yapılarda gürültü denetimi - Avesis
advertisement
YAPI FİZİĞİ 1 YAPI AKUSTİĞİ 5. Bölüm Prof. Dr. Neşe Yüğrük Akdağ Yıldız Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü, Yapı Bilgisi Anabilim Dalı Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı Kaynak mekanla alıcı mekanı birbirinden ayıran yapı kabuğu ya da elemanının (tek ya da bileşik cidar) ses geçiş kaybı; Hesap Malzeme üreticilerinin verdiği ya da literatürde yer alan ses geçiş kaybı değerleri Yerinde ölçme kullanılarak belirlenebilir. 2 Ses geçiş kaybı= 45 dB 3 Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı -hesap Sesin geçmesi, ses enerjisinin bir ortamdan başka bir ortama geçmesi anlamına gelir. Bu açıdan bakıldığında, ses geçmesi ya da iletilmesi olayını iki bölümde ele almak doğru olur; 1. 2. Havada doğan seslerin geçmesi Katıda doğan seslerin geçmesi 4 Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı -hesap HAVADA DOĞAN SESLER Açıklıklardan geçme Kitle titreşimi ile geçme 5 6 Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı – SESİN AÇIKLIKLARDAN GEÇMESİ Sesin bir ortamdan başka bir ortama, bu iki ortamı birleştiren, yani iki ortam arasında süreklilik sağlayan bir açıklıktan geçmesidir. Açık ya da yarı açık pencereler, havalandırma kanalları, kapı altı aralıkları, anahtar delikleri gibi açıklıklar bu tür geçmenin gerçekleştiği ortamlardır. 7 Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı – SESİN AÇIKLIKLARDAN GEÇMESİ Açıklıklar büyük ve küçük açıklıklar olmak üzere ikiye ayrılır. Gelen sesin dalga boyundan küçük açıklıklara küçük, gelen sesin dalga boyundan büyük açıklıklara büyük açıklıklar denir. Küçük açıklıklardan genellikle ince sesler geçer. Küçük açıklıklarda önlem almak, ancak yüksek ses geçiş kaybı gerektiği durumlarda önem kazanır. Bu gibi durumlarda, kapı altlarında (eşik ya da kanatta), anahtar deliklerinde önlem almak gerekebilir. 8 Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı – SESİN AÇIKLIKLARDAN GEÇMESİ/ÖNLEMLER 9 Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı – SESİN AÇIKLIKLARDAN GEÇMESİ/ÖNLEMLER 10 Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı – SESİN AÇIKLIKLARDAN GEÇMESİ/ÖNLEMLER 11 Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı – SESİN AÇIKLIKLARDAN GEÇMESİ/ÖNLEMLER 12 Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı – SESİN AÇIKLIKLARDAN GEÇMESİ/ÖNLEMLER Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı – Sound insulation at the doors SESİN AÇIKLIKLARDAN GEÇMESİ/ÖNLEMLER Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı – SESİN AÇIKLIKLARDAN GEÇMESİ/ÖNLEMLER 15 Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı – SESİN AÇIKLIKLARDAN GEÇMESİ/ÖNLEMLER 16 Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı – SESİN AÇIKLIKLARDAN GEÇMESİ/ÖNLEMLER Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı – SESİN AÇIKLIKLARDAN GEÇMESİ/ÖNLEMLER Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı – SESİN AÇIKLIKLARDAN GEÇMESİ/ÖNLEMLER 20 3. Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı – SESİN AÇIKLIKLARDAN GEÇMESİ/ÖNLEMLER 21 3. Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı – SESİN AÇIKLIKLARDAN GEÇMESİ/ÖNLEMLER TASARIMDA ALINACAK ÖNLEMLER 22 Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı – SESİN AÇIKLIKLARDAN GEÇMESİ/ÖNLEMLER TASARIMDA ALINACAK ÖNLEMLER 23 Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı – SESİN AÇIKLIKLARDAN GEÇMESİ/ÖNLEMLER TASARIMDA ALINACAK ÖNLEMLER YANLIŞ DOĞRU 24 Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı – SESİN KİTLE TİTREŞİMİ İLE GEÇMESİ Sesin geçme yolları içinde en önemli olanı Kitle titreşimi ile geçme’dir. Geçen ses enerjisinin yaklaşık %95’i bu yolla geçer. Kitle titreşimiyle geçme, ses dalgalarının, duvar, döşeme, kapı, cam gibi cidarları bütünüyle titreştirmesi yoluyla geçmesi olayıdır. 25 Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı –SESİN KİTLE TİTREŞİMİ İLE GEÇMESİ- KİTLE YASASI Cidar, kendisini bütünüyle titreştirmeye çalışan ses dalgalarının gücüne, yani ses dalgalarının hava basıncında yol açtığı itme ve çekmelere kitlesi(ağırlığı) ile karşı koyar. Bir cidar, ne kadar ağır olursa, onu titreştirmek de o oranda zor ve bundan ötürü de geçen ses o oranda az olur. Buna Kitle (Berger) Yasası denir. 