türkiye`de kamu bütçe idareleri

TÜRKİYE’DE KAMU BÜTÇE
İDARELERİ
TÜRKİYE’DE GENEL BÜTÇE
DIŞINDAKİ BÜTÇE UYGULAMLARI







Özel Bütçe
Düzenleyici ve Denetleyici Kurum Bütçeleri
Sosyal Güvenlik Kurumları Bütçeleri
Mahalli İdare Bütçeleri
Döner Sermaye İşletmeleri
Özerk Bütçe
Bütçe Dışı Fon Uygulamaları
5018 SAYILI KANUNDA BÜTÇE TÜRLERI
Merkezi Yönetim Bütçesi
•Genel Bütçe
•Özel Bütçe
•Düzenleyici ve Denetleyici Kurum
Bütçeleri
Sosyal Güvenlik Kurumu Bütçesi
Mahalli İdareler Bütçesi
5018 SAYILI KANUNDA BÜTÇE TÜRLERI
 Merkezi
yönetim içinde, devletin temel
fonksiyonlarını yerine getiren kamusal ve
yarı kamusal mal üreten kurumlar yer
almaktadır.
 Sosyal
güvenlik ve mahalli idareler
merkezi yönetim içinde yer alan
kuruluşlardan farklılık göstermektedir.
ÖZEL BÜTÇE
Bir bakanlığa bağlı veya ilgili olarak bir kamu
hizmetini yürütmek üzere kurulan
 Gelir tahsis edilen
 Bu gelirlerden harcama yetkisi verilen
 Kuruluş ve çalışma esasları özel kanunlarla
düzenlenen kamu idarelerinin bütçesidir.
 Özel Bütçeli kuruluşlar genelde yarı kamusal
mal ve hizmet üretmektedir.

ÖZEL BÜTÇE

5018 12. madde: Özel bütçe, bir bakanlığa bağlı
veya ilgili olarak belirli bir kamu hizmetini
yürütmek için kurulan, gelir tahsis edilen, bu
gelirden harcama yapma yetkisi verilen, kuruluş
ve çalışma esasları özel kanunla düzenlenen
kamu idarelerinin bütçeleridir.
ÖZEL BÜTÇE
Gelir fazlası genel bütçeye aktarılır, gider fazlası
hazine yardımı olarak kuruluşa verilir.
 Hazine yardımı bu kuruluşların mali ve idari
özerkliğini belirli ölçüde zedeleyebilir.
 Finansman cetveli hazırlayarak bütçe açığını ve
nasıl karşılayacağını (bütçeler arası transfer ve
hazine yardımı ile) veya fazlanın nasıl
değerlendirileceğini belirtecektir.

ÖZEL BÜTÇE
Özel bütçeler ,ilgili kuruluş tarafından hazırlanır
ve bağlı olduğu bakanın imzasıyla Maliye
Bakanlığı’na gönderilir.(Md 17).
 ÖBK bütçeleri bağlı oldukları bakanlığın bütçesi
görüşüldükten sonra görüşülür ve onaylanır.
 Özel bütçeler, uygulama sırasında ve uygulama
dönemi bittikten sonra genel bütçenin tabi
olduğu;

İdari denetim
 Sayıştay denetimi
 Yasama denetimine konu olur.

DÜZENLEYICI VE DENETLEYICI
KURUMLAR BÜTÇELERI
Piyasa ekonomisi düzeni içinde aksamaların
meydana geldiği anlarda, devletin iktisadi
faaliyetleri düzenleme, gözetim ve denetleme
fonksiyonunu çoğunlukla DDK aracılığı ile yerine
getirilmektedir.
 Hükümetten bağımsız olarak örgütlenirler.

DDK OLUŞTURULMA NEDENLERI
Tüketiciyi tekel koşullarının olumsuz etkisinden
korumak
 Fiyat ve ürün kalitesi üzerinde durur.
 Rekabetin sağlanması amaçlamaktadır.
 Temel
neden; kamu kesiminin ve siyasal
iktidarların
ekonomiye
müdahalelerinin
sınırlandırmak

ABD’DE DDK
1987 görevi sadece demiryolu, kamyon ve su
taşımacılığını düzenlenmesi olan Eyaletler arası
Ticaret Komisyonu
 Kurulma nedeni teknik konuların yanında
kongrenin başkana olan güvensizliği.
 Bütçeleri kongre tarafından belirlenip kontrol
edilir.
 Üyeler 5 yıllık süre için seçilir.
 5 üye atanır
 Kurulda idari hakimler de görev yapar ve yasal
işlem başlatabilirler.

