TS EN 61558-2-4/Nisan 2003

TÜRK STANDARDI TASARISI
tst EN 60076-1
Nisan 2012
Revizyon
TS EN 60076-1:1998 yerine
ICS 29.180
Güç transformatörleri - Bölüm 1: Genel
(IEC 60076-1:2011)
Power transformers - Part 1: General
(IEC 60076-1:2011)
Transformateurs de puissance Partie 1: Généralités
(CEI 60076-1:2011)
Leistungstransformatoren Teil 1: Allgemeines
(IEC 60076-1:2011)
I. MÜTALAA
2011/88539
Bu tasarıya görüş verilirken, tasarı metni içerisinde kullanılan kelime ve/veya ifadelerle ilgili olarak bilinen patent hakları
hususunda tarafımıza bilgi ve gerekli dokümanın sağlanması da göz önünde bulundurulmalıdır.
TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ
Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA
ICS 29.180
TÜRK STANDARDI TASARISI
tst EN 60076-1: 2012-04
EN 60076-1:2011
Milli Ön Söz
-
Bu standard; CENELEC tarafından onaylanan ve Nisan 2012’de TS EN 60076-1: 2012 numaralı Türk
standardı olarak kabul edilen EN 60076-1:2011 standardı esas alınarak, Türk Standardları Enstitüsü
Elektrik İhtisas Kurulu’na bağlı TK4 Elektrik Üretim, İletim ve Dağıtım Teknik Komitesi marifetiyle
Türkçeye tercüme edilmiş TSE Teknik Kurulu’nun …/…/2013 tarihli toplantısında kabul edilerek yayımına
karar verilmiştir.
-
Bu standard yayınlandığında TS 267 EN 60076-1: 1998 + A1:2005 + A12:2005’in yerini alır.
-
CENELEC resmi dillerinde yayınlanan diğer standard metinleri ile aynı haklara sahiptir.
-
Bu tasarıya görüş verilirken, tasarı metni içerisinde kullanılan kelime ve/veya ifadelerle ilgili olarak bilinen
patent hakları hususunda tarafımıza bilgi ve gerekli dokümanın sağlanması da göz önünde
bulundurulmalıdır.
-
Bu standardda atıf yapılan standardların milli karşılıkları aşağıda verilmiştir.
Adı
(İngilizce)
Power transformers – Part 2:
Temperature rise
Power transformers – Part 3:
Insulation levels, dielectric tests
and external clearances in air
IEC 60076-5: Power transformers – Part 5:
2006
Ability to withstand short-circuit
IEC 60076-10: Power transformers – Part 10:
2005
Determination of sound levels
IEC 60076-11: Power transformers – Part 11:
2004
Dry-type transformers
IEC 60137
Insulated bushings for alternating
voltages above 1 000 V
EN, ISO, IEC
vb. No
IEC 60076-2:
1997
IEC 60076-3:
2000
IEC 60214-1:
2003
IEC 60296:
2003
IEC 60721-34: 1995
ISO 9001:
2008
Adı
(Türkçe)
TS 10901 EN
Güç transformatörleri – Bölüm 2:
60076-2: 1998
Sıcaklık artışı
TS 10902 EN
Güç transformatörleri – Bölüm 3:
60076-3: 2004
Yalıtım seviyeleri, dielektrik deneyler
ve havadaki haricî yalıtma aralıkları
TS EN 60076-5: Güç transformatörleri – Bölüm 5:
2007
Kısa devre dayanım yeteneği
TS EN 60076-10: Güç transformatörleri – Bölüm 10:
2007
Ses seviyelerinin belirlenmesi
TS EN 60076-11: Güç transformatörleri – Bölüm 11:
2006
Kuru tip transformatörler
TS EN 60137
Yalıtkan geçit izolâtörleri –
1000 V’un üzerindeki alternatif
gerilimler için
Tap-changers – Part 1:
TS IEC 60214-1: Kademe değiştiriciler - Bölüm 1:
Performance requirements and
2006
Performans özellikleri ve deney
test methods
metotları
Fluids for electrotechnical
TS 623 EN
Mineral yalıtım yağları applications – Unused mineral
60296: 2006
Kullanılmamış - Elektroteknik
insulating oils for transformers
uygulamalar için - Anahtarlama
and switchgear
düzeni ve transformatörlerde
kullanılan
Classification of environmental
TS EN 60721-3- Çevre şartlarının sınıflandırılmasıconditions – Part 3: Classification 4: 2001
Bölüm 3: Çevre parametre
of groups of environmental
gruplarının sınıflandırılması ve
parameters and their severities –
bunlara ait şiddet dereceleri- Kısım
Section 4: Stationary use at non4: Hava şartlarından korumalı
weatherprotected locations
olmayan yerlerde sabit kullanım
Quality management system TS EN ISO 9001: Kalite yönetim sistemleri - Şartlar
Requirements
2008
TS No
TS EN 60076-1:2012 standardı, EN 60076-1:2011 standardı ile birebir aynı olup, Avrupa Elektroteknik Standardizasyon Komitesi’nin
(CENELEC, Avenue Marnix 17 B-1000 Brussels) izniyle basılmıştır.
Avrupa Standardlarının herhangi bir şekilde ve herhangi bir yolla tüm kullanım hakları Avrupa Elektroteknik Standardizasyon Komitesi
(CENELEC) ve üye ülkelerine aittir. TSE kanalıyla CENELEC’ten yazılı izin alınmaksızın çoğaltılamaz.
AVRUPA STANDARDI
EUROPEAN STANDARD
NORME EUROPÉENNE
EUROPÄISCHE NORM
tst EN 60076-1: 2012-04
EN 60076-1:2011
ICS 29.180
EN 60076-1:1997 + A1:2000 + A12:2002’in yerine alır.
Güç transformatörleri - Bölüm 1: Genel
(IEC 60076-1:2011)
Power transformers - Part 1: General
(IEC 60076-1:2011)
Transformateurs de puissance Partie 1: Généralités
(CEI 60076-1:2011)
Leistungstransformatoren Teil 1: Allgemeines
(IEC 60076-1:2011)
Bu Avrupa Standardı CENELEC tarafından 25-05-2011 tarihinde onaylanmıştır. CENELEC üyeleri, bu
Avrupa Standardına hiçbir değişiklik yapmaksızın ulusal standard statüsü veren koşulları öngören
CEN/CENELEC İç Tüzüğü’ne uymak zorundadırlar.
Bu tür ulusal standardlarla ilgili güncel listeler ve bibliyografik atıflar, Merkez Sekretarya’ya veya herhangi bir
CENELEC üyesine başvurarak elde edilebilir.
Bu Avrupa Standardı, üç resmi dilde (İngilizce, Fransızca, Almanca) yayınlanmıştır. Başka herhangi bir dile
tercümesi, CENELEC üyesinin sorumluluğundadır ve resmi sürümleri ile aynı statüde olduğu Merkez
Sekretarya’ya bildirilir.
CENELEC üyeleri sırasıyla, Almanya, Avusturya, Belçika, Bulgaristan, Büyük Britanya, Çek Cumhuriyeti,
Danimarka, Estonya, Finlandiya, Fransa, Hırvatistan, Hollanda, İrlanda, İspanya, İsveç, İsviçre, İtalya,
İzlanda, Kıbrıs (Güney Kıbrıs Rum Yönetimi), Letonya, Litvanya, Lüksemburg, Macaristan, Malta, Norveç,
Polonya, Portekiz, Romanya, Slovakya, Slovenya ve Yunanistan’ın milli elektroteknik komiteleridir.
CENELEC
Avrupa Elektroteknik Standardizasyon Komitesi
European Committee for Electrotechnical Standardization
Comité Européen de Normalisation Electrotechnique
Europäisches Komitee für Elektrotechnische Normung
Yönetim Merkezi: Avenue Marnix 17, B - 1000 Brussels
© 2011 CENELEC - Dünya genelinde herhangi bir şekilde veya herhangi bir yolla tüm kullanım hakları CENELEC üyelerine saklıdır.
Ref. No. EN 60076-1:2011 E
ICS 29.180
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
Ön Söz
IEC/TC 14 “Power transformer - Güç transformatörleri” tarafından hazırlanan, IEC 60076-1’in müstakbel 2.
baskısı olan 14/675/FDIS dokümanının metni, IEC-CENELEC paralel oylamasına gönderilmiş ve CENELEC
tarafından 25-05-2011 tarihinde EN 60076-1 olarak kabul edilmiştir.
Bu Avrupa Standardı EN 60076-1:1997 + A1:2000 + A12:2002 standardının yerini alır.
EN 60076-1:2011, EN 60076-1:1997’ye nazaran aşağıda verilen önemli teknik değişiklikleri içerir:
- Harmonik içeriğin tanımının ilavesi,
- Nakliye hakkında bir alt madde ilavesi,
- İşlevsel şartname yönteminin ilavesi,
- Bir fazlı transformatörler için bağlantı sembollerinin ilavesi,
- Güvenlik ve çevre kurallarının ilavesi,
- Sıvı koruma sistemlerine yönelik kuralların ilavesi,
- d.a. akımlar hakkında bir maddenin ilavesi,
- Tanklara ilişkin vakum, basınç ve sızdırmazlık deneylerinin ilavesi,
- Önceki Ek A’daki kuralların metne dâhil edilmesi ve Ek A’nın da bilgi için bir kontrol listesi haline
getirilmesi,
- Şartların izlenmesine yönelik vasıtalar ile çevre ve güvenlik hususları hakkında bilgi amaçlı eklerin
ilave edilmiş olması.
Bu dokümanın bazı unsurlarının patent haklarına konu olabileceğine dikkat edilmelidir. Böyle herhangi bir
patent hakkının belirlenmesi durumunda CEN [ve/veya CENELEC] sorumlu tutulamaz.
Aşağıdaki tarihler tespit edilmiştir:
–
–
Özdeş ulusal standard olarak yayınlayarak veya
onay duyurusu yaparak EN’nin ulusal düzeyde
uygulamaya konması gereken en son tarih
(dop)
04-05-2012
EN ile çelişen ulusal standardların yürürlükten
kaldırılması gereken en son tarih
(dow)
25-05-2014
Ek ZA, CENELEC tarafından ilave edilmiştir.
________________
Onay bilgisi
IEC 60076-1:2011 Uluslararası Standardının metni, CENELEC tarafından herhangi bir değişiklik
yapılmaksızın bir Avrupa Standardı olarak onaylanmıştır.
TSE Notu: CENELEC tarafından “Kaynaklar” bölümüne eklenmesi gerektiği belirtilen notlar ilgili standardlardan sonra gelecek şekilde
eklenmiştir.
ICS 29.180
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
Ek ZA
(Normatif)
Karşılık gelen Avrupa yayınları ile beraber uluslararası yayınların
normatif atıfları
Aşağıdaki atıf dokümanları, bu dokümanın uygulaması için zaruridir. Tarihli atıflar için, atıflı dokümanın
(tadiller dâhil) son baskısı geçerlidir.
Not - Uluslararası yayın, (mod) kısaltmasıyla gösterilen ortak değişikliklerle değiştirilirse, buna uygun EN/HD
geçerlidir.
Standardın Adı
IEC, ISO No
Tarih
EN/HD
IEC 60076-2
-
Power transformers –
Part 2: Temperature rise for liquid-immersed
transformers
EN 60076-2
-
IEC 60076-3
2000
Power transformers –
Part 3: Insulation levels, dielectric tests and
external clearances in air
EN 60076-3
2001
IEC 60076-5
2006
Power transformers –
Part 5: Ability to withstand short circuit
EN 60076-5
2006
IEC 60076-10
2001
Power transformers –
Part 10: Determination of sound levels
EN 60076-10
2001
IEC 60076-11
2004
Power transformers –
Part 11: Dry-type transformers
EN 60076-11
2004
IEC 60137
2008
Insulated bushings for alternating voltages
above 1 000 V
EN 60137
2008
IEC 60214-1
2003
Tap-changers –
Part 1: Performance requirements and test
methods
EN 60214-1
2003
IEC 60296
2003
Fluids for electrotechnical applications –
Unused mineral insulating oils for
transformers and switchgear
EN 60296
+ corr. September
2004
2004
IEC 60721-3-4
1995
Classification of environmental conditions –
EN 60721-3-4
Part 3: Classification of groups of
environmental parameters and their severities
– Section 4: Stationary use at non-weather
protected locations
1995
ISO 9001
2008
Quality management systems –
Requirements
2008
EN ISO 9001
Tarih
ICS 29.180
ULUSLARARASI
STANDARD
INTERNATIONAL
STANDARD
NORME
INTERNATIONALE
Güç transformatörleri –
Bölüm 1: Genel
Power transformers –
Part 1: General
Transformateurs de puissance –
Partie 1: Généralités
tst EN 61558-2-20
EN 61558-2-20:2011
tst EN 60076-1:2012-04
BU YAYIN, TELİF HAKKI KORUMALIDIR.
Copyright © 2011 IEC, Geneva, İsviçre
Tüm hakları saklıdır. Aksi belirtilmedikçe, bu yayının herhangi bir bölümü herhangi bir şekilde ya da fotokopi ve mikrofilm dahil
aşağıda adresi verilen IEC’den yazılı izin alınmaksızın ya da dokümanı talep edenin ülkesindeki IEC üyesi Ulusal Komitenin yazılı izni
olmaksızın elektronik veya mekanik herhangi bir yolla çoğaltılamaz ya da kullanılamaz.
IEC telif hakları ile ilgili herhangi bir sorunuz olması halinde ya da bu yayınla ilgili ilave haklar konusunda bilgi talebiniz olması
halinde, detaylı bilgi için lütfen aşağıdaki adresle veya IEC üyesi Ulusal Komitenizle temasa geçiniz.
IEC Merkez Ofis
3, rue de Varembé
CH-1211 Geneva 20
İsviçre
e-posta: inmail@iec.ch
Web: www.iec.ch
IEC hakkında
Uluslararası Elektroteknik Komisyonu (IEC), tüm elektrik, elektronik ve ilgili teknolojiler konusunda Uluslararası Standartlar hazırlayan ve
yayınlayan önde gelen (lider) küresel kuruluştur.
IEC yayınları hakkında
IEC yayınlarının teknik muhtevası, IEC tarafından sürekli gözden geçirilmektedir. En son baskıyı aldığınızdan emin olun, bir düzeltme ya
da tadil yayınlanmış olabilir.
IEC Yayınları kataloğu için: www.iec.ch/searchpub
IEC on-line kataloğu, çeşitli kriterlerle (atıf numarası, metin, teknik komite) arama yapabilmenizi sağlar. Ayrıca projeler, yürürlükten
kaldırılmış ve yerine geçen yayınlar konusunda da bilgi verir.
IEC Just Published: www.iec.ch/online_news/justpub
Tüm yeni IEC yayınları hakkında bilgi sahibi olun. Just Published, yeni çıkan tüm yayınları ayda iki kez detaylı olarak verir. On-line ya da
e-posta yoluyla da mevcuttur.
Electropedia: www.electropedia.org
İngilizce ve Fransızca 20.000’in üzerinde terim ve tanımı kapsayan dünyanın önde gelen çevrimiçi elektronik ve elektrik terimleri
sözlüğü. Online Uluslararası Elektroteknik Sözlük olarak da bilinir.
Müşteri Hizmetleri Merkezi: www.iec.ch/webstore/custserv
Bu yayınla ilgili düşüncelerinizi iletmek isterseniz ya da daha fazla yardıma ihtiyacınız varsa, lütfen Müşteri Hizmetleri Merkezi Sık
Sorulan Soruları ziyaret ediniz ya da bizimle temas kurunuz:
e-posta: csc@iec.ch
Tel.: +41 22 919 02 11
Faks: +41 22 919 03 00
tst EN 60076-1:2012-04
®
IEC 60076-1
3. Baskı 2011-04
ULUSLARARASI
STANDARD
INTERNATIONAL
STANDARD
NORME
INTERNATIONALE
Güç transformatörleri –
Bölüm 1: Genel
Power transformers –
Part 1: General
Transformateurs de puissance –
Partie 1: Généralités
ULUSLARARASI
ELEKTROTEKNİK
KOMİSYONU
INTERNATIONAL
ELECTROTECHNICAL
COMMISSION
COMMISSION
ELECTROTECHNIQUE
INTERNATIONALE
FİYAT KODU
PRICE CODE
CODE PRIX
ICS 29.180
XB
ISBN 978-2-88912-438-1
ICS 29.180
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
® Uluslararası Elektroteknik Komisyonu’nun tescilli markasıdır.
İÇİNDEKİLER
ÖN SÖZ ............................................................................................................................................................. 5
1 Kapsam ........................................................................................................................................................... 7
2
Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar .............................................................................................. 7
3
Terimler ve tarifler.................................................................................................................................... 8
3.1 Genel ................................................................................................................................................... 8
3.2 Bağlantı uçları ve nötr noktası ............................................................................................................. 9
3.3 Sargılar .............................................................................................................................................. 10
3.4 Beyan değerleri ................................................................................................................................. 11
3.5 Kademe uçları ................................................................................................................................... 12
3.6 Kayıplar ve yüksüz akım ................................................................................................................... 14
3.7 Kısa devre empedansı ve gerilim düşümü ........................................................................................ 15
3.8 Sıcaklık artışı ..................................................................................................................................... 16
3.9 Yalıtım ............................................................................................................................................... 16
3.10
Bağlantılar...................................................................................................................................... 16
3.11
Deney sınıflandırması .................................................................................................................... 17
3.12
Soğutma ile ilgili meteorolojik veriler ............................................................................................. 18
3.13
Diğer tarifler ................................................................................................................................... 18
4
İşletme şartları ....................................................................................................................................... 18
4.1 Genel ................................................................................................................................................. 18
4.2 Normal işletme şartları ...................................................................................................................... 19
5
Beyan değerleri ve genel kurallar .......................................................................................................... 20
5.1 Beyan gücü ....................................................................................................................................... 20
5.1.1
Genel ...................................................................................................................................... 20
5.1.2
Beyan gücünün standard değerleri ........................................................................................ 21
5.1.3
Alternatif soğutma modlarında asgari güç .............................................................................. 21
5.1.4
Beyan gücünü aşan yükleme ................................................................................................. 21
5.2 Soğutma modu .................................................................................................................................. 22
5.3 Bir jeneratöre doğrudan bağlanan transformatörlerde yük atma ...................................................... 22
5.4 Beyan gerilimi ve beyan frekansı ...................................................................................................... 22
5.4.1
Beyan gerilimi ......................................................................................................................... 22
5.4.2
Beyan frekansı ....................................................................................................................... 22
5.4.3 Beyan geriliminden daha yüksek gerilimde ve/veya beyan frekansından başka frekansta
çalışma ........................................................................................................................................ 22
5.5 Sıra dışı işletme şartları için tedbirler ................................................................................................ 23
5.6 Donanıma ait en yüksek gerilim Um ve dielektrik deney seviyeleri ................................................... 23
5.7 Teklif talebi için gerekli ilave bilgiler .................................................................................................. 24
5.7.1
Transformatörün sınıflandırılması .......................................................................................... 24
5.7.2
Sargı bağlantısı ve fazların sayısı .......................................................................................... 24
5.7.3
Ses seviyesi............................................................................................................................ 24
5.7.4
Nakliye .................................................................................................................................... 24
5.8 Bileşenler ve malzemeler .................................................................................................................. 25
6
Kademeli bir sargısı bulunan transformatörler için kurallar ................................................................... 25
6.1 Genel - Kademe aralığının gösterilişi ................................................................................................ 25
6.2 Kademe gerilimi - Kademe akımı. Kademe gerilimi değişiminin standard kategorileri. Azami gerilim
kademesi ........................................................................................................................................... 25
2
ICS 29.180
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
Kademe gücü. Tam güç kademeleri – düşük güçlü kademeler ........................................................ 28
Teklif talebi ve siparişte kademelerin teknik özellikleri ...................................................................... 29
6.4.1
Genel ...................................................................................................................................... 29
6.4.2
Yapısal teknik şartname ......................................................................................................... 29
6.4.3
İşlevsel teknik şartname ......................................................................................................... 29
6.5 Kısa devre empedansının teknik özellikleri ....................................................................................... 30
6.6 Yükte kayıp ve sıcaklık artışı ............................................................................................................. 31
Bağlantı ve faz farkı sembolleri ............................................................................................................. 32
7.1 Üç fazlı transformatörler ve üç fazlı bir grup olarak bağlı bir fazlı transformatörler için bağlantı ve faz
farkı sembolleri .................................................................................................................................. 32
7.1.1
Bağlantı sembolleri ................................................................................................................. 32
7.1.2
Faz farkının saat rakamı ile gösterilişi .................................................................................... 32
7.1.3
Yük uygulanması amaçlanmayan sargılar ............................................................................. 32
7.1.4
Bağlantısı değiştirilebilen sargılar .......................................................................................... 32
7.1.5
Örnekler .................................................................................................................................. 33
7.2 Üç fazlı bir grupta olmayan bir fazlı transformatörler için bağlantı ve faz farkı sembolleri ................ 35
7.2.1
Bağlantı sembolü .................................................................................................................... 35
7.2.2
Faz farkının saat rakamı ile gösterilişi .................................................................................... 35
7.2.3
Yüklenmesi amaçlanmayan sargılar ...................................................................................... 35
7.2.4
Bağlantısı değiştirilebilen sargılar .......................................................................................... 35
İşaret plâkaları ....................................................................................................................................... 37
8.1 Genel ................................................................................................................................................. 37
8.2 Bütün durumlarda verilmesi gereken bilgiler ..................................................................................... 37
8.3 Uygulanabilir olduğunda verilmesi gereken ilave bilgiler .................................................................. 37
Emniyet ve çevre kuralları ile diğer kurallar .......................................................................................... 38
9.1 Emniyet ve çevre kuralları ................................................................................................................. 38
9.1.1
Sıvı sızıntıları .......................................................................................................................... 38
9.1.2
Emniyetle ilgili hususları ......................................................................................................... 39
9.2 Nötr bağlantısının boyutlandırılması ................................................................................................. 39
9.3 Sıvı koruma sistemi ........................................................................................................................... 39
9.4 Nötr devrelerde d.a. akımlar .............................................................................................................. 40
9.5 Kütle merkezinin işaretlenmesi ......................................................................................................... 40
Toleranslar ............................................................................................................................................. 40
Deneyler ................................................................................................................................................ 42
11.1
Rutin deney, tip deneyi ve özel deneyler için genel kurallar ......................................................... 42
11.1.1 Genel ...................................................................................................................................... 42
11.1.2 Rutin deneyler ........................................................................................................................ 43
11.1.3 Tip deneyleri ........................................................................................................................... 44
