah
b Ondan
Hâmid.
el- iyisi
18 Yalçın’dır. Orhan çok çalışkandır.17
II.
2013,
242.III. 242.gelenler
Bölüğün
en
çalışkan
eri
hâldir. – Arabiyye en-Nahv (I- IV), Emin Yayınları,
âmid, Silsiletu Ta’limi’l ise
– Lugati’l
daha,
en Emine-Gencan,
üstünlük
belirteci
en veya
aĢırılık
belirteçleri
mir,
ettin-Yılmaz,
Nurettin-Yılmaz,
Emine-Gencan,
Tahir
Nejat,
TahirTürkçe
Nejat,
Biçim
Türkçe
Bilgisi,
Biçim Bilgisi,
Anadolu
Anadoluçok, pek, gayet
ursa, 2013, III. 242.Nekra isimlerden sonra gelen cümleler sıfat, marifeden sonra gelenler ise hâldir.18
ayını
sitesi No:
Yayını
2370,
No:Ankara,
2370, Arapçada
Ankara,
2013, s.2013,
53.tamlamaya
s. 53.
konu
olanBiçim
sıfatlar
iki türlüdür:
Demir, Nurettin-Yılmaz,
Emine-Gencan,
Tahir
Nejat,
Türkçe
Bilgisi,
Anadolu
getirilebilir.
Örnek:
Ondan
daha
iyisi
bulunmaz.
Bölüğün
en çalışkan eri
Arapçada
tamlamaya
konu
olan
sıfatlar
iki türlüdür:
niversitesi Yayını No: 2370, Ankara, 2013, s. 53. 17
Yalçın‟dır.
Orhan
çoka-çalışkandır.
Hakiki sıfatlar
a- Hakiki
sıfatlar
ِ ‫متْب‬sıfat,
ِ ‫ ِِف نَ ْف‬marifeden
‫الر ُج ُل الْ َع‬
‫وع ِو ََْن ُو أَقْ بَ َل‬
‫ َما َد َّل َعلَى ِص َف ٍة‬:sonra
‫لص َفةُ ا ْْلَ ِق ِيقى‬
Nekra isimlerden sonra.‫اقِ ُل‬gelen
ٍّ َ‫ا‬
َّ cümleler
َُ‫س‬
18 gerçek sıfatlarla, tekil isim, cümle ve şibih cümle şeklinde niteleismi gerçek sıfatlarla, tekil isim, cümle ve Ģibih
gelenlerNitelenecek
iseNitelenecek
hâldir.ismi
19
yen sıfat çeşididir. Tekil ismin, akıllı varlıklara sıfat olduğunda kendisinden önce gelen
19
5 ismin,
5 akıllı varlıklara
cümle
Ģeklinde
niteleyenkonu
sıfat olan
çeĢididir.
Tekil
Arapçada
tamlamaya
sıfatlar iki
türlüdür:
15)Demir, Nurettin-Yılmaz, Emine-Gencan, Tahir Nejat, Türkçe Biçim Bilgisi, Anadolu Üniversitesi
5
No: 2370, Ankara,
2013, s. 53.önce gelen isme, sayı, cinsiyet,
sıfatYayını
olduğunda
kendisinden
hareke ve
16)Hifnî Bey Nâsif,
Diyâb, Mustafa Tamûm ve Muhammed Bey Salih, Kitabü’da- Muhammed
HakikiBey
sıfatlar
Durûsi’n-Nahviyye, I-IV, Dersaadet Matbaası, İstanbul, 1911. III. 58.
ِ ‫س مْتب‬
16
.‫اقِ ُل‬Tek
‫َع‬Bey
‫الر ُج‬
‫َْن‬Yayıncılık,
‫ْف‬Ankara
‫ َما‬:‫ْلَ ِق ِيقى‬Bey
َ ‫وع ِو‬
ْ‫ُل ال‬Ağaç
ْ ‫لص َفةُ ا‬
َ‫ َعل‬s.‫َد َّل‬485.
ٍّSalih,
َ‫ا‬
َّ ‫َل‬Eylül
َ‫ِص َف ٍة ِِف ن‬2007,
Hifnî
BeyTahir
Nâsif,
Muhammed
Diyâb,
ve‫ى‬Muhammed
َ‫ُو أَقْ ب‬Mustafa
ُ َ ِTamûm
17)Gencan,
Nejat,
Dilbilgisi,
Kitabü’d-Durûsi’n-Nahviyye,
I-IV, Dersaadet
Matbaası,
1911. ve Ģibih
18)Hifnî
Bey Nâsif vd.,ismi
ed-Durûsu’n-Nahviyye
III. 59.
Nitelenecek
gerçek
sıfatlarla,
tekil Ġstanbul,
isim, cümle
III. 58.Hişâm, Katru’n-Nedâ, s. 310; Topaloğlu-Karaman,
19)İbn
Sarf-Nahiv,
s.
24;
Mahmûd İsma’îl Sînî, İb19
17 rahîm
cümle
Ģeklinde
niteleyen
sıfat çeĢididir.
Tekil
ismin,Ankara
akıllı2007,
varlıklara
Yûsuf
Muhammed,
er-Rifâ’î
eş-Şeyh,
el-Kavâ’idu’l-‘Arabiyyetu’l-Muyessere
(I-III),
Gencan,
Tahir
Nejat, Dilbilgisi,
Tek
Ağaç
Eylül
Yayıncılık,
s. 485.Cantaş
18 Yayınları, İstanbul, 2013.
Hifnî Bey Nâsif
vd., ed-Durûsu’n-Nahviyye
III. 59.sayı, cinsiyet, hareke ve
sıfat19olduğunda
kendisinden
önce gelen isme,
Ġbn HiĢâm, Katru’n-Nedâ, s. 310; Topaloğlu-Karaman, Sarf-Nahiv, s. 24; Mahmûd
Ġsma‟îl Sînî, Ġbrahîm Yûsuf Muhammed, er-Rifâ‟î eĢ-ġeyh, el-Kavâ’idu’l-‘Arabiyyetu’l16
Hifnî
Bey Nâsif,
Muhammed
Bey Diyâb,
Mustafa
Tamûm ve Muhammed Bey Salih,
Muyessere
(I-III),
CantaĢ Yayınları,
Ġstanbul,
2013.
Kitabü’d-Durûsi’n-Nahviyye, I-IV, Dersaadet Matbaası, Ġstanbul, 1911.
Sıfat/niteleyen ile mevsûf/nitelenen arasında akıllı varlılar söz konusu
olduğunda dört yerde, akılsız cansız varlıklarda ise iki yerde uyum
gereklidir. Arapça her nitelik sıfat olarak değer kazanmaz. Söz geliĢi hâl
ile haber
gibi
cümle ögeleri TÜRKÇE
aynı zamanda
birer vasıftır.
ARAPÇA
SIFAT
TAMLAMALARININ
İLE KARŞILAŞTIRILMASI
Haber,
45
mübtedanın, hâl de sahibinin birer sıfatıdır.20 Fakat Arapçada Ģekil
isme, sayı, cinsiyet, hareke ve marifelik/nekralık bakımından uyum zorunluluğu vardır.
yönünden
böyle
bir ayırım
yapılmaktadır.
cümlenin
unsuru
Akılsız
ve cansız
varlıklara
sıfat olduğunda
ise tekil Çünkü
ve müennes/dişil
olur.ana
Sıfat/niteleyen
mevsûf/nitelenen
arasında
akıllı
varlılar
söz sonra
konusu gelmektedir.
olduğunda dört yerde,
akılsız
olanileyüklem
genellikle
baĢta,
yan
ögeler
Bu yüzden
cansız varlıklarda ise iki yerde uyum gereklidir. Arapça her nitelik sıfat olarak değer
TürkçedeSöz
tümleç
sözcük
isimlerle
yan öge
kazanmaz.
gelişi olan
hâl ilebirçok
haber gibi
cümleArapçada
ögeleri aynıfarklı
zamanda
birer vasıftır.
Haber, mübtedanın, hâl de sahibinin birer sıfatıdır.20 Fakat Arapçada şekil yönünden böyle
olmaktadır.
bir ayırım yapılmaktadır. Çünkü cümlenin ana unsuru olan yüklem genellikle başta, yan
ögeler sonra gelmektedir. Bu yüzden Türkçede tümleç olan birçok sözcük Arapçada farklı
isimlerle yan öge olmaktadır.
b-
Sebeb-i sıfatlar
b- Sebeb-i
Ġ‟rabsıfatlar
bakımından
kendisinden önceki isme, anlam açısından
İ’rab bakımından kendisinden önceki isme, anlam açısından aralarındaki bağlantıdan
aralarındaki
bağlantıdan
dolayı
sonra gelen isme uyan sıfat çeĢididir.
dolayı
sonra gelen
isme uyan sıfat
çeşididir.
ٍِ ِ
ِ
َّ
‫اْلَ ِدي َقةَ ا ْْلَ َس َن َش ْكلُ َها‬
ْ ُ
ِ ُ‫يما لَوُ ْارتِبَا ٌط بِالْ َمتْب‬
ٍّ َ‫ا‬
َّ ‫وع ََْن ُو اقْ بَ َل‬
َّ ُ‫لص َفة‬
ُ ‫الر ُج ُل الْ َكثريُ َمالُوُ َو َد ََ ْل‬
َ ‫ َما َدل َعلَى ص َفة ف‬:‫السبَِِب‬
ِ
‫ك‬
ْ ‫اِ ِذ الْ َكثْ َرةُ ِِف‬
ُ ‫اْلَ ِقي َق ِة ِص َفةٌ لِلْ َم ِال ََل لِ َّلر ُج ِل َولَ ِك ْن لَ َّما َكا َن الْ َم‬
َّ ِ‫ال ُم ْرتَبِطًا ب‬
َ ‫ص َّح ْاعتِبَ ُارَىا نَ ْعتًا لَو َوَك َذل‬
َ ‫الر ُج ِل‬
‫ا ْْلَ َسن‬
Sıfatın cümlede belli amaçlarla getirilmesi söz konusudur. Bu
Malı çok
adam
Örneğinde
çokluk sıfatı çokluk
mala, malın
çokluğu
sıfat
olmuşMalı
çokgeldi.
adam
geldi. Örneğinde
sıfatı
mala,adama
malın
çokluğu
da Arapçada
tahsis, sıfat
tavdîh/açıklama,
övgü…vb.
çeĢitlerine
tur. Türkçede
mevsuftan önce geldiği
için niteleme
açısından problem olmaz. Ancak
adama sıfat
olmuĢtur.
Türkçede
sıfatadama
mevsuftan
önce
geldiğibirlikte
için
Arapçada
sıfat sonra
geldiği için
şeklen çokluk
sıfat olarak
görülmekle
Türkçede
pekiĢtirme,
ikileme,
küçültme
gibi
farklı
de belli amaçlarla
getirilmesi
söz
konusudur.
gerçekte
malın sıfatıdır.
nitelemeise
açısından
problem
olmaz. Bu
Ancak Arapçada sıfat sonra geldiği
ndirmeler
bulunmaktadır.
tahsis, tavdîh/açıklama,
övgü…vb.
çeĢitlerine
için Ģeklen çokluk
adama sıfat
olarak görülmekle birlikte gerçekte ise
cArapça
Sıfatların
Maksadı
Tahsis:
Arapçada
sıfat,
belirsiz
bir
sınırlılık
pekiĢtirme,malın
ikileme,
küçültme gibi kelimeye
farklı
sıfatıdır.
Sıfatın
cümlede belli amaçlarla getirilmesi söz konusudur. Bu bağlamda Arapçada
ٍ ِ‫ت بِر ُج ٍل َكات‬
ırarak belli ölçüde
bilinir kılar: ‫ب‬
‫ َمَرْر‬Yazarkarşılık
olan bir
kiĢiyepekiştirme, ikileme, kütahsis, tavdîh/açıklama,
övgü…vb.
Türkçede
unmaktadır.
َ ُ çeşitlerine
c- Arapça
Sıfatların Maksadı
çültme gibi farklı değerlendirmeler bulunmaktadır.
pçada
sıfat, belirsiz
kelimeye
m.
Bu cümlede
nitelenen bir
bir kişi
belirsiz sınırlılık
olmakla birlikte onun
Tahsis: Arapçada sıfat, belirsiz bir kelimeye sınırlılık kazandırarak belli ölçüde bilinir
21
ِ‫ٍل َكات‬geçeni
ٍ adı
kılar: ‫ب‬
Yazar
birgetirir.
kişiye
uğradım. Bu cümlede nitelenen bir kişi belirçüde
bilinir
kılar:
‫ت بَِر ُج‬
Yazarolan
olan
bir
kiĢiye
lduğunu
belirtmek
hale
ُ ‫ َمَرْر‬bilinir
siz olmakla birlikte onun yazar olduğunu belirtmek adı geçeni bilinir hale getirir.21
Açıklama/Tavzîh:
belirli birlikte
olan bironun
ismi veya olguyu
e nitelenen 20bir kişi Bazen
belirsizsıfat
olmakla
Açıklama/Tavzîh:
sıfat belirli olanIII.
bir59.
ismi veya olguyu açıklamaya yarar:
Hifnî
Bey Nâsif vd., Bazen
ed-Durûsu’n-Nahviyye
ِ َّ‫اْلَي‬
Zeyd’e
Örnek Örnek
cümlede cümlede
Zeyd özel bir isimdir. Terzi sıfatı
21 uğradım.
maya
yarar:
‫اط‬
‫ت بَِزيْ ٍد‬
‫ َمَرْر‬Terzi
Terzi
Zeyd‟e
uğradım.
ْ bilinir
ُ hale
mek adı
geçeni
getirir.
adı geçen ismin mesleğini açıklamaya ve bildirmeye yarar.
vzîh:
sıfat
belirli
olan
ismiismin
veya mesleğini
olguyu açıklamaya
zel birBazen
isimdir.
Terzi
sıfatı
adıbir
geçen
‫اْل‬
‫ َمَرْر‬Terzi
Zeyd‟e
Örnek cümlede
ْ ‫ت بَِزيْ ٍد‬
20)Hifnî
Bey Nâsifuğradım.
vd., ed-Durûsu’n-Nahviyye
III. 59.
َrmeye
ُyarar.
21)İbn Hişâm, Katru’n-Nedâ, s. 310; er-Râcihî, et-Tatbîku’n-Nahviyyu, s. 430; Hifnî Bey Nâsif vd., edSıfat
bazen
niteleneni
övmek
maksadı ile getirilir:
.Övgü/Medh:
Terzi sıfatı adı
geçen
ismin
mesleğini
açıklamaya
Durûsu’n-Nahviyye
III.
58.
‫الرْح‬
َّ ِ‫ بِس ِم اهلل‬Rahman ve Rahîm Allah‟ın adıyla…Besmelede Allah için
bazen
niteleneni
övmek maksadı
nSıfat
iki sıfat
övmek
ve yüceltmek
içindir. ile getirilir:
7
Açıklama/Tavzîh:
ِ َّ‫اْلَي‬
dirmeyeaçıklamaya
yarar.
yarar: ‫اط‬
cümlede
ْ ‫ت بَِزيْ ٍد‬
ُ ‫ َمَرْر‬Terzi Zeyd‟e uğradım. Örnek
bildirmeye yarar.
ve bildirmeye yarar.
ِ َّ‫اْلَي‬
açıklamaya yarar: ‫اط‬
ْ ‫بَِزيْ ٍد‬
Övgü/Medh:
Sıfat
bazen
niteleneni
övmek
maksadı
ile getirilir:
Zeyd özel
bir
isimdir.
sıfatı
adı geçen
ismin
mesleğini
Övgü/Medh:
Sıfat
bazen Terzi
niteleneni
övmek
maksadı
ile
getirilir: açıklamaya
Övgü/Medh: Sıfat baz
ِ
ِ
ِ
‫الر ْْحَ ِن‬
‫اهلل‬
‫م‬
‫س‬
‫ب‬
Rahman
ve
Rahîm
Allah‟ın
adıyla…Besmelede
Allah
için
Zeyd özel
isimdir. Terz
َّ
ِ‫ ب‬Rahman ve
yarar.
ِ ‫س ِم‬bir
‫الرح‬
Rahîm Allah‟ın adıyla…Besmelede Allah için
ِ‫ ب‬Rahman
َّ ِ‫اهلل‬ve‫س ِم‬bildirmeye
َّ ‫الر ْْحَ ِن‬
‫الرِحي ِم‬
ve Rah
َّ ‫الر ْْحَ ِن‬
َّ ‫اهلل‬
vegetirilir:
bildirmeye
46 /Övgü/Medh:
Yrd.ve
Doç.
Dr. Cemal
IŞIK
EKEV AKADEMİ
DERGİSİyarar.
Sıfat
bazen niteleneni övmek maksadı
ile
len iki sıfat övmek
yüceltmek
içindir.
irilen iki sıfat övmek ve yüceltmek içindir.
getirilen iki sıfat övmek ve yüc
Sıfat
Zemm/Kınama:
kınanacak
kiĢi Allah‟ın
veya olgunun
yerilecek Allah Övgü/Medh:
‫الرِحي ِم‬
‫ بِس‬Rahman
ve Rahîm
adıyla…Besmelede
için
َّ ِ‫ِم اهلل‬Sıfat,
َّ ‫الر ْْحَ ِن‬
Zemm/Kınama:
Sıfat, kınanacak kiĢi veya olgunun yerilecek Zemm/Kınama: Sıfat,
Övgü/Medh: Sıfat bazen niteleneni övmek maksadı ile getirilir: ‫الرِحي ِم‬
َّ ِ‫ بِس ِم اهلل‬Rahman ve
َّ ‫الر ْْحَ ِن‬
klerini ifade
edebilir:
iki ve
sıfat
övmek
ve yüceltmek
içindir.Allah için getirilen
eliklerinigetirilen
ifade
edebilir:
Rahman
Rahîm
Allah’ın
adıyla…Besmelede
iki sıfat övmek
niteliklerini
ifadeveedebilir:
ِ
ِ
ِ
ِ
yüceltmek
içindir.
‫الرِجي ِم‬
‫ان‬
‫ط‬
‫َّي‬
‫الش‬
‫ن‬
‫م‬
‫اهلل‬
‫ب‬
‫ذ‬
‫و‬
‫َع‬
‫أ‬
Kovulmuş
ġeytan‟ın
Ģerrinden
Allah‟a
ُِ ُ ‫ أَعو‬Kovulmuş
iki
övmek ve
َّ‫ان َ الرِجي ِم‬
Sıfat,
kınanacak
kiĢi
veya nitelerken
olgunun
yerilecek
ِ َ‫ط‬sıfat
‫َن‬23
‫اهللِ ِم‬
ġeytan‟ın
Ģerrinden
Allah‟agetirilen
َ‫ َالشَّْيط‬Zemm/Kınama:
َّ ِْzaman!
‫الرِجي ِم‬
‫ان‬
‫َعوذُ بِاهللِ ِم َن الشَّْي‬
ُ
ürüldüğü
Bu‫ذُ ب‬örnekte
bir
üfürüş
sıfatı
üfürüğü
َّifade
ُ‫أ‬
Zemm/Kınama:
Sıfat,
kınanacak
kişi
veya
olgunun
yerilecek
niteliklerini
ederım.
24
Zemm/Kınama:
S
niteliklerini
ifade edebilir:
ınırım.
urgu
anlamı
katıyor
cümleye.
sığınırım.
bilir:
Tarahhum/Acıma: Niteleyen kelime acıma anlamında olabilir:
Tarahhum/Acıma:
acıma
anlamında
olabilir:
ifade edebilir:
ِ‫ذُ بِاهلل‬kelime
ِ َ‫الشَّيط‬Niteleyen
Tarahhum/Acıma:
Ni
Kovulmuş
Şeytan’ın
şerrinden
Allah’aniteliklerini
sığınırım.
‫الرِجي ِم‬
‫ ِم َن‬kuluna
‫َعو‬
Kovulmuş
ġeytan‟ın
Ģerrinden
Allah‟a
َّ ‫ان‬
ُ ‫أ‬acı.
ْFakir
‫ أَللَّ ُه َّم ْار َح ْم َعبْ َد َِك‬Allahım!
Buradaki
sıfat
merhamet
ِ
ِ
‫لْم ْس‬1.
‫ْب َد َك ا‬Türkçede
‫َللَّ ُه َّم ْار َح ْم َع‬Tarahhum/Acıma:
‫ أ‬Allahım!
Fakir
kuluna
acı.
Buradaki
sıfat
merhamet
َّ
Niteleyen kelime acıma anlamında olabilir: ‫ي‬
‫انه َّم َّْار‬
Allahım!
َ ‫الرَِحجيْمِم َعْب َد َك الْم ْسك‬
‫ بِاهللِ ِم َن‬F
ُِ ‫الشَّْي أطََلل‬
sığınırım.Sıfat
ı ile getirilmiĢtir.
Allahım!
Fakir
kuluna
acı.
Buradaki
sıfat
merhamet
amacı
ile
getirilmiştir.
25
26 ile getirilmiĢtir.
acı ileVarlıkları
getirilmiĢtir.
amacı
Tarahhum/Acıma:
kelime
acıma
anlamında
olabilir:
niteleyen
veya Niteleyen
belirten
denir.
sığınırım.
Te’kid/Vurgu: Te’kid/Vurgu:
Sıfat,
bir varlığı/nesneyi
sayı sözcüklere
olarak
ifadesıfat
ettiğinde
Sıfat,
bir
varlığı/nesneyi
sayı
olarak
ifade
ettiğinde
te’kid/vurgulu
anTe’kid/Vurgu:
Sıfat,
bir
varlığı/nesneyi
sayı
olarak
ifade
ettiğinde
Te’kid/Vurgu:
Sıfat, bir
ِ‫ الْ ِمسك‬olur.
22
َّ‫ ِامألََلةٌل‬Allahım!
ِ
‫ي‬
‫ك‬
‫د‬
‫ب‬
‫ع‬
‫م‬
‫ح‬
‫ار‬
‫م‬
‫ه‬
Fakir
kuluna
acı.
Buradaki
sıfat
merhamet
Tarahhum/Acıma:
َ
َّ
َ
vurgulu
anlatım
Örnek:
‫ك‬
‫ة‬
‫ر‬
‫ش‬
‫ع‬
‫ك‬
‫ل‬
‫ت‬
İşte
bu
tam
on
gün
eder.
Tam
sıfatı
َ
ْ
َ
ْ
22
ْ
ُ
ٌ
َ
ْ
َ
ْ
22
iteleme,
varlıkları
niteleyen,
yani
varlıkların
durumlarını,
biçimlerini,
َ
َ
َ
ِ
ِ
latım
olur.
Örnek:
İşte
bu
tam
on
gün
eder.
Tam
sıfatı
on
gün’ü
nitelerken
َ
kid/vurgulu anlatım olur. Örnek: ٌ‫شَرةٌ َكاملَة‬
te‟kid/vurgulu
olur. Örnek:
َ ‫ك َع‬
َ ْ‫ تل‬İşte bu tam on gün eder. Tam sıfatı
ِ‫ب َد َك الْ ِمسك‬anlatım
‫ي‬
‫ َع‬23‫َح ْم‬Bu
‫ أَللَّ ُه َّم ْار‬Allahım
amacı
ile
getirilmiĢtir.
ِ
ِ
ِ
َ
ْ
ِ
ِ
ْ
n‟ü
nitelerken
vurgu
ifade
ediyor.
‫ة‬
‫د‬
‫اح‬
‫و‬
‫ة‬
‫خ‬
‫ف‬
‫ن‬
‫ر‬
‫و‬
‫الص‬
‫ِف‬
‫خ‬
‫ف‬
‫ن‬
‫ا‬
‫ذ‬
‫ا‬
‫ف‬
Sur’a
bir
üfürüşle
vurgu
ifade
ediyor.
Sur’a
bir
üfürüşle
üfürüldüğü
zaman!
ٌ َ ‫احدَة‬
ٌ ْ ‫َخ ُِِفَ الصوِر ن فخ َة‬Belirtme
nklerini,
özelliklerini
sıfatları
ise,
َِ ِ
gün‟ü nitelerken
vurgu
ifade gösteren
ediyor.
üfürüşle
ٌ َ ِ َ‫ َو‬sıfatlardır.
ٌ َbirْ َ varlığı/nesneyi
on
gün‟ü
nitelerken vurgu ifade ediy
َ ‫ فَاذَا نُف‬Sur’a
Te’kid/Vurgu:
Sıfat,
sayı birolarak
ifade
24ettiğinde
amacı
ile getirilmiĢtir.
örnekte bir üfürüş sıfatı üfürüğü27nitelerken vurgu anlamı katıyor cümleye.
22
rlıkları türlü
yönlerden
belirtenlerdir.
sözcüklerin
görevi,
varlığı
ِ ‫َك‬Bu
ِ‫ ت‬İşte bu tam
te‟kid/vurgulu
anlatım
olur.
Örnek:
‫ة‬
‫ل‬
‫ام‬
‫ة‬
‫ر‬
‫ش‬
‫ع‬
‫ك‬
‫ل‬
on
gün
eder.
Tam
sıfatı
ْ
َ
ٌ
Te’kid/Vurgu: Sıfat,
ٌ
َ
َ
َ َ
HiĢâm, Katru’n-Nedâ, s. 310; er-Râcihî, et-Tatbîku’n-Nahviyyu,
s. 430; Hifnî Bey
bn HiĢâm, Katru’n-Nedâ, s. 310; er-Râcihî, et-Tatbîku’n-Nahviyyu, s. 430; Hifnî 21
Bey
Ġbn
HiĢâm,
Katru’n-Nedâ, s. 310; e
teliked-Durûsu’n-Nahviyye
ya da
nicelik
yönünden
daha belirgin kılmaktır.
Bu sözcükler
uydu
ِ ِ
ِ
te‟kid/vurgulu
vd.,
III.vurgu
58.
on gün‟ü
bir
üfürüşle anlatım olur. Örn
1.nitelerken
Türkçede
Sıfat
َ ‫ فَاذَا نُف َخ ِِف الصوِر نَ ْف‬Sur’a
sif vd., ed-Durûsu’n-Nahviyye
III.
58.ifade ediyor. ٌ‫خةٌ َواح َدة‬
Nâsif vd., ed-Durûsu’n-Nahviyye III.
kara /196.
28
25
26
22 ve
/Bakara
/196. Bu Varlıkları
zcüklerdir.
nedenle niteleyen
tek baĢlarına
kullanılmazlar.
Sıfat
onvarlıkları
gün‟ü/196.
nitelerken
veya belirten
sözcüklere sıfat
denir.Arapça
Niteleme,
nitele- vurgu ifade
2/Bakara
21
yaniKatru’n-Nedâ,
varlıkların durumlarını,
biçimlerini,
renklerini, özelliklerini
gösteren
Ġbnyen,
HiĢâm,
s. 310; er-Râcihî,
et-Tatbîku’n-Nahviyyu,
s. 430;
Hifnîsıfatlardır.
Bey
smanlıcada aynı
adla,
Fransızca ve Ġngilizcede
Adjektive, Almancada
sıfatları ise, varlıkları
görevi,
21
NâsifBelirtme
vd., ed-Durûsu’n-Nahviyye
III. türlü
58. yönlerden belirtenlerdir.27 Bu sözcüklerin
Ġbn HiĢâm, Katru’n-Nedâ, s. 3
22
varlığı
nitelik
ya
da
nicelik
yönünden
daha
belirgin
kılmaktır.
Bu
sözcükler
uydu
söz2/Bakara
/196.
djektiv-Eigenschaftswort olarak bilinir. Sözdiziminde genellikleNâsif vd., ed-Durûsu’n-Nahviyye
cüklerdir. Bu nedenle tek başlarına kullanılmazlar.28 Sıfat Arapça ve29
Osmanlıcada aynı
22
2/Bakara /196.
rĢıtlarıyla adla,
ölçülür:
büyük/küçük,
geniş/dar…gibi.
Fransızca
ve İngilizcede güzel/çirkin,
Adjektive, Almancada
Adjektiv-Eigenschaftswort olarak
bilinir. Sözdiziminde genellikle karşıtlarıyla ölçülür: büyük/küçük, güzel/çirkin, geniş/
rapçada Ģekil
Ģartlarını haiz olmadıkça adı geçen kavramlar 8sıfat
8 sıfat olamazlar.
dar…gibi.29 Arapçada şekil şartlarını haiz olmadıkça adı geçen kavramlar
ِ
Örnek: ‫الصغِري‬
Ev
küçüktür/Küçük
ev.
Birinci
örnekte
küçük sıfatı isim
amazlar. Örnek:
ُ
‫ي‬
‫ب‬
‫ل‬
‫ا‬
/
‫ري‬
‫غ‬
‫ص‬
ُ
‫ي‬
‫ب‬
‫ل‬
‫ا‬
Ev
küçüktür/Küçük
ev.
Birinci
ُ َّ ُ ْ ََْ ٌ َ ُ ْ ََْ
cümlesinin yüklemi, ikinci örnekte evin sıfatıdır. Giriş bölümünde açıklandığı gibi Arapile cümlesinin
mevsufun birkaç
yöndenikinci
birbirlerine
uymaevin
zorunluluğu
8
nekte küçük çada
sıfatısıfat
isim
yüklemi,
örnekte
sıfatıdır.vardır. Bu yüzden
örneğin ikinci kısmı, marife/belirlilik bakımından ilk kısmına uymadığından sıfat değil
iriĢ bölümünde
açıklandığı
gibi olan
Arapçada
sıfat ileBumevsufun
birkaç karşılığı, sıfat
isim cümlesinin
yüklemi
haber olmuştur.
durumun Türkçedeki
önden birbirlerine
uyma
22)2/Bakara
/196.zorunluluğu vardır. Bu yüzden örneğin ikinci
23)69/Hakkabakımından
/14.
smı, marife/belirlilik
ilk kısmına uymadığından sıfat değil
24)İbn Hişâm, Katru’n-Nedâ, s. 310.
m cümlesinin
yüklemiİsmet
olan
haber
olmuĢtur.
durumun
Türkçedeki
25)Eyuboğlu,
Zeki,
Türk Dilinin
EtimolojiBu
Sözlüğü,
Sosyal yayınları,
İstanbul, 2004, s. 496.
