EKVATORAL KOORDİNAT SİSTEMİ

EKVATORAL KOORDİNAT SİSTEMİ
Dünya’nın yüzeyi üzerindeki bir noktayı belirlemek için enlem ve boylam
sistemini kullanıyoruz.
Gök küresi üzerinde de Dünya’nın kutuplarına ve ekvatoruna dayandırılan
ekvatoral koordinatlar olarak adlandırılan benzer bir sistem kullanılır.
Bu sistem yıldızlara göre sabittir ve ufuksal koordinatlara benzemediğinden
bir yıldızın konumu gözlemcinin yerine veya zamana bağlı değildir. Bundan
dolayı astronomlar bu sistemi tercih ederler.
Gök küresinde bir cismin konumunu tayin etmek için ilk önce gök ekvatoru
boyunca açısal konumunu belirlemek gerekir.
Bu koordinat rektasansyondur (sağ açıklık) ve Dünya’daki boylama benzer.
Dünya haritasındaki kuzey-güney doğrultusundaki çizgiler, boylam
çizgileridir ve gökyüzüne iz düşürüldüğünde rektasansyon (sağ açıklık)
çizgileri olurlar.
Greenwich Dünya’daki boylamın sıfırını gösterirken ilkbahar noktası, ,
gökyüzündeki rektasansyonun (sağ açıklık) sıfırıdır. Bu ilkbahar noktası
(ilkbahar ekinoksu) Güneş, gök ekvatorunu geçerken baharın ilk gününde
(21 Mart) Güneş’in konumunu belirtir.
İlkbahar noktası halen Pisces takım yıldızındadır ve zamanla yavaşça
değişir.
Rektasansyon (sağ açıklık) zaman biriminde (saat, dakika ve saniye)
noktasından itibaren batıdan doğuya doğru ölçülür ve 0 saatten başlar 24
saate kadar devam eder (sırası ile, 0 ve 360 ye eşdeğerdir).
Rektasansyon (sağ açıklık) olarak adlandırılan göksel boylam
0
360 veya 0h
ile gösterilir.
24h arasında değerler alır.
1h (saat) gök ekvatorunda 15 ye (derece) eşittir (360 derecenin 24 de 1 i).
Rektasansyonu (sağ açıklık), noktasının bir gök cisminden geçen saat
dairesine olan açısal uzaklığı olarak da tanımlayabiliriz.
 İkinci ekvatoral koordinat deklinasyondur (dik açıklık) ve Dünya’daki
enleme benzer.
 Dünya haritasındaki ekvatora paralel doğu-batı doğrultusundaki çizgiler,
enlem çizgileridir ve gökyüzüne iz düşürüldüğünde deklinasyon (dik
açıklık) çizgileri olurlar.
 Deklinasyon (dik açıklık), gök küresi üzerinde herhangi bir gök cisminin
gök ekvatoruna olan açısal uzaklığı olarak tanımlanır.
 Dünya’daki enlem çizgileri gibi deklinasyon da (dik açıklık) gök
ekvatorundan itibaren derece olarak ölçülür.
 Gök ekvatorunun kuzeyindeki cisimler için pozitif, güneyindeki cisimler
için negatif değerler alır.
 Deklinasyon (dik açıklık) olarak adlandırılan göksel enlem ile gösterilir.

90
+90 arasında değişir.
 Gök ekvatorundaki cisimler 0 , Kuzey Kutup noktasındaki cisimler +90
ve Güney Kutup noktasındaki cisimler
açıklık).
90
deklinasyonundadır (dik
 Bir yıldızın deklinasyonu (dik açıklık) bilinince yıldızı taşıyan ve
deklinasyon (dik açıklık) paraleli adı verilen bir küçük daire belirtilebilir.
90
ya yıldızın kuzey kutup uzaklığı denir.
 Gökyüzünde bir cismin konumu rektasansyon (sağ açıklık) ve deklinasyon
(dik açıklık) koordinatları ile tanımlanır. ve koordinatları ile tanımlanan
böyle bir sisteme göksel ekvatoral koordinat sistemi denir.
 Örneğin, Polaris Kutup yıldızının koordinatları
 Parlak yıldız Sirius ise
= 06h 44m 48s ve
= 02h 31m ve
= 89 15'
= -16 42' koordinatlarındadır.
 Yıldızın rektasansyonu (sağ açıklık) ve deklinasyonu (dik açıklık) gece
boyunca değişmez ve yıldızlara göre sabittir.
 Ekvatoral koordinat sisteminde yıldızın konumu gök ekvatoru ve Kuzey
Kutup noktasına bağlıdır.
 Uzayda bir tek gök ekvatoru olduğundan bir cismin deklinasyonu (dik
açıklık) gözlem yerine bağlı değildir.
 Güneş sistemi dışında bulunan bir cismin deklinasyonu (dik açıklık)
zamana da bağlı değildir.