26 Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı –SESİN KİTLE TİTREŞİMİ İLE GEÇMESİ- KİTLE YASASI Ses Geçiş Kaybı-R,TL ve STC Bir cidarda geçen sesteki azalmaya ses geçiş kaybı denir. Simgesi R, TL ve STC birimi dB’dir. Ses geçiş kaybı, geçmeyen sesin gelen sese oranı olup dB ile yani logaritmasal bir büyüklük ile anlatılır. Havada doğan sesler için Ses Geçiş Kaybı belirlemeleri Kitle titreşimi ile geçen ses için yapılır. 27 Yapı elemanlarında gerekli ses geçiş kaybının tek sayılı birimler (STC, Rw) aracılığı ile saptanması 28 3. Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı – SESİN KİTLE TİTREŞİMİ İLE GEÇMESİ- KİTLE YASASI SES GEÇİŞ KAYBI DEĞERLERİNE ÖRNEKLER 4 mm tek cam R= 20-25dB Ağırca dolu kapı R= 25-30 dB Bir tuğla duvar R = 40-50 dB Taş duvar (50cm) R = 50-55 dB Ses geçiş kaybı değerleri yapı elemanının üzerine gelen sesi ne kadar azalttığını gösterir. Örneğin bir tuğla duvara 80 dB ses geliyorsa geçen ses 80-50= 30 dB olur. 29 Yapı kabuğunda sağlanması gereken ses geçiş kaybı değerlerine örnekler Ülke (Standart no) Koşul Gereken ses geçiş kaybı değeri (Rw) Avusturya (Önorm B 8115 Teil2) (Konut, otel, okul dış duvarları) Leq55 56Leq60 61Leq65 66Leq70 Leq>70 33 38 38 43 48 52 Bulgaristan (BDC 8998-80) (Konut dış duvarları) Leq<55 Leq:60 Leq:65 Leq:70 25 30 35 40 İngiltere (Building Regulation 1985) L10>68 dBA Çift cam ve yalıtımlı duvar Almanya (DIN 4109) (Otel, Hastane, okul dış duvarları) LAeq55 56LAeq60 61LAeq65 66LAeq70 71LAeq75 76LAeq80 LAeq>80 30 30 35 40 45 50 Özel önlem Amerika (Federal Housing Administration ) Class 1 Class 2 Class 3 55 (STC) 52 (STC) 48 (STC) 30 Ses Geçiş Kaybı ile İlgili Yönetmelik ve Standartlar Ülke Yapı elemanı Hava doğuşlu ses Darbe sesi İngiltere duvar döşeme DnT,w:49 dB-53 dB DnT,w:48 dB-52 dB belirtilmemiş L’nT,w: 61 dB-65 dB Almanya(çok katlı) duvar döşeme kapı(hol/mer.kul. al.) R’w>53 dB-55 dB R’w>52 dB-55 dB R’w>37 dB belirtilmemiş L’nT,w: 58 dB L’nT,w: 46 dB-53 dB AB ülk. min Duvar döşeme R’w>48 dB R’w>53 dB belirtilmemiş L’nT,w: 46 dB 31 Yapı Tipi Eğitim yapıları Bitişik Hacimler STC değeri Sessiz Normal Sınıf Sınıf Koridor Yemek salonu ve mutfak Alışveriş hacimleri Müzik odası Atölye Tuvaletler 42 40 50 50 55 50 45 40 38 47 47 50 45 42 Müzik odası Müzik odası 55 50 Özel bürolar Muayenehanel er Büro Büro Bekleme salonu, Koridor Tuvaletler 40 40 42 38 38 40 Kültür merkezleri Konferans salonu Konferans Salonu Bekleme salonu, Koridor Yemek salonu ve Mutfak 40 42 45 38 40 42 Oteller, Hastaneler, Öğrenci yurtları Yatak odası Yatak odası Banyo Oturma odası Yemek odası Bekleme salonu, koridor 52 50 45 45 45 50 45 42 42 42 32 Ses Geçiş Kaybı ile İlgili Yönetmelik ve Standartlar Konutlarda bitişik hacimler STC değeri Banyo Koridor 48 Banyo Banyo 50 Mutfak Mutfak 50 Yatak odası Yatak odası 52 Koridor Yatak odası 52 Oturma odası Oturma odası 52 Mutfak Oturma odası 52 Koridor Oturma odası 52 Banyo Mutfak 52 Koridor Mutfak 52 Oturma odası Yatak odası 54 Oturma odası Banyo 54 Yatak odası Mutfak 55 Yatak odası Banyo 56 33 Gereken ses geçiş kaybı değerleri 34 Gereken ses geçiş kaybı değerleri 35 Resmî Gazete 31 Mayıs 2017 ÇARŞAMBA Sayı : 30082 YÖNETMELİK Çevre ve Şehircilik Bakanlığından: BİNALARIN GÜRÜLTÜYE KARŞI KORUNMASI HAKKINDA YÖNETMELİK BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar Amaç MADDE 1 – (1) Bu Yönetmeliğin amacı; her türlü yapı, bina, tesis ve işletmenin işletimi ve kullanımı safhalarında insanların maruz kalacağı, binaların dışından veya içinden kaynaklanan gürültülerin, kişilerin huzur ve sükûnuna, beden ve ruh sağlığına olumsuz etkilerini en aza indirecek iyi işitme ve algılama koşullarının sağlanması için, tasarım, yapım, kullanım, bakım ve işletim bakımından uyulacak kuralların belirlenmesidir. Kapsam MADDE 2 – (1) Bu Yönetmelik; belediye ve mücavir alan sınırları içinde ve dışında kalan yerlerde inşa edilecek resmi ve özel her türlü yapı, bina, tesis ile işletmelerde iç mekanlarda insanların maruz kaldığı ulaşım, sanayi, yapım ve insan kaynaklı gürültüler gibi dış çevre gürültülerinin ve yapı içinde oluşan komşuluk gürültüleri, darbe sesleri, mekanik sistem ve servis ekipmanlarının gürültüleri ile cihazlardan yayılan mekanik titreşimlerin kontrol altına alınmasına yönelik önlemlere ilişkin temel kuralları kapsar. 