ELEKTRİK KUVVETLİ AKIM (9) Koruma Kontrol ve İzleme 3

eki
t
ap
T
URGUTODABAŞI
EL
EKT
Rİ
KKUVVET
L
İAKI
M(
9)
Kor
uma Kont
r
ol
veİ
z
l
eme3
Kat
odi
kKor
uma S
i
s
t
emi
ni
nT
anı
t
ı
mı
Kat
odi
kKor
umayaGi
r
i
ş
Bor
uHat
l
ar
ı
ndaDı
şAk
ı
m Kaynak
l
ı
Kat
odi
kKor
umaS
i
s
t
emi
ni
ni
nHes
abı
AnodS
ayı
s
ı
,AnodT
i
pi
,AnodYat
ağı
Uz
unl
uğununveT
opl
am
AnodYat
ağı
Di
r
enci
veAnodÖmr
ününBel
i
r
l
enmes
i
EMO YAYI
NNO:
EK/
2011/
11
T
MMOB
E
l
ekt
r
i
kMühendi
s
l
er
i
Odas
ı
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
ELEKTRİK KUVVETLİ AKIM (9)
Koruma Kontrol ve İzleme 3
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -485-
umaKont
r
ol
veİ
z
l
eme
9 Kor
9
334
Kor
umaKont
r
ol
veİ
z
l
eme
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
Notları Derleyen:
Aydın Bodur
Notları Yayına Hazırlayan:
Aydın Bodur
M.Turgut Odabaşı’na Saygılarımızla
Elektrik Kuvvetli Akım Notları, Turgut Odabaşı’nın Elektrik Tesisat Mühendisleri Dergisinde yayınladığı
yazılardan, ‘Elektrik Kuvvetli Akım Tesisat El Kitabı’ ile her bölümün sonunda belirtilen ABB, Schneider,
Chevron, NAFVAC ve Siemens’in hazırladığı İmalat, Bakım, Montaj El kitaplarından EMO için
derlenmiştir.
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -486-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
9.37. Katodik Koruma Sisteminin Tanıtımı .................................. 491
9.37.1. Temel Elemanlar ve Kavramlar ....................................... 491
9.37.2. Katodik Koruma Uygulandığı Alanlar ............................. 491
9.37.3. Korozyon prosesi: .......................................................... 492
9.37.3.1. Korozyon Hücresi .................................................... 492
9.37.3.2. Anod ........................................................................ 493
9.37.3.3. Katod ....................................................................... 493
9.37.3.4. Anod/Katod ilişkisi ................................................... 493
9.37.3.5. Elektrolit .................................................................. 493
9.37.3.6. Metalik Bağlantı....................................................... 494
9.37.4. Korozyon Hücreleri (Korozyon Tipleri) .......................... 494
9.37.4.1. Farklı Ortamlar......................................................... 494
9.37.4.2. Oksijen Konsantrasyonu: ......................................... 495
9.37.4.3. Nemli/Kuru Elektrolitler: ......................................... 496
9.37.4.4. Homojen Olmayan Toprak....................................... 497
9.37.4.5. Beton / Toprak Ara yüzeyi ....................................... 497
Şekil 9.298: Beton ve Toprak Elektrotları tarafından etkilenen
Korozyon hücreleri ..................................................................... 498
9.37.4.6. Dolgu Katkısı: .......................................................... 498
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -487-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
9.37.4.7. Biyolojik Etkiler: ...................................................... 499
9.37.4.8. Galvanik Korozyon: ................................................. 499
9.37.4.9. Eski –Yeni Sendromu ............................................... 500
9.37.4.10. Farklı Alaşımlar: ..................................................... 501
9.37.4.11. Metallerin Kirliliğinden dolayı Korozyon ............... 501
9.37.4.12. Çizikli ve Oluklu Yüzeyler ...................................... 502
9.37.5. Kaçak Akım Korozyonu .................................................. 502
9.37.6. Doğru Akımlı Taşıma Sistemleri ...................................... 504
9.37.7. Kaynak Makinaları ve İşlemleri ....................................... 504
9.37.8. ......................................................................................... 505
9.37.9. Korozyon Miktarı ........................................................... 506
9.38. Katodik Korumaya Giriş ......................................................... 508
9.38.1. Galvanik Katodik Koruma ............................................... 508
9.38.1.1. Galvanik Katodik Koruma Sistemlerinin
Avantajları............................................................................... 510
9.38.1.2. Galvanik Katodik Koruma Sisteminin
Dezavantajları ......................................................................... 511
9.38.1.3. Galvanik Anodların Tesis Edilmesi ........................... 512
9.38.1.4. Galvanik Anodun Korunacak Yapıya Bağlanması ..... 513
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -488-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
9.38.1.5. Galvanik Katodik Koruma Sistemi Test
İstasyonları ............................................................................. 513
9.38.2. Dış Akım Kaynaklı Katodik Koruma Sistemi .................... 515
9.38.2.1. Dış akım kaynaklı katodik koruma sisteminim
avantajları ............................................................................... 517
9.38.2.2. Dış akım kaynaklı katodik koruma sisteminim
dezavantajları ......................................................................... 518
9.38.2.3. Dış Akım Doğrultucuları ........................................... 518
9.38.2.4. Anod Yatakları ......................................................... 519
9.38.3. Dış Akım Kaynaklı Sistem Test İstasyonları ..................... 522
9.38.4. Referans elektrodları ...................................................... 524
9.38.5. Gümüş klorid referans elektrodu ................................... 525
9.39. Boru Hatlarında Dış Akım Kaynaklı Katodik
Koruma
Sistemininin Hesabı ........................................................................ 526
9.39.1. Boru Hattı Karakteristikleri ............................................. 527
9.39.1.1. RKC mevcut boru hatlarında akım ve gerilim
ölçümleri sonucu aşağıda verilen ifade kullanılarak bulunur: 528
9.39.1.2. RKC Direncini bulmak için metodlar ...................... 531
9.39.1.3. Yeni tesis edilecek boru hattında RKC boru kaplama
direnci ve koruma akım yoğunluğunun tespiti: ...................... 537
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -489-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
9.39.2. Boru Hatlarının Dış Akım Kaynaklı Katodik Korunmasında
Koruma Akım İhtiyacının Belirlenmesi ve Azami Koruma Akımının
Hesabı ......................................................................................... 542
9.39.2.1 Kesintisiz Boru Hattında Katodik Koruma
Uygulaması ............................................................................. 543
9.39.2.2. Kesintili Boru Hattında Katodik Koruma
Uygulaması ............................................................................. 547
9.40. Anod Sayısı, Anod Tipi, Anod Yatağı
Uzunluğunun ve
Toplam Anod Yatağı
Direnci ve Anod Ömrünün Belirlenmesi
........................................................................................................ 554
9.40.1. Yatay Anod Yatağı ve Anodların Yatay Yerleştirilmesi .... 555
9.40.2. Yatay Anod Yatağı ve Anodların Düşey
Yerleştirilmesi ............................................................................. 559
9.41. Transformatör – Doğrultucu Ünitesinin
(T/R) Gerilim ve
Akım Değerlerinin
Belirlenmesi .......................................... 569
9.41.1. T/R Ünitesinin Akım Değeri ............................................ 569
9.41.2 T/R Ünitesi Gerilim Değerinin Belirlenmesi .................... 569
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -490-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
9.37. Katodik Koruma Sisteminin Tanıtımı
9.37.1. Temel Elemanlar ve Kavramlar
Katodik koruma sistemi toprağa gömülü ve sıvı içindeki metalik
yapıların korozyonunu önlemek veya kontrol altına almak için
kullanılan elektro kimyasal bir metottur. Katodik koruma sistemi,
korozyonu kontrol altına almak için elektrik akımına dayanan aktif
bir sistemdir. Eğer koruma elektrik akımı kesilirse, korozyon
materyal/çevre kombinasyonu için normal değerlerde gelişmesine
devam edecektir. Eğer besleme akımı, bütün koruma için yetersizse
korozyon azaltılmış değerde gelişecektir. Katodik koruma sistemi,
tesis edilip gerekli ayarları yapılıp ve yeterli koruma akımı
sağlandıktan sonra, akımlar ve potansiyeller önceki duruma göre
genellikle sabit kalacak; akımlarda ve potansiyellerdeki aşırı
değişimler sistem arızası olarak görülecektır.
9.37.2. Katodik Koruma Uygulandığı Alanlar
a.) Yeraltı yakıt ve petrol depolama tankları ve toprak seviyesi tank
tabanları
b.) Yakıt ve petrol dağıtım sistemleri
c.) Toprak seviyesi veya üstündeki sıvı depolama tanklarının iç
kısımları
d.) İçme suyu dağıtım sistemleri
e.) Doğal gaz dağıtım sistemleri
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -491-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
f.) Sıkıştırılmış hava dağıtım sisitemleri
g.) Yangın sistemleri
h.) Kanalizasyon sistemleri
i.) Deniz rıhtımlarının çelik kazıkları
j.) İskele çelik kazıkları
9.37.3. Korozyon prosesi:
Katodik koruma prensiplerini ancak korozyon prosesinin doğasını
anlayarak kavramak mümkündür. Metallerin korozyonu,
eletrokimyasal bir işlemdir. Bu işlem, devrenin bir bölümünde
kimyasal reaksiyonlardan dolayı elektronların yer değiştirmesiyle bir
elektrik akımı meydana getirdiği elektriksel devredir. Bu kimyasal
reaksiyonlar, metalin yüzeyini elektrolit olarak etkiler. Oksidasyon
Reaksiyonu (Korozyon) anod yüzeyinde, hidrojen çıkışı da katod
yüzeyinde meydana gelir. Korozyon kontrol sistemleri korunan
yapıları bir katod yaparak oksitletme reaksiyonlarının yer
değiştirmesi esasına dayanan katodik koruma sistemidir.
9.37.3.1. Korozyon Hücresi
Korozyon bulunduğu çevrede reaksiyon süresince malzemedeki
bozulmadır. Bozulma esasen elektrokimyasal işlem esnasında
oluşur. Elektrokimyasal işlem dört ayrı bölümden meydana gelir:
anod, katod, elektrolit ve metalik
bağlantı. Elektrokimyasal
korozyon sadece bu dört bölüm görüldüğünde meydana gelir.
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -492-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
9.37.3.2. Anod
Korozyon hücresinin en fazla göze çarpan bölümü anodlardır. Bu
korozyonun meydana geldiği bölgedir. Bu bir kimyasal reaksiyon bir
oksitlenme reaksiyonu olup metalden elektron kaybı sonucu diğer
elementle birleşmesidir. Bu metal çelik ise sonuçta malzemede
demir pası oluşur.
9.37.3.3. Katod
Bu korozyon hücresinin korunan bölümüdür. Burdaki kimyasal
reaksiyon bir azaltma reaksiyonudur.
9.37.3.4. Anod/Katod ilişkisi
Bir elektrokimyasal korozyon hücresinde bir elektrod diger
elektroda göre meydana gelen potansiyele göre ya anodtur veya
katodtur. Bu elektriksel potansiyel farkı, anod ve katod arasındaki
potansiyel farkıdır. Elektriksel olarak daha aktif veya daha negatif
olan elektrod, anod olarak belirlenir; diğer elektrodda katodtur.
