Slayt 1 - nisantasi myo

İLAÇLAR ARASINDAKİ
ETKİLEŞMELER
Öğr.Gör.Pınar Irmak
1
İlaçların etkisini belirleyen faktörler
•
•
•
•
•
İlaç konsantrasyonu
Reseptör sayısı
İlaç reseptör bağının gücü
Reseptöre selektivite
İlacın intrensek aktivitesi
•?
Öğr.Gör.Pınar Irmak
2
İlaç etkileşmelerini etkileyen faktörler
• Doz
• Veriliş yolu
• Birlikte kullanılan ilaçların
özelliği
• Hastayla ilgili özellikler
•?
Öğr.Gör.Pınar Irmak
3
İlaçlar arasındaki etkileşmeler oluş
mekanizmalarına göre ikiye ayrılır;
I. Farmakodinamik Etkileşmeler: İlacın plazma veya
diğer vücut sıvılarındaki konsantrasyonunu, ikinci ilaç
değiştirmez.
II. Farmakokinetik Etkileşmeler (ADME tipi etkileşme):
Farmasötik Etkileşmeler: Vücut dışında meydana
gelen etkileşmedir.
Aminoglikozidler  Asilüreidopenisilinler
İnsülin (sorbsiyon)
Öğr.Gör.Pınar Irmak
4
FARMAKODİNAMİK ETKİLEŞMELER
I.
Antagonizma
i.
Kimyasal Antagonizma
ii.
Fizyolojik Antagonizma
iii. Farmakolojik Antagonizma
Kompetitif Antagonizma
Non-Kompetitif Antagonizma
-İndirekt Farmakolojik Antagonizma
II.
Sinerjisma
i.
Sumasyon (Aditif Etkileşme)
ii.
Potansiyalizasyon (Supraaditif Etkileşme)
Öğr.Gör.Pınar Irmak
5
Kimyasal Antagonizma:
Agonist ilacın, antagonist ile kimyasal olarak birleşmesi
sonucu etkisiz hale getirilmesi olayıdır.
Antidot olarak da adlandırılırlar.
Ör:
İlaçların kanda albümine bağlanması,
Dimerkaprol x (civa, altın, bizmut, arsenik …)
Pralidoksim-Obidoksim x Organofosfatlı insektisidler
Heparin x Protamin sülfat
Digoksin x Digibind
Öğr.Gör.Pınar Irmak
6
Fizyolojik (Bağımsız) Antagonizma:
Bir ilacın etkisinin, ayrı bir reseptör veya mekanizma aracılığı ile
aksi yönde etki yapan diğer bir ilaç tarafından azaltılması veya
ortadan kaldırılmasıdır.
Antagonistler tek başlarına verildiklerinde agonisttirler, ancak
etkileri ters yöndedir.
Fizyolojik antagonistler, aynı ilacın farmakolojik antagonistlerine
göre daha az spesifik ve daha az selektif etki gösterirler.
Ör:
Kolin esterleri, Nitratlar x Noradrenalin, diğer vazokonstrüktörler
Barbituratlar, Narkotikler x Doksapram, Kafein
Bazı ilaçlar vücutta endojen aktif maddelerin sentez ve
salıverilmelerini artırarak indirekt nitelikte etki yaparlar.
Ör:NSAII (Aspirin, İndometazin) x Propranolol, Furosemid
Öğr.Gör.Pınar Irmak
7
Farmakolojik Antagonizma:
Aynı reseptörle birleşebilen iki ilaç arasındaki etkileşmedir.
Agonist reseptör ile birleşince etki oluştururken, antagonist direkt
etki meydana getirmez.
Reseptöre reversibl veya irreversibl bağlanmaya göre kompetitif
veya non-kompetitif olarak ikiye ayrılır.
İndirekt Farmakolojik Antagonizma: Antagonistin, reseptör dışında
endojen bir etkin maddenin etkinliğini veya diğer bir ilacın
endojen bir etkin madde ile yaptığı etkiyi indirekt olarak azaltması
veya önlemesi. Örneğin;
Aspirinin COX inhibisyonu yaparak antienflamasyon etkisi…
Hormon biyosentezini inhibe eden ilaçlar…
Öğr.Gör.Pınar Irmak
8
Farmakolojik Antagonizma:
Kompetitif Antagonizma:
Agonist ve Antagonistin reseptörle birleşmesi reversibl’dır.