Vecihe,çekim
Türkçenin
TDK olmasıdır.
Yayınları, Ankara Üniversitesi Basımevi, AnkararĢılığı, sıfat 26)Hatiboğlu,
olan kelimenin
ekiSözdizimi,
ile yüklem
1972, s. 25.
27)Gencan, Dilbilgisi, s. 210.
69/Hakka /14. 28)http://edebiyatforum.com/sifatlar-onadlar.html, Erişim tarihi: 21.01.2015.
29)Hatiboğlu,s.Türkçenin
Ġbn HiĢâm, Katru’n-Nedâ,
310. Sözdizimi, s. 25.
Eyuboğlu, Ġsmet Zeki, Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü, Sosyal yayınları, Ġstanbul,
04, s. 496.
Hatiboğlu, Vecihe, Türkçenin Sözdizimi, TDK Yayınları, Ankara Üniversitesi
sımevi, Ankara-1972, s. 25.
a. Niteleme Sıfatları
a. Niteleme Sıfatları
Varlıkları niteleyen; yani varlıkların durumlarını, biçimlerini,
Varlıkları niteleyen; yani varlıkların durumlarını, biçimlerini,
renklerini, özelliklerini gösteren sözcüklere niteleme sıfatları denir.31
renklerini, özelliklerini gösteren sözcüklere niteleme sıfatları denir.31
Arapçadan farkı, sıfatın mevsufa nerede ve nasıl uyacağı ile ilgili Ģartın
Arapçadan
mevsufa nerede
ve nasıl
uyacağı ile ilgili Ģartın 47
ARAPÇAfarkı,
SIFATsıfatın
TAMLAMALARININ
TÜRKÇE
İLE KARŞILAŞTIRILMASI
ve cinsiyet farkının olmamasıdır. Türkçede niteleyen/önad, nitelenenden
ve cinsiyet farkının olmamasıdır. Türkçede niteleyen/önad, nitelenenden
önceolan
gelir
veya onun
kelimenin
çekimbir
ekiniteliğini
ile yüklembelirtir.
olmasıdır.
önce gelir veya onun bir niteliğini belirtir.
Sıfatlar
görevleri
bakımından
ikiye ayrılırlar:
Sıfatları, Belirtme
Sıfatları.30
Nevin‟in
solgun
yanaklarından
akan Niteleme
yaĢlar maĢrapadaki
bulanık
Nevin‟in solgun yanaklarından akan yaĢlar maĢrapadaki bulanık
suya karıĢıyor. (R. Nuri Güntekin) Örneğinde olduğu gibi sıfatlar
suya karıĢıyor.
Nuri Güntekin) Örneğinde olduğu gibi sıfatlar
a. Niteleme (R.
Sıfatları
cümlenin
asli
unsuru
değildir.
Asıl
cümle biçimlerini,
ögesi sıfatın
nitelediği
Varlıkları
varlıkların
durumlarını,
renklerini,
özelliklerini
cümlenin
asli niteleyen;
unsuru yani
değildir.
Asıl
cümle ögesi sıfatın
nitelediği
32 sözcüklere niteleme sıfatları denir.31 Arapçadan farkı, sıfatın mevsufa nerede ve
gösteren
isimdir.32 Sıfat olan sözcükler, eylem anlamlı olduklarında cümleden
isimdir.
Sıfat ileolan
eylem
anlamlı
olduklarında
nasıl uyacağı
ilgilisözcükler,
şartın ve cinsiyet
farkının
olmamasıdır.
Türkçedecümleden
niteleyen/önad,
atılmaları
uygun
olmamasına
karĢılık
dıĢında sıfat olan
nitelenenden
önce gelir
veya onun bir
niteliğinibunların
belirtir.
atılmaları uygun olmamasına karĢılık bunların dıĢında sıfat olan
33
Nevin’in
solgun yanaklarından
yaşlar olmaz.
maşrapadaki
bulanık suya karışıyor. (R.
sözcükler
atıldıklarında
cümlede akan
aksaklık
33 Aynı durum Arapça
sözcükler
atıldıklarında
cümlede
aksaklık
olmaz.
Aynı
durum
Arapça
Nuri Güntekin) Örneğinde olduğu gibi sıfatlar cümlenin asli unsuru
değildir.
Asıl cümle
32
için ögesi
de geçerlidir.
Sıfat
olan
tekil
isim
atıldığında
cümle
anlamsız
sıfatın
nitelediği
isimdir.
Sıfat
olan
sözcükler,
eylem
anlamlı
olduklarında
için de geçerlidir. Sıfat olan tekil isim atıldığında cümle anlamsızcümleden atılmaları
uyguncümle
olmamasına
karşılık
bunların
sıfat olan sözcükler
atıldıkolmayacaktır.
Ancak
olarak
gelen
sıfatdışında
tamlamasının
atılması
33
olmayacaktır.
Ancak
cümle
gelenArapça
sıfat için
tamlamasının
atılması
larında cümlede
aksaklık
olmaz.olarak
Aynı durum
de geçerlidir. Sıfat
olan tekil
durumunda
anlamcümle
eksikanlamsız
kalabilecektir.
Tekil
ve cümle
cümleolarak
olangelen
sıfata
örnek:
isim atıldığında
olmayacaktır.
Ancak
sıfat
tamlamasıdurumunda anlam eksik kalabilecektir. Tekil ve cümle olan sıfata örnek:
nın atılması durumunda anlam eksik kalabilecektir. Tekil ve cümle olan sıfata örnek:
‫ جاء الرجل‬/‫ جاء الرجل العاقل‬Akıllı
adam geldi/Adam geldi.
Akıllı adam
geldi/Adam
geldi.geldi.
‫ جاء الرجل‬/‫ جاء الرجل العاقل‬Akıllı
adam
geldi/Adam
İçinde Allah’a
döndürüleceğiniz
günden sa‫واتقوا يوما‬/‫ واتقوا يوما ترجعون فيو اىل اهلل‬İçinde
Allah’a
döndürüleceğiniz
‫واتقوا يوما‬/‫اهلل‬
‫ واتقوا يوما ترجعون فيو اىل‬İçinde Allah’a döndürüleceğiniz
kının/Günden
sakının34
günden sakının/Günden sakının…34
34
verilen iki sakının…
örneğin birincisi tekil sıfat, ikincisi cümle şeklindeki sıfata örgündenYukarıda
sakının/Günden
nektir. Tekil sıfat cümleden atıldığında anlam değişmezken, cümle olan sıfatın olmaması
durumunda anlam eksik ve kapalı olacaktır. Çünkü ayette geçen “gün” kelimesinde mecaz-ı mürsel vardır.35 Gün zikredilmiş fakat o günde cereyan edecek olaylar kastedilmiş30
Demirdolayı
vd., Türkçe
Bilgisi,
s. 38-55.
30 Nurettin
tir. Bundan
sıfatın Biçim
getirilmesi
gereklidir.
31 Nurettin Demir vd., Türkçe Biçim Bilgisi, s. 38-55.
Gencan,
Dilbilgisi,
s.
210;
Hatiboğlu,
Türkçenin
Sözdizimi, s. 25; Boz vd., Yazılı ve
31
Gencan, Dilbilgisi, s. 210; Hatiboğlu, Türkçenin Sözdizimi, s. 25; Boz vd., Yazılı ve
Sözlü Anlatım, s. 103.
b. Belirtme
Sözlü Anlatım
, s. 103.Sıfatları
32
32 Demir, Nurettin vd., Türkçe Biçim Bilgisi, s. 38; Hatiboğlu, Türkçenin Sözdizimi, s.
Demir,Türkçede
Nurettin nesnelerin
vd., Türkçeyerlerini,
Biçim Bilgisi,
s. 38;
Hatiboğlu,
Türkçenin
Sözdizimi,
s. olarak
sayılarını
belirten
veya nesneleri
soru
ve belirsiz
25.
25. belirten sıfatlardır. Adı geçen sıfatların Arapça karşılıkları, mekân zarfı, temyiz, haber,
33
33 Gencan, Dilbilgisi, s. 210.
s. 210.
meful Dilbilgisi,
veya belirsiz
isim tamlamasıdır.36
34 Gencan,
34 2/Bakara /281.
2/Bakara /281.
30)Nurettin Demir vd., Türkçe Biçim Bilgisi, s. 38-55.
31)Gencan, Dilbilgisi, s. 210; Hatiboğlu, Türkçenin Sözdizimi, s. 25; Boz vd., Yazılı ve Sözlü Anlatım,
s. 103.
32)Demir, Nurettin vd., Türkçe Biçim Bilgisi, s. 38; Hatiboğlu, Türkçenin Sözdizimi, s. 25.
33)Gencan, Dilbilgisi, s. 210.
34)2/Bakara /281.
35)Hatîb el-Kazvînî, Telhîsu’l-Miftâh, Huzur Yayınevi, İstanbul, 2012, s. 182.
36)Boz vd. Yazılı ve Sözlü Anlatım, s. 104; Gencan, Dilbilgisi, s. 211.
10
10
b. b. Belirtme
Belirtme
Sıfatları
Sıfatları
Türkçede
Türkçede
nesnelerin
nesnelerin
yerlerini,
yerlerini,
sayılarını
sayılarını
belirten
belirten
veya
veya
nesneleri
nesneleri
soru
soru
ve ve
belirsiz
belirsiz
olarak
olarak
belirten
belirten
sıfatlardır.
sıfatlardır.
AdıAdı
geçen
geçen
sıfatların
sıfatların
Arapça
Arapça
karĢılıkları,
karĢılıkları,mekân
mekânzarfı,
zarfı,temyiz,
temyiz,haber,
haber,meful
mefulveya
veyabelirsiz
belirsizisim
isim
48 / Yrd. Doç. Dr. Cemal IŞIK
36 36
tamlamasıdır.
tamlamasıdır.
EKEV AKADEMİ DERGİSİ
Örnek:
Örnek:
Örnek:
karĢılık
ikinci
örnekte
değil
isim
cümlesinin
olan
mübteda
Balık
Balık
yüzer
yüzer
‫يَُح ْسبَ ُح‬sıfat
‫ك‬
‫يَ ُْس‬sıfat
‫ َم‬sıfat
‫ك‬
‫لس‬
‫ ا‬değil
Kuş
uçacak.
uçacak.
‫ِي‬cümlesinin
‫طَّْي اَُرلطَّْيَسيَُرط َسِييَط‬öznesi
‫ل‬öznesi
Balık
yüzer
Kuş
uçacak.
karĢılık
karĢılık
ikinci
ikinci
örnekte
örnekte
isim
isim
cümlesinin
öznesi
olan
olan
mübteda
mübteda
karĢılık
ikinci
örnekte
değil
isim
cümlesinin
olan
mübteda
َdeğil
َ‫ ا‬öznesi
َُّ ‫لس اَم‬
َّ Kuş
َ‫ب‬sıfat
37
37
olur.
Örnek:
Buiki
iki
örnekteki
uçacak-yüzer
eylemleri
TürkçedeTürkçede
öznenin 37
belirtme
sıfatı olan yükBu
Buiki
örnekteki
örnekteki
uçacak-yüzer
uçacak-yüzer
eylemleri
eylemleri
Türkçede
öznenin
öznenin
olur.
olur.
Örnek:
Örnek:
olur.
Örnek:
lem olmasına karşılık Arapçada isim cümlesinin yüklemi yani haberidirler. Ancak bu iki
ِ‫ِ ِ ِى ِِذه‬isim
ُ
‫ُبَْي‬
‫ابىيى َذ‬/‫ُاَذ‬
‫ْي‬/َ‫ُب‬
ev/
Bu
bir
evdir;
‫َِشىذهِِشذجهِرجةٌشرَةٌشجرَجةَر‬Arapçada
‫الش‬
Bu
ağaç/
Bu
ِ /ِ ‫ٍّجة ِرة‬
ٌ‫ة‬karĢılık
belirtme
belirtme
sıfatı
olan
olmasına
olmasına
karĢılık
cümlesinin
cümlesinin
ٌُ
َ‫َرى‬/‫ٍّج‬
genel
veBu
belirsiz
olduklarından
için
ayrıca
‫َُى‬olan
‫ذ‬Bu
Bu
Bu
ev/
ev/
Bu
bir
evdir;
evdir;
‫ٍّجَر‬
‫الش‬
‫الش‬
‫َِىذ‬Bu
‫ َى‬isim
Bu
Bu
ağaç/
ağaç/
Bu
Bu yukarıdaki
َ‫ىذا‬Bu
َ ‫َى‬yüklem
‫ُابٌَْي‬
‫ْْي‬/ُ‫ُبَال‬
‫اَىلْباََىذلْْيابََذْياا‬yüklem
ev/
Bu
birbir
evdir;
‫هذَىه َذه‬sıfatları
ağaç/
Bu
ُ‫ة‬/‫الشَر‬
ُ‫ٍّجة‬
ُْ‫ل‬sıfatlar
ٌَ َ َََ ََ َ ‫ُهذَىه‬/‫ََىذ‬Arapçada
ٌ‫ََبذاْي‬sıfatı
ُbelirtme
َْ /‫َُذُى‬
َ
َ
ٌ örnekteki
َ
َ
38
39
ölçütler
verilmiştir.
Belirtme
sıfatları
sıra
ile
işaret
(im)
sıfatları,
Türkçede
ِ
bir
ağaçtır.
‫ ٌل‬yani
OObu
bir
çocuktur.
393939 sıfatlar
yüklemi
yüklemi
yani
Ancak
Ancak
iki
iki
örnekteki
örnekteki
sıfatlargenel
genelve vebu ev, şu
bir
ağaçtır.
ağaçtır.
‫ُِىط ْفُِوىط‬/‫لَو‬haberidirler.
‫ٍُّىْفلَُوى‬/‫ٍُّلْفط‬/‫الط‬örneklerindeki
‫َوالُىالُطوٍّى ْفَطوٍّالْفُل‬O
‫َُوى‬O
‫ ُى‬çocuk/
Oçocuk/
O
çocuk/
çocuk/
Obir
Obu
bir
bir
çocuktur.
çocuktur.
ُ
birbir
ağaçtır.
‫ٌلْفط ْفٌل‬o‫َْفٌولِط‬haberidirler.
/
çocuktur.
ağaç,
çocuk
sıfatlardır.
Bu
sıfatlar
aynı
şekilde
Arapçada
da sıfat konuَ ُ
َ
Türkçede
sayı
sıfatları,
isimlerden
önce
gelerek
onlara
sıfat
mundadırlar.
Ancak
işaret
sıfatlarından
sonra
gelen
isimler
nekra
olursa
yüklem/haber,
belirsiz
belirsiz
olduklarından
olduklarından
belirtme
belirtme
sıfatları
sıfatları
için
için
ayrıca
ayrıca
yukarıdaki
yukarıdaki
ölçütler
ölçütler
Türkçede
Türkçede
sayı
sayı
sıfatları,
sıfatları,
isimlerden
isimlerden
önce
önce
gelerek
gelerek
onlara
onlara
sıfat
sıfat
Türkçede
sayı
sıfatları,
isimlerden
önce
gelerek
sıfat
karĢılık ikinci
örnekte
sıfat
değil
isim
cümlesinin
öznesi
olanonlara
mübteda
marife
olursa
nitelenen/mevsuf
isim
olurlar.
Bu
durumda
işaret
ismi,
birinci
örnekte sıfat
karĢılık
karĢılık
ikinci
ikinci
örnekte
örnekte
sıfat
sıfat
değil
değil
isim
isim
cümlesinin
cümlesinin
öznesi
öznesi
olan
olan
mübteda
mübteda
38
38
olurlar.
BuBu
yüzden
dilimizin
cümle
yapısında,
bütün
sıfatlara
aynı
verilmiĢtir.
verilmiĢtir.
Belirtme
Belirtme
sıfatları
sıfatları
sıra
sıra
ile
ile
iĢaret
iĢaret
(im)
(im)
sıfatları,
sıfatları,
Türkçede
Türkçede
bu
bu olur.
olurlar.
olurlar.
Bu
yüzden
yüzden
dilimizin
dilimizin
cümle
cümle
yapısında,
yapısında,
bütün
bütün
sıfatlara
sıfatlara
aynı
aynı
olurlar.
yüzden
dilimizin
cümle
bütün
sıfatlara
olmasına
karşılık
ikinci
örnekte
sıfat yapısında,
değil
isim cümlesinin
öznesi
olanaynı
mübteda
olur.
Örnek:Bu
40
olur.
olur.
Örnek:
Örnek:
zamanda
önad
Bu
durum
Türkçenin
dil
yapısından
404040
Örnek:
ev,
ev,
şu şu
ağaç,
ağaç,
oönad
çocuk
o denmiĢtir.
çocuk
örneklerindeki
örneklerindeki
sıfatlardır.
sıfatlardır.
BuBu
sıfatlar
aynı
aynı
Ģekilde
Ģekilde
zamanda
zamanda
önad
denmiĢtir.
denmiĢtir.
Bu
Bu
durum
durum
Türkçenin
Türkçenin
dil
dil
yapısından
yapısından
zamanda
önad
denmiĢtir.
Bu
durum
dil
yapısından
ِ‫ى ِذه‬Türkçenin
ِ‫ِذه‬sıfatlar
ُ
‫ي‬
‫ب‬
‫ا‬
‫ذ‬
‫ى‬
/
ُ
‫ي‬
‫ب‬
‫ل‬
‫ا‬
‫ا‬
‫ذ‬
‫ى‬
Bu
ev/
Bu
bir
evdir;
‫ة‬
‫ر‬
‫ج‬
‫ش‬
/
‫ة‬
‫ر‬
‫ٍّج‬
‫الش‬
‫ى‬
Bu
ağaç/
Bu
ْ
َ
َ
ٌ
ُ
َ
ٌ َْ َ ُُُ
َ
َ
ْ‫ى َذىا َذبايَ ب ي‬/َُ/ُ
ِ
ِ
ِ
ِ
ِ
ِ
ِ
ِ
َ
َ
َ
َ
Bu
ev/
Bu
bir
evdir;
Bu
ağaç/
Bu
bir ağaçtır.
‫َى َذَىا َذاالْبَايْلْب‬Bu
Busondan
ev/
ev/Bu
Bubir
birevdir;
evdir;dil
‫ج‬
‫ش َش‬grubundan
‫َىذَىهذ‬/ُ‫َرة‬/‫ٍّج‬
‫الش‬
‫ذَىهذهالش‬olmasından
‫ َى‬Bu
Buağaç/
ağaç/
Bu
Bu
ٌ‫َرةٌَجَرة‬iĢaret
َ‫ه‬iĢaret
kaynaklanmaktadır.
eklemli
ٌ ٌَْda
َ sıfat
َ ُ ُْ‫ي‬Çünkü
َْsıfat
َkonumundadırlar.
َُ‫ٍّجَرة‬
َ sıfatlarından
Arapçada
Arapçada
da
konumundadırlar.
Ancak
Ancak
sıfatlarından
sonra
sonra
kaynaklanmaktadır.
kaynaklanmaktadır.
Çünkü
Çünkü
sondan
sondan
eklemli
eklemli
dil
dil
grubundan
grubundan
olmasından
olmasından
39
kaynaklanmaktadır.
Çünkü
sondan
eklemli
grubundan
olmasından
39 dil
ِ
çocuk/
O bir
çocuktur.
bir ağaçtır. ‫ ُى َو ط ْف ٌل‬/‫ ُى َو الِطٍِّْف ُل‬OO
çocuk/
O bir
çocuktur.
3939
bir
birağaçtır.
ağaçtır.‫َوط ْفطٌلْف ٌل‬yan
‫ُى َوُى‬/‫ ُل‬/‫طٍّالْفطٍُّلْف‬ögeleri
‫ ُى َوُى َوال‬OOçocuk/
çocuk/
OObir
birçocuktur.
çocuktur.
dolayı
cümlenin
önce,
esas
ögeleri
sonra
gelen
gelen
isimler
isimler
nekra
nekra
olursa
olursa
yüklem/haber,
yüklem/haber,
marife
marife
olursa
olursa
nitelenen/mevsuf
nitelenen/mevsuf
dolayı
dolayı
cümlenin
cümlenin
yan
yan
ögeleri
ögeleri
önce,
önce,
esas
esasgelerek
ögeleri
ögeleri
sonra
sonragelme
gelme
Türkçede
sıfatları,
isimlerden
önceönce
gelerek
onlara
sıfat
olurlar.
Bugelme
yüzden dilimidolayı
cümlenin
yan
ögeleri
önce,
esas
ögeleri
sonra
gelme
Türkçede
sayı sayı
sıfatları,
isimlerden
onlara
sıfat
40 onlara
Türkçede
Türkçede
sayı
sayı
sıfatları,
sıfatları,
isimlerden
isimlerden
önce
önce
gelerek
gelerek
onlara
sıfat
sıfat
zin
cümle
yapısında,
bütün
sıfatlara
aynı
zamanda
önad
denmiştir.
Bu
durum
Türkçenin
durumundadır.
Arapçada
ise
tam
tersine
esas
öge
olan
mevsuf
önce,
yan
isim
isim
olurlar.
olurlar.Bu
Bu
durumda
durumda
iĢaret
iĢaret
ismi,
ismi,
birinci
birinci
örnekte
örnekte
sıfat
sıfat
olmasına
olmasına
durumundadır.
durumundadır.
Arapçada
Arapçada
ise
tam
tam
tersine
tersine
esas
esas
öge
öge
olan
olan
mevsuf
mevsuf
önce,
önce,
yan
yan dodurumundadır.
Arapçada
iseise
tam
tersine
esas
öge
olan
mevsuf
önce,
yan
olurlar.
Budilyüzden
dilimizin
cümle
yapısında,
bütün
sıfatlara
aynı
yapısından
kaynaklanmaktadır.
Çünkü
sondan
eklemli
dil grubundan
olmasından
olurlar.
olurlar.
Bu
Bu
yüzden
yüzden
dilimizin
dilimizinBu
cümle
cümle
yapısında,
yapısında,
bütün
bütünögelerinde
sıfatlara
sıfatlara aynı
aynı
öge
olan
sıfat
sonra
gelmektedir.
farklılık
diğer
cümle
layı
cümlenin
yan
ögeleri
önce, esas
ögeleri
sonra
gelme
durumundadır.
Arapçada ise tam
40
öge
öge
olan
olan
sıfat
sıfat
sonra
sonra
gelmektedir.
gelmektedir.
Bu
Bu
farklılık
farklılık
diğer
diğer
cümle
cümle
ögelerinde
ögelerinde
öge
olan
sıfat
sonra
gelmektedir.
Bu
farklılık
diğer
cümle
ögelerinde
zamanda
önad
denmiĢtir.
Bu4040durum
Türkçenin
dil
yapısından
tersine önad
esas
ögedenmiĢtir.
olan
mevsuf önce,
yandurum
öge
olan sıfat
sonra gelmektedir.
Bu farklılık diğer
zamanda
zamanda
önad
denmiĢtir.
Bu
Bu
durum
Türkçenin
Türkçenin
dil
dil yapısından
yapısından
olduğu
gibi
özellikle
sayılarda
da
böyledir.
Örnek:
olduğu
olduğu
gibi
gibi
özellikle
özellikle
sayılarda
sayılarda
da
böyledir.
böyledir.
Örnek:
Örnek:
olduğu
gibi
özellikle
sayılarda
dada
böyledir.
Örnek:
cümle
ögelerinde
olduğu
gibi
özellikle
sayılarda
da böyledir. olmasından
Örnek:
kaynaklanmaktadır.
Çünkü
sondan
eklemli
dil
grubundan
35 35kaynaklanmaktadır.
kaynaklanmaktadır.
Çünkü
sondan
sondan
dil
grubundan
grubundan
olmasından
Hatîb
Hatîb
el-Kazvînî,
el-Kazvînî,
Telhîsu’l-Miftâh,
Telhîsu’l-Miftâh,
Huzur
Huzur
Yayınevi,
2012,
2012,
s. 182.
s. ُ‫ة‬182.
Dört
mevsim:
‫اسمَوم َموِاس ِاسم َم‬
‫وُِع‬Çünkü
‫اعرمابَْورمب‬On
iki
ay:
‫را‬Yayınevi,
‫ ْراه‬eklemli
‫شرا َهش‬eklemli
‫رَعشرَشهشَر‬Ġstanbul,
‫ْنِثاعشْنَا‬Ġstanbul,
‫اِثعا‬İkinci
sezon:
‫َّانِيَّانِةي‬
‫الةث‬olmasından
ِ‫ اْن‬dil
ِ‫ا‬İkinci
ِ‫اسم‬
ِ‫َّانِيةَُّانال‬
َ‫ اَ اَلْمرحل‬haraَ
َ
Dört
Dört
mevsim:
mevsim:
‫ع‬
‫ب‬
‫ر‬
‫ب‬
‫ا‬
‫ر‬
‫ا‬
On
On
iki
iki
ay:
ay:
‫ه‬
‫ا‬
‫ر‬
‫ش‬
‫ر‬
‫ْن‬
‫ا‬
‫ث‬
‫ث‬
İkinci
sezon:
sezon:
‫ي‬
‫ة‬
ً
36 36
Dört
mevsim:
On
iki
ay:
İkinci
sezon:
Dört
mevsim:
‫ع‬
On
iki
ay:
‫ع‬
İkinci
sezon:
‫ث‬
َ
َ
ُ
ُ
َ
َ
َ
َ
َ
َ
َ
َ
ْ
ْ
ُ
َ s. 211.
َُْ ْ104;
َ َ‫لْ اَلمْْرَماَلْحرلََمحةُْلرَةَُْحاللَثَالةُث‬Kırk
dolayı
cümlenin
ögeleri
önce,
esas
sonra َ gelme
َAnlatım,
َ َُ ََُْ s.
ً َ Dilbilgisi,
ََ َ ögeleri
ْ ًَDilbilgisi,
َ
BozBoz
vd.
vd.
Yazılı
Yazılı
ve Sözlü
veyan
Sözlü
Anlatım,
s. 104;
Gencan,
Gencan,
s. 211.
َ
َ
ً
dolayı
cümlenin
cümlenin
yan ögeleri
ögeleri önce,
önce, esas
esas ögeleri
ögeleri sonra
sonra gelme
gelme
41
41
37 37dolayı
41
mi:
Kırk
harami:
‫رابرعب اوعرابنَوْرعبنَوُعش ِنقوشيًَِّنقايًّشاِقَش‬yan
41‫ا‬Arapça-Türkçe
ًّ‫ِقاي‬41
Doğan
Doğan
(C),
(C),
Arapça-Türkçe
Bağlaçlar,
Bağlaçlar,
s.
32;
s.
32;
Demir,
Demir,
Nurettin
Nurettin
vd.,
vd.,
Türkçe
Türkçe
Biçim
Biçim
Kırk
Kırk
harami:
harami:
‫ا‬
Kırk
harami:
‫ي‬
َ
َ
َ
ًّ َ ََ َ ُ َ َُْ َُْise
durumundadır. Arapçada
ْ tam tersine esas öge olan mevsuf önce, yan
durumundadır.
durumundadır.
Arapçada
Arapçada
isetam
tamsıfatlar
tersine
tersine
esas
esas
öge
öge
olan
olanmevsuf
mevsuf
önce,
yan
yan
Bilgisi,
Bilgisi,
s. 40;
s. 40;
Yukarıdaki
örneklerdeise
Türkçe
italik
olarak
verildi.
Adı
geçenönce,
sayıların
tamamı
Yukarıdaki
örneklerde
Türkçe
sıfatlar
italik
olarak
verildi.
Adı
38
Yukarıdaki
Yukarıdaki
örneklerde
örneklerde
Türkçe
Türkçe
sıfatlar
sıfatlar
italik
italik
olarak
olarak
verildi.
verildi.
Adı
Adı
Yukarıdaki
örneklerde
Türkçe
sıfatlar
italik
olarak
verildi.
Adı
öge38 Demir,
olan
sıfat
sonra
gelmektedir.
Bu
diğer
cümle
ögelerinde
niteleme
sıfatı
olduklarından,
Türkçe
öğrenenler
açısından
rahatlık
ve kolaylık
söz konuDemir,
Nurettin
Nurettin
vd.
vd.
Türkçe
Türkçe
Biçim
Biçim
Bilgisi,
Bilgisi,
s.farklılık
40.
s.
40.
öge
öge
olan
olansıfat
sıfatsonra
sonra
gelmektedir.
gelmektedir.
Bu
BuTürkler
farklılık
farklılık
diğer
diğercümle
cümle
ögelerinde
ögelerinde
geçen
sayıların
tamamı
niteleme
sıfatı
olduklarından,
Türkçe
öğrenenler
sudur.
Ancak
Arapça
öğrenmek
isteyen
her gördükleri
sayıya
sıfat diyemezler.
geçen
geçen
sayıların
sayıların
tamamı
tamamı
niteleme
niteleme
sıfatı
sıfatı
olduklarından,
olduklarından,
Türkçe
Türkçe
öğrenenler
öğrenenler
geçen
sayıların
tamamı
niteleme
sıfatı
olduklarından,
Türkçe
öğrenenler
olduğu
gibi
özellikle
sayılarda
da
böyledir.
Örnek:
Mesela
birinci
örnekte
dört,
mevsimin
sıfatı
değil
isim
tamlamasının
tamlanan
olduğu
olduğu
gibi
gibiözellikle
özellikle
sayılarda
sayılarda
da
daböyledir.
böyledir.Örnek:
Örnek:Arapça öğrenmek kısmıdır.
açısından
rahatlık
ve
kolaylık
söz
konusudur.
Ancak
açısından
açısından
rahatlık
rahatlık
ve
ve
kolaylık
kolaylık
söz
söz
konusudur.
konusudur.
