Farmasötik Botanik 7. Hafta Dicotyledonae-Apetalae

Farmasötik Botanik - 7. Hafta – Doç. Dr. Nilüfer ORHAN
Bu hafta anlatılan konu ara sınava dahildir.
Sınavlarınızda başarılar dilerim
27.03.2017
Dicotyledonae, Apetalae
Farmasötik Botanik 7. Hafta
Dicotyledonae-Apetalae
Doç. Dr. Nilüfer ORHAN
Farmakognozi Anabilim Dalı
Oda:316 E-posta:nsendogdu@gazi.edu.tr
 Salicaceae,
 Juglandaceae,
 Fagaceae,
 Cannabinaceae,
 Urticaceae,
 Loranthaceae,
 Polygonaceae,
 Caryophyllaceae
Monocotyledonae-Dicotyledonae Farkları
Dicotyledones, Çift Çenekliler
 Bir/çok yıllık, otsu/odunlu
 Kök dallanmış, kazık kök
 Gövde genellikle dallanmış
 İletim demetleri bir daire üzerinde dizilmiş
 Kambiyum var, gövde ve kök kalınlaşır
 Kabukta mantar doku var
Angiospermae, Dicotyledones, Apetalae
1
Farmasötik Botanik - 7. Hafta – Doç. Dr. Nilüfer ORHAN
Dicotyledones, Çift Çenekliler
II. Sınıf: Dicotyledonae
 Yapraklar saplı, lamina tam/parçalanmış,
Petallerinin durumuna göre 3 alt sınıfa ayrılır:
 Çok farklı lamina tipleri görülür
1. alt sınıf: Apetalae, Petalsizler
 Damarlanma genellikle pennat, pedat
 Çiçek 5 halka üzerinde dizilmiş (pentasiklik)
 Her halkada 5 parça (pentamer), periant örtü +
Altsınıf : Apetalae (Petalsizler)
bulunmayan
(Achlamideae),
2. alt sınıf: Dialypetalae, Ayrı petalliler
3. alt sınıf: Sympetalae, Birleşik petalliler
 Temel çiçek fomülü: K5C5A5+5G5
 Periantı
Bu hafta anlatılan konu ara sınava dahildir.
Sınavlarınızda başarılar dilerim
27.03.2017
Familya: Salicaceae (Söğütgiller)
pul
biçiminde az gelişmiş olan veya sadece bir halka
periant (Monochlamideae) taşıyan çiçekleri var
 Kuzey yarım kürenin ılıman bölgelerinde
yetişen, yaprak döken
 Nadiren monoik, bodur ağaç-çalılar
 Çoğu odunlu
 Yapraklar basit, alternan
 Çiçekleri gösterişsiz, amentum
 Çiçek tek eşeyli, periantsız
 Bazıları erdişi
 Tozlaşma anemogam, entemogam
Angiospermae, Dicotyledones, Apetalae
 Sarkık/dik amentum
 TR’de iki cins: Salix ve Populus
2
Farmasötik Botanik - 7. Hafta – Doç. Dr. Nilüfer ORHAN
Bu hafta anlatılan konu ara sınava dahildir.
Sınavlarınızda başarılar dilerim
27.03.2017
Familya: Salicaceae (Söğütgiller)
Familya: Salicaceae
Tür: Salix sp. (Söğüt)
 Brakte tam veya saçaklı
 Yapraklar lanseolat, linear,
 Amentumlar yapraklardan
eliptik
 Brakte var, tam kenarlı
önce/yapraklarla beraber oluşur
 Erkek çiçekler 2-çok stamenli
 Erkek amentumlar dik, 2-5
 Dişi çiçekte ovaryum üst
stamen +
durumlu, 2 karpelli, bir gözlü
 Meyve lokulisit kapsül
 Sulak yerleri sever, dere
 Tohum çok sayıda, küçük, tüylü

Salix’ten elde edilen droglar:
Salix’ten elde edilen droglar:
• Söğüt odunu yakılarak bitkisel
• Salicis cortex (Ph.E.)