36 37 38 Ses Geçiş Kaybı açısından cidar özellikleri Tek cidarlar Bileşik cidarlar Çift cidarlar 39 Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı –SESİN KİTLE TİTREŞİMİ İLE GEÇMESİ- KİTLE YASASI Ses Geçiş Kaybı açısından cidar özellikleri Yapılarda yer alan cidarlar, tek ve bileşik cidarlar olmak üzere iki grupta incelenebilir. Tek bir gereçten yapılmış cidarlara tek cidar denir. Betonarme perde duvar, tuğla duvar, ahşap ya da alçı bölme duvarı gibi. Ses geçiş kaybı değerleri değişik birkaç yapı elemanından oluşmuş cidarlara ise bileşik cidar denir. Duvar+Kapı, Duvar+Pencere, Kapı+Duvar+Pencere gibi TEK ve BİLEŞİK CİDARLAR 40 Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı HAVADA DOĞAN SESLERİN GEÇMESİ TEK CİDARLARDA SES GEÇİŞ KAYBI Tek Cidarlarda Ses Geçiş Kaybı Tek cidarlarda ortalama ses geçiş kaybı, R(TL)=7.6+20 logm (dB) R (TL) = Ses geçiş kaybı (dB) m = kitle ağırlığı (kg/m²) formülü ile hesaplanır. 41 R(TL)=7.6+20 logm (-dB) m(cam)=2500 kg/m3x0,004 m= 10 kg/m2 R(TL)= 7.6+20log10 R(TL)= 27,6 (dB) 42 Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı HAVADA DOĞAN SESLERİN GEÇMESİ TEK CİDARLARDA SES GEÇİŞ KAYBI Kitle Yasası kitlenin iki katına çıkması ile 6dB artış Kitle yasası kitle her iki katına çıktığında -ya da sabit bir gerecin kalınlığı iki kat arttığında- ses geçiş kaybının 6 dB artacağını öngörür. m= 10 (kg/m²) (4mm cam) R= 27,6 dB m= 20(kg/m²) (8mm cam) R= 33,6 dB 43 Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı HAVADA DOĞAN SESLERİN GEÇMESİ TEK CİDARLARDA SES GEÇİŞ KAYBI Ağırca dolu kapı, Tuğla duvar, Taş duvar, R= 25-30 dB R = 40-50 dB R = 50-55 dB 44 Yapı elemanlarının sesin geçişine karşı gösterdiği direnç, sesin frekansıyla da ilgilidir. Sesin frekansı arttıkça, sağlanan ses geçiş kaybı da artmaktadır. R(TL)=20log(fm)-47 (-dB) R(TL)=20logm+12logf-27 (-dB) m=kesitin kütle ağırlığı (kg/m2) f=Frekans (Hz) 45 Örnek: 4 mm camdan oluşmuş pencerenin 125 ve 1000 Hz frekanslı seslerde sağladığı ses geçiş kaybı kaç dB’dir? R(TL)=20log(fm)-47 (-dB) m(cam)=2500 kg/m3x0,004 m= 10 kg/m2 R(125 Hz)=20log 125.10-47 (-dB) R(125 Hz)=14,8 dB R(1000 Hz)=20log 1000.10-47 (-dB) R(1000 Hz)=33 dB 46 Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı HAVADA DOĞAN SESLERİN GEÇMESİ TEK CİDARLARDA SES GEÇİŞ KAYBI Tek Cidarlarda Frekansa Bağlı Ses Geçiş Kaybı Değişimi Kalın sesler yavaş titreşimli olduklarından, cidarları daha kolay titreştirir, dolayısıyla daha çok geçer. İnce sesler, çabuk titreşimli olduklarından cidarları daha zor titreştirir ve daha az geçerler. Cidarların kalın sesler için ses geçiş kaybı düşük, ince sesler için ses geçiş kaybı yüksektir. 47 Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı HAVADA DOĞAN SESLERİN GEÇMESİ TEK CİDARLARDA SES GEÇİŞ KAYBI Kitle Yasası; Kitlenin Frekansın iki katına çıkması ile ses geçiş kaybının 4dB kadar artacağını öngörse de gerçekte cidarların ses geçiş kayıpları tam olarak böyle değişmez. Kitle ağırlığı dışında; cidara eğik gelen seslerle oluşan dalgalanma, cidarın özfrekansındaki gelen seslerin cidarı daha kolay titreştirmesi ya da cidarı oluşturan gerecin esnekliği, cidarın gerçek ses geçiş kaybını belirler. 48 Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı HAVADA DOĞAN SESLERİN GEÇMESİ BİLEŞİK CİDARLARDA SES GEÇİŞ KAYBI Ses geçiş kaybının logaritmasal bir büyüklük olması nedeniyle, bir bileşik cidarın toplam ses geçiş kaybı, değişik parçalarının ses geçiş kaybı değerlerinin toplamı ya da ortalaması değildir. Ses geçiş kaybı az olan bileşik cidar parçasının alanı küçük de olsa, bütünün ses geçiş kaybını büyük oranda etkiler. 