Katod, oksidasyon reaksiyonuna maruz kalmayıp korunan bölümdür.
9.37.3.5. Elektrolit
Korozyon hücresinin üçüncü bölümüdür. Bu bölümde iyon akışı
vardır. Elektrolit hem anoda hemde katoda temas eden bir
materyaldir ve burada hem anoda hem de katoda iyon akışı vardır.
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -493-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
9.37.3.6. Metalik Bağlantı
Korozyon hücresinin dördüncü bölümü olup elektriksel devreyi
tamamlar ve elektron akışını sağlar. Metalik bağlantı, hem anoda
hem de katoda temas eden ve elektron akışını sağlayan bir metaldir.
Bu elektron akışı, elektokimyasal reksiyon oluştuğunda görülür. Tank
veya boru hattında metalik bağlantı tank veya boru hattıdır.
Şekil 9.293: Korozyon Hücresi
9.37.4. Korozyon Hücreleri (Korozyon Tipleri)
9.37.4.1. Farklı Ortamlar
Mesela boru hatları, bir çok farklı tip topraklardan geçer. Metaller
farklı topraklarda farklı potansiyeller gösterir. Bu topraklardaki
elektrik potansiyelleri farklı yerlerde bazen anod bazen de katod
olur. Anod ve katod her ikisinin de elektriksel ve elektroliz sürekliliği,
akım akışına, oksidasyon sonucuna ve hidrojenin artmasına
(korozyon ve koruma) bağlıdır. Boru hattı sahası veya tank sahası
anod çürümesine maruz kalır.
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -494-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
Eğer toprak, farklı yapılardaki yatay katmanları ihtiva ediyorsa enine
bir çok toprak katmanlarını geçen boru hatları korozyonun bu
tiplerinden sık sık etkilenecektir.
Şekil 9.294:Farklı çevre yapılarının sebep olduğu korozyon hücreleri
9.37.4.2. Oksijen Konsantrasyonu:
Düşük oksijen konsantrasyonlu elektrolize maruz kalan boru hatları
ve tankların yüzeyi, yüksek oksijen konsantrasyonuna maruz kalan
boru hattı veya tankların yüzeyine göre genellikle anodik özellik
gösterir ve korozyona uğrar. Boru hattının veya tankın kazı veya
toprak dolgu esnasındaki boru altında kalan toprak zemin düşük
oksijen ihtiva eder, boru üzerine yapılan kum ve toprak dolgular
daha yüksek oksijen içerir; böylece boru altındaki kısım anodik, boru
üzerinde kalan dolgulu bölüm fazla oksijen içerdiğinden katodik
özellik gösterir.
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -495-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
Şekil 9.295: Farklı Oksijen konsantrasyonlarından etkilenen konsantrasyon
hücreleri
9.37.4.3. Nemli/Kuru Elektrolitler:
Az veya çok su içeren elektolitler boru veya tank sahalarında farklı
kısımlarda farklı potansiyeller oluşturur. Genellikle çok su içeren
kısımlar, elektrokimyasal korozyon hücrelerinde anod olur.
Boru hattı, sert bir bataklık alanından kuru bir alana geçerken veya
tank yeri kuru bir toprakta iken tankın tabanı yeraltı su seviyesi ile
doygunluğa ulaşır.
Şekil 9.296: Suyun farklı
Konsantrasyon hücreleri
konsantrasyonları
tarafından
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -496-
etkilenen
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
9.37.4.4. Homojen Olmayan Toprak
Boru hatları ve tanklar, homojen olmayan farklı toprak yapılarında
elektrolitler, farklı elektrik potansiyelleri gösterir.
Bu homojen olmayan toprak, karışık metallerden oluşan
mikroskobik ögelerin etkisinde kalır. Bu yüksek potansiyelli alanlarda
elektrokimyasal korozyon hücreleri anod olur.
Boru hattı veya tankın daha sert zeminlerindeki farklı büyük
potansiyallere maruz kalan kısmı bir elektrolittir veya bu kısımlarda
küçük anodik alanlar ve büyük katodik alanlar vardır.
Şekil 9.297: Homojen olmayan topraklar tarafından etkilenen korozyon
hücreleri
9.37.4.5. Beton / Toprak Ara yüzeyi
Boru hatları ve tankların çimento ile temas eden yüzeyleri ve diğer
elektrolit etkisindeki kısım, her alanda farklı potansiyeller gösterir.
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -497-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
Çimento ile temas etmeyen bölümlerde elektrokimyasal korozyon
hücreler anod olur.
Bir boru hattı ve tankın çimento ve toprak (veya su) ile temas eden
kısmında korozyon hücreleri çok katı olur; çünkü metallerin farklı
büyük potansiyelleri iki farklı elektrot oluşturur.
Şekil 9.298: Beton ve Toprak Elektrotları tarafından etkilenen
Korozyon hücreleri
9.37.4.6. Dolgu Katkısı:
Toprak içerisine sonradan konulan homojen olmayan
maddeleridir. Bu yapılarda herhangi bir metal anod veya
durumunda olabilir. Ayrıca farklı şartlarda ki elektrolitlerde
malzemeler veya metalik malzemeler gerçekten anod veya
konumunda olabilir (Galvanik Korozyon).
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -498-
katkı
katod
izoleli
katod
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
Genel örnek olarak paslı çelikten yeni çeliğe, karbon veya bakır
bağlantısından çeliğe, olan bağlantılar (yeni) çelik yapıda, anod olur.
9.37.4.7. Biyolojik Etkiler:
Biyolojik organizmalar metallerin yüzeyinde büyür ve nüfuz ederler,
farklı çevre faktörlerinde metal yüzeylerinde kötü korozyona sebep
olur.
Genellikle bakteriler, 15 ile 45 arasındaki sıcaklıklarda korozyon
büyümesini hızlandırır.
Bu bakteriler genellikle oksijen ihtiyaçlarına göre oksijenli veya
oksijensiz alanlara göre sınıflandırılmıştır. Bunların metabolizması
elektrokimyasal reaksiyon oluşturur, bu oluşum meteryallerin iyon
akışını ve pH değerini engeller.
Bazı bakteriler, korozyon oranının kimyasal dengelerinin
bozulmasında ve metal iyonlarının direk olarak oksidasyonunda ve
indirgenmesinde etkilidir. Oksijenli ortamda yetişen bakteriler ve
kimyasal konsantrasyon hücreleri, havadar ortamda oksijen
oluşturma yeteneğindeki bakteriler korozyon oluşumunu hızlandırır.
Yapı kaplamasının bozulmasından dolayı bir çok mineral ve organik
asitler üretilir. Bu bozulmalar sonucu oluşan üretimler bazen yiyecek
olarak kullanılır ve bundan dolayı korozyon hızlanır.
9.37.4.8. Galvanik Korozyon:
Bu tip korozyon metalin bir bölümünün anod olması diğer kısmının
katod olmasından dolayı oluşan potansiyel farkı neticesi meydana
gelen elektrokimyasal bir korozyon hücresidir. Aynı elektrolit içinde
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -499-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
bulunan farklı metaller, farklı potansiyellere sahiptir. Bu potansiyel
farkı bir korozyon hücresinin gerilimini meydana getirir ve
elektrokimyasal korozyon başlar; eğer elektrolit anodtan katoda
süreklilik arzediyorsa ve elektron için metalik yol mevcutsa; elektrik
devresi, tamamlanacak ve elektrokimyasal korozyon meydana
gelecektir.
Şekil 9.299: Farklı metaller tarafından etkilenen Galvanik korozyon
hücreleri
9.37.4.9. Eski –Yeni Sendromu
Bu korozyon tipi herşeye rağmen çok etkili olabilir. Çelik
üretimindeki yüksek enerji oluşumundan dolayı, çeliği bir metal
sınıfına koyabiliriz. Yeni çelik eski paslanmış çeliğe göre daha aktiftir.
Potansiyel yeni çeliğin oluşturduğu yüksek negatif potansiyelden
farklıdır ve eski çeliğin oluşturduğu düşük potansiyel elektrokimyasal
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -500-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
korozyon hücresinin bir sürücüsü veya gerilimidir. Eski kaplamasız
çelik boru, bu tip korozyona bir misal teşkil eder ve yeni borunun
kaplamalı kısmı bir anod paslanmış kısmı ise katod görevi gösterir
Şekil 9.300: Eski –Yeni Sendromu
9.37.4.10. Farklı Alaşımlar:
En çok görünen korozyon şeklidir. Zira 200’den fazla farklı metal
alaşımı mevcuttur. Ayrıca metaller yüzde yüz saf değildir. Her farklı
metal alaşımı farklı elektriksel potansiyeli haizdir. Bu faklı
potansiyellerden dolayı korozyona sebep olacak elektromotor
kuvvetleri üretilir ve farklı metal alaşımlarından dolayı korozyon
ortaya çıkar.
9.37.4.11. Metallerin Kirliliğinden dolayı Korozyon
Hiçbir imalatçı prosesi mükemmel değildir. Bazı pislikler metaller
imal edilirken ve soğutulurken metal içine karışabilir. Metal
yüzeyindeki bu pislikler, korozyon hücresi meydana getiren
elektrolitlere sebep olabilirler.
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -501-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
9.37.4.12. Çizikli ve Oluklu Yüzeyler
Çizikli ve oluklu yüzeyler, metal yüzeyinde anodik alanlar meydana
getirir. Burdaki korozyon şekli eski-yeni sendromuna benzer. Boru
hattının tesisi sırasında boruların kanallara yerleştirimesi ve boruda
yapılan işlemler esnasında boruda bu tür yüzeyler oluşur. Boru
toprağa gömüldükten sonra bu durum daha da kötüleşir zira söz
konusu yüzeylerde metal incelir.
Şekil 9.301:Çizikli ve oluklu yüzeyler
9.37.5. Kaçak Akım Korozyonu
Bu tip elektrokimyasal korozyon hücresi elektrolit içinde herhangi
bir dış kaynağın yapı üzerine etkisiyle bir potansiyel gradyanının
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -502-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
gelişmesiyle ortaya çıkan elektromotor kuvvet tarafından veya
metalde endüklenen akım tarafından meydana getirilir.
Bu tip korozyon dış enerji kaynakları tarafından yüksek gerilimlere
meydana getirileceğinden şiddetli olur.
Kaçak akım korozyonu dişardan akım endüklenmesi ve esas olarak
toprak özgül direnci, pH, galvanik hücre gibi çevre şartlarından
bağımsız olduğundan önceki bölümlerde açıklaması yapılan doğal
korozyondan farklıdır.
Şekil 9.302: Dış anod ve katod un sebep olduğu galvanik korozyon hücresi
Bu tip kaçak akım korozyonu anod ve katod arasındaki akım akışı
doğrudan metal yapı üzerinden olduğu için çok şiddetli bir
korozyondur.
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -503-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
9.37.6. Doğru Akımlı Taşıma Sistemleri
Elektrikli demir yolları, elektrikle çalışan raylı sistemler, başlıca kaçak
akım korozyonunun doğru akım kaynağıdır. Bu sistemlerde kaçak
akımların etkisi 24 saatdir.
