Spor - SABİS - Sakarya Üniversitesi
advertisement
SOSYOLOJİ Kelime anlamı toplumbilimidir. Latince toplum anlamına gelen Socius ile Yunanca bilgi demek olan Logos sözcüklerinin birleşmesinden oluşmuştur. Sosyoloji sözcüğünü ilk kullanan Fransız sosyoloğu Auguste Comte (17981857)'dur. Toplum içinde farklı kesimlerde görülen sosyal olayları, sosyal kurumları, sosyal ilişkileri, sosyal yapı özelliklerini ve bu yapıda ortaya çıkabilecek değişimleri ya da bunların sonucunda ortaya çıkacak toplumsal sorunları ve çözüm yollarını inceleyen bir bilim dalıdır. Sosyoloji neyi inceler? Toplumun yapısını, değişim ve işleyişini inceler. eğitim (eğitimin toplumsal koşulları incelenir), ekonomi (ekonominin toplum içindeki yeri incelenir), siyaset, aile, sanat (sanatın toplumlara göre değişmesi olgusu incelenir), spor, din hukuk… Sosyoloji; bireyi merkeze almayan bütünlüklü bir yaklaşım Örnek: Aile içi şiddet Örnek: Sporda şiddet SOSYAL OLAY: Toplum içinde meydana gelen, başlama ve bitiş noktaları belirli olan birden fazla kişiyi ilgilendiren bir oluşumu ve değişimi ifade eder. SOSYAL OLGU: Genellikle başlangıç ve bitiş zamanı bilinmeyen, nerede başlayıp nerede bitebileceği kesin olarak tespit edilemeyen bir sosyal oluşum ve değişimi ifade eder. Tek tek meydana gelen sosyal olayların genel bir ifade tarzıdır. Ayşe ile Mehmet'in evlenmesi bir sosyal olaydır. Ama tüm evlilik olaylarının hepsine birden evlenme denir. Bu ise sosyal olgudur. “Spor" kelimesi; Latince kökenli olup "Disporter/Desport" yani "eğlenmek, dikkati başka bir alana yönlendirmek" anlamına gelen sözcüklerden türetilerek 17.yy.ın sonrasında ilk hecenin düşmesi kaidesiyle "Sport" biçimiyle günümüze taşınmış bir kelimedir. Britannica ansiklopedisi spor'u; “Belirli ölçüde güç ve beceri gerektiren yarışmalı ve eğlenceli etkinlikler" olarak tanımlamaktadır. Spor, Oyunla yarışmayı birleştiren, bedensel yetenekleri daha fazla olduğu için kazananları ödüllendiren, üst düzeyde oyun, mücadele ve ağır kas çalışması gerektirdiği için sürekli ve yoğun çabayı zorunlu kılan bir uğraşıdır. Spor, fiziksel etkinliğin ötesindedir. -Profesyonel voleybolcu için spor? - Sokakta voleybol oynayan çocuk için spor? - Rekreatif spor? - Herkes için spor? - Amatör spor? - Profesyonel spor? Spor; bir oyundur. Oyun olarak spor aynı zamanda bir denemedir. İnsanın bilinmezle karşı karşıya gelmesi, yeni olanı araması, kendini aşması, ayrı deyişle kendisini biraz daha somutlaştırma çabasıdır. Sporda her zaman başarı olamaz; fakat denenmiştir ve yeniden denenecektir. Önemli olan da budur. Başarılı da olsa, başarısız da olsa insanın kendi kararı ve isteği ile girdiği kendi öz çabasının da bulunmasıdır. Bu özgürlüğümüzün gerçekleştiği yerdir. Bu bakımdan spor özgür bir eylemdir !!! Sosyolojik olarak spor; Çünkü spor diğer temel kurumlarla da etkileşim halindedir. Kurum ??? İnsanların birtakım ihtiyaçlarını gidermek amacıyla oluşturdukları yapıdır. Bir toplumsal kurum olarak spor ??? Spor da, bazı ihtiyaçları giderici -eğlenme ihtiyacı, boş zaman değerlendirme, hareket etme ihtiyacı-; maddi temeli olan, düşünce, inanç