AVRUPA BIRLIĞI ÜLKELERINDE DDK
Kamu hizmetlerinin ve iktisadi teşebbüslerin
özelleştirmesi ve liberizasyon süreciyle birlikte
gündeme gelmiştir.
 1984 İngiltere’de Telekomünikasyon İdaresi
 1999 Gaz ve Elektrik Piyasaları İdaresi
 Faaliyetleri başkentten ayrı bir şehirde devam
etmektedir.

TÜRKIYE’DE DDK
1980 sonrası ekonominin dışa açılması
 AB ile müzakereler çerçevesinde Ulusal
Programdaki taahhütlerimiz
 Kamu kesimi faaliyetlerinin yeniden
düzenlenmesi gereği
 Çeşitli sektörlerde rekabet dengesinin kurulması
 Kamunun elinde bulunan işletmelerin
özelleştirmelerinin “özel tekellere” yol açmaları

KURUMLAR
RADYO VE TELEVİZYON
ÜST KURULU
MAL VE
PERSONE SOS. GÜV.
HİZMET
L
DEV.
CARİ
SERMAYE
ALIM
GİDERLE PRİMİ
TRANSFER GİDERİ
GİDERLE
Rİ
GİD.
Rİ
TOPLAM
29.745.000 4.363.000 14.819.000
110.000.000
53.155.000 7.918.000
BİLGİ TEKNOLOJİLERİ VE
49.444.469 6.724.349 59.891.1821.208.550.000 93.620.000 1.418.230.000
İLETİŞİM KURUMU
SERMAYE PİYASASI
KURULU
41.842.049 2.738.951 17.965.000
3.280.000 3.600.000
69.426.000
BANKACILIK DÜZENLEME
42.188.000 2.643.000 40.704.000
VE DENETLEME KURUMU
750.000 3.715.000
90.000.000
ENERJİ PİYASASI
DÜZENLEME KURUMU
28.502.200 3.765.000 54.617.100
3.320.000 8.385.200
98.640.000
KAMU İHALE KURUMU
16.771.500 2.122.160 19.953.340
27.881.000 5.272.000
72.000.000
REKABET KURUMU
21.183.000 2.177.000 9.025.000
6.815.000 3.090.000
42.290.000
TÜTÜN VE ALKOL
PİYASASI DÜZENLEME
KURUMU
13.723.000 1.585.000 13.688.000
16.545.082 3.160.000
48.701.082
5018 KMYK GÖRE DDK
Düzenleyici ve denetleyici kurumların bütçeleri,
merkezi yönetim bütçe kanunu kapsamı
içindedir. (Md. 15)
 Bütçeleri üç yıllık bütçeleme anlayışı, stratejik
planları ve performans hedefleri ile kurumsal,
işlevsel ve ekonomik sınıflandırma sistemine
göre hazırlarlar (Md 17)
 DDK bütçelerini Eylül ayının sonuna kadar
doğrudan TBMM, bir örneğini de Maliye
Bakanlığı’na gönderirler (Md 18)
 DDK yatırım nitelikteki projelerine DPT bilgi
için yılı yatırım programında yer verir (Md 25)

SOSYAL GÜVENLIK KURUMLARI
BÜTÇELERI
Sosyal güvenliğin amacı, çalışma gücünü
korumak için gelir kaynaklarını geçici ya da
sürekli kaybedenlere toplum olarak yardımcı
olmaktır.
 Herkes
sosyal güvenlik hakkına sahiptir
(Anayasa 60)
 Devlet sosyal ve ekonomik alanlarda anayasa ile
belirlenen görevlerini ekonomik istikrarın
korunmasını
gözeterek
mali
kaynakların
yeterliliği ölçüsünde yerine getirir (Anayasa 65)

SOSYAL GÜVENLIK KURUMLARI
BÜTÇELERI
 Sosyal
güvenlik kurumları:
- T.C.Emekli Sandığı Gnl. Md.
- Sosyal Sigortalar Kurumu
- Bağ-kur Gnl. Md.
- Türkiye iş kurumu Gnl. Md.olarak
sayılmaktaydı.
 Ancak 16/05/2006 tarihinde 5502 sayılı
kanunla;
Sosyal Güvenlik Kurumu
2. Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü
1.

