BİLİMSEL ARAŞTIRMA VE ESER VEREBİLME İLKELERİ Konu Seçimi Ön Çalışma Bilimsel Eser Özellikleri Eser Eleştirisi Bilimsel Eser Türleri Bilimsel Süreçler Ana Kaynak : Z. ŞEN Bilimsel Araştırma Yaptırma İlkeleri, Su Vakfı Yayınları 2011, İstanbul Prof. Dr. Fevzi YILMAZ FSMVÜ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ Haliç Yerleşkesi Aralık-2016 Konu Seçimi • Statik bir düşünce yapısından yeni bir ürün veya bilgi çıkarmak mümkün değildir. • Bilgi için eleştirel yaklaşım zorunludur. yapının devam etmesi için yönlendiricinin (danışman, öğretim üyesi) de öğrencinin sorularıyla kendini beslemesi gerekir. • Dinamik Konu Seçimi • Başkalarının eserlerini eleştirel bir mantıkla inceleyemeyenler durağan bir taklitçilikten başka bir şey yapamazlar. • Doktorasını bitiren kişiler hem yazılı ürün hem de yaşayan ürün (öğrenci) ortaya çıkarmalı ve toplumun bilgi ve teknoloji seviyesini yükseltmelidir. Konu Seçimi • Özgün eserin giriş kısmı bitirilmeden, bu çalışmayı diğer çalışmalardan ayıran özellikler ve bazı detaylar da verilmelidir. • Yazar kendinden önceki eserlere atıf yaparken alıntıyı olduğu gibi yapmak yerine, eleştirel bir biçimde ulaştığı çıkarımları çalışmasına eklemelidir. Konu Seçimi • Araştırmacı, lisansüstü çalışma esnasında kendi ilgi ve bilgisini göz önde bulundurarak çalışma yapabileceği alanları belirlemelidir. • Farklı öğretim üyeleri ile görüşerek, bir konu ve bir danışman seçmelidir. • Yapılan çalışmalarda amaç; sadece akademik kariyer değil uluslararası alanda bilime katkı sağlamak, ülkesinin ve çalıştığı üniversitesinin tanıtımını yapmak olmalıdır. Konu Seçimi • Bu hedef için severek yapabileceği bir alanı seçmeli ve kendisiyle en verimli çalışmayı sürdüreceği öğretim üyesi ile anlaşmalıdır. taklitçilikten kaçınmalı ve özgün çalışma çıkarabilme düşüncesiyle aktif çaba içinde olmalıdır. • Eserinde Konu Seçimi • Çalışmalarına - bazen ülkemizde taraflı akademik dergilerden yayın reddi alsa da - yılmadan devam etmelidir. • Kişi etik anlayışı önemsemelidir. Yayınlarını alanında en saygın dergilerde yayınlatmak için danışmanı ile işbirliği yapmalıdır. Ön Çalışma • Yenilikçi ve bilimsel eserler üretmek isteyen araştırıcı, ilgili konu hakkında çok iyi bir literatür çalışması yapmalıdır. • Araştırmacı, incelediği eserlerin özellikle "Giriş" bölümlerindeki eleştirel düşünceleri dikkate alarak ve bu fikirleri sorgulayan bir bakış açısıyla inceleyerek çok daha hızlı şekilde sonuca ulaşabilir. Ön Çalışma • Çevresindeki olaylara, kendisinin ve başkalarının yaptıklarına eleştirel bir gözle bakan bilim insanları, akıl ve yenilikçi düşüncelerini de işin içine katarak kısa sürelerde iyi eserler ortaya çıkarabilir. Ön Çalışma makale hazırlayan öğretim üyeleri; eserlerini eğitim verdikleri öğrencilerine eleştirel bir bakış açısıyla inceletirse, genç beyinlerin yaydığı ışıktan faydalanarak daha özgün eserler ortaya çıkarabilir. • Bilimsel • Burada değildir. kazançlı çıkan yalnızca öğretim üyesi • Danışmanının eserlerini özgür ve eleştirel olarak değerlendirebilen öğrenciler de kazandıkları özgüven ve cesaret ile çok faydalı eserler ortaya çıkarabilir. Ön Çalışma araştırma yapan insanlar kimi zaman çeşitli sebeplerden dolayı dışlanabilir. • Bilimsel • Önemli olan inandığı ve doğruluğundan emin olunduğu koşabilmektir. fikirlerin arkasından Ön Çalışma • Geri bildirimlerden ve yapılan eleştirilerden kazanımlar çıkarmak ve bunları gelecek çalışmalarda kullanmak gerekir. • Ancak yapılan eleştirilerin taraflı ve yanlış olduğuna inanıyorsak ısrarla fikirlerimizi savunmamız gerekir. Bilimsel Eser Özellikleri • Saygın bir dergide yayınlanan bir yüksek lisans ya da doktora katmaktadır. çalışması araştırmacıya çok şey • Araştırmacı yeni bir sonuç ve fikir bulduğunda bunu hemen esere dönüştürmelidir. • Ertelemesi, benzer eseri (yayını) bir başkasının yapmasına ve yapan kişi sahiplenilmesine sebep olacaktır. tarafından • Bu da araştırmacıda hayal kırkılığına neden olabilir. Bilimsel Eser Özellikleri • Hayal kırıklığına düşmemek için aşağıdaki hususlar dikkate alınır: 1. Konu için birkaç seçenekli taslak oluşturulur. başlıktan sonra özet, giriş yöntembilim, uygulama (deney), sonuçlar ve kaynaklar olmak üzere 6 ana kısım bulunmalıdır. Yöntembilim ve uygulama alt kısımlara bölünebilir. 2. Eserde Bilimsel Eser Özellikleri 3. Giriş kısmında yapılan çalışmanın önceden yapılmışlar arasındaki yeri belirlenir. 4. Yöntembilim kısmında, konunun felsefe ve mantık çıkarımları, matematik kurguları, bunların çözümlenmesi, gözlem verileri, verilerin değerlendirilmesi amacıyla uygulanan bir yöntem seçilir. Mevcut bilinen yöntembilimlerde de bazı geliştirmeler yapılarak konunun çözümlenmesine çalışılır. Bilimsel Eser Özellikleri 5. Uygulama bölümünde tüm bulgu, model ve denklemlerin çözümlerinin daha önceden bilinen çözümlere uygulanması yapılır. Burada elde edilen sonuçlarla öncekiler kıyaslanır. Kıyaslama sözel ve sayısal veriler ile grafik, çizelge, şekil ve resimlerle desteklenerek yapılır. Deneysel çalışmalar kapsanıyorsa elde edilen sonuçlar önceki çalışmalarla kıyaslanır. Bilimsel Eser Özellikleri 6. Sonuçlar bölümünde de bir paragraf ile sorun tanıtılır. Yapılan çalışmada kullanılan yöntem kısaca açıklanır. Varılan sonuçlara vurgu yapılır. Bu bölümde diğer çalışmalarla mevcut çalışmanın kısa bir irdelemesi yapılır. Bilimsel Eser Özellikleri 7. Kaynaklar gösterilir ve eserin ilk taslak şekli tamamlanır. Eserin yazar veya yazarlar tarafından ayrı ayrı okunması sağlanır. Eksikler giderilir. Gerekirse ve varsa uzman kişilere son inceleme yaptırılır. Bilimsel Eser Özellikleri 8. Özet kısmında sorunun ne olduğundan kısaca bahsedildikten sonra bu çalışmada hedefin ne olduğu, bilimsel beklentilerin neler olduğu, elde edilen sonuçların kısaca takdimi yazılır. 