49 Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı HAVADA DOĞAN SESLERİN GEÇMESİ BİLEŞİK CİDARLARDA SES GEÇİŞ KAYBI Bileşik cidarların ses geçiş kaybını arttırmanın en akılcı yolu; ses geçiş kaybı düşük olan yapı elemanının alanını küçültmek değil, bu elemanın ses geçiş kaybını, ses geçiş kaybı yüksek olana yaklaştırmaktır. Bu çözüm, kitlenin belli oranda artırılması ile sağlanabileceği gibi çift cidar uygulamaları ile de sağlanabilir. 50 Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı HAVADA DOĞAN SESLERİN GEÇMESİ BİLEŞİK CİDARLARDA SES GEÇİŞ KAYBI R = R2 + 10log(S/S2) R2 = ses geçiş kaybı az olan cidarın ses geçiş kaybı (dB) S = Toplam bileşik cidar alanı (m2) S2 = ses geçiş kaybı az olan cidarın alanı (m2) 51 Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı HAVADA DOĞAN SESLERİN GEÇMESİ BİLEŞİK CİDARLARDA SES GEÇİŞ KAYBI Cam alanı 2 m2, duvar alanı 10 m2 olan bir bileşik cidarda, camın ses geçiş kaybı 30 dB ise bu bileşik cidarın ses geçiş kaybı kaç dB’dir? R = R2 + 10log(S/S2) R = 30 + 10log(12/2) R = 37 dB 52 Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı HAVADA DOĞAN SESLERİN GEÇMESİ ÇİFT CİDARLAR Gerek tek cidarlar, gerekse bileşik cidarlarda ses geçiş kaybını arttırmak, gereken ses geçiş kaybını sağlamak içi en iyi ve emin yol çift cidar yapmaktır. Çift cidarlar, bir tek cidara, araya bir boşluk bırakıp, bir tek cidar daha eklemek yoluyla oluşturulur. 53 Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı HAVADA DOĞAN SESLERİN GEÇMESİ ÇİFT CİDARLAR 54 Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı HAVADA DOĞAN SESLERİN GEÇMESİ ÇİFT CİDARLAR Çift cidarlar doğru uygulandığı takdirde, yaklaşık 15 dB’e varan ses geçiş kaybı artışı sağlanabilir. Çift cidarlarda aradaki hava boşluğunun artması ses geçiş kaybını arttırmaktadır. a:12 mm’lik iki alçı levhanın arada hava boşluğu bırakmadan bitişik uygulanması, b:12 mm’lik iki alçı levhanın arada 10 cm hava boşluğu bırakılarak uygulanması, c:12 mm’lik iki alçı levhanın arada 10 cm hava boşluğu bırakılarak ve ses yutucu gereç kullanılarak uygulanması 55 Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı HAVADA DOĞAN SESLERİN GEÇMESİ ÇİFT CİDARLARDA YÜKSEK SES GEÇİŞ KAYBI ÖNLEMLERİ 1. 2. 3. 4. Yapı elemanları ve kalınlıkları soruna uygun olarak seçilmesi Yapı elemanlarının kalınlıkları aynı olmamalı ve aralarında ½, 1/3 gibi basit oranlar bulunmamalı (Örneğin rezonansı önlemek için 6 mm’lik iki cam yerine, aynı kitleyi sağlayan 5 ve 7 mm’lik camlar daha iyi sonuç verir) Yapı elemanlarından kitle ağırlığı fazla olanı, gürültünün geldiği yönde kullanılmalıdır. Bölme elemanları, taşıyıcıya yumuşak tesbit edilmelidir. 56 Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı HAVADA DOĞAN SESLERİN GEÇMESİ ÇİFT CİDARLARDA YÜKSEK SES GEÇİŞ KAYBI ÖNLEMLERİ 5. 6. 7. İki eleman arasındaki boşluk havanın bağlayıcı etkisini ortadan kaldırmak için duvarlarda en az 6cm, camlarda en az 10cm olmalıdır. Açılır kapanır çift cidarlarda, yani kapı ve pencerelerde duvar-doğrama, doğrama-doğrama, doğrama-levha (pencere ya da kapı) bağlantıları iyi yalıtılmalıdır. Çok yüksek ses geçiş kaybı gereken durumlarda çift cidar elemanlarından biri eğimli yapılmalı ya da ikiden fazla cidar kullanılmalıdır. 57 Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı KATIDA DOĞAN SESLERİN GEÇMESİ Katıda doğan seslerin iletiminde yani geçişinde sürekli bir titreşim ya da mekanik darbelerin yol açtığı mekanik enerjinin doğrudan yapı strüktürünü etkilemesi sonucunda, sesin kaynağa bitişik olan ve olmayan mekanlara yayılması söz konusudur. Yani ses, katı ya da taşıyıcı sistemi etkiler. Bu açıdan en önemli önlem titreşimlerin katıda doğmasına ya da katıya geçmesine izin vermemektir. 58 Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı KATIDA DOĞAN SESLERİN GEÇMESİNE KARŞI ALINACAK ÖNLEMLER Olanaklı ise, kesiklikler (derzler) yapmak, Gereç değişikliği yapmak, Homojen gereçler yerine, heterojen gereç kullanmak, Duvar-döşeme, duvar-tavan ve benzeri tüm birleşim noktalarında esnek bağlantılar uygulamak, Söz konusu olabilecek tüm açıklıkları gerektiği şekilde kapatmak, Asma tavan uygulamalarında gereken önlemleri almak, Kanal, boru benzeri sesin kolayca yayılmasına yol açacak elemanlarda uygun detayları uygulamak. 