Uploaded by User6226

Mak. El. 6.Hafta

advertisement
SERT LEHİMLEME, YUMUŞAK LEHİMLEME
Sert ve yumuşak lehimleme işlemleri, birleştirme yöntemleri spektrumunda, eritme kaynakları
ile katı hal kaynakları arasında yer almaktadır. Sert ve yumuşak lehimleme işlemlerinde de,
eritme kaynaklarının çoğunda olduğu gibi dolgu metali kullanılır, ancak katı hal kaynaklarında
olduğu gibi esas metal parçalarında erime olmaz.
Bu aykırılıklar sert ve yumuşak lehimlemeyi genellikle kaynaktan farklı işlemler olarak
görmemizi sağlar. Bazı koşullar altında sert veya yumuşak lehimleme kaynağa nazaran daha
caziptir. Bu koşullar:
1) Birleştirilecek metallerin kaynak edilebilirliklerinin düşük olması,
2) Farklı metal parçalarının birleştirilmesi işlemleri,
3) Kaynak işlemindeki sıcaklığın birleştirilmek istenen parçalara zarar vermesi,
4) Bağlantı geometrisinden dolayı hiçbir kaynak işleminin uygulanamaması ve
5) Yüksek mukavemete gerek duyulmamasıdır.
Yapıştırma işlemi, sert ve yumuşak lehimleme ile bazı ortak özelliklere sahiptir.
Yapıştırma işleminde de, lehimlemede olduğu gibi, bir dolgu metali ile birbirine çok yakın iki
yüzey arasındaki bağ kuvvetlerinden yararlanılır. Ancak aradaki fark, yapıştırmada kullanılan
dolgu malzemesinin metal olmaması ve işlemin oda sıcaklığında veya biraz üzerindeki
sıcaklıklarda uygulanmasıdır.
1. SERT LEHİMLEME
Sert lehimleme, bir dolgu (ilave) metalinin eritildiği ve birleştirilecek parçaların temas eden
yüzeyleri arasında kapiler etkiyle dağıtıldığı bir birleştirme yöntemidir. Sert lehimlemede esas
metal parçalarında erime oluşmaz, sadece dolgu metali erir. Sert lehimlemedeki lehim metali
de denilen dolgu metalinin erime derecesi birleştirilmek istenilen esas metal veya metallerinin
erime derecelerinin altında ama 450°C (723 K)'nin üzerindedir. Bağlantı uygun bir şekilde
tasarlanıp sert lehimleme işlemi doğru bir şekilde uygulandığı takdirde, lehim metalinin
katılaşması ile oluşan sert lehimli birleştirme işlemde kullanılan lehim metalinden daha yüksek
mukavemetli olacaktır. Bu dikkate değer sonucun nedeni sert lehimleme işleminde iki parça
arasında dar bir aralık bırakılması, esas metal parçaları ile dolgu metali arasında metalurjik bağ
oluşumu ve esas metal parçalarının bağlantı üzerinde oluşturduğu geometrik kısıtlamadır.
Sert lehim yönteminin dezavantaj ve sınırlamaları ise şunlardır:
1) Bağlantının mukavemeti genellikle kaynaklı birleştirmelerden düşüktür,
2) Sert lehim birleştirmenin mukavemeti lehim metalinden yüksek olsa da esas
metallerden düşüktür,
3) Kullanım alanındaki yüksek sıcaklıklar sert lehim bağlantıyı zayıflatabilir ve 4)
Sert lehim bağlantıdaki lehim metalinin rengi esas parçadan farklı olduğundan estetik olarak
dezavantajlıdır.
Sert lehimleme, birçok endüstri alanında bir üretim yöntemi olarak yaygın bir şekilde
kullanılmaktadır. Bu endüstri kolları arasında otomotiv (örneğin boru ve tüp şeklindeki
parçaların birleştirilmesi işlemleri), elektrik cihazları (örneğin tel ve kabloların birleştirilmesi
9
işlemleri), kesici takımlar (örneğin çimentolu karbür kesici uçların sap kısmına sert
lehimlenmesi) ve ziynet eşyası üretimi bulunmaktadır. Bunlara ilaveten, kimyasal işlem
endüstrisi ile sıhhi ve ısıtma tesisatlarında boru ve tüp şeklindeki parçaların birleştirme işlemleri
sert lehimleme ile yapılır.