11.1.4 Özel deneyler ......................................................................................................................... 44
11.2
Sargı direncinin ölçülmesi.............................................................................................................. 44
11.2.1 Genel ...................................................................................................................................... 44
11.2.2 Kuru tip transformatörler ......................................................................................................... 44
11.2.3 Sıvıya daldırılmış tip transformatörler .................................................................................... 45
11.3
Gerilim çevirme oranının ölçülmesi ve faz farkının kontrolü ......................................................... 45
11.4
Kısa devre empedansının ve yükte kaybın ölçülmesi .................................................................. 45
11.5
Yüksüz kaybın ve akımın ölçülmesi............................................................................................... 46
11.6
Üç fazlı transformatörlerde sıfır bileşen empedansının/empedanslarının ölçülmesi ..................... 47
11.7
Yükte kademe değiştiriciler üzerindeki deneyler - Çalışma deneyi ............................................... 47
11.8
Sıvıya daldırılmış transformatörler için basınç altında sızıntı deneyi (sızdırmazlık deneyi) .......... 48
6.3
6.4
7
8
9
10
11
3
ICS 29.180
tst EN 61558-2-20/Revizyon
EN 61558-2-20:2011
11.9
Sıvıya daldırılmış transformatörlerde vakum altında şekil değişikliği deneyi ................................ 48
11.10
Sıvıya daldırılmış transformatörler için basınç altında şekil değişikliği deneyi .......................... 49
11.11
Sıvıya daldırılmış transformatörler için sahada yapılan vakum altında sızdırmazlık deneyi ..... 49
11.12
Çekirdek ve gövde yalıtımının kontrolü ...................................................................................... 50
12
Elektromanyetik uyumluluk (EMU) ........................................................................................................ 50
13
Yüksek frekanslı anahtarlama geçici rejimleri ....................................................................................... 50
Ek A (Bilgi için) Teklif talebinde ve siparişte verilmesi gereken bilgilere ait kontrol listesi .............................. 51
Ek B (Bilgi için) Kademeli transformatörlerin teknik özelliklerine ait örnekler .................................................. 55
Ek C (Bilgi için) Kısa devre empedansının sınırlarla verilen teknik şartnamesi .............................................. 59
Ek D (Bilgi için) Üç fazlı transformatör bağlantılarının örnekleri ...................................................................... 60
Ek E (Normatif) Yük kaybının sıcaklık düzeltmesi ........................................................................................... 63
Ek F (Bilgi için) Transformatörlere sonradan durum izleme sistemi monte edilmesine yönelik vasıtalar........ 64
Ek G (Bilgi için) Çevre ve güvenlik hususları ................................................................................................... 65
Kaynaklar ......................................................................................................................................................... 66
Şekil 1 – Gerilim değişimini farklı tipleri ........................................................................................................... 28
Şekil 2 – ‘Saat rakamı’ gösterilişine ait örnekler .............................................................................................. 33
Şekil 3 – Uçları dışarıya çıkarılmış sargıları bulunan transformatörler için ‘saat rakamı’ gösterilişine ait
örnekler ............................................................................................................................................ 34
Şekil 4 – ‘Saat rakamı’ gösterilişine ait örnekler .............................................................................................. 36
Şekil C.1 – Kısa devre empedansının sınırlarla verilen teknik şartnamesine ait örnek .................................. 59
Şekil D.1 – Yaygın bağlantılar ......................................................................................................................... 60
Şekil D.2 – İlave bağlantılar ............................................................................................................................. 61
Şekil D.3 – Üç fazlı oto-transformatör bağlantılarının bağlantı sembolleriyle gösterilişi (oto-transformatör Ya0)
...................................................................................................................................................... 62
Şekil D.4 – Üç fazlı bir grup oluşturacak biçimde bağlanmış üç adet bir fazlı transformatör örneği (bağlantı
sembolü Yd5) ................................................................................................................................ 62
Çizelge 1 – Toleranslar .................................................................................................................................... 41
Çizelge B.1 – Kombine gerilim değişimine ait örnek ....................................................................................... 56
Çizelge B.2 – YG gerilim değişimli işlevsel teknik şartname örneği ................................................................ 57
Çizelge B.3 – AG gerilim değişimli işlevsel teknik şartname örneği ................................................................ 58
Çizelge F.1– Durum izlemeye yönelik vasıtalar .............................................................................................. 64
4
ICS 29.180
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
ULUSLARARASI ELEKTROTEKNİK KOMİSYONU
____________
GÜÇ TRANSFORMATÖRLERİ
Bölüm 1: Genel
ÖN SÖZ
1) Uluslararası Elektroteknik Komisyonu (IEC), tüm ulusal elektroteknik komitelerden (IEC Ulusal Komiteler) oluşan dünya çapında bir
standardizasyon kuruluşudur. IEC’nin amacı, elektrik ve elektronik alanlarda standardizasyonla ilgili tüm sorulara dair uluslararası
işbirliğini desteklemektir. IEC, bu amacı gerçekleştirmek için ve diğer faaliyetlerine ek olarak Uluslararası Standardlar, Teknik
Spesifikasyonlar, Teknik Raporlar, Herkesin Kullanımına Açık Spesifikasyonlar (PAS) ve Rehberler (bundan böyle ‘IEC Yayını/ları’
olarak anılacaktır.) yayınlar. Yayınların hazırlanması görevi teknik komitelere verilmiştir; üzerinde çalışma yapılan konu ile ilgilenen
herhangi bir IEC Ulusal Komitesi, bu hazırlık çalışmasına katılabilir. IEC ile işbirliği içindeki Uluslararası kuruluşlar, kamu kuruluşları
ve sivil toplum kuruluşları da bu hazırlık çalışmalarına katılabilir IEC, iki kuruluş arasındaki anlaşma çerçevesinde belirlenen şartlara
uygun olarak Uluslararası Standardizasyon Kuruluşu (ISO) ile yakın işbirliği içindedir.
2) IEC’nin teknik konulara dair resmi kararları veya mutabakatları, teknik komitelerin konuyla ilgilenen tüm IEC Ulusal Komitelerinden
üyeleri olduğu için, mümkün olduğunca ilgili konulardaki uluslararası fikir birliği anlamına gelir.
3) IEC Yayınları, uluslararası kullanım için tavsiyeler şeklindedir ve IEC Ulusal Komiteleri tarafından da bu anlamda kabul edilirler. IEC
Yayınlarının teknik muhtevasının doğru olmasını sağlamak için her türlü gayret gösterilmiş olsa da, IEC yayınlarının nihai kullanıcı
tarafından kullanım yolları ya da nihai kullanıcıların yanlış yorumlamaları konusunda sorumlu tutulamaz.
4) IEC Ulusal Komiteleri, uluslararası tektipliği desteklemek için IEC yayınlarını kendi ulusal ve bölgesel yayınlarına azami ölçüde
şeffaf bir biçimde uygulamayı taahhüt ederler. .Herhangi bir IEC Yayını ile karşılık gelen ulusal veya bölgesel yayın arasındaki
herhangi bir farklılık, ulusal veya bölgesel yayında açıkça belirtilmelidir.
5) IEC, uygunluk onaylaması yapmaz. Bağımsız belgelendirme kuruluşları uygunluk değerlendirmesi hizmeti verir ve bazı alanlarda
IEC uygunluk markalarını kullanır. IEC, bağımsız belgelendirme kuruluşlarının gerçekleştirdiği herhangi bir hizmetten sorumlu
tutulamaz.
6) Tüm kullanıcılar, bu yayının son baskısına sahip olduklarından emin olmalıdırlar.
7) Herhangi bir kişisel yaralanma, mal hasarı ya da herhangi bir diğer hasardan ve bu IEC yayınının ya da diğer herhangi bir IEC
yayınının yayınlanmasından, kullanımdan, ya da buna dayanılmasından kaynaklanan masraflar (yasal ücretler dahil) veya
harcamalardan dolayı IEC ve IEC’nin yöneticileri, çalışanları, hizmetlileri veya teknik komitelerinin üyeleri ve uzmanları ve IEC
Ulusal Komiteleri dahil temsilcileri doğrudan ya da dolaylı olarak sorumlu tutulamaz.
8) Bu yayında verilen Normatif atıflara dikkat edilmelidir. Atıf yapılan yayınların kullanımı, bu yayının doğru uygulaması için
kaçınılmazdır.
9) Bu IEC Yayınının bazı unsurlarının patent haklarına konu olma ihtimaline dikkat edilmelidir. IEC bu tür herhangi bir ya da tüm patent
haklarının belirlenmesi durumunda sorumlu tutulamaz.
IEC 60076-1 Uluslararası Standardı, IEC TC14 “Güç transformatörleri’’ teknik komitesi tarafından
hazırlanmıştır.
Bu üçüncü baskı, 1993 yılında yayınlanan ikinci baskıyı ve onun A1 (1999) tadilini iptal eder. Bu teknik bir
güncellemedir.
Bu baskı, önceki baskıya nazaran aşağıda verilen önemli teknik değişiklikleri içerir:
- Harmonik içeriğin tanımının ilavesi,
- Nakliye hakkında bir alt madde ilavesi,
- İşlevsel şartname yönteminin ilavesi,
- Bir fazlı transformatörler için bağlantı sembollerinin ilavesi,
- Güvenlik ve çevre kurallarının ilavesi,
- Sıvı koruma sistemlerine yönelik kuralların ilavesi,
- d.a. akımlar hakkında bir maddenin ilavesi,
- Tanklara ilişkin vakum, basınç ve sızdırmazlık deneylerinin ilavesi,
5
ICS 29.180
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
- Önceki Ek A’daki kuralların metne dâhil edilmesi ve Ek A’nın da bilgi için bir kontrol listesi haline
getirilmesi,
- Şartların izlenmesine yönelik vasıtalar ile çevre ve güvenlik hususları hakkında bilgi amaçlı eklerin
ilave edilmiş olması.
Bu standart metni aşağıdaki dokümanlara dayalıdır:
FDIS
Oylama raporu
14/675/FDIS
14/682/RVD
Bu standardın onaylanması ile ilgili oylamaya dair bilgi, yukarıdaki tabloda gösterilen oylama raporunda
bulunabilir.
Bu yayın, ISO/IEC Direktifleri, Bölüm 2’ye uygun olarak yazılmıştır.
IEC 60076 serisindeki tüm bölümlerin listesi, IEC internet sayfasında Güç transformatörleri genel başlığı
altında bulunabilir.
Bu serinin gelecek standardları, yukarıda belirtilen yeni genel başlığı taşıyacaktır. Bu serideki mevcut
standardların başlıkları, sonraki sürümü sırasında güncelleştirilecektir.
Komite bu yayının muhtevasının, “http://webstore.iec.ch” web adresinde yer alan, belirli yayın ile ilgili
bilgilerde gösterilen değişmezlik tarihine kadar değişmemesine karar vermiştir. Bu tarihte, yayın;
•
•
•
•
6
yeniden onaylanacak,
yürürlükten kaldırılacak,
güncellenmiş bir baskı ile değiştirilecek veya
tadil edilecektir.
ICS 29.180
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
GÜÇ TRANSFORMATÖRLERİ Bölüm 1: Genel
1
Kapsam
Bu standard, aşağıda verilen belirli kategorilerdeki küçük ve özel transformatörlerin dışında kalan üç fazlı ve
bir fazlı güç transformatörlerini (oto-transformatörler dâhil) kapsar.
 Beyan gücü 1 kVA’dan küçük olan bir fazlı transformatörler ve 5 kVA’dan küçük olan üç fazlı
transformatörler,
 Sargılarının beyan gerilimi 1000 V’tan yüksek olmayan transformatörler,
 Ölçü transformatörleri,
 Demiryolu araçlarına monte edilen cer transformatörleri,
 Yol verme transformatörleri,
 Deney transformatörleri,
 Kaynak transformatörleri,
 Patlamaya dayanıklı ve madencilikte kullanılan transformatörler,
 Derin su uygulamalarına yönelik (su altı) transformatörler.
Bu transformatör kategorileri için IEC standardlarının bulunmaması durumunda (özellikle endüstriyel
uygulamalar için sargısı 1000 V’u aşmayan transformatör), IEC 60076-1 tamamen veya kısmen
uygulanabilir.
Bu standard, bir transformatörü, halkın erişebileceği bir konumda monte etmeye uygun hale getirecek
kurallara değinmez.
Kendi standardları bulunan güç transformatörlerinin ve reaktörlerin bu kategorileri için bu standard yalnızca
diğer standardda özel olarak yapılan atıf kapsamında uygulanabilir. Bu gibi standardlar:
 Genel reaktörler (IEC 60076-6),
 Kuru tip transformatörler (IEC 60076-11),
 Kendinden korumalı transformatörler (IEC 60076-13),
 Gaz doldurulan güç transformatörleri (IEC 60076-15),
 Rüzgâr türbini uygulamalarına yönelik transformatörler (IEC 60076-16),
 Cer transformatörleri ve cer reaktörleri (IEC 60310),
 Endüstriyel uygulamalara yönelik statik dönüştürücü transformatörleri (IEC 61378-1),
 HVDC uygulamalarına yönelik statik dönüştürücü transformatörleri (IEC 61378-2).
için mevcuttur.
Bu standardın muhtelif yerlerinde, alternatif veya ilave teknik çözümlere veya süreçlere dair bir “anlaşmaya”
varılması hususu belirtilmiş veya tavsiye edilmiştir. Böyle bir anlaşma, imalatçı ile alıcı arasında yapılır.
Konular tercihen başlangıçta ortaya konulmalı ve bu anlaşmalar sözleşme teknik şartnamesine dâhil
edilmelidir.
2
Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar
Aşağıda atıf yapılan standardlar, bu standardın uygulanmasında zorunludur. Tarihli atıflarda, sadece
belirtilen baskı uygulanır. Tarih belirtilmeyen atıflarda ise atıf yapılan standardın en son baskısı (varsa tadiller
dâhil) uygulanır.
IEC 60076-2: 1997, Power transformers – Part 2: Temperature rise (Güç transformatörleri – Bölüm 2:
Sıcaklık artışı)
7
ICS 29.180
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
IEC 60076-3: 2000, Power transformers – Part 3: Insulation levels, dielectric tests and external clearances in
air (Güç transformatörleri – Bölüm 3: Yalıtım seviyeleri, dielektrik deneyler ve havadaki haricî yalıtma
aralıkları)
IEC 60076-5: 2006, Power transformers – Part 5: Ability to withstand short-circuit (Güç transformatörleri –
Bölüm 5: Kısa devre dayanım yeteneği)
IEC 60076-10: 2005, Power transformers – Part 10: Determination of sound levels (Güç transformatörleri –
Bölüm 10: Ses seviyelerinin belirlenmesi)
IEC 60076-11: 2004, Power transformers – Part 11: Dry-type transformers (Güç transformatörleri – Bölüm
11: Kuru tip transformatörler)
IEC 60137, Insulated bushings for alternating voltages above 1 000 V (Yalıtkan geçit izolâtörleri – 1000 V’un
üzerindeki alternatif gerilimler için)
IEC 60214-1: 2003, Tap-changers – Part 1: Performance requirements and test methods (Kademe
değiştiriciler – Bölüm 1: Performans özellikleri ve deney metotları)
IEC 60296: 2003, Fluids for electrotechnical applications – Unused mineral insulating oils for transformers
and switchgear (Mineral yalıtım yağları – Kullanılmamış – Elektroteknik uygulamalar için – Anahtarlama
düzeni ve transformatörlerde kullanılan)
IEC 60721-3-4: 1995, Classification of environmental conditions – Part 3: Classification of groups of
environmental parameters and their severities – Section 4: Stationary use at non-weatherprotected locations
(Çevre şartlarının sınıflandırılması – Bölüm 3: Çevre parametre gruplarının sınıflandırılması ve bunlara ait
şiddet dereceleri – Kısım 4: Hava şartlarından korumalı olmayan yerlerde sabit kullanım)
ISO 9001: 2008, Quality management system – Requirements (Kalite yönetim sistemleri – Şartlar)
3
Terimler ve tarifler
Bu standardın amacı bakımından aşağıdaki terimler ve tarifler uygulanır.
Not –
Diğer terimler, Uluslararası Elektroteknik Sözlüğünde (IEV) verilen anlamlarında kullanılmıştır.
3.1 Genel
3.1.1 Güç transformatörü
Elektrik enerjisinin iletilmesi amacıyla bir alternatif gerilim ve akım sistemini, aynı frekanstaki ve genellikle
farklı değerlerdeki başka bir gerilim ve akım sistemine elektromanyetik endüksiyon yoluyla dönüştüren iki
veya daha çok sargısı bulunan statik bir cihaz.
[IEC 60050-421:1990, 421-01-01, değiştirilmiş].
3.1.2 Oto-transformatör *
Ortak bir bölüme sahip en az iki sargısı bulunan bir transformatör.
[IEC 60050-421:1990, 421-01-11].
Not -
Bir transformatörün oto-transformatör biçiminde bağlı olmadığını ifade etmek gerektiğinde, ayrı
sargılı transformatör veya çift sargılı transformatör gibi terimler kullanılır (bk. IEC 60050-421:1990,
421-01-13).
3.1.3 Seri transformatör
Sargılarından birinin, bir devrenin gerilimini değiştirmek ve/veya fazını kaydırmak için bu devreye seri olarak
bağlanması amaçlanan, diğer sargısı da enerjilendirme sargısı olarak kullanılan, oto-transformatör dışındaki
bir transformatör.
[IEC 60050-421:1990, 421-01-12, değiştirilmiş]
8
ICS 29.180
Not - Seri transformatörler bu standardın evvelki yayımlarında gerilim
transformatörü olarak isimlendirilmekteydi.
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
ekleme-çıkarma (booster)
3.1.4 Sıvıya daldırmalı tip transformatör
Manyetik devresi ve sargıları sıvıya daldırılan bir transformatör.
3.1.5 Kuru tip transformatör
Manyetik devresi ve sargıları yalıtkan bir sıvıya daldırılmayan bir transformatör.
[IEC 60050-421:1990, 421-01-16]
3.1.6 Sıvı koruma sistemi
Sıvıya daldırılmış transformatörde sıvının ısıl genleşmesi için yer sağlayan sistem.
Not –
Bazen, sıvı ile dışarıdaki hava arasındaki temas azaltılabilir veya engellenebilir.
3.1.7 Belirtilen değer
Siparişte alıcı tarafından belirtilen değer.
3.1.8 Tasarım değeri
Empedans, yüksüz akım veya diğer parametreler söz konusu olduğunda tasarımdan hesaplanan, sarım
oranı için ise tasarımda esas alınan sarım sayısına göre verilen beklenen değer.
3.1.9 Bir transformatör sargısına uygulanabilen, donanıma ait en yüksek gerilim Um
Bir transformatör sargısına ait yalıtımın, kendisine göre tasarımlandığı bir üç fazlı sistemdeki en yüksek
fazlar arası etkin (r.m.s) gerilim.
3.2 Bağlantı uçları ve nötr noktası
3.2.1 Bağlantı ucu
Bir sargıyı dış iletkenlere bağlamak için kullanılan bir iletken eleman.
3.2.2 Hat bağlantı ucu
Bir şebekenin hat iletkenine bağlanması amaçlanan bir bağlantı ucu.
[IEC 60050-421:1990, 421-02-01]
3.2.3 Nötr bağlantı ucu
a) Üç fazlı transformatörlerde ve bir fazlı transformatörlerden meydana gelen üç fazlı transformatör
gruplarında:
Yıldız bağlı veya zikzak bağlı sargının ortak noktasına (nötr noktası) bağlanan bağlantı ucu veya uçları,
b) Bir fazlı transformatörlerde:
Bir şebekenin nötr noktasına bağlanması amaçlanan bağlantı ucu.
[IEC 60050-421:1990, 421-02-02, değiştirilmiş]
3.2.4 Nötr noktası
Simetrik bir gerilimler sisteminin normalde sıfır potansiyelde olan noktası.
3.2.5 Karşılık gelen bağlantı uçları
Bir transformatörün farklı sargılarının aynı harfle veya buna karşılık gelen sembolle işaretlenmiş bağlantı
uçları.
[IEC 60050-421:1990, 421-02-03]
9
ICS 29.180
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
3.3 Sargılar
3.3.1 Sargı
Transformatöre tahsis edilen gerilimlerden birisi ile ilgili elektrik devresini oluşturan sarımlar grubu.
[IEC 60050-421:1990, 421-03-01, değiştirilmiş]
Not - Üç fazlı bir transformatörde "sargı", faz sargılarının kombinasyonudur (bk. Madde 3.3.3).
3.3.2 Kademeli sargı
Etkin sarım sayısının adımlar halinde değiştirilebildiği bir sargı.
3.3.3 Faz sargısı
Üç fazlı bir sargının bir fazını oluşturan sarımlar grubu.
[IEC 60050-421:1990, 421-03-02, değiştirilmiş]
Not - "Faz sargısı" terimi, belli bir bacaktaki bütün bobinler grubunu belirtmek için kullanılmamalıdır.
3.3.4 Yüksek gerilim sargısı, YG (HV) sargısı *
Beyan gerilimi en yüksek olan sargı.
[IEC 60050-421:1990, 421-03-03]
3.3.5 Alçak gerilim sargısı, AG (LV) sargısı *
Beyan gerilimi en düşük olan sargı.
[IEC 60050-421:1990, 421-03-04]
Not -
Bir seri transformatörde, daha düşük beyan gerilimine sahip sargı, daha yüksek yalıtım seviyesine
sahip olabilir.
3.3.6 Ara gerilim sargısı *
Çok sargılı bir transformatörde en yüksek ve en düşük sargı beyan gerilimleri arasında bir ara beyan
gerilimine sahip olan sargı.
[IEC 60050-421:1990, 421-03-05]
3.3.7 Yardımcı sargı
Transformatörün beyan gücüne göre yalnızca küçük bir yük için amaçlanan bir sargı.
[IEC 60050-421:1990, 421-03-08]
3.3.8 Dengeleme sargısı
Yıldız-yıldız bağlı veya yıldız-zikzak bağlı bir transformatörde, bu transformatörün sıfır bileşen empedansını
azaltmak için sağlanan üçgen bağlı ilâve bir sargı (bk. Madde 3.7.3).
[IEC 60050-421:1990, 421-03-09, değiştirilmiş]
Not -
Bir sargı, yalnızca bir dış devreye üç fazlı bağlanması amaçlanmamışsa, bir dengeleme sargısı
olarak adlandırılır.
3.3.9 Ortak sargı
Oto-transformatör sargılarının ortak bölümü.
İşletme sırasında, besleme kaynağından aktif güç çeken sargı, "birincil sargı" (primer sargı) ve yüke aktif güç veren
sargı da "ikincil sargı" (sekonder sargı) olarak adlandırılır. Bu terimler, hangi sargının en yüksek beyan gerilimine sahip
olduğu konusunda önem arz etmez ve aktif enerjinin akış yönü bağlamı dışında kullanılmamalıdır (bk. IEC 60050421:1990, 421-03-06 ve 421-03-07). Beyan gücü genellikle ikincil sargıdan daha küçük olan, transformatördeki ilâve bir
sargı çoğunlukla “üçüncül sargı” (tersiyer sargı) olarak adlandırılır (bk. Madde 3.3.8’deki tanım).
*
10
ICS 29.180
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
[IEC 60050-421:1990, 421-03-10]
3.3.10 Seri sargı
Bir devreye seri bağlanması amaçlanan, bir oto-transformatör sargı bölümü veya bir seri transformatör
sargısı.
[IEC 60050-421:1990, 421-03-11, değiştirilmiş]
3.3.11 Enerjilendirme sargısı (bir seri transformatörün)
Bir seri transformatörün, seri sargıya güç temin etmek üzere amaçlanan sargısı.
[IEC 60050-421:1990, 421-03-12, değiştirilmiş]
3.3.12 Oto-bağlı sargılar
Bir oto-transformatörün seri ve ortak sargıları.
3.4 Beyan değerleri
3.4.1 Beyan değeri
Bu standardda belirtilen şartlarda transformatörün çalışmasını tanımlayan ve imalâtçının belirttiği
garantilerde ve deneylerde esas alınan büyüklüklere atanan sayısal değerler.
3.4.2 Beyan büyüklükleri
Beyan değeri tanımlayan sayısal değerleri olan gerilim, akım vb. büyüklükler.
Not 1 – Başkaca belirtilmedikçe, kademe uçlarına sahip transformatörlerde beyan büyüklükleri ana kademe
ucu ile ilgilidir (bk. Madde 3.5.2). Diğer belirli kademe uçları ile ilgili olan, benzer anlamlı karşılık
gelen büyüklükler, kademe ucu büyüklükleri olarak adlandırılır (bk. Madde 3.5.9).
Not 2 – Başkaca belirtilmedikçe, gerilimler ve akımlar daima etkin değerlerle ifade edilir.
3.4.3 Bir sargının beyan gerilimi (Ur)
Kademesiz bir sargının veya ana kademe ucuna (bkz. Madde 3.5.2) bağlanmış kademeli bir sargının
bağlantı uçları arasına uygulanmak üzere beyan edilen veya yüksüz durumda bu bağlantı uçları arasında
üretileceği beyan edilen gerilim (üç fazlı bir sargıda bu gerilim, hat bağlantı uçları arasındaki gerilimdir).
[IEC 60050-421:1990, 421-04-01, değiştirilmiş].
Not 1 - Sargılardan birine kendine ait beyan değerindeki gerilim uygulandığında, yüksüz durumda bütün
sargıların beyan gerilimleri eş zamanlı olarak oluşur.
Not 2 - Üç fazlı bir grup meydana getirmek üzere yıldız biçiminde bağlanması amaçlanan veya üç fazlı bir
sistemin hattı ile nötrü arasına bağlanması amaçlanan bir fazlı transformatörler için beyan gerilimi,
400 / 3 kV örneğinde olduğu gibi fazlar arası gerilimin
3 ’e bölümü şeklinde gösterilir.
Not 3 - Bir şebekenin fazları arasına bağlanması amaçlanan bir fazlı transformatörler için beyan gerilimi,
fazlar arası gerilim olarak gösterilir.
Not 4 - Üç fazlı bir seri transformatörün uçları dışarıya çıkarılmış (bk. Madde 3.10.5) olarak tasarımlanan
seri sargısı için beyan gerilimi, sargılar yıldız bağlıymış gibi gösterilir.
3.4.4 Beyan gerilim çevirme oranı
Bir sargının beyan geriliminin, daha düşük veya eşit beyan gerilimli olan ilgili diğer sargının beyan gerilimine
oranı.
[IEC 60050-421:1990, 421-04-02, değiştirilmiş]
3.4.5 Beyan frekansı (fr)
Transformatörün çalışmak üzere tasarımlandığı frekans.
11
ICS 29.180
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
[IEC 60050-421:1990, 421-04-03, değiştirilmiş]
3.4.6 Beyan gücü (Sr)
Sargının beyan gerilimi ile birlikte beyan akımını belirleyen, sargıya tahsis olunan görünen gücün bilinen
değeri
Not - İki sargılı bir transformatörün her iki sargısı, tüm transformatörün tanımlandığı beyan gücü ile aynı
beyan gücüne sahiptir.
3.4.7 Beyan akımı (Ir)
Sargının beyan gücü Sr ve beyan gerilimi Ur'den elde edilen sargının hat bağlantı ucundan geçen akım.
[IEC 60050-421:1990, 421-04-05, değiştirilmiş]
Not 1 - Üç fazlı bir sargı için beyan akımı Ir aşağıdaki eşitlikle verilir.
Ir 
Sr
3 U r
Not 2 - Üç fazlı bir grup oluşturmak üzere üçgen bağlanması amaçlanan bir fazlı transformatör sargıları için
beyan akımı, hat akımının 3 ’e bölümü şeklinde gösterilir:
Ir 
I hat
3
Not 3 - Üç fazlı bir grup oluşturacak biçimde bağlanması amaçlanmayan bir fazlı transformatör için beyan
akımı aşağıdaki gibidir.
Ir 
Sr
Ur
Not 4 - Bir transformatörün uçları dışarıya çıkarılmış sargılarının (bk. Madde 3.10.5) beyan akımı, beyan
gücün, faz sayısına ve uçları dışarıya çıkarılmış sargının beyan gerilimine bölümüdür:
Sr
I r  Faz sayısı