5-10 arasında değişen anahtar kelimeler de verilir. Bilimsel Eser Özellikleri • Hazırlanan eser, konuyla ilgili en saygın dergiye gönderilir. • Eserin yayınlanma garantisi yoktur. • Eğer yayınlanmazsa yapıcı eleştiriler dikkate alınarak eserin literatürdeki yeri belirlenmiş olur ve tekrar düzenlenir. • Eser aynı dergiye veya benzeri başka bir dergiye gönderilir ve yayınlatılır. Bilimsel Eser Özellikleri • Araştırma ve eser verme faaliyeti kesiksiz olarak sürdürülmelidir. • Gerçek bilim insanları yaşları ilerlese bile eser vermekten ve öğrenci yetiştirmekten asla vazgeçmezler. Eser Eleştirisi • Araştırmaya temel olan ve son yıllarda yayınlanan makaleler eleştirel biçimde ele alınarak çıkarım yapılmalıdır. • Konu ve alan çalışması sürekli gündemde tutulmalıdır. Eser Eleştirisi • Prof. Dr. Zekai Şen’in görüş ve üslupla ilgili önerileri: • “1) “Eğer” ve “ise” kelimeleri arasındaki ifadeler, incelenen olayın sebeplerini belirtir. Buna “öncül kısım” adı verilir. • 2) Öncül kısımda ayrıca ,değişkenlerin kendi aralarında olabilen sözel ilişkileri de bir dereceye kadar verilir. • 3) “İse” sonrası yazılar önermenin mantık çıkarımını gösterir ve yapılan çalışmalarda varılan sözel sonuçları belirtir. Eser Eleştirisi • 4) Bir konuda bir veya birden fazla mantık önermesi bulunabilir. Bunların hepsine incelenen olayın “mantık kural tabanı” adı verilir. • 5) Bu kuralların eleştirisi sırasında okuyucu bir de söylenenlerin aksini yani yine mantık kelimelerinden olan “değil” kelimesi ile kuralların “değil”lenmelerini düşünerek araştırmasını yönlendirebilir. • 6) Mantık önermeleri Eğer……. ise kelimeleri arasındaki sebeplerini birbirini ile VE’lenmesi, DEĞİL’lenmesi ve VEYA’lanmasının söz konusu olduğudur.” Bilimsel Eser Türleri TEMEL ve SAF (PÜR) ESERLER :Bilimsel çalışmaların, şimdilik uygulamaya yönelik olmayan türlerine, saf bilimsel çalışmalar veya temel bilim çalışmaları denilebilir. Fizik, kimya, biyoloji ve matematik bilimler örnek verilebilir. Bu çalışmalarda ekonomik ve teknolojik çıkarım öncelenmez. Bilimsel Eser Türleri • Bu tür çalışmaların yapılmasındaki ilkeleri Prof. Dr. Zekai Şen vermiştir. • “1) Temel araştırmalar arasında en kuvvetli olanı, önceki kuramların kısmen veya tamamen yanlışlanarak yenilerinin ortaya konulduğu araştırmalardır. • 2) Önceden yapılan çalışmalardaki varsayımlardan bir veya bir kaçının eleştirilerek daha genel çözümlerin kuramsal olsa bile sunulması, • 3) Birçok çalışmada yapılan kabullerin bazılarının daha da genelleştirilmesi ile ortadan kaldırılarak çoktür, çokyön, eğrisel vb. çözümlerinin ortaya konulması, Bilimsel Eser Türleri • 4) Önceden yapılmış olan çalışmaların bilim felsefesi açısından kısmen de olsa yanlışlanarak yerine yeni önerilerin getirilmesi • 5) Mantık kurallarında olabilecek bir eleştiri sonucunda, yeni mantık kuralları ile sorunun daha akılcı olarak çözülmesine katkıda bulunulması • 6) Matematik olarak yapılan yaklaşık çözümlemelerin, daha ince ayrıntıları olan bir başka matematik yöntemle daha da iyileştirilmesi.” Uygulamalı (Deneysel) Eserler • Uygulamalı eserler yöntem, kuram ve algoritma