Ayrıca, yöntem tüm endüstri kollarında tamir ve bakım işlemlerinde yaygın bir şekilde
kullanılmaktadır.
1.1 Sert Lehim Bağlantıları
Sert lehim bağlantılar çoğunlukla alın ve bindirme olmak üzere iki tiptir. Ancak, bu iki bağlantı
tipi sert lehimleme uygulamalarına farklı şekillerde uyarlanmıştır. Geleneksel alın bağlantıda
sert lehim yapılabilmesi için sınırlı bir alan bulunmaktadır, bu da elde edilen lehim
birleştirmenin mukavemetini olumsuz etkilemektedir. Sert lehim bağlantılardaki temas
yüzeylerini artırmak için, Şekil 1'de gösterildiği gibi, temas yüzeylerinde sıkça basamak
oluşturulmakta, eğim verilmekte veya başka şekillerde değişiklik yapılmaktadır. Doğal olarak,
bu tip sert lehim bağlantıları oluşturabilmek için parçalar üzerinde ek işlem yapmak
gerekmektedir. Eğimli yüzeylerle ilgili bir başka sıkıntı da, parçaların pozisyonunun lehimleme
öncesinde ve sırasında korunması problemidir.
Şekil 1. (a) Geleneksel küt alın bağlantı ve küt alın bağlantının sert lehimlemeye uyarlanması:
(b) Eğimli alın bağlantı, (c) basamaklı alın bağlantı ve (d) genişletilmiş alın bağlantı (parçanın
birleşim bölgesindeki kesit alanının artırılması)
Sert lehimleme işlemlerinde bindirme bağlantı, parçalar arasında oldukça geniş temas arayüzeyi
olmasından ötürü sıkça kullanılır. Sert lehim bindirme bağlantılarda, genellikle parça
kalınlığının üç katı bindirme boyu seçilir. Bazı bindirme bağlantıların sert lehimlemeye
uyarlamaları Şekil 2'de gösterilmektedir. Bindirme bağlantılarda sert lehimlemenin kaynağa
olan bir avantajı, parçaların sadece köşelerinde (ark doldurma kaynağı) veya aralıklı noktalar
halinde (direnç nokta kaynağında) değil, lehim metalinin parçalar arasındaki tüm yüzeyi
kaplaması sayesinde tüm bindirme arayüzeyinde bağ oluşturmasıdır.
Sert lehimlemede, esas metal parçaları arasındaki aralık (açıklık) önemlidir. Parçalar
arası mesafe sıvı lehim metalinin tüm arayüzey boyunca akmasını kısıtlamayacak genişlikte
olmalıdır. Aynı zamanda, parçalar arası açıklık çok büyük olursa, kapiler etki azalır ve parçalar
arasında dolgu metalinin olmadığı bölgeler oluşur.
10
Şekil 2. (a) Klasik bindirme bağlantı ve bindirme bağlantının sert lehimleme uyarlanması: (b)
Silindirik parçalar, (c) Sandviç parçalar ve (d) Alın bağlantıyı bindirme bağlantıya dönüştürmek
için kılıf kullanımı.
Şekil 3'de gösterildiği gibi, parçalar arası mesafenin bağlantı mukavemeti üzerinde etkisi
bulunmaktadır. Bağlantı mukavemetinin maksimum olduğu, parçalar arası optimum bir açıklık
değeri söz konusudur. Ancak, bu optimum aralık, esas ve lehim metallerine, bağlantı tipine ve
işlem şartlarına bağlı olarak değiştiğinden durum daha da karmaşıktır. Pratikte tipik olarak
tercih edilen parçalar arası aralık, 0.025-0.25 mm arasında değişmektedir. Bu değerler sert
lehimleme sıcaklığındaki aralık değerleri olup, esas metal veya metallerin ısıl genleşme
katsayılarına bağlı olarak oda sıcaklığındaki aralık değerlerinden farklı olabilir.