5018 sayılı kanunla bu iki kurum IV sayılı
cetvelde yer almaktadır.
SOSYAL GÜVENLIK KURUMLARI BÜTÇELERI



Emekli sandığı 1950 tarih ve 5435 sayılı kanunla
kurulmuş M.B. bağlı, memurların malullük, emeklilik
ve ölüm gibi uzun vadeli riskleri yanında gerek
kendilerinin, gerekse aile fertlerinin sağlık sigortasını
da karşılamaktadır.
Sosyal Sigortalar Kurumu 1965 tarih 506 sayılı
kanunla kurulmuş, Çalışma ve Sosyal Güvenlik
Bakanlığına bağlı, iş hayatındaki türlü hallere karşı
ilgili sigorta kanunun hükümlerini uygulamak
suretiyle hizmet akdi ile çalışanların sigorta
güvencesini sağlamaktadır.
Esnaf ve Sanatkârlar ve Diğer Bağımsız Çalışanlar
Sosyal Sigorta Kurumu (Bağ-Kur) 1971 tarih 1479
sayılı kanunla kurulmuştur. ÇSGB bağlı, özel hukuk
hükümlerine tabi, mali ve idari bakımdan özerk bir
kamu tüzel kişiliğine tabidir.
SOSYAL GÜVENLIK KURUMLARI BÜTÇELERI
Sosyal güvenlik kurumlarının gelirlerinin büyük
kısmı genelde üyesi olan çalışanların aidatlarıdır.
Ayrıca kendi yatırımları da mevcuttur.
 2006
yılında ülkemizdeki sosyal güvenlik
kuruluşlarına bütçeden yapılan transferlerin
oranı %4.1 civarındadır.

SOSYAL GÜVENLIK KURUMUNUN
GELIRLERINDEN BAZILARI;
Prim gelirleri, gecikme cezaları, gecikme zamları,
katılım payları
 Sosyal sigorta ile genel sağlık sigortasına yapılan
devlet katkısı
 Primsiz ödemeler karşılığı olarak merkezi
yönetim bütçesinden yapılan ödemeler
 Gerçek veya tüzel kişiler tarafından doğrudan
veya vasiyet yoluyla yapılan bağışlar

SOSYAL GÜVENLIK KURUMUNUN
GIDERLERINDEN BAZILARI;
 Sosyal
sigorta kapsamında sigortalı ve
hak sahiplerine ödenecek olan gelir, aylık
ve ödenekler
 Genel
sağlık
sigortası
kapsamında
yapılacak giderler
 Primsiz ödemeler kapsamında sigortalı ve
hak sahiplerine ödenecek olan aylık
tazminat ve diğer ödemeler (Merkezi
yönetim bütçesinden karşılanmaktadır)
 Genel yönetim giderleri
SOSYAL GÜVENLIK KURUMLARI BÜTÇELERI
MAHALLI İDARE BÜTÇELERI
Mahalli idare bütçesi, mahalli idare
kapsamındaki kamu idarelerinin bütçesi
olarak tanımlanmaktadır.
İl özel
İdareleri
Belediyeler
Köyler
İL ÖZEL IDARESI
İl özel idaresinin başı validir.
 İl genel meclisi
 İl encümeni
 İl özel idaresi bütçesi, yıl başından sonuna kadar
bir yıla ait gelir ve gider tahminlerini gösteren,
gelirlerin toplanmasına, hizmetlerin yapılmasına
ve harcamalara izin veren bir meclis kararıdır.
 İl özel idaresi bütçesi ile muhasebe işlemlerine
ilişkin esas ve usuller Maliye Bakanlığının
görüşü alınarak İç İşleri Bakanlığı tarafından
çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir.

BELEDIYELER
Nüfusu 5000 ve üzerinde olan yerleşim
yerlerinde belediye kurulabilmektedir.
 Belediyeler görevlerini bütçeleri ile
gerçekleştirirler.
 Belediye Bütçelerinin Genel Bütçeden Farklı
olarak önce gelir bütçelerini oluştururlar.
 Belediye bütçeleri kararname niteliğindedir

BELEDIYELER
Belediye bütçesi ile muhasebe işlemlerine ilişkin
esas ve usuller Maliye Bakanlığının görüşü
alınarak
İç
İşleri
bakanlığı
tarafından
çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir.
 Mahalli idareler Sayıştay tarafından denetlenir.
 Belediye bütçelerinin Denetimi; İlgili kişilere
elde edilen sonuçların raporu sunularak yapılır.
Ayrıca 5018’ e göre iç ve dış denetim de
yapılmaktadır.
 Mali
işlemler dışındaki işlemler İç İşleri
Bakanlığı tarafından da denetlenmektedir.