Ur
3.5 Kademe uçları
3.5.1 Kademe ucu
Kademeli sargısı bulunan bir transformatörde, kademeli sargıda belirli bir etkin sarım sayısını ve dolayısıyla
bu sargı ile sarım sayısı sabit olan diğer her bir sargı arasında belirli bir sarım oranını temsil eden, belirli bir
kademeli sargı bağlantısı.
Not - Kademe uçlarından birisi ana kademe ucudur ve diğer kademe uçları, ana kademe ucuna göre
bunların kendi kademe ucu faktörleri ile tanımlanır. Bu terimlerin aşağıdaki tariflerine bakınız.
3.5.2 Ana kademe ucu
Beyan büyüklüklerle ilişkili olan kademe ucu.
[IEC 60050-421:1990, 421-05-02]
3.5.3 Kademe faktörü (verilen bir kademeye karşılık gelen)
Bir oran olup;
12
ICS 29.180
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
U d (kademe faktörü) veya 100 U d (yüzde olarak ifade edilen kademe faktörü)
Ur
Ur
şeklinde verilir.
Burada:
Ur : Sargının beyan gerilimi (bk. Madde 3.4.3).
Ud : Kademesiz sargıya beyan gerilimi uygulanmasıyla, söz konusu kademede, sargının bağlantı uçlarında
yüksüz durumda meydana gelen gerilim
dir.
Not -
Seri transformatörlerde kademe faktörü, verilen bir kademeye karşılık gelen seri sargı geriliminin
Ur’ye oranıdır.
[IEC 60050-421:1990, 421-05-03, değiştirilmiş]
3.5.4 Artıran kademe
Kademe faktörü 1'den büyük olan kademe.
[IEC 60050-421:1990, 421-05-04]
3.5.5 Azaltan kademe
Kademe faktörü 1'den küçük olan kademe.
[IEC 60050-421:1990, 421-05-05]
3.5.6 Kademe adımı
İki komşu kademeye ait kademe faktörleri arasındaki yüzde olarak ifade edilen fark.
[IEC 60050-421:1990, 421-05-06]
3.5.7 Kademe aralığı
"100" değerine kıyasla yüzde olarak ifade edilen kademe faktörünün değişim aralığı.
Not –
Bu faktör, 100+a'dan 100-b'ye kadar değişiyorsa, kademe aralığı +% a, -% b olarak veya a = b ise
±% a olarak ifade edilir.
[IEC 60050-421:1990, 421-05-07]
3.5.8 Kademenin gerilim çevirme oranı (bir sargı çiftinin)
Kademeli sargı;
 Yüksek gerilim sargısı ise; beyan gerilim çevirme oranı ile bu kademeli sargıya ait kademe faktörünün
çarpımına,
 Alçak gerilim sargısı ise; beyan gerilim çevirme oranının, bu kademeli sargıya ait kademe faktörüne
bölümüne
eşit olan oran.
[IEC 60050-421:1990, 421-05-08]
Not - Beyan gerilim çevirme oranı, tarifi gereği en az 1'e eşit iken; beyan gerilim çevirme oranı 1'e yakın
olduğunda kademenin gerilim çevirme oranı, bazı kademeler için 1'den küçük olabilir.
3.5.9 Kademeye ait büyüklükler
Belirli bir kademenin (ana kademeden başka) çalışmasını tanımlayan sayısal değerlerle ifade edilen
büyüklükler.
13
ICS 29.180
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
Not – Kademeye ait büyüklükler transformatörde yalnızca kademeli sargı için değil her bir sargı için bulunur
(bk. Madde 6.2 ve Madde 6.3).
Kademeye ait büyüklükler:
− Kademe gerilimi (beyan gerilimine benzer, Madde 3.4.3),
− Kademe gücü (beyan gücüne benzer, Madde 3.4.6),
− Kademe akımı (beyan akımına benzer, Madde 3.4.7)
dır.
[IEC 60050-421:1990, 421-05-10, değiştirilmiş]
3.5.10 Tam güç kademesi
Kademe gücü, beyan gücüne eşit olan kademe.
[IEC 60050-421:1990, 421-05-14]
3.5.11 Düşük güçlü kademe
Kademe gücü, beyan gücünden küçük olan kademe.
[IEC 60050-421:1990, 421-05-15]
3.5.12 Yük altında kademe değiştirici, OLTC
Transformatör enerjili veya yüklü iken bir sargının kademe bağlantılarını işletmeye uygun olarak değiştiren
bir düzen.
[IEC 60050-421:1990, 421-11-01]
3.5.13 Enerjisiz kademe değiştirici, DETC
Sadece transformatör enerjisiz iken (sistemden ayrılmış), bir sargının kademe bağlantılarını işletmeye uygun
olarak değiştiren bir düzen.
3.5.14 Kademenin izin verilebilir en yüksek işletme gerilimi
Herhangi belirli bir kademe konumunda, ilgili kademe gücünde, transformatörün hasarlanmadan sürekli
olarak dayanacak biçimde tasarımlandığı beyan frekansındaki gerilim.
Not 1 - Bu gerilim Um ile sınırlandırılmıştır.
Not 2 - Alıcının şartnamesinde açıkça veya Madde 6.4.2’ye göre bir özelliğin sonucu olarak, kademenin
daha yüksek bir gerilimde olması gerektiği belirtilmedikçe; bu gerilim, normalde beyan kademe
geriliminin %105’i ile sınırlı olacaktır (bk. Madde 6.4).
3.6 Kayıplar ve yüksüz akım
Not -Özel olarak başka bir kademe belirtilmedikçe, değerler ana kademeye aittir.
3.6.1 Yüksüz kayıp
Diğer sargı veya sargılar açık devre olmak üzere, sargılardan birinin bağlantı uçlarına beyan frekanslı beyan
gerilimi uygulandığında çekilen aktif güç.
[IEC 60050-421:1990, 421-06-01, değiştirilmiş]
3.6.2
Yüksüz akım
Diğer sargı veya sargılar açık devre olmak üzere, bir sargıya beyan frekanslı beyan gerilimi (kademe gerilimi)
uygulandığında bu sargının hat bağlantı ucundan geçen akımın etkin değeri.
Not 1 - Üç fazlı bir transformatörde bu değer, üç fazdaki akım değerlerinin aritmetik ortalamasıdır.
Not 2 - Bir sargının yüksüz akımı, çoğu kez bu sargının beyan akımının bir yüzdesi olarak belirtilir. Çok
sargılı transformatörlerde bu yüzde, beyan gücü en büyük olan sargı için verilir.
14
ICS 29.180
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
[IEC 60050-421:1990, 421-06-02, değiştirilmiş].
3.6.3 Yükte kayıp
Bir sargı çifti ile ilgili olarak, sargılardan birinin bağlantı uçları kısa devre iken ve diğer sargının hat bağlantı
uçlarından beyan akımı (kademe akımı) geçerken, beyan frekansında ve referans sıcaklıkta (bk. Madde
11.1) çekilen aktif güç. Başka sargılar varsa açık devre olarak bırakılır.
Not 1 - İki sargılı bir transformatörde yalnızca bir sargı kombinasyonu ve bir yükte kayıp değeri vardır. Çok
sargılı bir transformatörde, farklı iki sargı kombinasyonuna karşılık gelen birkaç yükte kayıp değeri
vardır (bk. IEC 60076-8:1997 Madde 7). Transformatörün tümü için birleşik yükte kayıp değeri,
belirtilen sargı yük kombinasyonu için verilir. Genellikle bu değer deneyde doğrudan ölçme ile elde
edilemez.
Not 2 - Sargı çiftine ait sargıların beyan güç değerleri farklı olduğunda yükte kayıp, beyan gücü daha düşük
olan sargının beyan akımına göre verilir ve bu durumda referans güç belirtilmelidir.
3.6.4 Toplam kayıp
Yüksüz kayıp ile yükte kaybın toplamı.
Not - Yardımcı teçhizatın güç tüketimi toplam kayba dâhil değildir ve ayrı olarak belirtilir.
[IEC 60050-421:1990, 421-06-05, değiştirilmiş]
3.7 Kısa devre empedansı ve gerilim düşümü
3.7.1 Bir sargı çiftinin kısa devre empedansı
Sargı çiftine ait bir sargının bağlantı uçları arasındaki eş değer seri empedans, diğer sargının bağlantı uçları
kısa devre ve varsa başka sargılar açık devre iken beyan frekansında ve referans sıcaklıkta Z = R + jX
ohm’dur. Üç fazlı bir transformatörde bu empedans, faz empedansı (eş değer yıldız bağlantı) olarak ifade
edilir.
Not 1 - Kademeli sargısı bulunan bir transformatörde kısa devre empedansı belirli bir kademe için verilir.
Başkaca belirtilmedikçe bu kademe, ana kademedir.
Not 2 - Bu büyüklük, bağıl olarak boyutsuz şekilde, sargı çiftinin aynı sargısına ait referans empedans Z ref'in
bir kesri olarak (z) ifade edilir. Kısa devre empedansının yüzde olarak gösterilişi aşağıda verilmiştir.
z  100
Z
Z ref
Burada;
Zref 
U2
Sr
(Bu formül üç fazlı ve bir fazlı transformatörlerin her ikisi için geçerlidir),
U
: Z ve Zref'in ait olduğu sargının gerilimi (beyan gerilimi veya kademe gerilimi),
Sr
: Beyan gücünün referans değeri
dir.
Bağıl değer, aynı zamanda, kısa devre ölçmesi sırasında ilgili beyan akımının (veya kademe akımı)
geçmesine sebep olan uygulanan gerilim ile beyan gerilimi (veya kademe gerilimi) arasındaki orana eşittir.
Bu uygulanan gerilim, sargı çiftinin kısa devre gerilimi olarak adlandırılır (IEC 60050-421:1990, 421-07-01).
Bu değer normalde yüzde olarak ifade edilir.
[IEC 60050-421:1990, 421-07-02, değiştirilmiş]
3.7.2 Belirtilmiş bir yük durumunda gerilim düşmesi veya yükselmesi
Sargının yüksüz gerilimi ve aynı sargının bağlantı uçlarında belirli bir yükte ve güç faktöründe meydana
gelen gerilim arasındaki aritmetik fark. Bu sırada, diğer sargıya/sargıların bir tanesine uygulanan gerilimin;
15
ICS 29.180
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
 Transformatör ana kademede bağlı ise transformatörün beyan değerine (bu durumda sargının yüksüz
gerilimi, onun beyan değerine eşittir)
 Transformatör başka bir kademede bağlı ise o kademenin gerilimine
eşit olması gerekir.
Bu fark, genellikle sargının yüksüz geriliminin yüzdesi olarak ifade edilir.
Not - Çok sargılı transformatörlerde gerilim düşmesi veya yükselmesi, yalnızca sargının kendi yüküne ve
güç faktörüne bağlı olmayıp diğer sargıların yüküne ve güç faktörüne de bağlıdır (bk. IEC 60076-8).
[IEC 60050-421:1990, 421-07-03]
3.7.3 Sıfır bileşen empedansı (üç fazlı bir sargının)
Yıldız veya zikzak bağlı üç fazlı bir sargının birbirine bağlanmış hat bağlantı uçları ile bu sargının nötr
bağlantı ucu arasındaki, beyan frekansında faz başına ohm olarak ifade edilen empedans.
[IEC 60050-421:1990, 421-07-04, değiştirilmiş]
Not 1 - Sıfır bileşen empedansı, diğer sargının veya sargıların bağlantı uçlarının nasıl bağlandığına ve
yüklendiğine bağlı olması sebebiyle birkaç değere sahip olabilir.
Not 2 - Sıfır bileşen empedansı, özellikle, üçgen bağlı hiçbir sargısı bulunmayan transformatörlerde akımın
ve sıcaklığın değerine bağlı olabilir.
Not 3 - Sıfır bileşen empedansı, kısa devre empedansındaki (pozitif bileşen) ile aynı şekilde, bağıl bir
değerle de ifade edilebilir (bk. Madde 3.7.1).
3.8 Sıcaklık artışı
Transformatörün incelenen bölümünün sıcaklığı ile dış soğutma ortamının sıcaklığı arasındaki fark (bk. IEC
60076-2).
[IEC 60050-421:1990, 421-08-01, değiştirilmiş]
3.9 Yalıtım
Yalıtımla ilgili terimler ve tarifler IEC 60076-3'te verilmiştir.
3.10 Bağlantılar
3.10.1 Yıldız bağlantı
Üç fazlı bir transformatörün faz sargılarının birer ucunun veya üç fazlı bir grup meydana getiren bir fazlı
transformatörlerin aynı beyan gerilimli sargılarının birer ucunun ortak bir noktaya (nötr noktasına) ve diğer
uçlarının uygun hat bağlantı uçlarına bağlı olacak biçimde düzenlendiği sargı bağlantısı.
[IEC 60050-421:1990, 421-10-01, değiştirilmiş]
Not -
Yıldız bağlantı bazen Y-bağlantı olarak ifade edilir.
3.10.2 Üçgen bağlantı
Üç fazlı bir transformatörün faz sargılarının veya üç fazlı bir grup meydana getiren bir fazlı transformatörlerin
aynı beyan gerilimli sargılarının kapalı bir devre oluşturmak üzere seri olarak bağlı olacak biçimde
düzenlendiği sargı bağlantısı.
[IEC 60050-421:1990, 421-10-02, değiştirilmiş]
Not -
Üçgen bağlantı bazen D-bağlantı olarak ifade edilir.
3.10.3 Açık üçgen bağlantı
Üç fazlı bir transformatörün faz sargılarının veya üç fazlı bir grup oluşturan bir fazlı transformatörlerin aynı
beyan gerilimli sargılarının, üçgenin bir köşesi açık kalacak biçimde seri olarak bağlandığı sargı bağlantısı.
16
ICS 29.180
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
[IEC 60050-421:1990, 421-10-03]
3.10.4 Zikzak bağlantı (Z-bağlantı)
Birinci bölümü yıldız biçiminde bağlı olan, ikinci bölümü ise birinci bölüm ile hat bağlantı uçları arasına seri
olarak bağlı olan iki sargı bölümünden meydana gelen bir sargı bağlantısı: Birinci ve ikinci bölümler, ikinci
bölümün her bir fazı, bağlanacağı birinci bölüme göre transformatörün farklı bir bacağına sarılmış olacak
biçimde düzenlenir.
Not -Sargı bölümlerinin eşit gerilime sahip olduğu durumlar için Ek D’ye bakılmalıdır.
3.10.5 Uçları dışarıya çıkarılmış sargılar
Üç fazlı bir transformatörün, transformatör içinde birbirine bağlanmamış olan faz sargıları.
[IEC 60050-421:1990, 421-10-05, değiştirilmiş]
3.10.6 Faz farkı (üç fazlı sargının)
Bağlantı uçları harflerle gösterilmiş ise alfabetik sıraya, sayılarla numaralandırılmış ise sayı sırasına göre
birbirini takip eden yüksek gerilim hat bağlantı uçlarına pozitif bileşenli bir gerilim sisteminin uygulanması
durumunda, nötr noktası (gerçek veya sanal) ile iki sargının birbirine karşılık gelen bağlantı uçları arasındaki
gerilimleri temsil eden faz vektörleri arasındaki açısal fark. Bu faz vektörlerinin, saat yönüne ters yönde
döndüğü varsayılır.
[IEC 60050-421:1990, 421-10-08, değiştirilmiş].
Not 1 - Madde 7 ve Ek D’ye bakılmalıdır.
Not 2 - Yüksek gerilim sargısına ait faz vektörü referans olarak alınır ve diğer herhangi bir sargı için kayma,
alışılagelmiş olarak ‘saat gösterilişi’ ile ifade edilir. Bu gösteriliş YG faz vektörü saat 12'de iken
saatin, sargı faz vektörü ile gösterilmesidir (sayıların büyümesi faz gecikmesinin arttığını gösterir).
3.10.7 Bağlantı sembolü
Yüksek gerilim, ara gerilim (varsa) ve alçak gerilim sargılarına ait bağlantıların ve bunların bağıl faz
farkının/kaymalarının, harfler ve saat kadranındaki saat rakamının/rakamlarının bir kombinasyonu şeklinde
ifade edilen alışılagelmiş bir gösteriliş.
[IEC 60050-421:1990, 421-10-09, değiştirilmiş].
3.11 Deney sınıflandırması
3.11.1 Rutin deney
Münferit her bir transformatöre uygulanan deney.
3.11.2 Tip deneyi
Transformatörlerin rutin deneylerle kapsanmayan belirli özelliklere uygunluğunu göstermek için bu
transformatörleri temsil eden bir transformatör üzerinde yapılan deney. Bir transformatör, aynı fabrikada aynı
teknik ve malzemeler kullanılarak aynı çizimlere göre yapılmışsa diğer transformatörleri temsil ettiği kabul
edilir.
Not 1 - Belirli bir tip deneyi ile açıkça ilgisiz olan tasarım değişiklikleri, bu tip deneyinin tekrarlanmasını
gerektirmez.
Not 2 - Belirli bir tip deneyine ilişkin değerler ve zorlamaların azalmasına sebep olan tasarım
değişikliklerinde, alıcı ve imalatçı tarafından kabul edilirse, yeni bir tip deneyi gerekmez.
Not 3 - 20 MVA’dan küçük ve Um ≤ 72,5 kV olan transformatörlerde kayda değer tasarım değişiklikleri, tip
deneyinin kurallarına uygunluğun gösterilmesi suretiyle desteklendiği takdirde kabul edilebilir.
3.11.3 Özel deney
Bir tip deneyi veya bir rutin deneyden başka, imalatçı ile alıcı arasında anlaşmaya varılmış olan deney.
17
ICS 29.180
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
Not - Özel deneyler, her bir özel deney için alıcı tarafından teklif talebinde veya siparişte belirtildiği şekilde,
belirli bir tasarıma ait bir transformatör üzerinde veya transformatörlerin tümü üzerinde yapılabilir.
3.12 Soğutma ile ilgili meteorolojik veriler
3.12.1 Soğutma ortamının herhangi bir zamanda sıcaklığı
Soğutma ortamının uzun yıllar boyunca ölçülen en yüksek sıcaklığı.
3.12.2 Aylık ortalama sıcaklık
Uzun yıllar boyunca elde edilen, belirli bir aya ait günlük en yüksek sıcaklıkların ortalaması ile günlük en
düşük sıcaklıkların ortalamasının toplamının yarısı.
3.12.3 Yıllık ortalama sıcaklık
Aylık ortalama sıcaklıkların toplamının on ikide biri.
3.13 Diğer tarifler
3.13.1 Yük akımı
İşletme şartları altında herhangi bir sargıdaki akımın etkin değeri.
3.13.2 Toplam harmonik içerik
Tüm harmoniklerin etkin değerinin, temel bileşenin etkin değerine (E1, I1) oranı.
i n
 E i2
Toplam harmonik içerik =
i 2
E1
(gerilim için)
i n
 I i2
Toplam harmonik içerik =
i 2
I1
(akım için)
Ei, i sırasındaki harmoniğin geriliminin etkin değerini gösterir,
Ii, i sırasındaki harmoniğin akımının etkin değerini gösterir.
3.13.3 Çift harmonik içerik
Tüm çift harmoniklerin etkin değerinin, temel bileşenin etkin değerine (E1, I1) oranı.
i n
 E22i
Çift harmonik içerik =
i 1
E1
(gerilim için)
i n
 I 22i
Çift harmonik içerik =
i 1
I1
(akım için)
Ei, i sırasındaki harmoniğin geriliminin etkin değerini gösterir,
Ii, i sırasındaki harmoniğin akımının etkin değerini gösterir.
4
İşletme şartları
4.1 Genel
Madde 4.2'de verilen işletme şartları bu standarda göre belirtilen bir transformatörün normal çalışma
kapsamını temsil eder. Bir transformatör tasarımında özel dikkat gerektiren herhangi olağandışı işletme
şartları için Madde 5.5'e bakılmalıdır. Bu gibi durumlar yüksek rakım, aşırı yüksek veya düşük dış soğutma
ortam sıcaklığı, tropikal nem, sismik faaliyet, şiddetli kirlilik, olağandışı gerilim veya yük akımı dalga biçimleri,
18
ICS 29.180
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
yüksek güneş ışınımı ve aralıklı yüklemeyi içerir. Bunlar, ağırlık veya boyut sınırlamaları gibi (bk. Ek A)
nakliye, depolama ve tesis koşulları ile ilgili de olabilir.
Beyan değerleri ve deney için ek kurallar aşağıdaki yayınlarda verilmiştir:
 Yüksek dış soğutma ortamı sıcaklığında veya yüksek rakımda sıcaklık artışı ve soğutma: Sıvıya
daldırılmış transformatörler için IEC 60076-2 ve kuru tip transformatörler için IEC 60076-11,
 Yüksek rakımda dış yalıtım: Sıvı doldurulmuş transformatörler için IEC 60076-3 ve kuru tip
transformatörler için IEC 60076-11.
4.2 Normal işletme şartları
Bu standardda, aşağıdaki şartlarda kullanıma yönelik olan transformatörler için ayrıntılı kurallar verilmiştir:
a) Rakım
Deniz seviyesine göre 1.000 m'yi aşmayan yükseklik.
b) Soğutma ortamının sıcaklığı
Soğutma donanımına girişinde:
Herhangi bir zamanda 40 °C’u,
En sıcak ayın aylık ortalaması olarak 30 °C’u,
Yıllık ortalama olarak 20 °C’u
aşmayan ve
Bina dışı transformatörlerde -25 °C’un,
Transformatör ve soğutucunun her ikisinin de bina içi tesis için amaçlandığı transformatörlerde 5 °C’un
altına düşmeyen soğutma havası sıcaklığı.
Herhangi bir zamanda, aylık ortalama ve yıllık ortalama terimleri Madde 3.12’de tanımlanmıştır.
Alıcı soğutma ortamına ait daha yüksek bir asgari sıcaklık belirtebilir. Bu durumda soğutma ortamının
asgari sıcaklığı beyan değerleri plakasında yer almalıdır.
Not 1 – Yukarıdaki paragrafa, -25 °C’luk asgari sıcaklığın elverişli olmadığı durumlarda asgari sıcaklık
kurallarını karşılamayan alternatif bir yalıtım sıvısının kullanımına izin vermek amacıyla yer
verilmiştir.
Su soğutmalı transformatörler için:
Herhangi bir zamanda 25 °C’u,
Yıllık ortalama olarak 20 °C’u
geçmeyen soğutma suyu giriş sıcaklığı.
Herhangi bir zaman ve yıllık ortalama terimleri Madde 3.12’de tanımlanmıştır.
Soğutma ile ilgili ilave sınırlamalar;