Ancak
Ancak
Arapça
Arapça
öğrenmek
öğrenmek
ِ
açısından
rahatlık
ve
kolaylık
söz
konusudur.
Ancak
Arapça
yandan on
kırk
değil
temyizidir.
Sadece
ikinci, sezonun
DörtÖte
mevsim:
‫ ِاس َم‬iki,
‫ ُع َم َو‬ayın,
‫ِ اَْرب‬On
ikidaay:haraminin
‫ َع َشَر َش ْهًرا‬sıfatı
‫ اثْنَا‬İkinci
sezon:
‫الثَّانِي‬öğrenmek
ُ‫ة‬sezon:
ُ‫َّانِثايَلْةَّانَِمي ْةر َحلَة‬
ِ
ِ
ِ
َ
َ
Dört
Dört
mevsim:
mevsim:
‫م‬
‫اس‬
‫م‬
‫اس‬
‫و‬
‫م‬
‫و‬
‫م‬
‫ع‬
‫ب‬
‫ر‬
‫ع‬
‫ا‬
‫ب‬
‫ر‬
On
‫ا‬
On
iki
iki
ay:
ay:
‫ا‬
‫ر‬
‫ه‬
‫ا‬
‫ر‬
‫ش‬
‫ه‬
‫ش‬
‫ر‬
‫ش‬
‫ر‬
‫ع‬
‫ش‬
‫ع‬
‫ا‬
‫ْن‬
‫ث‬
‫ا‬
‫ا‬
‫ْن‬
‫ث‬
İkinci
‫ا‬
İkinci
sezon:
‫ْرلَ َةُحلَةُالث ال‬sıfatın
‫ اَلْ َامَلْْرَمَح‬yeri
َ
َ
ُ
ُ
sıfatı olmakla
Türkçeَ َile
benzerlik
arz
etmektedir.
Sıra
sayıları
denen birinci
bu
yapı,
َ
َ
َ
َ
َ
َ
َ
ْ
ْ
isteyen
Türkler
her
gördükleri
sayıya
sıfat
diyemezler.
Mesela
ْ
ْ
َ
َ
ُ
َ
ُ
َ
َ
َ
َ
َ
ً
ً
َ
َ
isteyen
isteyen
Türkler
her
her
gördükleri
gördükleri
sayıya
sayıya
sıfat
sıfat
diyemezler.
diyemezler.
Mesela
Mesela
birinci
birinci
41Türkler
isteyen
Türkler
her
gördükleri
sayıya
sıfat
diyemezler.
Mesela
birinci
ِ
Kırk harami:dışında,
‫َن َشقيًّا‬her
‫ُعو‬41َ‫َْرب‬iki
‫ا‬
gösterir. Burada bile Türkçe önad mevsuftan önce, Arapça
41
Kırk
Kırk
harami:
harami:
‫َش ِقَيًّشاِقيًّا‬dilde
‫و َن‬sıfatı
‫ْربَاَُْعربَوُعَن‬benzerlik
َ‫ ا‬sonra
örnekte
dört,
mevsimin
değil
isim
tamlamasının
tamlanan
kısmıdır.
sıfat
nitelediği
isimden
gelmektedir.
örnekte
örnekte
dört,
dört,
mevsimin
mevsimin
sıfatı
sıfatı
değil
değil
isim
isim
tamlamasının
tamlamasının
tamlanan
tamlanan
kısmıdır.
kısmıdır.
örnekte
dört, mevsimin
sıfatıTürkçe
değil isim
tamlamasının
tamlanan
kısmıdır.
Yukarıdaki
örneklerde
sıfatlar
italik olarak
verildi.
Adı
11Adı
11
Yukarıdaki
Yukarıdaki
örneklerde
örneklerde
Türkçe
Türkçesıfatı
sıfatlar
sıfatlar
italik
italik
olarak
olarakverildi.
verildi.
Adı
Öte
yandan
on
iki,
ayın,
kırk
da
haraminin
değil
temyizidir.
Sadece
Öte
Öte
yandan
yandan
on
on
iki,
iki,
ayın,
ayın,
kırk
kırk
da
da
haraminin
haraminin
sıfatı
sıfatı
değil
değil
temyizidir.
temyizidir.
Sadece
Sadece
Öte
yandan
on
iki,
ayın,
kırk
da
haraminin
sıfatı
değil
temyizidir.
Sadece
geçen sayıların tamamı niteleme sıfatı olduklarından, Türkçe öğrenenler
geçen
geçen
sayıların
sayıların
tamamı
tamamı
niteleme
niteleme
sıfatı
sıfatı
olduklarından,
olduklarından,
Türkçe
Türkçeöğrenenler
öğrenenler
ikinci,
sezonun
sıfatı
olmakla
Türkçe
ile
benzerlik
arz
etmektedir.
Sıra
37)Doğan
(C),
Arapça-Türkçe
Bağlaçlar,
s.
Demir,
Nurettin
vd.,
Türkçe
Biçim Bilgisi,
s. 40;
ikinci,
ikinci,
sezonun
sezonun
sıfatı
olmakla
olmakla
Türkçe
Türkçe
ile
ile
benzerlik
benzerlik
arz
arz
etmektedir.
etmektedir.
Sıra
Sıra
ikinci,
sezonun
sıfatı
olmakla
ile32;
benzerlik
arz
etmektedir.
Sıra
açısından
rahatlık
vesıfatı
kolaylık
sözTürkçe
konusudur.
Ancak
Arapça
öğrenmek
açısından
açısından
rahatlık
rahatlık
ve
ve
kolaylık
kolaylık
söz
söz
konusudur.
konusudur.
Ancak
Ancak
Arapça
Arapça
öğrenmek
öğrenmek
38)Demir,
Nurettin
vd.
Türkçe
Biçim
Bilgisi,
s.
40.
sayıları
denen
bu bu
yapı,
sıfatın
yeri
dıĢında,
her
iki
dilde
benzerlik
sayıları
sayıları
denen
denen
yapı,
yapı,
sıfatın
sıfatın
yeri
yeri
dıĢında,
dıĢında,
her
her
iki
dilde
dilde
benzerlik
benzerlik
sayıları
denen
yapı,
yeri
dıĢında,
her
ikiiki
dilde
benzerlik
isteyen
Türkler
herbubu
gördükleri
sıfat
diyemezler.
Mesela
birinci
39)Gencan,
Dilbilgisi,
s.sıfatın
211.sayıya
isteyen
isteyenTürkler
Türklerher
hergördükleri
gördüklerisayıya
sayıyasıfat
sıfatdiyemezler.
diyemezler.Mesela
Meselabirinci
birinci
40)Gencan, Dilbilgisi, s. 210; Boz vd, Yazılı ve Sözlü Anlatım, 103; Atabay, Neşe, Özel, Sevgi, Çam,
örnekte dört, mevsimin
sıfatı
değil
isim
tamlamasının
tamlanan
kısmıdır.
Ayfer,
Türkçesinin
Sözdizimi,
TDK
Yayınları,
Ankara Üniversitesi
Basımevi,
Ankara-1981,
örnekte
örnektedört,
dört,Türkiye
mevsimin
mevsimin
sıfatı
sıfatı
değil
değilisim
isim
tamlamasının
tamlamasının
tamlanan
tamlanan
kısmıdır.
kısmıdır.
39
3939
Dilbilgisi,
s.
211.
s.
15;
Hatiboğlu,
Türkçenin
Sözdizimi,
s.
25:
Enfel
Doğan,
Türkçe
Cümle
Bilgisi-I,
Anadolu
Üniver39Gencan,
Gencan,
Gencan,
Dilbilgisi,
Dilbilgisi,
s.211.
211. da haraminin sıfatı değil temyizidir. Sadece
Gencan,
Dilbilgisi,
s. s.211.
Öte
iki,Yayını
ayın,
kırk
40 yandan onsitesi
no:
2461,
Eskişehir,
2012,
s. 31.
40
40
Öte
Öte
yandan
yandan
on
on
iki,
iki,
ayın,
ayın,
kırk
kırk
da
da
haraminin
haraminin
sıfatı
sıfatı
değil
değil
temyizidir.
temyizidir.
Sadece
Sadece
40Gencan, Dilbilgisi, s. 210; Boz vd, Yazılı ve Sözlü Anlatım, 103; Atabay, NeĢe, Özel,
Gencan,
Gencan,
Dilbilgisi
Dilbilgisi
s.210
210
; ;Boz
Boz
vd,
vd,
Yazılı
Yazılı
veSözlü
Sözlü
Anlatım,
Anlatım,
103
103
; ;Atabay,
Atabay,
NeĢe,
NeĢe,
Özel,
Özel,
Gencan,
Dilbilgisi
, s., ,s.210
; Boz
vd,
Yazılı
veveSözlü
Anlatım,
103
; Atabay,
NeĢe,
Özel,
ikinci,
sezonun
sıfatı
olmakla
Türkçe
ile benzerlik
arz etmektedir.
Sıra
Sevgi,
Çam,
Ayfer,
Türkiye
Türkçesinin
Sözdizimi,
TDK
Yayınları,
Ankara
Üniversitesi
Sevgi,
Sevgi,
Çam,
Çam,
Ayfer,
Ayfer,
Türkiye
Türkiye
Türkçesinin
Türkçesinin
Sözdizimi,
Sözdizimi,
TDK
TDK
Yayınları,
Yayınları,
Ankara
Ankara
Üniversitesi
Üniversitesi
Sevgi,
Çam,
Ayfer,
Türkiye
Türkçesinin
Sözdizimi,
TDK
Yayınları,
Ankara
Üniversitesi
ikinci,
ikinci,sezonun
sezonunsıfatı
sıfatıolmakla
olmaklaTürkçe
Türkçeileilebenzerlik
benzerlikarz
arzetmektedir.
etmektedir.Sıra
Sıra
Basımevi,
Ankara-1981,
s. 15;
Hatiboğlu,
Sözdizimi
s.
Enfel
Doğan,
Basımevi,
Basımevi,
Ankara-1981,
Ankara-1981,
s.15;
15;
Hatiboğlu,
Hatiboğlu,
Türkçenin
Türkçenin
Sözdizimi
Sözdizimi
, s., 25:
s.25:
s.25:
25:
Enfel
Enfel
Doğan,
Doğan,
sayıları
denen
bu yapı,
sıfatın
yeri Türkçenin
dıĢında,
her
iki, , dilde
benzerlik
Basımevi,
Ankara-1981,
s. s.15;
Hatiboğlu,
Türkçenin
Sözdizimi
Enfel
Doğan,
sayıları
sayıları
denen
denenAnadolu
bubu yapı,
yapı,
sıfatın
sıfatınYayını
yeri
yeri dıĢında,
dıĢında,
her
her iki
iki2012
dilde
dilde
benzerlik
Türkçe
Cümle
Bilgisi-I,
Üniversitesi
no:
2461,
EskiĢehir,
, ,s.s,.benzerlik
31.
Türkçe
Türkçe
Cümle
Cümle
Bilgisi-I,
Bilgisi-I,
Anadolu
Anadolu
Üniversitesi
Üniversitesi
Yayını
Yayını
no:
no:
2461,
2461,
EskiĢehir,
EskiĢehir,
2012
2012
,s31.
.s.31.
31.
Türkçe
Cümle
Bilgisi-I,
Anadolu
Üniversitesi
Yayını
no:
2461,
EskiĢehir,
2012
41
4141
ARAPÇA SIFAT TAMLAMALARININ TÜRKÇE İLE KARŞILAŞTIRILMASI
49
II.ARAPÇA SIFAT TAMLAMALARININ TÜRKÇE İLE KARŞILAŞTIRILMASI
Arapçada sıfat, niteleyeceği ismi ya aralarındaki bir ilgiden dolayı ya da gerçek anlamda niteler.42 Nitelemede cinsiyet, sayı, i’rab43 ve belirtili olup olmama gibi durumlar
önem arz eder. Arapça isimler ister canlı-akıllı ister cansız/akılsız olsun görünürde birer
cinsiyete tabidirler.44 Bu durumda adı geçen isimlere getirilecek sıfatların cinsiyet bakımından mevsuflarına uyumu gerekir. Akıllı varlıklar söz konusu olduğunda dört yerde
uyum gerekli iken akılsızlarda daha az sayıda uyum şartı aranır. Sayılarına göre varlıkların sıfatları değişmekte, sıfat nitelediği varlığın sayısını ifade edecek şekilde gelme durumundadır. Kısaca Arapçada sıfat tamlaması hem şekil hem de cümledeki konuma bağlı
bir yapı
ikenisimler
Türkçe sıfat
cümledeki
mevkiine bağlıdır. olmaları veya
Tekil
sıfattamlaması
olduklarında
müĢtak/türemiĢ
45
isimler
sıfat
olduklarında
müĢtak/türemiĢ
türemiĢ1.Tekil
isim
yorumlanabilmeleri
Tekil isimolmaları
ve sıfatıveya
için
Akıllıgibi
Varlıklarda
Sıfat
Tamlamasıgerekir.
45 belirtisiz olma durumlarına göre
varlıklar,
tekil, çoğul,
eril, dişil,
belirtili
türemiĢAkıllı
isim
gibi getirmeye
yorumlanabilmeleri
gerekir.
Tekil ifade
isim ve
sıfatı
için
ayrıca
bir
sayısı
gerek
yoktur.
Birveya
varlığı
eden
isimle
sıfatları tarafından nitelenirler. Arapça sıfatlar Türkçeden farklı olarak ikil, cinsiyet ve
ayrıca
bir bağlı
sayısı
getirmeye
yoktur.
Bir bir
varlığı
eden isimle
sıfatı
yapılarından
anlaĢılırlar.
Ayrıca
bir değişik
sayısı
getirilirse,
nitelenen
isme
iradeye
çoğul
durumlarıngerek
her
birisinde
şekildeifade
nitelenmektedir.
sıfatıolur.
yapılarından
anlaĢılırlar.
Ayrıca bir sayısı
getirilirse, eril/müzekker,
nitelenen isme
sıfat
Adı geçen
isimler nekra/belirsiz,
marife/belirli,
a. Tekil/Müfret İsimlerde Sıfat Tamlamsı
sıfat olur.
geçen
isimler
nekra/belirsiz,
marife/belirli,
eril/müzekker,
diĢil/müennes
olma
durumlarına
göre nitelenirler.
Ayrıca
tekil
isim
TekilAdı
isimler
sıfat olduklarında
müştak/türemiş
olmaları veya
türemiş
isim gibi
yorum-
lanabilmeleri olma
gerekir. durumlarına
Tekil isim ve sıfatı
için
ayrıca bir sayısı
getirmeye
yoktur.
diĢil/müennes
göre
nitelenirler.
Ayrıca
tekilgerek
isim
belirsiz
olduğunda hem
tekil, hem de
cümle
Ģeklinde sıfat
tamlaması
ile
Bir varlığı ifade eden isimle sıfatı yapılarından anlaşılırlar. Ayrıca bir sayısı getirilirse,
45
nitelenen
isme
sıfathem
Adı geçen
nekra/belirsiz,
eril/müzekker,
belirsiz
olduğunda
hemisimler
de cümle
Ģeklindemarife/belirli,
sıfat tamlaması
ile
nitelenebilir.
Örnek:
Iolur.tekil,
dişil/müennes olma durumlarına göre nitelenirler. Ayrıca tekil isim belirsiz olduğunda
nitelenebilir.
ٍÖrnek:
‫ِم ْن ََْن‬de‫َّك ُل‬cümle
‫ َش‬Iَ‫ْركِي يَت‬şeklinde
‫ اَلْ َعلَ ُم الت‬sıfat tamlaması
Türk bayrağı,
bir yıldız
veI aydan
hem‫ٍل‬tekil,
ile nitelenebilir.
Örnek:
َ‫م َو ِىال‬hem
Türk bir
bayrağı,
yıldız
yıldız vebir
aydan
oluşur.ve aydan
oluĢur. ‫ اَلْ َعلَ ُم الت ْركِي يَتَ َش َّك ُل ِم ْن ََْن ٍم َو ِىالٍَل‬Türk bayrağı,
ِ
ِ
ِ
ِ
Akıllıdüşman,
düĢman,
câhil
dosttan
daha46iyidir.46
câhil
dosttan
daha iyidir.
oluĢur. ‫صد ٍيق َجاى ٍل‬
َ ‫ َع ُد ٌّو َعاق ٌل ََْي ٌر م ْن‬Akıllı
ِ ‫ِد ٍيق ج‬örnekte
Birinci
marife/belirli,
ikincidosttan
örnekte daha
ikişer iyidir.
sıfatla 46
mevsufun
‫اى ٍل‬
‫ص‬
‫ََْي ٌر ِم ْن‬sıfatla
‫ٌّو َعاقِ ٌل‬mevsuf
‫ َع ُد‬Akıllı
düĢman, câhil
َörnekte
َ
Birinci
sıfatla
mevsuf
marife/belirli,
ikinci
örnekte
ikiĢerTürktamamı nekra/belirsiz gelmiştir. Bu durum Arapçada zaruri bir uyumu gerektirirken
çeyemevsufun
çevrildiğinde
bu fark
belli
olmamaktadır.
Sanki iki örnek
arasında
fark
yokmuş
Birinci
örnekte
sıfatla
mevsuf
marife/belirli,
ikinci
örnekte
ikiĢer gibi
sıfatla
tamamı
nekra/belirsiz
gelmiĢtir.
Bu
durum
Arapçada
bir durum söz konusudur. Örn: II
sıfatla bir
mevsufun
nekra/belirsiz
gelmiĢtir.
Bu durum
Arapçada
zaruri
uyumutamamı
gerektirirken
Türkçeye
çevrildiğinde
bu fark
belli
41)Doğan (E), Cümle Bilgisi-I s. 32.
zaruri
birHişâm,
uyumu
gerektirirken
Türkçeye
çevrildiğinde
bu durum
fark
belli
olmamaktadır.
Sanki
iki örnek
arasında
fark
yokmuĢ
gibi bir
sözYıldız,
42)İbn
Katru’n-Nedâ,
s. 311; Hifnî
Bey Nâsif
vd.,
ed-Durûsu’n-Nahviyye
III.
59; İşler,
Çeviri Kılavuzu, s. 30; er-Râcihî, et-Tatbîku’n-Nahviyyu, s. 429.
olmamaktadır.
konusudur.
Örn:Sanki
II iki örnek arasında fark yokmuĢ gibi bir durum söz
43)İ’rab: Türkçede kelimenin aldığı yapım ve çekim eklerinin yerine Arapçada kelime sonlarının cümledeki konuma
vb. yapılarla değişmesine denir.
ِ‫ت الطَّال‬IIgöre
ِ
konusudur.
Örn:
ْ‫ َكافَأ‬hareke
‫ب َى َذا‬
Bu (erkek) öğrenciyi ödüllendirdim; ‫اجتَ َه َد‬
ُ
ْ ‫الَّذي‬
َ
44)Hifnî Bey Nâsif vd., ed-Durûsu’n-Nahviyye, IV. 77.
ِ ‫ َكافَأْت ال‬Bu (erkek)s. öğrenciyi
‫ب ى َذا‬
ödüllendirdim; ‫اجتَ َه َد‬
‫الَّ ِذي‬
45)er-Râcihî,
432.
ُ baĢarılı oldu;
ْ Beş
َ ‫طَّال‬et-Tatbîku’n-Nahviyyu,
ْ‫َكافَأ‬
Çalışkan َ öğrenci
‫ت طُالَّبًا َخَْ َسة‬
ً
ُ
46)İşler, Yıldız, Arapça Çeviri Kılavuzu, s. 70.
Çalışkan öğrenci
baĢarılı oldu; ً‫ت طُالَّبًا َخَْ َسة‬
Beş
ُ ْ‫َكافَأ‬
ödüllendirdim.47
ِ
‫ب‬
ُ ‫ََنَ َح الطَّال‬
ِ
‫ب‬
ُ ‫ََنَ َح الطَّال‬
öğrenciyi
öğrenciyi
47
ödüllendirdim.
Birinci örnekte sıfat iĢaret ismi, ikincide ismi mevsul48, üçüncüde
48
Birincibir
örnekte
sıfatÖdüllendirilen
iĢaret ismi, ikincide
ismi mevsul
üçüncüde
ise belirsiz
sayıdır.
öğrencinin
erkek ,ve
belirli
yazılmıĢ olsaydı söz konusu iki durumu bu Ģekilde bilmemiz imkansız
olurdu.
Ör: IIIBirinci
Birinci
örnekte
örnekte
sıfatla
sıfatla
mevsuf
mevsuf
marife/belirli,
marife/belirli,
ikinci
ikinci
örnekte
örnekte
ikiĢer
ikiĢer
nde
döndürüleceğiniz
günden
çindeAllah’a
Allah’a
döndürüleceğiniz
günden
mevsufun tamamı olurdu.
nekra/belirsiz
gelmiĢtir. Bu durum Arapçada
Ör:
III
ِ‫اهلل‬sıfatla
َّ‫ َوات‬İçinde
sıfatla
nekra/belirsiz
nekra/belirsiz
gelmiĢtir.
BuBu
durum
durum
Arapçada
Arapçada
‫ اِىل‬mevsufun
‫ فِ ِيو‬mevsufun
‫يَ ْوًما تُ ْر َج ُعو َن‬tamamı
‫ُقوا‬tamamı
Allah’a gelmiĢtir.
döndürüleceğiniz
günden
bir uyumuَ gerektirirken
Türkçeye
çevrildiğinde
bu
fark
belli
ِ
ِ
ِ‫اهلل‬
ِ
‫ىل‬
‫وًما‬Türkçeye
İçinde
Allah’abudöndürüleceğiniz
günden
ْ َ‫ َواتَّ ُقوا ي‬çevrildiğinde
َ ‫تُ ْر َج ُعو َن فيو ا‬Türkçeye
49
zaruri
zaruribirbiruyumu
uyumugerektirirken
gerektirirken
çevrildiğinde
bufark
farkbelli
belli
sakının!
ile
nitelenmesine
örnektir.
Bu
cümlede
e
ile
nitelenmesine
örnektir.
Bu
cümlede
aktadır. Sanki iki örnek arasında
fark yokmuĢ gibi bir durum söz
49
50 / Yrd.
Doç.
Dr.
Cemal
EKEV
AKADEMİ
DERGİSİ
sakının!
olmamaktadır.
olmamaktadır.
Sanki
Sanki
iki
iki
örnek
örnek
arasında
arasında
fark
fark
yokmuĢ
yokmuĢ
gibi
gibi
bir
bir
durum
durum
söz
söz
yazılmıĢ
olsaydı
söz
konusu
iki
durumu
bu
Ģekilde
bilmemiz
imkansız
Bu
âyet, tekil
ismin
cümle IŞIK
ile
nitelenmesine
örnektir.
Bu
cümlede
tümleci
olur.
Arapçada
sıfat
dezarf
zarf
tümleci
olur.
Arapçada
sıfat
dur.
Örn:
II
Bu âyet, tekil
cümle
ile nitelenmesine
örnektir. Bu cümlede
konusudur.
konusudur.
Örn:
Örn:
olurdu.
Ör:
IIIII II
geçen
tamlaması
Türkçede
zarf ismin
tümleci
olur.
Arapçada
sıfat
iki
dil
arasında
böyle
ِ‫الطَّال‬sıfat
ِ
ِ
iki
dil
arasında
böyle
َّ
َّ
ْ
‫ا‬lı‫ َذ‬olduğundan
‫ َى‬olduğundan
‫ب‬
‫ت‬
‫أ‬
‫ف‬
‫ا‬
‫ك‬
Bu
(erkek)
öğrenciyi
ödüllendirdim;
‫د‬
‫ه‬
‫ت‬
‫اج‬
‫ي‬
‫ذ‬
‫ل‬
‫ا‬
‫ب‬
‫ال‬
‫ط‬
‫ال‬
‫ح‬
‫َن‬
َ
َ َ َْ
ُ َ َ ِ ِ َّ geçen
َ َ ِ َّ ِ َّ olur.
َ
ُ
ِ ‫الِالط‬günden
ِ‫تَنفَأْ الف‬
tamlaması
Türkçede
zarf
Arapçada
sıfat
Bu
öğrenciyi
ödüllendirdim;
‫اهللا َى َذا‬
‫بَذ‬
‫ال َى‬Ģartlarına
‫ب‬
‫تطَِّيوالِالاِ َط‬
‫فَجأُْعَكوُا‬sıfat
‫ا‬Bu
(erkek)
öğrenciyi
ödüllendirdim;
ödüllendirdim;
‫َه َد‬tümleci
‫اجت‬
‫ي‬
‫يل‬
‫بذ ا‬
‫ىل‬
‫ تَُكْر‬bağlı
‫ا‬Bu
‫(ًم‬erkek)
‫(يَ ْو‬erkek)
‫اتَّ ُقوا‬olduğundan
‫ َو‬öğrenciyi
İçinde
Allah’a
döndürüleceğiniz
َ
َ‫ََن‬
ُ
ْ‫اجتَ َه َد‬
ْ ‫ذ‬böyle
tamlaması
Ģekil
iki
dil
arasında
َ
ُ‫بَّال ال‬
ُ َّ‫َح ََنَال َحط‬Çalışkan
َ
Arapçasında
gün
kelimesinden
sonra
in Arapçasında gün kelimesinden sonra
47
başarılı
oldu; ‫الَّبا َخَْسة‬Ģartlarına
öğrenciyi
ödüllendirdim.
n öğrenci öğrenci
baĢarılı
oldu;
Beş
öğrenciyi
bağlı
olduğundan
iki dil arasında böyle
ُ ْ‫ َكافَأ‬Beş
ً ُ‫ت ط‬
49 tamlaması ً Ģekil
َ Arapçasında
farklılıklar
oluĢmaktadır.
Örneğin
gün
kelimesinden
sonra
sakının!
ْ
ْ
eğiniz
cümlesi
sıfat
olmasına
karĢılık
Çalışkan
Çalışkan
öğrenci
öğrenci
baĢarılı
baĢarılı
oldu;
oldu;
‫ة‬
‫س‬
‫َخ‬
‫ة‬
‫س‬
‫َخ‬
‫ا‬
‫َّب‬
‫ال‬
‫ط‬
‫ا‬
‫َّب‬
‫ال‬
‫ط‬
‫ت‬
‫أ‬
‫ف‬
‫ت‬
‫ا‬
‫ك‬
‫أ‬
BeşBeş
öğrenciyi
eceğiniz
cümlesi
sıfat
olmasına
karĢılık
ُ
ُ
َ
َْ
َْ
َ
ً
ً
ُ
ُ
ً
Birinci örnekte sıfat işaret ismi, ikincide
ismiً mevsulَ‫ف‬48‫َكا‬, üçüncüde
iseöğrenciyi
belirsiz bir saَ
َ
47
farklılıklar
oluĢmaktadır.
Örneğin
Arapçasında
gün
kelimesinden
dirdim.
yıdır.
Ödüllendirilen
öğrencinin
erkek
ve
belirli
olduğunu
Arapça
şeklinden
anlamak sonra
gelen
İçinde
Allah’a
döndürüleceğiniz
cümlesi
sıfat
olmasına
karĢılık
yazılmıĢ
olsaydı
söz
konusu
iki
durumu
bu
Ģekilde
bilmemiz
imkansız
Bu âyet,
47olmuĢtur.
47 tekil ismin cümle ile nitelenmesine örnektir. Bu cümlede
ğinden
zarf
tümleci
olmuĢtur.
tiğinden
zarf
tümleci
ödüllendirdim.
ödüllendirdim.
48 söz konusu
mümkündür.
Fakat
bu ifade
Türkçe döndürüleceğiniz
yazılmış olsaydı
iki sıfat
durumu
bu şekildekarĢılık
gelen
İçinde
Allah’a
cümlesi
olmasına
Birinci örnekte
sıfat
iĢaret
ismi,
ikincide
ismi
mevsul
, üçüncüde
Türkçede
fiilin
zamanını
ifade
ettiğinden
zarf
tümleci
olmuĢtur.
olurdu.
Ör:
III
sıfat
tamlaması
Türkçede
zarf
tümleci
olur.
Arapçada
sıfat
48
48
doktor,
ağrıdan
bağıran
kız
doktor,
ağrıdan
bağıran
kız
‫َ َح‬Bayan
‫ ف‬Bayangeçen
bilmemiz
imkansız
olurdu.
Ör:
IIIismi,
Birinci
Birinci
örnekte
örnekte
sıfat
sıfat
iĢaret
iĢaret
ismi,
ikincide
ikincide
ismi
ismi
mevsul
mevsul, üçüncüde
, üçüncüde
Türkçede
fiilin
zamanını
ifade
ettiğinden
zarf
tümleci
olmuĢtur.
irsiz bir
sayıdır.
Ödüllendirilen
erkek
ve
49
ِ ‫اتَّ ُقوفاَحي و‬Bayan
İçinde
Allah’a
döndürüleceğiniz
tamlaması
bağlı
olduğundan
ikibelirli
dil günden
arasında
böyle
‫اَلَ ِل‬
‫اهللَِر ُخ ِم َن‬
‫ص‬
‫ج ُعطَّبِويبَنةُ فِ ِيوط ْف‬Ģartlarına
doktor,
ağrıdan
bağıran
kızsakının!
‫َو‬öğrencinin
İçinde
Allah’a
döndürüleceğiniz
günden
ْ belirsiz
ً‫لَاِة‬Ģekil
َ‫ىل ت‬
ْ cümle
َْ ََÖdüllendirilen
َ‫صًماُ تُ ْرال‬
َ bir
iseَgetirilen
ise
belirsiz
bir
sayıdır.
sayıdır.
Ödüllendirilen
öğrencinin
öğrencinin
erkek
erkek
ve
ve
belirli
belirli
sme
cümle
Ģeklindeki
sıfata
ismegetirilen
Ģeklindeki
sıfata
ِ ‫حص‬örnektir.
ِ ‫ ْاَل‬mümkündür.
