Montague,P. 1999., “Some Dangers of Hormones in Milk. Milk, rBGH

ÖZET
Kaymaklı yoğurt yapımında, sütteki hormon kalıntısı hammadde girişinden
kaynaklanan kimyasal bir tehlikedir. Hormon kalıntılarının insana verdiği zarar
belirlenemediği
için
herhangi
bir
limit
değeride
ilgi
otoriteler
tarafından
belirlenememiştir. Hormon kullanımı, sadece hayvan sağlığı açısından değil insan
sağlığı açısından da risk taşımaktadır.
GİRİŞ
Büyüme hormonu (Growth Hormone, GH) bir protein hormonudur. Bu hormon
hayvanlarda doğal olarak salgılanır ve esas olarak normal büyüme, gelişme, ve
sağlıklı olmak için kullanılır. Yaklaşık 60 yıl önce sığırlardan ekstarakte edilerek
ineklerde süt üretimini arttırmak için kullanılmaya başlanmıştır. Seksenli yıllarda
teknik ve ekonomik olarak çok miktarda GH üretimi recombine DNA kullanılarak
mümkün hale gelmiştir (Anon.,2000).
Recombinant bovine somatotropin (rbGH) diğer adıyla bovine growth hormone
(rbGH), ineklerde süt üretimini uyaran Insulin-Like Growth Factor 1 (IGF-1)’nin
üretilmesini sağlayan bir hormondur. IGF-1 ise insanda da bulunan, hormon-protein
yapısında bir moleküldür. İneklerde rbGH kullanımı IGF-1 miktarını arttırarak süt
verimini arttırır (Anon., 1998a.).rbGH ineğin doğal fizyolojisine karışarak çalışır
(Anon.,2001).
Yapay rbGH olarak elde etmek için, ilaç firmaları büyüme hormonunu
ineklerden ekstrakte edip sentetik hormonların elde edilmesi için sofistike gen splicing
teknikleri kullanır (Anon.,2001). İneklerden alınan hormon, DNA kodunun E.coli
DNA’sına enjekte edilerek fazla miktarda rBGH elde edilmektedir (Montague, 1999).
Bu hormonlar daha sonra düzenli olarak ineklere enjekte edilir (Anon.,2001).
Bovine somatotropin (bGH)’ nin laktasyonda ineklerde kullanımı süt verimini
arttırmaktadır, elde edilen süt normal ineklerden elde edilendekine benzer veya daha
fazla yağ içeriğine sahiptir. Sütteki protein içeriği, yağ içeriği kadar istikrarlı olmasa
da, artmaktadır (Masoero, 1997).
2
Tehlikeler ve İnsanlardaki etkileri
rbGH-sütün tüketilmesinin potansiyel risklerinden biri kanserdir. Diğer riskler
yapay rbGH’ nin ineklerde neden olduğu sağlık problemlerinden kaynaklanmaktadır
(Anon.,2001).
RbGH enjekte edilen inekten elde edilen süt 80’ den fazla farklı ilacın (bunların
çoğu hasta ineklerin tedavisinde kullanılan antibiyotiklerdir) tehlikeli kalıntılarını
içerebilir (Anon.,2001).
İlaç şirketlerinin sponsorluğunda hormon enjeksiyonunun inekler üzerindeki
etkisini ölçmek için yapılan testlerde olsalar dahi kullanımının tehlikeleri görülmüştür.
Kanser
IGF-1 sütün pastörizasyonu sırasında parçalanamamaktadır. İnsanlarda
bulunan IGF-1 hücre bölünmesini sağladığı için bu hormonu içeren sütü tüketen
kişilerde hormon miktarı artacağı için kanserojen etki yaptığı düşünülmektedir (Anon.,
1998a.).
Mastitis
İnek daha fazla miktarlarda süt üretmeye başlayınca mastitise-meme ucu
iltihabı- olan dayanımı azalmaktadır. Testler rbGH enjeksiyonu yapılan ineklerde
mastitis oranının arttığını göstermektedir (Anon.,2001).
İyi kaliteye sahip süt düşük somatik hücre sayısına sahiptir, bGH sütteki
somatik hücre sayısını FDA tarafından belirtildiği gibi arttırmamaktadır ve mastitis
oluşumuna etki etmemektedir. Daha önce bildirilen mastitis oluşumundaki artış
muhtemelen bGH kullanımından dolayı değil süt veriminin artmasından dolayıdır.