Antagonizmanın derecesi, ortamda bulunan agonist ve antagonist
maddelerin molar konsantrasyonu arasındaki orana bağlıdır.
Antagonist ilaç, agoniste ait Log-konsantrasyon-etki eğrisinde;
• agoniste ait olan eğriyi sağa kaydırır
• antagonistten önceki ve sonraki eğriler paraleldir
• Emax aynıdır
• Deformasyon yoktur
Öğr.Gör.Pınar Irmak
9
Kompetitif Antagonizma:
Örnek;
Asetilkolin x Atropin
Morfin x Nalokson
Estrojen x Tamoksifen
Histamin x Antihistaminikler
Testosteron x Siproteron
Parsiyel Agonist:
• Antagonist ilaç tek başına verildiğinde agonist gibi etki eder, eğer
aynı reseptörü etkileyen tam agonistin yüksek konsantrasyonu ile
beraber verilirse agonistin etkinliğini azaltır ve antagonist gibi
hareket eder.
Öğr.Gör.Pınar Irmak
10
Non-Kompetitif Antagonizma:
Antagonist molekülleri reseptörle kovalent bağlarla irreversibl
olarak bağlanırlar.
Reseptörlerin çoğu antagonist ile kapatıldığından, agonistin
etkileyeceği reseptör sayısı, dolayısı ile maksimum cevap azalır.
Antagonist ilaç, agoniste ait Log-konsantrasyon-etki eğrisinde;
• agoniste ait olan eğriyi sağa kaydırır
• Paralellik bozulmuştur
• Emax azalmıştır
• Eğri deforme olur
Öğr.Gör.Pınar Irmak
11
Aynı Yönde Etkleşmeler
Bir ilacın diğerinin etkisini artırmasıdır. Artırmanın derecesine göre
2’ye ayrılır;
Sumasyon (Aditif Etkileşim)
Potansiyalizasyon (Supraaditif Etkileşim)
Sumasyon:
• Aynı etkiye sahip iki ilaç, birlikte verildiklerinde oluşturdukları etki
tek başlarına verildiklerinde oluşturdukları etkinin cebirsel toplamına
eşit ise aditif (atma etkisi) etkileşmedir.
Aspirin + Parasetamol
Öğr.Gör.Pınar Irmak
12
Sinerjisma:
Potansiyalizasyon:
• İki ilaç bir arada verildiklerinde oluşturdukları
kombine etkinin miktarı, bireysel etkilerinin
sumasyonundan beklenenden fazla ise
supraaditif etkileşmedir. Örnek;
Asetilkolinesterazlar, kolin esterlerini
potansiyalize ederler,
Kokain, Noradrenalinin re-uptake’ini inhibe
eder.
Öğr.Gör.Pınar Irmak
13
FARMAKOKİNETİK
ETKİLEŞMELER
Absorbsiyon, Dağılım, Metabolizma ve Eliminasyon (ADME)
düzeyinde meydana gelen etkileşmelerdir. Klinik açıdan
önemlidir.
Bu etkileşme, ilaç özellikleri ve hasta ile ilgilidir.
İlaç ile ilgili özellikler:
• İlacın terapötik indeksinin düşük olması… Digoksin, Varfarin,
Lityum (terapötik indeksleri yaklaşık 2’dir)
• İlacın doz-cevap eğrisinin dik olması
• Hepatik metabolizmanın doyurulabilir olması… Fenitoin,
Teofilin
• İlacın terapötik dozunun doz-cevap eğrisinin alt kısmına
uyması; konsantrasyon azalmasına ve baskılanan hastalığın
alevlenmesine neden olur. Kinidin, Na-Valproat
Öğr.Gör.Pınar Irmak
14
Hasta ile ilgili özellikler:
• Yaşlılık
• Ağır hastalık durumu
• Unstable angina pectoris
• Devamlı supresyon gerektiren durumlar
• Ağır Böbrek veya Karaciğer yetmezliği
• Birden fazla doktordan reçete alınması
Öğr.Gör.Pınar Irmak
15
Absorbsiyon Düzeyindeki Farmakokinetik Etkileşmeler:
Mide-barsak motilitesinin değiştirilmesi
Mide pH’sının değiştirilmesi
GIS kanalında kimyasal veya fizyolojik kompleks oluşumu;
Tetrasiklinler
İlaçların absorbsiyon ile ilgili mekanizmaları bozması
Barsak florasını bozarak olan etkileşmeler
Dağılım Düzeyindeki Farmakokinetik Etkileşmeler:
İlaçların bağlanma yeri ile ilgili etkileşmeler
Böyle bir etkileşme için;
-ilacın sanal dağılım hacmi küçük olmalı
-ilacın albümine bağlanma oranı yüksek olmalı (%85 )
Örnek: Dikumarol % 99.6 oranında albümine bağlanır.