tarzları, simgeleri olan, belli kurallara dayanan bir yapıya sahip olduğu için toplumsal bir kurum haline gelmiş; kitleleri kendisine bağlayan bu olgu, artık toplumsal bir kurum olduğunu ortaya Neden spor sosyolojisi? - sporu toplumsal bir olgu olarak inceleyen bir çalışma alanıdır. -Sadece fiziksel performans olarak değil toplumsal ve kültürel hayatın bir parçası olarak sporu inceler. Kısaca; Sporun toplum içindeki başlangıç ve gelişim sürecini ve toplumsal rolünü inceleyen bilim dalıdır. Spor sektörü içindeki durumlar değerlendirildiğinde; Sosyolojik Açıdan spor, konuya makro açıdan, geniş bir perspektiften bakıştır. Burada hareket edilen alan bizzat toplumun işleyen bütünü ve sosyo–kültürel yapı içinde, bütünden bir parçaya; spora yaklaşmaktır. Toplum içinde ortaya çıkış özellikleriyle yerine göre bir olay, yerine göre ise olgu niteliği taşıyan spora toplumun bütünü içinde yaklaşmaktadır. Sporcu, antrenör, spor hekimi, sporcu ilişkileri, spor tesislerinin kullanım oranı, sporda alt yapı özellikleri, spor araç ve gereçleri, çeşitli branşlarda eğitici, teknikler, beslenme gibi konular daha çok mikro konulardır. Spor sosyolojisinin amacı; sportif faaliyetlerin toplumdaki yerini ve işlevini belirlemek; spor olgusunun, diğer sosyal kurumlarla olan ilişkilerini, farklı gruplar ve kategorilerde oluşturduğu görüntüleri ortaya koymaktır. Spor sosyolojisinin gelişmesini etkileyen nedenler; •1950’lerden sonra spor olgusunun önem kazanması ve ilgilenenlerin artması, •Sanayileşme ve teknolojik gelişme ile birlikte boş zamanlarda bir artmanın olması –boş zamanların bir kısmının sporla değerlendirilmesi.., •Sporun örgütlenmesi ve kurumsallaşması ile birlikte bu alandaki yatırımların artması, •Ulusal ve uluslar arası alanda spor faaliyetlerinin ve spor kurumlarının artması, •Bilime ve sosyolojiye duyulan ilginin yükselişi, •Sporun bir araştırma alanı olarak ortaya çıkması ve bazı sosyologlarca ilgi ile izlenmesi, •Spor araştırmalarının destek görmesi ve özendirilmesi. SPOR VE SOSYOLOJİK TEMEL KAVRAMLAR ARASINDAKİ İLİŞKİ Spor ve Aile Toplumun en küçük yapı birimi olan aile; biyolojik, koruyucu, eğitici, ekonomik, toplumsallaştırma işlevlerine sahiptir. Spor ve Toplumsallaşma Toplumsallaşma süreç olarak bireyin doğumundan itibaren içinde toplumun üyeliğini kazanmasında geçirdiği aşamalardır Toplumsallaşma süreci içinde bireylere temel değer ve idealleri ve toplum içinde oynayacakları roller öğretilir. Spor, toplumsallaşma konusunda bireye yardımcı olan, bireyi toplumla kaynaştıran en önemli faktörler arasında yer almaktadır. Spor ve Kültür Toplumların en temel ayırt edici unsurlarından birisidir. Spor ve Kültür arasında sporun kendi kültürü içerisinde özel bir dil oluşturacak kadar yakın bir ilişki vardır. Bingölçe’nin “Futbol Argosu Sözlüğü” isimli çalışmasında “Spor Kültürüne Ait Kelimeler” sporun beraberinde kendi öz kültürünü yarattığının en güzel göstergelerinden bir tanesidir. Hilton: Tribünlerin kale arkasındaki bölümü Homo Tribunus: Tribün adamı Kadayıf: Yaşlı futbolcu Kız kaçırmak: Penaltıyı kurtarmak Cellat: Bol kırmızı kart gösteren hakem 'topa falsolu