bakımlarından yenilikçilik içermemesine karşılık, burada saf bilimsel çalışmalar veya temel bilimsel çalışmalar ileriye taşınır veya birer uygulaması yapılır. • Bu uygulamalı eserler arasında; jeoloji ve yer bilimlerinin arazi çalışmaları, kimya ve biyoloji konularında laboratuvarlarda numunelerin tahlillerinin (analizlerinin) yapılması, çevre ile ilgili çalışmaların yöntem ve usullerle değerlendirilmesi kapsanır. Uygulamalı Eserler • Prof. Dr. Zekai Şen uygulamalı çalışmalardaki durumları aşağıda belirtmiştir: • “1) Yöntemler kısmında belirtilen değişik çözüm yaklaşımlarının eldeki soruna uygulanması, • 2) Çalışma alanının yerel, alansal veya bölgesel olması ve buralarda yapılan gözlem ve ölçümler sonucunda elde edilen verilerin değerlendirilerek bilimsel sonuçların çıkarılması, • 3) Değişik konularda yapılan anket çalışmalarının veya uzman görüşlerinin belirli yöntemlerle değerlendirilmesi, Uygulamalı Eserler • 4) Analitik çözümlemelerin, sayısal yaklaşımlarla çözülerek ve belirli bir olaya uygulanarak sonuçların çizelge ve grafikler halinde elde edilmesi, • 5) Özellikle veri tabanının bulunması halinde belirli ihtimal ve istatistik yöntem bilimlerinin kullanılması ile verilerin işlenmesi, • 6) Anket çalışmaların yapılarak elde edilen veri tabanlarının istatistiki değerlendirmelerinin yapılması” Bilimsel Eser Türleri • Eleştirel Eser : Yayınlanmış eserlerde editör ve hakemlerin gözlerinden kaçmış olan noktaların yakalanarak bilimsel çerçevede değerlendirilip, tekrar o derginin okuyucusu başta olmak üzere diğer araştırıcılara gerekli sinyallerin verilmesidir. • Bir eleştirel eser için makale şart değildir. • Başkalarının eserlerini de eleştirip sonrada bunu, görüş ve düşüncelerini ayrıntılı biçimde uygulamalı ve saf bilimsel eser haline dönüştürebilmelidir. • Eleştirel eserin bilime katkı olarak görülen kısmı üç-dört sayfayı geçmemelidir. Bilimsel Eser Türleri • Tebliğ Eserleri: Bu eserler kolokyum, kongre, konferans, sempozyum gibi isimler altında sunulur. Prof. Dr. Zekai Şen’in tanımlaması: • “Çok özel ve dar anlamda bir konuyu uzmanları arasında tartışmayı amaçlayan bilimsel toplantılara kolokyum denir. ” • “ Araştırıcılar belli bir konudaki görüş, düşünüş ya da inceleme ve araştırmalarını karşılıklı açıklama imkanı buldukları toplantılara kongre denir. ” • “ İncelenen konu ile bilimsel olan veya olmayan her türlü tartışmaların yapıldığı genel anlamdaki toplantılara konferans adı verilir. ” • “ Farklı işlenen konuların çok geniş tutulmasına sempozyum adı verilir.” • Eserler yayınlanırken bilimsel hakem kurulundan geçmesi ve eserin doğruluğunun kontrol edilmesi gerekir ve buna uyulmalıdır. Bilimsel Eser Türleri • Tanıtıcı Eser (Poster) : Bilimsel toplantılarda sunum yapılmadan görsel olarak uygun duvar veya panoya, asılarak yapılan sunum şeklidir. • Eğer bilim heyeti sözlü sunum değerinin fazla olmadığına karar verirse bir kağıda metin, şekil veya çizelgeleri özet bir biçimde yazılmasını