%55 oranında bağlanan bir ilaç için (Pentobarbital) böyle bir
etkileşim önemsizdir.
Öğr.Gör.Pınar Irmak
16
Etkileşme
Mekanizması
Etkileyen İlaç
Absorbsiyondaki
Değişme
Etkilenen İlaç
Mide boşalma hızını 
Propantelin (antikolinerjik)
Antihistaminikler
Trisiklik antidepresanlar
Opioidler, -agonistler
Absorbsiyon hızı
azalması
Absorbsiyon hızı artması
Sulfonamidler,
Fenilbutazon,
Parasetamol …
Klorotiazid, Riboflavin
Mide boşalma hızını 
Barsak motilitesini 
Prokinetik ilaçlar;
metoklopramid, sisaprid
Magnezyumlu antasidler,
Proton pompası
inhibitörleri, H2 reseptör
antagonistleri
Absorbsiyon hızı artması
Parasetamol
Siklosporin
Mide suyu pH’sında
artma
Proton pompası inhibitörleri
H2 reseptör antagonistleri
Antasidler, sukralfat
Absorbsiyon hızı ve
derecesinde azalma
Absorbsiyonda artma
Atervidin, Ketokonazol,
Itrakonazol, B12-vitamini,
Demir preparatları
Enterik kaplı preparatlar,
Piraziquantel, digoksin,
disopiramid
Şelasyon yapma
Antasidler, Demir sülfat,
Sukralfat
Absorbsiyonda azalma
Fluorokinolonlar,
Tetrasiklinler, İzoniazid,
Kinidin, Fenotiazinler,
Digoksin, H2-reseptör
antagonistleri
Bağlama
Kolestiramin, Kaolin, Pektin
Absorbsiyonda azalma
Pravastatin, Varfarin,
Piroksikam, Linkomisin
Barsakta enzim
inhibisyonu
Flukonazol, Eritromisin,
Kalsiyum kanal blokörleri
Absorbsiyon artması
Midazolam, Siklosporin,
Terfenadin
GI kanal toksik etki
Irmak
PAS, Neomisin, KolşisinÖğr.Gör.Pınar
Absorbsiyon
azalması
Penisilin, Rifamisin, 17
Metabolizma Düzeyindeki Farmakokinetik
Etkileşmeler:
En yaygın görülen etkileşme şeklidir ve 3 şekilde görülür;
1) Enzim İndüksiyonu: İlaç, biyotransformasyon ile ilgili
enzimlerin etkinliğini artırır, diğer ilacın etkisi azalır.
Barbituratlar, Rifampisin, Karbamazepin, Alkol …
2) Enzim İnhibisyonu: İlaç, diğerinin
biyotransformasyonunu sağlayan enzimi inhibe eder ve diğer
ilacın etkisini artırır.
Simetidin, Kloramfenikol, Eritromisin, Kotrimoksazol, Dikumarol, Dekstropropoksifen, Disülfiram…
3) İlaç, karaciğer kan akımını azaltarak hepatik klirensi
yüksek olan diğer bir ilacın inaktivasyonunu azaltabilir.
Öğr.Gör.Pınar Irmak
18
Farmakodinami
• İlaç molekülleri organizmaya girerek hastanın
endojen molekülleriyle etkileşip onların tepki
oluşturmasına yol açarak ya da dermato-aktif
ilaçlarda olduğu gibi organizmaya dıştan temas
ederek istenilen (terapötik) ve istenmeyen
etkiler (yan etkiler) oluşturmaktadır.