kömür, Carbo Ligni hazırlanır
Bağırsak gazlarını hapseder, karminatif
boylarında yetişir
S. alba, fragilis, babylonica
Salix alba dal kabuklarıdır
 Ateş düşürücü,

 Romatizma ağrılarını giderici,
 Astrenjan,
 Hemostatik etkili
Angiospermae, Dicotyledones, Apetalae
3
Farmasötik Botanik - 7. Hafta – Doç. Dr. Nilüfer ORHAN
Bu hafta anlatılan konu ara sınava dahildir.
Sınavlarınızda başarılar dilerim
27.03.2017
Familya: Salicaceae
Tür: Populus sp.(Kavak)
Familya: Salicaceae
Tür: Populus nigra, Kara kavak
 Yapraklar üçgen, ovat, eliptik veya
 Populi gemmae:
kordat
 Petiol laminaya dikey olarak yassılmış
 Kara kavak tomurcuğu
 Braktenin kenarı saçaklı veya dişli
 Yanık ve hemoroid kremlerinde
 Erkek amentumlar sarkık, stamen 4-40
 Odunundan Carbo Ligni
 TR’de; Populus
nigra , pyramidalis ,
alba, tremula, euphratica
Familya: Juglandaceae (Cevizgiller)
 Kuzey Yarıkürenin ılıman-sıcak bölgelerinde ve
tropiklerde yetişen
 Yaprak döken, monoik ağaçlar
 Yapraklar alternan, büyük, pennat
 Çiçekler tek eşeyli
 Yaprak ve çiçek tomurcukları
hazırlanır, karminatif olarak
kullanılır
Familya: Juglandaceae (Cevizgiller)
 Çiçekte genellikle 1 primer
brakte, 2 sekonder brakte
ve 4 kadar tepalden
yapılmış bir periant var
 Erkek çiçekler sarkık,
silindirik, çok çiçekli,
amentum, 3-çok stamenli
Angiospermae, Dicotyledones, Apetalae
4
Farmasötik Botanik - 7. Hafta – Doç. Dr. Nilüfer ORHAN
Bu hafta anlatılan konu ara sınava dahildir.
Sınavlarınızda başarılar dilerim
27.03.2017
Familya: Juglandaceae (Cevizgiller)
Familya: Juglandaceae
Tür: Juglans regia (Ceviz)
 Dişi çiçekler tek, 2-3’ü bir arada veya çok
 Vatanı Anadolu
çiçekli sarkık, amentum,
 Ovaryum alt durumlu,
 18-20 m yükseklikte ağaç
 Yapraklar 5-9 foliollü,
 Stilus kısa, stigma 2 kollu
folioller ovat-eliptik ve tam
 Meyve drupa, bazı cinslerde kanatlı bir nuks
kenarlı
 Meyve drupa, perikarp
yeşil (yün boyası)
Familya: Juglandaceae
Tür: Juglans regia (Ceviz)

Juglandis folium kabız, kan
temizleyici, astrenjan
 Tohumlar E vitamini ve yağ
bakımından zengin, sabun
ve kozmetik ürünlerin
yapımında
 Yaprak ve perikarp ekstresi
Familya: Fagaceae (Kayıngiller)
 Monoik ağaç-bodur ağaçlar
 Yapraklar alternan, basit
 Çiçekler tek eşeyli
 Erkek çiçekler sarkık,
toparlak-silindirik amentum,
periant 4-7 loplu, stamen 4-40
adet
kozmetikte, saç ürünlerinde
Angiospermae, Dicotyledones, Apetalae
5
Farmasötik Botanik - 7. Hafta – Doç. Dr. Nilüfer ORHAN
Familya: Fagaceae
 Dişi çiçekler tek veya 2-3
çiçekli küçük, dik bir grup
halinde;
 Çiçeğin-çiçek durumunun
Bu hafta anlatılan konu ara sınava dahildir.
