Parasal Kavramlar - Dr. Metin BERBER

Parasal Kavramlar-1
Para, satın alınan mal ve hizmetlerin bedelinin
ödenmesinde veya borçların geri ödenmesinde genel olarak
herkes tarafından kabul edilen herşeydir.
Nakit (Efektif), kağıt veya madeni paralara verilen genel
isimdir
Banknot, taşıyana, üzerinde yazan miktarın ödenmesinin,
çıkaran kuruluş tarafından garanti edildiği faiz taşımayan
kıymetlerdir. Yasal ödeme aracıdır. Türkiye Cumhuriyet
Merkez Bankası TL Banknot basmaya yetkili tek kurumdur
Likidite, bir aktifin sorunsuz ve fazla değer kaybına
uğramadan paraya dönüştürülebilmesidir.
Para stok bir kavramdır ve bu nedenle bazen para arzı
yerine para stoku da denilmektedir.
Parasal Kavramlar-2
• Senyoraj, para basma tekeline sahip
olmadan kaynaklı gelirdir.
• Banknot ilkesi (D.Ricardo), dolaşımdaki
paranın %100 altın karşılığı olmalı
• Bankacılık ilkesi, dolaşımdaki para değerli
madenlerin yanı sıra avans ve reeskont
gibi alacak işlemleri karşılığındaa
çıkarılmalı
Paranın Özellikleri
•Taşınabilirlik
•Dayanıklılık (Bozulmama)
•Bölünebilirlik
•Homojenlik
•Standart olma
•Genel kabul görme
•Taklit edilememe
•Zaman içinde değerini koruyabilmesi
Paranın Fonksiyonları
•Değişim (mübadele) aracı olması
•Hesap birimi olma (değer ölçme) fonksiyonu
•Değer biriktirme aracı olma fonksiyonu
Paranın Tarihi ve Çeşitleri
•Mal para
•Metal para
Tek Metal Sistemi
Çift Metal Sistemi
Gresham Kanunu (Kötü para iyi parayı kovar)
•Temsili para
•Kağıt para sistemi
•Kaydi para (banka parası)
•Elektronik para
Analitik Bakımdan Paranın Çeşitleri
•Asli para: Efektif yani nakit paradır.
Kağıt para: MB çıkarır
Ufaklık (madeni) para: Hazine çıkarır
•Kaydi para: Vadesiz mevduat
•Para Benzeri Likiditeler (Quasy Money)
Vadeli mevduat
Hazine bonosu ve devlet tahvili
TCMB Kuruluşu ve Görevleri
TCMB 11 Haziran 1930’da kurulmuş, 3 Ekim 1931’de
faaliyete geçmiştir.
Temel Görevleri:
APİ yapmak
Hükümetle birlikte TL’nin iç ve dış değerini korumak için
gerekli tedbirleri almak
Bankaların ve diğer mali kurumların ZKO ve disponibilite ile
ilgili işlemleri yapmak
Reeskont ve avans işlemleri yapmak
Ülkenin altın ve döviz rezervlerini yönetmek
TL’nin hacim ve tedavülünü düzenlemek
TCMB’nin Temel Yetkileri
• Banknot ihracı imtiyazı TCMB’dedir.
• Hükümetle birlikte enflasyon hedefini belirler ve
buna uyumlu para politikası uygular.
• Olağanüstü hallerde TMSF’ye avans vermeye
yetkilidir
• Para politikası araçlarını serbestçe kullanır (araç
bağımsızlığı)
• Nihai kredi merciidir.
• Mevduat kabulünde ve ödünç para vermede faiz
oranlarını serbestçe belirler
• Bankalardan gerekli istatistik bilgileri toplar.
Para Arzı Artış Mekanizması
•
•
•
•
Merkez Bankası
Mevduat Bankaları
Fon Arz Edenler
Fon Talep Edenler
Para Arzının Teorik Tanımları
• Klasik Yaklaşım: Paranın değişim fonksiyonunu dikkate
alır (M1).
M=C+DD
• Monetarist (Chicago) Yaklaşım (Friedman ve
Mieselman): Paranın değişim ve değer saklama
fonksiyonlarını dikkate alır. Friedmana göre para y’yi
artırır.Para politikası etkilidir. Ayrıca, para ile vadesiz ve
vadeli mevduatlar arasında güçlü bir ikame vardır.
