Slayt 1 - Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi

ARBOVİRÜS
ENFEKSİYONLARI
Dr. Oğuz Reşat SİPAHİ
ARBOVİRÜSLER

Arthropod borne virüsler

Doğada yaygın-heterojen bir grup
Artropod-vertebralı-artropod
Artropodlarda hastalık ya da dokuda harabiyet
oluşturmazlar, tükürük bezinde yoğunlaşır
Vertebralı ya da insan kanı emerken etkeni bulaştırılar
viremi ve çeşitli hastalık tablolarına neden olurlar.



Demir Serter, Vektör ile bulaşan tıbbi yönden önemli viral
enfeksiyonlar, 2003 1. Ulusal Viroloji Kongresi
Konferanslar ve Bildiriler Kitabı, s:55



Doğada yaklaşık 400 arbovirüs
Yaklaşık 100 kadarı insanlar için patojen
Adlandırılmaları

Neden oldukları hastalıklara göre


Dang, sarı humma
İlk izole edildikleri bölgeleri göre

Batı Nil humması, St. Louis ansefaliti
Demir Serter, Vektör ile bulaşan tıbbi yönden önemli viral enfeksiyonlar,
2003 1. Ulusal Viroloji Kongresi Konferanslar ve Bildiriler Kitabı, s:55
ARBOVİRÜS ENFEKSİYONLARI
1. Büyük bölümü asemptomatik
2. Hafif hastalık tablosu (ateş, genel
sistemik belirtiler, döküntülü +/3. Ansefalit (yüksek mortalite riski)
4. Hemorajik humma
Demir Serter, Vektör ile bulaşan tıbbi yönden önemli
viral enfeksiyonlar, 2003 1. Ulusal Viroloji Kongresi
Konferanslar ve Bildiriler Kitabı, s:55
Togaviridae
Alfavirüs genusu
Yaklaşık 30 virüs, vektörleri sivrisinek
Zarflı, + iplikçikli RNA virüsleri*
.Chikungunya
.Mayaro
.O’Nyong-nyong
.Ross Nehri
.Semliki Ormanı
.Sindbis,
.Venezuella
.Doğu ve batı beygir
ansefaliti virüsleri
Demir Serter, Vektör ile bulaşan tıbbi yönden önemli viral
enfeksiyonlar, 2003 1. Ulusal Viroloji Kongresi Konferanslar ve
Bildiriler Kitabı, s:55
*Virüs, Riketsiya ve Klamidya Hastalıkları, Prof. Dr. Demir
Serter, Nobel Tıp Kitapevi, 2002, s:252
Flaviviridae
Flavivirüs Genusu
(70 virüs)
Zarflı, + iplikçikli RNA virüsleri*







Brezilya ansefaliti (Rocio
virüsü)
Dang
Ilheus
Japon B ansefaliti
Kyasanur Ormanı hastalığı
Louping ill
Murray Vadisi ansefaliti








St.Louis ansefaliti
Kene kaynaklı ansefalit
Rus ilkbahar-yaz ansefaliti
Powassan
Batı Nil humması
Sarı humma
Zika virüsleri
Omsk hemorajik humması
Demir Serter, Vektör ile bulaşan tıbbi yönden önemli viral
enfeksiyonlar, 2003 1. Ulusal Viroloji Kongresi Konferanslar ve
Bildiriler Kitabı, s:55
*Virüs, Riketsiya ve Klamidya Hastalıkları, Prof. Dr. Demir
Serter, Nobel Tıp Kitapevi, 2002, s:252
Flaviviridae
Flavivirüs Genusu
(70 virüs)


Vektörleri sivrisinek ve keneler
İnsan enfeksiyonları
Ansefalit (St. Louis, Japon B vb.)
 Sistemik hastalık tablosu (sarı humma)
 Hafif genel belirtiler (Batı Nil h.,dang)

Demir Serter, Vektör ile bulaşan tıbbi yönden önemli viral
enfeksiyonlar, 2003 1. Ulusal Viroloji Kongresi Konferanslar ve
Bildiriler Kitabı, s:55
Bunyaviridae
Bunyavirüs Genusu
Zarflı, 3 segmentli, - iplikçikli RNA virüsleri*







Anofel A ve B
California ansefaliti
Bunyamwera
Guama
Simbu,
La Crosse
Turlock virüsleriDemir Serter, Vektör ile bulaşan tıbbi yönden önemli viral
enfeksiyonlar, 2003 1. Ulusal Viroloji Kongresi Konferanslar ve
Bildiriler Kitabı, s:55
*Virüs, Riketsiya ve Klamidya Hastalıkları, Prof. Dr. Demir
Serter, Nobel Tıp Kitapevi, 2002, s:252