Sınavlarınızda başarılar dilerim
27.03.2017
Familya: Fagaceae
 Kupula pürüzlü, dikenli,
imbrikat pullu, meyveleri
tamamen sarıcı veya yalnız
meyve tabanında
tabanında birleşmiş
 Meyve nuks
brakteollerden yapılmış,
çanağa benzer kupula
 TR’de 3 cins var
Familya: Fagaceae
Tür: Quercus infectoria (Mazı meşesi)
Tür: Quercus infectoria (Mazı meşesi)
 TR’de yaygın, yaprak döken
 Bitki mazı taşır
çalı-küçük ağaç
 Yapraklar 4-6 cm, çıplak, ovat,
 Tomurcuk, dal veya yapraklar
üzerinde, Cynips gallae
kenarları dalgalı, derin dişli
tinctoriae adlı mazı arısının
veya loplu
sürfelerini bırakması sonucu
 Kupula 1-1,5 cm çapında, pullar
sık, kısa ve yatık
Angiospermae, Dicotyledones, Apetalae
meydana gelen 1.5-2 cm
çapında küresel oluşumlar
6
Farmasötik Botanik - 7. Hafta – Doç. Dr. Nilüfer ORHAN
Bu hafta anlatılan konu ara sınava dahildir.
Sınavlarınızda başarılar dilerim
27.03.2017
Tür: Quercus infectoria (Mazı meşesi)
Familya: Cannabinaceae (Kendirgiller)
 Drog: Quercinae gallae
 Kuzey yarı küre, ılıman bölgelerde yetişen,
 Meşe Mazısı
süt taşımayan, dik veya tırmanıcı, otsu, dioik
bitkiler
 Yapraklar alternan-opozit
 Genellikle palmat loplu
 Çiçekler tek eşeyli
 Astrenjan, antidiyareik
 İhraç ediliyor
 Sanayide dericilikte
Familya: Cannabinaceae
 Erkek çiçekler panikula, dişi
çiçekler küçük sık kümeler
veya strobil şeklinde
 Erkek çiçekte periant 5 parçalı,
stamen 5 ve dik
 Dişi çiçekte periant çanak
şeklinde
 TR’de 2 cins:
Familya: Cannabinaceae
Tür: Humulus lupulus
 Avrupa, Asya, TR’de yetişen,
 Tırmanıcı gövdeli, çok yıllık otsu bitki
 Şerbetçiotu, Ömerotu, maya otu,
 Yapraklar opozit, 3-5 loplu, palmat
 Dişi çiçekler strobil
 Brakteler otsu, geniş ovat
imbrikat dizilişli
Humulus, Cannabis
Angiospermae, Dicotyledones, Apetalae
7
Farmasötik Botanik - 7. Hafta – Doç. Dr. Nilüfer ORHAN
Bu hafta anlatılan konu ara sınava dahildir.
Sınavlarınızda başarılar dilerim
27.03.2017
Tür: Humulus lupulus
Familya: Cannabinaceae
Tür: Cannabis sativa
DROGLARI:
 Kendir, kenevir, esrar otu
 Dişi çiçek durumları ve çiçeklerle ve
 Vatanı Hindistan, sıcak ülkeler ve TR’de kültür +
brakteoller üzerinde bulunan salgı tüyleri
 Dişi çiçek durumları: Lupuli strobili, Lupuli flos
 Salgı tüylerinden oluşan esmer toz:
 Palmat yapraklı, tek yıllık
 Yapraklar alternan-opozit, 5-11 parçalı,
parçalar lanseolat
Lupulinum, Lupuli glandulae
 SEDATİF
Tür: Cannabis sativa
 Dişi çiçekler küçük sık kümeler halinde, her
braktenin koltuğunda bir çiçek var,
 Cannabis Herba : Çiçek ve yapraklı dalları
 Drog yatıştırıcı ve uyutucu

Cannabis fructus, yağ bakımından zengin
 Gövde kabuğundan, dokumacılıkta kullanılan,
kenevir-kendir denilen lif elde edilir
Angiospermae, Dicotyledones, Apetalae
Tür: Cannabis sativa
• Reçineli ve yapışkan olan dişi
çiçek durumları, toz edilip
yoğurularak esrar elde edilir
• Uyuşturucu, kullanımı yasak!