vurmak': topun sağına ya da soluna vurarak kavis vermektir, Falsolu vurmak? Falso, Türk Dil Kurumu'nun hazırladığı Türkçe sözlüğe göre hata ve yanlış demektir. Buna göre, falsolu vurmak, hatalı ve yanlış vurmak anlamına gelir. Günlük dilde hata anlamına gelen falso, sporda hatadan da öte belli bir mahareti gerektiren topa vuruş şekli olarak anlaşılmaktadır. Spor kültürünün kendi jargon dili, günlükk hayatta farklı anlamlar taşırken, spor kültüründe çok farklı kullanımlar sergilemektedir. Kendi kültürünü oluşturan spor, bu sayede taraftarlar arasında ortak bir dil, bir bağ oluşturmaya devam etmekte ve bireyleri birbirine daha sıkı bağlamaktadır. Bunun yanı sıra lakaplar, sporcularla taraftarlar arasındaki bağlantının, birlikteliğin gelişmesine katkıda bulunmaktadır; Aslan Nihat, Leblebi Memet, Berlin Panteri Turgay, Arap Samim, Artist Suat, Kova Osman, Katil Reha, Ayı Gökmen, Papaz Erhan, Sinyor Bartu, Maymun Selahattin, Lastik Şükrü, Manda Özcan, Sobacı Hazım, Canavar Burhan, Çingene Engin… Sportif faaliyetler içerisinde kültürel unsurlara her zaman rastlanılmaktadır. Örneğin, Kırkpınar güreşlerinde ağa; köylere, kasabalara ve ünlü pehlivanlara "Kırmızı dipli mum göndererek, panayırın hangi gün başlayacağını bildirir" Güreşecek olan pehlivanların kispet giymesi, cazgırların (dellalların) güreşçileri eşlendirmesi ve gür sesi ile çıkıp dua etmesi ve halkın hoşuna gidecek kelimeleri seçmesi önemlidir. Cazgırların ettiği duaya bir örnek vermek gerekirse; "Allah Allah İllallah Erler çıktı meydane Biri birinden merdane Biri ak, biri kara Mevlam her birine kuvvet vere Bu meydan er meydanıdır Kırklar, yediler seyranıdır Nice koç yiğitler bu meydandan geçti Acı tatlı suyun içip göçtü Atlar gibi tepişelim Arslanlar gibi kapışalım Ya Muhammed, Ya Ali Pehlivanların piri Hazret-i Hamza-yı Veli Dellal çıksın aradan Hepsine kuvvet versin Yaradan" Spor ve Tabakalaşma Tabakalaşma, bireyler ve grupların belirli veya genelleştirilmiş karaktersizliklerine göre aşağı ve yukarı statülere, rollere sahip ve sınıflara mensup olarak anlaşılmaları, derecelendirilmeleri demektir. Spor, tabaka atlatan toplumsal bir kurumdur. Günümüze doğru gelindikçe, toplumsal tabakanın her yanına yayılan spor, tabakalaşma olgusuna ait genel yargının biraz ötesine geçerek, bazı spor dallarını elitleştirmiştir. Spor ve Ekonomi •Spor organizasyonları •Spor pazarlaması •Spor işletmeleri •Spor medyası •Spor teknolojileri •Spor ürünleri •Spor teşkilatları Spor ve politika Kahramanlardan ilki ABD adına 200 metrede yarışan “zenci” Tommie Smith [Altın madalya kazanır ve 1. olur] Diğer kahraman ise yine ABD adına 200 metrede yarışan “zenci” John Carlos [Bronz madalya alır ve 3. olur] Sürpriz kahraman ise 200 metrede Avustralya adına yarışan “beyaz” Peter Norman [Gümüş madalya alır ve 2. olur] Madalya töreni için bekledikleri sırada John Carlos, Peter Norman’ın yanına gelerek sormuş: -İnsan haklarına inanıyor musun? -–Evet,inanıyorum. – Peki ya Tanrı’ya? – Bütün kalbimle…Ben eyleminizi destekleyeceğim, bana ne yapmam gerektiğini söyleyin! İlk defa, o günler için müthiş bir provokasyon hatta