Şekil 9.303: Doğru Akım Taşıma sisteminin sebeb olduğu kaçak akım
korozyonu
9.37.7. Kaynak Makinaları ve İşlemleri
Doğru akım kaynak makinaları, kaçak akım korozyonuna neden
olabilecek doğru akım kaynaklarıdır. Şekilde görüleceği üzere doğru
akım hatlarının biri topraklama çubuğu üzerinden topraklanmiştır.
Bu durumda metal bot anod olarak ve topraklama çubuğu ise katod
olarak çalışır.
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -504-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
Şekil 9.304: Doğru akım kaynak işleminin neden olduğu kaçak akı
korozyonu
9.37.8. Katodik Koruma Sistemleri
Katodik koruma sistemleri diğer metalik yapılar üzerinde kaçak akım
korozyonunun başlıca kaynağıdır. Bu elektro kimyasal korozyon
hücresine örnek: yabancı bir boru hattının korunmuş boru hattının
anod yatağının yakınından geçip ve sonra boru hattını kesme
durumudur.
Şekil 9.305:Katodik koruma sistemi tarafından neden olunan kaçak akım
korozyon hücresi
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -505-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
9.37.9. Korozyon Miktarı
Hemen hemen tüm korozyonlar elektrokimyasal reaksiyonlar
olduğundan kimyasal reaksiyonun hızı veya akım akış değeri
korozyonun miktarına etki edecektir. Korozyon miktari üzerindeki
etkenler:
Devreden akan akımın değerine etkili olabilecek
herhangi bir faktör, elektrokimyasal reaksiyon yani
korozyon miktarı üzerinde etkilidir.
Anodla katod arasındaki potansiyel farkı, bir
elektromotor kuvvet meydana getirir. Daha büyük
miktarda potansiyel farkı veya gerilim daha büyük
değerde korozyon potansiyelidir. Gerilim akımla doğru
orantılıdır dolaysıyla gerilim arttıkça korozyon miktarı da
artacaktır.
Elektrolitin direnci, normal olarak korozyon miktarının
belirlenmesinde önemli bir faktördür. Toprağın veya
suyun kontrol edilemeyen karakteristikleri vardır.
Elektrolit içinde iyonların hareket ettiği bir malzeme
olduğundan direncin değeri de iyonların hareketini
belirler. Direnç, akımla ters orantılı olup; bundan dolayı
elektrokimyasal
hücredeki korozyonla da ters
orantılıdır. Eğer elektrolitteki direnç, iki katına çıkarsa;
diğer faktörler, aynı kalmak kaydıyla korozyon yarı
yarıya azalır.
Anod ve katodun elektrolite olan kontak geçiş
dirençlerinin etkisi elektrolitik direncinin etkisiyle
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -506-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
aynıdır. Düşük dirençlerde yüksek akım yani yüksek
miktarda korozyon oluşur. Yapılardaki kaplama anod ve
katoddaki katodik geçiş direncini azaltacağından
korozyon miktarı düşer.
Yapılardaki polarizasyon elektrod potansiyelinde
sonuçta elektrokimyasal akım akışındaki değişmedir ve
genellikle polarizasyon filmi adı verilen bir film tabakası
oluşumudur. Bu polarizasyon tabakası ve buna bağlı
diğer değişimler katod üzerinde faydalı etkiler yapar.
Katod üzerindeki hidrojen yayılımı, ilave kaplama gibi
etki yaparak suyu katod yüzeyinden uzaklaştırır;
elektolitdeki iyon konsantrasyonunu azaltır, elektrodla
elektrolit arasındaki direnç artar.
Genellikle sıcaklığın artmasıyla korozyon miktarı artar.
Korozyon bir elemanın konsantrasyon etkisi tuzun
varlığı, çözünebilir oksijen miktarı, pH derecesi ve
sıcaklık gibi çevresel değişikliklere bağlıdır.
Elektrolitin pH miktarı, esas olarak hidrojen iyonlarının
konsantrasyonudur. pH’den az değerlerde yumuşak
çeliğin korozyon miktarı artar. pH değeri, 3. derecesinde
korozyon miktarı çok hızlı artar.
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -507-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
9.38. Katodik Korumaya Giriş
Katodik koruma alelade metali anod olarak çalıştırarak korozyona
uğratmak ve buna karşılık korozyondan korunacak yapıyı veya
yapıları katod olarak çalıştırmak suretiyle korozyona karşı koruyan
geniş bir korozyon hücresi oluşturmaktır.
Katodik koruma iki yolla gerçekleştirilir.
9.38.1. Galvanik Katodik Koruma
Şekil 9.306: Galvanik anodlu katodik koruma sistemi
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -508-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
Galvanik anod sisteminde gerekli katodik koruma akımı, aktif olan
bir metali korozyona uğratarak sağlanır. Galvanik anodlu (Bu
anodlar, kurban anod olarak ta adlandırılır) farklı metal veya
alaşımlarından meydana gelen korozyon reaksiyonları vasıtasıyla,
kurulan korozyon hücresi potansiyelindeki farklılıklara göre çalışır.
Örneğin demirin bakır/bakır sulfat referans elektroduna göre
arasındaki potansiyel farkı, -0,4 ve 0,6 dir. Çinkonun bakır/bakır
sulfat referans elektroduna göre potansiyel farkı, -1,1 Volt’dur. Eğer
bu iki metal elektriksel olarak birbirleriyle bağlanırsa; demir ve çinko
arasında 0,5-0,7 Volt potansiyel farkı olacak ve çinko anod olarak
çalışarak korozyona uğrayacak ve aynı zamanda koruma akımı
sağlayan bir akım kaynağı olacak ve demiri katod haline geçirerek
demirin korozyona uğraması önlenecektir.
Aşağıda verilen şekillerde çinko, magnezyum, alüminyum
alaşımlarının hepsi demir veya çeliğe göre daha fazla negatif
potansiyele sahip olduğundan; anod durumuna geçerek ve demir
veya çeliği katod yaparak korozyona karşı koruyacaktır
Şekil 9.307: Galvanik(kurban)anodların doğrudan bağlanması suretiyle
yapılan katodik koruma sistemi
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -509-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
Boru hatlarında olduğu gibi yeraltı yapılarının katodik korumasında
anodlar yapıya çoğunlukla doğrudan bağlanmayıp aşağıda verilen
resimde görüldüğü gibi test kutusu üzerinden bağlanırlar.
Şekil 9.308:Galvanik katodik koruma sisteminin bağlantısı
9.38.1.1. Galvanik Katodik Koruma Sistemlerinin
Avantajları
Kuruluşu ekonomik olarak uygundur.
İşletilmesi ve bakımı kolaydır.
Aşırı koruma potansiyeli yönünden oldukca uygundur.
Diğer metalik yapılar üzerindeki kaçak akım etkileri oldukça
azdır.
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -510-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
Dış akım kaynağına gerek yoktur.
Tesisi kolaydır.
Minimum katodik enterferans vardır.
Bakım ve işletim masrafları azdır.
Tankların korunmasında tankın dış çapı etrafında uniform
akım dağılışına sahiptir.
Minimum istimlak ve irtifak maliyetine sahipir.
Koruma akımının verimli kullanımı mümkündür.
9.38.1.2. Galvanik Katodik Koruma Sisteminin
Dezavantajları
Küçük koruma geriliminin elde edilmesi (sınırlı potansiyel
farkı)
Yüksek dirençli elektrolitlerde oldukca küçük akımların elde
edilmesi: ( tipik 1-2 A)
Büyük veya genişletilen yapılarda yeni anodların
yerleştirilmesi ve tesisi ekonomik olarak uygun değildir
Yüksek özgül dirençli ortamlarda etkisiz kalması (özellikle
5000 ohm.cm’den daha büyük ortamlarda bu sistem
kullanılamaz)
Tank korumada bir sistem ancak bir tankı koruyabilir. Diğeri
için ayrı bir sistem yapılması gerekir.
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -511-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
Korozyonu ve sistemi kontrol ve izleme zorluğu
9.38.1.3. Galvanik Anodların Tesis Edilmesi
Toprağa gömülü yapıların korunması için kullanılan galvanik anodlar,
korunan yapıya kısa mesafede gömülür ve korunacak yapıya izole
bakır hat (kablo) ile bağlanır.
Kimyasal dolgu malzemesi, toprağa tesis edilecek kurban anodların
etrafında anod yataklarının teşkilinde hemen hemen daima
kullanılır. Dolgu kuru, sulu bulamaç çamur şeklinde, veya
paketlenmiş şekilde kullanılır. Özel dolgular verimli ve güvenilir bir
tarzda gerekli elektriksel koruma akımını sağlayabilmek, toprağın
direncini daha düşük tutmak, anod yatağının nemliliğini sürekli
olmasını sağlamak ve uniform elektrolit sağlayabilmek için kullanılır.
Dolgu malzemesi olarak %70 toz haline getirilmiş alçı taşı, %20
bentonit, %5 sodyum sulfattan meydana gelir. Aşağıdaki şekil,
kurban anodun tesis edilmesini gösterir. Tükenen anodun sökülmesi
gerekmez yanına yenisi tesis edilir.
Şekil 9.309: Galvanik anod tesisi
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -512-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
9.38.1.4. Galvanik Anodun Korunacak Yapıya Bağlanması
Galvanik anodlarla korunacak yapıların arasındaki elektriksel
bağlantı, yapıların katodik korunmasında hayati önem taşımaktadır.
Anodlar, korunacak yapıya ya doğrudan kaynak edilerek veya yapı
üzerinde bulunan civatalar kullanılarak bağlanır.
Su içinde askıda olan anodlarla yapı arasındaki bağlantı ya yapı
üzerine doğrudan monte ederek veya izole bakır atlamaları ile hem
anoda hem de korunan yapıya kaynak yapmak süretiyle sağlanır.
Hatlar, ya imalat esnasında anodun içine yerleştirilmek suretiyle
veya sonradan anod çekirdeğine kaynak yaparak bağlanır.
Termik kaynak, katodik koruma sisteminin tesis edilmesi, bakım ve
tamirinde geniş bir suretle uygulanan birleştirme metodudur. Tüm
bağlantılar ve ekler iyi bir elektrik teması sağlanması için izole
edilirler.
9.38.1.5. Galvanik Katodik Koruma Sistemi Test İstasyonları
Gömülü yapıları korumak üzere tesis edilen galvanik anodlu katodik
koruma sisteminde sistemin kontrol edilmesini sağlayan test
istasyonları vardır. Bu test istasyonları, ya toprak üzerinde bağlantı
kutusu olarak veya doğrudan toprak yüzeyine yerleştirilirler. Aşağıda
verilen resimlerde test istasyonlarının yapım şekli görülmektedir.
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -513-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
Şekil 9.310: Toprak üzerinde test istasyonu
Şekil 9.311:Toprak yüzeyinde test istasyonu
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -514-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
Test istasyonları katodik koruma sistemlerinde birçok farklı testler
için kullanılır. Aşağıdaki şekilde potansiyel- akım test istasyonu
görülmektedir.