tavsiye edebilir ve bu esere poster eseri denir. • Burada toplantıya katılanlar eleştiri yapabilir, tavsiye de bulunabilir ve fikir alış-verişi yapabilirler. Bilimsel Süreçler • Zamanla gelişen, zihin, sezgi ve gerekli durumlarda deneylerle desteklenen, süreklilik içeren ve birikimli olarak artan olaylar dizisine bilimsel çalışma denir. • Bilimsel devrim, geleneksellik kazanmış yöntem ve kuramların geçerliliğini yanlışlayarak yeni bilimsel görüş ve kuramların üretilmesiyle meydana gelen bilimdeki sıçramadır. Bilimsel Süreçler • Paradigma Ve Taklitçi Bilim : Algılama, yorumlama ve bilme süreçleriyle ilgili olan paradigma, Thomas Kuhn’a göre açık ya da örtülü inançlar, kurallar, değerler ve kavramsal-deneysel araçların tümüdür. • Paradigma, eleştirisiz dünyada zihinlere hazır harita sunmadır. • Paradigma, eldeki bilgi ve verilere göre nasıl davranılması gerektiğine ilişkin temel kalıp bilgilere sadık yenilikçiliklere yönelmeye engel teşkil etmektir. olma ve • Daha önceden var olan bilimsel olgular çerçevesinde incelenen konular, üretkenlikten uzak, taklitçi bir yaklaşım ile belli bir süre geçerlidir. Bilimsel Süreçler • Normal Bilim : Eski bilimsel olguların zamanla geliştirilmesi sonucu bilimde sürekli gelişme sağlanır, ani sıçrama görülmez. • • Bu yaklaşımı benimseyenlere klasik ve normal bilimciler adı verilir. • Yeryüzünde yapılan çalışmaların %95’e yakın kısmını yani daha önceki çalışmalarda belirlenen bilimin sınırlarını aşamayan normal çalışmalar oluşturur. • Bu tür yaklaşımda araştırmacı önceki çalışmaları eleştirisiz takip etmiş, tesiri altında kalmış ve kendi kapasitesinin bile farkına varmadan sınırlandırmıştır. • Okuduğu çalışmaları, eleştirmeden doğru kabul eden araştırmacıların bilimsel çalışmaları ses getiren atıflar alamayabilir. DEVRİMCİ BİLİM Konunun incelenmesi sürecinde şüphe ve sorgulama çok önemlidir. Araştırmacının hiçbir bilgiyi olduğu gibi kabul etmediği yaklaşım, bilimsel çalışmaların en üst seviye yaklaşımıdır. Yeni düşünceler, öncekileri gereksiz kılabilir. Bilimde genel gidiş yerine ani sıçramaların ve bilimsel devrimlerin ne kadar önemli olduğunu Prof. Dr. Zekai ŞEN aşağıda örneklemiştir: “Newton mekanik fiziğinin 200 yıl kadar doğadaki her türlü hareket olaylarını izah edeceğine inanılması buna en anlamlı bir misaldir. Einstein tarafından ileriye sürülen görecelik kuramı, bunun hiç de böyle olmadığını kanıtlayarak bambaşka bir kuram ile doğa olaylarının çözümünü sağlamıştır.” BİLİM VE DİĞERLERİ Bilimsel çalışmaların kökeninde değişik kültür ve medeniyetler ile dini düşüncelerin rol oynadığı söylenebilir. Bilim adamının kendi içinde öznel olarak kabul ettiği bilim verilerinin, nesnel olması gereklidir. Bilimin her toplulukta -ilkelerinin ve vasıflarının bilinmesi halinde- kendi kültür içeriği ile yapılabileceği bilinmelidir. Öyle olmasaydı Avrupa’nın bilimde yararlandığı İslamiyet’i kucaklamış, Müslümanların da eski Yunan’ın çok tanrılı inanışlarını kabul