DÖNER SERMAYELER

Genel bütçe içinde yönetilen sınai ve ticari
kurum ve idarelerin ilk madde ve malzeme alım
bedelleri ile uzman ve işçi ücretlerinin döner
sermaye adıyla bütçelere konulan ödenekler ile
karşılanacağı ve ödeneceği, bu kurum ve
idarelerin
döner
sermaye
ödeneklerinden
kullanılmayan tutarının yıl sonunda yok
edileceği, kullanılan sermayelerden doğan gelir
fazlalarının da gelir yazılacağı ifade edilmiştir.
(Madde 49)
DÖNER SERMAYELER
 Temel
amaç gelir elde etmekten ziyade
vatandaşa hizmet götürmek amacıyla
kamusal mal üretmek.
 Tali amaç, temel kamu hizmetlerini
yerine getirirken ortaya çıkan fazla
kapasiteyi piyasada değerlendirmek ve bu
yolla gelir elde etmek.
 Zamanla döner sermayeler kamu
kuruluşlarının temel amacı olmuştur.
DÖNER SERMAYELER
5018 sayılı kanuna göre döner sermayeler 2010
yılı sonuna kadar kaldırılacaktır.
 Genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerine
bağlı olarak kurulan döner sermaye işletmeleri
ve fonların bütçeleri, ilgili idarelerin bütçeleri
içinde yer alır.
 Döner sermaye işletmeleri yeniden
yapılandırılıncaya kadar bunların bütçelerinin
hazırlanması, uygulanması, sonuçlandırılması ve
muhasebesi ile kontrol ve denetimi Maliye
Bakanlığınca yürürlüğe konulacak yönetmelikle
belirlenir. Fonların muhasebesi de bu Kanunun
öngördüğü muhasebe sistemine göre yürütülür.

FON BÜTÇELERI
 Mali
mevzuattaki sınırlamalar
 Mevcut kaynakların yetersizliği ve yeni
kaynaklar yaratılması
FON BÜTÇELERI
1930 – 1950 – Yeni kaynaklar bulmak ve bu
kaynakları değerlendirmek
 1980 – Kamu ekonomisinin en büyük unsurları
 1990 – Fonların hemen hemen tamamı bütçe dışı
 1992 – Bütün fon gelirleri Müşterek Fon
Hesabında toplanmış
 1993 – Bütçe dışında tutulan fonlardan
bazılarının gelirleri bütçe içine alınmış
 2007 – 5018 sayılı kanuna göre Tasarruf
Mevduatı Sigorta Fonu dışındaki fonlar
kapatıldı.

BÜTÇE KAPSAMINDA ALINAN FONLAR
Bütçede tertibi olup
 ödeneği tümüyle devlet bütçesinden tahsis
edilen,
 transfer ödeneği mahiyetinde olan
 harcamaları hizmetler bakımından ayrıma tabi
tutmaksızın ödeneği toplu olarak verilen
 her türlü gelirleri bütçeye gelir kayıdolan fonlar.
 2007 yılından itibaren fonlar kapatılmış
olacaktır.

BÜTÇE DIŞI FONLAR
 Geliri
ve gideri bütçe ile
ilişkilendirilmeyen
 Özel mevzuata göre faaliyetlerini idame
ettiren
 Özel yasalar ile kurulan
 Kendilerine ait özel gelirleri yine
kendilerince kullanabilen,
 Bütçe kanunları dışında yönetilen ve
uygulanan fonlardır
GIZLI FONLAR
 1986
yılından sonra gelişme göstermiş
 Kaynağını çoğunlukla maaş ve ücretler
üzerinden yapılan kesintiler
 Devlet, işveren katkısı ya da bazı vergi ve
vergi benzeri gelirlerden almıştır.
 1990 yılının başından itibaren çeki düzen
getirilmiştir.
 Sonraki dönemde tasfiye edilmiştir.
GIZLI FONLAR
 Görünüşteki
amaç: Zorunlu tasarruf,
yardım, katkı
 Gerçek amaç:




Kamu kesiminin finansman açıklarını düşük
maliyetler ile kapatmak,
İç borç yapısını uzun vadeye yaymak
Bütçe dışına kaynak çıkartmak
Belirli bir hükümet politikasının finansmanını
sağlamak