M=C+DD+TD
• Gurley ve Shaw Yaklaşımı: Halkın alternatif likid değer
kabul ettiği bütün değerleri para arzı tanımına dahil eder.
M=C+DD+TD+Alternatif Likid Değerler
• Krediyi İçeren Görüş: Kredi ile para eş anlamlıdır. Para
stoku mevduat bankaları ve tüm kredi kuruluşlarının
verdiği krediler toplamıdır.
M=Verilen Krediler Toplamı
TCMB Para Arzı Tanımları
• M1=C+DD Dar tanım
• M2=M1+TD Geniş tanım
• M3=M2+Repo+Para Piy.Fonları (B tipi likit fon)
En geniş tanım
Burada;
C, Dolaşımdaki para=(Dolaşıma çıkan nakit
banknot+madeni para)-Banka kasaları
M, para stoku
DD, TL ve yabancı para vadesiz mevduat
TD, TL ve yabancı para vadeli mevduat
TCMB Bilançosu (Vaziyeti)
• Para politikası uygulamalarında Rezerv Para
(R), Parasal Taban (H) ve Merkez Bankası
Parası (MBP) gibi parasal büyüklükler kullanılır.
• Analitik bilanço ve Stand by bilançosu vaziyetten
hareketle oluşturulur.
• TCMB’nin bilanço büyüklüğü sıkı ve gevşek para
politikası uygulamalarına işaret
etmektedir.Ayrıca bilançodaki değişmeler
piyasada döviz kurları, enflasyon oranı, faiz
oranları, mevduat hacmi, kredi hacmi ve piayasa
beklentileri v.b değişkenleri etkilemektedir.
TCMB Bilançosunun Ticari Banka
Bilançolarından Farkları
• Banknot ihraç yetkisi sadece TCMB’dedir
ve tedavüle çıkan banknotlar bilançonun
pasifindeki “Tedavüldeki Banknotlar”
kaleminde izlenir
• Hükümetin haznedarlığı görevi nedeniyle,
Türkiye’nin IMF’ye üyeliğinden doğan
varklık ve yükümlülükleri şeklindeki mali
ilişkiler TCMB bilançosunda yer alır
TCMB Analitik Bilançosu-Aktif
• Dış Varlıklar
• Altın
• Döviz
• İç Varlıklar
A)Nakit İşlemler
a)Hazine borçları
b)Bankalara açılan nakit krediler
c)TMSF’ye kullandırılan krediler
d)Diğer kalemler
B)Değerleme Hs
C)IMF Acil Yardım Hs
TCMB Analitik Bilançosu-Pasif
• Toplam Döviz Yükümlülükleri
• Dış Yükümlülükler
• İç Yükümlülükler
• Merkez Bankası Parası
• Rezerv Para
» Emisyon
» Bankalar Mevduatı (Zorunlu karşılıklar ve Bankalar
Serbest İmkanı)
» Fon Hesapları
» Banka Dışı Kesim Mevduatı
• Diğer Merkez Bankası Parası
» APİ
» Kamu Mevduatı
Parasal Büyüklüklerin
Hesaplanması-Pasiften Hesaplama
(Kullanım Esası)
Rezerv para
• R=Emisyon+Bankalar Mev+Fon Hes+Banka
Dışı Kes.Mev.
• H=R+APİ
• MBP=H+Kamu Mevduatı
MBP, TCMB’nin ekonomideki tüm birimlere TL
cinsinden yükümlülüklerini göstermektedir. Para
politika uygulamasının likidite üzerindeki etkisini
sağlıklı biçimde izlemek için MBP’ye bakmak
gerekir. R ve H bunun alt kalemleridir.
Parasal Büyüklüklerin
Hesaplanması-Aktiften Hesaplama
(Kaynak Esası)
• MBP=NDV+Kamuya açılan krediler+Değerleme
Hs+Özel Kesime Açılan Krediler+Net
Diğer
• H=MBP-Kamu Mevduatı
• R=H-APİ(net yükümlülük)
• NDV, ekonominin döviz kazancıyla ilgilidir. Bu
nedenle TCMB’nin dış kaynak birikimi ülkenin
döviz kazancına bağlıdır.