• Narkotik etkili, alışkanlık ve
bağımlılık yapar
8
Farmasötik Botanik - 7. Hafta – Doç. Dr. Nilüfer ORHAN
Bu hafta anlatılan konu ara sınava dahildir.
Sınavlarınızda başarılar dilerim
27.03.2017
Familya: Urticaceae (Isırgangiller)
Familya: Urticaceae
Tür: Urtica dioica (Isırgan otu)
 Tropik-subtropikal bölgelerde yetişen, süt
 TR’de yetişir. Harabelikler, duvar
taşımayan, otsu, çalı veya küçük ağaçlar
 Yapraklar basit, alternan/dekusat dizilişli
diplerinde sıkça görülür
 Çok yıllık, dioik bir bitki
 Çiçekler tek eşeyli, genellikle yeşil, küçük
 Yapraklar dekusat, ovat,
kümeler halinde toplanmış
kenarı dişli
 Periant 4 parçalı
 Sistolit ve yakıcı tüyleri var
 Bazı türleri lif eldesinde kull.
 Eskiden siyatik ve romatizmaya
karşı kullanılmış
Tür: Urtica dioica
Urticae folium: Isırgan yaprakları
 Diüretik bitkisel karışımlara ilave
edilir, böbrek fonksiyonlarını düzenler
Urticae radix (Ph. E.): Isırgan kökleri
 İdrar yolları enfeksiyonlarında;
böbrek taşı, poliüride, aşırı gece
idrarında ve özellikle prostat
bezinin büyümesinde (BPH)
Familya : Loranthaceae
 Çoğu tropikal- ılıman
bölgelerde yetişen,
yarı parazit, odunlu bitkiler
 Ağaç üzerinde yaşar, dallara
haustoryumlarla tutunur
 Haustoryumlar yardımıyla
konakçıdan su ve sudaki
mineralleri emer
kullanılır
Angiospermae, Dicotyledones, Apetalae
9
Farmasötik Botanik - 7. Hafta – Doç. Dr. Nilüfer ORHAN
Bu hafta anlatılan konu ara sınava dahildir.
Sınavlarınızda başarılar dilerim
27.03.2017
Familya : Loranthaceae
Familya: Loranthaceae
Tür: Viscum album
 Yapraklar yeşil, tam ve
 Ökse otu, gökçe, burç, çekem
karşılıklıdır
 Çiçekler erdişi veya tek eşeyli,
tek veya spika, salkım,
panikula
 Periant 4-6 parçalı, ovaryum
alt durumlu
 Meyve pulpası yapışkan olan
bakka ve drupa
Tür: Viscum album
 Avrupa-Akdeniz ülkelerinde, TR’de
 Çam, göknar, söğüt, kavak, meyve
ağaçları üzerinde yaşayan,
 20-100 cm çapında, kışın yapraklarını
dökmeyen dioik bir çalı
 Dallar ve yapraklar opozit
Tür: Viscum album
 Yapraklar sarımsı-yeşil, sapsız
• Visci herba, tansiyon düşürücü ve
ve derimsi, opozit dizilişli
 Dikotomik dallanma
diüretik etkili
• Bitkiden hazırlanan ilaçlar kanser
 Meyve 8-10 mm çapında,
tedavisinde kullanılmakta
küremsi, beyazdır, pulpası
 Bitki zehirli, dikkatli kullanılmalı !
yapışkan
 Meyvelerinden kuşları tutmak
 Sapsız 2-3 meyve bir arada
Angiospermae, Dicotyledones, Apetalae
amacıyla ökse hazırlanır
10
Farmasötik Botanik - 7. Hafta – Doç. Dr. Nilüfer ORHAN
Bu hafta anlatılan konu ara sınava dahildir.