59 Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı KATIDA DOĞAN SESLERİN GEÇMESİ Katıda doğup yayılan sesin denetiminde döşemeler özel önem taşır. Döşemede gereken ses geçiş kaybının sağlanmasında kimi durumlarda bu önlemlerden biri yeterli olurken, kimi zaman iki ya da üç uygulamanın birlikte yapılması gerekebilir; Esnek (yumuşak) gereçler, Yüzer döşeme, Asma tavan. 60 Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı KATIDA DOĞAN SESLERİN GEÇMESİNE KARŞI ALINACAK ÖNLEMLER - döşemeler Darbe gürültüsünün denetiminde ilk yol, sesin katıda doğup yayılmasının önlenmesinin sağlanmasıdır. Şekilde görüldüğü gibi, çıplak döşemeye göre, döşeme üzerine halı gibi yumuşak gereç uygulanması darbe sesinin denetiminde önemli yarar sağlar. Ancak bu uygulamanın havada doğup yayılan seslerin denetimi açısından bir etkisi yoktur. STC: Havada doğan sesler için ses geçiş kaybı IIC: Darbe sesi yani katıda doğan sesler için ses geçiş kaybı 61 Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı KATIDA DOĞAN SESLERİN GEÇMESİNE KARŞI ALINACAK ÖNLEMLER - DÖŞEMELER Yüzer döşeme, strüktürel (taşıyıcı) döşemeden esnek bir gereçle yalıtılmış ikinci bir döşeme uygulamasıdır. Şekilde görüldüğü gibi, yüzer döşeme uygulamaları ile hem havada doğan seslere, hem de katıda doğan seslere karşı denetim sağlanır. STC: Havada doğan sesler için ses geçiş kaybı IIC: Darbe sesi yani katıda doğan sesler için ses geçiş kaybı 62 3. Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı KATIDA DOĞAN SESLERİN GEÇMESİNE KARŞI ALINACAK ÖNLEMLER - DÖŞEMELER Yüzer döşemenin etkinliğinin yüksek olması için önem taşıyan konular : Kullanılacak esnek gerecin (cam yünü, mantar, ped ya da levha, neopren, çelik yay gibi) statik ve dinamik yük altında ömrü yeterli olmalıdır. Esnek gerecin yüzer şap altında yapacağı şekil değişikliği göz önüne alınmalıdır. Esnek gereç üzerine nem izolasyonu uygulanmalır. Esnek gereç parça biçiminde ise, yerleştirilirken eşit dağıtılmalı; levha biçiminde ise, levhalar arasında açıklık bırakılmamalıdır. Esnek gerecin üzerine uygulama sırasında zarar görmemesi için, kontrplak veya benzeri koruyucu bir tabaka yerleştirilmelidir. Dökülecek şapın su-çimento oranına dikkat edilmeli. Şap en az 4 cm kalınlığında, 400 kg/m3 dozajda, 225 kg/cm2 basınç ve 40 kg/cm2 çekme direncine sahip olmalıdır. Yüzer şap ile duvar ve strüktürel döşeme arasında rijit bağlantı olmamasına dikkat edilmelidir. Yüzer şap üzerine ağır yük konmamalıdır. 63 Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı KATIDA DOĞAN SESLERİN GEÇMESİNE KARŞI ALINACAK ÖNLEMLER Darbe Sesine Karşı Yüzer Döşeme Örneği 64 Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı KATIDA DOĞAN SESLERİN GEÇMESİNE KARŞI ALINACAK ÖNLEMLER – DÖŞEMELER 65 Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı KATIDA DOĞAN SESLERİN GEÇMESİNE KARŞI ALINACAK ÖNLEMLER – ASMA TAVANLAR Asma tavanlar, katıda doğup yayılan seslerin denetiminde etkili olduğu gibi, döşemenin altında ikinci bir katman oluşturarak, döşemeye çift cidar karakteristiği kazandırması nedeniyle, havada doğan seslerin denetiminde de etkili olur. 66 Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı KATIDA DOĞAN SESLERİN GEÇMESİNE KARŞI ALINACAK ÖNLEMLER – ASMA TAVANLAR Asma tavan gereci, yeterli ses geçiş kaybını sağlayacak kütle ağırlığında olmalıdır. Aradaki hava tabakasının bağlayıcı etki yapmasını önlemek açısından, döşeme ile arasında en az 15-20 cm boşluk bırakılmalıdır. Asma tavanın taşıyıcı elemanları, tavana esnek tespitle bağlanmalıdır. 67 Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı KATIDA DOĞAN SESLERİN GEÇMESİNE KARŞI ALINACAK ÖNLEMLER – ASMA TAVANLAR Döşeme, duvar ve/ya da tavan boşluğunda yer alan boru, kanal vb. elemanlarla ses köprüsü oluşmamasına dikkat edilmelidir. Tavan boşluğunda ses yutucu gereç (cam yünü, keçe vb.) kullanılması, hava tabakasının bağlayıcı etkisini azaltır, sesin yutulmasını sağlar ve ses geçiş kaybını yükseltir. 68 Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı KATIDA DOĞAN SESLERİN GEÇMESİNE KARŞI ALINACAK ÖNLEMLER – ASMA TAVANLAR Dolaylı geçmenin önlenmesi için, bölme elemanlarının sürekliliğinin asma tavan boşluğunda da sağlanması gerekir. 