(Masoero, 1997).
İlaç kullanımını arttırmak
İneklerde mastitisin artması antibiyotik kullanımını artırmaktadır. Bu da insan
sağlığı açısından oldukça risklidir (Anon.,2000). Çünkü rbGH enjeksiyonunun
hastalıkları ve ineklerde ilaç kullanımını arttırmaktadır. Tüketiciler Birliği inek
memesindeki enfeksiyonların artmasından dolayı hormonla muamele edilmiş inekten
elde edilen sütün bakteri ve irin içerdiğini ve muamele edilmemiş inekten elde edilen
süte göre daha düşük kaliteli olduğunu bildirmiştir (Anon.,2001).
FDA kalıntıların güvenli seviyede olması durumunda ilaçla kontamine olmuş
sütün satılmasına izin vermektedir. Güvenli olarak nitelendirilen seviyelerin tehlikeli
hastalıkların
ilaca
olan
dayanımını
arttırdığı
bulunmuştur.
Hastalık
etmeni
3
organizmalar ineklerde kullanılan antibiyotiğe maruz kalmakta ve bu şekilde de
antibiyotiğe olan dayanıklılıkları artmaktadır (Anon.,2001).
Antibiyotik kullanımı
İnsan sağlığıyla ilgili bir başka endişe de, rbGH kullanımıyla dolaylı olarak baş
göstermektedir. Hormon enjekte edilen ineklerde süt verimlerinin artması nedeniyle
dayanım limitleri zorlanarak immün sistemleri de zayıflamaktadır. Üreticiler bu
hayvanları canlı tutmak için daha fazla antibiyotik ve diğer ilaçlardan kullanmaktadır
(Anon.,2001). Bu yüzden rbGH hayvanlarda hastalıkları arttırmakta ve antibiyotik
kullanımını zorunlu hale getirmektedir (FDA,1997).
Antibiyotik kullanımının ineklerde artması, antibiyotiğe dirençli bakterilerin
artmasına neden olmaktadır. Ayrıca bu bazı tüketicilerde, sütteki hormon ya da başka
bir ilaç kalıntısı alerjik veya başka reaksiyonlara neden olmaktadır. Tüketiciler eğer
antibiyotik
dirençli
bakteri
ile
enfekte
olurlarsa
iyileşmeleri
güçleşmektedir
(FDA,1997). Sağlık görevlileri ayrıca aşırı antibiyotik kullanımının antibiyotik dayanımı
olan Salmonella gibi bakterilerin gelişimini teşvik ettiği konusunda da uyarmaktadır
(Anon.,2001).
Amerika’da her yıl on bin insan bakterilerin antibiyotik dayanımı kazanması
nedeniyle hayatını kaybetmektedir ve bu oran her yıl artmaktadır (Anon.,2001).
Birçok ülkede gıdalarda ilaç kalıntılarını kontrol edmek için programlar
oluşturulsa da bunlar pek etkili olmamaktadır. Yasal olmayan uygulamalar oldukça
yaygındır. Bazı ülkelerde, özellikle gelişmekte olan, kontrol programları yeterli değıldir
(Anon.,2001).
Stres seviyesini artırır
BGH’ nin ineğe rutin enjeksiyonu onun stres seviyesini arttırmaktadır. İnek
besini hormonun daha fazla süt üretmeye zorlamasını karşılayabilecek kadar hızlı
metabolize edemeyebilir. Bu onun düşük seviyeli bir şok sürecine girmesine neden
olmaktadır ve inek bu durum içinde hormon kullanımı devam ettiği sürece kalabilir.
Endüstri testleri ayrıca rbGH’ nin iç organların büyümesine, hamileliğin
azalmasına, ısıya olan toleranssızlığının artmasına, hayvanın kalbinden pompalanan
kanın dramatik olarak artmasına neden olduğunu göstermektedir (Anon.,2001).