Şekil 9.312: Potansiyel-akım test istasyonu
9.38.2. Dış Akım Kaynaklı Katodik Koruma Sistemi
Şekil 9.313:Dış akım kaynaklı katodik koruma sistemi
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -515-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
Galvanik anodlu sistemde olduğu gibi dış akım kaynaklı katodik
koruma sistemi metal yüzeyini korozyondan korumak için
doğrulrucu vasıtasıyla bir koruma akımı sağlar.Anodla katod
arasındaki potansiyel farkı doğrultucu tarafından yapılan ilave bir
enerji aktivitesi vasıtasıyla anodlar tarafından meydana getirilir.
Şekil 9.314:Tankın dış akım kaynaklı sistemle korunması
Pratikte dış akım kaynaklı koruma sisteminin anodları grafit yüksek
silikonlu dökme demir (HSCI), platin veya metal oksit kaplı titanyum
anodlardır.
Üniform elektrolit, daha küçük değerde toprak direnci ve gaz ve asit
çıkışını sağlamak için anod yataklarında özel dolgu kullanılır. Toprak
temas dolgusu, normal olarak ya kok tozu veya petrol kokudur.
Dış akım kaynaklı katodik koruma sisteminde anodlar ve anod yatağı
periyodik olarak kontrol edilmeli; eğer tükenen ve zarara uğrayan
anod varsa değiştirilmelidir.
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -516-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
Dış akım kaynaklı katodik koruma sistemi bu sistemdeki doğrultucu
ve diğer akım kaynakları göz önüne alınmadığında işletme mantığı
olarak galvanik sistemle aynıdır. Bu sistemde diğer doğru akı
kaynakları olarak güneş pilleri, doğru akım jeneratörü, termo
elektrik jeneratörü kullanılabilir. Fakat genellikle yakınlarda bulunan
alternatif akım kaynağından alınan enerji doğrultucu vasıtasıyla
doğru akıma çevrilerek dış akım kaynaklı katodik koruma sisteminde
kullanılır.
9.38.2.1. Dış akım kaynaklı katodik koruma sisteminim
avantajları
Büyük veya mevcut yapılar için tesis edildiğinde ekonomik
olarak uygundur,
Geniş gerilim elde edebilme imkanı (potansiyel farkı ancak
doğru akım besleme sisteminin büyüklüğü ile sınırlıdır)
bulunur,
Kaplamasız, yetersiz kaplamalı ve ğeniş yapıların korunması
için gerekli akım sağlanır,
Anodların değiştirilmesi ekonomik olarak uygundur,
Yüksek
toprak
(elektrolit)
uygulanabilmektedir.
dirençli
ortamlarda
Zayıf kaplanmış veya kaplamasız yapılar için etkili koruma
sağlar,
Koruma etkinliği her zaman kontrol edilebilir,
Akım ve gerilim çıkışı her zaman değiştirilebilir.
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -517-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
9.38.2.2. Dış akım kaynaklı katodik koruma sisteminim
dezavantajları
Önemli derecede işletme ve bakım ihtiyaçları
Diğer komşu metalik yapılara kaçak akımlardan dolayı
önemli ölçüde enterferans etkileri
Dış güç besleme gerekliliği
9.38.2.3. Dış Akım Doğrultucuları
Doğrultucular ayarlanabilir kademe düşürücü bir transformatör
üzerinden besleme sistemine bağlanırlar. Doğrultucular doğrultucu
köprüleri, çıkış ve giriş akım ve gerilimlerin ölçülmesi için
ampermetre ve voltmetreler, kesici ve parafudrlardan meydana
gelir. Fonksiyonu alternatif akımı kontrol edilebilir ve katodik
koruma sistemi için kullanılabilir doğru akıma çevirmektir.
Şekil 9.315: Dış akım kaynaklı katodik koruma sistemi doğrultucusu
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -518-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
9.38.2.4. Anod Yatakları
Dış akım kaynaklı katodik koruma sistemlerinin anod yatağı tipleri
tesis yerine, uygulama şekline ve anod yatağı derinliğine göre
belirlenir. Anod yatakları, normal olarak korunacak tesisten uzağa
yerleştirilirler.
Yatay Anod Yatakları
Yatay anod yatakları, anodların düşey tertiplenmesi: bu tip anod
yatakları genellikle boru hatlarında kullanılır. Anodların düşey
yerleştirilmesi daha düşük değerde anod yatağı direnci elde etmek
içindir. Anod yatağının metalik yapılara uzaklığı 100 m den fazla
olmalıdır.
Şekil 9.316: Yatay anod yatağı düşey tertip
Yatay anod yatakları anodların yatay tertiplenmesi: bu tertip boru
hatlarında yüzeye yakın kaya tabakasının bulunduğu yerlerde
anodlar için uniform çavre şartları sağlamak için kullanılır. Eğer
çevrede başka yapılar yoksa en ekonomik çözümdür.
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -519-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
Şekil 9.317: Yatay anod yatağı yatay tertip
Dağıtılmış Anod Yatakları
Bu sistemler küçük metalik yapıların korunması için kullanılır. Anod
yatağı için yapılardan uzak bir yer bulunamadığında ve küçük
yapıların korunmasında en ekonomik bir çözümdür.
Anod yatağının bu tipi, tank içi korunmasında, toprak seviyesinde
tank tabanının korumasında, yer altı depolama tanklarının
korunmasında ve kısa boru hatlarının korunmasında kullanılır.
Anodlar boru hattı boyunca, tank yüzeyi etrafına (toprak üstü
depolama tanklarının iç yüzeyi, yeraltı depolama tanklarının dış
yüzeyi) boyunca yerleştirilir ve anodların yapıdan uzaklığı normal
olarak bu mesafenin en az iki katı olması gerekir.
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -520-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
Şekil 9.318: Dağıtılmış anod yatakları
Derin Kuyu Anod Yatakları
Bu tip anod yatakları, yapılaşmanın olduğu şehir, kasaba vs.
yerlerdeki çelik yapıların katodik olarak korunmasında kullanılır. Söz
konusu anod yatağı sistemi yapılaşmanın olduğu ortamlarda veya
anodların yüzeye yerleştirme imkanı bulunmadığı yerlerde en
ekonomik çözümdür ve bu yerlerdeki çelik boru hatlarıyla dağıtımın
yapıldığı sıstemlerin, yer üstü tank çiftliklerinin katodik koruma
sistemlerinde uygulanır.
Derin kuyu anod yataklarında en üstteki anodun derinliği, 30 m
civarında ve en alt derinliği sistemin gerektirdiği anod sayısına göre
60 m’den 180 m’ye kadar olabilir.
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -521-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
Şekil 9.319: Derin kuyu anod yatağı
9.38.3. Dış Akım Kaynaklı Sistem Test İstasyonları
Dış akım kaynaklı katodik koruma sistemine sahip metalik yapılar
için test istasyonları sadece boru ile bağlantısı yapılan hatlardan ve
bunların bağlandığı kutu içine yerleştirilen ölçü klemenslerinden
meydana gelir.
Test istasyonlarının boru hatlarının içinden geçtiği kesonları, hatta
bağlı izole flanş bağlantılarını, boru izolasyon direncini, yabancı bir
yapıya paralel gitme veya bu yapı ile kesişme durumlarinda
enterferans etkisini ve anod yatağını kontol ve test edilebilmesini
sağlayan çeşitli tipleri vardır.
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -522-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
Şekil 9.320: Toprak yüzeyinde test istasyonu
Şekil 9.321: Toprak üzeri test istasyonları
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -523-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
9.38.4. Referans elektrodları
Şekil 9.321: Bakır/Bakır sulfat elektrodu
Bakır/Bakır sulfat referans elektrodu
Normal olarak çelik yapı toprak potansiyelini ölçmek için kullanılır.
Bakır sulfat referans elektrodu, esas olarak içi boş silindirin içine
doldurulmuş bakır sulfat çözeltisi ve bunun içine daldırılmış
elektrolitik bakır çubuktan meydana gelir. Gözenekli tapa, toprakla
temas ettirilir ve referans elektoduna bağlı kablo temas kutusundaki
yapı ile bağlantılı klemensle bağlanarak toprak potansiyeli ölçülür.
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -524-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
9.38.5. Gümüş klorid referans elektrodu
Referans elektrodu bağlantı kablosu ile birlikte metalik gümüş ve
gümüş kloritten meydana gelir. Bu eleman içine elektrolitin
girmesine izin verev delikli plastik silindir vasıtasıyla korunur.
Gümüş/gümüş klorid referans elektrodu özellikle deiz suyu veya
yüksek klorid ihtiva eden sulardakı yapıların çelik –su potansiyelini
ölçmede kullanılır.
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -525-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
9.39. Boru Hatlarında Dış Akım Kaynaklı
Katodik Koruma Sistemininin Hesabı
Şekil 9.322: Dış akım kaynaklı katodik koruma istasyonunun genel
görünüşü
Çelik borunun katodik olarak korunması için
Bakır/Bakır sulfat referans elektroduna göre boru-toprak
veya boru-su potansiyeli -850mV veya daha negatif olacak
Toprağa gömülü veya suya daldırılmiş boru yüzeyi ile
Bakır/Bakır sulfat referans elektrodu arasındaki polarizasyon
kayması 100 mV veya daha fazla olmalıdır.
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -526-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
9.39.1. Boru Hattı Karakteristikleri
Boru hattı uzunluğu: km cinsiden verilir. Bu verilen boru hattı
uzunluğu olup gerçekte boru hattında kullanılan borunun
uzunluğuna aşağı yukarı eşittir.
Boru çapı ve boru et kalınlığı: kullanılan boruda çap çoğunlukla inç
cinsinden verilir ancak katodik koruma hesaplarında milimetre
cinsine çevrilip uygulama yapılacaktır. Boru et kalınlığı, milimetre
ölçü birimine çevrilip kullanılacaktır.
Kaplama tipi, kaplama kalınlığı, koruma akım ihtiyacı:
Kaplama direnci
K
RK
kaplamanın spesifik direnci ve s kaplama
kalınlığı olmak üzere aşağıda verilen ifade ile belirlenir.
(1)
Tablo 9.44: Spesifik kaplama dirençlerinin karşılaştırılması
Kaplama
malzemesi
K
s
RK
(ohm.m2)
(ohm.cm)
(mm)
Bitum(asfalt)
> 1014
4
4x109
s
RK 0
(ohm.m2)
(mm)
3x105
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -527-
4-10
RKC
(ohm.m2)
104
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
PE
1018
EP
1015
2
2x1013
1011
2-4
105
4x109
108
0,4
104
6x109
109
2,5
0,4
PUR
3x1014
2
Tablo’daki R K değerleri 1.nolu ifadeye göre hesaplanan değerdir.
RK 0 değeri laboratuar ortamlarında veya boru ortama yerleştirilirken
herhangi bir tahribata uğramayan borunun saha ölçüm değerleridir. Bu
değer, boru satın alınırken imalatçı firma tarafından verilir.
RKC ise
genellikle boru toprağa veya suya yerleştirilirken tesis çalışmaları
sırasında kaynaklar yapılırken meydana gelen tahribatlara ve ortamın
spesifik direncine bağlı olarak boru kaplama direncinin alacağı
değerdir. Çok uzun boru hatlarında
RK 0 ile RKC fark çok daha
artacaktır.