Sıvıya daldırılmış transformatörler için IEC 60076-2’de,

Kuru tip transformatörler için IEC 60076-11’de
verilmiştir.
Not 2 - Hem hava/su hem de su/sıvı ısı değiştiricisi bulunan transformatörler için, soğutma ortamının
sıcaklığında, normal değeri aşabilen ara devredeki su sıcaklığı değil dış hava sıcaklığı esas alınır.
Not 3 - İlgili sıcaklık dış hava sıcaklığı değil soğutma donanımının girişindeki sıcaklıktır. Bunun anlamı,
tesisin, soğutucunun çıkışından hava devridaiminin meydana geldiği şartlar oluşturma ihtimaline
kullanıcı tarafından dikkat edilmesi gerektiğidir. Bu durum soğutma havasının sıcaklığı
değerlendirilirken dikkate alınır.
19
ICS 29.180
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
c) Besleme geriliminin dalga biçimi
Toplam harmonik içeriği % 5’i ve çift harmonik içeriği % 1’i geçmeyen sinüs biçimli besleme gerilimi.
d) Yük akımı harmonik içeriği
Beyan akımın % 5'ini geçmeyen yük akımı toplam harmonik içeriği.
Not 4 - Yük akımının toplam harmonik içeriği, beyan akımının % 5'ini aşan durumdaki transformatörler ve
özellikle güç elektroniği veya doğrultucu yüklerini beslemek için amaçlanan transformatörler IEC
61378 serisine göre belirtilmelidir.
Not 5 - Transformatörler % 5'ten daha az bir akım harmonik içeriği ile aşırı ömür kaybı olmadan beyan
akımında çalışabilir ancak herhangi bir harmonik yüklemede sıcaklık artışının yükseleceği ve
beyan artışı aşabileceği dikkate alınmalıdır.
e) Üç fazlı besleme geriliminin simetrisi
Üç fazlı transformatörler için, yaklaşık olarak simetrik olan üç fazlı besleme gerilimi grubu. Yaklaşık olarak
simetrik ifadesi, en yüksek fazlar arası gerilimin en düşük fazlar arası gerilimden sürekli olarak %1’den
daha büyük olmadığı veya istisnai koşullar altında kısa bir süre (yaklaşık 30 dakika) boyunca %2’den
daha büyük olmadığı anlamında değerlendirilmelidir.
f) Tesis ortamı
Transformatör geçiş izolatörlerinin veya transformatörün kendisinin dış yalıtımı açısından özel dikkat
gerektirmeyen bir kirlilik seviyesine (bk. IEC 60137 ve IEC/TS 60815) sahip bir ortam.
Tasarımda özel dikkat gerektirecek sismik bozucu etkiye maruz olmayan bir ortam. (Bu durumun, yer
ivmesi seviyesi ag’nin 2 ms-2 veya yaklaşık 0,2 g değerinin altında olduğu durum olarak kabul edilir). IEC
60068-3-3’e bakılmalıdır.
Transformatörün, soğutma donanımından biraz uzakta transformatör imalatçısı tarafından sağlanmayan
bir mahfaza içine (örneğin bir akustik mahfaza içine) tesis edildiği durumlarda, transformatörü çevreleyen
havanın sıcaklığı hiçbir zaman 40 °C'u geçmemeli.
IEC 60721-3-4:1995’e göre aşağıdaki tanımların içinde kalan çevre koşulları:
 Asgari dış soğutma ortamı sıcaklığının -25 ºC olması dışında 4K2 iklim koşulları,
 Özel iklim koşulları 4Z2, 4Z4, 4Z7,
 Biyolojik koşullar 4B1,
 Kimyasal olarak aktif maddeler 4C2,
 Mekanik olarak aktif maddeler 4S3,
 Mekanik koşullar 4M4.
Bina içinde tesis edilmesi amaçlanan transformatörler için, bu çevre koşullarının bazıları geçerli
olmayabilir.
5
Beyan değerleri ve genel kurallar
5.1 Beyan gücü
5.1.1 Genel
Alıcı, ya her bir sargı için beyan gücü belirtmeli ya da teklif talebinde imalatçıya beyan gücü belirlemek için
yeterli bilgiyi sağlamalıdır.
Transformatör, her bir sargısı için tayin edilmiş bir beyan gücüne sahip olmalı ve bu beyan güçleri
transformatörün işaret plâkasında işaretlenmiş olmalıdır. Beyan gücü, sürekli yükleme durumuna göre ifade
edilir. Bu güç, yükte kayıplar ve sıcaklık artışları ile ilgili garantiler ve deneyler için referans bir değerdir.
20
ICS 29.180
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
Örneğin farklı soğutma yöntemleri gibi farklı şartlar için görünür gücün farklı değerleri tayin edilmiş ise bu
değerlerin en yüksek olanı beyan gücü olarak alınır.
İki sargılı bir transformatör, her iki sargısı için aynı olan yalnızca bir beyan güç değerine sahiptir.
Çok sargılı transformatörler için alıcı, gerekli güç yükleme kombinasyonlarını gerektiğinde aktif ve reaktif
çıkışları ayrı ayrı göstermek suretiyle belirtmelidir.
Bir birincil sargısına beyan gerilimi uygulanmakta ve bir ikincil sargısının bağlantı uçlarından beyan akımı
geçmekte olan bir transformatör, bu sargı çiftine ait beyan gücünü çeker.
Transformatör, Madde 4’te verilen şartlar altında ve sıvıya daldırılmış transformatörler için IEC 60076-2'de
belirtilen sıcaklık artış sınırlarını aşmaksızın beyan gücünü (çok sargılı transformatör için sargı beyan
gücünün/güçlerinin belirtilen kombinasyonunu/kombinasyonlarını) işletmedeyken sürekli taşıyabilmelidir.
Not 1 – Bu maddeye göre beyan gücü, transformatörün kendisinin harcadığı aktif ve reaktif güç dâhil olmak
üzere transformatöre giren görünür güç olarak açıklanır. Transformatörün, beyan yükü altında
sekonder sargının bağlantı uçlarına bağlı devreye sağladığı görünür güç, beyan gücünden farklıdır.
Sekonder bağlantı uçları arasındaki gerilim, transformatördeki gerilim düşümü (veya yükselmesi)
sebebi ile beyan geriliminden farklıdır. Yükün güç faktörüne bağlı olarak müsaade edilen gerilim
düşümü, beyan gerilimi ve kademe aralığına ait teknik özelliklerde belirtilir (bk. IEC 60076-8:1997,
Madde 7).
Milli uygulamalar farklı olabilir.
Not 2 – İki sargılı bir transformatör ile karşılaştırıldığında çok sargılı transformatörde, tüm sargılarının (ayrı
sargılar, oto-bağlı olanlar değil) beyan güç değerlerinin aritmetik toplamının yarısı fiziksel
büyüklüğünün kabaca bir tahminini verir.
5.1.2 Beyan gücünün standard değerleri
20 MVA'ya kadar transformatörler için beyan gücü değerleri ISO 3:1973 (Tercih edilen değerler–Tercih
edilen değer serileri)’te verilen R10 serisinden tercihe göre alınmalıdır:
(...100, 125, 160, 200, 250, 315, 400, 500, 630, 800, 1000 vb.) kVA
Not –
Milli uygulamalar farklı olabilir.
5.1.3 Alternatif soğutma modlarında asgari güç
Kullanıcının, beyan gücü için verilen soğutma modundan başka belirli bir soğutma moduna özel olarak asgari
bir güce gereksinimi söz konusu olduğunda, bu husus teklif talebinde belirtilmelidir.
Transformatör belirtilen asgari gücü (çok sargılı transformatörler için: sargı beyan gücünün/güçlerinin
belirtilen kombinasyonu/kombinasyonları) Madde 4'te belirtilen şartlar altında ve belirtilen soğutma modunda,
sıvıya dalmış transformatörler için IEC 60076-2’de belirtilen sıcaklık artış sınırlarını aşmaksızın,
işletmedeyken sürekli olarak taşıma kapasitesine sahip olmalıdır.
Not – Transformatörün, yardımcı beslemenin kesilmesi durumunda cebri soğutmanın (ONAN) hizmet dışı
olmasıyla birlikte beyan gücünün belirli asgari bir yüzdesinde çalışmasının gerekli olması buna bir
örnektir.
5.1.4 Beyan gücünü aşan yükleme
Bu standarda uygun bir transformatör ve bu transformatörün bileşen bölümleri, beyan gücünü aşan yükü
bazı koşullar altında taşıyabilmelidir. Müsaade edilebilir yükün hesaplanmasına ilişkin yöntem, sıvıya
daldırılmış transformatörler için IEC 60076-7’de ve kuru tip transformatörler için IEC 60076-12’de bulunabilir.
Daha yüksek dış soğutma ortamı sıcaklıklarında veya azaltılmış sıcaklık artışı sınırlarında çalışma gibi beyan
gücünü aşan yükleme için söz konusu olabilecek özel kurallar, alıcı tarafından teklif talebinde ve sözleşmede
belirtilmelidir. Bu özel kurallara uygunluğun doğrulanması için gerek duyulan ilave deneyler veya
hesaplamalar da belirtilmelidir.
21
ICS 29.180
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
Not 1 - Bu seçeneğin, özel olarak güç transformatörlerinin geçici ani yüklenmesi konusunda tasarım ve
garantiler için bir temel oluşturmak üzere kullanılması amaçlanmıştır.
Geçiş izolatörleri, kademe değiştiriciler, akım transformatörleri ve diğer yardımcı donanım, transformatörün
yüklenme kapasitesini kısıtlamayacak biçimde seçilmelidir.
Not 2 - Bu bileşenlerin yüklenme kapasitesi konusunda ilgili bileşen standardları olan geçiş izolatörleri için
IEC 60137 ve kademe değiştiriciler için IEC 60214-1’e başvurulmalıdır.
Not 3 - Bu kurallar beyan gücünün ötesinde bir yükleme kapasitesi gerektirmeyen belirli uygulamalara
yönelik transformatörler için geçerli değildir. Bu transformatörler için böyle bir kapasite gerekli ise bu
husus belirtilmelidir.
5.2 Soğutma modu
Kullanıcı soğutma ortamını (hava veya su) belirtmelidir.
Kullanıcının, soğutma yöntemi/yöntemleri veya soğutma donanımı için özel gereksinimleri varsa, bu husus
teklif talebinde belirtilmelidir.
İlave bilgi için IEC 60076-2’ye bakılmalıdır.
5.3 Bir jeneratöre doğrudan bağlanan transformatörlerde yük atma
Yük atma durumuna maruz kalabilecek şekilde jeneratörlere doğrudan bağlanması amaçlanan
transformatörler, jeneratörün bağlanacağı transformatör bağlantı uçlarında 5 saniye süreyle beyan gerilimin
1,4 katına dayanabilmelidir.
5.4 Beyan gerilimi ve beyan frekansı
5.4.1 Beyan gerilimi
Beyan gerilimi ya alıcı tarafından belirtilmeli ya da özel uygulamalarda beyan geriliminin belirlenmesi için alıcı
tarafından imalatçıya teklif talebi aşamasında yeterli bilgi sağlanmalıdır.
Transformatör, her bir sargı için tahsis edilmiş, işaret plakasında işaretlenmiş olması gereken bir beyan
gerilimine sahip olmalıdır.
5.4.2 Beyan frekansı
Beyan frekansı alıcı tarafından belirtilmelidir. Bu frekansın, şebekenin bozulmamış normal frekansı olması
gerekir.
Kayıplar, empedans ve ses seviyesi gibi garanti edilen değerler için, beyan frekansı esas alınır.
5.4.3 Beyan geriliminden daha yüksek gerilimde ve/veya beyan frekansından başka
frekansta çalışma
Bir grup yükleme durumunun (hatlar arası işletme gerilimlerine karşılık gelen yüklenme gücü ve güç faktörü)
üstesinden gelmek için uygun beyan gerilimi değerleri ve kademe aralığı özelliklerinin belirlenmesine ilişkin
yöntemler IEC 60076-8’de açıklanmıştır.
Bir transformatör, alıcı tarafından başkaca belirtilmedikçe, frekansa bölünen gerilim değerinin (V/Hz), beyan
gerilimi ve beyan frekansındaki karşılık gelen değeri %5’ten daha fazla aşmadığı “aşırı manyetik akı” şartları
altında, beyan gücünde, sargıları için önceden belirlenmiş Um değerleri içinde, hasarlanmaksızın, sürekli
çalışma kabiliyetinde olmalıdır.
Transformatörler, yüksüz olarak, beyan V/Hz değerinin %110’u kadar olan bir V/Hz değerinde sürekli çalışma
kabiliyetinde olmalıdır.
Aşırı manyetik akı, transformatörün beyan akımının K katı (0 K 1) bir akımda aşağıdaki formüle göre
sınırlandırılmalıdır:
22
ICS 29.180
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
U fr
x100  110  5K (%)
Ur f
Transformatör yukarıda belirtilen değeri aşan V/Hz değerinde çalıştırılacak ise, bu husus alıcı tarafından
teklif talebinde tanımlanmalıdır.
5.5 Sıra dışı işletme şartları için tedbirler
Alıcı, normal işletme şartları kapsamında olmayan işletme şartları teklif talebinde tanımlamalıdır. Bu gibi
şartlara örnekler aşağıda verilmiştir:
 Madde 4.2'de belirtilen sınırların dışındaki dış soğutma ortam sıcaklığı,
 Kısıtlı havalandırma,
 Madde 4.2'de belirtilen sınırı aşan rakım,
 Zararlı dumanlar ve buharlar,
 Su buharı,
 Madde 4.2'de belirtilen sınırı aşan nem,
 Damlayan su,
 Tuzlu serpinti,
 Aşırı ve aşındırıcı toz,
 Yük akımında Madde 4.2’deki kuralları aşan yüksek harmonik içeriği,
 Besleme gerilimi dalga şeklinde Madde 4.2’deki sınırları aşan bozulma,
 Sıra dışı, yüksek frekanslı anahtarlama geçici rejimleri (bk. Madde 13),
 Bindirilmiş d.a. akımı,
 Tasarımda başka şekilde özel değerlendirme gerektirecek olan sismik nitelik,
 Aşırı mekanik darbe ve titreşimler,
 Güneş ışınımı,
 Yılda 24 defayı aşan düzenli aralıklarla gerçekleşen enerjilenme,
 Düzenli aralıklarla meydana gelen kısa devreler,
 Yukarıdaki Madde 5.4.3’te verilen değeri aşan V/Hz değeri,
 Bir jeneratörün yükseltici transformatörünün, jeneratöre bağlı değilken alçak gerilim tarafında koruması
olmadan geri besleme modunda kullanılması amaçlandığında,
 Tesisin türüne ve çevresine uygun (bk. Madde 4.2) korozyona karşı koruma (alıcı ISO 12944’teki koruma
sınıflarından seçmeli veya alıcı ile imalatçı arasında mutabakatla belirlenmeli),
 Jeneratör transformatörleri için yukarıda Madde 5.3'te verilenlerden daha şiddetli yük atma şartları.
Bu tür sıra dışı şartlarda çalışmaya yönelik transformatör özellikleri tedarikçi ile alıcı arasında anlaşmaya tabi
olmalıdır.
1.000 m’nin üzerindeki rakım veya yüksek soğutma havası sıcaklığı gibi Madde 4’te listelenen normal işletme
şartlarından başka şartlar için tasarımlanan transformatörlerin beyan değerleri ve deneylerine yönelik
tamamlayıcı kurallar, belirlenen sınırlar dâhilinde IEC 60076-2’de verilmiştir.
5.6 Donanıma ait en yüksek gerilim Um ve dielektrik deney seviyeleri
Alıcı tarafından başka şekilde belirtilmedikçe hat bağlantı uçları için Um, IEC 60076-3’te verilen her bir
sargının beyan gerilimini aşan en düşük değer olarak alınmalıdır.
Donanıma ait en yüksek gerilimi 72,5 kV’tan daha büyük olan transformatör sargıları için alıcı, sargının
herhangi bir nötr bağlantı ucunun işletmede doğrudan topraklanıp topraklanmayacağını belirtmeli ve eğer
topraklanmayacak ise nötr bağlantı uçları için Um değeri alıcı tarafından belirtilmelidir.
Alıcı tarafından başka şekilde belirtilmedikçe, dielektrik deney seviyeleri, Um’ye karşılık gelen IEC 60076-3’te
verilen en düşük geçerli değer olarak alınmalıdır.
23
ICS 29.180
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
5.7 Teklif talebi için gerekli ilave bilgiler
5.7.1 Transformatörün sınıflandırılması
Ayrı sargılı transformatör, oto-transformatör veya seri transformatör gibi transformatör türü kullanıcı
tarafından belirlenmelidir.
5.7.2 Sargı bağlantısı ve fazların sayısı
Gerekli sargı bağlantısı, uygulamaya uyacak şekilde Madde 7'de verilen terminolojiye göre kullanıcı
tarafından belirlenmelidir.
Üçgen bağlı bir dengeleme sargısı gerekli ise bu durum alıcı tarafından belirtilmelidir. Yıldız-yıldız bağlı
transformatörler veya oto-transformatörlerde, tasarım, sıfır bileşen akısı için kapalı bir manyetik devreye
sahipse ve üçgen sargı belirtilmemişse, bu durumda bu sargının gerekli olup olmadığı imalatçı ile alıcı
arasında müzakere edilmelidir (bk. IEC 60076-8).
Not – Sıfır bileşen akısı için kapalı bir manyetik devre, ceket tip/mantel tip (shell form) bir transformatörde ve
sargısız bacağı veya bacakları olan çekirdek tip (core form) bir transformatörde mevcut olur.
Sıfır bileşen empedansı için yüksek ve düşük sınırlara gereksinim varsa, bu husus alıcı tarafından belirtilebilir
ve bu durum çekirdek konfigürasyonunu ve üçgen sargı gereksinimini etkileyebilir. Sıfır bileşen
gereksinimleri, doğrudan alıcı tarafından belirtilmeyen bir üçgen bağlı sargının kullanımını gerekli kılması
durumunda bu husus imalatçı tarafından teklif dokümanlarında açıkça belirtilmelidir.
Hiçbir üçgen sargı belirtilmemesi durumunda transformatör imalatçısı, alıcı tarafından özel olarak kabul
edilmedikçe üçgen bağlı bir deney sargısı kullanmamalıdır.
Özel olarak bir fazlı transformatörden oluşan bir gruba veya üç fazlı bir birime gereksinim varsa, bu husus
kullanıcı tarafından belirtilmeli; aksi halde imalatçı, hangi transformatör tipinin önerildiğini teklif dokümanında
açıklığa kavuşturmalıdır.
5.7.3 Ses seviyesi
Alıcının garanti edilen bir azami ses seviyesine özel gereksinimi olması halinde, bu değer teklif talebinde
verilmeli ve tercihen bir ses gücü seviyesi olarak ifade edilmelidir.
Başka şekilde belirtilmedikçe, ses seviyesi, çalışmada beyan gücüne erişmek için gereken tüm soğutma
donanımıyla birlikte yüksüz ses seviyesi olarak alınmalıdır. Alternatif bir soğutma modu belirtilmişse (bk.
Madde 5.1.3) alıcı tarafından her bir alternatif mod için ses seviyesi belirtilebilir ve eğer belirtilmişse imalatçı
tarafından garanti edilmeli ve deneyde ölçülmelidir.
Ses seviyesi, işletme sırasında yük akımından etkilenir (bk. IEC 60076-10). Alıcı, bir yük akımı ses seviyesi
ölçme deneyi veya yük gürültüsü dâhil transformatörlerin toplam gürültü seviyesine ilişkin bir garanti isterse
bu husus teklif talebinde belirtilmelidir.
IEC 60076-10’a göre yapılan deneyde ölçülen ses seviyesi, garanti edilen azami ses seviyesini aşmamalıdır.
Garanti edilen azami ses seviyesi toleransı olmayan bir sınır değeridir.
5.7.4 Nakliye
5.7.4.1 Nakliye sınırlaması
Nakliye için boyut veya ağırlık sınırları uygulanacak ise, bunlar teklif talebinde belirtilmelidir.
Nakliye sırasında uygulanacak başka herhangi bir özel şart varsa, bunlar teklif talebinde belirtilmelidir. Bu,
nakliye konusunda işletmede beklenenlerden başka nakliye sırasında karşılaşılması beklenen, yalıtım sıvısı
veya farklı çevresel koşullar ile ilgili bir kısıtlama içerebilir.
5.7.4.2 Nakliye ivmesi
Transformatör, sabit bir ivme değerini esas alan statik kuvvet hesaplamaları ile gösterilmek şartıyla, tüm
yönlerde en azından 1 g değerinde sabit bir ivmeye (düşey yönde yerçekiminden kaynaklanan ivmeye ilave
olarak) hasar görmeden dayanacak şekilde tasarımlanmalı ve imal edilmelidir.
24
ICS 29.180
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
Nakliye imalatçının sorumluluğunda değilse ve nakliye sırasında 1 g değerini aşan bir ivme bekleniyorsa,
ivmeler ve sıklıkları teklif talebinde tarif edilmelidir. Müşteri tarafından daha yüksek ivmeler belirtilmiş ise
imalatçı, hesaplama yöntemi ile uygunluğu göstermelidir.
Transformatörün bir mobil transformatör olarak kullanılması amaçlanmış ise bu husus teklif talebinde
belirtilmelidir.
Not - Büyük transformatör için nakliye sırasında darbe ve çarpma kaydedicilerin kullanımı yaygın bir
uygulamadır.
5.8 Bileşenler ve malzemeler
Transformatörün yapımında kullanılan tüm bileşenler ve malzemeler, aksine bir anlaşma yoksa veya başka
şekilde belirtilmediği sürece ilgili IEC standardlarında verilen kurallara uygun olmalıdır. Özellikle, geçiş
izolatörleri IEC 60137’ye, kademe değiştiriciler IEC 60214-1’e ve yalıtım sıvısı mineral yağ ise IEC 60296’ya,
başka sıvı ise yapılacak anlaşmaya uygun olmalıdır.
6
Kademeli bir sargısı bulunan transformatörler için kurallar
6.1 Genel - Kademe aralığının gösterilişi
Aşağıdaki maddeler yalnızca sargılarından bir tanesi kademeli olan transformatörlere uygulanır.
Çok sargılı bir transformatörde bu hükümler, kademeli sargı ile kademesiz sargıların birisinden oluşan
kombinasyona uygulanır.
Madde 6.4.2’ye göre belirtilen transformatörlerde gösteriliş, söz konusu maddenin 3 üncü bendine göre alıcı
tarafından belirtildiği gibi olmalıdır.
Oto-transformatörlerde, kademeler bazen nötr tarafında tertip edilir. Bu, etkin sarım sayısının her iki sargıda
eş zamanlı değiştirilmesi anlamına gelir. Madde 6.4.2’ye göre belirtilmedikçe, bu gibi transformatörler için
kademe özellikleri anlaşmaya tabidir. Bu maddedeki kurallar uygulanabildiği ölçüde kullanılmalıdır.
Başka şekilde belirtilmedikçe ana kademe, kademe aralığının ortasına yerleştirilir. Diğer kademeler,
kendilerine ait kademe faktörleri ile tanıtılır. Kademe sayısı ve çevirme oranının değişim aralığı, kısa
gösterilişte kademe faktörünün yüzde olarak 100 değerinden sapması ile ifade edilebilir (terimlerin tarifi için
bk. Madde 3.5).
Örnek: Beyan geriliminin iki tarafında simetrik olarak düzenlenmiş 21 kademeye sahip, ±%15’lik bir kademe
aralığı olan, kademeli 160 kV sargılı bir transformatör:
(160  10  %1,5) / 66 kV
olarak gösterilir.
Kademe aralığı beyan geriliminin iki tarafında asimetrik olarak belirtilmişse, bu:
%1,5
(160 12
8 %1,5 ) / 66 kV
olarak gösterilir.
Münferit kademelere ait verilerin işaret plâkasında tam olarak gösterilişi konusunda Madde 8'e bakılmalıdır.
Bazı kademeler, kademe geriliminde veya kademe akımındaki kısıtlamalar sebebiyle “düşük güçlü kademe”
olabilir. Böyle sınırlamaların ortaya çıktığı uç kademeler “azami gerilim kademesi” ve “azami akım kademesi”
olarak adlandırılır (bk. Şekil 1a, Şekil 1b ve Şekil 1c).
6.2 Kademe gerilimi - Kademe akımı.
kategorileri. Azami gerilim kademesi
Kademe gerilimi değişiminin standard
Kademe aralığının ve kademe adımlarının kısa gösterilişi, transformatör çevirme oranının değişim aralığını
gösterir. Fakat tek başına bununla, kademe büyüklüklerine tahsis edilen değerler tam olarak ifade edilemez.
25
ICS 29.180
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
İlave bilgi gerekir. Bu bilgi, ‘tam güç kademesi’ olan kademelerin içerisindeki aralığın muhtemel
sınırlamalarını ve ‘gerilim değişimi kategorisi’ni göstererek, her bir kademe için kademe gücü, kademe
gerilimi ve kademe akımından oluşan bir liste halinde veya metin olarak verilebilir.
Kademe gerilimi değişiminin kategorileri aşağıda tarif edilmiştir:
a) Sabit akılı gerilim değişimi (CFVV)
Kademesiz herhangi bir sargıda kademe gerilimi, bütün kademelerde sabittir. Kademeli sargıda ise kademe
gerilimleri, kademe faktörleri ile orantılıdır. Şekil 1a’ya bakılmalıdır.
b) Değişken akılı gerilim değişimi (VFVV)
Kademeli sargıda kademe gerilimi, bütün kademelerde sabittir. Kademesiz herhangi bir sargıda ise kademe
gerilimleri kademe faktörü ile ters orantılıdır. Şekil 1b’ye bakılmalıdır.
c) Kombine gerilim değişimi (CbVV)
Birçok uygulamada ve özellikle geniş bir kademe aralığına sahip transformatörlerde her iki prensip, aralığın
farklı bölümlerine uygulanmak üzere bir kombinasyon şeklinde belirtilir ve kombine gerilim değişimi (CbVV)
olarak adlandırılır. Geçiş (change-over) noktası "azami gerilim kademesi" olarak adlandırılır. Bu sistemde:
 Kademe faktörü, azami gerilim kademe faktörünün altında olan kademeler için CFVV,
 Kademe faktörü, azami gerilim kademe faktörünün üstünde olan kademeler için VFVV
uygulanır.
Şekil 1c’ye bakılmalıdır.
Kademe faktörü
Şekil 1a - Sabit akılı gerilim değişimi (CFVV)
26
ICS 29.180
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
İsteğe bağlı azami akım kademesi gösterilmiştir.
Kademe faktörü
Şekil 1b - Değişken akılı gerilim değişimi (VFVV)
İsteğe bağlı azami akım kademesi gösterilmiştir.
27
ICS 29.180
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
Kademe faktörü
Şekil 1c – Kombine gerilim değişimi (CbVV)
Geçiş noktası, artıran kademe aralığında gösterilmiştir. Bu, hem azami gerilim kademesi (UA) hem de azami
akım kademesi (IB sabit, geçiş noktası üzerinde yükselmeyen) oluşturur. İlave olarak, isteğe bağlı bir azami
akım kademesi de gösterilmiştir (CFVV aralığında).
Açıklamalar (Şekil 1a, Şekil 1b ve Şekil 1c için):
UA , IA
: Kademeli sargıda kademe gerilimi ve kademe akımı.
UB , IB
: Kademesiz sargıda kademe gerilimi ve kademe akımı.
SAB
: Kademe gücü.
Apsis : Yüzde olarak kademe faktörü (kademeli sargıda bağıl etkin sarım sayısını gösterir).
1
: Kademe aralığı boyunca tam güç kademelerini gösterir.
2
: ‘Azami gerilim kademesini’, ‘azami akım kademesini’ ve düşük güçlü kademelerin aralığını gösterir.
Şekil 1 - Gerilim değişimini farklı tipleri
6.3 Kademe gücü. Tam güç kademeleri - düşük güçlü kademeler
Her bir kademedeki gerilim ve akım için başka şekilde belirtilmedikçe aşağıda verilenler uygulanır.
Aşağıda belirtilenler hariç olmak üzere tüm kademeler tam güç kademesi olmalıdır. Burada, her bir
kademedeki beyan kademe akımı, beyan gücün söz konusu kademedeki beyan kademe gerilimine
bölümüne eşit olmalıdır.
±%5'i aşmayan bir kademe aralığına sahip, beyan gücü 2.500 kVA'dan küçük veya eşit, ayrı sargılı
transformatörlerde bütün azaltan kademelerdeki beyan kademe akımı, ana kademedeki beyan kademe
akımına eşit olmalıdır. Bu, ana kademenin aynı zamanda bir ‘azami akım kademesi’ olduğu anlamına gelir.
28
ICS 29.180
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
±%5'ten daha geniş bir kademe aralığı olan transformatörlerde, kademe gerilimi veya kademe akımı
değerlerinde kısıtlamalar belirtilebilir; aksi halde bu gerilim veya akım değerleri, beyan değerlerinin önemli
miktarda üzerine çıkabilir. Bu gibi kısıtlamalar belirtildiğinde, söz konusu kademeler ‘düşük güçlü kademeler’
olur. Bu maddede, bu gibi düzenlemeler açıklanmıştır.
Kademe faktörü 1 (bir)’den farklı olduğunda, tam güç kademelerindeki kademe akımı, sargılardan birisinde
beyan akımının üzerine yükselebilir. Bu durum, Şekil 1a’da gösterilen gibi CFVV kategorisinde, kademeli
sargıda, azaltan kademeler için, Şekil 1b’de gösterilen gibi VFVV kategorisinde, kademesiz sargıda, arttıran
kademeler için geçerlidir. Söz konusu sargıda bu akım artışına karşılık yapılması gereken güçlendirmeyi
sınırlamak için bir azami akım kademesi belirtmek mümkündür. Bu durumda kademe akım değerleri,
sargının bu kademesinden itibaren sabit olacak şekilde belirtilir. Bu, en uç kademeye doğru geri kalan
kademelerin düşük güçlü kademeler olduğu anlamına gelir (bk. Şekil 1a, Şekil 1b ve Şekil 1c).
CbVV kategorisinde, CFVV ile VFVV kategorileri arasındaki geçiş noktasındaki ‘azami gerilim kademesi’,
başka şekilde belirtilmedikçe aynı zamanda bir ‘azami akım kademesi’ olmalıdır. Bu, kademesiz sargı
akımının, en uç arttıran kademeye kadar sabit kalacağı anlamına gelir (Şekil 1c).
6.4 Teklif talebi ve siparişte kademelerin teknik özellikleri
6.4.1 Genel
Alıcı, kademe gereksinimlerini Madde 6.4.2 veya Madde 6.4.3’e uygun olarak belirtmelidir.
Alıcı, kademe değiştirici veya kademe değiştiricilerin yükte mi yoksa enerjisiz durumda mı çalıştırılmasının
amaçlandığını belirtmelidir.
Değişken akılı gerilim değişimi VFVV’nin kullanıldığı yerlerde, normalde tasarım oranını, belirtilen orana
eşleştirmek regülasyon aralığı boyunca yalnızca iki konumda mümkündür. Alıcı, tasarım oranının belirtilen
orana eşleşmesi gerektiği yerleri örneğin uç kademeler, ana ve en büyük kademe veya ana ve en küçük
kademe şeklinde belirlemelidir. Aksi belirtilmemişse, bu oranlar iki uç kademede eşleşmelidir.
Not - Madde 6.4.2 uyarınca kullanıcının hangi sargının kademeli olacağını ve özel kademe güçlerini
belirtmesi gerekir. Madde 6.4.3 genel gerilim ve akım kurallarını tanımlar ve hangi sargı veya
sargıların kademeli olacağının imalatçı tarafından seçilmesini gerektirir. Bu tip bir şartname muhtemel
çeşitli transformatör tasarımlarıyla neticelenebilir. IEC 60076-8’de kademe düzenlemelerinin ve gerilim
düşümü hesaplamalarının ayrıntıları verilmektedir.
6.4.2 Yapısal teknik şartname
Transformatörün tasarımını tanımlamak için aşağıdaki veriler gereklidir:
a) Hangi sargının kademeli olacağı,
b) Adımların sayısı ve kademe adımı (veya kademe aralığı ve adımların sayısı). Başkaca belirtilmedikçe
aralığın, ana kademenin iki tarafında simetrik olduğu ve kademeli sargıdaki kademe adımlarının eşit
olduğu kabul edilmelidir. Bazı sebeplerden ötürü tasarımda eşit olmayan adımlar öngörülüyorsa, bu
husus teklifte belirtilmelidir.
c) Gerilim değişimi kategorisi ve kombine değişim uygulanacaksa değişim noktası (‘azami gerilim kademesi’,
bk. Madde 6.2),
d) Azami akım sınırlamasının uygulanıp uygulanmayacağı (düşük güç kademeleri) eğer uygulanacaksa
hangi kademeler için uygulanacağı.
c) ve d) maddeleri yerine beyan değerleri işaret plâkası üzerinde kullanılan ile aynı tip çizelge, fayda
sağlayabilir düşüncesiyle kullanılabilir (bk. Ek B'deki örnek).
6.4.3 İşlevsel teknik şartname
Bu tip teknik şartnamede alıcının, gerilim değişimi kategorisini veya hangi sargının kademeli olacağını
belirlemesine değil çalışma kurallarını belirlemesine imkân sağlamak amaçlanır.
29
ICS 29.180
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
Bu şartname yöntemi, ±%5 aşmayan bir kademe aralığına sahip beyan gücü 2.500 kVA’ya (dâhil) kadar olan
ayrı sargılı transformatörlere uygulanmaz.
Madde 5’te tanımlanan beyan gerilimi ve beyan gücüne ilave olarak aşağıdaki bilgiler teklif talebinde alıcı
tarafından verilmelidir:
a) Güç akış yönü (her iki yön de birden olabilir).
b) Kademe adımlarının sayısı ve ana kademedeki beyan geriliminin yüzdesi olarak kademe adımlarının
büyüklüğü. Kademe aralığı, ana kademenin iki tarafında simetrik değilse bu durum belirtilmelidir.
Kademe adımları, aralık boyunca eşit değilse bu da belirtilmelidir.
Not 1 - Değişim aralığı ve adım sayısı, ana kademedeki gerilimi tam doğrulukta elde etmekten daha önemli
olabilir. Bu durumda, değişim aralığı ve adımların sayısı belirtilebilir. Örneğin 11 adımda +%5 ila %10.
c) Beyan kademe geriliminin tanımlamak maksadıyla hangi gerilimin değişeceği.
Not 2 - Beyan kademe gerilimi, her bir kademenin temel empedansını belirlemek için gereklidir. İşlevsel
şartname yöntemi benimsendiğinde, beyan kademe gerilimi, beyan kademe gücünü belirlemek için
kullanılamaz.
d) İkiden fazla sargısı olan bir transformatördeki belirli iki sargı arasında sarımların oranını sabitlemek için
herhangi bir kural veya kurallar.
e) Asgari tam yük güç faktörü (Bu, transformatörün gerilim düşümünü etkiler).
f)
Herhangi bir kademe veya kademe aralığının düşük güçlü kademe olup olamayacağı.
İmalatçı sargı düzenlemesini, kademeli olacak sargı veya sargıları seçecektir. Transformatör sekonder
sargıda, IEC 60076-2’de tanımlanan sıcaklık artışı kurallarının dışına çıkmadan, yukarıdaki çalışma şartları
ile uyumlu olarak, tüm kademe konumlarında beyan akımını sağlayabilmelidir.
Transformatör yukarıda belirtilen yükleme koşullarından (belirtilen herhangi bir aşırı yük şartı dahil)
kaynaklanan gerilimlere ve akılara hasar görmeksizin dayanacak şekilde tasarımlanmalıdır. Talep halinde,
bu şartın yerine getirildiğini gösteren bir hesaplama alıcıya verilmelidir.
Ek B’de, bir örnek (örnek 4) verilmiştir.
Alternatif olarak, kullanıcı, aktif ve reaktif güç değerleriyle birlikte bir grup yükleme durumlarını (enerji akış
yönünü açıkça gösterir şekilde) ve yük altında karşılık gelen gerilimleri sunabilir. Bu yükleme durumlarının,
tam ve düşük güç altında gerilim çevirme oranının uç değerlerini göstermesi esastır (bk. IEC 60076-8’deki
"altı parametre yöntemi"). Bundan sonra imalatçı, bu bilgilere dayalı olarak kademeli sargıyı seçecek ve ihale
teklifinde beyan büyüklükleri ve kademe büyüklüklerini belirtecektir. Tasarım kademe büyüklükleri hakkında
imalatçı ile alıcı arasında anlaşmaya varılmalıdır.
6.5 Kısa devre empedansının teknik özellikleri
Ana kademeden ±%5’lik bir gerilim değişimini aşan kademesi olmayan transformatörlerde, bir sargı çiftinin
kısa devre empedansı sadece ana kademede fazı başına ohm cinsinde (Z) veya transformatörün beyan
gücü ve beyan gerilimine göre yüzde olarak (z) belirtilmelidir (bk. Madde 3.7.1). Alternatif olarak empedans
aşağıdaki yöntemlerden birine uygun olarak belirtilebilir.
Ana kademeden ±%5’lik bir gerilim değişimini aşan kademeleri bulunan transformatörlerde, Z veya z terimleri
ile ifade edilen empedans değerleri ana kademe ve %5’i aşan uç kademe/kademeler için belirtilmelidir. Böyle
transformatörlerde bu empedans değerleri, kısa devre empedansı ve yükte kayıp deneyi sırasında da
ölçülmeli ve Madde 10’da verilen toleranslar uygulanmalıdır (bk. Madde 11.4). Empedans yüzde olarak z
terimi ile ifade edilirse, bu ifade, transformatörün beyan kademe gerilimine (söz konusu kademedeki) ve
beyan gücüne (ana kademedeki) göre olmalıdır.
Not 1 – Bir empedans değerinin kullanıcı tarafından seçimi, sistem arıza şartlarında aşırı akımın
sınırlandırılmasına karşı gerilim düşümünün sınırlandırılması gibi birbirine zıt ihtiyaçlara göre yapılır.
30
ICS 29.180
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
Kayıpları ihmal etmeden yapılan tasarımın ekonomik optimizasyonu, belli bir empedans değerleri
aralığına doğru yöneltir. Mevcut bir transformatörle paralel çalışma, empedans uyumluluğunu
gerektirir (bk. IEC 60076-8:1997, Madde 6).
Not 2 – Bir teklif talebi, yalnızca ana kademedeki empedansın teknik özelliklerini değil, empedansın kademe
aralığı boyunca değişimini de içeriyorsa, bu durum, transformatörün tasarımında önemli bir kısıtlama
oluşturabilir (sargıların, birbirine göre ve kendi geometrisi ile ilişkili olarak düzenlenmesi).
Transformatör teknik özelliklerinde ve tasarımında, kademeler arasındaki büyük empedans
değişikliklerinin, kademelerin etkisini azaltabileceğini veya aşırı şekilde arttırabileceğini de dikkate
almak gerekir.
Alternatif olarak azami ve asgari empedans, z veya Z terimleri ile tüm kademe aralığı boyunca her bir
kademe için belirtilebilir. Bu iş, bir grafik veya bir çizelge yardımı ile yapılabilir (bk. Ek C). Sınırlar, en azından
Madde 10'daki iki taraflı toleransların bu sınırların arasındaki bir ortanca değere uygulanmasına olabildiğince
imkân verecek kadar geniş olmalıdır. Ölçülen değerler tolerans uygulanmaksızın sınırların dışına
çıkmamalıdır.
Not 3 – Belirtilen azami ve asgari empedanslarda, en azından Madde 10'da verilen toleranslar kadar büyük
bir empedans toleransına izin verilmesi esastır ancak gerektiği yerlerde imalatçı ile alıcı arasında bir
anlaşma ile daha dar bir tolerans aralığı kullanılabilir.
Not 4 – Empedansın, transformatörün ana kademedeki beyan kademe gerilimi ve beyan gücüne dayanması,
faz başına ohm cinsinden empedans (Z) ile yüzde empedans (z) arasındaki ilişkinin her bir kademe
için farklı olacağı ve gerilim değişiminin belirlenmesinde hangi sargının esas alındığına da bağlı
olacağı anlamına gelir. Dolayısıyla belirtilen empedansın doğru olduğundan emin olmak için büyük
bir dikkat gereklidir. Bu, özellikle ana kademedeki beyan gücünden farklı kademe güçleriyle belirtilen
transformatörler için önemlidir.
6.6 Yükte kayıp ve sıcaklık artışı
a)
Kademe aralığı ±% 5’in içinde ise ve beyan gücü 2.500 kVA'nın üzerinde değilse, garanti edilen yükte
kayıp ve sıcaklık artışı yalnızca ana kademe için verilir ve sıcaklık artışı deneyi bu kademede yapılır.
b)
Kademe aralığı ±% 5'i aşarsa veya beyan gücü 2.500 kVA'nın üzerinde ise garanti edilen kayıplar, teklif
talebi aşamasında alıcı tarafından başka şekilde belirtilmedikçe ana kademe konumuna göre
belirtilmelidir. Böyle bir gereksinim varsa, ana kademeye ilâveten hangi kademeler için yükte kayıpların
imalatçı tarafından garanti edileceği belirtilmelidir. Bu yükte kayıplar, ilgili kademe akım değerlerine göre
verilmelidir. Sıcaklık artışı sınırları uygun kademe gücü, kademe gerilimi ve kademe akımında bütün
kademeler için geçerlidir.
Sıcaklık artışı tip deneyi, başka şekilde belirtilmedikçe yalnızca bir kademe üzerinde
gerçekleştirilmelidir. Başka şekilde anlaşmaya varılmamışsa bu kademe, azami akım kademesi
(genellikle yükte kaybın en yüksek olduğu kademe) olmalıdır. Herhangi bir kademedeki azami toplam
kayıp, sıcaklık artışı deneyi sırasında sıvının sıcaklık artışının tayin edilmesinde kullanılacak deney
gücüdür ve seçilen kademeye ait kademe akımı, sıvı sıcaklığının üzerindeki sargı sıcaklık artışının tayini
için referans akımdır. Sıvıya daldırılmış transformatörlerin sıcaklık artışı ile ilgili kurallar ve deneyler
hakkında bilgi için IEC 60076-2’ye bakılmalıdır.
Prensip olarak, sıcaklık artışı tip deneyi, herhangi bir kademedeki azami toplam kaybın ısı olarak
yayılması için soğutma donanımının yeterli olduğunu ve herhangi bir kademede her hangi bir sargının
dış soğutma ortamı sıcaklığının üzerindeki sıcaklık artışının, belirtilen azami değeri aşmadığını
göstermelidir.
Not 1 - Bir oto-transformatörde, seri ve ortak sargılardaki azami akım genellikle iki farklı kademe
konumunda meydana gelir. Bu sebeple deneyde, IEC 60076-2’nin kurallarının aynı deney
esnasında her iki sargı üzerinde yerine getirilmesine imkân sağlamak için bir ara kademe
konumu seçilebilir.
Not 2 - Bazı kademe düzenlemelerinde kademe sargısı, azami akım kademesi konumunda akım
taşımaz. Bu sebeple, kademe sargısının sıcaklık artışının tayinine ihtiyaç duyulursa başka bir
sargı seçilebilir veya fazladan bir deneyin yapılması kararlaştırılabilir.
31
ICS 29.180
7
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
Bağlantı ve faz farkı sembolleri
7.1 Üç fazlı transformatörler ve üç fazlı bir grup olarak bağlı bir fazlı
transformatörler için bağlantı ve faz farkı sembolleri
7.1.1 Bağlantı sembolleri
Üç fazlı bir transformatörün bir grup faz sargısının veya üç fazlı bir grup teşkil eden bir fazlı transformatörlerin
aynı gerilimli sargılarının yıldız, üçgen veya zikzak bağlantısı, yüksek gerilim (YG) sargısı için Y, D veya Z
büyük harfleriyle ve ara ve alçak gerilim (AG) sargıları için y, d veya z küçük harfleriyle gösterilmelidir.
Yıldız bağlı veya zikzak bağlı bir sargının nötr noktası dışarı çıkarılmış ise gösterim, sırasıyla yıldız bağlantı
için YN (yn), zikzak bağlantı için de ZN (zn) şeklinde olmalıdır. Bu, her bir faz sargısına ait nötr ucu
bağlantılarının ayrı olarak dışarıya çıkarıldığı ancak bu uçların işletmede bir nötr noktası oluşturacak şekilde
birlikte bağlandığı transformatörlere de uygulanır.
Oto-bağlı sargı çifti için alçak gerilim sargısının sembolü olarak a harfi kullanılır.
Üç fazlı bir transformatörde uçları dışarıya çıkarılmış sargılar (bunlar transformatörün içinde birbirine
bağlanmamıştır örneğin seri ve faz kaydırma transformatörlerinin hat sargıları gibi her bir faz sargısının
dışarıya çıkarılmış iki bağlantı ucu vardır) III (YG) veya iii (ara veya alçak gerilim sargıları) olarak gösterilir.
Bir transformatörün farklı sargıları için harf sembolleri, amaçlanan güç akışından bağımsız olarak beyan
gerilime göre büyükten küçüğe doğru yazılır. Herhangi bir ara ve alçak gerilim sargısı için sargı bağlantı
harfinin hemen arkasından, bu sargının faz farkını gösteren "saat rakamı" gelir (bk. Madde 3.10.6).
Genel kullanımdaki bağlantılara ait örnekler, bağlantı şemaları ile birlikte Ek D'de gösterilmiştir.
7.1.2 Faz farkının saat rakamı ile gösterilişi
Gösterilişe ait aşağıdaki kurallar uygulanır.
Bağlantı şemalarında yüksek gerilim sargısı yukarıda ve alçak gerilim sargısı aşağıda gösterilir (Şekil 2’de
gösterildiği gibi endüklenen gerilimlerin yönleri ait olduğu sargıların üst kısmında yer alır).
Yüksek gerilim sargısının faz vektör diyagramı, I. faz saat 12'ye gösterecek şekilde yönlendirilir. Alçak gerilim
sargısının I. fazına ait faz vektörü, gösterilen bağlantının sonucunda endüklenen gerilimin ilişkisine göre
yönlendirilir. Saat rakamı sembolü, söz konusu faz ait alçak gerilim vektörünün işaret ettiği saattir.
Faz vektör diyagramlarının dönüş yönü, I-II-III sırasıyla verilmek üzere saat yönünün tersidir.
Not –
Bu numaralandırma ihtiyaridir. Transformatör üzerindeki bağlantı ucu işaretlemesinde, milli
uygulamalar takip edilir. Rehberlik bilgisi IEC/TR 60616’da bulunabilir.
Uçları dışarıya çıkarılmış sargıların diğer sargılarla faz ilişkisinin harici bağlantıya bağlı olması sebebiyle, bu
sargılar için bir saat rakamı gösterimi verilmez.
7.1.3 Yük uygulanması amaçlanmayan sargılar
Bir dengeleme sargısının veya bir deney sargısının mevcudiyeti (üç fazlı harici yükleme için bağlantı ucu
dışarıya çıkarılmamış üçgen veya yıldız bağlı bir sargı) aşağıdaki örnekte olduğu gibi yük uygulanabilen
sargıların sembollerinden sonra gelmek üzere bağlantısına göre ‘+d’ veya ‘+y’ sembolü ile gösterilir.
Sembol:
YNa0+d. veya YNa0+y.
7.1.4 Bağlantısı değiştirilebilen sargılar
Bir transformatörün sargı bağlantı konfigürasyonunun değiştirilebilir olduğu belirtilmişse alternatif bağlaştırma
gerilimi ve bağlantı, aşağıdaki örneklerde gösterildiği gibi teslimdeki konfigürasyona ait bilgiden sonra
parantez içinde belirtilmelidir.
AG tarafı 10,5 kV üçgen bağlı olan ve YG tarafı 220 kV veya 110 kV (çift gerilim) olabilen ve her iki gerilim
için de yıldız bağlanması gereken bir transformatör, 220 kV bağlantı konfigürasyonunda teslim ediliyorsa:
32
ICS 29.180
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
Sembol:
YNd11
220 (110) / 10,5 kV
YG tarafı 110 kV yıldız bağlı ve AG tarafı yıldız bağlantıda 11 kV ve üçgen bağlantıda 6,35 kV olan bir
transformatör, 11 kV yıldız bağlantı konfigürasyonunda teslim ediliyorsa:
Sembol:
YNy0 (d11)
110 / 11 (6,35) kV
YG tarafı 110 kV yıldız bağlı olan ve beyan gerilimleri (bu örnekte 11 kV) değişmeksizin AG vektör grubunun
konfigürasyonu yeniden yapılabilen bir transformatör, d11 olarak teslim ediliyorsa:
Sembol:
YNd11 (d1)
110 / 11 kV
7.1.5 Örnekler
Örnekler ve örneklere ait grafik gösterimler Şekil 2 ve Şekil 3’te verilmiştir.
Şekil 2 - ‘Saat rakamı’ gösterilişine ait örnekler