69 Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı KATIDA DOĞAN SESLERİN GEÇMESİNE KARŞI ALINACAK ÖNLEMLER – ASMA TAVANLAR Levhalar arasında ve kenarlarda aralık ve boşluklar bulunmamalıdır. 70 Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı KATIDA DOĞAN SESLERİN GEÇMESİNE KARŞI ALINACAK ÖNLEMLER – ASMA TAVANLAR Asma tavanların içinden geçen havalandırma kanalları gürültü denetimi açısından özel önlemler gerektirir. Kanallar hem havada hem de katı yüzeylere temas ederek gürültünün yayılmasını kolaylaştırır. Bu nedenle yüksek sessizlik gereken mekanlara ayrı kanal hatları çekilmelidir. YANLIŞ DOĞRU DOĞRU (EN YÜKSEK SES GEÇİRMEZLİK 71 Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı KATIDA DOĞAN SESLERİN GEÇMESİNE KARŞI ALINACAK ÖNLEMLER – ASMA TAVANLAR Yüksek sessizlik istenen mekanlara yarı kanallar yapılamadığında kanallar arasında susturucu modüller kullanılmalıdır. Ancak bu susturucuların hava akış hızını azaltacağı dikkate alınmalıdır. 72 Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı – LİTERATÜR DEĞERLERİ Yapı elemanlarının ses geçiş kaybı değerleri literatürden ya da malzeme üreticilerinin verdiği değerlerden yararlanılarak da bulunabilir. Ancak bunların sağlıklılığı her zaman denetlenmelidir. 73 Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı – LİTERATÜR DEĞERLERİ Tablo’da, değişik tek katmanlı yapı elemanlarının, frekansa göre ve ortalama olarak, ölçme yolu ile belirlenen, ses geçiş kaybı değerleri yer almaktadır. R(TL) dB Kesit özelliği STC 125 Hz 250 Hz 500 Hz 1000 Hz 2000 Hz 4000 Hz 13 mm alçı levha (80 kg/m2) 15 20 25 29 32 27 28 30 mm beton levha (100 kg/m2) 17 24 32 33 36 39 30 90 mm beton blok (147 kg/m2) 30 30 37 35 38 41 37 135 mm dolu tuğla (iki yanı sıvalı,270 kg/m2) 32 34 40 47 55 51 48 140 mm beton blok (%100 dolu, 301 kg/m2) 38 37 46 55 62 69 50 500 mm taş duvar (370 kg/m2) 37 45 51 57 62 73 55 100 mm betonarme döşeme (263 kg/m2) 48 42 45 56 57 67 49 150 mm beton panel döşeme (366 kg/m2) 38 43 52 59 67 72 55 74 Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı – LİTERATÜR DEĞERLERİ Tablo’da, değişik çok katmanlı yapı elemanlarının, frekansa göre ve ortalama olarak, ölçme yolu ile belirlenen, ses geçiş kaybı değerleri yer almaktadır. R(TL) dB STC Kesit özelliği 125 Hz 250 Hz 500 Hz 1000 Hz 2000 Hz 4000 Hz 13 mm alçı levha+65 mm çelik konst.+50 mm cam yünü+13 mm alçı levha 21 35 48 55 56 43 45 16 mm beton levha+70 mm hava+25 mm cam yünü+14 mm beton levha 33 35 44 56 60 62 48 37 37 47 55 62 66 50 47 51 58 67 73 81 62 90 mm tuğla duvar+50 mm hava+9 cm tuğla duvar 150 mm betonarme döşeme+25 mm cam yünü levha+40 mm yüzer döşeme 75 Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı – LİTERATÜR DEĞERLERİ Tablo’da, tek ve bileşik cidarlı yapı elemanlarının, frekansa göre ve ortalama olarak, ölçme yolu ile belirlenen, ses geçiş kaybı değerleri yer almaktadır. STC(Rw) 125 Camlar 4mm glass in aluminum fr. 28 6mm glass 31 Çift camlar 3/6/3 glass/air/glass (mm) 28 3/25/3 glass/air/glass (mm) 35 3/100/6 glass/air/glass (mm) 45 6/25/6 glass/air/glass (mm) 39 duvarlar single leaf plastered both side 47 (240 kg/m²) cavity brickwork(480 kg/m²) 51 levhalar two layersof 13 mm plasterboard 30 6 mm steel plate (50 kg/m²) 38 kapılar 43 mm solid core door 26 acoustic metal doorset,dbl seals 47 250 500 1000 2000 4000 20 25 22 28 28 31 34 34 34 30 30 37 24 25 29 24 24 20 35 32 24 34 44 37 34 41 46 43 39 46 47 37 32 35 50 47 34 37 41 51 58 62 41 45 48 56 58 62 24 27 29 35 31 41 32 39 30 39 36 46 17 36 21 39 26 44 29 49 31 54 34 57 76 Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı – YERİNDE ÖLÇMELER Yapı elemanlarının hesap yoluyla ya da literatür aracılığı ile bulunan ses geçiş kaybı değerleri gerçek uygulamalarda değişim gösterir. Mevcut bir yapı elemanının en sağlıklı ses geçiş kaybı ölçmeler yoluyla bulunur. 