‫ِم َن‬cümle
‫ ُخ‬Örneğin
‫صَر‬
‫ةُ ِط‬Fakat
Bayan
ağrıdan
Bu âyet,anlamak
tekil ‫َل‬ismin
Bu doktor,
cümlede geçen
sıfat tamlanu Arapça
Ģeklinden
Türkçe
ْ َ‫ ت‬ileً‫ْفلَة‬nitelenmesine
َ َ َ‫ف‬ifade
َ‫ُ الطَّبِيب‬bu
50 َ
49 oluĢmaktadır.
farklılıklar
Arapçasında
gün
kelimesinden
sonrabağıran kız
çocuğunu
muayene
etti.
Tekil
isme
getirilen
cümle
Ģeklindeki
sıfata
sakının!
olduğunu
olduğunu
Arapça
Ģeklinden
Ģeklinden
anlamak
anlamak
mümkündür.
mümkündür.
Fakat
Fakat
buşartlarına
bu
ifade
ifade
Türkçe
Türkçe
ümlenin
nesnesi,
ağrıdan
bağıran
ara
masıArapça
Türkçede
zarf
tümleci
olur.
Arapçada
sıfat
tamlaması
şekil
bağlı
olduğuncümlenin
nesnesi,
ağrıdan
bağıran
ara
50
çocuğunu
muayene
etti.
Tekil
isme
getirilen
cümle
Ģeklindeki
gelen
Allah’a
döndürüleceğiniz
cümlesi
sıfat
olmasına
karĢılık
danİçinde
iki dil
arasında
böyle
farklılıklar
oluşmaktadır.
Örneğin
Arapçasında
gün
kelimesin- sıfata
baĢka
bir örnek.
kız
çocuğunu
cümlenin
nesnesi,
ağrıdan örnektir.
bağıran Bu
ara cümlede
Bu
âyet,
tekilolabilir.
ismin
cümle ile
nitelenmesine
ilin
benzeĢtiği
yerlere
örnek
dilin
benzeĢtiği
yerlere
ihî,
et-Tatbîku’n-Nahviyyu,
s.örnek
432.
den sonra
gelen
İçindeolabilir.
Allah’a döndürüleceğiniz cümlesi sıfat olmasına karşılık Türkçede
45 45
baĢka
bir
örnek.
kız
çocuğunu
cümlenin
nesnesi,
ağrıdan bağıran ara
Türkçede
fiilin
zamanını
ifade
ettiğinden
zarf
tümleci
olmuĢtur.
er-Râcihî,
er-Râcihî,
et-Tatbîku’n-Nahviyyu,
et-Tatbîku’n-Nahviyyu,
s. 432.
s. 432.
Yıldız,
Arapça
Çeviri
Kılavuzu,
s. 70.
fiilin
zamanını
ifade
ettiğinden
zarf
tümleci
cümlesi
de
nesnenin
sıfatıdır.
Ġki dilin
benzeĢtiği
yerlere
örnek
olabilir.
geçen
sıfat
tamlaması
Türkçede
zarfolmuştur.
tümleci
olur.
Arapçada sıfat
46
46
t Tamlamsı
fat
Tamlamsı
ĠĢler,
ĠĢler,
Yıldız,
Yıldız,
Arapça
Arapça
Çeviri
Çeviri
Kılavuzu,
Kılavuzu,
70.
s. 70.
ihî,
et-Tatbîku’n-Nahviyyu,
433.
ِ s.‫ص‬sıfatıdır.
de
Ġki
dilinağrıdan
benzeĢtiği
yerlere
örnek
‫ ْاَلَ َِل‬cümlesi
‫َن‬Ģekil
‫ُخ ِم‬s.‫صَر‬
‫ ت‬Ģartlarına
‫ ِط ْفلَة‬nesnenin
‫ الطَّبِيبَة‬bağlı
ُ
‫ فَ َح‬Bayan
Bayan
doktor,
ağrıdan
bağıran
kız olabilir.
doktor,
bağıran
kız çocuğunu
muً
ُ
47 47
َ
ْ
َ
tamlaması
olduğundan
iki
dil
arasında
böyle
er-Râcihî,
er-Râcihî,
et-Tatbîku’n-Nahviyyu,
et-Tatbîku’n-Nahviyyu,
s.
433.
s.
433.
mevsûl:
Hint-Avrupa
dil
grubuna
ait
dillerde
yan
cümleyi
ana
cümleye
bağlayan
50
b.
İkil/Tesniye
İsimlerde
Sıfat
Tamlamsı
tesniye
olarak
alırlar.
Ġster
ayene
etti.
Tekil
isme
getirilen
cümle
şeklindeki
sıfata
başka
bir
örnek.
kız
çocuğunu
ersıfatlarını
sıfatlarını
tesniye
olarak
alırlar.
Ġster
48 48
ĠsmiĠsmi
mevsûl:
Hint-Avrupa
Hint-Avrupa
dil dil
grubuna
ait
dillerde
ait dillerde
yanyan
cümleyi
cümleyi
anaana
cümleye
cümleye
bağlayan
bağlayan
50 grubuna
dır. Ġngilizce
vemevsûl:
Almancada
Relative
diye
bilinir.
Arapçadan
Türkçeye
farklılıklar
oluĢmaktadır.
Örneğin
Arapçasında
gün
kelimesinden
sonra
b. İkil/Tesniye
İsimlerde
Sıfat
Tamlamsı
çocuğunu
muayene
etti.
Tekil
isme
getirilen
cümle
Ģeklindeki
cümlenin
nesnesi,
ağrıdan
bağıran
ara
cümlesi
de nesnenin
sıfatıdır.
İki dilinsıfata
benzeştiği
Arapça
tesniye/ikil
isimler
sıfatlarını
tesniye
olarak
alırlar.
Ġster
z
konusu
olsun,
ikil
isimlerde
sayı,
bir
bir
yapıdır.
yapıdır.
Ġngilizce
Ġngilizce
ve
ve
Almancada
Almancada
Relative
Relative
diye
diye
bilinir.
bilinir.
Arapçadan
Arapçadan
Türkçeye
Türkçeye
söz
konusu
olsun,
ikil
isimlerde
sayı,
en -en, -an diyeyerlere
tercüme
edilir.
örnek olabilir.
Arapça
tesniye/ikil
isimler
sıfatlarını
tesniye
olarak
gelen
İçinde
Allah’a
döndürüleceğiniz
cümlesi
sıfat
olmasına
karĢılık
çevrilirken
çevrilirken
-en,
-an
-an
diye
diye
tercüme
tercüme
edilir.
edilir. cümlenin
baĢka akılsız
bir-en,
örnek.
kız
çocuğunu
nesnesi,
ağrıdan
bağıran
araalırlar. Ġster
isterse
varlıklar
söz
konusu
olsun,
ikil
isimlerde
sayı,
aakıllı
mevsuf
arasında
uyum
gereklidir.
Bu
tla mevsuf arasında uyum
gereklidir.
Bu
akıllı
isterse
akılsız
varlıklar
söz
konusu
olsun,Bu
ikil isimlerde sayı,
Türkçede
fiilin
zamanını
ifade
ettiğinden
zarf
tümleci
olmuĢtur.
cümlesi
de
nesnenin
sıfatıdır.
Ġki
dilin
benzeĢtiği
yerlere
örnek
olabilir.
b.sıfat
İkil/Tesniye
İsimlerde
Sıfat
Tamlamsı
belirlilik,
cinsiyet
ve
i‟rabta
sıfatla
mevsuf
arasında
uyum
gereklidir.
ksik
tamlaması
olmaz.
eksikolduğunda
olduğunda
sıfat
tamlaması
olmaz.
ِ ‫حص‬i‟rabta
belirlilik,
ve
sıfatla
mevsuf
arasında
uyum
Bu
Arapça
sıfatlarını
tesniye
olarak
alırlar.
İster
akıllı
istersegereklidir.
akılsız
‫ ْاَلَ َِل‬veya
‫ ِم َن‬tesniye/ikil
‫ ُخ‬bir
‫صَر‬
‫ ِط‬isimler
doktor,
ağrıdan
bağıran
kız
َ‫ْفل‬cinsiyet
ً‫ة‬İsimlerde
ُ‫ة‬eksik
ْ َ‫ ت‬kaçı
َ َ َ‫ ف‬Bayan
َ‫ُ الطَّبِيب‬
ِْ‫انِب ال‬
özelliklerden
biri
olduğunda
sıfat
tamlaması
olmaz.
ِ َّ‫طَّاَلالِبط‬örneğinde
b.
İkil/Tesniye
Sıfat
Tamlamsı
‫ال‬
niteleyen
iki
çalışkan
‫انُم الْْج‬
‫ل‬
‫ا‬
örneğinde
niteleyen
iki
çalışkan
َ َ َ varlıklar söz konusu olsun, ikil isimlerde
sayı, belirlilik, cinsiyet ve i’rabta sıfatla mevsuf
özelliklerden
biriِ veya
bir kaçı eksik olduğunda sıfat tamlaması olmaz.
arasında
uyumtesniye/ikil
gereklidir.
özelliklerden
biri veya
bircümle
kaçıiki
eksik
olduğunda
sıfat tamçocuğunu
muayene
Tekil
isme
getirilen
Ģeklindeki
Mesela iki
çalışkan
öğrenci
‫ِان‬etti.
‫ ْجتَ ِه َد‬50‫ُم‬Bu
‫ اَلطَّالِب‬örneğinde
niteleyen
çalışkan
Arapça
isimler
sıfatlarını
tesniye
olarak
alırlar. sıfata
Ġster
ْ‫ان ال‬
َ
in
yüklemine
dönüĢür.
Tekil
yapı
iken
inin yüklemine dönüĢür. Tekil yapı iken
14
ِ
ِ
ِ
Mesela
iki çalışkan
örneğinde
niteleyen
iki çalışkan
laması olmaz.
Mesela
iki çalışkanöğrenci
öğrenci ‫جتَ ِه َدان‬
örneğinde niteleyen
iki çalışْ‫ اَلطَّالبَان ال‬ağrıdan
ْ ‫ ُم‬olsun,
baĢka
bir örnek.
kız
çocuğunu
cümlenin
nesnesi,
bağıran
ara
akıllı
isterse
akılsız
varlıklar
söz
konusu
ikilyapı
isimlerde
sayı,
14
14
sıfatı
belirsiz
olursa
isim
cümlesinin
yüklemine
dönüĢür.
Tekil
iken
i çalışkandır
ikil
yapı
nci
çalışkandır
olur.Türkçede
Türkçede
ikil
yapı
kanolur.
sıfatı
belirsiz
olursa
isim
cümlesinin yüklemine dönüşür. Tekil yapı iken cümle olur.
sıfatı
belirsiz
olursa
cümlesinin
yüklemine
dönüĢür.
Tekil
cümlesi
de
nesnenin
sıfatıdır.
Ġkiisim
dilin
benzeĢtiği
yerlere
örnek
olabilir.
belirlilik,
cinsiyet
ve
i‟rabta
sıfatla
mevsuf
arasında
uyum
gereklidir.
Bu yapı iken
ِ ‫ اَلطَّالِب‬İki
çalışkandır
olur.
Türkçede
ikil yapı
olmadığından
cümle olur. ‫ان ُُْمتَ ِه َد ِان‬
İkiöğrenci
öğrenci
çalışkandır
olur. Türkçede
ikil yapı ismin önüne
َ gerekiyor.
gerekiyor.
Halbuki
caikiikisıfatı
sıfatıgetirmek
getirmek
Halbuki
ِ gerekiyor.
ِ ‫طَّالِب‬eksik
ayrıca
ikicümle
sıfatı
getirmek
Arapçada
tesniye/ikil
isim,
getirilen
özelliklerden
biri
veya
bir
olduğunda
sıfat tamlaması
olmaz.
olur.
‫ان‬
‫ُُْمتَ ِه َد‬kaçı
‫ان‬
İki
öğrenci
olur.sonuna
Türkçede
ikil yapı
َ‫ا‬harfler
nûn
harfleriyle
yapılır.
Adı
geçen
isimleçalışkandır
beraber
sayısını
da
ifade
َ ‫ل‬Halbuki
b.
İkil/Tesniye
İsimlerde
Sıfat
Tamlamsı
olmadığından
ismin
önüne
ayrıca
iki
sıfatı
getirmek
gerekiyor.
Halbuki
(‫ ا‬-(‫ن‬
(‫(ي‬-‫ني‬-)‫ن‬yâelif-nûnveya
veya
yâ-nûn
harfleriyle
yapılır. Adı geçen harfler isimle beraber
nagetirilen
getirilen
‫ ا‬-)‫ن‬elif-nûn
)ikielif-nûn
veya
) ‫ِان‬yâِ ‫ اَلطَّالِب‬örneğinde
Mesela
çalışkan
öğrenci
‫تَ ِه َد‬önüne
‫لْ ُم ْج‬getirmeye
‫ان ا‬
niteleyen
iki çalışkan
ettiklerinden
ayrıca
iki
sayıismin
sıfatını
gerek
yoktur.
Örnek:
َ ayrıca
olmadığından
iki
sıfatı
getirmek
gerekiyor.
Arapça
tesniye/ikil
isimler
tesniye
olarak
alırlar.
Ġster Halbuki
sayısını
da
ifade
ettiklerinden
ayrıca
ikisıfatlarını
sayı
sıfatını
getirmeye
gerek
yoktur.
Arapçada tesniye/ikil isim, sonuna getirilen (‫ ا‬-‫ )ن‬elif-nûn veya (‫ي‬-‫ )ن‬yâ- Örnek:
51
51
ِ akılsız
ِ ‫ معلٍّم‬İki
ِ ْ َ‫َد ٍّر َست‬Arapçada
ِ ْ isim
bayan
vesonuna
erkek
öğretmen.
ٍّ‫َعل‬varlıklar
‫ي‬
‫م‬/
‫َم‬tesniye/ikil
‫م‬/
bayan
ve
erkek
öğretmen.
akıllı belirsiz
isterse
olsun,
ikil(‫ ا‬-isimlerde
sıfatı
yüklemine
dönüĢür.
Tekil
yapı sayı,
iken
isim,konusu
getirilen
‫ )ن‬elif-nûn
veya (‫ي‬-‫ )ن‬yâَ‫ي ُم َد ٍّر َست‬
ُ ‫ان‬olursa
ُ ‫ان‬cümlesinin
َ َ ُ İki söz
. 70.
49
s.2/Bakara/
70.
281.
ِ ‫طَّالِب‬i‟rabta
47)er-Râcihî,
s. 433. mevsuf
belirlilik,
cinsiyet
sıfatla
arasında
gereklidir.
Bu
cümle
olur.
‫ ِان‬et-Tatbîku’n-Nahviyyu,
‫ ُمت ِهد‬ve
‫ان‬
çalışkandır
olur.uyum
Türkçede
ikil
yapı
Örnekte
cinsiyeti
ve
sayısı
kelimeye
eklenen
50
َ ‫ اَل‬İki öğrenci
49 َ َُْöğretmenlerin
ĠĢler-Yıldız, Arapça
Kılavuzu,
70.grubuna ait dillerde yan cümleyi ana cümleye bağlayan bir yapıdır.
2/Bakara/
281.s.dil
48)İsmi Çeviri
mevsûl:
Hint-Avrupa
50 biri veya bir kaçı eksik olduğunda sıfat tamlaması olmaz.
özelliklerden
İngilizce
ve Almancada
Relative Çeviri
diye
Arapçadan
Türkçeye
-en, -an
diye tercüme
ĠĢler-Yıldız,
Arapça
Kılavuzu,
s. 70.
harflerle
sağlanmıĢ
oluyor.
Ġki bilinir.
ismin
yalın
hâl, çevrilirken
–i
ve –e
hâlinde
olmadığından
ismin önüne
ayrıca
iki
sıfatı
getirmek
gerekiyor.
Halbuki
edilir.
ِ ‫ان الْمجتَ ِه َد‬
ِ ‫ اَلطَّالِب‬örneğinde niteleyen iki çalışkan
Mesela
iki çalışkan
öğrenci ‫ان‬
olduklarını
ayrıca
gerekiyor.
Türkçe
ْ ُ getirilen
َ Buna(‫ ا‬karĢılık
49)2/Bakara/
281. belirtmek
Arapçada
tesniye/ikil
isim, sonuna
-‫ )ن‬elif-nûn
veyakarĢılıkları
(‫ي‬-‫ )ن‬yâ50)İşler-Yıldız, Arapça Çeviri Kılavuzu, s. 70.
tek
birbelirsiz
formdaolursa
gelmiĢtir.
ikil isim
ve sıfatının
yalınTekil
hâli yapı
elifleiken
(‫)ا‬,
sıfatı
isim Arapça
cümlesinin
yüklemine
dönüĢür.
49
51)Sînî vd. Arabiyyetu’l-Muyessere, s. 113.
2/Bakara/ 281.
1515
ِ ‫طَّالِب‬isim
diğer
hallerin
ve
sıfatların
sonlarınaolur.
yâ (‫)ي‬
harfi eklenmesi
50
cümle
olur. Arapça
‫ ِان‬tamamı
‫ان ُُْمتَ ِه َد‬
öğrenci
çalışkandır
Türkçede
ikil yapı
ĠĢler-Yıldız,
Çeviri
Kılavuzu,
s. 70.
َ ‫ اَل‬İki
15
ile sağlanır.
olmadığından ismin önüne ayrıca iki sıfatı getirmek gerekiyor. Halbuki
Tesniye isimlere getirilecek sıfatların cümle olması durumunda
15
Örnekte öğretmenlerin
ve sayısıgerek
kelimeye
ayrıca iki sayıcinsiyeti
sıfatını getirmeye
yoktur.eklenen
Örnek:
eraber sayısını ettiklerinden
da ifade
harflerle sağlanmıĢ
Ġki
ِ oluyor.
ِ ismin yalın hâl, –i ve –e 51hâlinde
ِ ْ َ‫م َد ٍّر َست‬/
ِ ْ ‫م َعلٍّم‬/
‫ي‬
k yoktur. Örnek:
ُ ‫ي ُم َد ٍّر َستَان‬
َ ُ ‫ ُم َعلٍّ َمان‬İki bayan ve erkek öğretmen.
olduklarını ayrıca belirtmek gerekiyor. Buna karĢılık Türkçe karĢılıkları
ğretmen.51
Örnekte öğretmenlerin cinsiyeti ve sayısı kelimeye eklenen
tek bir
formda
gelmiĢtir.
Arapça ikil isim
ve sıfatının
yalın hâli elifle (‫)ا‬, 51
ARAPÇA
SIFAT
TAMLAMALARININ
TÜRKÇE
İLE KARŞILAŞTIRILMASI
harflerle
sağlanmıĢ
oluyor.
Ġki
ismin
yalın
hâl, –i ve –e hâlinde
yısı kelimeye eklenen
diğer hallerin tamamı isim ve sıfatların sonlarına yâ (‫ )ي‬harfi eklenmesi
ayrıca belirtmek
Buna
karĢılık
Türkçe
karĢılıkları
âl, –i ve –e olduklarını
hâlindeöğretmenlerin
Örnekte
cinsiyeti vegerekiyor.
sayısı kelimeye
eklenen
harflerle
sağlanmış
oluile sağlanır.
yor.tek
İki bir
ismin
yalın
hâl,
–i
ve
–e
hâlinde
olduklarını
ayrıca
belirtmek
gerekiyor.
Buna
Ģılık Türkçe karĢılıklarıformda gelmiĢtir. Arapça ikil isim ve sıfatının yalın hâli elifle (‫)ا‬,
Tesniye
getirilecek
sıfatların
cümle
karşılık
Türkçeisimlere
karşılıkları
tek bir formda
gelmiştir.
Arapçaolması
ikil isimdurumunda
ve sıfatının yalın
diğer
hallerin
tamamıtamamı
isim ve
sonlarına
harfieklenmesi
eklenmesi
hâlielifle
elifle (‫)ا‬
isimsıfatların
ve sıfatların
sonlarına yâ
yâ (‫ )ي‬harfi
ının yalın hâli
, diğer hallerin
adı ile
geçen
isimlerin diğer isim çeĢitlerinde olduğu gibi nekra/belirsiz
sağlanır.
ile sağlanır.
yâ (‫ )ي‬harfi eklenmesi
olması,Tesniye
getirilecek
da sayı
ve diğer
Ģartlardurumunda
bakımında
isimleresıfatın
getirilecek
sıfatların
cümle olması
adı nitelenen
geçen isimlerin
Tesniye isimlere
getirilecek
sıfatların
cümle olması
durumunda
diğer isim çeşitlerinde
olduğu 52
gibi
nekra/belirsiz
olması, getirilecek
sıfatın da
sayı ve
isimle
uyumlu olması gerekir.
diğer şartlar bakımında nitelenen isimle uyumlu olması gerekir.52
adı geçen isimlerin diğer isim çeĢitlerinde olduğu gibi nekra/belirsiz
mle olması durumunda
ِ ِ
ِ ْ َ‫َّاس يَس ُقو َن وو َج َد ِم ْن ُدوِنِِم ْامرأَت‬
‫ود ِان‬
َ ‫ي تَ ُذ‬
ََ
ْ ِ ‫َولَ َّما َوَرَد َماءَ َم ْديَ َن َو َج َد َعلَْيو اََّمةً م َن الن‬
َ ُ
olması,
getirilecek
sıfatın
da
sayı
ve diğer Ģartlar
bakımında
nitelenen
uğu gibi nekra/belirsiz
Medyen
geldiğinde,
davarlarınıdavarlarını
sulayan bir insan
topluluğubir
buldu.insan
Onlardan
Medyensuyuna
suyuna
geldiğinde,
sulayan
hayvanlarını
alıkoyan
iki 52
kadın gördü.53
isimle
uyumlusudan
olması
gerekir.
ar bakımındabaşka,
nitelenen
topluluğu
buldu. ayette
Onlardan
başka, hayvanlarını
sudanikialıkoyan
iki kadın
Yukarıdaki
geçen
sıfat tamlamasının
ِِ‫ن دوِن‬hayvanlarını
ِ ‫ يس ُقو َن ووج َد‬sudan
ِalıkoyan
ِ ‫ين وج َد علَي‬kadın
ِ ‫ي تَ ُذود‬
ِ
ِ
‫ان‬
‫َت‬
‫أ‬
‫ر‬
‫ام‬
‫م‬
‫م‬
‫َّاس‬
‫ن‬
‫ال‬
‫ن‬
‫م‬
‫ة‬
‫م‬
‫ا‬
‫و‬
‫د‬
‫م‬
‫اء‬
‫م‬
‫د‬
‫ر‬
‫و‬
‫ا‬
َّ
َ
ْ
ً
53
َ
َ nitelenen
ْ َ ْ ُ ُismin
ْ َ َ َ َgetirilen
ْ َhem
َ
َ َ َ َ َ َeklerle
َ َ deْ sıfatının
َ ‫ َولَ َّم‬açıkça göَ ikil olduğu,
Arapçasında hem
gördü.
iken
bu ifade Türkçeye
iki sayısı iledavarlarını
çevrilmektedir. Ayrıca
örnekte
Medyen
suyuna ancak
geldiğinde,
sulayan
birgeçen
insan
‫ َولَ َّما َوَرَد َماءَ َم ْد‬rülmekte
Yukarıdaki
ayette
geçen
hayvanlarını
sudan
alıkoyan
iki
kadın
iki kadın ifadesi, cümlenin nesnesi olduğundan yâ harfi ilavesi ile gelmiştir.
ı sulayan birtopluluğu
insan buldu. Onlardan başka, hayvanlarını sudan alıkoyan iki kadın
sıfat tamlamasının Arapçasında hem nitelenen ismin hem de sıfatının ikil
53
gördü.
udan alıkoyan iki
kadın
c. Çoğul/Cemi’
İsimlerde Sıfat Tamlaması
olduğu, getirilen eklerle açıkça görülmekte iken bu ifade Türkçeye ancak
54
ArapçadaYukarıdaki
çoğul, ikiden ayette
fazla sayıya
sahiphayvanlarını
her şey için getirilir.
Türkçede
ses uyumugeçen
sudan
alıkoyan
iki kadın
55
iki sayısı
ile
çevrilmektedir.
Ayrıca
örnekte
geçen
iki
kadın
na bağlı olarak tek tip çoğul ekine karşılık Arapçada üç türlü çoğul
yapısıifadesi,
vardır. Bun56
sıfat
tamlamasının
Arapçasında
nitelenen ismin
hem deikisi
sıfatının
dan alıkoyanların
iki
kadın
tamlamaları da çoğulun
şeklinehem
göre yapılmaktadır.
Çoğulların
kurallı,ikil
cümleninsıfat
nesnesi
olduğundan yâ harfi
ilavesi
ile
gelmiĢtir.
57
diğeri
tek bir getirilen
kuralı olmayan
çoğul
şeklidir.
Kurallı çoğulların
akıllı
eril varlıklara
olduğu,
eklerle
açıkça
görülmekte
iken bubiri
ifade
Türkçeye
ancak
min hem de sıfatının
ikil
getirilen cem’u’l-müzekkeri’s-sâlim, diğeri ise akıllı dişil varlıklara getirilen cem’u’lc.müennesi’s-sâlimdir.
Çoğul/Cemi’
İsimlerde
Sıfat
Tamlaması
iki ancak
sayısı ile Tek
çevrilmektedir.
Ayrıca
geçen
iki akılsız
kadınhem
ifadesi,
bir kuralı olmayan
çoğul örnekte
cem’u’t-teksîr
ise hem
de
u ifade Türkçeye
akıllı varlıklara getirilebilen çoğul şeklidir. Kurallı iki çoğula aynı zamanda cem’u’t-tas-
cümlenin
nesnesi olduğundan yâ harfi ilavesi ile gelmiĢtir.
58
eçen iki kadın
ifadesi,
hîh denir.
Kurallı çoğulların kendilerine has ayrı ayrı sıfat şekillerine karşılık kırık çoğul denen cem’u’t-teksîr’in tek bir şekli bulunmamaktadır. Kırık çoğul isim akıllı varlık
c. sıfatı
Çoğul/Cemi’
Sıfatvarlığın
Tamlaması
akıllı çoğul, İsimlerde
gayru
akil/akılsız
sıfatı ise müfred-müennes/tekil ve
Sînîolduğunda
vd. Arabiyyetu’l-Muyessere,
s. 113.
52
dişil olur.Silsile-en-Nahv,
Ayrıca çoğul isimlerin
El-Hâmid,
III. 170.sıfat tamlamaları cümledeki konumlarına göre değişiklik
53
28/ gösterirler.
Kasas /23. İsmin her hâli için farklı şekiller söz konusudur.
elmiĢtir.51
51
52)El-Hâmid,
III. 170.
Sînî vd.Silsile-en-Nahv,
Arabiyyetu’l-Muyessere,
s. 113.
52 Kasas /23.
53)28/
El-Hâmid, Silsile-en-Nahv, III. 170.
53
54)El-Hâmid,
Silsile-en-Nahv,
II. 108.
28/ Kasas
/23.
55)Boz vd, Yazılı ve Sözlü Anlatım, 101; Gencan, Dilbilgisi, s. 93.
56)Yıldız, Musa, Ceviz, Nurettin, Gündüzöz, Soner, İlahiyat Fakülteleri İçin Arapçaya Giriş (İkinci
Kitap), Ankara 2012, s. 29.
16
57)El-Hâmid, Silsile-en-Nahv, III. 175.
58)El-Hâmid, Silsile-en-Nahv, III. 176.
16
16
l denenisim
cem’u’t-teksîr’in
tek bir Ģekli
bulunmamaktadır.
Kırık
çoğul varlığın
akıllı
akıllı
varlık
varlık
olduğunda
sıfatı
sıfatı
akıllı
akıllı
çoğul,
çoğul,
gayru
gayru
akil/akılsız
akil/akılsız
varlığın
olduğu
gibiolduğunda
Arapçada
yalın
halde,
isimde
herhangi
birherhangi
llı Türkçede
varlıkisim
olduğunda
sıfatı
akıllı
çoğul,
gayru
akil/akılsız
varlığın
Türkçede
olduğu
gibi
Arapçada
yalın
halde,
isimde
herhangi
birbir bir
Türkçede
olduğu
gibi
Arapçada
yalın
halde,
isimde
Türkçede
olduğu
gibi
Arapçada
yalın
halde,
isimde
herhangi
akıllı varlık olduğunda
sıfatı
akıllı
çoğul,
gayruyalın
akil/akılsız
varlığın
Türkçede
olduğu
gibi
Arapçada
halde,
isimde
herhangi
birbir
Türkçede
olduğu
gibi
Arapçada
yalın
halde,
isimde
herhangi
sıfatı
sıfatıise
ise
müfred-müennes/tekil
müfred-müennes/tekil
ve
veyalın
diĢil
diĢil
olur.
olur.
Ayrıca
Ayrıca
çoğul
çoğul
isimlerin
isimlerin
sıfat
sıfat
olmaz.
Yukarıdaki
birinci
örnekte
hâlde
ismin
tabiî
hâli,
eĢiklik
müfred-müennes/tekil
ve
diĢil
olur.
Ayrıca
çoğul
isimlerin
sıfat
değiĢiklik
olmaz.
Yukarıdaki
birinci
örnekte
yalın
hâlde
ismin
tabiî
hâli,
değiĢiklik
olmaz.
Yukarıdaki
birinci
örnekte
yalın
hâlde
ismin
tabiî
hâli,
değiĢiklik
olmaz.
Yukarıdaki
birinci
örnekte
yalın
hâlde
ismin
tabiî
hâli,
ise müfred-müennes/tekil
ve konumlarına
diĢil
olur.
Ayrıca
çoğul
isimlerin
sıfat
değiĢiklik
olmaz.
Yukarıdaki
birinci
örnekte
yalın
hâlde
ismin
tabiî
hâli,
değiĢiklik
olmaz.