Beyan değeri 20 kV olan üçgen bağlı yüksek gerilim sargısına ve beyan değeri 400 V olan nötrü
dışarıya çıkartılmış yıldız bağlı alçak gerilim sargısına sahip ve AG sargısı, YG sargısından 330°
geride olan bir transformatör:
Sembol:

20.000 / 400 V
Beyan değeri 123 kV olan nötrü dışarıya çıkartılmış yıldız bağlı yüksek gerilim sargısına, yüksek
gerilim sargısı ile aynı fazda ancak oto-bağlı olmayan, nötrü dışarıya çıkartılmış yıldız bağlı, 36
kV’luk bir ara gerilim sargısına ve üçgen bağlı, 7,2 kV’luk, 150° geride üçüncü bir sargıya sahip olan
üç sargılı bir transformatör:
Sembol:

Dyn11
YNyn0d5
123 / 36 / 7,2 kV
400 kV’luk yüksek gerilim ve 130 kV’luk ara gerilim için tasarımlanan ve 22 kV’luk tersiyer sargıya
sahip olan üç adet bir fazlı oto-transformatörden oluşan bir grup. Tersiyer sargılar üçgen biçiminde
bağlanmışken oto-bağlı sargılar yıldız biçiminde bağlanmıştır. Üçgen sargı, yüksek gerilim
sargısından 330° geridedir.
33
ICS 29.180
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
Sembol:
YNa0d11
400
130
3
3
/ 22 kV
Üçgen sargı sadece bir dengeleme sargısı olarak sağlanmış ve üç hat bağlantı ucuna
çıkarılmamışsa bu durum bağlantı sembolünde bir artı işareti ile gösterilir. Bu durumda, dengeleme
sargısı için faz farkı gösterilişi yapılmaz.
Sembol:
YNa0+d
400
130
3
3
/ 22 kV
Dâhili gerilim gösterilişi dışında aynı bağlantıya sahip üç fazlı bir oto-transformatör için sembol aynı
olur. Aşağıdaki örneğe bakılmalıdır.

400 kV’luk yüksek gerilim ve 130 kV’luk ara gerilim için tasarımlanan ve 22 kV’luk tersiyer sargılara
sahip olan üç fazlı bir oto-transformatör. Tersiyer sargılar üçgen biçiminde bağlanmışken oto-bağlı
sargılar yıldız biçiminde bağlanmıştır. Üçgen sargı, yüksek gerilim sargısından 330° geridedir.
Sembol:

400 / 130 / 22 kV
Üçgen sargı sadece bir dengeleme sargısı olarak sağlanmış ve üç hat bağlantı ucuna
çıkarılmamışsa bu durum bağlantı sembolünde bir artı işareti ile gösterilir. Bu durumda, dengeleme
sargısı için faz farkı gösterilişi yapılmaz.
Sembol:

YNa0d11
YNa0+d
400 / 130 / 22 kV
Şebeke tarafı 20 kV ve jeneratör tarafı 8,4 kV olarak tasarımlanan, üç fazlı bir jeneratöre ait
yükseltici transformatör. Şebeke tarafındaki sargılar yıldız bağlı iken jeneratöre bağlanacak sargılar
üçgen bağlanmıştır. Üçgen sargı yüksek gerilim sargısından 330° geridedir.
Sembol:
YNd11
20 / 8,4 kV
Şekil 3 - Uçları dışarıya çıkarılmış sargıları bulunan transformatörler için ‘saat rakamı’ gösterilişine
ait örnekler
34
ICS 29.180

tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
YG tarafı üçgen bağlı ve 20 kV olarak tasarımlanan ve bağlantı uçları dışarıya çıkarılmış 10 kV’luk
sargısı bulunan üç fazlı bir transformatör.
Sembol:

20 / 10 kV
YG tarafı yıldız bağlı ve 220 kV olarak tasarımlanan, bağlantı uçları dışarıya çıkarılmış 40 kV’luk bir
sargısı ve üçgen bağlı 10 kV’luk üçüncü bir sargısı bulunan üç fazlı bir transformatör.
Sembol:

Diii
YNiiid5
20 / 40 / 10 kV
400 kV’luk bir şebeke için tasarımlanan ve üçgen bağlı 40 kV’luk bir uyartım sargısı bulunan üç fazlı
bir seri transformatör.
Sembol:
IIId
400 / 40 kV
7.2 Üç fazlı bir grupta olmayan bir fazlı transformatörler için bağlantı ve faz farkı
sembolleri
7.2.1 Bağlantı sembolü
Bir fazlı transformatörlerin faz sargılarının bir grubunun bağlantısı yüksek gerilim (YG) sargısı için büyük I
harfi ile ve ara ve alçak gerilim (AG) sargıları için küçük i harfi ile gösterilir.
Bir transformatörün farklı sargıları için harf sembolleri, amaçlanan güç akışından bağımsız olarak beyan
gerilime göre büyükten küçüğe doğru yazılır. Herhangi bir ara ve alçak gerilim sargısı için sargı bağlantı
harfinin hemen arkasından, bu sargının faz farkını gösteren "saat rakamı" gelir (bk. Madde 3.10.6).
Oto-bağlı sargı çifti için alçak gerilim sargısının sembolü olarak a harfi kullanılır.
7.2.2 Faz farkının saat rakamı ile gösterilişi
Bir fazlı transformatörlerin saat rakamı üç fazlı transformatörlerde olduğu gibi belirlenir ancak bu rakam
sadece her iki sargı aynı fazda ise 0 veya karşılıklı ise 6 olabilir.
7.2.3 Yüklenmesi amaçlanmayan sargılar
Harici yükleme için dışarıda bağlantı ucu bulunmayan bir deney sargısının veya ilave bir sargının
mevcudiyeti aşağıdaki örnekte olduğu gibi yüklenebilir sargı sembollerinden sonra gelmek üzere ‘+i’ sembolü
ile gösterilir.
Sembol:
Ii0+i
7.2.4 Bağlantısı değiştirilebilen sargılar
Bir transformatörün sargı bağlantı konfigürasyonunun değiştirilebilir olduğu belirtilmişse alternatif bağlaştırma
gerilimi ve bağlantı, aşağıdaki örneklerde gösterildiği gibi teslimdeki konfigürasyona ait bilgiden sonra
parantez içinde belirtilmelidir.

YG tarafı 220 kV veya 110 kV (çift gerilim) olabiliyorsa ve her iki gerilim için aynı bağlantı
gerekiyorsa:
Sembol:

220 (110) / 27,5 kV
YG tarafı 110 kV olan ve AG tarafı saat rakamı 0’da 11 kV ve saat rakamı 6’da 5,5 kV olabilen bir
transformatör, saat rakamı 0’da 11 kV konfigürasyonunda teslim ediliyorsa:
Sembol:

Ii0
Ii0 (i6)
110 / 11 (5,5) kV
YG tarafı 110 kV olan ve beyan gerilimleri (bu örnekte 11 kV) değişmeksizin AG vektör grubunun
konfigürasyonu yeniden yapılabilen bir transformatör, i0 olarak teslim ediliyorsa:
Sembol:
Ii0 (i6)
110 / 11 kV
35
ICS 29.180
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
 Örnekler
Örnekler ve örneklere ait grafik gösterimler Şekil 4’te verilmiştir.
Şekil 2’deki ile aynı kurallar uygulanır.
Şekil 4 - ‘Saat rakamı’ gösterilişine ait örnekler

Yüksek gerilim sargısının beyan gerilimi 20 kV, alçak gerilim sargısının beyan gerilimi 400 V ve alçak
gerilim sargısı ile yüksek gerilim sargısı aynı fazda olan bir transformatör:
Sembol:

20.000 / 400 V
123 kV bir YG sargısı, YG sargısı ile aynı fazda ancak oto-bağlı olmayan 36 kV bir ara gerilim sargısı
ve 180° geride 7,2 kV’luk üçüncü bir sargısı bulunan üç sargılı bir transformatör:
Sembol:

Ii0
Ii0i6
123 / 36 / 7,2 kV
130 kV ara gerilim ve 400 kV YG için tasarımlanan, 22 kV’luk tersiyer sargıları bulunan ve bütün
sargıları aynı fazda olan bir fazlı oto-transformatör:
Sembol:
Ia0i0
400 / 130 / 22 kV
Üçüncü sargının yüklenmesi amaçlanmamışsa bu durum sembolde bir artı işareti ile gösterilir. Bu
durumda, üçüncü sargı için faz farkı gösterilişi yapılmaz.
Sembol:
36
Ii0+i
400 / 130 / 22 kV
ICS 29.180
8
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
İşaret plâkaları
8.1 Genel
Transformatörde, görülebilir bir konumda transformatöre tespit edilmiş, üzerinde aşağıda verilen bilgilerden
uygun olanların gösterildiği, hava şartlarına dayanıklı malzemeden yapılmış bir işaret plâkası bulunmalıdır.
İşaret plâkası üzerindeki bilgiler okunabilir ve silinmez bir biçimde işaretlenmiş olmalıdır.
8.2 Bütün durumlarda verilmesi gereken bilgiler
a) Transformatörün tip, (örneğin transformatör, oto-transformatör, seri transformatör vb.),
b) Bu standardın numarası,
c) İmalâtçının adı, transformatörün imal edildiği ülke ve şehir,
d) İmalâtçı tarafından verilen seri numarası,
e) İmal yılı,
f)
Faz adedi,
g) Beyan gücü (kVA veya MVA olarak) (Çok sargılı transformatörlerde her bir sargının beyan gücü
verilmelidir. Sargılardan birinin beyan gücü diğer sargıların beyan güçlerinin toplamına eşit değilse
yükleme kombinasyonları da gösterilmelidir.),
h) Beyan frekansı (Hz olarak),
i)
Beyan gerilimleri (V veya kV olarak) ve kademe aralığı,
j)
Beyan akımları (A veya kA olarak),
k) Bağlantı ve faz farkı sembolü,
l)
Yüzde olarak, ölçülen kısa devre empedans değeri. Çok sargılı transformatörlerde farklı iki sargılı
kombinasyonlar için birkaç empedans ilgili referans güç değerleri ile birlikte verilmelidir. Kademeli bir
sargısı bulunan transformatörler için Madde 6.5 ile Madde 8.3’ün b) bendine de bakılmalıdır.
m) Soğutma tipi (Transformatör için tayin edilen bir kaç soğutma yöntemi varsa, bu yöntemlere karşılık
gelen güç değerleri beyan gücünün yüzdesi olarak örneğin ONAN/ONAF %70/%100 şeklinde ifade
edilebilir),
n) Toplam kütle,
o) İlgili IEC standardına atıfla birlikte yalıtım sıvısının kütlesi ve tipi,
p) Sınırsız değilse, transformatörün dayanma kapasitesinin belirlenmesinde kullanılacak olan azami sistem
kısa devre gücü veya akımı,
Transformatörün, tasarımında özellikle izin verilmiş olan farklı sargı bağlantılarına dayalı olarak birden fazla
beyan değerleri grubu varsa; ilâve beyan değerlerinin tamamı, işaret plâkasında verilmeli veya her bir grup
için ayrı ayrı işaret plâkası takılmalıdır.
8.3 Uygulanabilir olduğunda verilmesi gereken ilave bilgiler
Belirli bir transformatör için aşağıda listelenen bilgilerden uygulanabilir olanlar, işaret plakasının üzerinde yer
almalıdır.
a) ‘Donanıma ait azami gerilimi’ (Um) 3,6 kV’a eşit veya büyük olan, bir veya daha çok sargıya sahip
transformatörler için:
− IEC 60076-3’te açıklanan yalıtım seviyelerinin (dayanım gerilimlerinin) kısa gösterilişleri.
b) Kademe gösterilişleri:
− Azami beyan gerilimi 72,5 kV’tan ve beyan gücü 20 MVA (üç faz) veya 6,7 MVA (bir faz)’dan küçük
veya eşit olan, kademe aralığı ±%5’i aşmayan transformatörler için tüm kademelerde kademeli
sargıdaki kademe gerilimleri.
− Diğer bütün transformatörler için:
37
ICS 29.180
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011

Kademe gerilimini ve kademeye ait izin verilebilir azami işletme gerilimini, kademe akımını,
kademe gücünü ve bütün kademeler için dâhili bağlantıları gösteren bir çizelge,