Bunyaviridae
Genus Phlebovirus
Tatarcık (Phlebotomus) humması
 Rift Vadisi humması


Genus Nairovirus
Kırım-Kongo hemorajik humması
 Nairobi koyun hastalığı
 Sakhalin virüsleri

Demir Serter, Vektör ile bulaşan tıbbi yönden önemli viral
enfeksiyonlar, 2003 1. Ulusal Viroloji Kongresi Konferanslar ve
Bildiriler Kitabı, s:55

Reoviridae (10 segmentli, çift sarmallı RNA virüsleri*)
-Genus Orbivirus
Afrika at hastalığı, Mavi dil virüsü
-Genus Coltivirus
Colorado kene humması virüsü

Rhabdoviridae (zarflı, - iplikçikli RNA virüsleri*)
-Genus Vesiculovirus
Hart Parkı, Kern Kanyonu ve veziküler stomatit
virüsleri
Demir Serter, Vektör ile bulaşan tıbbi yönden önemli viral
enfeksiyonlar, 2003 1. Ulusal Viroloji Kongresi Konferanslar ve
Bildiriler Kitabı, s:55
*Virüs, Riketsiya ve Klamidya Hastalıkları, Prof. Dr. Demir
Serter, Nobel Tıp Kitapevi, 2002, s:252
ÜLKEMİZDEKİ DURUM
Subtropikal
 İklim, ekoloji
 Vektör
 Komşu ülkelerde bir kısmının varlığı bilinmekte

Demir Serter, Vektör ile bulaşan tıbbi yönden önemli viral
enfeksiyonlar, 2003 1. Ulusal Viroloji Kongresi Konferanslar ve
Bildiriler Kitabı, s:55
ALFAVİRÜSLER

Sindbis
İlk kez Mısır’da izole
 Grubun prototipi
 Ateş, artrit ve döküntü yapabilir
 HAÖ : % 0.65, NT: % 0.46


Batı beygir ansefaliti

Antikor yok
Demir Serter, Zbl Bakt Supp 9, 1980, s:155
Diğer Bunyavirüsler

Batai virüsü (Çekoslavakya)


Antikor(-)
Tahyna Virüsü
Çek, Fr, İ, Yug’da +
 Aedes ve Culex ile bulaşır, grip benzeri klinik tabloya
neden olur
 HAÖ %11.7, %57.5’i NT (+)

Demir Serter, Zbl Bakt Supp 9, 1980, s:155
TATARCIK HUMMASI





Bunyavirüs ailesinin Phlebovirüs genusu
Tatarcık ısırığı-papül-3-6 gün sonra ateş
başağrısı, bulantı, kusma, ateş ve halsizlik,
fotofobi-kas ağrısı-3, 5 gün sonra iyileşir.
Lökopeni görülebilir
Tanı: Akut ve konvalesan serum ile HAÖ ve NT
Cibinlik yetersiz, ensektisit
*Virüs, Riketsiya ve Klamidya Hastalıkları, Prof.
Dr. Demir Serter, Nobel Tıp Kitapevi, 2002, s:252
TATARCIK HUMMASI GRUBU


İran’da bulunan
Salehabad %0.46, Karimabad % 2.70,
I-47 % 1.45, Ancak NT (-)
İtalya’da bulunan
Sicilya HAÖ % 5.02 (%19’u NT+)
Napoli HAÖ % 28.3 (% 55’i NT +)
Demir Serter, Zbl Bakt Supp 9, 1980, s:155
Phlebotomus papatasi
Sivrisinek-Tatarcık Oranı
Akbük
Olukbaşı ve Akbük
 Napoli ve Sicilya P. papatasi (%14)
 TOS: P. pernicisiosus (%0), P. perfliewi (%0)
 Toplam 176 serum, (44 Olukbaşı, 132 Akbük)
 Olukbaşı: TOS %36 Ig G+, %2,2 Ig M+
 Akbük: TOS %40,1 Ig G+, %0,7 Ig M+
 Bunların 40’ından yapılan NT:
% 55 TOS (+), % 17.5 Napoli, % 27.5 TOS+Napoli

Özbel, Y ve ark. Sandfly viruses (phleboviruses) transmitted by phlebotomus in Turkey.Microbiologica
Balkanıca 2003. Kongre özet kitabı s: 152
SARI HUMMA