77 Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı – Sesin Geçirgenlikle / İletimle Geçmesi Sesin bu yolla geçmesi, ısının iletimle geçmesine benzer. Yani, ses bir ortamın moleküllerinin, öteki ortamı titreştirmesi yoluyla, bir ortamdan öteki ortama geçer. Isıda, iletimle geçmede, geçen enerji oldukça yüksek düzeylere ulaştığından bu yol önemli bir geçme yoludur. Oysa seste, iletimle geçme, sesin ortam değiştirirken çok büyük bir kayba (~50 dB) uğraması nedeniyle önemli bir geçme biçimi değildir. (Ses havadan duvara geçerken ~50 dB, duvardan tekrar diğer ortamın havasına geçerken ~50 dB kayba uğrar.) Ancak çok yüksek ses geçiş kaybı gereken durumlarda önlem alınması gereken bir geçme biçimidir. 78 Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı – KAPI VE PENCERELERDE GÜRÜLTÜ DENETİMİ Kapı ve pencereler yapı elemanlarının gürültüye karşı en zayıf noktalarıdır. Duvarlara göre daha hafif olmaları ve açılır kapanır olmaları kapı ve pencerelerin gürültü denetiminin en zayıf halkaları olmasına yol açar. Bu nedenle bileşik cidarlarda yapı kabuğu ya da bölme elemanlarının ses geçiş kaybının arttırılması gürültü denetimi kilit noktasıdır. 79 Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı – KAPI VE PENCERELERDE GÜRÜLTÜ DENETİMİ Kapı ve pencereler yapı elemanlarının gürültüye karşı en zayıf noktalarıdır. Duvarlara göre daha hafif olmaları ve açılır kapanır olmaları kapı ve pencerelerin gürültü denetiminin en zayıf halkaları olmasına yol açar. Bu nedenle bileşik cidarlarda yapı kabuğu ya da bölme elemanlarının ses geçiş kaybının arttırılması gürültü denetimi kilit noktasıdır. 80 Yüksek ses geçiş kaybı sağlayan bir pencere kesiti 81 Camların aynı doğramada olması durumunda gereken yalıtım 82 Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı – KAPI VE PENCERELERDE GÜRÜLTÜ DENETİMİ 83 Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı – KAPI VE PENCERELERDE GÜRÜLTÜ DENETİMİ 84 Yapı Elemanlarında Gereken Ses Geçiş Kaybının Belirlenmesi (Rg) Rg=L1-L2+10logS/A (dB) Rg: Gereken ses geçiş kaybı değeri (dB) L1: Yapı elemanını etkileyen gürültü düzeyi (dB) L2: Hacimde kabul edilebilir gürültü düzey (dB) S: Yapı elamanın alanı (m2) A: Alıcı hacmin toplam ses yutuculuğu (m2) 85 Alıcı hacmin toplam yutuculuğu Hacmin toplam yutuculuğu, hacmi kaplayan yüzey malzemelerinin yutma çarpanları ve bunların yüzey alanlarına bağlı olarak belirlenen bir büyüklüktür. Toplam yutuculuğun az ya da çok olması, hacmin yansışmış ses düzeyini etkiler. Dolayısıyla hacmin toplam yutuculuğu, hacimdeki ses düzeyinin koşullara göre olumlu ya da olumsuz yönde etkilenmesine neden olur. 86 Alıcı hacmin toplam yutuculuğu Hacmin toplam yutuculuğu (A); havanın yutuculuklarının (Ah) insan-eşya gibi nesnelerin toplam yutuculuğu (Ab) hacmin iç yüzeylerinin toplam yutuculuğu (Ay) toplamından oluşur. 87 Alıcı hacmin toplam yutuculuğu Genelde, hacmin iç yüzey gereç yutuculuklarının dışında kalan insan, eşya ve hava önceden hacmin fonksiyon ve büyüklüğüne göre belirlenmiş ve değişmesi pek düşünülmeyen etkenlerdir. Hacmin yüzey yutuculuğu ise hacimdeki iç yüzey malzemelerinin yutuculukları ve yüzeylerinin çarpımlarının toplamından oluşmaktadır. 88 Alıcı hacmin toplam yutuculuğu Sesin yutulması başlıca üç ayrı tip gereçte olur. Birbirinden bazı temel farklar gösteren yutulma biçimleri, gözenekli gereçlerde yutulma, titreşen levhalarda yutulma rezonatörlerde yutulma olarak sıralanabilir. 89 Alıcı hacmin toplam yutuculuğu Gereçlerin ses yutuculuğu yutma çarpanı (a) ile belirlenir. Ses yutma çarpanı oransal bir büyüklüktür. a=1 tam yutuculuk a=0 tam yansıtıcılığı gösterir. Gerçek malzemelerin yutma çarpanları 0,01 ile 0,99 arasında yer alır. Yutma çarpanı 0,10’nun altında gereçler yansıtıcı olarak kabul edilir. Ses yutma çarpanları frekansa göre değişir. NRC ise 250Hz ile 2000 Hz arasındaki oktav bantlardaki yutuculukların ortalama değerini veren global bir değerlendirmedir. 90 Alıcı hacmin toplam yutuculuğu Gözenekli gereçler ince seslerin yutulması Gözenekli gereçler, içinde pek çok sayıda kılcal borular, delikler ya da çok ince aralıklar bulunan ve bundan ötürü oldukça hafif olan organik ya da inorganik gereçlerdir. Bu tür gereçlere örnek olarak, halı, keçe, perde ve başka kumaşlar, kılcal borulu özel levha ve sıvalar, cam, maden ve taş yünleri gösterilebilir. 