devrim sayılacak bir eylem planlıyor iki genç adam: Amerika’daki ırk ayrımcılığını ve siyahlara reva görülen fakirliği ve ikinci sınıf vatandaşlığı protesto edecekler… Ama nasıl?? Fikir Avusturalyalı Peter Norman’dan geliyor: Bir çift siyah deri eldiven buluyorlar, sağ tekini Tommie, sol tekini John eline geçiriyor; fakirliği sembolize etmek için çıplak ayakla kürsüye çıkıyorlar, başları kederle öne eğik, sıkılı yumruklarını havaya kaldırıyorlar. Önlerinde duran beyaz atlet Peter Norman da, dayanışmasını göstermek için kalbinin üstüne ‘İnsan Hakları İçin Olimpiyat Projesi Hareketi’nin kokartını iğneliyor.Amerikan milli marşı çalarken plan icra ediliyor . Daha sonra neler olacağını siyahlar namına tahmin edebiliyoruz. Sporda men edilmeler, cezalar, Olimpiyat köyünden kovulmalar,büyük yarışmalardan men edilmeler… Ama yaptıkları eyleme sonuna kadar inanıyorlar. Asıl sürpriz sorun protestoyu destekleyen Peter Norman cephesinde gelişiyor… Norman intikamını mezara götürmüş: 1968 Olimpiyatları finalinde ikinci olurken kırdığı 200 metre Avusturalya rekoru hâlâ, 38 yıl sonra, kırılamamış ! İki amerikalı ve bir Avustralyalı atletin o gün başlayan ‘eylem kardeşliği’ ve dostlukları ömür boyu sürmüş. Aradan geçen 38 yıl boyunca,yazışmışlar,buluşmuşlar,görüşmüşler.Peter Norman evinin bahçesinde kalp krizi geçirip 64 yaşında ölene kadar… Spor ve Çevre Sürdürülebilirlik ve spor !!! “günümüzün gereksinimlerini, gelecek nesillerin kendi gereksinimlerini karşılayabilme yeteneklerinden ödün vermeden karşılama” Foto 1. Everest Tepesi’nde terk edilmiş bir kamp yeri Foto 2. Everest Tepesi’nde oksijen tüpü yığınları arasında bir dağcı TABLO 3. NEPAL’DE DAĞLIK ALANLARDAKI ÇÖP MIKTARI (KG) 1988 Alan Doğa Yürüyüşçüsü Sayısı Toplam Birikinti (Milyon Ton) Annapurna 37902 56.853 Khumbu 11366 17,049 Langthang 8423 12,653 Diğerleri 3582 5,373 Kümülatif toplam 61273 91.933 Mclellan, L.R., Dieke, P.V.C., Thapa, B.K. (2000), Mountain Tourism and Public Policy in Nepal, In: Godde, P.M., Price, TABLO 4. DOĞADA YAPILACAK ETKINLIKLERDE SÜRDÜRÜLEBILIRLIĞIN SAĞLANABILMESI IÇIN YAPILMASI GEREKENLER Etkinlik planı yapılmalı Ziyaret edilecek bölgede uyulması gereken kurallar bilinmelidir Ani hava değişimleri, acil durumlar ve tehlikeli durumlar için hazırlıklı olunmalıdır. Etkinlik süresinin dışına çıkılmamalı Atık miktarını en aza indirmek için ambalajı tekrar kapatılabilen besinler tercih edilmeli Grup Büyüklüğüne Karar Verilmeli Bazı koruma kapsamındaki bölgelerde aynı anda sınırlı sayıda insanın ziyareti kabul edilir. Doğada yapılan bir etkinlik için aynı alanda önerilen grup büyüklüğü 8 kişi ya da daha azdır. Queensland Outdoor Recreation Federation (QORF) & Outdoors Queensland. Australia. Sustainable Recreation. (http://www.qorf.org.au/01_cms/details.asp?ID=358). Sonuç olarak, doğada yapılan etkinliklerin gerçekleştirilmesinde sürdürülebilirlik yaklaşımının belirlenmesi hedeflenirken, sadece çevresel sürdürülebilirlik değil, katılım, sosyal yarar ve bilinç, eğitim, kültürel ve davranış biçimi olarak da sürdürülebilirlik yaklaşımını benimsemek önemli olacaktır. İyi dersler