22-38 nm, Flavivirüs genusundan RNA virüsü, pantropik
Aedes aegypti (12 gün enkübasyon)
Yüksek ateş, sarılık, proteinüri, akut böbrek yetmezliği,
hemorajik bulgular
Sinek ısırığı (kuluçka dönemi 3-6 gün)-lenf nodlarıviremi-ateş, ürperme, baş ve bel ağrısı-birkaç gün
düzelme ardından karaciğer (sarılık), böbrek (proteinüriABY)-mide (kanamalar)-ansefalit vs
*Virüs, Riketsiya ve Klamidya Hastalıkları, Prof. Dr. Demir
Serter, Nobel Tıp Kitapevi, 2002, s:252
SARI HUMMA - 2





İyileşenlerde sekel yok, ölüm oranı (%20-30)
5. güne kadar kandan izole edilebilir. (Fare beyni
Serolojik olarak nötralizasyon (NT), kompleman
bağlama (KB) ve hemaglütinasyon önleme (HAÖ)- çift
serum (2-4 hafta ara ile 2 örnek)
17 D suşu: Hücre kültüründe seri pasajlarla elde edilmiş
aşı , tek doz, %95 başarı, yumurta alerjisinde
kontrendike
1074 serumda HAÖ %9,74, NT %0**
Virüs, Riketsiya ve Klamidya Hastalıkları, Prof. Dr.
Demir Serter, Nobel Tıp Kitapevi, 2002, s:252
**Demir Serter, Zbl Bakt Supp 9, 1980, s:155
Aedes aegypti
DANG





Dang sivrisineklerle bulaşan ateş, eklem ve kas ağrıları
50 nm, Flavivirüs, 4 antijenik tip,
Aedes aegypti, enkübasyon periyodu 8-14 gün
Deride ısırık-ödem ve kızartı-kan-viremi (ilk 3 gün)küçük kan damarları-5-8 gün sonra ateş-halsizlikürperme-baş ağrısı-bel ve eklem ağrıları-göz küresi
ağrısı
Ateş 3-6 sonra düşer 2-3 gün düşer sonra yeniden
yükselir-semer tarzı termal eğri
Virüs, Riketsiya ve Klamidya Hastalıkları,
Prof. Dr. Demir Serter, Nobel Tıp Kitapevi,
2002, s:252
DANG - 2



Hastalığın 3-4. günlerinde kızamığa benzer bir döküntü
olur, servikal ve aksiller LAP, lökopeni ve rölatif
lenfomonositoz normalde öldürücü değil,
komplikasyon yok
Dang hemorajik humması: herhangi bir dang tipine
karşı kanında antikor bulunanlarda görülür. Tipik dang
bulgularıyla başlar hipoproteinemi, trombositopeni, KZ
ve PTZ uzama, şok, %5-10 ölüm
Daha çok >30 y kadınlarda ve ikinci enfeksiyon tip 2
ise, hipersensitivite reaksiyonu
Virüs, Riketsiya ve Klamidya Hastalıkları, Prof. Dr. Demir Serter,
Nobel Tıp Kitapevi, 2002, s:252
DANG - 3




Tanı ilk üç günde virüs kandan iyeni doğmuş farelere
beyin içi yoldan verilerek izole edilebilir. Serolojik olarak
NT, KB, HAÖ testleri kullanılabilir.
Korunma: sivrisinek savaşı
Sağaltım semptomatik
Dang kompleksi*



Dang 1: HAÖ %2.79, bunların %53,33 NT:+
Dang 2: HAÖ %5.3, bunların %2,12 NT:+
Dang 4: HAÖ %9.77, bunların %0,96 NT:+
Virüs, Riketsiya ve Klamidya Hastalıkları, Prof. Dr.
Demir Serter, Nobel Tıp Kitapevi, 2002, s:252
*Demir Serter, Zbl Bakt Supp 9, 1980, s:155
KENELERLE BULAŞAN
ANSEFALİTLER




İmmünolojik olarak ikiye ayrılır
Negishi, louping ill, kene kaynaklı ensefalit
virüsleri
Povassan, Langat, Omsk hemorajik humması ve
Kyasanur Ormanı virüsleri
Kene kaynaklı ansefalit virüsleri=batı ve doğu alt
tipleri
Virüs, Riketsiya ve Klamidya Hastalıkları, Prof. Dr.
Demir Serter, Nobel Tıp Kitapevi, 2002, s:252
BATI TİPİ KENE KAYNAKLI
ANSEFALİT VİRÜSÜ





Selim gidişili, çoğu kez abortif ve aseptik
menenjit tipinde görülen hafif hastalıklar, ölüm
oranı <%1, paralitik sekel nadir.
Ixodes ricinus
Kene ısırması, kene dışkısı tozlarının solunması,
çiğ keçi sütü
Omsk hemorajik humması HAÖ: % 0*
Orta Avrupa kene kaynaklı ansefalit v.