Yukarıdaki
birinci
örnekte
yalın
hâlde
ismin
tabiî
hâli,
tamlamaları
tamlamaları
cümledeki
cümledeki
konumlarına
göre
göre
değiĢiklik
değiĢiklik
gösterirler.
gösterirler.
Ġsmin
Ġsmin
her
her
ci
örnekte
hem
isim
hem
de
sıfatı
ismin
–e
halinde
yâ
almıĢtır.
aları
cümledeki
konumlarına
göre
değiĢiklik
gösterirler.
Ġsmin
her
ikinci
örnekte
hem
isim
hem
de
sıfatı
ismin
–e
halinde
yâ
almıĢtır.
ikinci
örnekte
hem
isim
hem
de
sıfatı
ismin
–e
halinde
yâ
almıĢtır.
ikinci
örnekte hem
isim hem göre
de sıfatı
ismin –e
halinde yâ
almıĢtır.
amaları
cümledeki
konumlarına
değiĢiklik
gösterirler.
Ġsmin
her
52
/farklı
Yrd.
Doç.
Dr.
Cemal
IŞIK
EKEV
AKADEMİ DERGİSİ
ikinci
örnekte
hem
isim
hem
de de
sıfatı
ismin
–ehâli
halinde
yâ yâ
almıĢtır.
ikinci
örnekte
hem
isim
hem
sıfatı
ismin
–e
halinde
almıĢtır.
hâli
hâli
için
için
farklı
Ģekiller
Ģekiller
söz
söz
konusudur.
konusudur.
Cem’u’l-müennes
isimlerin
sıfatı:
Ref‟/yalın
damme
(ُ),
farklı
Ģekiller
söz
konusudur.
Cem’u’l-müennes
isimlerin
sıfatı:
Ref‟/yalın
hâli
damme
(ُ),
Cem’u’l-müennes
isimlerin
sıfatı:
Ref‟/yalın
hâli
damme
Cem’u’l-müennes
isimlerin sıfatı: Ref‟/yalın hâli damme
(ُ), (ُ),
çin farklı Ģekiller
söz konusudur.
60
Cem’u’l-müennes
isimlerin
sıfatı:
Ref‟/yalın
hâli
damme
((‫)و‬,
ُ),
Cem’u’l-müennes
sıfatı:
Ref‟/yalın
hâli
damme
(ُ),
Cem’u’l-müzekker
Cem’u’l-müzekker
isimlerin
isimlerin
sıfatı:
sıfatı:
Ref‟/yalın
Ref‟/yalın
hâlinde
hâlinde
vâv
vâv
(‫)و‬,
60 60 60 hâlinde vâv (‫)و‬,
Türkçede
olduğu gib
gi
r hâlleri
kesrahâlleri
(kesra
ُ) ile(kesra
gelmektedir.
Örnek:
Türkçede
olduğu
Cem’u’l-müzekker
isimlerin
sıfatı:
Ref‟/yalın
diğer
hâlleri
ُ)
ileile
Örnek:
diğer
(gelmektedir.
ُ)gelmektedir.
ile
gelmektedir.
Örnek: hâlinde vâv
diğer
hâlleri
kesra
(
ُ)
Örnek:
Cem’u’l-müzekker
isimlerin
sıfatı:
Ref’/yalın
diğer
hâllerin
tama60
60
Cem’u’l-müzekker
isimlerin
sıfatı:
Ref‟/yalın
hâlinde
vâv
(‫)و‬,
59
59
hâlleri
kesra
(ُ)(ُ)
ileile
gelmektedir.
hâlleri
kesra
gelmektedir.
Örnek:
59harfi
diğer
diğer
hâllerin
hâllerin
tamamında
tamamında
yâyâ
(‫)ي‬
harfi
ِ diğer
ِ Örnek:
ِ ‫اتِ الن‬
ِ Örnek:
59(‫)ي‬
değiĢiklik olmaz.
olmaz. Yukarıdak
Yukarıda
‫ات نَ ِشيطَا‬
‫ات‬
ُ
bayangetirilir.
mühendisler
geldigetirilir.
;getirilir.
‫ات‬
‫َّشيَس‬
‫اتَِهال;ْنن ِد‬
‫اتماِلْهالُنمدِِد‬
llerin
yâ
harfi
getirilir.
Örnek:
harfi
Örnek:
َ‫َّشيط‬
ِÖrnek:
ِْ‫َّشيُِسيرطَال‬
ِ(‫)ي‬
ِ‫اتُم‬
ِ‫نْم ِد َشسيرَكاَلْر‬değiĢiklik
ٌ tamamında
ْmında
َ‫ُمِدنَهَوْنسِشِد‬Çalışkan
‫اتُِمشيَنهَْنطَِشدي َسط‬
‫صلََس‬
ُ
‫َُل‬
‫ص‬
‫ُمصَهلَو‬Çalışkan
bayan
mühendisler
geldi
;
‫ات‬
‫ط‬
59mühendisler
ِ
‫ط‬
‫ي‬
‫ات‬
‫س‬
‫د‬
‫ن‬
ُ
‫ل‬
‫ص‬
‫و‬
Çalışkan
bayan
geldi
‫َش َكَر الْ َشُم َِدك َشرُير اَكالَْلْرمُماِدلَْه‬
َ
َ
َ
ْ
َ
َ
ٌ
ْ
ْ
َ
َ
‫ات‬
‫ن‬
‫ات‬
‫ن‬
‫ه‬
‫م‬
‫و‬
Çalışkan
bayan
mühendisler
geldi
;
‫ات‬
‫ط‬
‫ي‬
‫َّش‬
‫ن‬
‫ال‬
‫ات‬
‫س‬
‫د‬
‫ن‬
‫ه‬
‫م‬
‫ل‬
‫ا‬
‫ير‬
ٌ
ٌ
ْ
َ
ُ
ُ
ْ
ُ
َ
َ
َ
َ
ْ
ْ
hâllerin
tamamında
yâ
(‫)ي‬
harfi
getirilir.
Örnek:
َ
ٌ
ٌ
ْ
Türkçede
Türkçede
olduğu
olduğu
gibi
gibi
Arapçada
Arapçada
yalın
yalın
halde,
halde,
isimde
isimde
herhangi
herhangi
bir
bir
َ
َ
َ
ِ
ِ
ِ
ُ ‫ُنوسِدنموهسنْن‬
َِ ‫ي‬
ِ‫اتطينَونَطن‬
ِ‫ي‬
ِ‫س‬bir
َِْ‫صلهَِدن‬
ِ ‫َّشي‬
ِ ‫َّشالن‬
ِ ِِْ‫ِدماُلَْهسنْمدهُِن‬ikinci
ِ ‫َّشِط‬
‫ات‬
bayan
mühendisler
geldi
;َ‫ات‬
‫راِدالْلْ ايرمُملَِْاددملْيرُِدمير َُهايرنْل‬örnekte
‫كَشرَشكاَشلَْكرَُكمر‬Müdür,
Türkçede
yalın
halde,
herhangi
Çalışkan
mühendislergeldi;
‫اتيَسِشن‬
bayan
‫ات‬
َ‫اتط‬
‫ُنْم‬mühendislergeldi;
‫صَل‬
‫ص‬
‫َو‬Çalışkan
Çalışkan
mühendislergeldi;
mühendislergeldi;
hem isim
isim hem
hem
ُ‫طَُيِوٌش‬Çalışkan
ِ ‫الن‬isimde
ِmühendisler
ٌ‫مه‬olduğu
َ ‫َو‬mühendislere
ٌَ‫دِشن‬gibi
َََ َُgibi
ٌ‫شيل‬olduğu
ْ‫وَه‬Arapçada
َ‫لَُم‬teşekkür
َ‫اتَش‬
َ‫اتَسسدالن‬
َÇalışkan
ُ ََُ
َ‫صوَول‬
َ Çalışkan
َ ُ ُْikinci
ُ ْ‫م َُسْهد‬Arapçada
‫ون‬
‫ي‬çalışkan
‫ِش‬Türkçede
‫نْ ِد‬bayan
‫ص‬
‫ي‬
‫يط‬
‫َّش‬
‫ي‬
‫لْ ُم َهنْ ِد ِس‬geldi
‫يا‬
‫ ُير‬herhangi
‫يطَ;ُميطَِد‬
‫ييَكَطَرالن ال‬
ُ ُ ُ ُ َörnekte
َ َ ‫ َش‬hem
ْ
ür,ُ‫ط‬Müdür,
etti.
َ‫ُسوِ َن ن‬Müdür,
yalın
halde,
isimde
bir
َ
َ
َ
َ
ُ
َ
َ
çalışkan
bayan
mühendislere
teşekkür
etti.
ِ
ِ
ِ
ِ
ِ
ِ
çalışkan
mühendislere
teşekkür
etti.
çalışkan
bayan
mühendislere
teşekkür
etti.
‫ن‬
‫و‬
‫ط‬
‫ي‬
‫ش‬
‫ن‬
‫ن‬
‫و‬
‫س‬
‫د‬
‫ن‬
‫ه‬
‫م‬
‫ل‬
‫ص‬
‫و‬
Çalışkan
mühendislergeldi;
‫ي‬
‫يط‬
‫َّش‬
‫ن‬
‫ال‬
‫ي‬
‫س‬
‫د‬
‫ن‬
‫ه‬
‫م‬
‫ل‬
‫ا‬
‫ير‬
‫د‬
‫م‬
‫ل‬
‫ا‬
‫ر‬
‫ك‬
‫ش‬
değiĢiklik
değiĢiklik
olmaz.
olmaz.
Yukarıdaki
Yukarıdaki
birinci
birinci
örnekte
örnekte
yalın
yalın
hâlde
hâlde
ismin
ismin
tabiî
tabiî
hâli,
hâli,
bayan
mühendislere
teşekkür
etti.hâlde
ُ َ َ çalışkan
ْ çalışkan
َetti.etti. ismin
َ ْ َ ُ ْtabiî
َ ُ çalışkan
ُ Yukarıdaki
َ bayan
klikَ Müdür,
olmaz.
birinci
örnekte
yalın
ُ ُ ْhâli,
ََ َ
َ َbayan
Cem’u’l-müennes
Müdür,
mühendislere
teşekkür
Cem’u’l-müennes
i
Müdür,
bayan
mühendislere
teşekkür
Türkçelerinde
kaydı
ile
gelen
bu
çoğul
Ģekli,
Arapçada
elif
Müdür,
Müdür,
çalışkan
çalışkan
mühendislere
mühendislere
teşekkür
teşekkür
etti.
etti.
Türkçede
olduğu
gibi
Arapçada
yalın
halde,
isimde
herhangi
bir değişiklik
olmaz.
Ģiklik
olmaz.
Yukarıdaki
birinci
örnekte
yalın
hâlde
ismin
tabiî
hâli,
Türkçelerinde
bayan
kaydı
ile
gelen
bu
çoğul
Ģekli,
Arapçada
elif
çalışkan
mühendislere
teşekkür
etti.
Türkçelerinde
bayan
kaydı
ile
gelen
bu
çoğul
Ģekli,
Arapçada
elif
Türkçelerinde
bayan
kaydı
ile
gelen
bu
çoğul
Ģekli,
Arapçada
elif
ikinci
ikinci
örnekte
örnekte
hem
hem
isim
isim
hem
hem
de
de sıfatı
sıfatı
ismin
–e
–eikinci
halinde
halinde
yâ
yâ almıĢtır.
almıĢtır.
örnekte
hemYukarıdaki
isim
hem
de sıfatı
ismin
–e
halinde
yâismin
almıĢtır.
birinci
örnekte
yalın
hâlde
ismin
tabiî
hâli,
örnekte
hem isim
hemkesra
de ((ُ)
çalışkan
mühendislere
teşekkür
etti.
Türkçelerinde
bayan
kaydı
ileile
gelen
bu
çoğul
Ģekli,
Arapçada
elifelif
diğer
hâlleri
kesra
ُ) ile
ile ge
ge
Türkçelerinde
bayan
kaydı
gelen
bu
çoğul
Ģekli,
Arapçada
diğer
hâlleri
eür,
tâ (‫)ت‬
eklenerek
yapılır.
Sıfatları
da
isimlerinin
Ģeklini
alarak
uyum
ci(‫)ت‬
örnekte
hem
isim
hem
de
sıfatı
ismin
–e
halinde
yâ
almıĢtır.
(‫)ا‬
ve
tâ
eklenerek
yapılır.
Sıfatları
da
isimlerinin
Ģeklini
alarak
uyum
(‫)ت()ا‬
vesıfatı
(‫)ت‬eklenerek
tâ Cem’u’l-müennes
eklenerek
yapılır.
Sıfatları
da
isimlerinin
Ģeklini
alarak
uyum
ismin
–e
halinde
yâ
almıştır.
(‫)ا‬
ve
tâ
yapılır.
Sıfatları
da
isimlerinin
Ģeklini
alarak
uyum
Cem’u’l-müennes
isimlerin
isimlerin hâli
sıfatı:
sıfatı:
Ref‟/yalın
Ref‟/yalın
hâli
hâli damme
damme
((ُ),
ُ),
Cem’u’l-müennes
sıfatı:
Ref‟/yalın
damme
(ُ), alarak
ِ‫ات نَن‬
(‫)ا( )ا‬
ve ve
(‫)ت()ت‬
tâ eklenerek
yapılır.
Sıfatları
da da
isimlerinin
Ģeklini
uyum
tâ isimlerin
eklenerek
yapılır.
Sıfatları
isimlerinin
Ģeklini
alarak
uyum
‫ات‬
‫ط‬hâlleri
‫شِشي‬
‫ات‬
‫ُ ُمُمَهَهنْْنِدِد َس‬
Çalışka
‫ات‬
‫ط‬
‫ي‬
‫س‬
َ
َ
erirler.
ٌ
ٌ
ْ َ‫صلَل‬
َ
َ ‫ َوَو‬Çalışkan
ٌ
ٌ
ُْ
Cem’u’l-müennes
isimlerin
sıfatı:
Ref’/yalın
hâli
damme
diğer
kesra
َ‫ص‬
َ
Cem’u’l-müennes
isimlerin
sıfatı:
Ref‟/yalın
hâli
damme
(
ُ),
60
60
gösterirler.
gösterirler.
gösterirler.
diğer
diğer
hâlleri
hâlleri
kesra
kesra
ُ)
ُ)
ile
ile
gelmektedir.
gelmektedir.
Örnek:
Örnek:
60 ((60
hâlleri kesra
(ُ) ile
ilegelmektedir.
gelmektedir.Örnek:
Örnek:
gösterirler.
gösterirler.
60
Cem’u’t-teksîr
isimlerin
sıfatları:
Busıfatları:
çoğul
çeĢidi,
tekilin
Ģekli tekilin
Müdür, çalışkan
çalışkan bayan
bayan mühendisl
mühendis
Müdür,
r hâlleri
kesra
(
ُ)
ile
gelmektedir.
Örnek:
Cem’u’t-teksîr
isimlerin
sıfatları:
BuBuçoğul
çeĢidi,
Cem’u’t-teksîr
isimlerin
Bu çoğul
çeĢidi,
ِ
ِ
ِ‫لْلْممههنْنْ ِد‬Ģekli
ِ‫شش َكَكرر االْلْمم ِد‬
ِ
ِ
ِtekilin
ِ َ‫طَط‬tekilin
ِِ ‫ات الالنن‬
ِِĢekli
Cem’u’t-teksîr
isimlerin
sıfatları:
çoğul
çeĢidi,
Ģekli
Çalışkan
bayan
mühendisler
geldi;
‫ات‬
‫ات‬
‫ط‬
‫ط‬
‫ي‬
‫ي‬
‫ش‬
‫ش‬
‫ن‬
‫ن‬
‫ات‬
‫ات‬
‫س‬
‫س‬
‫د‬
‫د‬
‫ن‬
‫ن‬
‫ه‬
‫ه‬
‫م‬
‫م‬
ُ
ُ
‫ل‬
‫ل‬
‫ص‬
‫ص‬
‫و‬
‫و‬
Çalışkan
Çalışkan
bayan
bayan
mühendisler
mühendisler
geldi
geldi
;
;
‫ات‬
‫ات‬
‫ي‬
‫ي‬
‫َّش‬
‫َّش‬
‫ات‬
‫س‬
‫س‬
‫د‬
‫ا‬
‫ا‬
‫ير‬
‫ير‬
‫د‬
ِ
ِ
َ
َ
َ
َ
ِ‫ِدسات نَش‬54ْ‫هن‬54El-Hâmid,
ِ
ِ
ِ
ْ
ْ
َ
َ
َ
َ
ٌ
ٌ
ٌ
ٌ
ْ
ْ
61
ََُُ mühendisler
ََ ََisimlerin
ََ tamlamasında
ََ ََُĢekli
ُ Türkçelerinde
ُ
‫َو‬Cem’u’t-teksîr
Çalışkan
bayan
;sıfatları:
‫ِطَات‬varlıkları
‫اتِ النَّشي‬
‫ الْم‬çeĢidi,
‫ َش َكَر‬tekilin
isimlerin
sıfatları:
Bu‫َس‬Bu
ُĢekli
ُ ُُ ََ
ْ‫د ُير ال‬çeĢidi,
Cem’u’t-teksîr
tekilin
Silsile-en-Nahv,
Silsile-en-Nahv,
108.
108. geldi
ْ‫ُِم َهن‬çoğul
ٌِ َ َ ‫ ُِم‬El-Hâmid,
ْ َ‫صل‬
61 61
Türkçelerinde
bayan
61 II.II.
Ģtirilerek
yapılır.
Sıfat
akıllı
bayan
ِ‫د‬çoğul
mid,
II.
108.
çalışkan
bayan
mühendislere
teşekkür
‫ات‬
‫شي‬Silsile-en-Nahv,
‫ات ن‬
‫َ ُم‬Müdür,
ُ
‫و‬yapılır.
Çalışkan
bayan
mühendisler
geldi
;‫ات‬
‫ط‬akıllı
‫َّشي‬etti.
‫ الن‬akıllı
‫ات‬
‫َس‬s.‫د‬niteledikleri
‫ن‬93.
‫م َه‬varlıkları
‫ ِد ُيرُ ال‬niteledikleri
‫الْ ُم‬niteledikleri
‫ َش َكَر‬niteledikleri
Sıfat
tamlamasında
akıllı
varlıkları
ْ
َ‫ط‬değiĢtirilerek
َ‫صل‬
َ
55‫س‬
55‫هنْد‬
değiĢtirilerek
yapılır.
Sıfat
tamlamasında
ْ
َ
ٌ
ْ
َ
َ
َ
değiĢtirilerek
yapılır.
Sıfat
tamlamasında
varlıkları
َ
ُ
Boz
Boz
vd,
vd,
Yazılı
Yazılı
ve
ve
Sözlü
Sözlü
Anlatım,
Anlatım,
101;
101;
Gencan,
Gencan,
Dilbilgisi,
Dilbilgisi,
s.
93.
61 61
Hâmid,
Silsile-en-Nahv,
II.
108.
Yazılı ve
SözlüMüdür,
Anlatım,
101;
Gencan,
Dilbilgisi,
s. 93.
Müdür,
çalışkan
çalışkan
bayan
bayan
mühendislere
mühendislere
teşekkür
teşekkür etti.
etti.
değiĢtirilerek
yapılır.
Sıfat
tamlamasında
akıllı
varlıkları
niteledikleri
yapılır.
Sıfat
akıllı
varlıkları
niteledikleri
56
56değiĢtirilerek
çalışkan
bayan
mühendislere
teşekkür
etti.
(‫)ا‬
ve
(‫)ت‬
tâekleeklenerek yapıl
yapıl
Türkçelerinde
bayan
kaydı
iletamlamasında
gelen
bu
çoğul
şekli,
Arapçada
elif
ve
tâ
sıfatla
mevsuf
arasında
yukarıda
geçen
dört
özellikte
uyum
Ģartı
(‫)ا‬
ve
(‫)ت‬
tâ
eklenerek
Yıldız,
Yıldız,
Musa,
Musa,
Ceviz,
Ceviz,
Nurettin,
Nurettin,
Gündüzöz,
Gündüzöz,
Soner,
Soner,
İlahiyat
İlahiyat
Fakülteleri
Fakülteleri
İçin
İçin
Arapçaya
Arapçaya
zan,
vd,
Yazılı
ve
Sözlü
Anlatım,
101;
Gencan,
Dilbilgisi,
s.geçen
93.
zaman,
sıfatla
mevsuf
arasında
yukarıda
geçen
dört
özellikte
uyum
Ģartı
zaman,
sıfatla
mevsuf
arasında
yukarıda
geçen
dört
özellikte
uyum
Ģartı
ür,
çalışkan
bayan
mühendislere
teşekkür
etti.
Musa,
Ceviz,
Nurettin,
Gündüzöz,
Soner,
İlahiyat
Fakülteleri
İçin
Arapçaya
zaman,
sıfatla
mevsuf
arasında
yukarıda
dört
özellikte
uyum
Ģartı
nerek
yapılır.
Sıfatları
da
isimlerinin
şeklini
alarak
uyum
gösterirler.
Türkçelerinde
Türkçelerinde
bayan
bayan
kaydı
kaydı
ile
ile
gelen
gelen
bu
bu
çoğul
çoğul
Ģekli,
Ģekli,
Arapçada
Arapçada
elif
elif
zaman,
sıfatla
mevsuf
arasında
yukarıda
geçen
dört
özellikte
Ģartı
Giriş
Giriş
(Ġkinci
(Ġkinci
Kitap),
Kitap),
Ankara
Ankara
2012,
2012,
s.s.29.
29.
zaman,
sıfatla
mevsuf
arasında
yukarıda
geçen
dört
özellikte
uyum
Ģartı
Türkçelerinde
bayan
ile
gelen
bu
çoğul
Ģekli,
Arapçada
elif uyum
dız,
Musa,
Ceviz,
Nurettin,
Gündüzöz,
Soner,
İlahiyat
Fakülteleri
İçin
Arapçaya
gösterirler.
kir.
Ancak
sıfat
olacak
ismin
çoğul
Ģekli
farklı
olursa,
yapısına
gösterirler.
nci
Kitap),
Ankara
2012,
s. kaydı
29.
gerekir.
sıfat
olacak
ismin
çoğul
Ģekli
farklı
olursa,
yapısına
57gerekir.
57 Ancak
Ancak
sıfat
olacak
ismin
çoğul
Ģekli
farklı
olursa,
yapısına
Türkçelerinde
bayan
kaydı
ile
gelen
bu
çoğul
Ģekli,
Arapçada
elif
Cem’u’t-teksîr
isimlerin
sıfatları:
Bu
çoğul
çeşidi,
tekilin
şekli
değiştirilerek
yagerekir.
Ancak
sıfat
olacak
ismin
çoğul
Ģekli
farklı
olursa,
yapısına
El-Hâmid,
El-Hâmid,
Silsile-en-Nahv,
Silsile-en-Nahv,
III.175.
175.
(Ġkinci
Kitap),
Ankara
2012,
s.eklenerek
29. III.
(‫)ا‬
(‫ )ا‬ve
ve
(‫)ت‬
(‫)ت‬
tâ
tâsıfat
eklenerek
yapılır.
yapılır.
Sıfatları
Sıfatları
da
daĢekli
isimlerinin
isimlerinin
Ģeklini
Ģeklini
alarak
alarak
uyum
uyum
mid,
Silsile-en-Nahv,
III.
175.
gerekir.
Ancak
olacak
ismin
çoğul
Ģekli
farklı
olursa,
yapısına
61
Ancak
sıfat
olacak
ismin
çoğul
farklı
olursa,
yapısına
‫)ت‬gelir.
tâ eklenerek
yapılır.
Sıfatları
da
isimlerinin
Ģeklini
alarak
uyum
58
58gerekir.
pılır.
Sıfat
tamlamasında
akıllı
varlıkları
niteledikleri
zaman,
sıfatla
mevsuf
arasında
Cem’u’t-teksîr
isim
un
Tamamen
hareke
ile
anlam
kazanan
bu
yapılar
tekil
isim
Cem’u’t-teksîr isim
El-Hâmid,
El-Hâmid,
Silsile-en-Nahv,
Silsile-en-Nahv,
III.
III.
176.
176.
Hâmid,
Silsile-en-Nahv,
III.
175.hareke
gelir.
Tamamen
ile
anlam
kazanan
bubualarak
yapılar
tekil
isim
uygun
gelir.
Tamamen
hareke
ile anlam
kazanan
bu yapılar
tekil
isim
e uygun
(‫)ت‬
tâ
eklenerek
yapılır.
Sıfatları
da
isimlerinin
Ģeklini
uyum
mid,
Silsile-en-Nahv,
III.
176.
uygun
Tamamen
hareke
ile
anlam
kazanan
yapılar
tekil
isim
5959 gelir.
yukarıda
geçen
dört
özellikte
uyum
şartı
gerekir.
Ancak
sıfat
olacak
ismin
çoğul
şekli
gösterirler.
gösterirler.
61
Sînî
Sînîvd.
vd.
s.gelir.
s.Arabiyyetu’l-Muyessere,
Arabiyyetu’l-Muyessere,
s.ile
s.121;
121;
El-Hâmid,
El-Hâmid,
III.
III.
Silsile-en-Nahv
Silsile-en-Nahv
,177,
,177,
IV.
IV.isim yapılır.61
uygun
gelir.
Tamamen
hareke
anlam
kazanan
yapılar
tekil
isim
Hâmid,
Silsile-en-Nahv,
III.Tamamen
176.
uygun
hareke
anlam
kazanan
bu
tekil
rler.
s. Arabiyyetu’l-Muyessere,
s.hâlinde
121; El-Hâmid,
III.
Silsile-en-Nahv
,177,
IV.
değiĢtirilerek
Sıfa
i‟rab
alırlar;
ref‟/yalın
damme
(ile
ُ),
nasbte
fetha
(bu
ُ)
ve(yapılar
cerve
değiĢtirilerek
yapılır. Sıfa
farklı
olursa,
yapısına
uygun
gelir.
Tamamen
hareke
ile
anlam
kazanan
bu
yapılar
tekil
gibi
i‟rab
alırlar;
ref‟/yalın
hâlinde
damme
(
ُ),
nasbte
fetha
ُ)
cer
gibi
i‟rab
alırlar;
ref‟/yalın
hâlinde
damme
(
ُ),
nasbte
fetha
(
ُ)
ve
cer
erirler.
175.
175.
i‟rab alırlar;Cem’u’t-teksîr
ref‟/yalın
hâlinde
damme
(
ُ),
nasbte
fetha
(
ُ)
ve
cer
î vd.gibi
s. Arabiyyetu’l-Muyessere,
s.
121;
El-Hâmid,
III.
Silsile-en-Nahv
,177,
IV.
Cem’u’t-teksîr
isimlerin
isimlerin
sıfatları:
sıfatları:
Bu
Bunasbte
çoğul
çoğul
çeĢidi,
çeĢidi,
tekilin
tekilin
Ģekli
Ģekli
gibi
alırlar;
hâlinde
damme
(ُ),
nasbte
fetha
(zaman,
ُ)(ُ)
ve
cer
isim
gibi
i’rab ref‟/yalın
alırlar;
ref’/yalın
damme
fetha
ve
cer
hâlinde
gibi
i‟rab
alırlar;
ref‟/yalın
hâlinde
damme
(ُ),
nasbte
fetha
ve
cer
Cem’u’t-teksîr
isimlerin
sıfatları:
Buhâlinde
çoğul
çeĢidi,
tekilin
Ģekli
zaman,
sıfatla
mevsuf arası
arası
nde
kesra
(kesra
ُ)i‟rab
alırlar.
Örnek:
sıfatla
mevsuf
hâlinde
(
ُ)
alırlar.
Örnek:
hâlinde
kesra
(
ُ)
alırlar.
Örnek:
Cem’u’t-teksîr
isimlerin
sıfatları:
Bu
çoğul
çeĢidi,
tekilin
Ģekli
61
61
kesra
alırlar. Örnek:
hâlinde kesra
(ُ) alırlar.
Örnek:
61
değiĢtirilerek
değiĢtirilerek
yapılır.
yapılır.
Sıfat
Sıfat
tamlamasında
tamlamasında
akıllı
akıllı
varlıkları
varlıkları
niteledikleri
niteledikleri
hâlinde
(ُ) ُ)
alırlar.
Örnek:
hâlinde
alırlar.
Örnek:
rilerek
yapılır.
Sıfat
akıllı varlıkları
gerekir. Ancak
Ancak sıfat
sıfat olaca
olaca
‫ات‬
‫َلَِءمؤَّدنِب َس‬kesra
‫سَىؤ‬kesra
Bunlar
kadınlardır;
‫و َن‬varlıkları
‫ال ُم َؤَّدب‬
‫َلَِء‬niteledikleri
‫ؤدِربجوَىنٌُؤ‬Bunlar
ٌ‫َّدِربَجو َن‬niteledikleri
ِ ‫ِ(سىِاءؤ‬tamlamasında
ِ61
ِedepli
ٌ َ‫اتاءٌ ُم َؤَّدب‬
ُ
Bunlar
edepli
kadınlardır;
‫ؤ‬
‫م‬
Bunlar
edepli
kadınlardır;
erkeklerĢtirilerek
tamlamasında
akıllı
‫ن‬
‫ء‬
‫َل‬
‫ؤ‬
‫ى‬
Bunlar
edepli
kadınlardır;
‫ؤَج‬Bunlar
‫ ىِر‬Bunlar
‫َلَِء‬gerekir.
‫ َى ُؤ‬edepli
Bunlar
َّ َ‫الؤَلَِِءرُمج‬
َ
ٌ yapılır.