Sert lehimleme öncesi birleşme yüzeylerinin temizliği de önemlidir. İşlem esnasındaki
ıslatma özelliğini ve kapiler çekimi artırmak ve tüm arayüzey boyunca bağlanmayı sağlamak
için parça yüzeylerindeki oksit, yağ ve diğer istenmeyen maddelerin uzaklaştırılması gereklidir.
Yüzey temizleme işlemi, çözücü sıvılar ile temizleme gibi kimyasal işlemlerle veya metal fırça
ile temizleme ve kumlama gibi mekanik işlemler ile yapılmaktadır.
11
Şekil 3. Bağlantıdaki parçalar arası açıklığa bağlı olarak bağlantı mukavemetinin değişimi
Temizleme sonrası ve sert lehim işlemi esnasında, yüzey temizliğini korumak ve temas
yüzeyleri arasındaki aralıkta kapiler etkiyi destekleyen (teşvik eden) ıslatma özelliğini artırmak
için dekapanlar kullanılmaktadır.
1.2 Dolgu Metalleri ve Cüruf Yapıcılar (Dekapanlar)
Sert lehimleme işlemlerinde yaygın olarak kullanılan dolgu metalleri ve bunların kullanıldığı
esas metaller Tablo l'de listelenmektedir. Sert lehim metali olarak kullanılacak metalin şu
özelliklere sahip olması gerekmektedir:
1) Erime derecesi esas metal ile uyumlu olmalıdır,
2) İyi ıslatma özelliği için sıvı fazda yüzey gerilimi düşük olmalıdır,
3) Arayüzeye iyi nüfuziyet için sıvı metalin akışkanlığı yüksek olmalıdır,
4) Uygulamada kullanım için yeterli mukavemete sahip bir bağlantı oluşturma
kapasitesine sahip olmalıdır ve
12
5) Esas metal ile kimyasal veya fiziksel tepkimelere (galvanik reaksiyon gibi)
girmemelidir.
Sert lehimleme işlemlerinde dolgu metallerinin eklenmesi tel, çubuk, sac veya şerit, toz ve pasta
gibi değişik şekillerde yapılabilmektedir. Ayrıca, lehim metali belirli bir bağlantı geometrisine
uyacak şekilde ön şekillendirilmiş parça şeklinde veya sertlehimle birleştirilecek parçalardan
birinin yüzeyine kaplanmış olarak da eklenmektedir. Bu tekniklerden bir örnek Şekil 4
verilmiştir.
Şekil 4. Sert lehimlemede kullanılan bazı dolgu metali uygulama teknikleri: (a) Üfleç ve dolgu
çubuğu İşlem sırası: (1) Sert lehimden önce ve (2) Sonra.
Şekil 5'de gösterilen sert lehim metal pastaları dolgu metali tozları ile sıvı cüruf yapıcılar ve
bağlayıcıların karışımdan oluşmaktadır.
Şekil 5. Bir dağıtıcı ile sert lehim pastasının uygulanması
13
Sert lehimde kullanılan cüruf yapıcıların (dekapanların) fonksiyonu kaynaktaki gibidir.
Dekapanlar sert lehim işlemi esnasında, oksitleri ve diğer istenmeyen maddeleri çözüp
bünyesine alarak uzaklaştırır ve sıvı metalin oksitlenmesini veya istenmeyen yan ürünlerin
oluşmasını önler. Cüruf yapıcıların kullanımı yukarıda açıklanan sert lehim öncesi yapılması
gereken yüzey temizliğini ortadan kaldırmaz. İyi bir dekapanın sahip olması gereken özellikler:
1) Düşük erime derecesi,
2) Yerine dolgu metalinin geçebilmesi için düşük viskozite,
3) Islatmayı kolaylaştırma ve
4) Dolgu metali katılaşıncaya kadar bağlantıyı korumaktır.