9.39.1.1. RKC mevcut boru hatlarında akım ve gerilim
ölçümleri sonucu aşağıda verilen ifade kullanılarak
bulunur:
Bunun için mevcut boru hatlarında gerekli ölçümleri almak
üzere Transformator-doğrultucu ve anodlardan oluşan geçici
katodik koruma istasyonları le akım ve gerilim ölçümleri için test
kutuları tesis edilir
(2)
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -528-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
(3)
(4)
(5)
(6)
Korunacak yüzeyin alanı
(7)
d boru yarı çapı
L iki ölçü kutusu arası uzaklık
Koruma akım yoğunluğu
(8)
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -529-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
Şekil 9.323: Boru hattında kaplama direncinin ve koruma akım
yoğunluğunun belirlenmesi
Akım ölçümleri, boru hattı üzerinde tesis edilen hat akımları boru
hattı üzerinde tesis edilen öçü test
kutuları vasıtasıyla
gerçekleştirilir. Bkz: Şekil 9.324.
Kutular üzerinde bulunan akım ölçü terminalleri vasıtasıyla akım
değerleri, gerilim terminalleri vasıtasıyla önce doğrultucu devrede
iken U ON potansiyeli ve I akımı ölçülür ve sonra doğrultucu devre
dışı edilerek U OFF gerilimi ölçülerek
U
farkı bulunur. Doğrultucu devre dışı iken I
U ON
U OFF potansiyel
0 değerindedir.
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -530-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
Şekil 9.324: Akım ölçü test kutusu
9.39.1.2. RKC Direncini bulmak için metodlar
Kısa hat metodu
Şekil 9.325: Kısa hat metodu ile kaplama direncinin tayini
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -531-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
Bu metot, takriben 3 km’ye kadar kısa hatlar için uygulanır. Geçici
katodik koruma istasyonundan I O test akımı uygulanır. Anahtarı
açıp kapamak suretiyle istasyon devreye sokulup çıkartılır. İstasyon
devrede iken 1 ve 2 no’lu test noktalarındaki U 1ON ve U 2ON
gerilimleri ve istasyon devre dışı iken U1OFF ve U 2OFF okunur. Eğer
bir test noktasında ölçülen gerilimler arasındaki oran
U OFF
U ON
1
ve
6
daha fazla ise U OFF gerilim aşağıda tablo 2’de verilen düzeltme
faktörleri ile çarpılır.
Tablo 9.45:
U OFF
U ON
1
gerilim oranlarına göre düzeltme faktörleri
6
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -532-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
Örnek 1
42 inç çapında 3 km uzunluğunda boru hattının tamamında
ortalama kaplama direncinin ve ortalama koruma akım
yoğunluğunun bulunması.
Drenaj Noktasında
U DON
0,800V ........ıD
1,30V ........U1OFF
UD
U DON U DOFF
1,200A
1,30 0,800 0,500V
Hat sonunda
U NON
0,910V ........U NOFF
UN
I
U NON U NOFF
I0
U D, N
ıD
( U1
ıN
0,91
0,75
0A
0,910 0,750 0,160V
4,200 1,200 3,000A
U 2ö ) / 2
Gerilimler arası oran:
U NON
U NOFF
0,750V ........ıN
U DON
U DOFF
(0,500 0,160) / 2
1,2
0,5
0,330V
2,4
ve
1
1,21
olduğundan tablo9.45’daki faktörlerle
1
çarpmaya gerek yoktur.
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -533-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
Kaplama direnci RKC
UN
.S
I
RKC
0,330
.10066 3322ohm.m 2
3,000
S 42 inç çapında 3 km uzunluğunda boru hattının direnci,
d = 42 inç = 1,068m boru yarı çapı
L = 3000m iki ölçü kutusu arası uzaklıktır ve
S
..d
d .L
.1,068 .3000 10066m 2 dir.
30 km’lik boru hattı tamamında koruma akım yoğunluğu ise:
IS
I
S
3,000
10066
300 A / m 2 dir.
Uzun hat metodu
Şekil 9.325: Uzun hat metodu ile kaplama direncinin tayini
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -534-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
Bu metotta geçici katodik koruma istasyonundan
I 0 akımı
uygulanır. Hat boyunca akan akım, iki akım ölçü test kutusundan I 1
ve I 2 ölçülür. Daha sonra her iki akım, test kutusunda doğrultucu
devrede iken U 1ON ve U 2ON ve doğrultucu devre dışı iken U1OFF ve
U 2OFF gerilimleri ölçülür.
Eğer
bir
oran
U OFF
U ON
test
noktasında
ölçülen
1
ve daha fazla ise U OFF
6
gerilimler
arasındaki
gerilim aşağıda tablo
9.45’de verilen düzeltme faktörleri ile çarpılır.
Örnek 2
Boru hattının 1 ve 2 noktaları arsındaki uzaklık 2 km’dir Bu iki nokta
arasındaki ortalama kaplama direncini bulalım.
1. no.lu akım ölçme kutusundaki potansiyel ve akım
ölçüm değerleri
U1ON
1,180V ........U1OFF
0,900V ........ı1
0,500A
2. no.lu akım ölçme kutusundaki potansiyel ve akım
ölçüm değerleri
U 2ON
1,140V ........U 21OFF
0,875V ........ı2
0,350A
1. Ölçü kutusunda
U1
U1ON
U1OFF
1,180 0,900 0,280V
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -535-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
2. Ölçü kutusunda
U2
U 2ON
U 2OFF
1,140 0,875 0,265V
iki ölçü kutusu arasındaki ortalama değer:
U 1, 2
( U1
U 2ö ) / 2
(0,280 0,265) / 2
0,273V
2 km’lik boru kısmından geçen akım:
I
I2
ı1
ı2
0,500 0,350
0,150 A
Kaplama direnci RKC :
U 1, 2
RKC
I
.S
0,273
.6710 12212 ohm.m 2
0,150
S 42 inç çapında 2 km uzunluğunda buru hattının direnci
d = 42 inch=1,068 m boru yarı çapı
L = 2000 m iki ölçü kutusu arası uzaklık
S
.d
.d .L
.1,068 .2000 6710m 2
2 km’lik bölümde koruma akım yoğunluğu:
IS
I
S
0,150
12212
12,3 A / m 2
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -536-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
9.39.1.3. Yeni tesis edilecek boru hattında RKC boru kaplama
direnci ve koruma akım yoğunluğunun tespiti:
Bu işlemi yapabilmek için öncelikle boru hattı güzergahı boyunca
toprak spesifik direncinin ölçülmesi gerekir
Toprak spesifik direncinin (özgül direnç)ölçülmesi:
Toprak spesifik direncinin ölçülmesi, Wennerin 4 elektrod metoduna
göre yapılır. Elektrodlar arası açıklık, boru hattı derinliğine göre
ayarlanır. Elektrodlar arasındaki açıklıklar ölçü derinliğini verir.
Genelde boru hattı 2m derinliğe gömüldüğünden elektrodlar arası
açıklık ta 2m olacaktır.
Ölçüm boru hattı güzergahının her 500m açıklığında bir ve her
toprak karakterinin değiştiği yerlerde yapılacaktır. İki ölçü arasındaki
değer, birinin iki katından fazla ise geriye dönüp bu iki nokta
arasında ölçü alınmalıdır.
Şekil 9.326: Wenner in 4-elektrod metoduna göre toprak spesifik
direncinin ölçümü
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -537-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
Eski tip cihazlarda hem gerilim ve hem de akım değeri okunur. Bu
gibi cihazlarda ifade (9)’a göre direnç değeri bulunur ve ifade (10)’a
göre toprak spesifik direnci hesaplanır. Yeni cihazlarda ise doğrudan
direnç değeri okunur ve (10) ifadesine göre toprak spesifik direnci
hesaplanır.
Cihazdan okunan direnç değeri R
V
ohm’dur (ifade 9)
I
Elde edilen bu değerden aşağıda verilen (10 no’lu) ifadesine
göre
S
S
toprak spesifik direnci bulunur:
2. .a.R ohm.cm
(10)
a: elektrod açıklığı
R: cihazdan okunan direnç’i verir.
Kaplamasız boru hatlarında Koruma Akım Yoğunluğu:
Boru hattı güzergahı boyunca ölçülen toprak spesifik dirençlerinin
aritmetik ortalaması aşağıda verilen ifadeye göre alınır.
(11)
ort
Ortalama spesifik toprak direnci direnci
n
Ölçülen
tüm
toprak
spesifik
ohm.cm
dirençlerin
toplamı
ohm.cm
max
Ölçülen en yüksek toprak spesifik direnci ohm.cm
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -538-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
min
Ölçülen en düşük spesifik toprak direnci ohm.cm
Boru hattı ortalama spesifik direnci belirlendikten sonra bu değer
esas alınarak tablo 9.46’ya göre kaplamasız hatlar için koruma akım
yoğunluğu belirlenir.
Tablo 9.46’ya göre akım yoğunlukları belirlenirken ortalama boru
hattı spesifik direnci değerleri esas alınarak Tablo 9.47’deki
korozyon değerleri göz önüne alınır . Korozyon derecesine göre akım
yoğunluğu belirlenir. Eğer düşük ortalama dirençli yani korozifliği
yüksek olan toprak yapılarında buna göre yüksek akım yoğunluğu
seçilir.
Tablo 9.46:Toprak spesifik direnç sınıflandırılması
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -539-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
Tablo 9.47: Kaplamasız hatlarda I S boru koruma akım yoğunluğu (mA/m2
için değerlerin 10 katı bulunacak ve üst değerler spesifik toprak direnci
düşük toprak veya su değerleri için alınır)
Koruma akım yoğunluğunun belirlenmesiyle (8) ifadesi,
(12)
şekline getirilerek koruma akım ihtiyacı belirlenir.
Kaplamalı hatlar:
Kaplamalı hatlarda akım ihtiyacını belirlemek için çeşitli metotlar
vardır.
a.) Boru hattı ortalama toprak spesifik rezistivitesine göre tablo
9.46’dan koruma akım yoğunluğu ihtiyacı belirlenir. Aşağıda verilen
ifade kullanılarak koruma akım ihtiyacı bulunur.
(13)
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -540-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
S
IS
Toplam korunacak alan m2
Akım
yoğunluğu
tablo
9.47’den
alınacak
Tablo 9.47’deki değerler 10 ile çarpılarak
değerinden alınır.)
(mA/m2
mA/m2
I Toplam koruma akım ihtiyacı
CE Kaplama verimliliği
Kaplama verimi, kaplama cinsine göre verilir ve tecrübelere
dayanarak tahmin edilir. Genellikle asfalt kaplamalar için %90 ve PE
kaplamalar için %98-99 alınır.
b.) Boru hattı spesifik toprak direncine göre Tablo 9.46’daki değerler
kullanılır. Tablodaki üst değerler ortalama toprak spesifik direnci
düşük olan toprak veya su içindeki boru hattı ve yapılar için
kullanılır.
Tablo 9.48’deki değerler seçilirken Tablo 9.47’deki uygulamalarda
olduğu gibi Tablo 9.46’daki sınıflandırma esas alınarak boru hattı için
akım yoğunluğu belirlenir
Tablo 9.48: Kaplamalı çelik yapılarda katodik koruma koruma akım
2
yoğunluğu ihtiyacı mA/m
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -541-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
Seçilen akım yoğunluğu esas alınarak aşağıda verilen ifade
yardımıyla akım yoğunluğu belirlenir.