noktası gök küresi ile birlikte ve aynı hızla döndüğünden Güneş sistemi
dışında bulunan bir cismin rektasanyonu (sağ açıklık) da zamana bağlı
değildir.
 Aslında, deklinasyon (dik açıklık) ve rektasansyon (sağ açıklık) zamanla
çok az miktar değişmesine rağmen sabit kabul edilmektedir.
 Ancak Güneş Sistemi’ne ait bir cismin gök küresi üzerindeki yeri her gün
değişmektedir.
 Güneş sisteminde bulunan bir cismin rektasansyonu (sağ açıklık) ve
deklinasyonu (dik açıklık) zamanla değişmektedir.
 Ancak bunun sebebi gök küresinin dönmesinden ileri gelmeyip bu
cisimlerin Güneş etrafındaki gerçek hareketleri sonucunda gök küresi
üzerindeki görünen yerlerinin değişmesidir.
 Gök küresinde bulunan önemli yıldızların ekvatoral koordinatları ( , )
tayin edilmiş ve katalog adı verilen kitaplarda toplanmıştır.
 Bu kataloglar genellikle belli bir tarihe göre koordinatları verirler.
Örneğin, 1900, 1950 veya 2000 yılı gibi. Bu tarihe epok denir.
 Güneş sistemine ait cisimlerin koordinatları ise her yıl için hazırlanan ve
almanak adı verilen kitaplarda günlük olarak verilmektedir.
 Rektasansyon ve deklinasyonun zamana bağlı değişimi ilk olarak
presesyon sebebi ile meydana gelir.
 Presesyon etkisi ilkbahar noktasının zaman içinde yavaşça batıya
doğru kaymasına sebep olur.
 Böylece bir yıldızın rektasansyonu ve deklinasyonu her yüzyılda bir
~1 .4 civarında değişir.
 Bu, ekliptik ve Ay’ın yörünge düzlemine göre Dünya’nın ekseninin eğimini
azaltmak için Dünya’nın ekvatoral bölgesinde Güneş ve Ay’ın kütle
çekimlerinden dolayıdır.
 Hızla dönen bir topacın yavaşça yalpalaması gibi 26 000 yıllık bir peryotla
dönme ekseninin yavaşça yalpalaması ile Güneş ve Ay’ın kütle çekimlerine
Dünya cevap verir.
 Başka bir deyişle presesyon, Ay ve Güneş’in çekim etkilerinin, tam bir küre
olmaması sebebi ile Dünya’nın merkezinde yoğunlaşmaması sonucu,
Dünya’nın dönme ekseninin kendi etrafında her 26 000 yılda bir tur atması
olayıdır. Yani Dünya, yalpalamaktadır.
 Bu hareket ilk olarak Hipparchus tarafından M.Ö. 100 yılında
kaydedilmiştir.
 Eski Babil gözlemleriyle kendi gözlemleri arasındaki farkları not ederek bu
sonuca ulaşmıştır.
 M.Ö. 2000 yılında Babilliler, dünyada güçlü bir medeniyet iken ilkbahar
ekinoksu Aries takım yıldızında idi ve kuzey kutup noktasına en yakın
parlak yıldız Draco takım yıldızındaki Thuban idi.
 Hazreti İsa zamanında ise ilkbahar ekinoksu Pisces takım yıldızına kaydı
ve kuzey kutup noktasına en yakın parlak yıldız Küçük Ayı takım yıldızının
kepçesindeki Kochab yıldızı idi.
 Şimdi Polaris yıldızı kuzey kutup noktasına yakındır ve ilkbahar ekinoksu,
Pisces ile Aquarius arasındaki sınıra yakındır (M.S. 2600 yılında
Aquarius’ta olacaktır).
 M.S. 10 000 yılında Cygnus’un kuyruğundaki parlak yıldız Deneb, kutup
yıldızı olacaktır.
 Lyra takım yıldızındaki Vega M.S. 14 000 yılında Deneb yıldızı ile yer
değiştirecektir.
 Bundan başka, Dünya ve Ay’ın yörüngelerinin çember şeklinde olmaması
sonucu noktası yine etkilenir ve buna da nütasyon denir.
 Ayrıca, gök cisimlerinin kendine özgü hareketleri vardır. Yıldızlar
sözkonusu olduğunda buna öz hareket denir. Bu hareketler de gök
cisimlerinin konumlarını zamana bağlı olarak değiştirmelerine sebep olur.
 Bu değişimler, yıllar boyu yapılan gözlemlerle fark edilebilen küçük
miktarlarda meydana gelirler.
 Bir gök cisminin görünen yeri ile gerçek yeri arasında da atmosferimizden
kaynaklanan sebeplerle farklar vardır. Tüm bu etkiler, kataloglar yardımı
ile, çok hassas bir şekilde hesaplanarak gök cisimlerinin gerçek konumları çok duyarlı bir şekilde elde edilebilir.
 Bir gök cismini gözlemek istediğimiz zaman, onun, teleskobumuzun
kullandığı koordinatlarını hesaplamamız gerekir.
 Bazı teleskoplar yükseklik ve azimutu kullanırken bazıları deklinasyon ve
saat açısını kullanırlar. Yani teleskopun ayar skalasından bir cismin belli
bir zaman için hesaplanmış koordinatlarını o zamanda ayarlarsak
teleskop cismin koordinatlarına ayarlanmış yani cisme yönlendirilmiş olur.
 Herhangi bir anda yıldızın deklinasyon (dik açıklık) paraleli üzerindeki
yeri, aynı anda yıldızdan geçen meridyen (cisimden ve gök küresinin
ekseninden geçen düzlemle gök küresinin arakesiti olan büyük dairedir
ve buna saat dairesi denir) ile gözlemcinin meridyeni arasında P
noktasında meydana gelen açı ile belirtilir. H ile gösterilen bu açıya saat
açısı denir.
 Saat açısı gök ekvatoru üzerinde gözlemcinin meridyeninden (göksel
meridyen) itibaren batıya doğru ölçülür.
 0
H
360 arasında değişir.
 Gök küresinin ekseni etrafında 24h lik bir peryotla döndüğünü biliyoruz. O
halde bir gök cisminin saat açısı gök küresinin dönme miktarı için bir ölçü
olarak kullanılabilir.
 Başka bir ifade ile 0h H 24h arasında değerler alır.

ve H koordinatları ile tanımlanan böyle bir sisteme yersel ekvatoral
koordinat sistemi denir.
 Bir gök cisminin saat açısı hem gözlem yerine hem de zamana bağlıdır.