Referans güce göre yüzde olarak, ana kademe ve en azından uç kademelerdeki kısa devre
empedans değerlerini gösteren bir çizelge.
c) Sıvının en üst kısmının ve sargıların garanti edilen azami sıcaklık artışları (normal değerler değilse).
Transformatörün yüksek rakımda tesis edilmesi amaçlanmışsa; rakım, beyan güç değerleri ve bu
rakımdaki sıcaklık artışı aşağıda verilenlerden biri ile birlikte işaret plakası üzerinde gösterilmelidir:
− Transformatör, yüksek rakımda tesis edilmek üzere tasarımlanmışsa; dış soğutma ortamına ait normal
sıcaklık şartları altında, beyan gücü için sıcaklık artışı (azaltılmış).
− Transformatör, dış soğutma ortamına ait normal sıcaklık şartları için tasarımlanmışsa; dış soğutma
ortamına ait normal sıcaklık şartları altında garanti edilen sıcaklık artışı için beyan gücü.
d) Bağlantı şeması (bağlantı sembolünün dâhili bağlantılar hakkında tam bilgi vermediği durumlarda).
Bağlantılar, transformatörün içerisinde değiştirilebiliyorsa, bu durum aynı plakada, ayrı bir plakada veya
çift veya ters çevrilebilir işaret plakalarında belirtilmelidir. Teslimde yapılan bağlantı belirtilmelidir.
Doğrusal olmayan dirençler veya sigortaların transformatörün içine yerleştirildiği durumda, bu gibi
donanımın konumu ve bağlantısı, bağlantı ucu işaretlemesiyle birlikte bağlantı şeması plakasında
gösterilmelidir. Herhangi bir dâhili akım trafosu kullanıldığında şema üzerinde işaretleme yapılmalıdır.
e) Nakliye kütlesi (toplam kütleden farklı ise).
f)
Tanksız kütle (toplam kütlesi 5 tonu aşan transformatörler için).
g) Tank, genleşme kazanı, kademe değiştiriciler ve soğutma donanımının vakuma dayanma kapasitesi.
h) Çok sargılı transformatörler için, güç yükleme kombinasyonlarına ilişkin herhangi bir kısıtlama.
i)
Sargı sıcaklığı göstergeleri (WTI) ile donatılmış transformatörler için, her bir WTI için ayar değerleri. Bu
değerler normalde, sargının beyan gücündeki en sıcak nokta sıcaklığı ve sıcaklık artışı deneyinin
sonuçlarından hesaplanan üst sıvı sıcaklığı arasındaki farktır. Birden fazla soğutma yöntemi belirtilirse,
her bir soğutma yöntemi için farklı ayar değerleri gerekli olabilir.
j)
Transformatörün içine yerleştirilen bütün akım transformatörleri için, akım transformatörünün konumu,
çevirme oranı/oranları, doğruluk sınıfı ve beyan çıkış gücü (VA olarak beyan değeri).
k) Bina içi transformatörler için -5 °C veya bina dışı transformatörler için -25 °C‘tan farklı ise soğutma
ortamının asgari sıcaklığı.
Geçiş izolatörleri, kademe değiştiriciler, akım transformatörleri ve özel soğutma donanımı gibi yardımcı
donanıma ait plakalar, bu tür bileşenlerin standardlarına uygun tanıtımı ve özellikleri içerir halde, bu
bileşenlerin kendisinin veya transformatörün üzerinde bulunmalıdır.
9
Emniyet ve çevre kuralları ile diğer kurallar
9.1 Emniyet ve çevre kuralları
9.1.1 Sıvı sızıntıları
Transformatör imalatçıları, transformatör sıvısının etkili bir biçimde muhafaza altında tutulmasına dikkat
etmeli ve sızıntı oluşması önlemek için etkili önlemler almalıdır. Aşağıdakilere ilişkin uzun süreli performans
değerlendirilmelidir:
− Ek yerlerinin tasarımı,
− Conta malzemeleri,
− Kaynaklar,
− Korozyon önleme.
Transformatörler sızdırmaz olacak şekilde tasarımlanmalı ancak devreye alma sonunda sahada herhangi bir
sızıntı olması durumunda bu sızıntı sorumlu tedarikçi tarafından giderilmelidir.
38
ICS 29.180
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
9.1.2 Emniyetle ilgili hususları
İmalatçı, transformatörün tasarımında özellikle aşağıdaki konularda işletme ve bakım personelinin
güvenliğini dikkate almalıdır:
− Yüksek sıcaklıklara sahip bölümlere erişilebilirlik,
− Gerilimli bölümlere erişilebilirlik,
− Hareketli bölümlere erişilebilirlik,
− Kaldırma ve taşıma ile ilgili hükümler,
− Bakım gerektiğinde bakım için erişim,
− Yüksek yerlerde çalışma.
Tesis işleminin yukarıdakilerden herhangi birini etkileyebileceği durumlarda, uygun tesis talimatları
transformatör ile birlikte sağlanmalıdır.
Not - Transformatör ile birlikte merdivenler, platformlar ve benzeri erişim vasıtalarının sağlandığı yerlerde
“Makine emniyeti – Makinelere sabit erişim vasıtaları” isimli ISO 14122 standard serisine
başvurulmalıdır.
9.2 Nötr bağlantısının boyutlandırılması
Faz ile nötr arasındaki yükü taşımak için amaçlanan transformatörlerin (örnek olarak dağıtım
transformatörleri) nötr iletkeni ve bağlantı ucu, uygun yük akımı ve toprak arıza akımına göre beyan
edilmelidir (bk. IEC 60076-8).
Faz ve nötr arasındaki yükü taşıması amaçlanmayan transformatörlerin nötr iletkeni ve bağlantı ucu,
transformatörün doğrudan topraklandığında geçecek olan toprak arıza akımını taşıyacak biçimde
tasarımlanmalıdır.
9.3 Sıvı koruma sistemi
Sıvıya daldırılan transformatörlere ilişkin olarak sıvı koruma sisteminin tipi, teklif talebinde ve siparişte
belirtilebilir. Eğer belirtilmemişse imalatçı, sıvı koruma sistemini teklifinde belirtmelidir. Bu sistem aşağıdaki
tiplere ayrılır:
−
Tank veya ayrı bir genleşme kabı (mahfaza/genleşme tankı) içinde sıvı yüzeyinin üstünde yer alan
havayla dolu bir genleşme alanı ile ortam havası arasında serbest geçişin olduğu serbest nefes alma
sistemi veya muhafaza sistemi. Atmosfer bağlantısına bir nem giderici nefeslik takılır.
−
Sıvının üstünde atmosferik basınçta bir hava genleşme hacmi sağlayan ancak esnek bir diyafram veya
balon sayesinde sıvının hava ile doğrudan temasının önlendiği, diyafram veya balon tipi sıvı koruma
sistemi. Atmosfer bağlantısına bir nem giderici nefeslik takılır.
−
Sıvının üstünde yer alan bir genleşme alanının, basıncı kontrol edilen bir kaynağa ya da esnek bir
keseye irtibatlandırılmasıyla hafif fazla basınç altında kuru asal gaz ile doldurulduğu asal gazlı basınç
sistemi.
−
Değişken basınç altında sıvının genleşmesine imkân veren sağlam bir tank içinde, sıvı yüzeyi üzerinde
bir gaz hacmi barındıran gaz yastığına sahip sızdırmaz biçimde kapatılmış tank sistemi.
−
Kalıcı olarak sızdırmaz biçimde kapatılmış yapıdaki sıvı genleşmesinin genellikle oluklu tank veya
radyatörlerin esneme hareketi tarafından dengelendiği tamamen doldurulmuş kapalı sistem.
Mahfazanın veya genleşme sisteminin büyüklüğü; transformatörün enerjisiz durumda olduğu en soğuk
ortamdan itibaren, transformatörün mineral yağ için IEC 60076-7’deki yükleme rehberi hükümleri tarafından
veya alternatif bir soğutma sıvısı için belirtildiği şekilde izin verilen en yüksek seviyede yüklenmesiyle oluşan
en yüksek ortalama sıvı sıcaklığına kadar sıvı hacminde meydana gelen değişimi karşılamak için yeterli
olmalıdır.
Not –
Aynı türden farklı sıvılarda karşılaşılabilecek ısıl genleşme katsayısı değişiklikleri için ihtiyat payı
bırakılmalıdır.
39
ICS 29.180
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
9.4 Nötr devrelerde d.a. akımlar
Topraklanmış nötrü bulunan bir transformatör, nötr üzerinden akan d.a. akımlardan etkilenebilir. d.a. akım
örneğin aşağıdaki sistemler tarafından üretilebilir:
−
d.a. cer sistemleri,
−
Katodik koruma sistemleri,
−
Doğrultucu sistemleri,
−
Yerküre tarafından manyetik olarak endüklenen akımlar (GIC).
Bir transformatör nötrde d.a. akımlara maruz kaldığında, manyetik devrede d.a. mıknatıslanma eğilimi ortaya
çıkar. Mıknatıslanma akımı kuvvetli bir şekilde asimetrik hale gelir ve fazla bir harmonik muhtevasına sahip
olur. Muhtemel sonuçlar şunlardır:
−
Ses seviyesinde artış,
−
Rölenin çalışmaması ve yanlış açma sinyali vermesi,
−
Kaçak akıdan kaynaklanan aşırı ısınma,
−
Mıknatıslanma akımında önemli artış,
−
Yüksüz kayıplarda artma.
Bu olay d.a. akımın çekirdeği mıknatıslama kapasitesine ve çekirdek tasarımına bağlıdır. Sonuçta oluşan
etkiler, d.a. akımın büyüklüğü ve süresinin, çekirdek tipinin ve genel transformatör tasarım özelliklerinin bir
fonksiyonudur.
Bir transformatör d.a. akımlara maruz kalırsa, bu akımların seviyeleri, sonuçlarına ilişkin herhangi gerekli
sınırlar ile birlikte teklif talebinde alıcı tarafından belirtilmelidir. Ayrıca IEC 60076-8:1997, Madde 4.11’e
bakılmalıdır.
9.5 Kütle merkezinin işaretlenmesi
Transformatörün nakliye düzenlemesindeki kütle merkezi, 5 tonun üzerinde bir nakliye kütlesine sahip
transformatörlerde transformatörün en az iki bitişik yüzü üzerine kalıcı olarak işaretlenmelidir.
10 Toleranslar
Özellikle, nispeten alçak beyan gerilimli çok sargılı büyük transformatörlerde, belirtilen beyan gerilimi çevirme
oranlarına karşılık gelen sarım oranlarını yüksek bir doğrulukla elde etmek her zaman mümkün değildir.
Teklif sırasında doğru olarak tespit edilemeyen veya imalât ve ölçme belirsizliğine bağlı olan başka
büyüklükler de vardır.
Bu sebeple, bazı belirtilen ve tasarım değerlerinde toleranslar gereklidir.
Toleranslara tabi büyüklükler, Çizelge 1'de verilen toleransların dışına çıkmadığında transformatörün bu
standarda uygun olduğu kabul edilir. Bir yönde tolerans belirtilmediğinde, değerde bu yönde hiç bir kısıtlama
yoktur.
Bu madde, sadece kabul veya red amaçlarına yöneliktir ve ekonomik değerlendirme amaçları için alıcı
tarafından önceden belirtilen garantilerin (örneğin kayıplar konusundaki cezalar) yerini almaz. Bu, teklif
talebinde belirtilen herhangi bir sınır değerden öncelikli değildir.
40
ICS 29.180
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
Çizelge 1 – Toleranslar
Madde
1. a) Toplam kayıplar
b) Ölçülen bileşen kayıpları
Tolerans
bk. Not 1
Toplam kayıpların +%10’u
bk. Not 1
Her bir bileşen kaybının +%15’i (toplam kayıplara
ilişkin toleransların aşılmaması kaydıyla)
2. Belirtilen ilk sargı çiftine ait ana kademe veya
uç kademelerde (belirtilmişse) yüksüz durumda
ölçülen gerilim çevirme oranı.
Aşağıdaki değerlerin küçük olanı:
a) Belirtilen oranın ±%0,5’i
b) Ana kademedeki gerçek yüzde empedansın
±1/10’u
Aynı sargı çiftinin diğer kademelerinde ölçülen
gerilim çevirme oranı
Sarım oranının tasarım değerinin ±%0,5’i
Bundan başka sargı çiftleri için ölçülen gerilim
çevirme oranı
Sarım oranının tasarım değerinin ±%0,5’i
3. Ölçülen kısa devre empedansı
- İki sargısı bulunan ayrı sargılı bir
transformatör için veya
- Çok sargılı bir transformatörde ayrı
sargıların belirtilen ilk çifti için
a) Ana kademe
Empedans değeri ≥ %10 olduğunda, belirtilen
değerin ± %7,5’i
Empedans değeri < %10 olduğunda, belirtilen
değerin ± %10’u
b) Sargı çiftinin diğer herhangi bir kademesi
Empedans değeri ≥ %10 olduğunda, belirtilen
değerin ± %10’u
Empedans değeri < %10 olduğunda, belirtilen
değerin ± %15’i
4. Ölçülen kısa devre empedansı:
- Oto-bağlı bir sargı çifti için veya
- Çok sargılı bir transformatörde ayrı
sargıların belirtilen ikinci çifti için
-
a) Ana kademe
Belirtilen değerin ±%10’u
b) Sargı çiftinin diğer herhangi bir kademesi
Bu kademe için tasarım değerinin ±%10’u
Bundan başka sargı çiftleri
Anlaşmaya bağlı ancak ≥ ±%15
5. Ölçülen yüksüz akım
Tasarım değerinin +%30’u
Not 1 – Toleransların verilen bir yükleme durumu için geçerli olduğu garanti beyanlarında yer almadıkça
çok sargılı transformatörlerin kayıp toleransları her sargı çiftine uygulanır.
Not 2 – Bazı oto-transformatörler ve seri transformatörlerde kendi empedanslarının düşük değerli olması
daha geniş bir toleransı gerekli kılabilir. Ayrıca, büyük kademe aralıklarına sahip transformatörler
özellikle aralık simetrik değilse özel dikkat gerektirebilir. Diğer taraftan, örneğin bir
transformatörün önceden mevcut olan ünitelerle birlikte çalıştırılması gerektiğinde, daha dar
empedans toleranslarının belirlenmesi ve bunlar üzerinde mutabakat sağlanması gerekebilir.
Herhangi bir özel toleransın teklif talebinde belirtilmesi ve revize edilen herhangi bir tolerans
üzerinde imalatçı ile alıcı arasında anlaşma sağlanması esastır.
41
ICS 29.180
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
11 Deneyler
11.1 Rutin deney, tip deneyi ve özel deneyler için genel kurallar
11.1.1 Genel
Transformatörler aşağıda belirtildiği şekilde deneylere tabi tutulmalıdır.
Sıcaklık artışı deneyleri dışındaki deneyler, 10°C ila 40°C arasındaki bir dış soğutma ortamı sıcaklığında
yapılmalıdır. Sıcaklık artışı deneyleri için IEC 60076-2’ye bakılmalıdır.
İmalâtçı ile alıcı arasında başkaca anlaşma olmadıkça, deneyler imalât yerinde yapılmalıdır.
Deney sırasında transformatörün performansını etkilemesi muhtemel olan bütün dış bileşenler ve bağlantı
elemanları yerlerinde olmalıdır.
Transformatör, deneyde, amaçlanan çalışma şartlarındaki gibi monte edilemezse (örneğin transformatör, ilgili
fabrika deneyi sırasında deney başlıkları ve deney geçiş izolatörleri ile donatılırsa veya soğutma donanımları
tertibatı işletmedeki konumunda monte edilemezse) deneylerin başlamasından önce imalatçı ile alıcı
arasında bir anlaşma yapılmalıdır. Teklif aşamasında bilinen herhangi bir sınırlama varsa, bu, imalatçı
tarafından açık bir şekilde belirtilmelidir.
Bir transformatörün sıvı/SF6 geçiş izolatörleriyle teslimi öngörüldüğü takdirde, imalatçı ile alıcı arasında
anlaşmayla deney, deney geçiş izolatörlerinin sıvıya daldırılmış ucunun işletme geçiş izolatörleri ile özdeş
olması ve işletme geçiş izolatörlerinin en azından transformatör ile aynı seviyede deneye tabi tutulması
şartıyla eşdeğer sıvı/hava geçiş izolatörleriyle gerçekleştirilebilir.
İlgili deney maddesi başka şekilde gerektirmedikçe veya imalâtçı ile alıcı arasında başka şekilde anlaşma
olmadıkça kademeli sargılar, ana kademelerinde bağlı olmalıdır.
Deney maddesinde başka şekilde belirtilmedikçe deneyde, yalıtımdan başka bütün karakteristikler için beyan
şartları esastır.
Deneylerde kullanılan bütün ölçme sistemleri ISO 9001’de verilen kurallara göre belgelendirilmiş, izlenebilir
doğruluğa sahip olmalı ve periyodik kalibrasyonları yapılmış olmalıdır.
Ölçme sistemlerinin doğruluğu ve doğrulanması hakkında özel kurallar IEC 60060 serisinde ve IEC 600768’de açıklanmıştır.
Deney sonuçlarının referans sıcaklığa göre düzeltilmesi gerektiğinde;
a) Kuru tip transformatörler için referans sıcaklık, IEC 60076-11’deki deneylere yönelik genel kurallara göre
olmalı,
b) Beyan ortalama sargı sıcaklık artışı, OF veya ON durumunda 65 K’e, OD durumunda 70 K’e eşit veya bu
değerlerden daha düşük olan, sıvıya daldırılmış transformatörler için:
1) Referans sıcaklık 75 °C,
2) Müşterinin isteği halinde referans sıcaklık, beyan ortalama sargı sıcaklık artışına 20 °C ilave
edildiğinde elde edilen değer ile beyan ortalama sargı sıcaklık artışına dış soğutma ortamının yıllık
ortalama sıcaklığı ilave edildiğinde elde edilen değerden hangisi yüksek ise o değere eşit,
c) Beyan ortalama sargı sıcaklık artışı b)’de verilenin dışında olan sıvıya daldırılmış transformatörler için
referans sıcaklık, beyan ortalama sargı sıcaklık artışına 20 °C ilave edildiğinde elde edilen değer ile
beyan ortalama sargı sıcaklık artışına dış soğutma ortamının yıllık ortalama sıcaklığı ilave edildiğinde
elde edilen değerden hangisi yüksek ise o değere eşit
olmalıdır.
Bir alıcı a) ve c) kategorilerindeki transformatörler ile b) kategorisindeki transformatörlerin (farklı yalıtım
sistemleri ve farklı ortalama sargı sıcaklık artışları olan) kayıpları arasında bir karşılaştırma yapılmasına
ihtiyaç duyarsa; bu durumda referans sıcaklığın yukarıdaki b) bendinin 2. alt bendine göre belirlenmesi
gerekir. Alıcı böyle bir karşılaştırma yapılmasını isterse, bunu teklif talebinde belirtmelidir.
42
ICS 29.180
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
Not 1 – Mevcut tasarımlar için, alternatif referans sıcaklıklardaki kayıplar arasındaki dönüşüm hesaplama
yoluyla yapılır. Sıcaklık artışı deneyi dâhil hiçbir tip deneyinin, yalnızca referans sıcak değişikliğinin
bir sonucu olarak tekrar edilmesi öngörülmemiştir.
Not 2 – 20 °C’tan önemli miktarda farklı olan yıllık ortalama dış soğutma ortamı sıcaklıkları için, işletmede
ortaya çıkan gerçek kayıplar referans sıcaklıkta elde edilen kayıplardan farklı olabilir. İşletmede
ortaya çıkan gerçek kayıplar hem yüke hem de sıcaklık profiline bağlı olacaktır.
Sıvıya daldırılmış transformatörler, işletmede kullanılanla aynı tip ve özelliğe sahip sıvı ile deneye tabi
tutulmalıdır.
Not 3 – Buradaki amaç, deney sonuçlarının, transformatörün işletmedeki performansını tam olarak
yansıtacağı bir sıvı ile deneye tabi tutulmasıdır.
Tüm ölçmeler ve şebeke frekanslı besleme gerektiren deneyler, transformatörün anma frekansının % 1’i
içinde kalan besleme frekansı ile yapılmalıdır. Besleme geriliminin dalga şekli, toplam harmonik içeriği % 5’i
aşmayacak biçimde olmalıdır. Bu şartın karşılanmadığı durumda dalga biçiminin, ölçülen parametre
üzerindeki etkisi imalatçı tarafından değerlendirilmeli ve alıcının onayına sunulmalıdır. Kayıp ölçümleri
besleme geriliminde Madde 11.5’te izin verilenin dışındaki harmonikleri hesaba katmak için aşağıya
düzeltilmemelidir. Üç fazlı bir besleme kaynağı kullanıldığında, besleme gerilimi simetrik olmalıdır. Deney
altındaki her bir faz sargısının uçlarındaki azami gerilim, asgari gerilimden %3’ten fazla farklı olmamalıdır.
İmalatçının, beyan frekansında deney veya ölçme yapma hususunda herhangi bir yetersizliği teklif
aşamasında imalatçı tarafından belirtilmeli ve uygun dönüşüm faktörleri üzerinde mutabakat sağlanmalıdır.
Aşağıdaki deney listesi, herhangi özel bir sırada değildir. Alıcı deneylerin belirli bir sırada yapılmasını isterse,
bu sıra teklif talebine dâhil edilmelidir.
11.1.2 Rutin deneyler
11.1.2.1 Tüm transformatörler için rutin deneyler
a) Sargı direncinin ölçülmesi (Madde 11.2),
b) Gerilim çevirme oranının ölçülmesi ve faz farkının kontrolü (Madde 11.3),
c) Kısa devre empedansının ve yükte kaybın ölçülmesi (Madde 11.4),
d) Yüksüz kaybın ve akımın ölçülmesi (Madde 11.5),
e) Dielektrik rutin deneyleri (IEC 60076-3),
f)
Varsa yük altında kademe değiştiriciler üzerindeki deneyler (Madde 11.7),
g) Sıvıya daldırılmış transformatörler için basınç altında sızıntı deneyi (sızdırmazlık deneyi) (Madde 11.8),
h) Gaz doldurulan transformatörlere ait tanklar için sızdırmazlık deneyleri ve basınç deneyleri (60076-15’e
başvurulmalıdır),
i)
Dâhili akım transformatörlerinin çevirme oranı ve polarite kontrolü,
j)
Çekirdeği veya gövdesi yalıtımlı sıvıya daldırılmış transformatörler için çekirdek veya gövde yalıtımının
kontrolü (Madde 11.12).
11.1.2.2
Um > 72,5 kV olan transformatörler için ilave rutin deneyler
a) Sargılar arasındaki ve sargılar ile toprak arasındaki kapasitansların belirlenmesi.
b) Her bir sargı ile toprak arasındaki ve sargılar arasındaki d.a. yalıtım direncinin ölçülmesi.
c) Yalıtım sistemi kapasitanslarının kayıp faktörünün (tan δ) ölçülmesi.
d) Geçiş anahtarı (diverter switch) bölmesi hariç her bir ayrı yağ bölmesinden kaynaklanan dielektrik sıvı
içinde çözünmüş gazların ölçülmesi.
e) Beyan geriliminin % 90’ında ve % 110’unda yüksüz durumdaki kaybın ve akımın ölçülmesi (Madde 11.5).
43
ICS 29.180
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
11.1.3 Tip deneyleri
a) Sıcaklık artışı tip deneyi (IEC 60076-2).
b) Dielektrik tip deneyleri (IEC 60076-3).
c) Garanti edilen bir ses seviyesi belirtilmiş olan her bir soğutma yöntemi için ses seviyesinin belirlenmesi
(IEC 60076-10).
d) Fan ve sıvı pompa motorları tarafından çekilen gücün ölçülmesi.
e) Beyan geriliminin % 90’ında ve % 110’unda yüksüz durumdaki kaybın ve akımın ölçülmesi.
11.1.4 Özel deneyler
a) Özel dielektrik deneyleri (IEC 60076-3).
b) Sargının en sıcak noktasındaki sıcaklık artışı ölçmeleri.
c) Sargılar ile toprak arasındaki ve sargılar arasındaki kapasitansların belirlenmesi.
d) Yalıtım sistemi kapasitanslarının kayıp faktörünün ölçülmesi (tan δ).
e) Geçici rejim gerilim aktarma karakteristiklerinin belirlenmesi (IEC 60076-3:2000 Ek B).
f)
Üç fazlı transformatörlerde sıfır bileşen empedansının/empedanslarının ölçülmesi (Madde 11.6).
g) Kısa devre dayanımı deneyi (IEC 60076-5).
h) Her bir sargı ile toprak arasındaki ve sargılar arasındaki d.a. yalıtım direncinin ölçülmesi.
i)
Sıvıya daldırılmış transformatörlerde vakum altında şekil değişikliği deneyi (Madde 11.9).
j)
Sıvı dalmış transformatörlerde basınç altında şekil değişikliği deneyi (Madde 11.10).
k) Sıvıya daldırılmış transformatörlerde sahada yapılan vakum altında sızdırmazlık deneyi (Madde 11.11)
l)
Frekans tepkisinin ölçülmesi (Frekans Tepki Analizi veya FRA). Deney işlemi hakkında imalatçı ile alıcı
arasında anlaşma sağlanmalıdır.
m) Dış kaplamanın kontrol edilmesi (ISO 2178 ve ISO 2409 ya da belirtildiği gibi).
n) Dielektrik sıvı içindeki çözünmüş gazların ölçülmesi.
o) Tankın, nakliyeye uygunluk yönünden değerlendirilmesi (müşterinin belirlediği özelliklere) veya mekanik
deneyi
p) Nakliye için düzenlenen transformatör ağırlığının belirlenmesi. 1,6 MVA’ya kadar olan transformatörlerde
ölçmeyle, daha büyük güçteki transformatörlerde imalatçı ile alıcı arasında varılan anlaşmaya göre
ölçme veya hesaplama yoluyla.
Kuru tipi, kendinden korumalı veya diğer gruplar gibi özel transformatörlere özgü dokümanlarda
transformatörlere yönelik başka deneyler tarif edilebilir.
Deney yöntemleri bu standardda belirtilmemişse veya sözleşmede yukarıda verilenlerden başka deneyler
belirtilmişse, bu tür deneylerin yöntemleri anlaşmaya tabidir.
11.2 Sargı direncinin ölçülmesi
11.2.1 Genel
Her bir sargının direnci, ölçümün yapıldığı bağlantı uçları ve sargıların sıcaklığı kaydedilmelidir. Ölçme için
doğru akım kullanılmalıdır.
Bütün direnç ölçmelerinde, kendi kendine endüksiyon tesirlerinin en aza indirilmesine dikkat edilmelidir.
11.2.2 Kuru tip transformatörler
Ölçmeden önce, dış soğutma ortamı sıcaklığı, en az 3 saat boyunca 3 °C’tan daha fazla değişmemiş olmalı
ve dâhili sıcaklık algılayıcıları ile ölçülen transformatörün sargı sıcaklıklarının tamamı, dış soğutma ortamı
sıcaklığına göre 2 °C’tan daha fazla farklı olmamalıdır.
44
ICS 29.180
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
Sargı direnci ve sargı sıcaklığı aynı anda ölçülmelidir. Sargı sıcaklığı, sıcaklığı temsil edecek konumlarda
tercihen sargı grubu içinde örneğin yüksek gerilim ile alçak gerilim sargılarının arasındaki bir kanal içine
yerleştirilmiş algılayıcılar ile ölçülmelidir.
11.2.3 Sıvıya daldırılmış tip transformatörler
Transformatör sargıları gerilimle beslenmeksizin sıvı içinde en az 3 saat bırakılmalı, sonra sıvının ortalama
sıcaklığı tayin edilmeli ve sargı sıcaklığının ortalama sıvı sıcaklığına eşit olduğu kabul edilmelidir. Sıvının üst
ve alt seviyelerindeki sıcaklıkların ortalaması, ortalama sıvı sıcaklığı olarak alınır.
Sıcaklık artışının tayini amacıyla yapılan soğuk direnç ölçmesinde ortalama sargı sıcaklığının doğru olarak
tayini için özel çaba gösterilmelidir. Bu sebeple sıvının üst ve alt seviyeleri arasındaki sıcaklık farkı 5 K’i
aşmamalıdır. Bu sonucu daha çabuk elde etmek için, bir pompa aracılığıyla sıvının dolaşımı sağlanabilir.
11.3 Gerilim çevirme oranının ölçülmesi ve faz farkının kontrolü
Gerilim çevirme oranı, her bir kademe için ölçülmelidir. Bir fazlı transformatörlerin polaritesi ve üç fazlı
transformatörlerin bağlantı sembolü kontrol edilmelidir. Gerilim ölçmesi kullanılırsa, her iki sargının gerilimi
aynı anda ölçülmelidir.
11.4 Kısa devre empedansının ve yükte kaybın ölçülmesi
Bir sargı çiftinin kısa devre empedansı ve yükte kayıp, sargılardan birinin bağlantı uçları kısa devre edilmiş,
diğer sargının bağlantı uçlarına gerilim uygulanmış ve bulunabilecek başka sargılar açık devre iken beyan
frekansında ölçülmelidir (deneyde kademe seçimi için bk. Madde 6.5 ve Madde 6.6). Besleme akımının ilgili
beyan akımına (kademe akımı) eşit olması esastır ancak bu değerin % 50'sinden küçük olmamalıdır.
Ölçmeler, sıcaklık artışlarının önemli hatalara yol açmaması için olabildiğince hızlı yapılmalıdır. Sıvının üst ve
alt seviyeleri arasındaki sıcaklık farkı, ortalama sıcaklığı doğru olarak tayin edebilmeye yetecek kadar küçük
olmalıdır. Sıvının üst ve alt seviyeleri arasındaki sıcaklık farkı 5 K’i aşmamalıdır. Bu sonucu daha çabuk elde
etmek için, bir pompa aracılığıyla sıvının dolaşımı sağlanabilir.
Yükte kaybın ölçülen değeri, beyan akımının (kademe akımı) deney akımına oranının karesi ile çarpılmalıdır.
Elde edilen değer daha sonra referans sıcaklığa göre düzeltilmelidir (Madde 11.1). I 2 R kaybı (R, d.a. direnci
olmak üzere) sıcaklıkla doğru orantılı değişirken diğer bütün kayıplar sıcaklıkla ters orantılı olarak değişir.
Sargı direnci Madde 11.2'ye göre ölçülmelidir. Sıcaklığa göre düzeltme işlemi Ek E'de ayrıntılı olarak
verilmiştir.
Kısa devre empedansı, seri olarak bağlanan reaktans ve a.a. direnci şeklinde temsil edilir. Empedans,
reaktansın sabit olduğu ve yükte kayıptan türetilen a.a. direncinin yukarıda açıklandığı gibi değiştiği kabul
edilerek referans sıcaklığa göre düzeltilir.
Kademe aralığı ±%5'i aşmayan kademeli bir sargısı bulunan transformatörlerde kısa devre empedansı, ana
kademede ölçülmelidir.
Ana kademeye göre gerilim değişimi %5’i aşan kademeleri bulunan transformatörlerde empedans değerleri,
ana kademe ve %5’i aşan uç kademe/kademeler için ölçülmelidir. Teklif talebinde başka kademe
konumlarında ölçmeler istenebilir.
Kademe aralığı simetrik değilse, alıcı tarafından belirtilmesi durumunda ölçmeler, orta kademede de
yapılabilir.
Üç sargılı bir transformatörde ölçmeler, üç farklı ikili sargı kombinasyonunda gerçekleştirilir. Empedanslar ve
kayıplar tek tek sargılara paylaştırılarak sonuçlar tekrar hesaplanır (bk. IEC 60076-8). Bu sargıların tamamını
içeren belirtilen yükleme durumlarına ait toplam kayıplar, bu yükleme durumlarına uygun olarak tayin edilir.
Not 1 - Aynı beyan gücüne ve beyan gerilimine ve primere nazaran eşit empedansa sahip iki sekonder
sargısı bulunan transformatörlerde (bazen iki sekonderli transformatör olarak da anılır), her iki
sekonder sargının aynı anda kısa devre edilerek yapılacak ilave bir deney ile simetrik yükleme
durumunun incelenmesi konusunda anlaşmaya varılabilir.
Not 2 - Büyük bir transformatör üzerinde yapılan yükte kayıp ölçmesi, düşük güç faktörü ve çoğu kez büyük
deney akımlarından dolayı çok fazla dikkat gösterilmesini ve iyi ölçme cihazlarının kullanılmasını
gerektirir. Varsa tüm hatalar ve harici devre kayıpları asgari seviyeye indirilmelidir. Ölçü
45
ICS 29.180
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
transformatörünün hataları ve deney bağlantılarının direnci, belirgin biçimde ihmal edilebilir
değerlerde olmadıkça, bunlar için düzeltme yapılmalıdır (bk. IEC 60076-8).
11.5 Yüksüz kaybın ve akımın ölçülmesi
Yüksüz kayıp ve yüksüz akım, deney ana kademede yapılıyorsa beyan gerilimine, başka bir kademede
yapılıyorsa ilgili kademe gerilimine karşılık gelen gerilimde ve beyan frekansında sargılardan birisi üzerinde
ölçülmelidir. Geriye kalan sargı ya da sargılar açık devre olarak bırakılmalı ve varsa açık üçgen bağlanabilen
sargılar kapalı üçgen durumuna getirilmelidir. Madde 11.1.2 ve Madde 11.1.3’te gösterilen durumlarda
ölçmeler beyan geriliminin (veya ilgili kademe geriliminin) %90’ında ve %110’unda da yapılmalıdır.
Transformatör, yaklaşık olarak fabrika ortam sıcaklığında olmalıdır.
Üç fazlı bir transformatörde, sargının seçimi ve deney güç kaynağına bağlantısı, üç fazın uçlarında
olabildiğince simetrik ve sinüs biçimli gerilimler sağlamak üzere yapılmalıdır.
Deney gerilimi, gerilimin ortalama değerine duyarlı ancak aynı ortalama değere sahip sinüs biçimli bir
dalganın etkin gerilimi okunacak şekilde ölçeklendirilmiş bir voltmetre kullanılarak ayarlanmalıdır. Bu
voltmetrede okunan değer U’ ile gösterilir.
Aynı zamanda, bu ortalama değer voltmetresine gerilimin etkin değerine duyarlı bir voltmetre paralel olarak
bağlanmalı ve bu voltmetrenin gösterdiği U gerilim değeri kaydedilmelidir.
Üç fazlı bir transformatör deneye tabi tutulduğunda, gerilimler, üçgen bağlı sargı enerjilendiriliyorsa hat
bağlantı uçları arasında ve YN veya ZN bağlı sargı enerjilendiriliyorsa faz ile nötr bağlantı uçları arasında
ölçülmelidir.
Fazlar arası gerilimler, faz ile toprak arasında yapılan ölçmelerden hesaplanabilir ancak faz-nötr gerilimleri
fazlar arası ölçmelerinden hesaplanmamalıdır.
Okunan U ' ve U değerleri arasındaki fark %3’ten büyük değilse, deney geriliminin dalga biçimi yeterlidir.
Voltmetreden okunan değerler arasındaki fark %3’ten daha büyük ise deneyin geçerliliği anlaşmaya tabidir.
Bu ölçme garantiye konu olmadıkça beyan gerilimden daha yüksek değerdeki daha büyük bir fark kabul
edilebilir.
Not 1 – Deneyde kullanılan gerilimi kaynağının doğruluğu için en elverişsiz yükleme şartlarının genellikle
büyük güçlü bir fazlı transformatörler tarafından meydana getirildiği bilinir.
Ölçülen yüksüz kayıp Pm olmak üzere düzeltilmiş yüksüz kayıp aşağıdaki gibi hesaplanır:
Po = Pm (1 + d)
Burada;
d
U 'U
(genellikle negatif)
U'
olarak alınır.
Yüksüz akımın etkin değeri, kaybın ölçüldüğü anda ölçülmelidir. Üç fazlı bir transformatörde, üç fazda
okunan değerlerin ortalaması alınır.
Yüksüz kayıplar, herhangi bir sıcaklık etkisine göre düzeltilmemelidir.
Not 2 – Tüm deneylerin sıralaması yapılırken yüksüz deneyin yerinin kararlaştırılmasında, genelde, darbe
deneylerinden ve/veya direnç ölçmelerinden önce yapılan yüksüz kayıp ölçmelerinin, çekirdeğin
önceden mıknatıslanmamış olduğu varsayılarak işletmedeki uzun süreli ortalama kayıp seviyesini
temsil edeceği göz önünde bulundurulmalıdır. Bunun anlamı, yüksüz deneylerin direnç
ölçmelerinden ve/veya yıldırım darbe deneylerinden sonra gerçekleştirilmesi durumunda yüksüz
deney gerçekleştirilmeden önce aşırı uyartımla transformatör çekirdeğinin mıknatıslanmasının
giderilmesi gerektiğidir.
46
ICS 29.180
11.6 Üç fazlı
ölçülmesi
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