َzaman,
ُsıfatla
َ
ُ‫َلَىٌِء‬özellikte
َ
‫ات‬
‫اتماءٌَُؤَّدَُب‬
‫ء‬
‫َل‬
‫ؤ‬
‫ى‬
Bunlar
edepli
kadınlardır;
‫ن‬
‫و‬
‫ب‬
‫ال َؤَّد‬
‫الَ َُم‬
Bunlar
ٌُ ٌَ‫َلَنُِمء َؤَسَّدنبَاء‬Sıfat
ٌَ zaman,
ُ
ُ
ُ
َ
ٌُdört
ٌ َُِ َِ ِ ِmevsuf
َ
ُ
َ
sıfatla
mevsuf
arasında
arasında
yukarıda
yukarıda
geçen
geçen
dört
özellikte
uyum
uyum
Ģartı
Ģartı
ِ
ُ
َ
ٌِ ‫ُؤَلَِرءج‬uygun
‫ات‬
‫َّد‬arasında
‫اَل ِنطاءٌِبَّ َسِاءُماءٌَؤَّدبَُْم‬
edepli
kadınlardır;
‫وَؤَنَّدبُو َن‬verdim.
‫ؤَّدبُُم‬Ģartı
‫َِءى‬uygun
ٌselam
,lisıfatla
mevsuf
dört
özellikte
uyum
‫ؤ نَلَ ْءس‬yukarıda
‫ُ َى‬Bunlar
edepli
kadınlardır;
‫الر َج ُم‬
Bunlar
َ‫ َى ُؤَل‬Bunlar
ٌ َ‫اتِدب‬
َّ‫ ِعَلسِل‬geçen
gelir. Tamamen
Tamamen hare
har
ُ‫ِطُِؤَبعلََلَِاءَءىى‬Bunlar
dir;
Yeni
doktorlara
selam
ٌ‫اْلَُؤُد‬
gelir.
َ‫ال‬
erkeklerdir;
‫اءىْم‬
Yeni
(erkek)
doktorlara
َ selam
َّ‫(َسل‬erkek)
ُ
َّ
‫اَل‬
ُ
‫م‬
edepli
erkeklerdir;
‫اْلََُُدد‬
Yeni
(erkek)
doktorlara
ِ
ِْ ‫اْل ُد‬
ْ
an,
sıfatla
mevsuf
arasında
yukarıda
geçen
dört
özellikte
uyum
Ģartı
ِ
‫اْل‬
‫ب‬
‫ط‬
‫اَل‬
‫ى‬
‫ل‬
‫ع‬
ُ
‫م‬
‫ل‬
‫س‬
edepli
erkeklerdir;
‫د‬
‫د‬
Yeni
(erkek)
doktorlara
selam
َّ
ْ
َ
َّ
َّ
َ
َ
ُ
ُ
ْ
edepli
erkeklerdir;
‫د‬
‫اء‬
‫ب‬
‫ط‬
‫اَل‬
‫ى‬
‫ل‬
‫ع‬
ُ
‫م‬
‫ل‬
‫س‬
Yeni
(erkek)
doktorlara
selam
َ
ُ
ْ ِ sıfat
ْ
ْ
َ
ُ
َّ
َ
َ
ُ
ِ
gerekir.
gerekir.
Ancak
Ancak
sıfat
olacak
olacak
ismin
ismin
çoğul
çoğul
Ģekli
Ģekli
farklı
farklı
olursa,
olursa,
yapısına
yapısına
ْ
َ
ُ
ِ ‫بَّْاَلَِاء‬kırık
َّ‫ل‬farklı
Birinci
örnekte,
mevsuf
cem’u
müennes,
ikincide
mevsuf
kırık
ço- ref‟/yalın
edepli
‫اْلُ ُدد‬
doktorlara
selam
ْ ‫ُد ِد‬çoğul
edepli
erkeklerdir;
‫ْىاَلَ ِط‬Ģekli
‫ُ ْم َُع‬
‫ َسلَّ ْم‬Yeni
Yeni(erkek)
(erkek)
doktorlara
selam
r.im.Ancak
sıfaterkeklerdir;
olacak
ismin
olursa,
yapısına
َ‫ى َعل‬çoğul
َ‫ُل‬
gibi
i‟rab
alırlar;
gibi
i‟rab
alırlar;
ref‟/yalın
ُ‫ َس‬sıfatı
ُ‫طبَّااءْْل‬çoğul
verdim.
verdim.
kir.
Ancak
sıfat
ismin
Ģekli
farklıherolursa,
yapısına
ğul
sıfatıolacak
cem’u müzekker
ve üçüncü
örnekte
ikisi de kırık
çoğul şeklinde gelmiştir.
verdim.
uygun
uygunhareke
gelir.
gelir.
Tamamen
Tamamen
hareke
hareke
ile
ile
anlam
kazanan
kazanan
bu
bu yapılar
yapılar tekil
tekil
isim
1717 isim
Birinci
örnekte,
mevsuf
kırık
çoğul
sıfatı
cem‟u
müennes,
verdim.
verdim.
gelir.
Tamamen
ile
anlam
kazanan
buanlam
yapılar
tekil
isim
17
hâlinde
kesra
ُ) alırlar.
alırlar. Örn
Ör
Birinci
örnekte,
mevsuf
kırık
çoğul
sıfatı
cem‟u
müennes,
Burada
en
önemli
durum,
aynı
türden
olmasa
da
sıfat
ile
mevsufun
ikisinin
de çoğul
hâlinde
kesra
((ُ)
Birinci
örnekte,
mevsuf
kırık
çoğul
sıfatı
cem‟u
müennes,
Birinci
örnekte,
mevsuf
kırık
çoğul
sıfatı
cem‟u
müennes,
un gelir. Tamamen
hareke
ile
anlam
kazanan
bu
yapılar
tekil
isim
17
Birinci
örnekte,
mevsuf
kırık
çoğul
sıfatı
cem‟u
müennes,
Birinci
örnekte,
mevsuf
kırık
çoğul
sıfatı
cem‟u
müennes,
gelmesidir.
Türkçede
bu
kadar
olmadığından,
dil öğretiminde
adı (geçen
gibi
gibi i‟rab
i‟rab
alırlar;
alırlar;
ref‟/yalın
ref‟/yalın
hâlinde
hâlinde
damme
damme
(örnekte
ُ),
ُ),
nasbte
nasbte
fetha
(ُ)
ُ) ve
veçoğul
cer
cer
cide
mevsuf
kırık
çoğul
sıfatı
cem‟u
müzekker
vemüzekker
üçüncü
rab
alırlar;
ref‟/yalın
hâlinde
damme
(farklılık
ُ),
nasbte
fetha
((ُ)
veüçüncü
cerher fetha
ikincide
mevsuf
kırık
çoğul
sıfatı
cem‟u
müzekker
veve
üçüncü
örnekte
her
ikincide
mevsuf
kırık
çoğul
sıfatı
cem‟u
ve
örnekte
Bunla
‫ َىَىُؤُؤَلََلَِءِء نِنِ َسَساءٌاءٌ ُمُمَؤَؤَّدَّدبَب‬Bunla
ikincide
mevsuf
kırık
çoğul
sıfatı
cem‟u
müzekker
üçüncü
örnekte
her‫ات‬
ٌher
şekillerinin
dikkate
alınması
önem
arz
etmektedir.
ٌ‫ات‬
َ
i‟rab
alırlar;
ref‟/yalın
hâlinde
damme
(
ُ),
nasbte
fetha
(
ُ)
ve
cer
ikincide
mevsuf
kırık
çoğul
sıfatı
cem‟u
müzekker
ve
üçüncü
örnekte
her
ikincide
mevsuf
kırık
çoğul
sıfatı
cem‟u
müzekker
ve
üçüncü
örnekte
her
hâlinde
hâlinde
kesra
kesra
(
(
ُ)
ُ)
alırlar.
alırlar.
Örnek:
Örnek:
kırık
Ģeklinde
gelmiĢtir.
Burada
en önemli
durum,
aynıdurum,
ede
kesra
(ikisi
ُ)çoğul
alırlar.
Örnek:
ikisi
de
kırık
çoğul
Ģeklinde
gelmiĢtir.
Burada
enenönemli
durum,
aynı
edepli
erkeklerdir; ‫ِطِطبَّبَّ ِاءِاء اا ْْلُْْلُُدُدِدِد‬
de
kırık
çoğul
Ģeklinde
gelmiĢtir.
Burada
en önemli
edepli
erkeklerdir;
de
kırık
çoğul
Ģeklinde
gelmiĢtir.
Burada
önemli
durum,
aynıaynı
nde ikisi
kesra
(
ُ)
alırlar.
Örnek:
ِ
ِ
ِ
ِ
ِ‫ءء نِن‬Ģeklinde
ikisi
de de
kırık
çoğul
gelmiĢtir.
Burada
engelmesidir.
önemli
ikisi
kırık
çoğul
gelmiĢtir.
Burada
en
önemli
‫ات‬
‫ات‬
‫َؤَؤَّدَّدب‬Şeklindeki
‫م‬edepli
‫َسَساءاء‬Ģeklinde
‫ َىَىُؤُؤ‬Sıfat
Bunlar
Bunlar
edepli
edepli
kadınlardır;
kadınlardır;
‫ُمُمَؤَؤَّدَّدبُبُووَنَن‬durum,
‫ال‬
‫ال‬
‫ىُؤُؤَلََلَءء ِرِرَجَج‬aynı
Bunlar
Bunlar
ٌٌdurum,
Cümle
en‫ات‬
olmasa
sıfat
َ‫َلََل‬kadınlardır;
ٌ َ‫َب‬ile
َ‫ َى‬aynı
ُ‫ُم‬sıfat
‫اءٌ ُم َؤَّد‬türden
‫نِ َس‬olmasa
‫ِء‬olmasa
‫ َِى ُؤ‬d.olmasa
Bunlar
‫و َن‬ikisinin
‫َّدب‬de
‫ ُم َؤ‬ikisinin
‫ال‬
‫ِر َج‬de‫ِء‬de
‫ َِى‬çoğul
ٌçoğul
verdim.
daٌda
sıfat
ile
mevsufun
ikisinin
gelmesidir.
َِ‫َل‬da
َ‫ ُؤَل‬çoğul
verdim.
daٌٌmevsufun
sıfat
ile ikisinin
mevsufun
deBunlar
çoğul
gelmesidir.
ٌtürden
َ‫اتب‬
ُ
türden
ile
mevsufun
gelmesidir.
ِ
‫ ُم َؤ‬türden
‫َلَء‬olmasa
‫ َى ُؤ‬olmasa
Bunlar
edepli
kadınlardır;
‫بُو َن‬ikisinin
‫ُمََّؤََّّد‬ikisinin
‫ال‬
‫ َى ُؤَلء‬de
Bunlar
ٌ ‫ ر َج‬sonra
ٌ َ‫َّدب‬türden
Arapçada
müfred/tekil
gelen
isim
veya
fiil Birinci
cümleleri
da
sıfat
mevsufun
çoğul
gelmesidir.
ٌ‫ن َساء‬edepli
da
sıfat
ile
çoğul
gelmesidir.
edepli
erkeklerdir;
‫ِد‬ile
‫ُُدُدِد‬ve
‫ْْلُْْل‬Yeni
‫ اا‬nekra/belirsiz
‫ِطِطبَّبَّ ِاءِاء‬mevsufun
ُ
‫م‬isimden
‫ْم‬doktorlara
‫ َسَسلل‬Yeni
Yeniَde
(erkek)
(erkek)
doktorlara
doktorlara
selam
selamörnekte,
ْ ‫ُ َعَعلَلَىى‬
örnekte, m
m
َ‫اَل‬
َ‫(ْاَل‬erkek)
Birinci
َّ
ُ
ُ
ْ
‫ ِاء ِا‬erkeklerdir;
‫م‬
‫ل‬
‫س‬
erkeklerdir;sıfat
‫ْْلُ ُد ِد‬olarak
selam
ْ ِ ‫ُ َعلَى‬
َّ‫اَلَِ ِطب‬değerlendirilirler
ُ
ْ
َ
ve
i’rab/konum
bakımından
mevsûfa
uyarlar.
Bu
durumda
َّ
pli erkeklerdir;
‫د‬
‫د‬
‫اْل‬
‫اء‬
‫ب‬
‫ط‬
‫اَل‬
‫ى‬
‫ل‬
‫ع‬
ُ
‫م‬
‫ل‬
‫س‬
Yeni
(erkek)
doktorlara
selam
ْ
ْ
َ
َّ
َ
ُ ُ cümleyi mevsûfa
َ ُ ْ َ bağlayan ve onunla uyumlu râbıt/bağlaç görevinde
verdim.
verdim.
sıfat
olan
zamire kırık
ikincidebirmevsuf
mevsuf
kırık çoğul
çoğul
ikincide
m.
62
dim.
ihtiyaç bulunmaktadır.
Birinci
Birinci
örnekte,
örnekte,
mevsuf
mevsuf
kırık
kırık
çoğul
çoğul
sıfatı
sıfatı
cem‟u
cem‟u
müennes,
müennes,
örnekte, mevsuf
kırık
çoğulIII.sıfatı
cem‟u 177,
müennes,
ikisi de
de kırık
kırık çoğul
çoğul Ģeklind
Ģeklind
60 Arabiyyetu’l-Muyessere,
î Birinci
vd.
s. 121;
el-Hâmid,
Silsile-en-Nahv,
IV.177,
175.IV.ikisi
60
60
Birinci
örnekte,
mevsuf
kırık
çoğul
sıfatı
cem‟u
müennes,
Sînî
vd.
Arabiyyetu’l-Muyessere,
s.
121;
el-Hâmid,
III.III.
Silsile-en-Nahv,
175.
Sînî
vd. Arabiyyetu’l-Muyessere,
s.
121;
el-Hâmid,
III.
Silsile-en-Nahv,
177,
IV.
175.
Sînî
vd.
Arabiyyetu’l-Muyessere,
s.
121;
el-Hâmid,
Silsile-en-Nahv,
177,
IV.
175.
59)Sînî
vd.
s.
Arabiyyetu’l-Muyessere,
s.
121;
El-Hâmid,
III.
Silsile-en-Nahv
,177,
IV.
175.
ikincide
mevsuf
kırık
kırık müzekker
çoğul
çoğul
sıfatı
sıfatı
cem‟u
cem‟u
müzekker
ve
ve üçüncü
üçüncü
örnekte
her
her
606160 ikincide
61
Hâmid,
Silsile-en-Nahv,
II.mevsuf
109.II.cem‟u
de
mevsuf
kırık
çoğul
sıfatı
ve
üçüncü
örnekte
her
Sînî
vd.
Arabiyyetu’l-Muyessere,
s. 121;
el-Hâmid,
III.müzekker
Silsile-en-Nahv,
177,
IV.örnekte
175.
Sînî
vd.
Arabiyyetu’l-Muyessere,
s. 121;
el-Hâmid,
III.
Silsile-en-Nahv,
177,
IV.
175.
61
el-Hâmid,
Silsile-en-Nahv,
109.
türden
olmasa
da sıfat
sıfat ilil
el-Hâmid,
Silsile-en-Nahv,
II. 109.
türden
olmasa
da
el-Hâmid,
Silsile-en-Nahv,
II.
109.
vd. Arabiyyetu’l-Muyessere,
s. 121; el-Hâmid,
III. Silsile-en-Nahv,
177,
IV. 175.
61 61 60)Sînî
cide mevsuf
kırık
çoğul
sıfatı
cem‟u
müzekker
ve
üçüncü
örnekte
her
el-Hâmid,
Silsile-en-Nahv,
II.
109.
el-Hâmid,
Silsile-en-Nahv,
II.
109.
ikisi
ikisi
de
de kırık
kırık
çoğul
çoğul Ģeklinde
Ģeklinde
gelmiĢtir.
gelmiĢtir.
Burada
en
önemli
önemli durum,
durum, aynı
aynı
e kırık çoğul
Ģeklinde
gelmiĢtir.
Burada
en
önemli Burada
durum, en
aynı
61)el-Hâmid,
Silsile-en-Nahv,
II.
109.
de kırık çoğul
Ģeklinde
gelmiĢtir.
Burada
en
önemli
durum,
aynı
62)İbn
Hişâm,
Katru’n-Nedâ,
s. 340. ile
türden
olmasa
olmasa
da
da sıfat
sıfat
ile mevsufun
mevsufun
ikisinin
de
de çoğul
çoğul gelmesidir.
gelmesidir.
olmasa datürden
sıfat ile
mevsufun
ikisinin
de çoğul ikisinin
gelmesidir.
en olmasa da sıfat ile mevsufun ikisinin de çoğul gelmesidir.
60
60
60
60
18
61
61
Sînî vd.
vd. Arabiyyetu’l-Muyesser
Arabiyyetu’l-Muyesser
Sînî
el-Hâmid, Silsile-en-Nahv,
Silsile-en-Nahv, II.
II. 11
el-Hâmid,
1818 18
Arapçada müfred/tekil ve nekra/belirsiz isimden sonra gelen isim
veya fiil cümleleri sıfat olarak değerlendirilirler ve i‟rab/konum
veya fiil cümleleri sıfat olarak değerlendirilirler ve i‟rab/konum
bakımından mevsûfa uyarlar. Bu durumda sıfat olan cümleyi mevsûfa
bakımından mevsûfa uyarlar. Bu durumda sıfat olan cümleyi mevsûfa
bağlayan ve onunla uyumlu râbıt/bağlaç görevinde bir zamire ihtiyaç
bağlayan
ve onunla
uyumlu râbıt/bağlaç
görevinde
bir zamire ihtiyaç
62
ARAPÇA SIFAT
TAMLAMALARININ
TÜRKÇE İLE
KARŞILAŞTIRILMASI
53
bulunmaktadır.
62
bulunmaktadır.
ِ
ِ
Ġsim cümlesine örnek: ٌ‫يدة‬
َ ِ‫وعاتُوُ ُمف‬
ُ ‫اب َم ْو‬
َ ‫َم‬
َ ‫ض‬
ٌ َ‫ َوَى َذا كِت‬،‫ص‬
ٌ ِ‫ضى يَ ْوٌم بَْرُدهُ قَا ِر‬
Ġsimİsim
cümlesine
cümlesineörnek:
örnek: ٌ‫يدة‬
َ ‫وعاتُوُ ُمف‬
ُ ‫اب َم ْو‬
َ ‫َم‬
َ ‫ض‬
ٌ َ‫ َوَى َذا كت‬،‫ص‬
ٌ ‫ضى يَ ْوٌم بَْرُدهُ قَار‬
Sıfat (Ġ. C)
Mevsûf
Sıfat (İ. C) Mevsûf
Sıfat (Ġ. C)
Mevsûf
FiilFiil
cümlesine
cümlesineörnek:
örnek: ‫صانُ َها‬
َ ‫َتَْتَد أَ ْغ‬
Sıfat (Ġ.C)
Mevsûf
Sıfat (İ.C)
Mevsûf
Sıfat
(Ġ.C)
Mevsûf
ِ
ِ
ِِ
ٌ‫ َوَىذه َش َجَرة‬،ُ‫صد ٍيق َسافَ َر َوال ُده‬
ُ ‫َسلَّ ْم‬
َ ‫ُ َعلَى‬
ِ
ِ
ِ
ِ
ٍ
Fiil
cümlesine örnek: ‫َها‬Sıfat
‫ةٌ َتَْتَد أ‬Mevsûf
‫ َوَىذه َش َجَر‬Sıfat
،ُ‫(َوال ُده‬F.C)
‫يق َسافَ َر‬
‫صد‬
ُ‫صان‬
ُ ‫َسلَّ ْم‬
َ ‫(َ ْغ‬F.C)
َ ‫ُ َعلَى‬
Mevsûf
Sıfat ®F.C
© Mevsûf
(F.C)
Mevsûf
Yukarıda verilen örneklerde,
Arapça
gramereSıfat
uygun
olarak;
önce mevsûf/nitelenen
Sıfat ®F.Cgelmektedir.
© Mevsûf Adı
Sıfat
(F.C)cümlelerin
Mevsûf ilk ikisi sıfatlarına
isim sonra sıfat/niteleyen cümleler
geçen
Yukarıda
verilen
örneklerde,
Arapça
uygundegelmesine
olarak;
önce
tabi olduklarından
mahallen/konum
açısından
merfu’,gramere
üçüncücümlesi
örnekte
sıfat mahallen
Arapçada
ana cümle
tamamlandıktan
sonra
sıfat
Arapçada
ana
cümle
tamamlandıktan
sonra
sıfat
cümlesi
gelmesine
Yukarıda
verilen
örneklerde,
Arapça
uygun
olarak;
önce
merfu’ ve
dördüncüsü
ise mevsûfundan
dolayı
mecrûrgramere
sayılır. Aynı
zamanda
sıfat cümlemevsûf/nitelenen
isim sonra
sıfat/niteleyen
cümleler gelmektedir. Adı
karĢılık
yüklemden
önce
gelir.getirilmiştir.
lerindeTürkçede
mevsûfa dönen
birer zamir
de açıkça
İncelemekte olduğumuz birinci
karĢılıkmevsûf/nitelenen
Türkçede yüklemden
isim önce
sonragelir.
sıfat/niteleyen cümleler gelmektedir. Adı
örneği Türkçe
açısından
Bu,olduklarından
konuları faydalı bir
kitaptır örneğinde
geçen
cümlelerin
ilkdeğerlendirdiğimizde;
ikisi sıfatlarına tabi
mahallen/konum
d- cümlelerin
Şibih
(Cümlecik)
Sıfat
konuları
faydalıCümle
yan ilk
cümleciğinin
sıfatOlan
konumunda
olduğunu görürüz.
Dolayısıyla iki
geçen
ikisi
sıfatlarına
tabi
olduklarından
mahallen/konum
dŞibih Cümle
(Cümlecik)
Olan
Sıfat
açısından
merfu‟,
üçüncü
örnekte
de Arapçada
sıfat
mahallen
merfu‟
63
dil açısından
bir
benzerliken
söz
edilebilir.
Ancak
ana cümle tamamlandıktan
Arapçada
yine aynı
Ģekilde
müfred/tekil
ve nekra/belirsiz
isimden ve
Arapçada
yine
aynı
Ģekilde
müfred/tekil
ve
nekra/belirsiz
isimden
açısından
merfu‟,
üçüncü
örnekte
de
sıfat
mahallen
merfu‟
ve
sonra sıfat cümlesi
gelmesine karşılık
Türkçede
yüklemden
önceAynı
gelir. zamanda sıfat
64 dolayı
dördüncüsü
ise mevsûfundan
mecrûr
sayılır.
sonra
gelen Ģibih
cümleler
de
sıfat
olarak
değerlendirilirler
ve
64
sonra dördüncüsü
gelen Ģibihisecümleler
de dolayı
sıfat mecrûr
olarak sayılır.
değerlendirilirler
ve sıfat
mevsûfundan
Aynı zamanda
cümlelerinde
mevsûfa
dönen birer
zamir
desıfat
açıkça
getirilmiĢtir.
i‟rab/konum
bakımından
mevsûfa
uyarlar.
Diğer
cümleleri
gibi
d- Şibih
Cümle
(Cümlecik)
Olan
Sıfat
i‟rab/konum
bakımından
mevsûfa
uyarlar.
gibi
cümlelerinde
mevsûfa
dönen
birer Diğer
zamir sıfat
de cümleleri
açıkça getirilmiĢtir.
Ġncelemekte
olduğumuz
birincive nekra/belirsiz
örneğibakımından
Türkçesonra
açısından
mevsûftan
sonra
gelir
ve müfred/tekil
mahallen/konum
kendisine
Arapçada
yine aynı
şekilde
isimden
gelen şibih
mevsûftan
sonra
gelir
vedeğerlendirilirler
mahallen/konum
bakımından
kendisine
Ġncelemekte
olduğumuz
birinci
örneği
Türkçe
açısından
64
cümleler
de
sıfat
olarak
ve
i’rab/konum
bakımından
mevsûfa
uyarlar.
65
değerlendirdiğimizde; Bu, konuları faydalı bir kitaptır örneğinde
uyarlar.
65
Diğer
sıfat
cümleleri
gibi
mevsûftan
sonra
gelir
ve
mahallen/konum
bakımından
kendiuyarlar.
değerlendirdiğimizde; Bu, konuları faydalı bir kitaptır örneğinde
65
konuları
yan cümleciğininِ sıfat
konumunda
olduğunu
görürüz.
sine uyarlar.faydalı
ِ‫اْل‬
ِ ٍ ‫اِستمعُ إِ َىل أَقْ و‬
Harf-i cerli Ģibih
cümle
örneği;
‫ َِكم‬sıfat
ْ ‫َعِظَ ِم‬konumunda
ْ ‫ىلال أَقْموْنٍالأ‬
ُolduğunu
ِ
faydalı
yan
cümleciğinin
ِ
63görürüz.
Harf-i konuları
cerli
Ģibih
cümle
örneği;
‫م‬
‫ك‬
‫اْل‬
‫م‬
‫ظ‬
‫َع‬
‫أ‬
‫ن‬
‫م‬
ُ
‫ْ َ َ ْاِ ْس‬
ْ
َ
َ
Harf-i cerli iki
şibihdil
cümle
örneği; bir benzerliken
ْ ْ َ ََِ‫ إ‬söz
ُ ‫تَ َم ْع‬edilebilir.
Dolayısıyla
açısından
Ancak
63
Dolayısıyla
iki
dil
açısından
bir
benzerliken
söz
edilebilir.
Ancak
Sıfat
(ġ.C)
Mevsûf
Sıfat (Ş.C) Mevsûf
Sıfat (ġ.C) Mevsûf
ٍ ‫لِْلح ٍّق صوت فَو َق ُك ٍّل صو‬
ZarflaZarfla
baĢlayan
Ģibih
cümle
başlayan
şibih
cümleörneği;
örneği;ٍ ‫ت‬
ْ‫ت فَو َق َُك‬
ْ ٌ ‫َ لِْل َحْ ٍّق‬
Zarfla baĢlayan
Ģibih
cümle
örneği;
‫ت‬
‫و‬
‫ص‬
َMevsûf
َ
ْ َ ‫( ٍّل‬Ş.C)
ْ ٌ ‫ص ْو‬
Sıfat
62
Ġbn HiĢâm, Katru’n-Nedâ, s. 340.
Sıfat (ġ.C)
Mevsûf
63
62
Banguoğlu,
Türkçenin
Grameri,
566.şibih
Sıfat
(ġ.C)cümlesinde
Mevsûf
Ġbn
HiĢâm, Katru’n-Nedâ,
s.harf-i
340. s.cerli
Yukarıdaki
birinci örnekte
sıfat cümlesi mecrûr olan mev63
Yukarıdaki
örnekte
cümlesinde
Banguoğlu,
Türkçenin
Grameri,
s.uymuştur.
566.harf-iAdıcerli
sûfa,
ikinci cümle
isebirinci
merfu’
olana
geçenĢibih
her ne kadarsıfat
Yukarıdaki birinci örnekte harf-i cerli Ģibih cümleler
cümlesinde
sıfat zahiren
mecrûr
olsalar
da
mevsûf/nitelenen
ismin
i’rab
hükümlerine
tabidirler.
Verilen
örnekler
cümlesi mecrûr olan mevsûfa, ikinci cümle ise merfu‟ olana uymuĢtur.
cümlesiTürkçe
mecrûr
olan inelendiğinde;
mevsûfa, ikinci
cümle
ise merfu‟
olana
açısından
En yüce
bir hikmet
olan söze
kulakuymuĢtur.
verdim. Ve Hakkın,
Adıbütün
geçen
cümleler
hersesinevar. kadar
zahiren
mecrûr birer
olsalar
da
seslerden
daha gür bir
Cümlelerinde
sıfat cümleleri
yan cümledir.
Adı geçen
cümleler her ne kadar zahiren mecrûr olsalar da
Cümle olan sıfatlar gibi yüklemden sonra gelmişledir. Halbuki Arapça cümlenin temel
mevsûf/nitelenen ismin i‟rab hükümlerine tabidirler.
Verilen örnekler
ögeleri tamamlandıkan
sonra hükümlerine
sıfat cümleleri gelmektedir.
mevsûf/nitelenen
ismin i‟rab
tabidirler.66 Verilen örnekler
19
Türkçe açısından
inelendiğinde;
En yüce bir hikmet olan söze kulak
Grameri, s. En
566. yüce bir hikmet olan söze kulak
19
Türkçe63)Banguoğlu,
açısından Türkçenin
inelendiğinde;
64)Şibih
Harf-i cer
veya zarfla
başlayan daha
cümlelere
denir.
verdim.
Vecümle:
Hakkın,
bütün
seslerden
gür
bir sesi var. Cümlelerinde
verdim.65)El-Cârim
Ve Hakkın,
bütün seslerden
vd., en-Nahvu’l-Vâdih,
II. 78.daha gür bir sesi var. Cümlelerinde
sıfat
cümleleri
birer
yan
cümledir.
Cümle olan sıfatlar gibi yüklemden
66)Banguoğlu,
Türkçenin
s. 569.
sıfat cümleleri
birer
yan Grameri,
cümledir.
Cümle olan sıfatlar gibi yüklemden
sonra gelmiĢledir. Halbuki Arapça cümlenin temel ögeleri
sonra gelmiĢledir. Halbuki Arapça cümlenin temel ögeleri
66
tamamlandıkan sonra sıfat cümleleri gelmektedir.
66
tamamlandıkan sonra sıfat cümleleri gelmektedir.
elir. Fakat bu kural bazı hallerde değiĢebilir. Makalenin giriĢ
a beirtildiği gibi adı geçen varlıklara getirilecek sıfatlar bazen
nesakıl
çoğul
Örnek:
yri
veolabilirler.
câmid denilen
varlıkların sıfatları müfred‫و‬akat
‫أ َْو َم ْع ُد‬bu
‫ود ًة‬
Sayılı
günler…
Bucâmid
örnekte
sıfat
hem
tekil
َّ‫ أَي‬bazı
ُ ‫ ًاما َم ْع‬54
َ ‫د‬kural
/Arapça
Yrd.
Doç.gayri
Dr.
Cemal
EKEV
AKADEMİ
DERGİSİ
hallerde
değiĢebilir.