Dekapan ayrıca, sert lehim işleminden sonra rahatlıkla uzaklaştırılabilir olmalıdır. Sert lehim
dekapanları boraks, boratlar, florürler ve klorürler içerir. Ayrıca, bu karışımda sıvı dolgu
metalinin yüzey gerilimini azaltan ve böylece ıslatma özelliğini artıran ıslatıcı maddeler de
bulunur. Dekapanlar toz, pasta ve sulu harç şeklinde mevcuttur. Sert lehimleme işleminde
dekapan kullanımının alternatifi, oksitlenmeyi önlemek için işlemin vakum veya indirgeyici bir
atmosferde yapılmasıdır.
1.3 Sert Lehimleme Yöntemleri
Sert lehimleme işlemlerinde kullanılan çok değişik metotlar mevcuttur. Sert lehimleme
yöntemleri denilen bu işlemler arasındaki fark her birindeki ısı kaynağının farklı olmasıdır. Bu
yöntemler;
 Üfleçle (Alevle) Sert lehimleme: Üfleçle sert lehimlemede, parça yüzeylerine dekapan
(cüruf yapıcı) uygulanır ve birleştirme bölgesi yakınında iş parçasına alevi
yönlendirmek için bir üfleç kullanılır.
 Fırında Sert Lehimleme: Fırında sert lehimlemede ısı kaynağı olarak bir fırın kullanılır
ve yöntem en çok orta ve yüksek üretim miktarlarına uygundur.
 Endüksiyonla Sert Lehimleme: Endüksiyonla sert lehimleme, parçanın uygulanan
yüksek frekanslı bir akıma gösterdiği dirençten açığa çıkan ısı ile yapılır.
 Dirençle Sert lehimleme: Bu yöntemde, dolgu metalini eritmek için gerekli ısı
parçaların elektrik akımına gösterdikleri dirençten açığa çıkmaktadır.
 Daldırmayla Sert lehimleme: Daldırmayla sert lehimlemede, ısıtma ya erimiş tuz
banyosuna ya da sıvı metal banyosuna daldırma ile gerçekleştirilir.
 Kızılötesi (lnfrared) Sert Lehimleme: Yöntemde ısı yüksek yoğunluklu bir kızılötesi
lambasından sağlanır.
 Sert Lehim Kaynağı: Bu yöntem, uygulandığı bağlantı tipi bakımından diğer sert
lehimleme yöntemlerinden farklıdır. Şekil 6'da gösterildiği üzere, sert lehim kaynağı tek
taraflı V alın bağlantı gibi daha geleneksel bir kaynaklı bağlantı oluşturmak için
kullanılır.
Şekil 6. Sert lehim kaynağı: Bağlantı sadece lehim (dolgu) metalinden oluşur ve esas metal
içermez
14
2. YUMUŞAK LEHİMLEME
Yumuşak lehimleme sert lehimlemeye benzer bir birleştirme işlemidir. Yöntem, erime derecesi
450°C (723 K)'nin altında olan bir dolgu (lehim) metalinin eritildiği ve birleştirilecek parçaların
temas eden yüzeyleri arasında kapiler etkiyle dağıtıldığı bir birleştirme yöntemi olarak
tanımlanabilir. Sert lehimlemede olduğu gibi esas metal parçalarında erime oluşmaz, ancak
erimiş dolgu metali esas metal parçalarını ıslatır ve metalurjik bağ yapmak üzere esas metal ile
birleşir.
Lehim teli denilen dolgu metali (ilave metal) birleştirmeye eklenir. İşlem esnasında sıvı hale
gelen lehim metali aralarında dar bir aralık olan iki metal parça arasına dağılır.
Yumuşak lehimlemenin avantajları şunlardır:
1) Sert lehimleme ve eritme kaynağına göre daha düşük ısı girdisi,
2) Çok değişik ısıtma yöntemlerinin bulunması,
3) Elde edilen birleştirmelerin elektrik ve ısı iletkenliklerinin iyi olması,
4) Kap üretimi için sızdırmaz (hava veya sıvı) dikişler elde edilebilmesi ve
5) Tamirinin ve yeniden yapılmasının kolay olmasıdır.