etmiş olması gerekirdi. Türkçe bilim dili olmaz diyen kişilerin bilim tarihi bilgilerinden yoksun oldukları kendiliğinden ortaya çıkar. Bu kişiler bilimin değil bilimciliğin olduğu toplumlarda makam sahibi olurlar. ZİHNİYET VE DÜNYA GÖRÜŞÜ Bir toplumda zihniyet ve dünya görüşü zaman içinde gelişir. İnsan ilk önce kendisinin bu alemdeki yerini, daha sonra kendisi dışındaki canlı ve cansız varlıkların var oluşlarını bilmek ister. Önce “Ne?” sorulur, ilerleyen aşamada “Neden?” ve “Nasılları?” araştırılır. Büyük soru, alemdeki süreçlerin nasıl tasarlandığı ile ilgilidir. En büyük soru, kainatın oluşum süreci ile sürmekte olan genişleme sürecinin nasıl tasarlandığıdır. ZİHNİYET VE DÜNYA GÖRÜŞÜ Bilgili olmayanlar önem verdikleri kişilerin dünya görüşlerini savunurlar. Araştırıcı kişi kendi kendine sorduğu sorulara cevap üreterek düşünen ve idrak eden bir canlıdır. Düşüncelerinin eleştirilmesinden çekinmeden her zihniyet olgusuna özgür şekilde yanıt veren kişiler “Aydın” olarak tanımlanabilir. Zihniyet ile ilgili sorulara açık seçik cevap verebilen zihniyetlere açık zihniyet denir. Dil ve Bilim • Araştırmacı çalışmalarını yaparken sayısal veya simgesel verileri çözümlemede mutlaka eleştirel aklı kullanarak sözel çıkarımlarda bulunmalıdır. • Dilin en önemli işlevi, sözlü bilgi aracı olması, sebepsonuç ilişkisini kurabilmesi, simgelerle matematiği anlamlandırması ve hayal ile akılcılık arasında çıkarımlarda bulunmasıdır. • Türkçe önemli dil olmasına rağmen kendi vatanında "Bilim dili olmaz" görüşü ile terk edilmek üzeredir. Doğa ve Bilim • Bilimsel bilgiyi geliştiren ve sonraki kuşaklara aktaran insan topluluğudur. • Bilginin nihai belirleyicisi bilgiyi inşa eden insanlar yada toplumlardır. • Bilimin araştırma ve inceleme konuları doğadan gelmesine rağmen, bilimsel çalışmalarda çıkan problemler doğadan değil, ihtilaflardan beslenir. Ahlak ve Bilim • BİLİM, sayesinde keşfedilen silah ve bombanın öldürücülüğüne rağmen, tıbbın kurtardığı insanları, makinelerin kolaylaştırdığı hayatımızı göz önünde bulundurursak BÜYÜK ÖLÇÜDE FAYDA SAĞLAR. • Bilim ve Teknik birbirinden farklı kavramlar olmasına rağmen bu ikili hep birlikte düşünülmektedir. • Bilgi kendini sadece anlama verirken, teknik adamlar bu bilgileri kendi amaçları doğrultusunda kullanır. • Bilimin ürettiği buluşları kullanan kişilerin davranışlarından bilim sorumlu değildir. Örneğin makinelerin yol açtığı ölümler bilim kaynaklı değil insan kaynaklıdır. Etik ve Bilim • Bilimsel ahlak, yazılan eserin objektif, tekrarlanabilir ve tarafsız olmasını gerektirir. • Bunlara dikkat edilmemesi durumunda eser uluslararası dergide dahi yayınlasa, kimse atıfta bulunmayacaktır. • Bilim adamının yazdığı eserden çok alınan atıf sayısı önemlidir. • Hiç atıf alamayan makale yazmak, ulusal ve evrensel bilime katkı sunamamakla aynıdır. Kültür, Medeniyet ve Bilim • Kültürün bilim ile arasındaki ilişki birebir paralellik gösterir. • Bilgi bireyin değil, toplum ve kültürün