(14)
c.) BOTAŞ’ın gaz ve petrol boru hatlarına ait boru kaplamalarının
boru güzergahı ortalama toprak spesifik direncine göre aldığı
değerler Tablo 9.49’da verilmiştir. Bu değerlerden hareketle
kaplama spesifik direnci bulunur.
Tablo 9.49:
Ortalama toprak rezistivitesi
ohm.cm
RKC spesifik kaplama direnci
ohm.m2
2500 den az
3000
2500-4000
5000
4000-10000
6000
10000 den fazla
12000
9.39.2. Boru Hatlarının Dış Akım Kaynaklı Katodik
Korunmasında Koruma Akım İhtiyacının
Belirlenmesi ve Azami Koruma Akımının Hesabı
Boru hatlarının katodik korunmasında
katodik
istasyonlarının etkisi açısından iki uygulama yapılır.
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -542-
koruma
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
9.39.2.1 Kesintisiz Boru Hattında Katodik Koruma
Uygulaması
Bu uygulamada korunacak hattın üzerindeki katodik olarak
korunacak boru hattı, herhangi bir şekilde izole flanşlarla izole
edilmez. İstasyon giriş ve çıkışlarında izole flanş varsa her iki bölüm
kablo ile köprülenerek bölümler arasında iletkenlik sağlanır. Şekil
9.327. Boru hattı, üzerinde tesis edilen katodik koruma istasyonları
vasıtasıyla birlikte korunurlar.
Bu tip çalışmaya İngilizce teknik literatürde *:Pipeline of finite length
protected] korunmuş sonlu uzunlukta boru hattı denilmesinin
sebebi (14 no’lu) ifadede x = L alındığında yani şekil 9.327’de
görülen 1. no’lu katodik koruma istasyonunun L koruma
uzunluğunun sonunda, I koruma akımının sıfır
olması yani
korumanın bu noktada sonlandırılmasıdır. Türkçe olarak daha iyi
anlaşılması için katodik korumada boru hattının kesintisiz iletkenliği
söz konusu olduğundan kesintisiz boru hattında katodik koruma
uygulaması olarak adlandırılmıştır.
Şekil 9.327: Boru hattı üzerindeki katodik koruma istasyonlarının birbirini
etkilediği kesintisiz koruma metodu
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -543-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
Sistemdeki akım ve gerilim ifadeleri:
Potansiyel ifadesi
(15)
Akım ifadesi
(16)
Bu eşitliklerin geçerli olabilmesi için
Kaplama direncinin yüksek, üniform ve omik direncin, boru
hattı boyunca gerilim düşümünden bağımsız olması
Anod yatağının boru hattından uzak olması gerekir
Kesintisiz koruma metodunda Şekil 9.327’den görülen L koruma
uzaklığı sonundaki akım sıfırdır.
zayıflama sabiti olup
(17)
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -544-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
R Boru iç direnci olup
(ohm/metre)
(18)
ifadesinden belirlenir
t
boru malzemesinin et kalınlığı (metre)
B
= 0,18.10-6 ohm.m
boru çelik malzemesinin spesifik
direnci
d
boru çapı (metre)
Rt
boru hattı kaçak direnci veya G kaçak iletkenliği
(ohm.metre)
(19)
ifadesi ile elde edilir.
RKC borunun spesifik kaplama direnci ohm.m2
Tek katodik koruma istasyonunun azami koruma uzunluğu:
Yukarıdaki verilen ifadeler gerekli matematiksel işlemlere tabi
tutulup gerekli kısaltmalar yapıldığında kesintisiz korumada azami
koruma açıklığı aşağıda verilen basitleştirilmiş ifade elde edilir.
(m2)
(20)
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -545-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
(m)
t
(21)
boru malzemesinin et kalınlığı (mm)
B
=
0,18.10-6 ohm.m
boru çelik malzemesinin spesifik
direnci
U (V) Hat başı ile hat sonu arasındaki katodik koruma istasyonu
devrede iken, hat başı ve hat sonu potansiyellerinin farkıdır; yani
drenaj noktası ile katodik olarak korunan hattın L uzaklığının
sonundaki potansiyellerin farkıdır.
Örneğin: Drenaj noktası potansiyeli U D
1
1,,2.V L uzaklığındaki
potansiyel katodik koruma şartı gereği U L
0
0,,85.V olmak
zorundadır. Buna göre
U
UD UL
1,2
0,35.V alınır
0,85
Boru hattı katodik koruma toplam akım ihtiyacını veren basit
ifade söz konusu işlemlerle elde edilir:
(Amper)
(22)
Gerekli katodik koruma istasyon sayısı
(23)
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -546-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
L
Korunacak boru hattının toplam uzunluğunu verir.
9.39.2.2. Kesintili Boru Hattında Katodik Koruma
Uygulaması
Bu uygulamada bir katodik koruma istasyonu ile korunacak boru
hattı bölümü boru hattının diğer bölümlerinden izole flanşlar
vasıtasıyla elektriksel olarak birbirinden ayrılmıştır. Boru hattı
üzerine tesisi edilen diğer katodik koruma sistemlerinin söz konusu
boru hattı bölümüne hiçbir etkisi yoktur.
Bu tip çalışmaya ingilizce teknik literatürde *:Pipeline of infinite
length protected]
korunmuş sonsuz uzunlukta boru hattı
denilmesinin sebebi (24 no’lu) ifadede x = L alındığında yani şekil 8
de görülen katodik koruma istasyonunun L koruma uzunluğunun
sonunda boru hattı izole flanş vasıtasıyla sonlandırıldığı halde I
koruma akımının sıfırdan farklı olmasıdır.. Türkçe olarak daha iyi
anlaşılması için katodik korumada boru hattı katodik koruma
istasyonunun koruduğu uzaklık açısından kesintiye uğradığı için
kesintili boru hattı katodik koruma uygulaması olarak
adlandırılmıştır.
Şekil 9.328: Boru hattı üzerindeki katodik koruma istasyonlarının
birbirini etkilemediği kesintili uygulama
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -547-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
Sistemdeki akım ve gerilim ifadeleri:
Potansiyel ifadesi
(24)
x = L olduğunda
(25) olacaktır.
Akım ifadesi
(26)
Kesintili uygulamada katodik koruma sisteminin azami boru
koruma uzunluğu:
L kesintili işletmenin tek yönlü uzunluğu ve L ise kesintisiz
uygulamanın tek yönlü uzunluğu olmak üzere, birbirleri arasında
aşağıda verilen bağlantı mevcuttur.
(Cathodic Corrosion Handbook W.Von Beackman’a göre)
(27)
Buna göre kesintili uygulamada azami koruma uzunluğu
(m2)
(28)
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -548-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
Azami koruma uzunluğu
(m)
(29) 2.L
Katodik koruma istasyon sayısı
(23)
L
Korunacak boru hattının toplam uzunluğu
zayıflama sabiti için (15), (16), (17) ifadeleri bu sistemde de aynı
şekilde kullanılacaktır.
Koruma akım ihtiyacı (HB cathodic corrosion protection Beackman)
(30)
Toplam koruma akım ihtiyacı
(31)
Örnek 3: Kesintisiz uygulama
t = 12 mm
Boru uzunluğu =200 km
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -549-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
B
= 0,18.10-6 ohm.m boru çelik malzemesinin spesifik
direnci
Boru çapı d = 42 inç = 1,068 metre
U
U DON
U NON
1,2 0,85
0,35V
0,035.mA / m 2
IS
Boru azami koruma uzunluğu
2L
2L
2
8. U .t.
B .I S
8 x0,35 x12
0,18.10 6 x0,035
730296 .metre
5333.10 6.m 2
73.km
Katodik koruma istasyon sayısı
N
L
2L
200
73
2,74
Koruma istasyonu sayısı 3 olarak belirlendi
Her bir katodik koruma istasyonunun koruyacağı uzunluk
2L
L
n
200
3
66,7.km
Boru hattının toplam koruma akım ihtiyacı
I
2. .d . 3. U .
t.10
B
3
.I S
2. .1,068 3.0,35.
12.10 3
.0,035.10
0,018.10 6
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -550-
3
33,2. A
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
Her bir istasyonun drenaj noktasından çekilecek akım
I
N
ID
33,2
3
12. A
Örnek 4 : Kesintili boru hattı uygulaması
t = 12 mm
Boru uzunluğu = 200 km
B
= 0,18.10-6 ohm.m
boru çelik malzemesinin spesifik
direnci
Boru çapı d = 42 inç = 1,068 metre
U
IS
2L
2L
U DON
U NON
1,2 0,85
0,35V
0,035.mA / m 2
2
0,24.
8. U .t
B .I S
1,921. U .t
B .I S
1,921x0,35 x12
0,18.10 6 x0,035
35386.metre 35,386.km
Katodik koruma istasyon sayısı
N
L
2L
200
35,386
5,65
Koruma istasyonu sayısı 6 olarak belirlendi.
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -551-
1281.10 6.m 2
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
Her bir katodik koruma istasyonunun koruyacağı uzunluk
2L
L
n
200
6
33,3.km
Yani korunacak boru her 33,3 km’de bir izole flanşlar vasıtasıyla
elektriksel olrak birbirlerinden izole edilecektir.
Boru hattının toplam akım ihtiyacı
I
2,32. .d . 3 U .
t.10
3
.I S
39. A
B
Herbir istasyonun drenaj noktasından çekilecek akım
ID
I
N
39
6
7. A
Örnek 3 ve 4 incelendiğinde aşağıdaki sonuçlara ulaşılır.
Kesintisiz katodik koruma uygulaması, uzun boru hatlarının
katodik koruması hem toplam katodik koruma akım ihtiyacı
ve hemde katodik koruma istasyonu sayısı açısından uygun
olmaktadır.
Kesintili katodik koruma uygulamasında koruma istasyonu
sayısı ve bunlara ait koruma uzunluğu belirlendikten sonra,
koruma uzunluklarına ait bölümlere ait toprak spesifik
direnclerine göre kısım 1.3.3.2 de verilen (9) ifadesine göre
yeniden ortalama toprak spesifik direnci hesaplanarak bu
değer için bulunan koruma akım yoğunluğuna göre yeniden
herbir istasyona ait katodik koruma akım ihtiyacı, azami
koruma uzunluğu hesaplanarak kontrol edilmelidir. Zira
kesintisiz işletmede tüm hatta ait ortalama toprak spesifik
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -552-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
direnci etkili olduğu halde, kesintili uygulamada etkili olan
her bölüme ait ortalama toprak spesifik direncidir. Bu
nedenle ortalama toprak spesifik direncinin yüksek olduğu
bölümlerde daha az akım ihtiyacı ve daha az sayıda katodik
koruma istasyonu ve ortalama toprak spesifik direnç
değerleri düşük olan yerlerde daha yüksek akım ihtiyacı ve
daha fazla katodik koruma istasyonu gerekebilir.
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -553-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
9.40. Anod Sayısı, Anod Tipi, Anod Yatağı
Uzunluğunun ve Toplam Anod Yatağı
Direnci ve Anod Ömrünün Belirlenmesi
Boru hatlarında, çoğunlukla yatay anod yatakları, yatay ve düşey
anod tertibi kullanıldığından; bu tip anod yataklarının dizaynı
incelenecektir.