Diğer taraftan yumuşak lehimlemenin en önemli dezavantajları şunlardır:
1) Mekanik yöntemlerle desteklenmediği takdirde düşük bağlantı mukavemeti ve
yüksek sıcaklıklarda kullanımda bağlantının muhtemel erime veya zayıflama riskidir.
2.1 Yumuşak Lehimlemedeki Bağlantı Tasarımları
Sert lehimlemede olduğu gibi yumuşak lehimleme ile oluşturulan bağlantılar bindirme ve küt
alın ile sınırlıdır. Sac metal parçaların yumuşak lehimli mekanik birleştirmelerinde, Şekil 7'de
gösterildiği gibi bağlantı mukavemetini artırmak için lehimleme öncesi sacların kenarları
genellikle katlanır ve mekanik olarak kilitlenir.
Şekil 7. Yumuşak lehim birleştirmelerde daha yüksek bağlantı mukavemeti elde etmek için
mekanik kilitleme işlemi: (a) Düz kilitli dikiş, (b) Cıvatalı veya perçinli bağlantı, (c) Bakır boru
15
parçaları-silindirik bindirme bağlantı ve (d) Silindirik bindirme bağlantının kilitlenmesi
(şekillendirilmesi)
Elektronik alanındaki uygulamalarda yumuşak lehim bağlantının ana fonksiyonu birleştirilen
iki parça arasında elektrik akımının iletilmesi için yol oluşturmaktır. Bu tür yumuşak lehim
bağlantılardaki diğer tasanın kriterleri ısı oluşturma (bağlantının elektrik akımına direncinden)
ve titreşimdir. Yumuşak lehimleme ile üretilen bir elektriksel bağlantının mekanik mukavemeti
genellikle metal parçalardan birinin veya her ikisinin parçalar arasında bir mekanik birleştirme
yapmak üzere şekillendirilmesi ile veya birleştirme yüzey alanının artırılması ile sağlanır.
Yumuşak lehim bağlantıların sağlamlaştırılmasına yönelik uygulanabilecek bazı mekanik
teknikler Şekil 8'de gösterilmektedir.
Şekil 8. Elektronik bağlantılarda yumuşak lehimlemeden önce mekanik yöntemlerle bağlantıyı
sağlamlaştırma teknikleri: (a) Baskı devre (PC) kartı üzerine kıvrılmış kurşun tel eklenmesi; (b)
Yumuşak lehimin temas yüzeyini genişletmek için PC kartına bir uçtan diğer uca delik açılması;
(c) Düz terminal üzerine kanca şeklinde tel eklenmesi ve (d) Bükülmüş (burkulmuş) teller
2.2 Yumuşak Lehim Metalleri ve Dekapanlar
Yumuşak lehim metalleri ve dekapanlar yumuşak lehimleme işlemlerinde kullanılan
malzemelerdir. Bu birleştirme yönteminde her ikisi de oldukça önemlidir.
Yumuşak Lehim Metalleri: Yumuşak lehim metallerinin çoğu, her ikisi de düşük erime
derecesine sahip kalay ve kurşun alaşımlarıdır. Kalay-kurşun alaşımları, değişik uygulama
alanlarındaki yumuşak lehim işlemlerinin iyi bir kontrolünü sağlamak için çok farklı sıvılaşmakatılaşma eğrilerine sahiptirler.
Kurşun zehirli olup çoğu yumuşak lehim alaşımındaki yüzdesi en düşük seviyededir. Kalay
yumuşak lehimleme sıcaklıklarında kimyasal olarak aktiftir ve başarılı bir bağlantı için gerekli
olan ıslatma olayını destekler. Elektrik devrelerindeki bağlantılarda sıkça yapılan bakırın
yumuşak lehimleme işleminde, bakır ve kalay bağlantıyı güçlendiren metallerarası bileşikler
oluşturur. Gümüş ve antimon da bazen yumuşak lehim alaşımlarında kullanılmaktadır. Değişik
16
yumuşak lehim alaşımlarının kimyasal kompozisyonları, yaklaşık lehimleme sıcaklıkları ve
kullanım alanları ile birlikte Tablo 2'de verilmektedir.