91 Alıcı hacmin toplam yutuculuğu Gözenekli gereçler ince seslerin yutulması Gözenekli gereçlerde ince sesler yani yüksek frekanslı sesler yutulur. 92 Alıcı hacmin toplam yutuculuğu Gözenekli gereçler ince seslerin yutulması Yutma çarpanları Gereçler 125 Hz 250 Hz 500 Hz 1000 Hz 2000 Hz 4000 Hz NRC Duvar veya beton üzerine cam yünü karışık sıva 0.02 0.07 0.40 0.68 0.68 0.75 0.45 Beton üzerine serbest ince halı 0.09 0.08 0.21 0.26 0.27 0.37 0.20 Döşeme üzerine tesbit edilmiş 5 mm kalınlığında halı 0.04 0.04 0.15 0.29 0.52 0.59 0.25 İnce kumaş perdeler 0.04 0.06 0.10 0.20 0.30 0.40 0.15 5 mm kalınlıkta tabi elyaflı keçe (duvar üzerine) 0.09 0.12 0.18 0.30 0.55 0.59 0.30 93 Alıcı hacmin toplam yutuculuğu Titreşen levhalar kalın seslerin yutulması Titreşen levhalar, levha özelliği gösteren ve titreşebilen elemanlardır. Lambriler, tavan kaplama levhaları, kirişlemeli esnek döşemeler, bağdadi üzerine sıva, pencere camları,kapılar, çeşitli panolar akustik açıdan titreşen levhalardır. 94 Alıcı hacmin toplam yutuculuğu Titreşen levhalar kalın seslerin yutulması Titreşen levhalarda kalın sesler yani alçak frekanslı sesler yutulur. 95 Alıcı hacmin toplam yutuculuğu Titreşen levhalar kalın seslerin yutulması Yutma çarpanları (%) Gereçler 125 Hz 250 Hz 500 Hz 1000 Hz 2000 Hz 4000 Hz NRC 8 mm kalınlıkta talaş levhalar, yüzeyi düz, duvardan uzaklık 20 mm 0.46 0.24 0.04 0.01 0.01 0.01 0.10 4 mm kalınlıkta sert elyaflı levhalar veya aynı ağırlıkta kontrplak levhalar, duvardan 50 mm uzakta 0.30 0.20 0.15 0.10 0.08 0.10 0.10 Normal boyutlarda pencere camı 0.35 0.25 0.18 0.12 0.07 0.04 0.15 Kapalı çift cam 0.10 0.04 0.03 0.02 0.02 0.02 0.05 96 Alıcı hacmin toplam yutuculuğu Ses yutucu gereçlerin kullanımı 97 Alıcı hacmin toplam yutuculuğu Ses yutucu gereçlerin kullanımı 98 Alıcı hacmin toplam yutuculuğu Ses yutucu gereçlerin kullanımı 99 Alıcı hacmin toplam yutuculuğu Ses yutucu gereçlerin kullanımı 100 Hacmin Toplam Yutuculuğunun Ses Düzeyine Etkisi Hacmin toplam yutuculuğu, hacmi kaplayan yüzey malzemelerinin yutma çarpanları ve bunların yüzey alanlarına, hacimde yer alan birimsel nesnelerin özelliklerine ve sayılarına, ayrıca hacmin büyüklüğüne bağlı olarak belirlenen bir büyüklüktür. Toplam yutuculuğun az ya da çok olması, hacmin yansışmış ses düzeyini etkiler. Hacmin toplam yutuculuğu (A); hacmin iç yüzeylerinin toplam yutuculuğu (Ay), insan-eşya gibi nesnelerin toplam yutuculuğu (Ab) havanın yutuculuklarının (Ah) toplamından oluşur. A= Ah+Ab+Ay (sabine, m2) Ah: Hacmin havasının yutuculuğu (Sabine, m²) Ah= 4mV m: sıcaklığa ve bağıl neme bağlı çarpan. Havanın yutuculuğu büyük hacimler ve ince sesler için önem kazanır. Sıcaklığa ve bağıl neme bağlı olarak değişmekle birlikte, 200C ve %40 bağıl nem için “m” değerleri; 1000 Hz’de 0.0008; 2000Hz’de 0.0030 ve 4000Hz’de 0.0088 olarak alınır. V: Mekandaki havanın hacmi (m³) Ab: Birimsel nesnelerin toplam yutuculuğu (Sabine, m²) Ab= a1.n1+a2.n2+....an.nn an: Her bir nesnenin yutma çarpanı (%, frekansa bağlı) sn: Her bir nesnenin adeti (örneğin 5 insan, 5 sandalye vb.) Ay: Yüzeylerin toplam yutuculuğu (Sabine, m²) Ay= a1.S1+a2.S2+....an.Sn an: Her bir yüzeyin yutma çarpanı (%, frekansa bağlı) Sn: Her bir yüzeyin alanı (m²) Gürültü düzeyinde yüzey yutuculuklarından kaynaklanan değişim, hesaplanabilmektedir; GA = 10 log A2 / A1 GA= İç yüzey gereçlerinin değişimi ile oluşan gürültü azalması (dB) A1, A2= Hacmin toplam yutuculuğu (sabine, m2) ÖZET 1. 2. 3. 4. 5. Bir mekanda gürültü denetimi çalışmaları kısaca aşağıdaki sıra ile yapılır. Hacmi etkileyen gürültü kaynakları ve özellikleri belirlenecek. İşleve bağlı kabul edilebilir gürültü düzeyleri saptanacak. Yapı kabuğu ve/ya da bölme elemanlarında sağlanması gerekli ses geçiş kayıpları hesaplanacak. Yapı kabuğu ve/ya da bölme elemanlarının mevcut (ya da tasar) ses geçiş kayıpları bulunacak. Gerekli ses geçiş kaybının sağlanıp sağlanamadığını denetlenecek. Sağlanmıyorsa; Yapı kabuğu ya da bölme elemanının ses geçiş kaybı ve/ya da hacmin toplam yutuculuğu gereğince arttırılacak. 108