• Değerleme Hs, TCMB’nin üstlendiği kur riski
yüzünden karşılaştığı kar zarardır. DH’nin kamu
sektörüne kredi başlığı altında
değerlendirilmesinin nedeni, MB’nin kamu adına
döviz borçlanması yapmasıdır. Bu hesap,
Hazine’nin ve MB’nin doğrudan kontrolü altında
değildir.
Türkiye’de Gösterge Seçimi
• 1989 öncesi menkul kıymetler borsası
gelişmediğinden R kullanılmıştır
• 1989 sonrasında İMKB’nin faaliyete geçmesi
APİ’ye imkan tanıdığı için H ve MBP
kullanılmaya başlamıştır
• 2000’den itibaren IMF Stand by anlaşmaları
çerçevesinde TCMB Bilançosu yeniden
düzenlenmiş ve “Para Tabanı” adıyla yeni bir
gösterge uygulanmaya konulmuştur.
• Para Tabanı=Emisyon+TL Zorunlu Karşılıklar+Serbest
Tevdiat (Pasiften Hesaplama)
• Para Tabanı=NDV+NİV
Ticari Banka Bilançosu
• Aktif (Kullanım)
Pasif(Kaynak)
Nakit
Özsermeye
Karşılıklar(Rezervler)
Mevduat
Verilen Krediler
Alınan Krediler
İştirakler
Sendikasyon Kr.
Duran Varlıklar
İhtiyat Akçesi
Menkul Kıymet Plasmanarı
Kaydi Para Yaratılması
• ∆DD=kd* ∆R (Toplam Vadesiz Mevduat Artış)
kd=1/rd+c+trt+e
• ∆L=(kl)* ∆R (Toplam Kredi Hacmindeki Artış)
kl=kd-1
rd, zorunlu karşılık oranı
c,halkın nakit tercihi c=C/DD
t,vadeli mevduat oranı t=TD/DD
e,bankalarca tutulan atıl rezerv oranı e=ER/DD
Bazı Kavramlar
• Kaydi para, banka tarafından yaratılan
(muhasebe kayıtlarında yer alan) paradır.
Banka parası da denir.
• Mutlak Rezerv Bankacılığı (Ricardocu
görüş), mevduatın tamamı kadar; kısmi
rezerv bankacılığı (Bankacılık görüşü)
ise mevduatın belli bir oranı kadar zorunlu
rezerv tutulmasını savunur
Para Arzının Belirlenmesi
• M1=C+DD
∆M1= k1*∆R
∆M2= k2*∆R
M2=C+DD+TD
k1=(1+c)/(rd+c+trt+e)
k2=(1+c+t)/(rd+c+trt+e)
k1, dar para çarpanı
k2, geniş para çarpanı
M=k*H
Para Çarpanının Belirleyicileri
• ZKO, reeskont oranı, atıl rezerv oranı, halkın
nakit tercihi, mevduat akışında belirsizlik, vadeli
mevduat oranı artarsa para çarpanının değeri
düşer ve para arzı azalır.
• Piyasa faiz oranı artışı ile para arzı değişimi çift
yönlü olabilir. Bunu banka ve kredi alanlar
açısından ayrı ayrı değerlendirmek gerekir.
• Parasal tabandaki artış ile para arzı artışı doğru
orantılıdır.
Dışsal Para Arzı
• Keynesyen modelde para arzı faize karşı
duyarsızdır, faiz eksenine paralel bir doğru
olarak gösterilir. Yani dışsaldır ve MB
tarafından otonom olarak belirlenir.
• Dışsal para arzı varsayımında para
çarpanı içindeki değişkenler faiz oranları
değişmelerinden etkilenmezler. Ancak
başka nedenlerle artıp azalabilirler. Bu
durumda para arzı eğrisi sağa sola kayar.
İçsel Para Arzı
• Bu görüşe göre para arzı faiz oranına karşı
duyarlıdır. Bu nedenle para arzı eğrisi pozitif
eğimlidir.
• ZKO ve para tabanı →MB
• Serbest rezerv oranı →Ticari bankalar
• c ve t →Mevduat sahipleri tarafından belirlenir
• Şayet i↑ ise e↓ ve c↓ Buna göre faiz arttıkça
para arzı artar