ürünüdür. • Bilgi paylaşılabilirdir. Bilgi bir kültürel ürünler serisidir. • Kültür, folklordan modern bilimlere kadar her şeyi kapsar. • Bilgi, kişilerin zihinsel faaliyetleri sonucunda ortaya çıkan sözler, kurallar veya sayısal değerlerdir. Kültür, Medeniyet ve Bilim • Başka toplumlardan bilgi akışı gerçekleşebilir. Diğer topluluklardan alınan bilgiler kendi bilgileri ile bir araya gelerek, toplumun her kademesine yayılarak ortak düşünce ve tefekkür davranışları meydana gelir. • • Bilgi edinme alışkanlığı olmayan toplumlar, dışarıdan gelen bilgileri özümsemede ve hazmetmede sıkıntı yaşarlar. Bilim ve Teknoloji Tarihi • Yeniliklere ulaşmak için sadece geçmişte yapılmış çalışmalara takılı kalmaktan ziyade, hayal kurmakta da yarar vardır. • Aksi durumda üretken olunamaz , taklitçi, ezberci ve dogmatik bir çıkarım elde edilir. • Bunun yanında bilim adamlarının yaptıkları ve hayat hikayelerinin okunması araştırıcıya arzu ve istek katacaktır. Ünlü mühendis/bilim adamı Ebu-l İz El-Cezeri örnek alınabilir. Bilim ve Teknoloji Tarihi • 7. ve 16. yüzyıllar arasında Müslüman ilim/bilim adamlarının uygarlığımızın biçimlenmesine katkıları çok fazladır. Ebu-l İz El-Cezeri bunlardan biridir. • Ebu-l İz El-Cezeri bilime yapmış olduğu katkıları kitaplaştırmıştır. Onun yaptığı çalışmalar geliştirilememiş, taklit dahi edilememiştir. • Eğer yeterli önem verilmiş olsa idi, özellikle otomasyona katkıları göz önüne alındığında, Müslümanların Avrupalılardan önce otomasyon sistemine geçmeleri içten bile değildi. Bilim ve Teknoloji Tarihi • Yazmış olduğu “Kitab-ul Hiyel” adlı eserinde, “Bu işe öyle meşakkatlerle koyuldum ki yolum uzadı, emeklerimin rüzgarların savurduğu şeyler gibi heba olmasından, çalışmalarımın gündüzün geceyi silmesi gibi silmesinden korkarım.” diyerek bu yöndeki endişelerini dile getirmiştir. • Ayrıca bu eserinde teknolojiye öncülük edecek cihazlarla beraber günümüz bilim felsefesine katkılarda bulunacak konulara da değinmiştir. Bilim ve Teknoloji Tarihi • Ebu-l İz El-Cezeri’nin yazdığı “Kitab-ul Hiyel” kitabının önsözünden çıkarımlar: 1- Besmele ile başladığı önsözünde, gerçek bilginin Allah katında olduğunu söyler. 2- Allah’tan daha fazla ilim istemekte ve hedefini “O’nun hikmetlerine vakıf olmak” olarak belirtmektedir. 3- Kendisinden önceki çalışmaların hepsini inceleyip eleştirilerini yapmıştır. Önceki çalışmaları atıf ile vermesi akademik etiktir. Atıf verme ilk defa Müslümanlar tarafından yapılmıştır. Bilim ve Teknoloji Tarihi 4- Cisimlerin diğer cisimleri nasıl hareket ettirdiğine dair kitapları da incelemiş, gök ve yere ait problemleri ispatlayan makaleleri de çalışarak robotik ile uğraşmaya başlamıştır. Buradan fizik ile de ilgilendiği anlaşılır. 5- Önceki eserleri eleştirel şekilde okuyarak nakilcilikten sıyrıldığını söyler. Böylece bağımsız ve özgür bir düşünce ve çalışma içinde faaliyetlerini sürdürmüştür. 