Dekapanlar: Yumuşak lehimde kullanılan cüruf yapıcılar (dekapanlar) şu işlevleri yerine
getirmelidir:
1) Yumuşak lehimleme sıcaklıklarında erimeli,
2) Esas metal parçalarındaki yüzey oksit filmlerini uzaklaştırmalı,
3) Isıtma sırasında oksitlenmeyi engellemeli,
4) Parçaların temas yüzeylerindeki ıslatmayı artırmalı,
5) İşlem sırasında erimiş yumuşak lehim alaşımıyla kolayca yer değiştirmeli ve
6) Korozif ve iletken olmayan atıklar bırakmalıdır.
Yumuşak lehimde kullanılan dekapanlar organik ve inorganik olmak üzere sınıflandırılırlar.
Organik dekapanlar, reçineden (suda çözünmeyen sakız ağacı gibi doğal reçine) veya suda
çözünen bileşenlerden (alkoller, organik asitler ve halojenlenmiş tuzlar) yapılır. İnorganik
dekapanlar, organik asitler (örneğin hidroklorik asit-tuzruhu) ve tuzlardan (örneğin çinko ve
amonyum klorür karışımı) oluşur.
2.3 Yumuşak Lehimleme Yöntemleri
Daha az ısı ve daha düşük sıcaklıklar gerekmesi hariç, yumuşak lehimleme yöntemlerinin çoğu
sert lehimlemede kullanılan yöntemlerle aynıdır. Bu yöntemler;





Üfleçle Yumuşak Lehimleme,
Fırında Yumuşak Lehimleme,
Endüksiyonla Yumuşak Lehimleme,
Dirençle Yumuşak Lehimleme, Daldırmayla Yumuşak Lehimleme Ve
Kızılötesi Yumuşak Lehimleme metotlarıdır.
17
Sert lehimlemede de kullanılan bu yöntemlere ilaveten sadece yumuşak lehimleme kullanılan
metotlar da bulunmaktadır ve bu yöntemler aşağıda tanımlanacaktır. Bu yöntemler manuel (el
ile) yumuşak lehimleme, dalgalı yumuşak lehimleme ve sonradan eritmeli yumuşak
lehimlemedir.
Manuel Yumuşak Lehimleme: Manuel yumuşak lehimleme el ile sevk edilen, havya da
denilen yumuşak lehim tabancası ile yapılır. Havyada bakır bir uç bulunmaktadır. Bu ucun
fonksiyonları şunlardır:
1) Yumuşak lehim yapılacak parçalara ısı aktarmak:,
2) Lehim metalini eritmek,
3) Erimiş lehim metalini bağlantıya taşımak ve
4) Fazla lehim metalini birleştirmeden almaktır.
Modem yumuşak lehim tabancalarının çoğu elektrik direnci ile ısıtılmaktadır. Bazı yumuşak
lehim havyaları çok hızlı ısınan yumuşak lehim tabancaları olarak tasarlanır ve bunlar
elektronik devre montajlarındaki aralıklı yumuşak lehimleme işlemlerinde bir tetik ile kontrol
edilerek (açma/kapama yapılmak suretiyle) yaygın olarak kullanılmakta olup, oldukça
popülerdir. Bu yumuşak lehim tabancaları bir saniye gibi çok kısa bir sürede yumuşak lehim
bağlantı yapma kapasitesine sahiptir.
