1. İŞ KANUNU’NA GÖRE EV HİZMETLERİNDE ÇALIŞANLARIN DURUMU: Esnek çalışma biçimleri arasında da yer alan (ev esaslı tele çalışmada olduğu gibi) ev hizmetlerinde çalışmada da işyeri ve ev ayrımı tamamen ortadan kalkmaktadır. ““İşverenin özel alanı, çalışanın kamusal alanıdır ve tüm dünyada artık “milyonlarca ev iş yeridir; aynı şekilde milyonlarca işyeri de evdir”” (Dickey ve Adams 2000:5’den aktaran Kaşka 2005:50)1 Ev hizmetlerinde, halk arasındaki yaygın tabiri ile çocuk bakıcısı, aşçı, bahçıvan, temizlikçi, hizmetçi vb. isimlerle adlandırılan çalışanların İş Kanunu ve Sosyal Sigortalar Kanunu yönünden hukuki durumları aşağıda belirtilmiştir. 1.1 T.C. Uyrukluların Hukuki Durumu 1.1.1 İş Kanunu’na Göre Ev Hizmetlerinde Çalışanların Durumu: 4857 sayılı İş Kanunu’nun 4.maddesi “İstisnalar” başlığı adı altında düzenlenmiş ve Kanun maddesinde sayılan işlerde ve iş ilişkilerinde İş Kanununun uygulanmayacağı belirtilmiştir.2 1 http://www.sendikanet.org/tr/modules/news/article.php?storyid=2064 2 Madde:4-Aşağıda belirtilen işlerde ve iş ilişkilerinde bu Kanun hükümleri uygulanmaz; a) Deniz ve hava taşıma işlerinde, b) 50'den az işçi çalıştırılan (50 dahil) tarım ve orman işlerinin yapıldığı işyerlerinde veya işletmelerinde, c) Aile ekonomisi sınırları içinde kalan tarımla ilgili her çeşit yapı işleri, d) Bir ailenin üyeleri ve 3 üncü dereceye kadar (3 üncü derece dahil) hısımları arasında dışardan başka biri katılmayarak evlerde ve el sanatlarının yapıldığı işlerde, e) Ev hizmetlerinde, f) İş sağlığı ve güvenliği hükümleri saklı kalmak üzere çıraklar hakkında, g) Sporcular hakkında, h) Rehabilite edilenler hakkında, ı) 507 sayılı Esnaf ve Sanatkârlar Kanununun 2 nci maddesinin tarifine uygun üç kişinin çalıştığı işyerlerinde. Şu kadar ki; a) Kıyılarda veya liman ve iskelelerde gemilerden karaya ve karadan gemilere yapılan yükleme ve boşaltma işleri, b) Havacılığın bütün yer tesislerinde yürütülen işler, c) Tarım sanatları ile tarım aletleri, makine ve parçalarının yapıldığı atölye ve fabrikalarda görülen işler, 4.Maddenin (e) bendi “Ev Hizmetlerinde” diyerek, ev hizmetlerinde yapılan işleri İş Kanunu kapsamı dışına çıkarmıştır. Çocuk Bakıcısı, aşçı, bahçıvan, temizlikçi ve hizmetçilerin yaptıkları işler ev hizmetleri içinde kabul edildiğinden dolayı sözkonusu çalışanların hakları İş Kanunu kapsamında değil Borçlar Kanunu kapsamında değerlendirilmektedir. Ev hizmetlerinde yapılan işler İş Kanunu kapsamına girmediğinden diğer bir ifadeyle bu işlerde çalışan Çocuk Bakıcısı/Aşçı/Bahçıvan/Temizlikçi/Hizmetçi iş kanunu hükümlerinden yararlanamadıkları için “Kıdem Tazminatı” da alamazlar.3 1.1.2 Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’na Göre Ev Hizmetlerinde Çalışanların Durumu: 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’na göre, hizmet akdi ile bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılanlar sigortalı sayılmaktadırlar (madde 4 / a). Aynı maddenin devamında birinci fıkranın (a) bendi gereği sigortalı sayılanlara ilişkin hükümlerin, mütekabiliyet esasına dayalı olarak uluslararası sosyal güvenlik sözleşmesi yapılmış ülke uyruğunda olanlar hariç olmak üzere, yabancı uyruklu kişilerden hizmet akdi ile çalışanlar için de uygulanacağı belirtilmektedir. Altıncı maddenin (c) bendinde de ev hizmetlerinde süreksiz olarak çalışanlar ile ev hizmetlerinde hizmet akdi ile sürekli çalışmasına rağmen, haftalık çalışma sürelerinin 4857 sayılı İş Kanununda belirtilen sürelerden () az olması nedeniyle, aylık