Makalenin
giriĢ
akıl IŞIK
ve
denilen
varlıkların
sıfatları
müfredArapça gayri
akıl ve câmid denilen varlıkların sıfatları müfred68
ğul
67
diğiĢekliyle
gibimüennes
adıgelebilmiĢtir.
geçen
varlıklara
sıfatlar
bazendeğiĢebilir. Makalenin giriĢ
gelir.
bu kural bazı
hallerde
67 Fakatgetirilecek
ِ
müennes
gelir.
bu kural
bazı
hallerde
değiĢebilir.
e- Akılsız/Cansız
Sıfatları
‫ُ ِع َّد َة َس‬
araba Fakat
satın Varlıkların
aldım.
Türkçede
sayı sıfatı
olan Makalenin giriĢ
ُ ْ‫ ا ْشتَ َري‬Birkaç
ul olabilirler.
Örnek:
kısmında
da
beirtildiği
gibi
adı
geçen
varlıklara
getirilecek
sıfatlar bazen
67
Arapça
gayri akıl vegibi
câmid
sıfatları
müfred-müennes
Fakat
kısmında
da beirtildiği
adıdenilen
geçenvarlıkların
varlıklara
getirilecek
sıfatlar gelir.
bazen
desi
Arapçada
nesne/mef‟ul,
araba
kelimesi
Türkçede
nesne
bu
kural
bazı
hallerde
değişebilir.
Makalenin
giriş
kısmında
da
beirtildiği
gibi
adı
geçen
müennes
çoğulBuolabilirler.
Örnek:
‫ أَيَّ ًاما َم ْع ُد‬cemi
Sayılı
günler…
örnekte sıfat
hem tekil
cemivarlıklara
müennes
çoğul olabilirler.
Örnek:
getirilecek
sıfatlar
bazen
cemi
çoğul olabilirler. Örnek:
ِ ‫ اَْْل‬/ُ‫َّظي َفة‬
ِ ‫ اَْْل َِسَّرةُ الن‬müennes
ayle
temyiz
olarak gelmiĢtir.
Yataklar
ٍ68‫َسَّرامةُا نَمِظعيَُدفةٌود ًة أَو مع ُدود‬
gelebilmiĢtir.
‫ات‬
‫ي‬
َ
‫أ‬
Sayılı
günler…
Bu
örnekte sıfathem
hem çoğul
tekil şekَّ
َ
َ
ْ
ْ
ْ
َ
َ
ً
ٍ ‫ أَيَّاما مع ُدود ًة أَو مع ُدود‬Sayılı
günler…
Bu örnekte
sıfat hem tekil
‫ات‬
Sayılı
günler…
Bu örnekte
sıfat hemde tekil
َ
َ
ِ
ْ
ْ
ْ
َ
َ
ً
‫ ا ْش‬Birkaç
araba
satınĢekliyle
aldım.
68 Türkçede sayı68sıfatı olan
َ‫ت‬emiz
liyle
gelebilmiştir.
hem
de69çoğul
gelebilmiĢtir.
yataklar.
Nitelenen
yataklar
kelimesi
68 çoğul, niteleyen
hem de çoğul
Ģekliyle
gelebilmiĢtir.
ٍ‫ اِ ْشت ريُ ِع َّدةَ سيَّارات‬Birkaç
araba
satın
aldım.
Türkçede
sayı sıfatı
birkaç
ifadesi
Birkaç
araba
satın
aldım.
Türkçede
sayıolan
sıfatı
olan
ُ ‫ اِشَتَ ْري‬kelimesi
ٍ ‫ َسيَّ َار‬Türkçede
ِaraba
pçada
Türkçede
nesne
olaraknesne/mef‟ul,
gelmiĢtir.
benzer
nitelemeler
bulunmakla
َّ
‫ات‬
‫ة‬
‫د‬
‫ع‬
ُ
Birkaç
araba
satın
aldım.
Türkçede
sayı
sıfatı
olan
َ
ْ
َ
ُ
ْ
Arapçada
araba kelimesi Türkçede nesne iken burada temyiz olarak gelَ َ nesne/mef’ul,
َ
ِ ‫ اَْْل‬/ُ‫َّظي َفة‬
ِ70‫َّرةُ الن‬Yukarıdaki
miştir.
temizdir.
Temiziki
yataklar.
Nitelenen yataklar
birkaç
ifadesi
Arapçada
araba
kelimesi
nesne kelibenzerlik
göstermektedir.
örnekte,
dil 69Türkçede
ze olarak
gelmiĢtir.
‫َسَّرةُ نَ ِظي َف ٌة‬
‫َِس‬nesne/mef‟ul,
‫ اَْْل‬Yataklar
Yataklar
birkaç
ifadesi
Arapçada
nesne/mef‟ul,
araba
kelimesi
Türkçede
mesi çoğul, niteleyen temiz tekil olarak gelmiştir. Türkçede benzer
nitelemelernesne
bulunmakِ ‫ اَْْل‬/Arapçada
ِ ‫ اَْْل‬iki dil
ِyeri
ِörnekte,
benzerlik
görülmektedir.
Ancak
sıfatın
69ikenlaburada
70
temyiz
olarak
gelmiĢtir.
‫ة‬
‫ف‬
‫ي‬
‫ظ‬
‫ن‬
‫ة‬
‫ر‬
‫َس‬
‫ة‬
‫ف‬
‫ي‬
‫َّظ‬
‫ن‬
‫ال‬
‫ة‬
‫ر‬
‫َس‬
Yataklar
ُ
ُ
ٌ
َّ
َّ
َ
َ
ُ
َ
Arapça
ile
benzerlik
göstermektedir.
Yukarıdaki
arasındaki
taklar. iken
Nitelenen
yataklarolarak
kelimesi
çoğul,ٌ‫ي َفة‬niteleyen
ِ ‫اَْْل َِسَّرةُ الن‬
burada temyiz
gelmiĢtir.
‫ اَْْل َِسَّرةُ نَ ِظ‬/ُ‫َّظي َفة‬
Yataklar benzerlik
görülmektedir. Ancak sıfatın
yeri Arapçada mevsuftan sonra gelmektedir.
sonra
gelmektedir.
69
gelmiĢtir.
Türkçede
nitelemeler
bulunmakla
temizdir.
Temizbenzer
yataklar.
yataklar kelimesi çoğul, niteleyen
69 Nitelenen
temizdir. Temiz yataklar. Nitelenen yataklar kelimesi çoğul, niteleyen
70
erlikf- göstermektedir.
Yukarıdaki
örnekte,
dil nitelemeler bulunmakla
temiz
tekil
gelmiĢtir.
Türkçede
benzer
İsim
Formunda
Sıfat
f- Tamlaması
İsimolarak
Tamlaması
Formunda
Sıfat iki
temiz tekil
olarak
gelmiĢtir.
Türkçede
benzer nitelemeler bulunmakla
70tamlaması
pçadagörülmektedir.
sıfatın
ifade
etmesi
için
isim
ile
Arapçada
sıfatın
devamlılık
ifade
için isim tamlaması
ile ma’rifelik/belirlilik
rlik
Ancak
sıfatın
yeri etmesi
Arapçada
Arapçadevamlılık
ile benzerlik
göstermektedir.
70 Yukarıdaki örnekte, iki dil
Arapça
ile
benzerlik
göstermektedir.
Yukarıdaki
örnekte,
iki dil
ِ
ِ
ِ
ِ
ِ
ِ
ِ
kazanması
gerekir.
belirlilik kazanması gerekir. ‫ضافَة‬
‫ف ب ْاَل‬
‫َّو ُام يُ َعَّر‬
‫الص َفات اَلد‬
ٍّ ‫اذَا قُص َد ب‬
ُ
َ
َ
elmektedir.
arasındaki benzerlik görülmektedir. Ancak sıfatın yeri Arapçada
Çünkübenzerlik
sıfatlar türemiş
ve bu
isimler muzaf/tamlanan
marife olarasındaki
görülmektedir.
Ancak
sıfatın yeri olmakla
Arapçada
nkü sıfatlar
türemiĢ
isimlerdir
ve isimlerdir
bu isimler
muzaf/tamlanan
71
mazlar. sonra
Ancakgelmektedir.
türemiş isimler (İsmu’l-Fâil, İsmu’l-Mef’ul vb.) medh/övgü için getirilmevsuftan
71 sonra
İsim
Tamlaması
Formunda
Sıfat (Ġsmu‟l-Fâil, Ġsmu‟l- 72
mevsuftan
gelmektedir.
arife
olmazlar.
Ancak
türemiĢ
diklerinde,
nekra
olduklarıisimler
halde marife isme sıfat olabilirler. Adıgeçen isimler izâfetle
ıfatın devamlılık
ifade
etmesi
için
isim
tamlaması
ile olan
ma’rifelik
kazanmalarına
karşılık
sıfât-ı
müşebbehe
isimler
müştâk/türemiş
sayılmadıklarından
izâfetle
ma‟rife
olamazlar.
Buna,
el-Mu‟min
40/3.sayılfİsim Tamlaması
Formunda
Sıfat
.) medh/övgü için ِ getirildiklerinde,
nekra
oldukları
halde
fİsim
Tamlaması
Formunda
Sıfat
ِ
ِ
ِ
ِ
ِ
ِ
madıklarından
izâfetle
ma’rife
olamazlar.
Buna,
el-Mu’min
40/3.
ayeti
örnek
k kazanması gerekir.
‫ضافَة‬
‫ف‬
‫اذَا‬
ٍّ ‫ قُص َد ب‬ifade
َ‫الص َفات ا‬
ُ ‫َّو ُام يُ َعَّر‬
َ ‫ب ْاَل‬sıfatın
Arapçada
etmesi için isim tamlamasıolarak
ile veَ ‫لد‬devamlılık
ayetirilebilir.
örnek
olarak
verilebilir.
72
Arapçada
sıfatın
devamlılık
ifade
etmesi
için
isim
tamlaması
ile
me
olabilirler.
Adıgeçen
isimler
izâfetleِ ِ ma‟rifelikِ
ِ ُ‫اِذَا ق‬
tlar sıfat
türemiĢ
isimlerdir ve
bu
isimler
muzaf/tamlanan
ma‟rifelik/belirlilik
kazanması
gerekir. ِ‫ضافَِة‬
‫ف بِ ْاَل‬
‫ات‬
‫الص‬
ٍّ ِِ‫صِ َد ب‬
ُ ‫َّوَّوُامام يُيَععَّرر‬
َ ‫اَل‬
َ‫ات اَاَلدلد‬
ِ ‫الصَفَف‬
ِ
Örnek: Örnek:
ma‟rifelik/belirlilik
kazanması
gerekir.
‫ة‬
‫ف‬
‫ا‬
‫ض‬
‫ب‬
‫ف‬
‫ب‬
‫د‬
‫ص‬
ْ
ٍّ
َ
ُ‫اِذَا ق‬
َّ
ُ
َ
َ
َُ ُ َ
rına
karĢılık
sıfât-ı
müĢebbehe
olan
isimler
müĢtâk/türemiĢ
71
73 ِtüremiĢ
mazlar. Ancak
Çünkü
sıfatlar
isimlerdir
ve ‫يز‬bu
isimler
muzaf/tamlanan
ِ ‫ِد‬türemiĢ
73
ِ isimler
ِ(Ġsmu‟l-Fâil,
ِ ْ‫الذن‬
َّ ‫افِ ِر‬Ġsmu‟l‫ِذى الطَّ ْول‬sıfatlar
‫اب‬
‫يد الْعِ َق‬
‫ب َش‬
‫ابِ ِل الت َّْو‬isimlerdir
‫العليم َغ‬
‫ العز‬isimler
‫الكتاب من اهلل‬
‫ تنزيل‬Bu
kitabınbölüm
Bu kitabın
َ‫ب َوق‬
Çünkü
türemiĢ
ve bu
muzaf/tamlanan
71
bölüm
indirilmesi,
Azîz
ve
Alîm:
üstün
kudret
sahibi,
her
şeyi
en
mükemmel
tarzda bilen
h/övgü olmakla
için getirildiklerinde,
nekra
oldukları
halde
marife
olmazlar.
Ancak
türemiĢ
isimler
(Ġsmu‟l-Fâil,
Ġsmu‟l71Azîz
bölüm
bölüm
indirilmesi,
ve Alîm:
üstün
kudret
sahibi, her Ġsmu‟lşeyi en
74
abiyyetu’l-Muyessere,
s. 119;
olmakla
marife
olmazlar.
Ancak
türemiĢ
isimler
(Ġsmu‟l-Fâil,
Allah
tarafındandır.
74
72
mükemmel
bilen
Allah
tarafındandır.
Adıgeçen
isimler
izâfetle
ma‟rifelik nekra oldukları halde
184.olabilirler.
Mef‟ul
vb.)tarzda
medh/övgü
için
getirildiklerinde,
Mef‟ul vb.)
medh/övgü için getirildiklerinde, nekra oldukları halde
Silsile-en-Nahv, II.Bu
110. ayette Lafzatullaha
„Azîz, „Alîm sıfatları uygun tarzda
Ģılık sıfât-ı
müĢebbehe
isimler 72
müĢtâk/türemiĢ
marife
isme sıfatolan
olabilirler.
Adıgeçen isimler izâfetle ma‟rifelik
ilbilgisi, marife
s. 217.
67)Sînî
vd. Arabiyyetu’l-Muyessere,
isme
sıfat olabilirler.s.72119;Adıgeçen
isimler izâfetle ma‟rifelik
getirilmiĢ olmasına karĢılık Ğâfir, Kâbil sıfâtları ism-i fâil, ġedîdu‟lKatru’n-Nedâ,
s. 312.
kazanmalarına
karĢılık sıfât-ı müĢebbehe olan isimler müĢtâk/türemiĢ
68)2/Bakara/184.
kazanmalarına
karĢılık
sıfât-ı
müĢebbehe
olan isimler
müĢtâk/türemiĢ
l-Muyessere,
s.
119;
â Abdullah
b.69)el-Hâmid,
el-Hüseyn
el-„Akberî, ve
et-Tibyân
i’râbi’l-Kur’ân
I-II,Yukarıdaki tanıma
Silsile-en-Nahv,
II. 110.
„Ġkâb
sıfât-ı müĢebbehe
muzaffîolarak
gelmiĢtir.
Beyrut, 2001,
II.
294.
70)Gencan,
Dilbilgisi, s. 217.
67
Sînî Ğâfir
vd. Arabiyyetu’l-Muyessere,
s. 119; marifelik kazanmıĢ, ġedîdu‟l-„Ġkâb
göre
ve
Kâbil sıfatları izâfetle
-Nahv, II.6768
110.
Hişâm, Katru’n-Nedâ, s. 312.
Sînî71)İbn
vd. Arabiyyetu’l-Muyessere,
s. 119;
2/Bakara/184.
s. 217. 6869
72)Ebu’l-Bekâ
Abdullah
b. el-Hüseyn el-‘Akberî,
i’râbi’l-Kur’ân
I-II, Dâru’l-Fikr,
2/Bakara/184.
sıfatı
nekra
olarak
kalmıĢtır.
Ferrâ75, et-Tibyân
Ğâfir fîve
Kâbil sıfatları
nekraBeyrut,
Silsile-en-Nahv,
II.
110.
69 el-Hâmid,
2001, II. 294.
Nedâ, s. 312.
70 el-Hâmid, Silsile-en-Nahv, II. 110.
Gencan,
Dilbilgisi,
s. 217.
olmalarına
rağmen
ma‟rife
olan lafzatullaha
sıfat olmuĢlardır. ez70
73)40/el-Mu’min
ah b. el-Hüseyn
et-Tibyân
fî i’râbi’l-Kur’ân
I-II,
Dilbilgisi, /3s.
217.
71 Gencan,el-„Akberî,
Ġbn
HiĢâm,
Katru’n-Nedâ,
s.
312.
76
71
74)Yıldırım,
Suat,
Kur’ân-ı
Hakîm
ve
Açıklamalı
Meali,
Feza
yayıncılık,
İstanbul, 1998, s. 466.
001, II. 294.
Ġbn HiĢâm,
Katru’n-Nedâ,
s. 312.sıfatları Lafzatullahın bedeli olmalarından
Zeccâc
, Ğâfir
ve Kâbil
72
Ebu‟l-Bekâ
Abdullah
b.
el-Hüseyn
el-„Akberî,
et-Tibyân
fî
i’râbi’l-Kur’ân
I-II,
72
Ebu‟l-Bekâ
Abdullah
b.II. el-Hüseyn
el-„Akberî,
fî i’râbi’l-Kur’ân I-II,
77 et-Tibyân21
Dâru‟l-Fikr,
Beyrut,
2001,
294.
dolayı mecrûr
Dâru‟l-Fikr,
Beyrut,gelmiĢlerdir.
2001, II. 294. en-Nehhâs , Ğâfir ve Kâbil sıfatlarının
kendilerinden önceki ma‟rife Lafzatullaha sıfat olmaları caizdir. Ancak
ARAPÇA SIFAT TAMLAMALARININ TÜRKÇE İLE KARŞILAŞTIRILMASI
55
Bu ayette Lafzatullaha ‘Azîz, ‘Alîm sıfatları uygun tarzda getirilmiş olmasına karşılık Ğâfir, Kâbil sıfâtları ism-i fâil, Şedîdu’l-‘İkâb sıfât-ı müşebbehe ve muzaf olarak
gelmiştir. Yukarıdaki tanıma göre Ğâfir ve Kâbil sıfatları izâfetle marifelik kazanmış,
Şedîdu’l-‘İkâb sıfatı nekra olarak kalmıştır. Ferrâ75, Ğâfir ve Kâbil sıfatları nekra olmalarına rağmen ma’rife olan lafzatullaha sıfat olmuşlardır. ez-Zeccâc76, Ğâfir ve Kâbil sıfatları Lafzatullahın bedeli olmalarından dolayı mecrûr gelmişlerdir. en-Nehhâs77, Ğâfir
79 ma’rife Lafzatullaha sıfat olmaları caizdir. Anve Kâbil sıfatlarının kendilerinden
önceki
Türkçede olduğu
gibi Arapçada da sıfat tamlamasının tamlanan/muzaf kısmı
tamlanan/muzaf kısmı isim
cak hâl ve mustakbeli ifade ettiklerinde nekra olmaları uygundur. Sıfat-ı müşebbehe olan
tamlaması Ģeklinde gelmektedir. Muzaf olan
kelime marife bir isme izafe edilm
fe bir isme izafe
edilmekle ise nekra
Şedîdu’l-‘İkâb
ve bedel olmasından dolayı mecrûrdur.78
apçada da sıfat tamlamasının tamlanan/muzaf
kısmıalabilir.
isim ‫ش الْم ِجيد‬
ِْ ‫اْلالَِل و‬
ِ ‫ ذُو الْ َع ْر‬Yüce arşın sahibi.80 ‫اَل ْكَر ِأم‬
doğrudan
ِْ ‫الَِل و‬79‫اْل‬
ُ َ kısmı
َ ٍّ‫ى َو ْجوُ َرب‬
‫اَل ْك‬
‫ك ذُو‬
‫ َو‬sıfatsıfatını
َ َْ ‫ك ذُو‬
ْ gibi
ٍّ‫ يَْب َقى َو ْجوُ َرب‬da
de‫َر ِأم‬olduğu
tamlamasının tamlanan/muzaf
isim
َ Arapçada
َ
َ
79
ir. Muzaf olan
kelime olduğu
marife birgibi
isme
izafe edilmekle
Türkçede
Arapçada
da
sıfatSıfat
tamlamasının
tamlanan/muzaf kısmı isim
g- Bir Tarafı İsim
Tamlaması
Olan
Tamlamaları
79
79kelime marife bir isme izafe edilmekle 81
Ģeklinde gelmektedir.
Muzaf
olanEbedi
Türkçede
Türkçede
olduğu
olduğu
gibi
gibi
Arapçada
Arapçada
da
da
sıfat
sıfat
tamlamasının
tamlamasının
tamlanan/muzaf
tamlanan/muzaf
kısmı
kısmı isim
isim
kalacak
olan
Yüce
Rabbinin
zatıdır.
Birinci örnekte
‫ ذُو الْ َع ْر ِش‬arşın sa
80
ِْ ‫و‬79‫ِل‬gibi
‫و‬tamlaması
sahibi
ُ‫ ذ‬arşın
‫ا‬kte
‫شَع ْر ِش‬
arşın
sahibi.
‫ر ِأم‬gelmektedir.
‫اَل ْك‬
‫ك‬
‫ يَبْ َق‬sıfat
‫ َو‬kelime
Ģeklinde
marife birtamlanan/muzaf
isme izafe edilmekle
ْ‫ الْذَُعوْر اِل‬Yüce
ْ ‫ذُو‬Arapçada
Türkçede
olduğu
da
tamlamasının
kısmı isim
ٍّ‫ َرب‬80ُ‫ى َو ْجو‬olan
َ‫اْلَال‬
َMuzaf
َ
َ
ِ
ِ
ِ
rudan alabilir.tamlaması
‫يد‬
‫ ذُو‬Yücegelmektedir.
arşın sahibi. Muzaf
‫َو ْاَل ْكَر ِأم‬olan
‫ ْْلَالَل‬kelime
‫وا‬kelime
‫ج‬marife
‫يَْب َقى َو‬bir
‫و‬bir
tamlaması
gelmektedir.
Muzaf
olan
olan
kelime
isme
ismeizafe
izafe
izafe
edilmekle
edilmekle
ْ‫ال‬Ģeklinde
ُ‫ك ذ‬
ُ ‫ َع ْر ِش الْ َمج‬Ģeklinde
َ ٍّ‫وُ َرب‬marife
ْ80marife
tamlaması
şeklinde
gelmektedir.
Muzaf
edilmekle
sıَbir
ِ ‫ر ِش الْم‬isim
ِ ‫ ي ب َق اىلْمو‬yüce
ِْmevsûf,
ِisme
ِ ‫اَل ْكر‬
sıfatını
doğrudan
alabilir.
‫يد‬
‫ج‬
‫ع‬
‫ل‬
‫ا‬
‫و‬
‫ذ‬
Yüce
arşın
sahibi.
‫أم‬
‫و‬
‫ل‬
‫ال‬
‫ْل‬
‫ا‬
‫و‬
‫ذ‬
‫ك‬
‫ب‬
‫ر‬
‫و‬
‫ج‬
‫َو‬
ifadesi
tamlaması
ve
‫يد‬
kelimesi
ْ
ْ
ٍّ
ُ
ُ
َ
81
ُ
ُ
َ
ْ
ْ
ُ
َ
َ
َ
yüce
kelimesi
de
ْ
َ
َ
َ
َ
َ
َ
ِ
80
80
bbinin
zatıdır.
Birinci
örnekte
‫ش‬
‫ر‬
‫ع‬
‫ل‬
‫ا‬
‫و‬
‫ذ‬
arşın
sahibi
ِ
ِ
80
ْ
ِ‫اَل‬
ِْ‫ك ذُذُواواْْلْْلالَالَِلِل وو‬
ُُ ‫ ذُذُوو الْالَْعَعررِشِش الْالْممجج‬Yüce
fatını doğrudan
Yüce
arşın
sahibi. ‫اَلْكْكَرَرِأمِأم‬
sıfatını
sıfatını
doğrudan
doğrudanalabilir.
alabilir.
alabilir.
‫يد‬
‫يد‬
Yücearşın
arşınsahibi.
sahibi.
‫و‬
‫و‬
‫ك‬
‫ب‬
‫ر‬
‫ب‬
‫ر‬
‫و‬
‫و‬
‫ج‬
‫ج‬
‫و‬
‫و‬
‫ى‬
‫ى‬
‫ق‬
‫ق‬
‫ب‬
‫ب‬
‫ي‬
‫ي‬
ْ
ٍّ
ٍّ
81 ْ َ
َ
َ
ُ
َ
َ
ْ
ْ
ْ
ْ
ُ
ُ
َ
َ
َ
َ
ْ
ْ
َ
َ
َ
َ
َ
َ
َ
َ
َ
َ
ِ ‫ ذُو الْ َع ْر‬arşın sahibi
cak olan Yüce Rabbinin zatıdır. Birinci örnekte ‫ش‬
8181
Ebedi
kalacak
olan
Yüce
Rabbininzatıdır.
zatıdır.
Birinci
örnekte
ifadesi
Ebedi
kalacak
olan
Yüce
Rabbinin
Birinci
örnekte
‫َع ْر ِش‬örnekte
arşın
sıfat/niteleyendir.
Bu
durum
ikinci
‫ِل‬sahibi
ْ‫ ذُو ال‬arşın
ْ ‫ك ذُوا‬
َ‫ْلَال‬sahibi
َ ٍّ‫ َو ْجوُ َرب‬Azâmet sa
ِ
‫ُذ‬ı ‫ك‬
‫ب‬
‫ر‬
‫و‬
‫ج‬
‫و‬
Azâmet
sahibi
81
81
mevsûf,
‫يد‬
‫ج‬
‫م‬
‫ل‬
‫ا‬
yüce
kelimesi
de
َ ٍّve
ْ
ْ
ُ
َ َ Ebedi
ُ َ olan
ِ
ِ
Ebedi kalacak
kalacak
olan Yüce
Yüce Rabbinin
Rabbinin
zatıdır.
zatıdır.
Birinci
Birinci
örnekte
örnekte
‫ش‬
‫ش‬
‫ر‬
‫ر‬
‫ع‬
‫ع‬
‫ل‬
‫ا‬
‫ل‬
‫ا‬
‫و‬
‫و‬
‫ذ‬
‫ذ‬
arşın
arşın
sahibi
sahibi
ْ
ْ
ُ
ُ
isim tamlaması
ve mevsûf, ‫يد‬
kelimesi
de sıfat/niteleyendir.
isim tamlaması
ve mevsûf,
yüce
kelimesi
de ْ َْ َ Bu durum ikinci
ُ ‫ الْ َم ِج‬yüce
ِ
Rabbin
ifadesi
için
de
geçerlidir.
Ancak
bu örneğin
ifadesi
isim
tamlaması
ve
mevsûf,
‫يد‬
‫ج‬
‫م‬
‫ل‬
‫ا‬
yüce
kelimesi
de ör- iki tarafı da
ْ
ُ َ ِiçin
örneğin
iki örnekte
tarafı
da ‫ِل‬isim
örnekte
Rabbin
ifadesi
geçerlidir.
Ancak bude
um ikinci
‫َرب‬tamlaması
Azâmetsahibi
sahibi
ِ‫ الْالْمم‬deyüce
َ‫ال‬isim
َ ٍّtamlaması
ُ‫ َو ْجو‬Azâmet
ifadesi
ifadesi
isim
ve
ve
mevsûf,
mevsûf,
‫يد‬
‫يد‬
‫ج‬
‫ج‬
yüce
kelimesi
kelimesi
de
َ‫ك ذُوا ْْل‬
ُ
ُ
ََ bir tarafı tamamen sıfat
eyendir. Bu neğin
durum
ikincidaörnekte
‫اْلَالَِل‬
‫ك‬
sahibi
ْ ‫ذُو‬Bazen
tamlamasıdır.
tamlamasının
َ ٍّ‫َرب‬Bazen
ْ ‫ َو‬Azâmet
ُ‫جو‬isim
iki tarafı
isim tamlamasıdır.
isim
tamlamasının
bir tarafı tamamen sı-tamlaması ola
en sıfat tamlaması
olabilir.
ِ
sıfat/niteleyendir.
Bu durum
ikinciisim
örnekte ‫اْلَالَل‬
ْ ‫ك ذُو‬
َ ٍّ‫ َو ْجوُ َرب‬Azâmet ِsahibi
geçerlidir.
Ancak
bu örneğin
ikidurum
tarafı da
ِ‫اْْلْْلالَالَِل‬olması
sıfat/niteleyendir.
sıfat/niteleyendir.
Bu
Bu
durum
ikinci
ikinci
örnekte
örnekte
‫ل‬
Azâmet
‫و‬
‫ا‬
‫و‬
fat
tamlaması
olabilir.
Bunun
için
seçilen
ifadenin
uygun
olması
gerekir:
Bunun
için
seçilen
ifadenin
uygun
‫ َواس ٌع‬sahibi
‫خ‬sahibi
ٍ ‫ُ َشْي‬
ُ‫ك ذُذ‬
َ‫ك‬
َ ٍّ‫وُ َربٍَّرب‬gerekir:
ُ‫ َوَوْجْجو‬Azâmet
َ
َ
ُ ‫ بَْي‬Şeyhin geniş
‫ُ َشْي ٍخ‬
‫ بَْي‬için
Şeyhindegeniş
evi.
ifadesi
geçerlidir.
Ancak bu örneğin iki tarafı da isim
ُ
mlamasının Rabbin
bir Şeyhin
tarafı ifadesi
tamamen
sıfat
tamlaması
olabilir.
için
de
geçerlidir.
Ancak
bu
örneğin
iki
tarafı
da
isim
geniş evi. Örneğinde tamlamanın mevsûf kısmı bir isim tamlaması olabilirken,
ır. Bazen isim
tamlamasının
birÖrneğinde
tarafıde
tamamen
sıfat tamlaması
olabilir.
Rabbin
Rabbin
ifadesi
ifadesi
için
için
de
geçerlidir.
geçerlidir.
Ancak
Ancak kısmı
bu
bu
örneğin
örneğin
iki
tarafı
tarafı da
daolabilirken
isim
isim
tamlamanın
mevsûf
bir isim iki
tamlaması
, ‫َشْي ٍخ َكتِ ٍري‬
ِ
ٍ
ıuygun
olabilirken
,
‫ري‬
‫ت‬
‫ك‬
‫خ‬
‫ي‬
‫ش‬
‫و لَِِق‬Büyük
ٍ
şeyhle
tamlayan/muzaf
kısmı anlam
açısınَ ْ َ ُ‫ ٌعاء‬Bazen
olması
gerekir:
‫اس‬
‫ َشْي ٍخ‬isim
ُ
Şeyhinkarşılaşma
geniş bir
evi.misâlinde
tamlamasıdır.
tarafı tamamen
sıfat tamlaması
olabilir.