transformatörlerde
sıfır
bileşen
empedansının/empedanslarının
Sıfır bileşen empedansı beyan frekansında, yıldız veya zikzak bağlı bir sargının birbirine bağlanan hat
bağlantı uçları ile nötr bağlantı ucu arasında ölçülür. Bu değer, U deney gerilimi ve I deney akımı olmak
üzere, her faz için ohm cinsinden
Faza ait
3U
formülüyle ifade edilir.
I
I
deney akımı deney raporunda belirtilmelidir.
3
Nötr bağlantısının akım taşıma kapasitesinin bu bağlantıdan geçecek akıma uygun olduğu kontrol
edilmelidir.
Transformatörde üçgen bağlı ilâve bir sargı bulunması durumunda deney akımının değeri, uygulama süresi
göz önüne alınarak, üçgen bağlı sargıdaki akımın aşırı olmamasını sağlayacak şekilde olmalıdır.
Üçgen sargısız yıldız-yıldız bağlı bir transformatörde olduğu gibi sıfır bileşenli sistemde, amper sarımı
dengeleyen sargı bulunmuyorsa uygulanan gerilim normal işletmedeki faz nötr gerilimini aşmamalıdır.
Nötrdeki akım ve uygulama süresi, metal yapı bölümlerinde meydana gelecek aşırı sıcaklıklardan sakınmak
için sınırlandırılmalıdır.
Nötr bağlantı ucu bulunan yıldız bağlanmış birden fazla sargıya sahip olan transformatörlerde sıfır bileşen
empedansı bağlantıya göre değişir (bk. Madde 3.7.3) ve yapılacak deneyler imalatçı ile alıcı arasında
önceden anlaşmaya tabidir.
Oto-transformatörler ve yıldız-yıldız bağlı transformatörlerde yapılacak birkaç deney kombinasyonu vardır:
−
AG tarafı açık devre iken YG tarafında,
−
AG tarafı kısa devre iken YG tarafında,
−
YG tarafı açık devre iken AG tarafında,
−
YG tarafı kısa devre iken AG tarafında.
Yıldız-üçgen bağlı transformatörlerde sıfır bileşen empedansı yalnızca yıldız bağlı tarafta ölçülür.
Toprağa kalıcı olarak bağlanması amaçlanan bir nötr bağlantı ucu bulunan oto-transformatörler, iki adet
yıldız bağlı sargısı olan normal transformatörler gibi işlem görmelidir. Böylece, seri sargı ve ortak sargı
birlikte bir ölçme devresi teşkil eder ve ortak sargı tek başına diğer devreyi oluşturur. Ölçmeler, alçak gerilim
tarafı ve yüksek gerilim tarafı için beyan edilen akımlar arasındaki farkı aşmayan bir akımla yapılır.
Not 1 - Amper sarımı dengeleyen sargının bulunmadığı durumlarda, gerilim ile akım arasındaki bağıntı genel
olarak doğrusal değildir. Bu durumda, farklı akım değerlerinde birkaç ölçme faydalı bilgi sağlayabilir.
Not 2 - Sıfır bileşen empedansı sargıların ve manyetik bölümlerin fizikî tertibine bağlıdır. Bu sebeple farklı
sargılar üzerindeki ölçmeler kabul edilmeyebilir. Özellikle zikzak sargılı bir transformatörde, birlikte
bağlanan hat bağlantı uçları ile nötr arasında ölçülen sıfır bileşen empedansı, üç fazlı simetrik bir
gerilim uygulandığında ve hat bağlantı uçlarından biri nötre bağlandığında elde edilene göre farklı bir
değerde olabilir.
Not 3 - Açık ve kapalı üçgen olabilecek şekilde bir köşesi iki bağlantı ucuyla dışarıya çıkarılan üçgen sargısı
bulunan transformatörler için ilave bir sıfır bileşen empedansı deneyi gerekebilir.
Not 4 - Daha fazla rehberlik bilgisi IEC 60076-8’de verilmiştir.
11.7 Yükte kademe değiştiriciler üzerindeki deneyler - Çalışma deneyi
Aşağıdaki işlem dizisi, transformatöre tam olarak monte edilmiş kademe değiştiricisi kullanılarak hata
oluşmaksızın gerçekleştirilmelidir:
47
ICS 29.180
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
a) Enerjilendirilmemiş transformatörle sekiz tam çalışma çevrimi (bir çalışma çevrimi, kademenin, kademe
aralığının bir ucundan diğerine gitmesi ve tekrar geri gelmesidir),
b) Enerjilendirilmemiş transformatörle ve beyan değerinin % 85'ine azaltılmış yardımcı gerilimle bir tam
çalışma çevrimi,
c) Beyan geriliminde ve frekansında enerjilendirilmiş transformatör ile yüksüz durumda bir tam çalışma
çevrimi,
d) Bir sargı kısa devre edilmiş durumda ve kademeli sargısı uygulanabildiği kadarıyla beyan akımında iken
aynı doğrultuda veya ters yönde kademe ucu seçicinin çalıştığı yerden ya da orta kademeden itibaren
her iki taraftaki iki kademe adımı arasında 10 kademe değiştirme çalışma çevrimi (diğer bir ifadeyle
kademe değiştirici kademe ucu seçici konumundan 20 kez geçecek).
11.8 Sıvıya daldırılmış
(sızdırmazlık deneyi)
transformatörler
için
basınç
altında
sızıntı
deneyi
Transformatör imalatçısı transformatör tankının işlemedeyken sızıntı yapmayacağını kanıtlamak için
anlaşmaya varılmış bir deney gerçekleştirmelidir. Hiçbir anlaşma yoksa normal sıvı basıncının en az 30 kPa
üzerinde bir basınç uygulanmalı ve bu basınç 20 MVA veya 72,5 kV’tan büyük beyan değerli transformatörler
için 24 saat süreyle, daha düşük beyan güçlü ve gerilimli transformatörler için 8 saat süreyle muhafaza
edilmelidir. Tipik olarak bu basınç genleşme tankına, bir sıvı sütunu ya da gaz basıncı kullanarak uygulanır.
Daha sonra sızıntı olup olmadığını belirlemek için transformatörün tümü gözle muayene edilmelidir. Sıvı
genleşmesi için özellikle esnek olacak şekilde (oluklu) tasarımlanan tanklar için, sızıntı ve ömür deneyleri
konusunda mutabakat sağlanması gerekir.
11.9 Sıvıya daldırılmış transformatörlerde vakum altında şekil değişikliği deneyi
Bu deney, sahada tanklarına vakum uygulanmak üzere tasarımlanan transformatörler için geçerlidir.
Bu transformatörler genellikle sıvısı olmadan nakledilir.
Belirtildiğinde, tankın vakum tatbik edildiği durumdaki şekil değişikliği ve vakumun kaldırıldığı durumdaki
kalıcı şekil değişikliği ölçülmelidir.
Deney, transformatörün ilgili tüm hususlar bakımından tam olduğu durumda ve sahada vakum uygulamasını
gerektiren tüm bölmeleri üzerinde gerçekleştirilmelidir.
Vakum uygulanmadan önce, transformatörden bağımsız olarak deney odasının yapısı veya zeminine sabit
biçimde tespit edilmiş uygun bir referans ölçme noktası, vakum altında tank üzerinde azami şekil
değişikliğinin beklendiği noktaya mümkün olduğunca yakın olacak şekilde yerleştirilmelidir. Referans
noktasından tank duvarına olan mesafe, tank duvarına yaklaşık olarak dik doğrultuda ölçülmeli ve
kaydedilmelidir.
Saha çalışması için gerekli seviyeye kadar vakum uygulanmasından sonra, referans noktasından tank
duvarına olan mesafe, tank duvarına yaklaşık olarak dik doğrultuda tekrar ölçülmelidir. Vakum altındaki şekil
değişikliği bu ölçme ile birinci ölçme arasındaki farktır.
Daha sonra vakum kaldırılmalı ve referans noktasından tank duvarına olan mesafe, tank duvarına yaklaşık
olarak dik doğrultuda üçüncü kez ölçülmelidir. Kalıcı şekil değişikliği bu ölçme ve birinci ölçme arasındaki
farktır.
Alternatif eşdeğer ölçme yöntemleri kullanılabilir ve tankın deney sırasındaki hareketini telafi etmek için
transformatörün zıt tarafında ilave ölçmeler gerekli olabilir.
Normalde vakum altında beklenen şekil değişikliği ve kalıcı şekil değişikliği, deneyden önce imalatçı
tarafından hesaplanmalı ve beyan edilmelidir. Alternatif olarak aşağıdaki tipik değerler kullanılmalıdır:
a) 20 MVA ve 100 MVA arasında orta büyüklükteki transformatörler:
 Vakum kaldırıldıktan sonra kalıcı şekil değişikliği: 1 mm,
b) 100 MVA üzerindeki büyük güç transformatörleri (düz tank duvarlı):
 Vakum kaldırıldıktan sonra kalıcı şekil değişikliği: 5 mm.
48
ICS 29.180
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
Beklenen değerler aşılırsa, deney, tank boyutlarının kararlılığa ulaşıp ulaşmadığını görmek için
tekrarlanmalıdır. Tank boyutları kararlı değilse, tanka ek sertleştirme takviyesi gibi iyileştirici işlem
yapılmalıdır.
11.10 Sıvıya daldırılmış transformatörler için basınç altında şekil değişikliği deneyi
Belirtilmesi halinde, basınç uygulandığında tankta meydana gelen şekil değişikliği ile basınç serbest
bırakıldığında tankta ortaya çıkan kalıcı şekil değişikliği ölçülmelidir. Sıvı genleşmesi için özel olarak esnek
olacak şekilde (oluklu) tasarımlanan tanklarda bu test uygulanmaz.
Deney, transformatörün ilgili tüm hususlar bakımından tam ve sıvıyla dolu olduğu
gerçekleştirilmelidir. Bu deney, sıvı ihtiva eden ayrı bölmelerin tümü üzerinde yapılmalıdır.
durumda
Aksi belirtilmediği takdirde, tank içindeki deney basıncı, normal çalışma basıncının 35 kPa üzerinde
olmalıdır. Transformatör basınç tahliye düzenleri ile donatılmış ise, deney sırasında uygulanan basınç,
basınç tahliye düzenini çalıştırmak için gerekli olan basıncın en az 10 kPa üzerinde olmalıdır. Bu nedenle
basınç tahliye düzenlerinin bu deney sırasında iptal edilmesi gerekir.
Not –
Belirtilen aşırı basınç bir sıvı sütununun yüksekliği ayarlanarak kolaylıkla uygulanabilir (örneğin, bir
vince bağlanan ayrı bir mahfaza kabının kaldırılmasıyla).
Basınç uygulanmadan önce, tank normal çalışmadaki sıvı seviyesinde iken, transformatörden bağımsız
olarak deney odasının yapısı veya zeminine sabit biçimde tespit edilmiş uygun bir referans ölçme noktası,
basınç altında tank üzerinde azami şekil değişikliğinin beklendiği noktaya mümkün olduğunca yakın olacak
şekilde beklenen şekil değişikliği de dikkate alınarak belirlenmelidir. Referans noktasından tank duvarına
olan mesafe, tank duvarına yaklaşık olarak dik doğrultuda ölçülmeli ve kaydedilmelidir.
İlave basınç uygulamasını takiben, referans noktasından tank duvarına olan mesafe, tank duvarına yaklaşık
olarak dik doğrultuda tekrar ölçülmelidir. Basınç altındaki şekil değişikliği bu ölçme ile birinci ölçme
arasındaki farktır.
Alternatif eşdeğer ölçme yöntemleri kullanılabilir ve tankın deney sırasındaki hareketini telafi etmek için
transformatörün zıt tarafında ilave ölçmeler gerekli olabilir.
Daha sonra basınç başlangıçta var olan düzeyine geri düşürülmeli ve referans noktasından tank duvarına
olan mesafe, tank duvarına yaklaşık olarak dik doğrultuda üçüncü kez ölçülmelidir. Kalıcı şekil değişikliği bu
ölçme ve birinci ölçme arasındaki farktır.
Normalde basınç altında beklenen şekil değişikliği ve kalıcı şekil değişikliği, deneyden önce imalatçı
tarafından hesaplanmalı ve beyan edilmelidir. Alternatif olarak aşağıdaki tipik değerler kullanılmalıdır:
a) 20 MVA ve 100 MVA arasında orta büyüklükteki transformatörler:
 Aşırı basınçtan sonra kalıcı şekil değişikliği: 1 mm,
b) 100 MVA üzerindeki büyük güç transformatörleri (düz tank duvarlı):
 Aşırı basınçtan sonra kalıcı şekil değişikliği: 5 mm.
Beklenen değerler aşılırsa, deney, tank boyutlarının kararlılığa ulaşıp ulaşmadığını görmek için
tekrarlanmalıdır. Tank boyutları kararlı değilse, tanka ek sertleştirme takviyesi gibi iyileştirici işlem
yapılmalıdır.
11.11 Sıvıya daldırılmış transformatörler için sahada yapılan vakum altında
sızdırmazlık deneyi
Bu deney, sahada tanklarına vakum uygulanmak üzere tasarımlanan ve sıvısız olarak nakledilen
transformatörlere uygulanır. Sahada kurulumu takiben ancak sıvı doldurulmadan önce, doldurma veya diğer
saha işlemleri için hava girişine izin vermeksizin bir vakum oluşturmak amacıyla vakum uygulaması
gerektiren bir transformatörün yeteneği aşağıdaki gibi gösterilmelidir:
Saha işlemi için gereken en yüksek seviyeye kadar bir vakum, iki saatlik bir süre boyunca veya kararlı bir
vakum seviyesi elde edilene kadar uygulanmalıdır. Sonra vakum pompası durdurulmalı ve transformatör
sızdırmaz biçimde kapatılmalıdır.
49
ICS 29.180
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
Daha sonra transformatör içindeki vakum, uygun bir vakum göstergesi kullanılarak vakum değişim hızının
sabitlendiği gözleninceye kadar izlenmelidir. En az 30 dakikalık bir periyot boyunca ölçülen basınç artışı,
saat başına 0,2 kPa’dan düşük olmalıdır.
11.12 Çekirdek ve gövde yalıtımının kontrolü
Bu deney çekirdek ile gövdeyi ve/veya gövde ile tankı ayıran yalıtım içeren sıvıya daldırılmış tüm
transformatörlerde yapılmalıdır.
Transformatör sıvı ile doldurulduğunda, çekirdek ve gövdenin toprak bağlantıları erişilebilir olmayan
transformatörlerde yalıtım, aktif kısım tankın içine yerleştirilmeden önce, delinme olmaksızın 1 dakika süreyle
500 V d.a.’da deneye tabi tutulmalıdır.
Transformatör sıvı ile doldurulduğunda, çekirdek ve gövdenin toprak bağlantıları erişilebilir olan
transformatörlerde yalıtım, transformatör sıvı ile doldurulduktan sonra, delinme olmaksızın 1 dakika süreyle
2.500 V d.a.’da deneye tabi tutulmalıdır.
12 Elektromanyetik uyumluluk (EMU)
Güç transformatörleri elektromanyetik bozulmanın yayılması ve elektromanyetik bozulmalara karşı bağışıklık
bakımlarından pasif elemanlar olarak kabul edilmelidir.
Not 1 – Bazı yardımcı donanımlar elektromanyetik girişime duyarlı olabilir.
Not 2 – Pasif elemanlar, elektromanyetik bozulmalar meydana getirme eğiliminde değildir ve bunların
performansının böyle bozulmalar tarafından etkilenme ihtimali yoktur.
13 Yüksek frekanslı anahtarlama geçici rejimleri
Hafif yüklenmiş ve/veya düşük güç faktörlü (endüktif yüklü) transformatörlerin vakumlu ve SF 6 gazlı
kesicilerle anahtarlanması, transformatörleri MHz seviyesine varan frekanslardaki potansiyel olarak hasar
verici geçici rejim gerilimlerine ve transformatörün darbe dayanımını aşan gerilimlere maruz bırakabilir.
Hafifletme tedbirleri, transformatörden bağımsız olan, anahtarların içinde yer alan ön eklemeli dirençler,
direnç-kondansatör tamponları yoluyla sönümlemeyi ya da yük altında anahtarlamayı arttıracak vasıtaları
içerebilir. Alıcı tarafından belirtilmişse imalatçı, tabii rezonans frekanslarının ve/veya transformatörün yüksek
frekans modeli parametrelerinin ayrıntılarını sağlamalıdır.
Not –
50
Daha fazla bilgi “Transformatör, anahtarlama düzeni ve sistem etkileşimi tarafından oluşturulan
anahtarlama geçici rejimlerinin oluşumu ve hafifletilmesini açıklama rehberi” adındaki IEEE
C57.142’de mevcuttur.
ICS 29.180
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
Ek A
(Bilgi için)
Teklif talebinde ve siparişte verilmesi gereken bilgilere ait kontrol listesi
A.1 Beyan değerleri ve genel bilgiler
A.1.1 Normal bilgiler
Aşağıdaki bilgiler tüm durumlarda verilmelidir.
a)
Transformatörün uyumlu olması gereken özel şartnameler.
b)
Transformatörün tipi (örnek olarak ayrı sargılı transformatör, oto-transformatör veya seri transformatör
gibi).
c)
Bir fazlı ya da üç fazlı ünite.
d)
Şebekenin faz sayısı.
e)
Frekans.
f)
Kuru tip ya da sıvıya daldırılmış tip. Sıvıya daldırılmış tip ise mineral yağlı (doğal yalıtkan sıvılı) ya da
sentetik yalıtkan sıvılı olup olmadığı. Kuru tip ise koruma derecesi (bk. IEC 60529).
g)
Bina içi ya da bina dışı tip.
h)
Soğutma tipi.
i)
Her bir sargı için beyan gücü ve ±%5’i aşan basamak aralığı için belirtilen azami akım kademesi
(uygulanabilirse).
Transformatör için alternatif soğutma yöntemleri belirtilmiş ise bunların karşılığı olan düşük güç
değerleri, beyan gücü (en etkili soğutmaya göre verilen) ile birlikte verilmelidir.
j)
Her bir sargı için beyan gerilimi.
k)
Kademeli bir transformatör için (bk. Madde 6.4):
–
Enerjisiz durumda ya da yükte kademe değiştirici istenip istenmediği,
–
İkiden fazla sargısı olan bir transformatörde belirli iki sargı arasındaki sarım oranının
sabitlenmesine yönelik herhangi bir kural,
–
Herhangi bir kademe veya kademe aralığının, düşük güç kademesi/kademeleri olup olamayacağı,
–
Kademe adımlarının sayısı ve kademe adımının büyüklüğü veya kademe aralığı,
ile birlikte ya:
– Hangi sargının kademeli olacağı,
– Kademe aralığı ±%5’ten fazla ise gerilim değişiminin tipi ve azami akım kademesinin yeri
(uygulanabilirse),
ya da:
– Güç akış yönü (iki yönde birden olabilir),
– Beyan kademe gerilimini tanımlamak maksadıyla hangi gerilimin değişmesi gerektiği,
– Tam yük asgari güç faktörü.
l)
Her bir sargının hat ve nötr bağlantı uçları için donamına ait en yüksek gerilim (Um) (yalıtıma göre, bk.
IEC 60076-3).
m) Şebeke topraklama yöntemi (her bir sargı için).
n)
Her bir sargının hat ve nötr bağlantı uçları için yalıtım seviyesi ve dielektrik deney seviyeleri (bk. IEC
60076-3).
51
ICS 29.180
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
o)
Her bir sargı için bağlantı sembolü ve nötr bağlantı ucu kuralları.
p)
Tesis, montaj, nakliye ve indirip bindirme ile ilgili her hangi bir özel durum. Boyutlar ve kütleye ilişkin
sınırlamalar.
q)
Yardımcı besleme geriliminin ayrıntıları (vantilatörler, pompalar, kademe değiştiriciler, alârmlar vb. için).
r)
Gerekli bağlama parçalarının ne olduğu ve ölçü aletleri, işaret plâkaları, sıvı seviye göstergeleri vb.
okunabilir olması gereken tarafı belirten bir gösterim.
s)
Sıvı koruma sisteminin tipi.
t)
Çok sargılı transformatörler için gerekli güç yükleme kombinasyonları (gerektiğinde, özellikle çok sargılı
oto-transformatörlerde aktif ve reaktif çıkış güçleri ayrı ayrı belirtilerek).
u)
Garanti edilen azami sıcaklık artışı bilgileri.
v)
Olağandışı hizmet şartları (bk. Madde 4 ve Madde 5.5).
w)
Bağlantı uçlarının tipi ve düzenlemesine ait ayrıntılar (örneğin, hava geçiş izolatörleri veya kablo kutusu
veya gaz izoleli bara).
x)
Çekirdek ve gövde bağlantılarının harici topraklama için dışarıya çıkartılıp çıkartılmayacağı.
A.1.2 Özel bilgiler
Aşağıdaki ilave bilgilerden alıcı tarafından gereksinim duyulanı verilmelidir.
a)
Yıldırım darbe gerilimi deneyinin istenip istenmediği ve bu deneyin kesik dalga deneylerini içerip
içermeyeceği (bk. IEC 60076-3),
b)
Dengeleme sargısının gerekli olup olmadığı ve gerekli ise topraklama yöntemi,
c)
Kısa devre empedansı veya empedans aralığı (bk. Ek C). Çok sargılı transformatörlerde, sargı çiftlerine
mahsus belirtilen empedanslar (değerler yüzde olarak verilmiş ise ilgili referans beyan değerleri ile
birlikte olmalı),
d)
Gerilim çevirme oranlarına ve kısa devre empedanslarına ait toleransların, ya Çizelge 1’de yer aldığı
gibi kabul edildiği veya bu çizelgede verilen değerlerden farklılıklar,
e)
Transformatörün alternatif sargı bağlantıları varsa, bağlantının nasıl değiştirileceği ve fabrikadan
teslimde hangi bağlantının istendiği,
f)
Bağlanacak olan sistemin kısa devre karakteristikleri (kısa devre gücü veya akımı ya da sistem
empedans verileri olarak ifade edilen) ve transformatör tasarımını etkileyen muhtemel sınırlamalar (bk.
IEC 60076-5),
g)
Ses seviyesi kurallarının, garanti hususlarının ve özel ölçmelerin ayrıntıları (bk. IEC 60076-10),
h)
Transformatör tankının, genleşme tankının ve özel bir değer gerekiyorsa soğutma donanımının vakum
dayanımı,
i)
Yukarıda belirtilmeyen ancak alıcı tarafından gerekli görülen herhangi özel deneyler.
j)
Kayıp değerlendirme bilgileri veya azami kayıplar,
k)
Mevcut bir temel üzerine ya da bir binanın içine tesis durumunda herhangi bir fiziksel boyut sınırlaması.
Trafo üzerinde yalıtım mesafeleri ve bağlantı ucu konumlarını etkileyebilecek tesis alanına özgü
kısıtlamalar.
l)
Nakliye için boyut ve ağırlık sınırlamaları. Madde 5.7.4.2'de belirtilenden daha yüksek ise asgari
ivmelenme dayanımı değerleri.
m) Madde 5.7.4 ve Madde 4.2'de açıklanan normal şartlar dışında olan nakliye ve depolama şartları,
n)
Herhangi özel bakım kuralları ya da sınırlamaları.
o)
Doğrudan yapılan kablo bağlantıları için bir ayırma hücresi gerekip gerekmediği,
p)
Durum izlemeye yönelik vasıtaların gerekip gerekmediği (bk. Ek F).
q)
Transformatörün, tasarımında dikkate alınması gereken çevre üzerindeki etkisi ile ilgili herhangi özel
çevresel hususlar (bk. Ek G).
52
ICS 29.180
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
r)
İmalat, tesis, işletme, bakım ve bertaraf ile ilgili olarak transformatörün tasarımında dikkate alınması
gereken özel sağlık ve güvenlik hususları (bk. Ek G).
s)
Aşağıdakiler gibi sıra dışı elektriksel çalışma koşulları:
1) Transformatörün doğrudan ya da anahtarlama düzeni aracılığı ile bir jeneratöre bağlanıp
bağlanmayacağı ve bunun yük atma durumlarına ve herhangi özel yük atma durumlarına maruz
kalıp kalmayacağı.
2) Yük akımı dalga biçiminin çok bozuk olup olmayacağı. Dengesiz üç fazlı yükleme beklenip
beklenmediği. Her iki durumda da ayrıntılar verilecektir.
3) Transformatörün doğrudan ya da kısa uzunlukta bir havai hat ile gaz yalıtımlı anahtarlama düzenine
(GIS) bağlanıp bağlanmayacağı.
4) Transformatörlerin, ark fırını transformatörleri ve cer sistemleri besleme transformatörlerinde olduğu
gibi sıklıkla aşırı akımlara maruz kalıp kalmayacağı.
5) Madde 5.1.4’te kapsananın dışındaki öngörülen düzenli çevrimsel aşırı yüklemenin ayrıntıları
(transformatör yardımcı donanımının beyan değerlerinin belirlenmesine imkân sağlamak için).
6) a.a. sistem gerilimlerinin sinüs biçimli bir dalga şeklinden büyük ölçüde uzaklaşması veya dengesiz
a.a. gerilimleri.
7) Kayda değer yük akımlarının katı hal veya benzeri düzenlerle kontrol edildiği yerlerde ortaya
çıkabilenler gibi normal olmayan harmonik akımlara yol açan yükler. Bu tür harmonik akımlar ek
kayıplara ve normal olmayan ısınmaya sebep olabilir.
8) Çok sargılı transformatörler ve oto-transformatörler ile ilgili belirtilen yükleme durumları (kVA olarak
çıkış güçleri, sargı yük güç faktörleri ve sargı gerilimleri).
9) Beyan geriliminin veya beyan V/Hz değerinin %110’unu aşan uyartım.
10) Normal çalışma veya kumanda kontrol uygulamasının bir parçası olarak planlanan kısa devreler.
11) IEC 60076-5’te verilenlerden farklı sıra dışı kısa devre uygulaması şartları.
12) Yalıtım tasarımında özel dikkat gerektirebilen geçici rejim aşırı gerilimleri, rezonans, anahtarlama
ani darbe gerilimleri vb. dahil olmak üzere sıra dışı gerilim koşulları.
13) Sıra dışı güçlü manyetik alanlar. Solar-manyetik bozulmaların, transformatör nötürlerinde tellürik
akımlara neden olabileceği unutulmamalıdır.
14) Yüksek akımlı ana bara düzenlemesine sahip büyük transformatörler. Eşlik eden güçlü manyetik
alanlara sahip yüksek akımlı ayrılmış fazlara ait ana hat kanallarının transformatör tanklarında,
kapaklarında ve bu ana hat kanallarında beklenmeyen dolaşım akımlarına neden olabileceği
unutulmamalıdır. Tasarımda düzeltici tedbirlere yer verilmediğinde bu beklenmeyen akımlardan
kaynaklanan kayıplar aşırı sıcaklıklara neden olabilir.
15) Paralel çalışma. Paralel çalışmanın sıra dışı olmadığı durumda bu husus unutulmamalıdır. Başka
transformatörlerle paralel çalışma planlandığında kullanıcıların imalatçıyı uyarması ve ilgili
transformatörlerin tanıtılması tavsiye edilir.
16) Normalde yılda 24’ü aşan sıklıkta enerjilendirme.
17) Sık sık meydana gelen kısa devre.
t)
Sıra dışı fiziksel çevre koşulları
1) 1.000 m’den (3.300 ft) fazla ise deniz seviyesine göre rakım,
2) Normal sınırlar dışında (bk. Madde 4.2 b)), özel dış soğutma ortam sıcaklığı şartları veya soğutma
havasının dolaşımına ilişkin kısıtlamalar.
3) Tesis sahasında beklenen, özel dikkat gerektiren sismik faaliyet.
4) Zararlı buhar dumanları, aşırı veya aşındırıcı toz, patlayıcı toz veya gaz karışımları, su buharı, tuzlu
serpinti, aşırı nem veya damlayan su, vb.
5) Normal olmayan titreşim, eğilme veya darbe.
53
ICS 29.180
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
Paralel çalışma
A.2
Mevcut transformatörlerle paralel çalışma gerekiyorsa, bu husus belirtilmeli ve mevcut transformatörler
hakkında aşağıdaki bilgiler verilmelidir:
a)
Beyan gücü.
b)
Beyan gerilim çevirme oranı,
c)
Ana kademe dışındaki kademelere ait gerilim çevirme oranları.
d)
Ana kademede beyan akımındaki yük kaybı (uygun referans sıcaklığa düzeltilerek; bk. Madde 11.1).
e)
Uç kademelerdeki gerilim, ana kademeden %5’ten daha fazla farklı ise ana kademenin veya uç
kademenin kısa devre empedansı. Mevcutsa, diğer kademelerin empedansı.
f)
Bağlantı şemaları veya bağlantı sembolü ya da her ikisi.
Not –
54
Çok sargılı transformatörlerde, genellikle ilâve bilgiler gerekli olacaktır.
ICS 29.180
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
Ek B
(Bilgi için)
Kademeli transformatörlerin teknik özelliklerine ait örnekler
B.1
Örnek 1 – Sabit akılı gerilim değişimi
Üç fazlı, 66 kV/20 kV, 40 MVA beyan değerlerine sahip ve 66 kV’luk sargısında ±%10 kademe aralığı ve 11
kademe konumu bulunan transformatör. Kısa gösteriliş: (66 ± 5 x % 2) / 20 kV
Gerilim değişim kategorisi:
Beyan gücü:
Beyan gerilimleri:
Kademeli sargı:
Kademe konumlarının sayısı:
CFVV
40 MVA
66 kV/20 kV
66 kV (kademe aralığı ±%10)
11
Bu transformatör, farz edelim ki -%6 kademesinden itibaren düşük güçlü kademelere sahip olacaksa,
aşağıdaki bilgi ilave edilmelidir:
Azami akım kademesi:
-%6 kademesi
Bu durumda YG sargısının söz konusu kademe akımı, -%6 kademesinden itibaren kademe gücünün 38,3
MVA değerine düştüğü -%10 uç kademesine kadar 372 A değeriyle sınırlandırılır.
B.2
Örnek 2 – Değişken akılı gerilim değişimi
Üç fazlı, 66 kV/6 kV, 20 MVA beyan değerlerine ve YG sargısında +%15, -%5 kademe aralığına sahip olan
fakat YG sargısı için sabit bir kademe gerilimi ve AG sargısı için aşağıda aralığı verilen değişken bir kademe
gerilimine sahip transformatör:
6
 6,32 kV
0,95
ila
6
 5,22 kV
1,15
Gerilim değişim kategorisi:
Beyan gücü:
Beyan gerilimleri:
Kademeli sargı:
Kademe konumlarının sayısı:
6 kV sargının kademe gerilimleri:
VFVV
20 MVA
66 kV/6 kV
66 kV (kademe aralığı +%15, -%5)
13
6,32 kV, 6 kV, 5,22 kV
Bu transformatör, düşük güçlü kademelere sahip olacaksa, örneğin aşağıdaki bilgi ilave edilmelidir:
Azami akım kademesi:
+%5 kademesi
Bu durumda kademelendirilmemiş olan sargının (AG) ‘kademe akımı’, +%5 kademesinden itibaren kademe
gücünün 18,3 MVA değerine düştüğü +%15 uç kademesine kadar 2020 A değeriyle sınırlandırılır.
B.3
Örnek 3 – Kombine gerilim değişimi
Üç fazlı, 160 kV/20 kV, 40 MVA beyan değerlerine sahip ve 160 kV’luk sargısında ±%15 kademe aralığı
bulunan transformatör. Geçiş noktası (azami gerilim kademesi) +%6’dadır ve bununla birlikte -%9’daki CFVV
aralığında bir azami akım kademesi vardır:
Kademeli sargı: 160 kV, aralık ±10 x %1,5
55
ICS 29.180
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
Çizelge B.1 – Kombine gerilim değişimine ait örnek
Kademeler
Gerilim
çevirme oranı
Kademe akımı
Kademe gerilimi
Kademe gücü
UYG
kV
UAG
kV
IYG
A
IAG
A
S
MVA
1 (+%15)
9,20
169,6
18,43
125,6
1155
36,86
7 (+%6)
8,48
169,6
20
136,2
1155
40
11 (%0)
8
160
20
144,4
1155
40
17 (–%9)
7,28
145,6
20
158,7
1155
40
21 (–%15)
6,80
136
20
158,7
1080
37,4
Not 1 – Ara kademelere ait veriler ile tamamlanmak şartıyla yukarıdaki çizelge işaret plakasında kullanılabilir.
Not 2 – Bu teknik özellikler ile aşağıda verilen CFVV teknik özelliğinin kıyaslaması:
(160 ± %15) / 20 kV - 40 MVA
Çizelgede verilen teknik özelliğin bu örnekten farkı, YG kademe geriliminin YG sistemine ait 170 kV
olan (IEC standard değeri) sistem en yüksek gerilimini aşmamasıdır. Sargının yalıtımını karakterize
eden, ‘donanıma ait en yüksek gerilimin’ büyüklüğü de 170 kV’tur (bk. IEC 60076-3).
B.4
Örnek 4 – Kademenin işlevsel teknik şartnamesi
Madde 6.4.3’e göre kademeleri olan bir transformatöre ait işlevsel teknik şartnamenin esası, sargı ve
kademe düzenlemelerinin tasarım ayrıntısını imalatçıya bırakırken işletme gereksinimlerine ilişkin teknik
özellikler için genel bir çerçeve sağlamaktır.
Uygun biçimde tanımlanması gereken üç belirli teknik özellik şunlardır:
– Çalışma gerilimi,
– Yük akımı kapasitesi,
– Empedans.
Aksi belirtilmedikçe, bütün kademeler için azami çalışma gerilimi esas alınacaktır ve bu gerilim eş zamanlı
olarak tüm sargılardaki gerilime ilişkin bir üst sınırdır. Örneğin AG tarafında +%15 kademesine sahip ve
belirtilen azami işletme gerilimi, beyan geriliminin +%10 fazlası olan bir indirici transformatörde bu +%15
kademesi, YG tarafında beyan geriliminin -%5’ini aşan gerilimlerde, yüksüz durumda kullanılmaz, ancak
yükte, transformatördeki gerilim düşümünü telafi etmek için YG tarafındaki daha yüksek gerilimlerde
kullanılabilir. Yük atma durumlarında kısa süreli olarak yüksek AG gerilimde çalışma gerekebilir.
Beyan gücün, beyan gerilimine (ana kademede) bölümü yük tarafındaki akımı verir. Madde 6.4.3’e göre
belirtilen bir transformatör tüm kademe konumlarında bu yük akımını sağlama kapasitesine sahip olacaktır.
Alternatif olarak, her bir kademe için yük akımı kapasitesi belirtilebilir.
Yüzde cinsinden empedans özelliğinin ve esas alınan gerilim veya güç değerinin ya açıkça belirtilmesine ya
da belirli bir kademeye ait empedansta ana kademedeki beyan gücün ve bu belirli kademenin geriliminin
esas alındığı bir yol izlenmesine özellikle dikkat edilmesi gerekir. Bu nedenle gerilim değişimi sadece ya
YG’de ya da AG’de verilmelidir.
Bu tür bir teknik şartnamenin ve sonuçta ortaya çıkan transformatörün örnekleri aşağıda verilmiştir.
B.4.1 Örnek 4.1 – YG gerilim değişimi ile belirtilen transformatör
İndirici olarak çalışma için elverişli olan transformatör
56
Beyan gücü Sr:
70 MVA (ana kademede)
Beyan gerilimleri:
220 kV / 90 kV
Azami çalışma gerilimi:
+%10
ICS 29.180
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
Kademe adımlarının sayısı:
26
Kademe adımının büyüklüğü:
%1
YG geriliminde değişim:
+%10 - %15
Empedans:
%10 (70 MVA esas alındığında, tüm kademelerde)
Tam yükte asgari güç faktörü:
0,8
Çizelge B.2 – YG gerilim değişimli işlevsel teknik şartname örneği
Kademeler
Yüksüz,
gerilim
dönüştürme
oranı
Beyan
kademe
gerilimi
UYG
a
UAG
Azami
sürekli
gerilim
(yükte)
YG
Beyan
kademe
akımı
AG
IYG
Kademe
gücü
IAG
Kısa devre
empedansı
Skademe
Z
ZYG
/faz
kV
kV
kV
kV
A
A
MVA
%a
220 kV’ta
mümkün olan
AG kısa devre
akımı
kA
1 (+%10)
2,69
242
90
242
99
167
449
70
10
84
4,08
7 (+%5)
2,57
231
90
242
99
175
449
70
10
76
4,28
11 (%0)
2,44
220
90
242
99
184
449
70
10
69
4,49
17 (–%5)
2,32
209
90
242
99
193
449
70
10
62
4,73
21 (–%10)
2,20
198
90
242
99
204
449
70
10
56
4,99
27 (–%15)
2,08
187
90
242
99
216
449
70
10
50
5,28
70 MVA referans alındığında
Not 1 – YG bağlantı uçlarına 220 kV uygulandığında AG bağlantı uçlarında mümkün olan kısa devre akımı,
sistem şebeke empedansı yok kabul edilerek aşağıda verildiği gibi hesaplanır.
ISC 
Sr
220
100
I AG 