kazançları prime esas günlük kazanç alt sınırının otuz katından az olanların sigortalı sayılmayacağı belirtilmiştir. Sonuç itibariyle; Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’na göre ev hizmetlerinde çalışanlardan sigortalı sayılanlar şunlardır; Ev hizmetlerinde sürekli çalışanlar. d) Tarım işletmelerinde yapılan yapı işleri, e) Halkın faydalanmasına açık veya işyerinin eklentisi durumunda olan park ve bahçe işleri, f) Deniz İş Kanunu kapsamına girmeyen ve tarım işlerinden sayılmayan, denizlerde çalışan su ürünleri üreticileri ile ilgili işler, Bu Kanun hükümlerine tabidir. 3 Cumhur Sinan ÖZDEMİR; “Ev Hizmetlerinde Çalışanlar Kıdem Tazminatı Alamaz”; http://www.alomaliye.com/kasim_06/cumhur_sinan_hizmetli.htm Hizmet akdi ile çalışmakla birlikte, haftalık çalışma süreleri 4857 sayılı İş Kanununda belirtilen sürelerden () az olmayan ve bu suretle, aylık kazançları prime esas günlük kazanç alt sınırının otuz katından az olmayanlar. Yukarıdaki esasları taşımakla birlikte; mütekabiliyet esasına dayalı olarak uluslararası sosyal güvenlik sözleşmesi yapılmış ülke uyruğunda olanlar hariç olmak üzere, yabancı uyruklu kişilerden hizmet akdi ile çalışanlar. Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’na göre ev hizmetlerinde çalışıyor olmasına rağmen sigortalı sayılmayanlar ise şunlardır; Hizmet akdi ile çalışmayanlar Hizmet akdi ile çalışıyor olmasına rağmen, mütekabiliyet esasına dayalı olarak uluslararası sosyal güvenlik sözleşmesi yapılmış ülke uyruğunda olanlar Ev hizmetlerinde süreksiz çalışanlar Ev hizmetlerinde hizmet akdi ile sürekli çalışmasına rağmen, haftalık çalışma sürelerinin 4857 sayılı İş Kanununda belirtilen sürelerden az olması nedeniyle, aylık kazançları prime esas günlük kazanç alt sınırının otuz katından az olanlar. Ev hizmetlerinde çalışmanın hangisinin sürekli, hangisinin süreksiz sayılacağına ilişkin Yargıtay kararı mevcuttur. Sözkonusu karara göre4 “Ev işlerinde ücretli ve sürekli olarak çalışanlar (2100 sayılı kanunla yapılan değişiklikle 24.11.1977 gününden geçerli olmak üzere) sigortalı sayılmaktadırlar. Haftanın tamamında değil, belli günlerinde kısmen çalışılmasa dahi bu hizmetin süreklilik unsurunun gerçekleştiğini gösterir”. Sigortalı sayılmak için haftanın tam günü çalışmak şart değildir. (Ücretle ve sürekli olarak çalışanlar hariç) ev hizmetlerinde çalışanlar işsizlik sigortasından da yararlanamazlar. Ya da başka bir ifadeyle ev hizmetlerinde ücretle ve sürekli olarak çalışanlar işsizlik sigortasından yararlanabilirler.5 4 Yargıtay 10 H.D. E.1987/7430,K.1987/7462,Tarih:24.12.1987 5 http://www.iskur.gov.tr/mydocu/sigorta.html 1.1.3 Ev Hizmetlerinde Personel İstihdam Edenlerin Hukuki Sorumluluğu Ev hizmetlerinde personel istihdam eden ailelerin / işverenin hukuki sorumluluğu aşağıda belirtilmiştir: Sosyal Sigortalar Kurumunun İlgili Sigorta Müdürlüğüne verilmek üzere “İşyeri Bildirgesi” düzenleyeceklerdir. Sosyal Sigortalar Kurumunun İlgili Sigorta Müdürlüğüne verilmek üzere “Sigortalı İşe Giriş Bildirgesi” düzenleyeceklerdir. Her ay “Aylık Prim Ve Hizmet Belgesini”, düzenlenerek, en geç ait olduğu ayı takip eden ayın sonuna kadar Sosyal Sigortalar Kurumu’nun ilgili sigorta müdürlüğüne verecekler ve muhteviyatı primleri de aynı süre içinde ödeyeceklerdir. Çalışana en az yasal asgari ücreti ödenecektir. Çünkü Asgari ücret, iş sözleşmesi ile çalışan ve 4857 sayılı İş Kanununun kapsamında olan veya olmayan, her türlü işçinin çalıştığı bütün işkollarını kapsar, (madde: 39)