Dalgalı Yumuşak Lehimleme: Dalgalı yumuşak lehimleme, baskı devre (PC) kartlarının erimiş
lehim metali üzerinden geçirilerek üzerindeki çok sayıda kurşun telin birbirine lehimlendiği
mekanize bir tekniktir. Bu işlemde kullanılan düzenek bir dalgalı yumuşak lehimleme ekipmanı
ve PC kartını hareket ettiren bir taşıyıcı banttan oluşur. Elektronik parçaların kurşun tellerinin
deliklerine yerleştirildiği ve uçlarının diğer yüzeyde sarktığı bir PC kartı bu taşıyıcı bant
vasıtasıyla dalgalı yumuşak lehimleme ekipmanı boyunca hareket ettirilir. Taşıyıcı bant PC
kartını yan yüzeylerden kavrar ve kartın alt yüzeyi şu işlem basamaklarından geçer:
1) Fırça ile sürme, sprey şeklinde ve köpük şeklinde olmak üzere değişik yöntemlerden
biri ile dekapan uygulanır,
2) Yüzey temizlemede kullanılan kimyasalları buharlaştırmak, dekapanı aktif hale
getirmek ve montajın sıcaklığını yükseltmek için ön ısıtma (ısıtıcı lamba, ısıtıcı sargılar veya
kızılötesi cihazlar) yapılır ve
3) Eritilmiş lehim metali alttan bir kanaldan yukarı doğru kartın alt yüzeyine pompalanır ve
kurşun teller ile karttaki metal devre arasında yumuşak lehim bağlantıların oluşturulduğu
dalgalı yumuşak lehimleme işlemi yapılır.
Bu üçüncü işlem basamağının yapılışı Şekil 9'da gösterilmektedir. Şekilden görüleceği üzere,
kart genellikle hafifçe eğik hareket ettirilir ve erimiş lehim metali yüzey gerilmesini düşürmek
için özel bir kalaylı yağ ile karıştırılır. Bu iki önlem ile kart üzerinde aşırı miktarda lehim
birikmesi ve kartın alt yüzeyinde 'sarkıt oluşumu' önlenir. Dalgalı yumuşak lehimleme işlemi,
elektronik endüstrisinde baskı devre kartlarının üretiminde çok yaygın olarak kullanılmaktadır.
18
Şekil 9. Baskı devresi parçaların kurşun tellerinin birleştirilmesi için erimiş yumuşak lehim
metalinin dar bir kanaldan kartın alt yüzeyine beslendiği dalgalı yumuşak lehimleme işlemi
Sonradan Eritmeli Yumuşak Lehimleme: Bu yöntem de elektronikte baskı devre kartları
üzerindeki yüzeye montajlı parçaların birleştirme işlemlerinde yaygın olarak kullanılır.
Yöntemde, bakır devre ile yüzeye eklenecek parçalar arasında elektriksel bağlantı yapılacak
noktalara bağlayıcı ve lehim tozlarının karışımından oluşan lehim pastası uygulanır. Daha sonra
bu lehim pastası eklenmiş noktalara parçalar yerleştirilir ve lehim pastasını sıvılaştırmak için
kart ısıtılır. Bu sayede, devre kartının bakırı ile yüzeye montaj edilecek parçalar arasında
elektriksel ve mekanik bağlantı oluşturulur.
Sonradan eritmeli yumuşak lehimlemede kullanılan ısıtma metotları buhar fazı ile ısıtmalı ve
kızılötesi lambası ile ısıtmalı olmak üzere iki şekildedir. Buhar fazı ile sonradan eritmeli
yumuşak lehimleme yönteminde, bir fırın içerisinde inert sıvı florlu hidro-karbon ısıtılarak
buharlaştırılır. Elde edilen buhar kart yüzeyinde tekrar sıvı olarak yoğuşur ve ısısını transfer
ederek lehim pastasını eritir ve bu şekilde baskı devresi kartlarındaki yumuşak lehim bağlantılar
oluşturulur. Kızılötesi lambası ile sonradan eritmeli yumuşak lehimleme işleminde ise, lehim
pastasını eritmek için kızılötesi lambanın ısısından faydalanılır ve bu sayede kart üzerindeki
devreler ile parçaların kurşun telleri arasında bağlantı oluşturulur. Lehim pastasını eritmek için
kullanılan diğer ısıtma metotları sıcak levha, sıcak hava ve lazer ile ısıtmadır.