UYG
z Skademe
Not 2 – Örnekteki z empedansı, basitlik için kademe konumu ile değişmez ve sabittir. Bu, gerçek durumun
bu şekilde olmasını gerektirmez.
Not 3 – Transformatörün faz başına ohm cinsinden empedansı aşağıda verildiği gibi hesaplanır:
ZYG 
z UYG

100 Sr
2
B.4.2 Örnek 4.2 – AG gerilim değişimi ile belirtilen transformatör
İndirici olarak çalışma için elverişli olan transformatör
Beyan gücü Sr:
70 MVA (ana kademede)
Beyan gerilimleri:
220 kV / 90 kV
Azami çalışma gerilimi:
+%10
Kademe adımlarının sayısı:
26
Kademe adımının büyüklüğü:
%1
AG geriliminde değişim:
+%10 - %15
Empedans:
%10 (70 MVA esas alındığında, tüm kademelerde)
Tam yükte asgari güç faktörü:
0,8
57
ICS 29.180
Not -
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
Bu teknik şartname YG gerilim değişiminin yerine AG gerilim değişiminin gelmesi dışında Örnek 4.1
ile aynıdır. Örnek 1'deki transformatör ile karşılaştırıldığında bu transformatör, ana kademe dışında
farklı omik empedanslara sahip olacak ve bu nedenle YG gerilimi ve kademe konumu aynı olsa bile
AG’de farklı kısa devre akımları mümkün olacaktır.
Çizelge B.3 – AG gerilim değişimli işlevsel teknik şartname örneği
Kademeler
Yüksüz,
gerilim
dönüştürme
oranı
Beyan
kademe
gerilimi
UYG
UAG
Azami
sürekli
gerilim
(yükte)
YG
AG
Beyan
kademe
akımı
IYG
IAG
Kademe
gücü
Kısa devre
empedansı
220 kV’ta
mümkün olan
AG kısa devre
akımı
Skademe
Z
ZYG
/faz
kA
kV
kV
kV
kV
A
A
MVA
%a
1 (+%10)
2,72
220
81
242
99
165
449
63
10
69
4,99
7 (+%5)
2,57
220
85,5
242
99
175
449
66,5
10
69
4,73
11 (%0)
2,44
220
90
242
99
184
449
70
10
69
4,49
17 (–%5)
2,33
220
94,5
242
99
193
449
73,5
10
69
4,28
21 (–%10)
2,22
220
99
242
99
202
449
77
10
69
4,08
27 (–%15)
2,13
220
103,5
242
99
211
449
80,5
10
69
3,90
a
58
70 MVA referans alındığında
ICS 29.180
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
Ek C
(Bilgi için)
Kısa devre empedansının sınırlarla verilen teknik şartnamesi
Üst sınır, belirtilen bir yüklemede ve belirtilen bir güç faktöründe izin verilen gerilim düşümünün belirlediği,
yüzde olarak kısa devre empedansının sabit bir değeridir.
Alt sınır, sekonder tarafta uçlar arasındaki bir arıza sırasında izin verilen aşırı akım tarafından belirlenir.
Kesikli çizgi bu teknik şartnameyi karşılayacak bir transformatörün kısa devre empedans eğrisinin bir
örneğidir.
Şekil C.1 – Kısa devre empedansının sınırlarla verilen teknik şartnamesine ait örnek
59
ICS 29.180
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
Ek D
(Bilgi için)
Üç fazlı transformatör bağlantılarının örnekleri
Yaygın kullanılan bağlantılar aşağıdaki Şekil D.1’de gösterilmiştir.
Çizimlerin genel kuralları ana dokümandaki Şekil 2’de (Madde 7) verilenlerle aynıdır.
Şekil D.1 - Yaygın bağlantılar
60
ICS 29.180
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
İlave bağlantılar aşağıdaki Şekil D.2’de gösterilmiştir.
Çizimlerin genel kuralları ana dokümandaki Şekil 2’de (Madde 7) verilenlerle aynıdır.
Şekil D.2 - İlave bağlantılar
61
ICS 29.180
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
Şekil D.3 – Üç fazlı oto-transformatör bağlantılarının bağlantı sembolleriyle gösterilişi
(oto-transformatör Ya0)
Şekil D.4 - Üç fazlı bir grup oluşturacak biçimde bağlanmış üç adet bir fazlı transformatör örneği
(bağlantı sembolü Yd5)
62
ICS 29.180
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
Ek E
(Normatif)
Yük kaybının sıcaklık düzeltmesi
Sembollerin listesi
1 indisi
‘soğuk sargı direnci’ne ait ölçmeye atıf yapar (Madde 11.2);
2 indisi
yük kaybının ölçülmesi sırasındaki şartları gösterir (Madde 11.4);
r
‘referans sıcaklık’taki şartları gösterir (Madde 11.1);
R
direnç;

°C cinsinden sargı sıcaklığı;
P
yük kaybı;
I
kaybın tespiti için belirtilen yük akımı (beyan akımı, kademe akımı, özel yükleme
durumuna ilişkin belirtilen başka değer);
Pa
‘ek kayıp’.
Sargı direnç ölçmesinin yapıldığı sıcaklık 1 ve ölçülen değer R1’dir.
Yük kaybı ölçülen sargının ortalama sıcaklığı 2 ve belirtilen I akımına ait ölçülen kayıp P2’dir. Bu kayıp, ‘omik
kayıp’: I2R2 ve ‘ek kayıp’: Pa2 ‘den oluşur.
R2 R1
235   2
(bakır)
235  1
Pa2  P2 
I
2
I
2
R2 R1
225   2
(alüminyum)
225  1
R2
R2 , tüm sargıların d.a. direnç kayıplarının toplamıdır.
Referans sıcaklık r’deki sargı direnci Rr, ek kayıp Par ve toplam yük kaybı Pr’dir.
Rr  R1
235   r
(bakır)
235  1
Par  Pa 2
235   2
235   r
Rr  R1
225   r
(alüminyum)
225  1
Par  Pa 2
225   2
225   r
Referans sıcaklığı 75 °C olan sıvıya daldırılmış transformatörler için formüller aşağıda verilen hale gelir:
Rr R1
310
(bakır)
235  1
Par  Pa 2
235   2
310
Netice olarak: Pr 
I
2
Rr R1
300
(alüminyum)
225  1
Par  Pa 2
225   2
300
Rr  Par
63
ICS 29.180
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
Ek F
(Bilgi İçin)
Transformatörlere sonradan durum izleme sistemi monte edilmesine
yönelik vasıtalar
Transformatöre sonradan bir izleme sisteminin monte edilmesi için bu transformatörün gerekli olanaklarla
donatılmasının istendiği durumda, aşağıdaki algılayıcılar ve vasıtalar dikkate alınmalıdır. Gerçekte
sağlanacak algılayıcılar ve vasıtalar hakkında imalatçı ile alıcı arasında mutabakat sağlanmalıdır. Bunlar
transformatörün büyüklüğü ve kritikliğine bağlı olacaktır.
Daha fazla rehberlik bilgisi CIGRE broşür 343’te mevcuttur.
Çizelge F.1 - Durum izlemeye yönelik vasıtalar
İzleme parametresi
64
İzleme için önerilen hazırlık
Üst yağ sıcaklığı
Algılayıcı
Alt yağ sıcaklığı
Algılayıcı
Yağdaki gaz içeriği (bir çıkış)
Algılayıcı takmak için uygun vasıta
Yağdaki nem
Algılayıcı takmak için uygun vasıta
Genleşme tankı yağ seviyesi alarmı
Alarm kontağı
Genleşme tankı yağ seviyesi göstergesi
Algılayıcı
Çoklu gaz izleyicisi
Algılayıcı takmak için uygun vasıta
Kısmi boşalma algılayıcısı
Algılayıcı takmak için uygun vasıta
d.a. nötr akımı
Algılayıcı takmak için uygun vasıta
Manyetik devre
Toprak bağlantısının dışarıya çıkarılması
Soğutma ortamı sıcaklığı
Algılayıcı
Soğutucunun çalışması
Akış algılayıcısı veya yardımcı kontak
Soğutucu giriş yağ sıcaklığı
Algılayıcı
Soğutucu çıkış yağ sıcaklığı
Algılayıcı
Geçiş izolatörünün bağlantı yerindeki (priz) gerilim
Dönüştürücü takmak için uygun vasıta
Yük akımı
İlave ct (akım transformatörü)
Geçiş izolatörünün yağ basıncı
Algılayıcı takmak için uygun vasıta
Kademe konumu
Algılayıcı
Motor sürücüsünün aktif güç tüketimi
Dönüştürücü takmak için uygun vasıta
Geçiş anahtarı bölmesinin yağ sıcaklığı
Algılayıcı takmak için uygun vasıta
Seçici bölmesinin yağ sıcaklığı
Algılayıcı takmak için uygun vasıta
Ana tankın, kademe değiştiricinin yakınındaki sıcaklığı
Algılayıcı takmak için uygun vasıta
Geçiş anahtarı yağ seviyesi göstergesi
Algılayıcı takmak için uygun vasıta
Geçiş anahtarı yağ seviyesi alarmı
Alarm kontağı
Geçiş anahtarı yağ durumu
Algılayıcı takmak için uygun vasıta
Geçiş anahtarlamasının gözetimi
Geçiş anahtarında yardımcı kontaklar
Sargının sıcak nokta sıcaklığı
Algılayıcı
ICS 29.180
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
Ek G
(Bilgi için)
Çevre ve güvenlik hususları
Transformatörün çevresel etkisi hem imalatçı hem de kullanıcı tarafından ünitenin tasarımından bertarafına
kadar ömrü boyunca göz önünde bulundurulmalıdır. İmalat, kullanım ve bertarafın genel etkisini en aza
indirmek için yapılan bu değerlendirme ile çalışmalar sırasında aşağıdaki faktörler dikkate alınmalıdır.
1) Transformatörün hammaddelerinin aşağıdaki ölçütlere göre değerlendirilmesi uygun olur:
a) Çıkarma, rafine etme ve üretim sırasındaki enerji tüketimi,
b) Çıkarma, rafine etme ve üretim sırasındaki atık ürünler ve kirlilik,
c) Çıkarma, rafine etme ve üretim sırasında malzeme ve süreçlerin işçiler üzerindeki toksisite veya
diğer sağlık etkileri,
d) Malzemenin çevresel etkisi.
2) Transformatörün teknik özelliklerinde ve tasarımında dikkate alınması uygun olan hususlar:
a) İmalat, kurulum, işletme, bakım ve bertaraf sırasında kişilerin güvenliği,
b) Transformatörün ömrü boyunca enerji tüketimi,
c) Transformatördeki hammaddelerin sürdürülebilir kullanımı,
d) Tehlikeli veya çevreye zararlı malzemelerin kullanımının ortadan kaldırılması veya en aza
indirilmesi,
e) Tehlikeli veya çevreye zararlı herhangi bir malzemenin muhafaza altında tutulması,
f)
Transformatörün bertarafında, tekrar kullanımı veya geri dönüşümü zor ya da imkânsız olacak
malzemelerin veya malzeme karışımlarının kullanımının ortadan kaldırılması veya en aza
indirilmesi.
3) İmalat aşaması ile ilgili olarak, talep sahibinin teknik özellikleri belirlerken ve imalatçının
transformatörün imalatı sırasında dikkate alması uygun olan hususlar:
a) Bir çevre yönetim sisteminin kullanılması (ISO 14001),
b) Enerji ve kaynakların etkin kullanımı,
c) Çevreye zararlı emisyonların ve atığın ortadan kaldırılması ya da azaltılması,
d) Herhangi bir atığın tekrar kullanımı ya da geri dönüşümü,
e) İşgücünün sağlık ve güvenliği.
4) Diğer hususlar:
a) Sahaya nakildeki enerji kullanımı ve çevresel etki,
b) Herhangi bir ambalajlama malzemesinin bertarafı ya da tekrar kullanımı,
c) Muhtemel arıza şartlarının ortaya çıkarabileceği maddelerin sağlık ve çevresel etkileri,
d) Normal olmayan çalışma veya arıza sırasında çevreye zararlı malzemelerin serbest kalma
olasılığı.
Transformatör ömür döngüsü, malzeme ve enerji girdileri ile atık çıktıları bakımından değerlendirilebilir.
65
ICS 29.180
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
Kaynaklar
IEC 60050-421:1990, International Electrotechnical Vocabulary – Chapter 421: Power transformers and
reactors
IEC 60060 (all parts), High-voltage test techniques
Not - EN 60060 serisinde harmonize edilmiştir (değiştirilmeksizin).
IEC 60068-3-3, Environmental testing – Part 3: Guidance – Seismic test methods for equipments
Not - EN 60068-3-3 olarak harmonize edilmiştir.
IEC 60076-4, Power transformers – Part 4: Guide to lightning impulse and switching impulse testing – Power
transformers and reactors
Not - EN 60076-4 olarak harmonize edilmiştir.
IEC 60076-6, Power transformers – Part 6: Reactors
Not - EN 60076-6 olarak harmonize edilmiştir.
IEC 60076-7, Power transformers – Part 7: Loading guide for oil-immersed power transformers
IEC 60076-8:1997, Power transformers – Part 8: Application guide
IEC 60076-10-1, Power transformers – Part 10-1: Determination of sound levels – Application guide
IEC 60076-12, Power transformers – Part 12: Loading guide for dry-type power transformers
IEC 60076-13, Power transformers – Part 13: Self-protected liquid-filled transformers
Not - EN 60076-13 olarak harmonize edilmiştir.
IEC/TS 60076-14, Power transformers – Part 14: Design and application of liquid-immersed power
transformers using high-temperature insulation materials
IEC 60076-15: 2008, Power transformers – Part 15: Gas-filled power transformers
IEC 60076-16, Power transformers – Part 16 : Transformers for wind turbines application 1)
IEC 60270, High voltage test techniques – Partial discharge measurements
Not - EN 60270 olarak harmonize edilmiştir.
IEC 60310, Railway applications – Traction transformers and inductors on board rolling stock
Not - EN 60310 olarak harmonize edilmiştir.
IEC 60529:1989, Degrees of protection provided by enclosures (IP Code)
Not - EN 60529:1991 olarak harmonize edilmiştir (değiştirilmeksizin).
IEC/TR 60616:1978, Terminal and tapping markings for power transformers
IEC/TS 60815 (all parts), Selection and dimensioning of high-voltage insulators intended for use in polluted
conditions
IEC 61378 (all parts), Convertor transformers
Not - EN 60378 serisinde harmonize edilmiştir (değiştirilmeksizin).
1)
Yayımlanacak.
66
ICS 29.180
tst EN 60076-1:2012-04
EN 60076-1:2011
IEC 61378-1, Convertor transformers – Part 1: Transformers for industrial applications
Not - EN 61378-1 olarak harmonize edilmiştir.
IEC 61378-2, Convertor transformers – Part 2: Transformers for HVDC applications
Not - EN 61378-2 olarak harmonize edilmiştir.
IEC 62032, Guide for the application, specification, and testing of phase-shifting transformers
IEC 62262, Degrees of protection provided by enclosures for electrical equipment against external
mechanical impact (IK code)
ISO 3:1973, Preferred numbers – Series of preferred numbers
ISO 2178:1982, Non-magnetic coatings on magnetic substrates – Measurement of coating thickness –
Magnetic method
ISO 2409:2007, Paints and varnishes – Cross-cut test
ISO 12944 (all parts), Paints and varnishes – Corrosion protection of steel structures by protective paint
systems
ISO 14001, Environmental management systems – Specification with guidance for use
ISO 14122 (all parts), Safety of machinery – Permanent means of access to machinery
ANSI/IEEE C57.12.00, General requirements for liquid-immersed distribution, power and regulating
transformers
ANSI/IEEE C57.12.90, IEEE standard test code for liquid-immersed distribution, power and regulating
transformers
IEEE C57.142, Guide to describe the occurrence and mitigation of switching transients induced by
transformer, switching device, and system interaction
CIGRE Brochure 156, Guide for customers specifications for transformers 100 MVA and 123 kV and above
CIGRE Brochure 204, Guide for transformer design review
CIGRE Brochure 343, Recommendations for Condition Monitoring and Condition Assessment Facilities for
Transformers
___________
67