Anod malzemesi olarak yüksek silikonlu demir anodlarla, metal
oksit kaplı titanyum anod kullanılmaktadır.
Anoda sayısını belirleyen faktörler
Anod yatağının toprak spesifik direnci
Katodik koruma sisteminin toplam devre direnci ve boru
hattı toprak geçiş direnci
Anod yatağı direnci
Katodik koruma sisteminin işletme ömrü
Katodik koruma sisteminin elektrik devresinde aşağıda belirtilen
dirençler görülmektedir.
RA
Anod anod direnci
RW
Anodun bağlantı hattının direnci
RP
Boru direnci
R AB
Anod dolgu direnci
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -554-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
RBG
Dolgu toprak direnci
RPG
Boru-Toprak direnci
RGB Toplam anod yatağı direnci
Katodik koruma toplam devre direnci
(32)
9.40.1. Yatay Anod Yatağı ve Anodların Yatay
Yerleştirilmesi
Şekil 9.329: Yatay anod yatağı anodların yatay yerleşimi
Anodların Şekil 9.329’da görüldüğü gibi yatay olarak düzenlenmesi
durumunda bir anod için toprak geçiş direnci Dwight formülüne
göre (yani tek anod-dolgu direnci):
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -555-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
(33)
D A anod çapı (metre)
C
Dolgunun spesifik direnci (ohm. metre) yaklaşık değeri
0,2 ile 0,5 ohm .metre arasında değişmektedir. Kok
dolgunun yıllık tüketim değeri ise 2kg/A.yıl
L A Anod boyu (metre)
H Anod yatağı derinliği (metre)
Anod yatağındaki anodların toplam direnci:
Anod yatağında birden fazla anod bulunduğundan bunlar arasında
enterferans olacağından toplam anod direnci hesaplanırken aşağıda
verilen ifadeye göre enterferans faktörü ile çarpılır.
Enterferans faktörü
(34)
Anod yatağındaki anodların toplam direnci
(35)
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -556-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
N
L AA
Anod yatağındaki toplam anod sayısı
Anod yatağındaki anodların uçtan uca birbirlerinden
uzaklığı (metre)
Anod Yatağı dolgu-toprak direnci
Tek anod direnci hesabındaki ifade dolgu yatağı boyutları esas
alınarak uygulanır.
(36)
Anod yatağı toplam uzunluğu veya dolgu uzunluğu Şekil 9.329’dan
(37)
N toplam anod sayısını verir.
Dolgu eşdeğer çapı
(38)
H D Dolgu yüksekliği (metre)
W A Dolgu genişliği
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -557-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
S
Anod yatağı spesifik direnci (ohm.metre)
Anod yatağı direnci
(39)
Anod bağlantı kablosu direnci:
Katodik koruma sistemlerinde kablolarının iletkenleri mutlaka bakır
olacaktır.
(40)
LK Anod yatağı ana kablosu uzunluğu (metre)
56.(metre/ ohm.mm2 ) Bakır kablonun 200C deki özgül
iletkenliği
S K .(mm2 ) Bakır kablo iletkeninin kesiti
Boru hattının direnci
ohm
B
= 0,18.10-6 ohm.m
(41)
boru çelik malzemesinin spesifik
direnci
L (metre) korunacak boru hattı uzunluğu
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -558-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
t (metre) boru et kalınlığı
Boru hattı toprak direnci
ohm
(42)
9.40.2. Yatay Anod Yatağı ve Anodların Düşey
Yerleştirilmesi
Tek anod-toprak direnci
ohm
(43)
Şekil 9.330: Yatay anod yatağı anodların düşey yerleşimi
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -559-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
Tek dolgu- toprak direnci
ohm
(44)
DBG kok dolgu eşdeğer çapı için (28) ifade kullanılacaktır.
Toplam anod yatağı direnci
ohm
FA
Enterferans faktörü için FA
(45)
S
1
.L AA .RBG
.L
.Ln(0,656.N )
daha önce belirtilen 34 no’lu ifade kullanılır.
Örnek 5:
30 km uzunluğunda 42 inç çapında boru et kalınlığı 14,3 mm olan
boru hattının ortalama toprak spesifik direnci 11400 ohm.cm dir.
Boru hattının kaplaması yüksek kaliteli olup PE dir. Boru hattını
katodik olarak korumak için kesintili metod uygulanacaktır.
Borunun spesifik kaplama direnci
Tablo 9.49’dan
RKC =12000
ohm.m2 olarak belirlendi
Akım yoğunluğu ihtiyacı
I S ( A / m 2)
4.10 5 (Volt )
RKC (ohm.m 2 )
4.10 5
12000
35. A / m 2
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -560-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
Boru hattı toplam akım ihtiyacı için
I ( A) 2,32. .d (m). 3. U (Volt ).
t.10 3
.I S ( A)
B (ohm.m)
2,32. .1,068 3.0,4
14,3.10 3
35.10
0,18.10 6
6
15. A
Anod yatağı katodik koruma istasyonundan 100 m uzakta olup anod
yatağı 1 x 50mm2 kesitinde kablo ile anod bağlantıları sağlanacaktır.
Kablo direncini (38) no’lu ifadeyi kullanarak
LK (m)
(m / ohm.mm 2 .S K (mm 2 )
RW (ohm)
100
56.50
0,0357.ohm
Boru hattı direnci
RP (ohm)
(ohm.m)
Lm
. d m t m .t m
B
0,18.10 6
.30000
. 1,068 0,0143 .0,0143
0,00163 .ohm
Boru toprak direnci
RKC (ohm.m 2 )
S (m 2 )
RPG (ohm)
12000
107501
0,116.ohm
toplam katodik koruma devresi direnci, 2 ohm değerini aşmaması
gerektiği göz önüne alınarak:
2
RGB
0.0357 0,00163 0,116 eşitliğinden toplam anod
yatağı direnci:
RGB
1,85.ohm değerini aşmamalıdır.
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -561-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
Anod yatağı için
S
yerde boyu L A
=2128 ohm.cm değerinde spefik dirence sahip
150.cm ve çapı D A
5 cm olan demir silikon
anod kullanılacaktır. Yatay anod yatağında, anodlar yatay
yerleştirilecek ve anodların birbirlerine olan uzaklığı 3 m olacaktır.
Anod yatağı derinliği 160 cm’dir.
Öncelikle anod sayısını bulabilmek ve dolgu boyunu belirlemek için
tek anodun toprak geçiş direnci bulunacaktır
Tek anodun dolgu ile olan direnci; dolgu direnci
50.ohm.cm
C
alınarak
RA
4. 150
2128
Ln
2. .150
2
4.150. 2.160
5. 2.160
2
150
2
2
2.160
150
2
150
2.160
150
2
1
Anod sayısı
N
3,94
1,85
2,13
3veya2 adet anod kullanılacaktır.
Buna göre anod yatağı dolgu boyu
LBG
2.LKA N.LA
N 1 .LAA 2.2,5 3.1,5 3 1 .3 15,5.m 1550.cm
veya iki anodlu sistem için
LBG
2.LKA N.LA
N 1 .LAA
2.2,5 2.1,5
2 1 .3 11.m 1100.cm
Anod yatağının dolgu ile birlikte kesiti HD(30cm) x WA(40 cm) cm2
olarak alınacaktır.
Dolgu eşdeğer çapı
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -562-
3,94
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
DBG
2
H D .W A
2.
30.40
39.cm bulunur.Dolgunun
toprak direnci
RBG
2128
4.1550 2
. Ln
2. .1550
4.1950 320 2 1550 2
39.320
320
1550
320 2 1550 2
1550
1
1,212.ohm
İki anodlu sistem
R BG
4.1100 2
2128
. Ln
2. .1100
4.1100 320 2
39.320
1100 2
320
1100
320 2 1100 2
1300
1
4.150 320 2
39.320
150 2
320
150
320 2 150 2
150
1
1,565.ohm
Tek anodun dolgu direnci
RA
50
4.150 2
. Ln
2. .150
Anodlar arası enterferans faktörü
FA
1
50
Ln 0,656.3
.500.0,086
1,25
İki anodlu sistem
FA
1
50
Ln 0,656.2
.500.0,086
1,01
Toplam anod yatağı direnci
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -563-
0,086.ohm
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
RGB
1,212
0,086
.1,25 1,248.ohm 1,85ohm
3
İki anodlu system
RGB
1,565
0,086
.1,101 1,613.ohm 1,85ohm
2
Anodların yatay yerleştirilmesi suretiyle yapılan sistemde direnç
hesabı açısından iki anodlu sistem uygun görülmektedir.
Yatay anod yatağında anodların düşey yerleştirilmesi halinde Şekil
9.339
Tek anodun toprak direnci
RA
2128
8.150
. Ln
1
2. .150
5
Gerekli anod sayısı N
10,11
1,85
10.11.ohm
5,46 5 veya 6 anod
kullanılacaktır.
Dolgu boyutlar 30x40 cm2’den dolgu yarıçapı
dolgu yüksekliği
LBG
DBG
39.cm ve
300.cm olarak alınacaktır
Tek anod dolgu direnci
RA
50
8.150
. Ln
1
2. .150
5
0,238.ohm
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -564-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
Tek dolgu-toprak direnci
2128
8.300
. Ln
1
2. .300
39
RBG
4,65.ohm
Enterferans faktörü, 3 anodlu sistem için ve anodlar arası mesafe:
L AA
FA
300. cm için
1
2128
Ln 0,656.6
.300.4,65
1,665
Toplam anod yatağı direnci
0,238 4,65
..1
1,665 1,356.ohm 1,85.ohm
6
RBG
5 anod kullanıldığında
FA
1
2128
Ln 0,656.5
.300.4,65
1,577 1,85.ohm
Toplam anod yatağı direnci
0,238 4,65
..1
1,576 1,542ohm
5
RBG
4 anod kullanıldığında
FA
1
2128
Ln 0,656.4
.300.4,65
1,469
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -565-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
Toplam anod yatağı direnci
RBG
0,238 4,65
..1
1,469 1,795ohm 1,85.ohm
4
Anod yatağı kurumasıda göz önüne alınarak 5 anodlu, anod yatağı
seçildi.
Görüleceği üzere anodların yatay tertibiyle yapılan anod yatağı anod
yatağı direnci açısından en uygun tertipdir.
Katodik koruma toplam devre direnci, anodların yatay tertip ve
sayısının 3 olması halinde:
RT
1,248 0,0357 0,00163 0,116 1,401.ohm
2.ohm
düşey tertip ve anod sayısı 5 olması halinde
RT
1,577 0,0357 0,00163 0,116 1,73.ohm
2.ohm
Yatay anod yatağında anodların yatay yerleştirilmesi anodların
düşey yerleştirilmesinenğöre hem ekonomik ve hemde anod yatağı
direnci değerinin düşük ölması bakımından daha uygun olduğu
aşikardır.
9.40.3. Anod yatağı işletme ömrünün belirlenmesi
ve İşletme ömrüne göre anod kütlesinin hesabı
Bir adet katodik koruma istasyonunun anod yatağı için anod kütlesi
aşağıda verilen ifade yardımıyla bulunur.