Süt bileşeni
rbGH ile muamele, vücudun yağ mobilizasyon prosesini teşvik etmektedir, bu,
artan süt verimini desteklemek için büyüme enerji gereksinimlerini karşılama
ihtiyacıyla hızlanmaktadır. RbGH’nin bu birleşmiş etkisi sütteki yağ miktarı veriminin
4
artmasını sağlayabilmektedir. RbGH muamelesinin süt bileşimi üzerindeki etkisi
tartışmalı bir konudur. Toplam protein miktarındaki kazein yüzdesi azalmakta whey
proteinleri içindeki -laktalbumin ve -laktoglobulin miktarının bağıl yüzdesi
artmaktadır. (Masoero, 1997).
Hormon injekte edilmiş inek daha yüksek süt verimine sahiptir. Yüksek süt
verimini desteklemek için yüksek enerji gereksinmesini karşılama ihtiyacı sütteki
protein içeriğini ve kazein-protein oranını etkileyebilmektedir. (Masoero, 1997).
Plazma glikoz seviyesi bGH’ nin ineklerde kullanılması halinde artmakta veya
değişmemektedir.
Plazma
üresi
(enerji-protein
dengesizliğini
ve/veya
amino
asitlerden glukonogenesisi gösterir) ve kolesterol bGH’ den etkilenmediğinden bGH
kullanılan hayvanlardaki plazma glikozundaki artışın sebebi muhtemelen diğer
ineklere kıyasla daha fazla besin almasıdır (Masoero, 1997).
Dünyada hormon kullanımı
Kodeks’in çalışma alanlarının çoğunda standartlarda küçük tartışmalar
bulunmaktadır. Hormonların veteriner ilacı olarak kullanılması birçok tartışmayı
beraberinde getirmiştir. En temel iki sorun şöyledir:
- sığır sürülerinde büyüme hormonlarının kullanımı: estradiol 17-beta, progesterone,
testosterone, zeranol and trenbolone acetate;
-ineklerde süt üretimi arttırmak amaçlı hormon kullanımı: recombinant Bovine
Somatotropin (rBS yada rbGH).
Her iki durumda da Amerika ve diğer bazı ülkelerle birlikte hormonların
kullanımı bilimsel veriler sonucunda belirli limitlerde izin vermektedir. Ama Avrupa
ülkeleri her iki durum içinde hormon kullanımına yasak getirmiştir (Jukes, 2000).
FDA 1993 yılında sütlerde rbGH kullanımına izin verdiği için Amerika’da süt ve
süt ürünleri etiketlerinde ürünün rbGH içerip içermediğinin belirtilmesi zorunluluğu
ortadan kalkmıştır. Amerika’da kullanımı yasallaştırılmasına rağmen Avrupa Birliği ve
Kanada’da rbGH kullanımına izin verilmemektedir. Bunun nedeni kansorejen etkisinin
olup olmadığının kesinleşmemesidir (Anon., 1998b).
Bazı ilaç üreten firmalar bu hormonun kullanılmasının hayvanın verimini
arttıracağını ve böylece süt fiyatlarının düşeceğini savunsa da tüketiciler büyük tepki
göstermektedir. Bunun başlıca nedenleri;
-Bazı ülkelerde süt fiyatlarının devlet tarafından belirlenmekte olup
gereğinden fazla üretim nedeniyle devlete daha çok ödeme yapılmalıdır.
5
Bazı ülkelerde hormon ücretlerini çok yüksek olması hormonlu süt fiyatını da otomatik
olarak arttıracaktır.
-Hormon kullanımı hem hayvana hem de tüketiciye zarar vermektedir. Hormon
kullanan inekten alınan süt hem daha çabuk bozulmakta hem de besin değeri daha
düşük olmaktadır.
-Ayrıca rbGH/rbGH kullanılan hayvanın sütündeki IGF-1 miktarını da
arttırmaktadır. Tümör oluşumunun ilerlemesine neden olabilen IGF-1 pastörizasyon
sıcaklığına dayanıklıdır. Sütte bulunan IGF-1 insanda bulunan hormon ile benzerlik
göstermektedir ve midede sindirimle parçalanabilir. Ancak sütte bulunan kazein bu
reaksiyonun gerçekleşmesini önlemektedir (Anon., 1997).