Öğr.Gör.Pınar Irmak
19
Terapötik Etki
• İlaç moleküllerinin subselüler ve selüler
yapılarda elektrofizyolojik ya da biyokimyasal
tepkimeler oluşturması ya da değişikliklere
neden olması etki diye tanımlanır.
Öğr.Gör.Pınar Irmak
20
• Moleküler ve hücresel bu olayları intraselüler
bir dizi tepkimeler izler ve bu tepkimelerin
toplamı, sonuçta doku ya da organlarda
ölçülebilen ve karşılaştırılabilir etkiler
topluluğu ortaya çıkmasına neden olur.
• Buna farmakolojik yanıt ya da tedavide
genellikle kullanıldığı gibi ilaç etkisi adı verilir.
Öğr.Gör.Pınar Irmak
21
• Etkinin ortaya çıkması için geçen zaman
genelde veriliş yolu ile ilişkilidir.
• İv
• Oral
• Sublingual
Öğr.Gör.Pınar Irmak
22
PLASEBO
???
Öğr.Gör.Pınar Irmak
23
Plasebo Etki
• Renk, şekil ve koku gibi özellikleri bakımından
aktif ilaca benzeyen fakat aktif madde
içermeyen ve farmakolojik etkisi bulunmayan
ilaç şeklidir.
Öğr.Gör.Pınar Irmak
24
PLASEBO ve İLACIN PLASEBO ETKİSİ
-Plasebo, tedavisi olanaksız ya da tedaviye gerek olmayan
Durumlarda ve ilaç araştırmalarında yeni ilacın
değerlendirilmesi için kontrol grubuna uygulanır.
Plasebo olarak uygulanacak madde özel yöntemle
hazırlanır.
Ancak bazı vitamin preparatları ve serum fizyolojik de
plasebo etkisi için kullanılabilir
25
Öğr.Gör.Pınar Irmak
• -Hastanın duygu durumunun, davranışının,
heyecan decesinin rol oynadığı ağrı,
anksiyete, ekzojen depresyon ve iştahsızlık
gibi olaylar plaseboya iyi yanıt verdiği halde,
ateş, organik bozukluklar, tümoral veya iltihabi
lezyonlar, midriyazis ve benzeri somatik
belirtiler genellikle plaseboya yanıt vermez.
Öğr.Gör.Pınar Irmak
26
İstenmeyen (advers) etki
• Bir ilaç çok sayıda etki oluşturabilir, bunlardan
bir kısmı tedaviye yöneliktir, diğerleri ise
tedavi de yan etkiler yaratır.
Öğr.Gör.Pınar Irmak
27
• Bir beşeri tıbbi ürünün hastalıktan korunma,
bir hastalığın teşhis veya tedavisi veya bir
fizyolojik fonksiyonun iyileştirilmesi,
düzeltilmesi veya değiştirilmesi amacıyla kabul
edilen normal dozlarda kullanımında ortaya
çıkan zararlı ve amaçlanmamış bir etkiyi ifade
eder.
• Bu çerçevede advers etki, şüpheli ilaç advers
etkisi ile eşanlamlı olarak kabul edilmektedir.
Öğr.Gör.Pınar Irmak
28
• Ciddi advers etki
• Ölüme, hayati tehlikeye, hastaneye yatmaya
veya hastanede kalma süresinin uzamasına,
kalıcı veya belirgin sakatlığa veya iş
göremezliğe, konjenital anomaliye veya
doğumsal bir kusura neden olan advers etkiyi
ifade eder.
Öğr.Gör.Pınar Irmak
29
• Beklenmeyen advers etki
• Beşeri tıbbi ürüne ait kısa ürün bilgisi (KÜB) ile
niteliği, şiddeti veya sonlanımı açısından
uyumlu olmayan advers etkiyi ifade eder.
Öğr.Gör.Pınar Irmak
30
İlaçların etkisini değiştiren faktörler
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Ağırlık
Yaş
Böbrek yetmezliği
Kc yetmezliği
Cinsiyet
Veriliş yolu ve zamanı
Hamilelik
Tolerans
Bağımlılık
Besinler
Genetik
Başka ilaçların vücutta bulunması
Laboratuar test sonuçlarına ilaçların etkisi
Öğr.Gör.Pınar Irmak
31
Öğr.Gör.Pınar Irmak
32