HAÖ: %1.48, NT: %1.21 (Sporadik)*
Virüs, Riketsiya ve Klamidya Hastalıkları, Prof. Dr. Demir Serter,
Nobel Tıp Kitapevi, 2002, s:252
*Demir Serter, Zbl Bakt Supp 9, 1980, s:155
Ixodes ricinus
KIRIM KONGO HEMORAJİK HUMMASI





Bunyavirüs familyasının Noirovirüs genusunda
1944 Kırım, 1956 Kongo
2002 ve 2003 bahar ve yaz aylarında bazı illerimizde
epidemiler*, Ankara (6) ve Sivas (120) (Q humması)***
2003 yazında Horasan İlçesi'nin Saçlık Köyü'nde bir kişi
ile Artvin'in Çakıllar Köyü'nden gelen başka bir kişi
hayatını kaybetti. Hastanelere başvuran 30 kişi ise
taburcu oldu. **
Hyalomma genusundan henüz ergin olmamış keneler,
küçük omurgalılardan kan emerken alır, ergin kene
olduğunda da hayvanlardan ve insanlardan kan emerken
http://www.infeksiyon.org/Detail.asp?ctg=24&Article=915
bulaştırır.
*http://www.msnbcntv.com/news/237131.asp?cp1=1
**http://www.kenthaber.com/sayfalar/haberDetay.asp?ID=1948
***Klimik toplantısı 2003 Ankara
KIRIM KONGO HEMORAJİK HUMMASI -2




Hayvancılıkla uğraşanlar, mezbaha çalışanları ve kırsal
alanda yaşayanlar, enfekte hayvanların kan ve dokuları
ile temas, nosokomiyal enfeksiyon riski
Bağışıklık bir yıl kadar sürebilmektedir.
Kene tarafından ısırılma ile kuluçka süresi genellikle 1-3
gündür; en fazla 9 gün
Enfekte kan, ifrazat veya diğer dokulara doğrudan
temas sonucu bulaşmalarda bu süre 5-6 gün; en fazla 13
gün
http://www.infeksiyon.org/Detail.asp?ctg=24&Article=915
KIRIM KONGO HEMORAJİK HUMMASI -3






Ateş, kırıklık, baş ağrısı, halsizlik, aşırı duyarlılık, kollarda,
bacaklarda ve sırtta şiddetli ağrı ve belirgin bir iştahsızlıkla
başlar. Bazen kusma, karın ağrısı veya ishal
İlk günlerde yüz ve göğüste peteşi ve konjonktivalarda kızarıklık
Gövde ve ekstremitelerde ekimozlar, epistaksis, hematemez,
melena ve hematüri sıktır, bazen vajinal kanama
Genellikle hepatit. Ağır olgularda hastalığın 5. gününden itibaren
hepatorenal ve pulmoner yetersizlikler
Ateş 5 veya 12. güne kadar çıkar ve lizisle düşer
Nekahat dönemi uzun
http://www.infeksiyon.org/Detail.asp?ctg=24&Article=915
KIRIM KONGO HEMORAJİK HUMMASI -4


Ölüm olayları daha çok hastalığın ikinci haftalarında (514 gün) görülebilmekte ve bu oran yaklaşık % 30’ları
bulabilmektedir. İyileşme hastalığın dokuzuncu veya
onuncu günlerinde olmaktadır.
Laboratuvar: lökopeni, rölatif lenfomonositoz ve
trombositopeni, AST, ALT, CK ve biluribin
değerlerinde yükselmeyi alkalen fosfataz, GGT ve
LDH’daki yükselme takip eder. PTZ, a PTZde uzama,
Hb azalma
http://www.infeksiyon.org/Detail.asp?ctg=24&Article=915
KIRIM KONGO HEMORAJİK HUMMASI - 5