Bunlara ek olarak hormon uygulana ineklerde mastisit gibi hastalıklar tekrar
edebilmekte ve bu da antibiyotik kullanımını gerektirmektedir. İneklerde antibiyotiğin
fazla kullanımı da bakterilerin antibiyotiğe dirençlerinin artmasına neden olarak
toplum sağlığını tehdit etmektedir. Yine antibiyotik süte karışabilmekte ve süt ve süt
ürünleri açısından risk oluşturmaktadır. (Anon.,1998b)
Tüketici Tercihi
RbGH kullanan hayvan üreticileri kendi kişisel ekonomik faydaları için süt
tüketicilerini riske atmaktadırlar.birçok tüketici organizasyonları bunu ortaya atmakta
ve tüketicilerin sütlerinin rbGH içerdiğinden
haberdar olmamaktadır. RbGH ile
muamele olmuş ineğin sütünü ya bir sağlık riski içerdiğinden ya da bir başka
nedenden dolayı tüketmek istemeyen tüketici için bunun süt üzerinde etiketlenmesi
gerekmektedir (FDA,1997).
Ayrıca hayvan ürünlerinde olası kalıntılarda endişe uyandırmaktadır. Dahası,
tüketiciler hayvan sağlığı ve tedavisi konularında büyüyen bir ilgi söz konusudur.
Ayrıca
antibiyotik
kullanımıyla
oldukça
ilgilenmektedirler.
Avrupa’da
yapılan
düzenlemelerle çiftçilerin hormon ve antibiyotik kullanımı sınırlanmaktadır. Hormon
ve antibiyotik kullanımının hayvanlar ve toplum sağlığına hiçbir negatif etkisi henüz
bilinmese de tüketicilerin endişesi dikkate alınmalıdır (Refsdal, 2000).
ÖNLEMLER
Yeniden kombine edilmiş bovine somatotropin (rbGH) diğer adıyla bovine
growth hormone (rbGH) süt verimini arttırmak için kullanılır. Bu hormonun emzirme
dönemindeki hayvanlar üzerinde etkisini araştırmak için bir çok çalışma yapılmıştır.
6
Ayrıca kullanımının insanlar üzerindeki etkileri kesinleşmediği içinde süt verimini
arttırmak için yeni yollar aranmakta ya da rbGH kullanımı iyileştirilmektedir.
Leibovich ve ark. (2001) yeniden kombine edilmiş ovine placental lactogen
(oPL) ve ovine growth hormone (oGH)’nun kuzuların büyümesi ve koyunların süt
verimi üzerine etkisini araştırmışlardır. oPL ve oGH’nin fiziksel gelişim ve süt sentezi
üzerine etkileri karşılaştırılmıştır. Buna göre iki hormonda büyüme hızında yaklaşık
%10-25 oranında bir artış sağlamaktadır. Ancak oGH kan serumundaki Insulin-Like
Growth Factor-1 (IGF-1) miktarının artmasına neden olurken oPL’nin IGF-1 miktarına
etki etmemektedir.
Ovine PL’nin büyüme hızına etkisi oGH ile aynıyken süt verimine etkisi daha
düşüktür. Ovine PL’nin büyüme ve süt salgılama uyarı mekanizması oGH’ın
mekanizmasından
farklıdır,
çünkü
oGH
kan
serumundaki
IGF-1
miktarını
arttırmaktadır ki zaten süt salgılanmasını uyaran hormon-protein de IGF-1’dir.
(Leibovich., 2001).
Gallo ve ark. (1997) rbGH enjekte edilen ineklerdeki süt verimine ve yapısına
genetik ve çevresel faktörlerin de etkisini araştırmışlardır. RbGH hormonu
uygulamasında, büyüme hızları düşük tahmin edilen ineklerin, yüksek genetik yapıya
sahip ineklere göre daha iyi sonuç verdikleri gözlenmiştir. Bu nedenle bütün inek
sürüleri yerine yalnız düşük genetik yapıya sahip inek sürülerine rbGH uygulaması
önerilmektedir.