ُbir‫ بَْي‬tamlamasının
َ
seçilen ifadenin
uygun olması
gerekir:
‫ُ َشيْ ٍخ َو ِاس ٌع‬
Şeyhin
geniş
evi.sıfat
tamlamasıdır.
tamlamasıdır.
Bazen
Bazenolarak
isim
isim tamlamasının
tamlamasının
tarafı
tarafı tamamen
tamamen
sıfat tamlaması
tamlaması olabilir.
olabilir.
ُ bir
ْ‫ي‬bir
َ‫ب‬karşılaşma
dan için
sıfat seçilen
tamlaması
gelmiştir.
Büyük
bir
şeyhle
tamlayan/muzaf
kısmı an
Bunun
ifadenin
uygun
olmasıِ gerekir:
‫ ٍخ َو ِاس ٌع‬misâlinde
‫ُ َشْي‬
‫ بَْي‬Şeyhin
geniş evi.
an/muzaf
kısmı
anlam
ُ
ِ
ٍ
f kısmı bir Bunun
isim
tamlaması
olabilirken
, ‫ري‬uygun
‫ َشْي ٍخ َكت‬olması
‫ ل َقاء‬gerekir:
ِ‫ ب بي يُُ َشَيشيٍخٍخ ووِاس‬Şeyhin
Bunun
için
için seçilen
seçilen
ifadenin
ifadenin
uygun
olması
gerekir:
‫ع‬
‫ع‬
‫اس‬
Şeyhin
geniş
geniş
evi.
evi.
ُ
ِ
ِ
tamlamanın mevsûf kısmı bir isim
tamlaması
, ‫ت ٍري‬olarak
‫اءََُ َشٌْيٌٍخ َك‬gelmiĢtir.
‫ََْْ ُُ ْ ْل َق‬
açısından
sıfatolabilirken
tamlaması
ٍ ِ‫لَِقاء َشْي ٍخ َكت‬
Örneğinde tamlamanın mevsûf kısmı bir isim tamlaması olabilirken, ‫ري‬
aşma misâlinde
tamlayan/muzaf
kısmıkısmı
anlam
ِ‫لِل‬
Örneğinde
Örneğinde
tamlamanın
tamlamanın
mevsûf
mevsûf
kısmı
bir
bir
isim
isim
tamlaması
tamlaması
olabilirken
olabilirken
‫صفتو َكَتِكتٍِريٍري‬
‫إىل َشَْيشُْيٍخٍخ‬
‫على حذف املضاف إليو املوصوف بتلك الصفة كقوهلم حبة اْلمقاء‬,,‫فمؤول‬
‫ظاىره إضافة‬
ُ‫املوصوفَقَقاءُاء‬
r ‫إىل‬
şeyhle
tamlayan/muzaf kısmı anlam
‫صف‬
‫املوصوف‬karşılaşma
‫أما ما ظاىره إضافة‬misâlinde
‫و‬
Büyük bir şeyhle karşılaşma misâlinde tamlayan/muzaf kısmı anlam
olarak gelmiĢtir.
‫واْلوىل صفة‬misâlinde
‫صفة للبقلة َل للحبة‬
‫ الساعة اْلوىل فاْلمقاء‬kısmı
‫وصالة‬
‫اْلمقاء‬
‫اْلوىل واْلصل حبة البقلة‬
Büyük
Büyük
bir
bir
şeyhle‫للساعة َل‬
karşılaşma
karşılaşma
misâlinde
tamlayan/muzaf
tamlayan/muzaf
kısmı
anlam
anlam
sıfat
olarak
gelmiĢtir.
‫اْلم‬
‫البقلة‬tamlaması
‫اْلصل حبة‬
‫اْلوىل و‬
‫وصالة‬şeyhle
sıfat‫صفتو‬
tamlaması
gelmiĢtir.
‫املضاف إليو املو‬açısından
‫فمؤول على حذف‬
‫املوصوف إىل‬olarak
‫ظاىره إضافة‬
‫وأما ما‬
‫يضف‬
‫فلم‬
‫اْلوىل‬
‫إىلصالة‬
‫و‬gelmiĢtir.
‫(اْلمقاء‬ö.‫حبة‬
‫ظاىرهفصار‬
‫صفتو مامقامو‬
75)Ebû
b.
Ziyâd
el-‘Absî
el-Ferrâ
207/822)
açısından
sıfat
sıfatYahyâ
tamlaması
tamlaması
olarak
olarak
gelmiĢtir.
‫كقوهلم‬
‫بتلك‬açısından
‫املوصوف‬
‫للصالةإليو‬
‫املضاف‬
‫حذف‬
‫على‬
‫فمؤول‬
‫صفتو‬
‫املوصوف‬
‫إضافة‬
‫مث حذف املضاف إليو وىو البقلة والساعة وأقيمُ وأما‬
‫الصفةوىو الب‬
‫املضاف إليو‬
‫مث حذف‬Zekeriyyâ
‫اْلمقاء‬
‫كقوهلم حبة‬
‫بتلك‬
‫وإليو‬İshâk
‫املضاف‬
‫على حذف‬
‫ظاىره إضافة املوصوف إىل صفتو‬82‫وأما ما‬
‫اْلوىل فاْلمقاء صف‬
‫الساعة‬
‫وصالة‬b.‫الصفة‬
‫اْلمقاء‬
‫البقلة‬b.‫املوصوف‬
‫حبة‬
‫اْلوىل‬ez-Zeccâc
‫وصالة‬
76)İbrahim
es-Seriyy
Sehl‫اْلصل‬
Ebû
(ö. ‫فمؤول‬
311/927)
‫صفةماماغريه‬
‫اْلمقاء‬
‫اْلمقاء‬
‫حبة‬
‫حبة‬
‫كقوهلم‬
‫كقوهلم‬
‫الصفة‬
‫بتلكالصفة‬
‫املوصوفبتلك‬
‫املوصوف‬
‫إليو‬
‫املضافإليو‬
‫املضاف‬
‫حذف‬
‫على‬
‫فمؤولوعلى‬
‫فمؤول‬
‫صفتو‬
‫إضافةاملوصوف‬
‫ظاىرهإضافة‬
‫ظاىره‬
‫ف إىل صفتو بل إىل ووأماأما‬
‫ص‬2‫غريه‬
‫صفةاْلوىل‬
‫للحبة و‬
‫للبقلة‬
‫صفة‬
‫فاْلمقاء‬
‫اْلوىل‬
‫الساعة‬
‫اْلمقاء وصالة‬
‫حذفالبقلة‬
‫اْلصل حبة‬
‫صفتواْلوىل‬
‫املوصوفإىلإىلوصالة‬
‫صفتو َلبل إىل‬
‫إىل‬
‫املوضوف‬
77)Ahmed
b. Muhammed b. Yûnus Ebû Ca’fer en-Nehhas (ö. 338/950)
‫للساعة َل‬
‫اْلوىل‬
‫للحبة و‬
‫صفة‬Sıfat,
‫فاْلمقاء‬
‫اْلوىل‬
‫الساعة‬
‫وصالة‬
‫اْلمقاء‬
‫البقلة‬
‫حبة‬
‫اْلصل‬
‫و‬
‫اْلوىل‬
‫وصالة‬
‫صفتو مقامو فصا‬
ُ‫أقيم‬
‫صفةو‬
‫الساعة‬
‫البقلة و‬
‫للبقلةإليوَلوىو‬
‫املضاف‬
‫حذف‬
‫مث‬
‫للصالة‬
isim ‫اْلوىل‬
tamlamasında
muzaf
Bu durum, tamlay
b.‫وو‬Ahmed
el-Câmi’
li‫حذف‬
Ahkâmi’l-Kur’ân
Dâru’l-Fikr,
ilir.
Bu‫ و‬durum,
tamlayanın
‫حبةَل‬
‫للساعة‬
‫للساعة‬
‫صفة‬
‫اْلوىل‬
‫اْلوىل‬
‫للحبة‬
‫للحبة‬
‫َلَل‬el-Ensârî
‫للبقلة‬
‫صفة‬
‫فاْلمقاء‬
‫فاْلمقاء‬
‫اْلوىل‬
‫الساعة‬
‫الساعة‬
‫وصالة‬
‫مثوصالة‬mevsufuna
‫اْلمقاء‬
‫اْلمقاء‬
‫البقلة‬I-XX,
‫حبة‬
‫اْلصلحبة‬
‫اْلصل‬olabilir.
‫اْلوىلوو‬
‫اْلوىل‬Beyrût,
‫وصالة‬
‫وصالة‬
‫صالة اْلو‬
‫َلاْلمقاء‬78)Muhammed
‫صفةفصار‬
‫مقامو‬
‫صفتو‬
ُ‫أقيم‬
‫للبقلةو‬
‫صفةالساعة‬
‫ و‬el-Kurtubî,
‫البقلة‬
‫إليو وىو‬
‫املضاف‬
‫البقلة للصالة‬
82
2010,
XV.
257.
‫فلم‬
‫اْلوىل‬
‫صالة‬
‫غريهو‬
‫اْلمقاء‬
‫حبة‬
ُ‫أقيم‬kaynaklanır.
‫اْلوىل البقلة والساعة و‬
‫وصالةإليو وىو‬
‫اْلمقاءاملضاف‬
‫حبةحذف‬
‫للصالة مث‬
‫صفة‬
‫فصاربل إىل‬
‫مقاموصفتو‬
‫صفتو إىل‬
‫املوضوف‬
düĢmesinden/hazfinden
Ahmakların tanesi, bi
Ahmakların‫يضف‬
tanesi,
82
‫يضف‬
‫فلميضف‬
‫فلم‬birinci
‫اْلوىل‬
‫اْلوىل‬Türkçenin
‫صالة‬
‫اْلمقاءووصالة‬
‫اْلمقاء‬
‫حبة‬
‫فصارحبة‬
‫فصار‬
‫مقامو‬
‫صفتو‬
‫أقيمُإىلصفتو‬
ُ‫أقيم‬
‫و‬tamlamaları,
‫الساعة‬
‫الساعة‬
‫البقلة‬
‫البقلة‬bazen
‫وىو‬
‫إليووىو‬
‫إليو‬bir‫املضاف‬
‫املضاف‬
‫حذف‬
‫مثمثحذف‬sıfat
‫للصالة‬
‫للصالة‬
‫غريه‬Belirsiz
‫صفة‬
‫صفتوو بل‬
‫وإىل‬82‫املوضوفو‬
79)Hatiboğlu,
Sözdizimi,
s. ‫مقامو‬
16:
isim
adın önünde
gibi
nda
mevsufuna muzaf
olabilir.
durum,
tamlayanın
namaz
örneklerinde
mevsuf/tamlanan
isimlerin
muzafı
ileyhi/tamlayanı düĢmü
‫غريه‬
‫صفة‬
‫إىل‬
‫بل‬
‫صفتو‬
‫إىل‬
‫املوضوف‬
kullanılır.
“el işi birBu
örtü”,
“çarşı
işi bir dikiş”,
“muhallebi çocuğu
delikanlı
…”
leyhi/tamlayanı
düĢmüĢtür.
82
82
fat, isim tamlamasında mevsufuna muzaf olabilir. Bu durum, tamlayanın
‫غريه‬
‫صفة‬
‫صفتوبلبلإىلإىل‬
‫إىلإىلصفتو‬buğday
‫املوضوف‬
‫ املوضوف‬yığını. Nam
klanır.
‫اْلوىل‬
‫وصالة‬
‫اْلمقاء‬
‫حبة‬
Gerçektetanesi,
ise:mevsufuna
‫اْلوىل‬birinci
‫ الساعة‬muzaf
‫اْلمقاء وصالة‬
‫غريهالبقلة‬
‫صفةحبة‬
Ahmakların
80)85/Burûc
/15. Ahmakların
Sıfat, isim
tamlamasında
olabilir.
Bu
durum, tamlayanın
buğday
yığını.
Namazın
en/hazfinden kaynaklanır.
‫اْلوىل‬
‫وصالة‬
‫اْلمقاء‬
‫حبة‬
Ahmakların
tanesi,
birinci
Sıfat,
Sıfat, ileyhi/tamlayanı
isim
isim tamlamasında
tamlamasında
mevsufuna
mevsufuna muzaf
muzaf olabilir.
olabilir. Bu
Bu durum,
durum, tamlayanın
tamlayanın
81)54muzafı
/Rahmân
/27.
amlanan isimlerin
düĢmüĢtür.
ilk
saatidir.
Birinci
ahmaklar,
yığının,
ise ilk, nam
düĢmesinden/hazfinden
kaynaklanır.
‫اْلوىل‬
‫وصالة‬örnekte
‫اْلمقاء‬
‫حبة‬
Ahmakların
tanesi, diğerinde
birinci
ğerinde
ise
ilk,
namazın
eklerinde mevsuf/tamlanan
isimlerinkaynaklanır.
muzafı ileyhi/tamlayanı
düĢmüĢtür.
düĢmesinden/hazfinden
düĢmesinden/hazfinden
kaynaklanır.
‫اْلوىل‬
‫اْلوىل‬
‫وصالة‬
‫وصالة‬
‫اْلمقاء‬
‫اْلمقاء‬
‫حبة‬
‫حبة‬
Ahmakların
Ahmakların tanesi,
tanesi, birinci
birinci
‫حبة البقلة اْلمقا‬
Ahmakların
buğday
yığını.
Namazın
sıfatıdır.
namaz örneklerinde mevsuf/tamlanan
isimlerin muzafı ileyhi/tamlayanı düĢmüĢtür.
e: ‫ الساعة اْلوىل‬namaz
‫وصالة‬
‫اْلمقاء‬
‫ حبة البقلة‬Ahmakların
buğday
yığını.muzafı
Namazın
namaz
örneklerinde
örneklerinde
mevsuf/tamlanan
mevsuf/tamlanan
isimlerin
muzafı
ileyhi/tamlayanı
ileyhi/tamlayanı düĢmüĢtür.
düĢmüĢtür.
te ahmaklar,
yığının,
diğerinde
ise‫اْلمقاء‬
ilk, ‫البقلة‬
namazın
Gerçekte
ise: ‫اْلوىل‬
‫وصالة الساعة‬
‫حبة‬isimlerin
Ahmakların
buğday
yığını. Namazın
ir. Birinci örnekte
yığının,
diğerinde
ilk, namazın
Gerçekte
Gerçekteahmaklar,
ise:
ise: ‫اْلوىل‬
‫الساعة اْلوىل‬
‫الساعة‬
‫وصالة‬
‫اْلمقاءوصالة‬
‫اْلمقاء‬
‫البقلة‬
‫حبة البقلة‬
‫حبة‬ise
Ahmakların
Ahmakların
buğday
buğday yığını.
yığını. Namazın
Namazın
ilk saatidir. Birinci örnekte ahmaklar, yığının, diğerinde ise ilk, namazın
tamlamasıdır. Bazen isim tamlamasının bir tarafı tamamen sıfat tamlaması olabilir.
ِ ‫ َشي ٍخ و‬geniş
Bunun ifadenin
için seçilen
ifadenin
olması
Bunun için seçilen
uygun
olmasıuygun
gerekir:
‫ و ِاس ٌع‬gerekir:
‫اس ٌع ب يُ شيخ‬
Şeyhin
evi. geniş evi.
ُ ‫ بَْي‬Şeyhin
ْ ُ
َ Şeyhin
ٍِ‫ُ َْ َشُي ٍخ َ ْو‬
Bunun için seçilen ifadenin uygun olması gerekir: َ‫اس ٌع‬
‫ي‬
‫ب‬
geniş
evi.
َ ْ ُ َْ
ِ‫َقاء َشي ٍخ َكت‬,ِ‫َكتِ ٍري ل‬
Örneğinde mevsûf
tamlamanın
kısmı
bir isimolabilirken
tamlaması
Örneğinde tamlamanın
kısmımevsûf
bir isim
tamlaması
, ‫ٍري‬olabilirken
ٍ ِ‫لَِقاء َشْيُ ٍخ َْكت‬
Örneğinde tamlamanın mevsûf kısmı bir isim tamlaması olabilirken, ‫ري‬
ُ
‫لَِقاءُ َشْي ٍخ‬
bir
şeyhle
karşılaşma
misâlinde tamlayan/muzaf
kısmı anlam
Büyük bir Büyük
şeyhle
karşılaşma
misâlinde tamlayan/muzaf
kısmı AKADEMİ
anlam
56 / şeyhle
Yrd. Doç.karşılaşma
Dr. Cemal IŞIK
EKEV
Büyük bir
misâlinde tamlayan/muzaf
kısmı anlam DERGİSİ
açısından
sıfat olarak
tamlaması
olarak gelmiĢtir.
açısından sıfat
tamlaması
gelmiĢtir.
açısından sıfat tamlaması olarak gelmiĢtir.
‫اْلمقاء‬
‫بتلكإليوالصفة‬
‫املوصوف‬
‫املضاف‬
‫صفتو فمؤول‬
‫املوصوف‬
‫كقوهلم حبة اْلمقاء‬
‫حبةالصفة‬
‫كقوهلمبتلك‬
‫املوصوف‬
‫املضاف‬
‫علىإليوحذف‬
‫حذففمؤول‬
‫على صفتو‬
‫املوصوف إىل‬
‫ظاىرهإىلإضافة‬
‫إضافةأما ما‬
‫وأما ما ظاىره و‬
‫وأما ما ظاىره إضافة املوصوف إىل صفتو فمؤول على حذف املضاف إليو املوصوف بتلك الصفة كقوهلم حبة اْلمقاء‬
‫للساعة َل‬
‫صفةاْلوىل‬
‫للحبة و‬
‫للبقلة َل‬
‫الساعةصفة‬
‫فاْلمقاء‬
‫اْلمقاءاْلوىل‬
‫البقلةالساعة‬
‫وصالة‬
‫وصالة اْلوىل واْلصل‬
‫اْلوىل صفة للساعة َل‬
‫صفةللحبة و‬
‫للبقلة َل‬
‫فاْلمقاء‬
‫اْلوىل‬
‫وصالة‬
‫اْلمقاءحبة‬
‫البقلةواْلصل‬
‫حبةاْلوىل‬
‫وصالة‬
‫وصالة اْلوىل واْلصل حبة البقلة اْلمقاء وصالة الساعة اْلوىل فاْلمقاء صفة للبقلة َل للحبة واْلوىل صفة للساعة َل‬
‫فلم ويضف‬
‫صالةحبةاْلوىل‬
‫اْلمقاء و‬
‫فصار حبة‬
‫صفتو‬
ُ‫وىوأقيم‬
‫الساعة و‬
‫حذف البقلة و‬
‫املضافمثإليو وىو‬
‫صالة اْلوىل فلم يضف‬
‫اْلمقاء‬
‫فصار‬
‫صفتو مقامو‬
ُ‫مقاموأقيم‬
‫الساعة و‬
‫البقلة و‬
‫املضاف إليو‬
‫للصالة مث حذف للصالة‬
‫الساعة وأقيمُ صفتو مقامو فصار حبة اْلمقاء وصالة اْلوىل فلم يضف‬82‫املضاف إليو وىو البقلة و‬
‫للصالة مث حذف‬
82
‫صفة غريه‬
‫املوضوف إىل صفتو بل إىل‬
‫غريه‬82 ‫صفتو بل إىل صفة‬
‫املوضوف إىل‬
‫املوضوف إىل صفتو بل إىل صفة غريه‬
Sıfat, isim tamlamasında
mevsufuna
muzaf
olabilir. tamlayanın
Bu durum, tamlayanın
Sıfat, isim tamlamasında
mevsufuna muzaf
olabilir.
Bu durum,
Sıfat,Sıfat,
isimisim
tamlamasında
mevsufuna
muzaf
olabilir.
Bu
durum,
tamlayanındüşmesintamlamasında
mevsufuna
muzaf
olabilir.
Bu
durum,
tamlayanın
düĢmesinden/hazfinden
‫حبة اْلوىل‬
‫وصالة‬Ahmakların
‫ حبة اْلمقاء‬tanesi,
Ahmakların
düĢmesinden/hazfinden
kaynaklanır. kaynaklanır.
‫اْلمقاء وصالة اْلوىل‬
birincitanesi, birinci
den/hazfinden
kaynaklanır.
Ahmakların
tanesi,
düĢmesinden/hazfinden kaynaklanır. ‫ حبة اْلمقاء وصالة اْلوىل‬Ahmakların tanesi, birinci
birincinamaz örnamaz
örneklerinde
mevsuf/tamlanan
isimlerin
muzafı ileyhi/tamlayanı
düĢmüĢtür.
namaz örneklerinde
mevsuf/tamlanan
isimlerin
ileyhi/tamlayanı
düĢmüĢtür. Gerçekte
neklerinde
mevsuf/tamlanan
isimlerinmuzafı
muzafı
ileyhi/tamlayanı
düşmüştür.
ise:
namaz örneklerinde mevsuf/tamlanan isimlerin muzafı ileyhi/tamlayanı düĢmüĢtür.
Ahmakların
yığını.
Namazın
ilk
saatidir.
Birinci
‫اْلمقاءاْلوىل‬
‫البقلةالساعة‬
‫وصالة‬
‫حبة البقلة‬buğday
Ahmakların
buğday
yığını.
Namazın
Gerçekte ise: Gerçekte
‫الساعة اْلوىل‬ise:
‫وصالة‬
‫اْلمقاءحبة‬
Ahmakların
buğday
yığını.
Namazın
Gerçekte ise:
‫ اْلوىل‬ahmaklar,
‫وصالة الساعة‬yığının,
‫البقلة اْلمقاء‬
‫ حبة‬Ahmakların
buğday
yığını. Namazın
örnekte
diğerinde
ise ilk, namazın
sıfatıdır.
saatidir.
Birinci
örnekte yığının,
ahmaklar,
yığının,ise
diğerinde
ise ilk, namazın
ilk saatidir.ilk
Birinci
örnekte
ahmaklar,
diğerinde
ilk, namazın
Türkçede
sıfat/niteleyen,
kendinden
sonrakidiğerinde
ismi niteleyen
veyanamazın
durumunu bildiren
ilk saatidir.
Birinci
örnekte
ahmaklar,
yığının,
ise
ilk,
sıfatıdır. sıfatıdır.
yapıdır.83
sıfatıdır.
III. SONUÇ
79
Hatiboğlu,Sözdizimi,
Türkçenins. Sözdizimi,
s. isim
16: Belirsiz
isim tamlamaları,
bazen bir adın
Hatiboğlu,
Türkçenin
16: Belirsiz
tamlamaları,
bazen bir adın
79
Arapça
ile Türkçe
sıfat s.tamlamaları
karşılaştırıldığında,
varılan
neticeler
şu şekilde
Hatiboğlu,
Türkçenin
Sözdizimi,
16:
Belirsiz
isim
tamlamaları,
bazen
bir
önünde
sıfat
gibi
kullanılır.
“el
işi
bir
örtü”,
“çarşı
işi
bir
dikiĢ”,
“muhallebi
önünde sıfat gibi kullanılır. “el işi bir örtü”, “çarşı işi bir dikiĢ”, “muhallebi çocuğuadın çocuğu
özetlenebilir:
önünde
gibi kullanılır.
“el işi bir örtü”, “çarşı işi bir dikiĢ”, “muhallebi çocuğu
delikanlı
…”
delikanlı
…”sıfat
80 1- Sıfat tamlamalarının kuruluş şekilleri tamamen farklı olarak; Arapçada önce tam80 delikanlı …”
85/Burûc
/15.85/Burûc /15.
80
81 /15. lanan sonra tamlayan, Türkçede önce tamlayan sonra tamlanan gelmektedir.
81
85/Burûc
54 /Rahmân /27.
54
/Rahmân /27.
81
82 2-
82
54
/Rahmân
ArapçaKatru’n-Nedâ,
sıfat
tamlamasında
Ġbn/27.
HiĢâm,
s. 360.birinci öge esas ikinci öge yan, Türkçede ikinci öge
Ġbn
HiĢâm, Katru’n-Nedâ,
s. 360.
82
Ġbn HiĢâm, Katru’n-Nedâ,
s. 360.
esas birinci öge
yan unsurdur.
79
3- Arapça sıfat tamlamasında niteleyen/nitelenen arasına akıllı varlıklarda dört, akılsızlarda iki yerde uyum gerekli iken Türkçede iki unsurun ek almaması esastır.
4- Arapça sıfat tamlamasında cinsiyet ve sayı göz ardı edilmemesi gereken bir esas
iken Türkçede cinsiyet ayırımı olmadığı gibi tek çeşit çoğul eki ile yetinilmektedir.
23
23
5- Her iki dilde niteleme sıfatları aynı iken belirtme sıfatları Arapça isim
23cümlesinin
yüklemi olan habere benzemektedir.
6- Arapçada sayılar genellikle sıfat olmazken Türkçede büyük oranda sıfat tamlamasının birinci ögesi yani sıfat olurlar.
7- Arapça sıfat tamlaması şekle bağlı olmasına karşılık Türkçede niteleme esastır.
82)İbn Hişâm, Katru’n-Nedâ, s. 360.
83)Eyüboğlu, Etimoloji Sözlüğü, s. 496.
ARAPÇA SIFAT TAMLAMALARININ TÜRKÇE İLE KARŞILAŞTIRILMASI
57
KAYNAKÇA
Abduh er-Râcihî, et-Tatbîku’n-Nahviyyu, Daru’n-Nahdati’l-Arabiyye, Beyrut, 2004.
Abdullah b. Hâmid el-Hâmid, Silsiletu Ta’limi’l – Lugati’l – Arabiyye (I- IV), Emin Yayınları, Bursa, 2013.
Ali el-Cârim, Mustafa Emin, en-Nahvu’l-Vâdih I-III, Dâru’l-Meârif, Mısır, 1965.
Atabay, Neşe, Özel, Sevgi- Çam, Ayfer, Türkiye Türkçesinin Sözdizimi, TDK Yayınları,
Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara-1981.
Banguoğlu, Tahsin, Türkçenin Grameri, TDK yayınları, (9. baskı), Ankara, 2011.
Boz, Erdoğan, Yaman, Ertuğrul, Üniversiteler İçin Türk Dili Yazılı ve Sözlü Anlatım
(4.Baskı) Yargı Yayınları, Ankara, 2013.
Doğan, Candemir, Karşılaştırmalı Arapça-Türkçe Bağlaçlar, Cantaş Yayınları, İstanbul,
2013.
Doğan, Enfel, Türkçe Cümle Bilgisi-I, Anadolu Üniversitesi Yayını no: 2461, Eskişehir,
2012.
Ebu’l-Bekâ Abdullah b. el-Hüseyn el-‘Akberî, et-Tibyân fî i’râbi’l- Kur’ân I-II, Dâru’lFikr, Beyrut, 2001.
Ebu Bekir b. Serrâc en-Nahvî, el-Usûl fi’n-Nahv I-III, Thk. Mahmûd Muhammed etTanâhî, Müessestü’r-Risâle, Beyrut, 1998.
Ercilasun Ahmet Bican (Bşk.) ve Komisyon, TDK İmlâ Kılavuzu, Yayın No: 525, Ankara,
2000.
Eyuboğlu, İsmet Zeki, Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü, Sosyal Yayınları, İstanbul, 2004.
Gencan, Tahir Nejat, Dilbilgisi, Tek Ağaç Eylül Yayıncılık, Ankara 2007.
Güneş, Kadir, Arapça-Türkçe Sözlük, Mektep Yayınları, İstanbul, 2011.
Hifnî Bey Nâsif, Muhammed Bey Diyâb, Mustafa Tamûm ve Muhammed Bey Salih,
Kitabu’d-Durûsi’n-Nahviyye I-IV, Dersaadet Matbaası, İstanbul, 1911.
Hans Peter Althaus, Lexikon der Germanistischen Linguistik IV, Niemer, Tübingen,
1980.
Hatiboğlu, Vecihe, Türkçenin Sözdizimi, TDK Yayınları, Ankara Üniversitesi Basımevi,
Ankara-1972.
İbn Hişâm, Katru’n-Nedâ ve Bellu’s-Sadâ, el-Mektebetu’l-‘Asriyye, (Thk. M. Muhyiddin
Abdulhamîd), Beyrut 1995.
İşler, Emrullah, “Karşıtsal Çözümleme ve Arapça Eğitimi”, Nüsha Şarkiyat Araştırmaları
Dergisi, S. 6.
İşler, Emrullah, Yıldız, Musa, Arapça Çeviri Kılavuzu, Gündüz Eğitim ve Yayıncılık,
Ankara 2002.
58 / Yrd. Doç. Dr. Cemal IŞIK
EKEV AKADEMİ DERGİSİ
Işık, Cemal, Kelime ve Cümle Yapıları Bakımından Arapça ile Türkçenin Karşılaştırılması, (Basılmamış Doktora Tezi), AÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum, 2014.
Pilancı, Hülya (Ed.), Türkçe Biçim Bilgisi, Anadolu Üniversitesi Yayını No:2370, Ankara, 2013.
Muhammed b. Ahmed el-Ensârî el-Kurtubî, el-Câmi’ li Ahkâmi’l-Kur’ân I-XX, Dâru’lFikr, Beyrût, 2010.
Topaloğlu, Bekir, Karaman, Hayreddin, Arapça Dilbilgisi Sarf-Nahiv, Ensar Neşriyat,
İstanbul, 2010.
Wolfgang Butzkamm, Psycholinguistik des Fremdsprachenunterrichts Von der Muttersprache zur Fremdsprache, Francke, Tübingen, 1989.
Yıldırım, Suat, Kur’ân-ı Hakîm ve Açıklamalı Meali, Feza yayıncılık, İstanbul, 1998.
Yıldız, Musa, Ceviz, Nurettin, Gündüzöz, Soner, İlahiyat Fakülteleri İçin Arapçaya Giriş
(İkinci Kitap), Ankara, 2012.