Tanı için biyogüvenlik açısından tam güvenli laboratuvarlar.
Virüsün kan ve doku örneklerinden izolasyonu, virüs
antijeninin ve virüse karşı oluşmuş antikorların serolojik
olarak gösterilmesi kullanılmaktadır.
Oluşan antikorlar serolojik yöntemlerden en hızlı ELISA
IgG ve IgM antikorları hastalığın yaklaşık 6. gününden
itibaren +
IgM’ler 4 ay kadar serumda belirlenebilir
IgG’ler azalır; yine de 5 yıla kadar IgG + kalabilir
HAÖ: % 9.21, NT: % 0.21 (Düşük titre)*
http://www.infeksiyon.org/Detail.asp?ctg=24&Article=915
*Demir Serter, Zbl Bakt Supp 9, 1980, s:155
KIRIM KONGO HEMORAJİK HUMMASI – 6
TEDAVİ




Destek tedavisi
Dİ sıvı desteği
Tam kan veya kan komponentleri (trombosit,
TDP)
Antiviral ilâçlardan ribavirin, ağızdan ya
dadamar içi
RİBAVİRİN




Konak enzimleriyle fosforile edilen guanozin analoğu
GTP sentezini etkiler, viral mRNA’ya başlık eklenmesini
ve viral RNA bağımlı RNA polimerazı inhibe eder.
Ağızdan almakla biyoyararlanım %64, yağlı yiyeceklerle
artar, antiasitlerle azalır
Konjunktiva ve bronşlarda irritasyon, depresyon, %10
doz bağımlı hemolitik anemi,
Katzung BG, Basic and Clinical Pharmacology, Lange, 2001, s842
KIRIM KONGO HEMORAJİK HUMMASI–8
RİBAVİRİN TEDAVİSİ

Ağızdan:
2 000 mg yükleme dozunu
müteakip, 6 saat arayla 1000
mg dozunda 4 gün; daha
sonra da 500 mg dozunda
yine 6 saat arayla 6 gün
verilebilir.

Dİ:
17 mg/kg (mak. 1 g) yükleme
dozunu müteakip, 6 saat
arayla 17 mg/kg (mak. 1 g)
dozunda; daha sonra 8 saatte
bir 8 mg/kg (mak. 500 mg)
dozunda 6 gün
Tedaviye geç kalınması veya
gerek görülmesi
durumlarında yükleme dozu
30 mg/kg (mak. 2 g)
http://www.infeksiyon.org/Detail.asp?ctg=24&Article=915
KIRIM KONGO HEMORAJİK HUMMASI – 9
KORUNMA





Kenelerden uzak durmak
Hayvan barınaklarının onarımı
Yeşil alanlarda açık giysi ile gezinmemek
Kene kovucu ilaçlar
Açık alanlarda yapılabilecek kene mücadelesi amacıyla,
her bir hektara aktif madde olarak carbaryl ve propoxur
hektara 2 kg, deltamethrin ve lambda-cyhalothrin 0,0030,3 kg, permethrin 0,03-0,3 kg, pirimiphos-methyl ise
0,1-1 kg
http://www.infeksiyon.org/Detail.asp?ctg=24&Article=915
BATI NİL HUMMASI







Flaviviridae içinde + iplikçikli RNA içeren, 50 nm çapında
11.000 nt
İlk kez 1937’de Uganda’nın Batı Nil Bölgesinde izole
edilmiş.*
Kuşlar doğal rezervuar.
Culex spp ile bulaşır.
Ateş, LAP, hafif kızamık benzeri döküntü, kas güçsüzlüğü,
özelikle yaşlılarda yüksek ölüm oranlı SSS enfeksiyonu
<65 yaş 300 vakada 1 ansefalit, >65 yaş 50 vakada 1*
Yaklaşık %60 ansefalit, %40 menenjit*
Virüs, Riketsiya ve Klamidya Hastalıkları, Prof. Dr. Demir Serter,
Nobel Tıp Kitapevi, 2002, s:252
*Lancet Infectious Diseases, 2002, 2:519
Culex spp
BATI NİL HUMMASI-2






BOS bulguları 30-100 h/mm3, (0-1800 h/mm3
değişmiş), 80-105 mg/dl protein (maks 1900 mg/dl),
normal glikoz konsantrasyonu
Tanı erken dönemde alınan kanla izolasyon mümkün.
Serolojik tanı ELISA, NT, KB, HAÖ
Genel ölüm oranı %4-14. SSS enfeksiyonu geçirenlerde
%19-24
Özgül tedavi yok.
HAÖ: % 29.14 +, bunların % 74’ü NT+*
HAÖ – 100 serumun 9’unda NT +*
Lancet Infectious Diseases, 2002, 2:519
*Demir Serter, Zbl Bakt Supp 9, 1980, s:155