Veterinerlerin, çiftçilerin ve tüketicilerin hormon ve antibiyotik kullanımına
ilişkin farklı görüşleri var. Hasta hayvanlar hem hayvanın iyileştirilmesi noktasında
hem de ürünlerinin kapasitesinin iyileştirilmesi noktasında tedavi edilmelidir. Tedavi
doğru teşhis ile yapılmalı ve hormon ve antibiyotik kullanıldığında tedavinin etkinliği
raporlanmalıdır. Ayrıca her hayvana ait hormon ve antibiyotik uygulamaları
kaydedilmelidir. Antibiyotik kullanıldığında terapide etkili olacak enfeksiyon ajanlarının
bulunduğu bilinmelidir. Hormon ve antibiyotiğin fazla kullanımı, sorunu maskelemek
için kullanımına izin verilmemektedir (Refsdal, 2000).
7
Kaymaklı Yoğurt Üretimi
Süt Tozu, tuz, şeker
Süt
stabilizatör
Homojenizasyon
Isıl işlem
Soğutma
Starter Kültür
İnokülsyon
Soğutma
Kutulara doldurma
(Paketleme)
İnkübasyon
Soğutma (<10°C)
Depolama (0-10°C)
Şema1. Kaymaklı yoğurt Üretimi Akım Şeması
(Tamime, 1999.)
8
Sütte hormon kalıntısı, kaymaklı yoğurt üretim aşamalarında hammaddede
bulunan bir kimyasal tehlike oluşturmaktadır. Bu tehlike yoğurt üretim aşamalrının
hiçbirinde önlenemez. Bu tehlike için belirlenmiş herhangi bir limit değer mevcut
değildir. Birlikler arasında herhangi bir anlaşma mevcut değildir. Kodex de yıllardır bir
mRL değeri belirlemeya çalışmaktadır. Hormonun insane sağlığına verdiği zarar
belirlenmemiştir.Fakat henüz hormon kullanımı konusunda herhangi bir anlaşmaya
varılamamıştır ve tartışmalar da devam etmektedir. Fakat şu anda ABD ve diğer bazı
ülkeler hormon kullanımına izin vermektedir. Avrupa ülkelerinde ise hormon kullanımı
yasaktır.
SONUÇ
Tartışmalar birçok bilimsel, teknik, sosyal ve kültürel görünüş içermektedir.
Sütte hormon tartışması ise çok uzun zamandır halen gündemdedir. Henüz sütte
hormon kullanımına ait bir limit değeri kodeks tarafından belirlenememiştir
9
KAYNAKLAR
Anonymous,1997.http://www.consumersinternational.org/news/press_archive/milkhormones.html
“Milk and Hormones Don't Mix Says International Consumer
Federation”
Anonymous, 1998a. http://www.monitor.net/rachel/r593.html, “MILK, RBGH AND
CANCER”
Anonymous, 1998b. http://www.organicconsumers.org/rBGH/rach598.htm
Anonymous,200o., http://www.fda.gov/cvm/index/bGH/RBRPTFNL.htm “Report on
the Food and Drug Administration’s Review of the Safety of Recombinant Bovine
Somatotropin”.
Anonymous,2001., http://www.liberation-mag.org.uk/BGH.htm “Turning Cows Into
Biotech Milk Machines”.
“BREAST CANCER, RBGH AND MILK”
FDA. 1997. Hormones in Milk Production: The Case Against
Gallo, L., Carnier, P., Cassadro, M., 1997. “Genetic and nongenetic effects on the
response of Holstein cows to slow-release somatropin injection” Livestock Production
Science 49 s:269-275.
Jukes,D. 2000.The role of science in international food standards. Food
Control.11.s.181-194
Leibovich, H., Getrler, A., Bazer, F., Gootwine, E., 2001. “Effects of recombinant
ovine placental lactogen and recombinant ovine growth hormone on growth of lambs
and milk production of ewes” Livestock Production Science 68 s:79-86
10
Masoero, F., Moschini, M., Rossi, F., Piva, G., 1998. “Effect of bovine somatotropin
on milk production, milk quality and the cheese-making properties of Grana Padano
cheese” Livestock Production Science 54 s:107-114.
Montague,P. 1999., “Some Dangers of Hormones in Milk. Milk, rBGH, and
Biotechnology”.
Refsdal,A.O. 2000. To treat or not to treat :a proper use of hormones and antibiotics.
Animal Reproduction Science. 60–61 2000 109–119.
Tamime, A. Y, 1999. “Yoghurt : science and technology” Cambridge : Woodhead.
11