19
3. Lehim Bağlantılanrının Hesabı
Lehim bağlantılarının hesaplanmasında, kesitlerde düzgün bir gerilme yayılışı varsayımı
yapılır. Hesaplar daha çok sert lehim bağlantıları için yapılmaktadır. Alın yüzeydeki lehim
bağlantıları çekme kuvveti etkisinde ise (Şek.8)
Şekil 8. Alın yüzeydeki lehim bağlantısı
Çekme gerılmesi;
Dairesel kesitte
Düz levha kesitte
Şeklinde hesaplanır.
Bindirme lehim bağlantısında (Şek.9) F kuvveti etkisiyle lehim yüzeyinde oluşan kayma
gerilmesi
şeklindedir.
20
Şekil 9 Bindirme lehim bağlantısı
Lehim bağlantısı burulma momenti etkisinde ise (Şekil 10) lehimdeki kayma gerilmesi
Şekil 10 Lehim bağlantısı burulma momenti etkisinde
eşitliği ile hesaplanır. Hesaplarda kullanılacak emniyet katsayısı S=2-4 arasında seçilir.
21
Problem: Şekildeki yumuşak lehim bağlantısı F = 1800 kg lık bir kuvveti karşılamak üzere
düşünülmüştür. Kullanılan lehim için 𝜏𝜏𝑒𝑒𝑒𝑒 = 2 kg/mm2 alınabileceğine göre 𝑙𝑙 mesafesi ne kadar
olmalıdır?
Bağlantıda kuvvet ileten 2 yüzey olduğundan
22
Problem: Şekilde, bir mile bağlı dişli çark bağlantısı verilmiştir. Çelik olan parçalar sert
lehimle bağlanmıştır. Motorun verebiceği moment en fazla Mbmax = 8 kgcm dir. Kullanılan sert
lehimin kesme mukavemeti τk = 16 kg/mm2 olduğuna göre bağlantının s emniyet katsayısının
büyüklüğü ne kadardır?
Bağlantının iletebileceği moment
τk = 16 kg/mm2 olduğuna göre bağlantının s emniyet katsayısı
23
Problem: Şekilde bir mil ucuna sert lehimle bağlanmış bir dişli çark gösterilmiştir. Yapılmış
olan sert lehim bağlantısı için τem = 5 kg/mm2 alınabileceğine göre bu bağlantının iletebileceği
momenti hesap ediniz.
Bağlantının iletebileceği moment
24
Problem:
Pertinakstan yapılmış olan bir dişli çark, Şekil 10.4 'de gösterildiği gibi, bir mile yapıştırma
yolu ile tespit edilmiştir. Bağlantı n= 420 d/d'da P= 0,3 BG güç iletmek zorundadır. Kullanılan
soğuk sertleşen yapıştırıcının kayma mukavemeti τem = 160 daN/cm2 olduğuna göre,
bağlantının, öngörülen gücü iletip iletemeyeceğini kontrol ediniz.
Mb
(daNcm)
P
(BG)
N
(dev/dak)
𝑀𝑀𝑏𝑏 = 71620
İletilecek moment
Bağlantı ile taşınması gereken moment
25
𝑃𝑃
𝑛𝑛
26
Problem: Şekilde gösterilen bir çelik konstrüksiyona ait bindirme perçin bağlantısında 7000 kp
yük değerine maruz kalacak bu bağlantı için uygun perçin çapını seçiniz. (τem = 14 kg/mm2)
𝜏𝜏 =
𝐹𝐹
≤ 𝜏𝜏𝑒𝑒𝑒𝑒
𝑧𝑧 𝑛𝑛 𝐴𝐴
4𝐹𝐹
𝜋𝜋𝜋𝜋𝜋𝜋𝜏𝜏𝑒𝑒𝑒𝑒
𝑑𝑑 = �
4.7000
𝜋𝜋. 1.1.14
𝑑𝑑 = �
d= 25 mm
27
28
Download