Sınavlarınızda başarılar dilerim
27.03.2017
Familya: Polygonaceae
Familya: Polygonaceae
 Otsu, çalımsı ve tırmanıcı bitkiler
 Stamen 6-9. Ovaryum üst
 Yapraklar alternan, basit, okrealı
 Çiçekler çoğunlukla erdişi,
küçük kümeler halinde, panikula,
başak ve baş durumlarında
 Periant 2 halka üzerinde dizili 6,
durumlu, 2-3 karpelli, tek gözlü,
tek ovüllü
 Meyve tek tohumlu, 3 köşeli veya
3 kanatlı nuks
 TR’de 8 cins ve 60 tür mevcut
bazen 5, 4 veya 3 parçalı
Familya: Polygonaceae
Tür: Rheum palmatum (Ravent)
 Çok yıllık otsu bitkiler, ana vatanı Çin
 Yaprakları tabanda toplanmış, büyük, palmat,
kenarı dişli
 Çiçekler panikula, periant 6 parçalı, stamen 9
 Meyve 3 köşeli, köşelerde kanatlı
 TR’de Rheum
ribes +
Angiospermae, Dicotyledones, Apetalae
11
Farmasötik Botanik - 7. Hafta – Doç. Dr. Nilüfer ORHAN
Bu hafta anlatılan konu ara sınava dahildir.
Sınavlarınızda başarılar dilerim
27.03.2017
Familya: Polygonaceae
Tür: Rheum palmatum (Ravent)
Familya: Caryophyllaceae (Karanfilgiller)
• Rhei rhizoma (Ph.E.) (Ravent rizomu): Bitkinin
 Akdeniz çevresinde, ılıman
etli-kalın rizomlarının kabuk kısmı soyulur, iç
kısım kurutulur ve drog olarak kullanılır
• Küçük dozda ishale karşı etkili
• Yüksek dozda pürgatif
ülkelerde yetişen, bir-çok yıllık
 Otsu, nadiren çalı tipinde
 Familyanın en belirgin özelliği,
gövde noduslarda şişkin,
yapraklar opozit dizilişli ve
tabanda çok az bitişik
Familya: Caryophyllaceae (Karanfilgiller)
Familya: Caryophyllaceae
 Çiçekler erdişi-tek eşeyli, aktinomorf
 Stamen 5-10, bazen eksik
 Çiçekler dikasyum
 Ovaryum üst durumlu,
 Kaliks 4-5 parçalı, parçalar serbest-birleşik
 2-5 karpelli, çok ovüllü, stilus 1-5
 Korolla 4-5 parçalı, bazen eksik, parçalar
 Meyva tepede dişler veya yarıklar ile
serbest-birleşik
açılan kapsula, nuks veya bakka


Angiospermae, Dicotyledones, Apetalae
Gypsophila sp. Çöven
Dianthus sp. - Karanfil
12
Farmasötik Botanik - 7. Hafta – Doç. Dr. Nilüfer ORHAN
Familya: Caryophyllaceae
Tür: Gypsophila arrostii, G. venusta (Çöven)
 Orta Anadolu’da yetişen,kalın köklü,
 30-100 cm yüksekliğinde, çok yıllık otsu bitkiler
Bu hafta anlatılan konu ara sınava dahildir.
Sınavlarınızda başarılar dilerim
27.03.2017
Familya: Caryophyllaceae
Tür: Gypsophila arrostii, G. venusta (Çöven)

Gypsophilae radix
= Saponariae albae radix
 Çiçekler küçük ve beyaz
 temizleyici, köpürücü, emülgatör
 Çiçek durumu panikula
olarak kullanılır
 Helva yapımında
 Kökler saponin bakımından zengin
Angiospermae, Dicotyledones, Apetalae
13