6- Zaman zaman sıkıntılı dönemlerden geçmesine rağmen çalışmalarında yılmamıştır. Bütün gayretini sarf ederek uyuşukluğunu yenip uyuyan fikirlerini uyandırmayı amaçlamıştır ve yaşadığı toplumda fen bilimlerinde sivrilmiştir. Bilim ve Teknoloji Tarihi 7- Bütün bilgi birikimine rağmen kendi düşüncesine ve yaptıklarına dahi şüphe duygusu ile bakmıştır. 8- “Tatbikata dönüştürülmeyen her teknik ilim, doğru ile yanlış arasında kalır.” diyerek, çalışmaların teknolojiye dönüştürülmesini istemiştir. Bu sözü günümüzde de geçerlidir. Çağları aşan sözler sarf ettiği de görülür. 9- Önsözünün en önemli noktalarından biri de bilimsel çalışmalardaki zorlukları bilgi tasnifi ile yenebileceğimizi söylemesidir. Einstein’e atfedilen “Duyu organları ile rastgele alınan bilgiler, akıl ile düzene konularak bilimsel bilgilere dönüştürülür.” sözü El-Cezeri’ye aittir. Bilim ve Teknoloji Tarihi 10- Sadece merak ettiklerini yapmak değil, bunları başkalarına öğretmenin bilincini de taşıyordu. Böylece kendisinden asırlarca sonra yaşayan insanlarla irtibat sağlamayı düşünmüştür. Ancak bundan nüfus sahibi birinin hatalarını bulurum diyerek vazgeçmiştir. 11-Zamanının hükümdarlarından gördüğü destek ile yazdığı kitap günümüze kadar gelmiştir. Kendisi de “O kadar yardım gördüm ki, etkilerinin semeresini toplama devrine eriştim ve çalıştığım gecelerin mehtabı doğdu” demektedir. Bilim ve Teknoloji Tarihi 12- Herkesin, belirli bir işi en kolay şekilde yapma becerisine sahip olarak yaratıldığı bilinci ile kendini geliştirebileceğini söyler. Ayrıca, Allah’ın kendisine verdiğini başkalarına aktararak bilgileri başkalarından saklamamakla mükellef olduğumuzu belirtir. 13- Onun mühendislik anlayışı, şeylerin resimler ve resimlerdeki harf ve sayı ile açıklanmasıdır. Klasik Eğitim Eleştirisi • Araştırmacı, gönül kırmaya değil, akıl kırmaya çalışmalıdr. Bunun için, çok yönlü eleştirel düşünceye önem vererek karar işlevlerini; olgusal, nesnel (objektif),tarafsız ve genellemeci olarak bilimsel niteliklere dayandırmaya çalışmalıdır. • Bilimsel ilkelere (nesnellik, ekonomiklik, kolaylık, basitlik vb.) sadık kalarak en iyisinin belirlenmesi yoluna gidilmelidir. Bilimsel düşünce için çözümleyici (analitik, tümdengelim) ve birleştirici (sentez, tümevarım) ilkeleri varsayım, akılcı kabul ve basitleştiricilikle algılanır hale getirilmelidir. • Bilimsel düşünce odaklı insan yetiştirmede; • A)Araştırma teknik bilgi, beceri ve tutumları kazandırmak, • B)Bilimsel değer ve davranışlar kazandırmak önemsenmelidir. • Birincil bilgi kaynakları, öğrencinin yaşam boyu gözlemleri, deneyimleri, etkinlikleri ve yaşadağı süreçlerde elde ettiği bilgi kaynaklarıdır. Burada öğrencinin yüksek düzeyde katılımı ve zihinsel çabaları ana faktördür. • Bilimin, ”birikimli olma ”özelliği ancak; bilimsel süreçlerin ve yapılan alıntıların gerekli yerlerde verilmesi ile çalışmalara ve bilimsel raporlara yansıyabilir. Kaynaklar • Şen, Zekai (2011) Bilimsel Araştırma Yaptırma İlkeleri, Bilim ve Felsefe Serisi-3 ,Su Vakfı Yayınları, İstanbul.