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -566-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
W
Y .WL .I D
E
(46)
W Bir anod yatağı için toplam anod ağırlığı (kg)
Y Katodik koruma istasyonunun işletme süresi (yıl)
WL
Anodun
çalışma
sırasında
kütle
kaybı
(demir-silikon
anodlar için 0,3 kg/Amper.yıl, metal oksit kaplı titanyum
anodlar için 0,001 kg/Amper.yıl)
I D Katodik koruma istasyonu drenaj akımı (A)
E Anod verimi %50 alınacaktır
Gerekli anod sayısı
NA
W
WA
(47)
W A Bir
anodun ağırlığı (kg) İmalatçı firma kataloglarından
belirlenir.
Örnek 6:
Örnek 3’de bulunan bir katodik koruma sistemine ait drenaj akımı
ID
12. A
Sistemde demir-silikon anod kullanılacaktır. İşletme süresi 20 yıldır.
Gerekli anod ağırlığı:
W
Y .WL .I D
E
20x0,3x12
144.kg
0,50
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -567-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
sistemde 23 kg’lık anod kullanılacaktır. Gereken anod sayısı
NA
W
WA
144
23
6,26 ......
7 adet 23 kg lık demir silikon anod kullanılacaktır.
Tüm boru hattı boyunca 3 adet katodik koruma istasyonu tesis
edileceğinden toplam 3x7=27 adet 23 kg lik demir silikon anod
kullanılacaktır.
Katodik koruma sistemindeki anod sayısını belirlemek için anod
yağı direncine göre bulunan anod sayısı ile işletme süresine göre
bulunan anod sayısı karşılaştırılır, anod sayıları her iki durumdaki
şartları gerçekleştirecek sayıda olması gerektiğinden fazla olan anod
sayısını veren durumlar göz önüne alınır. Anod yatağı direncine göre
belirlenen anodlar daha fazla ise bu sayıya göre anod sayısı kabul
edilir, işletme süresi sayısına göre daha yüksekse bu şartlardaki
miktarlar kabul edilerek, verilen anod miktarlarına göre yeniden
anod yatağı direnci hesabı yapılır.
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -568-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
9.41. Transformatör – Doğrultucu Ünitesinin
(T/R) Gerilim ve Akım Değerlerinin
Belirlenmesi
9.41.1. T/R Ünitesinin Akım Değeri
Transformatörün akım değeri belirlenirken katodik koruma sistemi
akım ihtiyacı göz önüne alınır. Gelecekteki boru kaplama
izolasyonundaki bozulmalar göz önüne alınarak T/R ünitesi akım
değeri, hesaplanırken koruma akım değerinin %20 veya %50 kadar
fazlası alınır.
T/R ünitesi akımını belirlemek için aşağıda veriln ifade kullanılır.
(48)
I katodik koruma sistemi akım ihtiyacı
Örnek 7.
Örnek 5’de verilen akım ihtiyacı I
IT / R
1,2 1,5 .I
olarak
IT / R
15. A için T/R ünitesi akımı:
1,2 1,5 .15 18 22,5. A T/R ünitesi akımı
20. A seçilir.
9.41.2 T/R Ünitesi Gerilim Değerinin Belirlenmesi
Bu değerin belirlenmesinde
RT katodik koruma sistemi T/R ünitesi
devre direnci çok küçük olduğundan ihmal edilerek toplam devre
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -569-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
direnci ve koruma akım ihtiyacı değeri esas alınarak aşağıda verilen
ifadeye göre hesaplanır.
(49)
Örnek 8
Örnek 5
RGB
7’deki I T / R
UT / R
1,565
0,086
.1,101 1,613.ohm 1,85ohm ve
2
20. A değerlere göre
RT .I T / R
1,613x20 32,3.V
Gerilim değeri
UT / R
48.V seçildi. Bu nominal gerilim değerine göre akımı revize
etmek gerekir. Zira 20A akım değeri, 32,3V’da verilmektedir;
doğrultucu ünitesi 32.3 V’da bu akım değerini verecektir.
Buna
göre
doğrultucunun
IT / R
48
.20
32.3
akım
değer,i
48V
gerilim
30. A olmalıdır.
Katodik Koruma için Kaynaklar
1.Handbook of Cathodic Corrosion Protection W.Von
Beackman, W. Schwenk, W. Prınz
2. Princibles of Cathodic Protection D.A. Jones
3. Electrical Engineering Cathodic Protection Handbook
Naval Engıneerıng Department U.S.A
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -570-
için
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
4. Electrical Design Cathodic Protectıon, Headquarters
Department Of Army U.S.A
5. Maintenance &Operation of Cathodic Protection
NAVAL Engineering Departmant USA
6. Corrosion Protection Manual CHEVRON Comp.
7. BOTAŞ Katodik Koruma Şartnameleri.
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -571-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
SON SÖZ
Bu notların hazırlanmasında 2009’da yitirdiğimiz Sayın M.Turgut
Odabaşı’nın değerli katkılarını anmadan geçemeyiz. Botaş’ta Elektrik
Mühendisliği yapmakta olan Turgut Odabaşı, çeşitli kaynaklardan
hazırladığı notları önce Elektrik Tesisat Mühendisleri Dergisinin
çeşitli sayılarında meslektaşlarına yararlı olmak üzere yayınladı. Nur
içinde yatsın.
Kendisinin hazırladığı notlardan yararlanarak, notlarının bir kısmını
Bileşim Yayınevi aracılığı ile yayınlamıştık. Onun notlarından ve diğer
kaynaklardan yapacağımız diğer derlemeleri ise EMO kanalıyla
yayınlanması kendi isteğiydi. Ancak
bu isteğini hemen
gerçekleştirmek mümkün olmadı.
Toplamı 570 sayfalık, Koruma Kontrol ve İzleme ile ilgili son cilt
toplam 3 ayrı grupta yayınlamayı uygun gördük; Koruma ile ilgili
son 80 sayfalık bu üçüncü kitap: Korozyon, Katodik Koruma üzerine
detaylandırıldı. Özellikle bir boru hattı üzerinde katodik koruma
üzerine örnekler, uygulamalarla, konu anlatıldı. Böylece Elektrik
Tesisatı Kuvvetli Akım üzerine toplam 1700 sayfalık bir el kitabı
oluşturulmuş oldu.
Elektrik Tesisat Notları olarak, Sayın Odabaşı’nın değerli
çalışmasından da yararlanarak hazırladığımız bu çalışmanın EMO
kanalı ile yayınlanması için başından beri desteğini esirgemeyen
Sayın Orhan Örücü Ağabeyimize, derlemenin hazırlanmasında
katkılarından dolayı Sn. Emre Metin ve Sn. Hakkı Ünlü’ye teşekkürü
borç bilirim.
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -572-
ELEKTRİK KUVVTLİ AKIM NOTLARI9 (KORUMA KONTROL VE İZLEME 3)
Bu tür mesleki yayınların e-kitap olarak çok düşük bedeller ile
meslektaşlarına kazandırmak için bu yayın portalını oluşturma kararı
alan 42. Dönem EMO Yönetimine öncü rölünden dolayı kutlarım.
E-Kitabı Derleyen ve Yayına Hazırlayan
İbrahim Aydın Bodur
TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI -573-
E
L
E
KT
Rİ
KKUVVE
T
L
İAKI
M(
9)
Kor
umaKont
r
ol
veİ
z
l
eme1
T
URGUTODABAŞI
E
MO Yönet
i
m Kur
ul
u42.Dönem‘
de(
Kas
ı
m 2010)bi
ryayı
npor
t
al
ı
ol
uş
t
ur
du.
Buyayı
npor
t
al
ı
üz
er
i
nde,
dahaöncedes
ür
dür
mekt
eol
duğumuz
,
eki
t
ap
bas
ı
l
ıder
gi
l
er
i
mi
z
i
nİ
nt
er
nets
ür
üml
er
i
,bas
ı
l
ı
ki
t
apl
ar
ı
mı
z
ı
nt
anı
t
ı
ml
ar
ı
ve
çevr
i
mi
çi
s
at
ı
nal
maol
anakl
ar
ı
i
l
e doğr
udanİ
nt
er
netüz
er
i
ndenbi
l
gi
s
ayar
ı
nı
z
a
i
ndi
r
ebi
l
eceği
ni
zeki
t
apl
ar
ı
çokdüş
ükbedel
l
er
l
e edi
nebi
l
me
ol
anağı
nas
ahi
pol
acaks
ı
nı
z
.
İ
nt
er
nets
i
t
emi
züz
er
i
ndeneki
t
apdağı
t
ı
m hi
z
met
i
ni
,yakı
ndahi
z
met
e
gi
r
ecekol
anE
MO Yayı
nPor
t
al
ı
‘
nı
nöncül
üol
an,s
i
t
emi
z
i
nyayı
n
böl
ümündeyeral
aneki
t
apl
ar
l
auz
uncabi
rs
ür
edi
rver
i
yor
duk.
Yayı
nl
ar
ı
mı
z
ı
i
z
l
eyenl
erhat
ı
r
l
ayacakt
ı
r
,i
l
keki
t
abı
mı
z
,E
MO üyes
i
Ar
i
fKünar
‘
ı
n"
NedenNükl
eerS
ant
r
al
l
er
eHayı
r
"ki
t
abı
nı
n
PDFbas
kı
s
ı
ydı
.Hükümet
i
nAkkuyu‘
danükl
eers
ant
r
al
kur
mai
nadı
maal
es
efhal
akı
r
ı
l
amadı
.Dör
tyı
l
öncebas
t
ı
ğı
mı
zbuki
t
aphal
a
güncel
!
.
.
.
.
E
MO‘
nunİ
nt
er
nets
i
t
es
i
üz
er
i
ndenhi
z
met
egi
r
enbuyeni
s
i
t
emi
z
deyeni
eki
t
apl
ar
l
ahi
z
met
eaçı
l
dı
.S
i
z
l
er
devar
s
ayayı
nl
amak
i
s
t
edi
ği
ni
zki
t
apl
ar
ı
nı
z
ı
,not
l
ar
ı
nı
z
ı
bi
z
ei
l
et
ebi
l
i
r
s
i
ni
z
.Buyayı
nl
aryayı
n
koms
i
yonumuz
un değer
l
endi
r
mes
i
ndens
onr
auygunbul
unur
s
a
yayı
nl
anacakvees
ers
ahi
bi
neE
MO ücr
ett
ar
i
f
es
i
negör
eücr
etödenecekt
i
r
.
E
Ki
t
apl
art
ar
af
ı
mı
z
danyayı
nl
andı
kçaüyel
er
i
mi
z
eayr
ı
caepos
t
a
i
l
ei
l
et
i
l
ecekt
i
r
.
S
aygı
l
ar
ı
mı
z
l
a
E
l
ekt
r
i
kMühendi
s
l
er
i
Odas
ı
42.Dönem Yönet
i
m Kur
ul
u
EMO YAYI
NNO:
EK/
2011/
11
T
MMOBEl
ekt
r
i
kMühendi
s
l
er
i
Odas
ı
I
hl
amurS
ok
akNo:
10Kat
:
2Kı
z
ı
l
ay/
Ank
ar
a
T
el
:(
312)4253272F
ak
s
:(
312)4173818
ht
t
p:
www.
emo.
or
g.
t
rEPos
t
a:emo@emo.
or
g.
t
r